1
INTRO Iedereen heeft recht op gezondheid. Toegang tot kwalitatieve basisgezondheidszorg voor iedereen is immers een fundamenteel onderdeel van het ‘recht op sociale bescherming’ en het ‘recht op gezondheid’. Toch zijn er veel mensen, vooral armen, die geen toegang hebben tot een goede gezondheidszorg. Wereldwijd zijn er grote ongelijkheden in gezondheid tussen arme en rijke landen, maar ook tussen arm en rijk binnen landen. Lage- en middeninkomenslanden dragen 90% van de globale ziektelast, maar slechts 12% van de gezondheidsuitgaven wereldwijd wordt besteed in ontwikkelingslanden. Met andere woorden, de meest kwetsbare mensen met de hoogste noden hebben het minst toegang tot gezondheidszorg. Dat is geen toeval maar het gevolg van politieke keuzes. Want er zijn landen die met een laag budget een goede volksgezondheid hebben kunnen verwezenlijken. Er is dus wel een alternatief. In deze vormingsmodule onderzoeken we hoe universele toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg voor iedereen mogelijk is. We kijken naar de rol van het gezondheidssysteem in het verkleinen van de gezondheidskloof. We beginnen met het schetsen van een conceptueel kader dat beschrijft hoe gezondheidszorg kan bijdragen tot een betere gezondheid, en wat een gezondheidssysteem is en kan. We bekijken dit vanuit het perspectief van 'gezondheid als recht'. De volgende sessie behandelt de evolutie van beleidskeuzes voor gezondheid doorheen de tijd en de huidige trends in het gezondheidsbeleid wereldwijd. Nadien volgt een sessie waarin we onderzoeken welke interventies leiden tot een betere gezondheid voor iedereen en welke beleidskeuzes daarvoor nodig zijn. De afsluitende sessie vat de kernbegrippen in sneltempo samen. Veel plezier!
HOE GEBRUIK JE DEZE MODULE? Doelstelling en doelpubliek Deze vormingsmodule is een interactief instrument voor activisten om vormingen en activiteiten te organiseren rond het ‘hoe’, ‘wat’ en ‘waarom’ van wereldwijde toegang tot gezondheidszorg voor iedereen.
Onderdelen van de module Bij deze interactieve vormingsmodule hoort het dossier ‘universele toegang tot gezondheidszorg’ (link). De focus ligt op toegang tot gezondheidszorg in het Zuiden en hoe het internationaal beleid daarop invloed uitoefent. We onderzoeken trends in het wereldgezondheidsbeleid en bieden alternatieven via voorbeelden van initiatieven van sociale bewegingen in het Zuiden. We identificeren sleuteleigenschappen van een gezond beleid via casestudies uit het Zuiden en hoe sociale bewegingen daartoe bijdragen. Een flexibel gamma van opeenvolgende interactieve sessies biedt een instrument om de analyse in het achtergronddossier te vertalen in interactieve activiteiten en vormingen. Je kan de sessies integraal aanbieden als vorming of er relevante onderdelen uitpikken naargelang de activiteit die je wil organiseren. Bij elke sessie vind je kant-en-klaar materiaal in de vorm van powerpointpresentaties, filmpjes of materiaal voor een interactief spel.
Verdere ondersteuning Je kan deze interactieve module integraal downloaden via de G3W website (link). Indien gewenst, biedt G3W verdere ondersteuning voor het organiseren van vormingen of activiteiten op basis van de module. Dit kan gekoppeld worden aan Train-The-Trainer-sessies waarbij we ondersteuning aanbieden in het opzetten en geven van interactieve vormingen en activiteiten. Deze sessies worden aangeboden op vraag aan een groep deelnemers vanaf 10 personen. Meer info vind je hier (link).
2
INHOUD I. PROBLEEMSTELLING: ONGELIJKHEDEN IN GEZONDHEID 1. Ongelijk onthaal 2. Quiz ‘ongelijkheden in gezondheid’ II. CONCEPTUEEL KADER: HOE KAN GEZONDHEIDSZORG HELPEN? 1. Sociale determinanten van gezondheid 2. Het recht op gezondheid en het gezondheidssysteem III. ANALYSE: GESCHIEDENIS EN TRENDS IN GEZONDHEIDSBELEID WERELDWIJD 1. Politieke tijdlijn van het gezondheidsbeleid 2. De huidige mantra:
- Universal health Coverage vs Universal Health Care
- Zijn handel en investeringsakkoorden compatibel met gezondheid?
IV. ALTERNATIEVEN V. CONCLUSIE
3
I PROBLEEMSTELLING: ONGELIJKHEDEN IN GEZONDHEID 1. Ongelijk onthaal Oproepen van een gevoel van verontwaardiging over ongelijkheden in gezondheid wereldwijd en empathie Verrassingseffect. Bij aankomst in de zaal krijgen de deelnemers niet hetzelfde aantal bonnetjes. Met de bonnetjes moeten deelnemers hun stoel, drankjes en hapjes kopen. Sommigen krijgen zo weinig bonnetjes dat ze zich helemaal geen stoel, drankje of hapje kunnen veroorloven. Nadien bespreking van hoe de deelnemers zich voelden tijdens het binnenkomen. Uitwisselen van verschillende ervaringen van mensen met veel bonnetjes en anderen met te weinig bonnetjes 20 minuten
• • •
Bonnetjes Papier voor afficheren van prijzen / aantal benodigde bonnetjes stoelen, drankjes en hapjes
•
Bij aankomst op het vormingsmoment geeft de vormingsgever geen informatie over de opzet van het spel. Integendeel, hij of zij deelt bonnetjes uit en legt de deelnemers uit dat ze daarmee stoelen, drankjes en hapjes kunnen aankopen. Hij of zij veinst dat dit de opzet van de vorming is. Stilletjes aan begrijpen de deelnemers dat ze over ongelijke middelen beschikken. Ze beginnen hierover met elkaar te praten en vinden (vaak zeer creatieve) strategieën om ermee om te gaan. De vormingsgever grijpt niet in. Wanneer alle deelnemers een plaats hebben gaat de vorming van start. De vormingsgever verwelkomt de deelnemers en vraagt hen hoe ze zich voelen en welke impact dit spel op hen heeft gehad. Doordat deelnemers 'aan den lijve' ondervinden hoe ongelijkheid aanvoelt, hoopt dit spel een reactie van verontwaardiging en empathie op te roepen, als inleiding op de vorming 'ongelijkheden in gezondheid'.
• • • • •
2. Quiz 'ongelijkheden in gezondheid' Deelnemers laten kennismaken met feiten over wereldwijde ongelijkheden in gezondheid tussen landen en binnen landen. Quiz met meerkeuzevragen. Telkens bespreken waarom een deelnemer het antwoord heeft gekozen. 30 minuten
• •
Kartonnen kaarten in 3 kleuren om te “stemmen” voor het juiste antwoord. downloads: I-2-quiz ongelijkheden in gezondheid.ppt
Deze sessie geeft deelnemers een inzicht in wereldwijde ongelijkheden in gezondheid, met behulp van feiten en cijfers. Voorkennis is niet vereist. Nadat deelnemers de kleurkaart met het -volgens hen- juiste antwoord omhooghouden, vraagt de vormingsgever of een deelnemer graag het woord wil nemen om zijn/haar keuze toe te lichten. Na elke vraag geeft de vormingsgever extra informatie (die beschikbaar is in de slides). Op het einde van de quiz vraagt de vormingsgever de deelnemers of ze opmerkingen of vragen hebben en kan er een korte discussie plaatsvinden, vooraleer de oefening wordt afgerond.
4
II CONCEPTUEEL KADER: HOE KAN GEZONDHEIDSZORG HELPEN? 1. Sociale determinanten van gezondheid Deelnemers maken kennis met de sociale determinanten of factoren die een invloed hebben op gezondheid en erkennen dat gezondheidszorg slechts een van die factoren is. Spel “levende standbeelden” 2,5 u
• kartonnen bordjes met koordjes
om rond de hals van de deelnemer te hangen • stiften • hoofdkussen • mat • computer • projector • download: powerpointpresentatie: II-1Sociale determinanten van gezondheid.ppt
• Via deze oefening onderzoeken
de deelnemers welke factoren een invloed uitoefenen op gezondheid, vertrekkend van een denkbeeldige casus. Deelnemers putten daarbij uit hun eigen kennis en ervaringen en leren van elkaar. Dit is een oefening waarbij tijd nodig is om in de diepte te gaan om de oorzaken van gezondheid en ziekte te analyseren door discussie in groep.
“Jane”, Filipijnse huisvrouw, stierf tijdens haar bevalling, de deelnemers aan de vorming zoeken uit hoe dat kon gebeuren...(foto: G3W)
•
De vormingsgever kadert het spel door deelnemers het woord te geven en tttttte zorgen dat ze elkaar niet onderbreken. • Voor het vertolken van de rol van ‘Jane’ vraagt de vormingsgever een vrijwilliger. • Vervolgens benoemen deelnemers de factoren (of sociale determinanten), schrijven die op een kartonnen bordje en beelden die factor uit. • Wanneer een deelnemer een factor benoemt plaatst de deelnemer zichzelf ver weg of dichtbij Jane (naargelang de invloed direct of indirect is) en hoog of laag (naargelang de mate van belangrijkheid).
Sociale determinanten benoemen
Aangezien Jane stierf aan zwangerschapsgerelateerde oorzaken, kunnen zogenaamde sociale determinanten gaan van een ‘bloeding na de bevalling’ tot ‘de afstand naar het gezondheidscentrum’, ‘geen geld om gezondheidszorg te betalen’, ‘geen beschikbaarheid van (bekwame) gezondheidswerkers’, of zelfs ‘vrijhandelsakkoorden die de prijs van medicijnen opdrijven waardoor er geen medicijnen beschikbaar waren voor Jane’,....
Directe of indirecte invloed op gezondheid?
Een factor die een directe invloed uitoefent op de gezondheid wordt dichtbij Jane geplaatst (proximale determinant). Een factor die een indirecte invloed uitoefent wordt verder weg van Jane geplaatst (distale determinant).
Veel of weinig invloed op gezondheid?
Factoren die een belangrijke invloed uitoefenen plaatsen we ‘hoog’ in de zin dat de deelnemer die de factor uitbeeldt gaat rechtstaan of op een stoel gaat zitten. Factoren die volgens de deelnemers weinig impact uitoefenen plaatsen we ‘laag’, op de grond. De deelnemer kan zijn of haar keuze eerst verduidelijken. Op basis van consensus bepaalt de groep de uiteindelijke plaats van de factor. Dat wil zeggen dat deelnemers de ruimte krijgen om te overleggen over de belangrijkheid en de plaats van de benoemde factor.
Conclusie
Tot slot geeft de vormingsgever meer informatie over de sociale determinanten van gezondheid met behulp van de bijbehorende powerpointpresentatie.
5
2. Het recht op gezondheid en het gezondheidssysteem Deelnemers laten kennismaken met de plichten van overheden ten aanzien van het ‘recht op gezondheid’ en de verschillende aspecten van een gezondheidssysteem die nodig zijn om universele toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg en een goede volksgezondheid te kunnen verwezenlijken. Mondelinge presentatie 1 uur
• • •
computer download: powerpointpresentatie II-2-Gezondheidssystemen.ppt projector
•
Deze korte presentatie geeft deelnemers inzicht in de plichten van overheden ten aanzien van het ‘recht op gezondheid’. We leggen uit wat die plichten inhouden, namelijk aandacht voor toegang tot kwalitatieve gezondheidszorg, maar ook voor de algemene levensomstandigheden. Daarnaast krijgen deelnemers een conceptueel kader om na te denken over gezondheidssystemen en welke aspecten nodig zijn om universele toegang tot gezondheidszorg te realiseren. De sessie laat ruimte voor vragen en discussie. Op het einde van de voorstelling is er een lijst met referentiedocumenten voor deelnemers die het onderwerp verder wil uitdiepen.
• • • •
6
III ANALYSE:
GESCHIEDENIS EN TRENDS IN GEZONDHEIDSBELEID WERELDWIJD 1. Tijdlijn Deelnemers maken kennis met de politiek-economische determinanten van het gezondheidsbeleid wereldwijd sinds de Tweede Wereldoorlog.
• Tijdlijn afficheren op muur van 1945 tot vandaag. • De deelnemers krijgen kaarten met evenementen die ze zelf op de tijdlijn plaatsen na discussie in groep. • Conclusie met powerpointpresentatie 1 uur
• • • • •
7 bladen gekleurd A3 papier (om tijdlijn afficheren op muur) plakband computer projector downloads: • 18 kaarten (met evenementen): III-1-Tijdlijn_kaarten.pdf) • powerpointpresentatie: III-1-Tijdlijn.ppt
• •
De deelnemers worden opgedeeld in groepjes. Elk groepje krijgt een pakket van 18 kaarten met foto’s waarop gebeurtenissen staan afgebeeld die plaatsvonden sinds Wereldoorlog II. Sommige kaarten geven extra uitleg over het evenement. De deelnemers mogen een 15-tal minuten overleggen.
•
Nadien hangt elk groepje zijn kaarten op de tijdlijn die wordt afgebeeld op de muur in het lokaal (een tijdlijn die loopt van 1944 tot 2020). De deelnemers leggen uit over welke gebeurtenis het gaat en waarom zij denken dat die gebeurtenis op die plaats thuishoort. De vormingsgever waakt erover dat deelnemers elkaar laten uitpraten en dat de gebeurtenissen een voor een op de tijdlijn worden geplaatst. Wanneer alle evenementen op de tijdlijn staan overleggen de deelnemers
• •
en vormingsgever in groep of er gebeurtenissen op een andere plaats op de tijdlijn thuishoren en waarom.
•
In deze oefening toetst de vormingsgever de bestaande kennis van de deelnemers af om hierop te kunnen inspelen en zaken uit te leggen die niet gekend zijn. De vormingsgever geeft duiding en aanvulling zonder deelnemers te beoordelen op hun voorkennis.
•
De oefening wordt afgerond met een powerpointpresentatie die de gebeurtenissen nogmaals op een rijtje zet. Via deze tijdlijn krijgen deelnemers een inzicht in hoe politiek-economische gebeurtenissen doorheen de geschiedenis een invloed uitoefenden op het gezondheidsbeleid wereldwijd. Deze oefening ontkracht het idee dat een gezond beleid een louter technische aangelegenheid is.
•
7
2. De huidige mantra 2.1. Universal Health Coverage of Universal Health Care? Deelnemers inzicht verschaffen in de betekenis van Universal Health Coverage en de capaciteit tot het garanderen van universele toegang tot gezondheidszorg. powerpointpresentatie, groepswerk, animatiefilm 1,5 u
• computer • projector • downloads: • powerpointpresentatie: III-2.1-UHC NL.ppt • filmpje III-2.1-Universal health From private coverage to public care.mp4
2.2. Zijn handel en investeringsakkoorden compatibel met gezondheid? Deelnemers onderzoeken de verbanden tussen handels- en investeringsakkoorden en gezondheid. powerpointpresentatie, groepswerk en discussie 2u
• computer • projector • stiften • flipcharts • downloads: III-2.2-Handel
en investeringsakkoorden. ppt
foto: Corporate Europe Observatory
8
IV ALTERNATIEVEN Deelnemers denken na over kenmerken van een gezond beleid. Welke eigenschappen moeten gezondheidssystemen hebben om te voldoen aan het recht op gezondheid? Groepswerk casestudies, zien videofragmenten, presenteren van de bevindingen in groep, afsluiten met een powerpoint. 2,5 uur ● stiften ● grote post-its ● flipcharts ● projector ● downloads: video “Salud” (Cuba) / video “Diagnosing Poverty, building community” (Philippines) / 7 casestudies (IV-1-Alternatieven-Cases.pdf)/ powerpointpresentatie (IV-1-Alternatieven.ppt) ● In deze sessie onderzoeken de deelnemers aan welke eigenschappen gezondheidssystemen voldoen en welke politieke keuzes voor een goede volksgezondheid en universele gezondheidszorg mogelijk maken. ● De deelnemers werken in groepjes. De vormingsgever deelt 7 casestudies uit aan elk groepje (zie case-studies in bijlage). 1. Sri Lanka’s succesverhaal 2. Thailand: universele gezondheidszorg met een laag budget 3. Brazilië: Geïntegreerde basisgezondheidszorg, private gespecialiseerde zorg 4. Chili en Costa Rica: Andere wegen naar universele gezondheidszorg 5. Cuba: Universele gezondheidszorg via gratis basisgezondheidszorg 6. Gemeenschappen eisen verantwoording in Maharashtra, India 7. Filippijnen: sociale bewegingen strijden tegen Publiek-Private Partnerschappen. ● De deelnemers bekijken vervolgens 2 videofragmenten: “Salud” (Cuba) en “Diagnosing poverty, building community” (Filipijnen). ● De vormingsgever projecteert 3 vragen (powerpoint) ● Vervolgens lezen de deelnemers de casestudies en bespreken ze in groepjes mogelijke antwoorden op de geprojecteerde vragen. ● Vervolgens stellen ze een lijst op met 5 prioriteiten.
Vragen: ● Wat zijn kenmerken van gezondheidssystemen die goede resultaten hebben geboekt op vlak van gezondheid en toegang tot gezondheidszorg? ● Welke factoren spelen een rol voor landen om een goede volksgezondheid te kunnen garanderen? Met andere woorden: Hoe hebben landen een goede volksgezondheid of toegang tot gezondheidszorg verwezenlijkt? Wat was daarvoor nodig? ● Welke factoren oefenden een negatieve invloed uit op de toegang tot gezondheidszorg in de casestudies? ● Nadien licht elk groepje de lijst toe die ze opstelden en waarom ze welke factor prioriteit gaven. ● Vervolgens modereert de vormingsgever een groepsdiscussie. ● De vormingsgever sluit de sessie af met een korte powerpointpresentatie die de inhoud van de sessie samenvat.
V CONCLUSIE Samenvattende conclusie.
Powerpoint en afsluitende opmerkingen
30 minuten Powerpointpresentatie (V-Conclusie.ppt), computer, projector
