Hoe kinderen referentiële uitdrukkingen in verhalen met een topic shift produceren en interpreteren. Rekening houden met het perspectief van de ander. Ellis Wubs Rijksuniversiteit Groningen
Rekening houden met de ander: volwassenen • Volwassenen kunnen zowel cognitief als linguistisch rekening houden met het perspectief van de ander. • Volwassenen kunnen tijdens het spreken het gesprek monitoren en aanpassen voor een juiste interpretatie door de luisteraar.
Rekening houden met de ander: kinderen • Rond vijf jaar: – moedertaal grotendeels verworven; – cognitief gezien houden ze rekening met de ander (Theory of Mind); – linguistisch?
Onderzoeksvraag • Zijn kinderen tussen de vier en zeven jaar al in staat om rekening te houden met het perspectief van de ander?
Bidirectionele Optimaliteitstheorie (Blutner, 2000; Blutner et al., 2006)
• Bi-OT: – een formeel taalkundig model; – integratie van productie en interpretatie; – wederzijdse afhankelijkheid tussen keuze van de spreker en interpretatie door de luisteraar (en vice versa).
• Effect: – spreker is niet te bondig voor de luisteraar; – luisteraar begrijpt gebruik van niet-bondige vorm door spreker als markering van speciale betekenis.
Bi-OT en Taalverwerving • Ontwikkeling van unidirectionele naar bidirectionele optimalisatie. (De Hoop & Krämer, 2005/6; Hendriks & Spenader, 2005/6)
• Als ontwikkeling nog niet is voltooid: – voorspelling 1: kinderen produceren ambigue pronomina na een topic shift; – voorspelling 2: kinderen interpreteren een NP niet als een signaal voor een topic shift; – voorspelling 3: niet-volwassen antwoorden correleren met lagere werkgeheugenscore.
Experiment • Experimenten: – Productie van een verhaal – Interpretatie van een verhaal – Werkgeheugentest
• Participanten: – 31 kinderen (4;3-6;5, gem.: 5;6) – 23 volwassenen (20;7-30;9, gem.: 24;7)
Ontwerp productie-experiment • Vier verhaaltjes met plaatjes: zes plaatjes per verhaaltje. • Participanten: gevraagd een verhaaltje te vertellen. • Verhaaltjes: ontworpen om een topic shift uit te lokken.
Voorbeeld kind
Een piraat met de bal.
Dan gaat de ridder hem vangen.
Dan schopt hij hem.
Dan is hij in het water.
En hij heeft de, hij heeft de bal in een net.
Nou heeft hij zijn bal terug.
Resultaten productie-experiment Productietest 96
100 90 80 70 60
52
kinderen
50
volwassenen
40
32
30 16
20 10
3
1
0 1 Pronomen
2 NP
3 Anders
Ontwerp interpretatie-experiment
• Participanten luisteren naar acht verhaaltjes over twee personages. – 4 verhaaltjes met topic shift – 4 verhaaltjes zonder topic shift
• De laatste zin bevat een in principe ambigu pronomen.
Voorbeeld verhaaltje met topic shift
1 Een schoonmaakster wil de eendjes gaan voeren. 2 Ze haalt het oude brood uit de broodtrommel. 3 Ze vraagt aan een juf om mee te gaan. 4 De juf scheurt de broodjes van de schoonmaakster in stukjes. 5 En dan geeft de juf het brood van de schoonmaakster aan de eendjes. 6 Ze vindt eendjes hele lieve diertjes. • Vraag: wie vindt eendjes hele lieve diertjes?
Resultaten interpretatie-experiment Int erpret at i et es t Kinderen
Int erpret at i et es t Volwas s e nen
100
100
90
90
80
80
70 60
70
= 55 zonder topic shift
50
met topic shift
= 26
30
≠ 64
60
50
40
92
50 40
26
24
zonder topic shift
≠36
met topic shift
30
19
20
20
10
10
0
0
7 1
1 1 Referent
2 Referent 2
3 Anders
Geen significante verschillen tussen condities.
1
Referent 1
2
Referent 2
0 3
Anders
Significante verschillen tussen condities.
Resultaten werkgeheugentest Children
kinderen 1,00
ProportieProportion pronomina Pronouns
0,80
0,60
0,40
0,20 R Sq Linear = 0,078
0,00 4,00
5,00
6,00
7,00
8,00
9,00
10,00
Memory Score geheugenscore
Lagere werkgeheugenscore → meer pronomina
Discussie van de resultaten • Productie: Kinderen produceren significant meer ambigue pronomina dan volwassenen (52% vs. 3%). • Interpretatie: Kinderen gebruiken de aan-/afwezigheid van topic shift niet bij hun interpretatie van een ambigu pronomen.
Conclusie • Productie: Kinderen lijken als spreker nog geen rekening te houden met de luisteraar. • Interpretatie: Kinderen lijken als luisteraar nog geen rekening te houden met de keuzes van de spreker. • Rekening houden met de keuzes van de gesprekspartner vereist een voldoende groot werkgeheugen.
