Hoe bouwmaterialen beoordelen

Hoe bouwmaterialen beoordelen op vlak van milieu gezondheid duurzame ontwikkeling ?

1

Overzicht 1 Inleiding: duurzaam / bio-ecologisch bouwen 2 Bouwmaterialen & overzicht keuzebasis 3 EPD 4 LCA 5 Labels 6 Bio-ecologische keuzebasis & voorbeelden 7 Meer info

1 Inleiding

Bio- ecologisch bouwen duurzaam bouwen

2

Voorstelling VIBE vzw 1 VIJFENTWINTIG JAAR ERVARING 2 VORMING & SENSIBILISERING 3 ONDERSTEUNING, BEGELEIDING & ADVIES 4 BOUWADVIES 5 WONEN MET DE NATUUR 6 ERKENNING & LABEL BOUWSECTOR 7 NATUREPLUS 8 ECO-BOUWPOOLS

Duurzaam / bio-ecologisch DUURZAAM BOUWEN = sterk = ‘blijven duren’

BIO-ECOLOGISCH BOUWEN & WONEN - bio - ecologisch

gezondheid milieu

3

Duurzaam / bio-ecologisch GEÏNTEGREERDE VISIE! - ruimtegebruik - materialen

- milieu - gezondheid

- energie - water

Duurzame ontwikkeling !!! C2C !!!

Duurzaam / bio-ecologisch ‘biologische kringloop’

‘technische kringloop’

4

Duurzaam / bio-ecologisch

Driestappenstrategie 1)

Voorkom onnodig gebruik

2)

Gebruik eerst eindeloze bronnen

3)

Gebruik eindige bronnen optimaal


Arch. Mark Depreeuw

Arch. Etienne Hoeckx

5


Ir.- Arch. Herwig Van Soom


Arch. Herwig Van Soom

Arch. Alexis Versele

6


Arch. Alexis Versele

Arch. Dirk Wauters


Arch. Luc Eeckhout

Arch. Luc De Meyer

7


Arch. Luc Eeckhout

Arch. Herman Remes


Arch. Dirk Wauters

Arch. Marij Gabriëls

Arch. Vincent Szpirer

8

2 Bouwmaterialen kiezen

Overzicht methodes gezonde & milieubewuste materiaalkeuze

Bouwmaterialen: kiezen BOUWEN

BOUWMATERIALEN !

Belang? Milieu: - 40 % wereldwijd grondstoffenvebruik - VITO & Institut Wallon Gezondheid: - 80-90 % in binnenruimte - BIM Relatief? 2040?

9

Bouwmaterialen: kiezen

BASIS KEUZE (milieu & gezondheid)? 1) 2) 3) 4) 5)

info producenten lijsten / classificaties algemene milieudata LCA-gegevens labels

Bouwmaterialen: kiezen INFO PRODUCENTEN / VERKOPERS

10


LIJSTEN / CLASSIFICATIES - milieu- invalshoek - gedeeltelijk gegevens - gedeeltelijk veronderstellingen - vereenvoudigde LCA-benaderingen


ALGEMENE MILIEUDATA - bedrijfs- invalshoek - gedeeltijke gegevens - algemeen akkoord NL: D: Fr: EU:

MRPI AUB INIES EPD

11


LCA - van-wieg-tot-graf - zo veel mogelijk criteria - discussies


LABELS - eenduidig - gemakkelijk - criteria ? - controle ?

12

3 EPD

Environmental product declarations

Bouwmaterialen: EPD

EPD: kenmerken - ISO 14040 - geen vergelijkingen - verbetering milieuprestaties - evaluatie gebouwniveau - CEN eindresultaat ?

13

Bouwmaterialen: EPD EPD: EU-acties - CEN TC350 integrated environmental performance of buildings e i t lua va - WG1 (environmental performance of buildings) e oor v - WG2 (building life cycle) n bro en inf o ouw - WG3 (product level: PCR for EPD) b ge PCR construction products (klaar 2008)

- CEN TC351 assessment of release of dangerous substances

milieubeweging???

4 LCA

Levenscyclusanalyse

14

Bouwmaterialen : LCA GRONDSTOF

WINNINGSFASE

delving transport verwerken tot bouwmateriaal

BOUWMATERIAAL transport bouwen

GEBOUW afwerking onderhoud afbraak

AFVAL

PRODUCTIEFASE

BOUWFASE BEWONINGSFASE

AFVALFASE

transport verwerking

Bouwmaterialen : LCA Doelbepaling / reikwijdte ? .evaluatie .optimalisatie .strategische planning .marketing … -systeemgrenzen -functionele eenheid -kwaliteit gegevens (bronnen) -vereenvoudigingen & aannames -beoordelingsmethodologie -…

15

Bouwmaterialen : LCA

Moeilijkheden - beschikbaarheid gegevens - kwaliteit gegevens - inbrengen gerecycleerde materialen - afweging ongelijksoortige milieu-effecten

Bouwmaterialen : LCA (NIBE)

16


DISCUSSIES

!

- kwalitatief - kwantitatief - weging - classificatie

?


17


Weging? - altijd weging! - panel - distance-to-target - monetarisering milieukosten schoolrapport…

Bouwmaterialen: LCA / NIBE

18

Bouwmaterialen: LCA / NIBE 1-

EMISSIES

2-

UITPUTTING

3-

LANDGEBRUIK

4-

HINDER

+ 3 ‘milieumaten’:

- vast afval - primaire energie - transport


EMISSIES (CML) .broeikaseffect .ozonlaagaantasting .menselijke toxiciteit .toxiciteit zoet water .toxiciteit bodem .fotochemische oxidantvorming .verzuring .eutrofiëring

19


UITPUTTING (TWIN) .biotische grondstoffen .abiotische grondstoffen .energiedragers

3-

LANDEBRUIK (Eco-Indicator ’99)

4-

HINDER .stank (CML) .geluid wegtransport (Müller-Wenk) .geluid productie (TWIN) .licht (TWIN) .kans op ongevallen (TWIN)


GEZONDHEIDSCRITERIA .fysisch .chemisch .biologisch .ergonomie .veiligheid

20

Bouwmaterialen: LCA / NIBE Emissies - broeikaseffect - ozonlaagaantasting - humane toxiciteit - aquatische toxiciteit (zoet water) - terrestrische toxiciteit - fotochemische oxidantvorming - verzuring - eutrofiëring

0,091 5724,691089 0,048 0,048 0,048 4,402 2,723 54,454

Verborgen milieukosten € / kg CO2 eq. € / kg CFC-11 eq. € / kg 1,4-DB eq. € / kg 1,4-DB eq. € / kg 1,4-DB eq. € / kg C 2H4 eq. € / kg SO2 eq. € / kg PO4 eq.

Uitputting: - biotische grondstoffen - abiotische grondstoffen - energiedragers

0,042 0,042 0,042

€ / mbp € / mbp € / mbp

Landgebruik

0,201

PDF*m yr

Hinder ten gevolge van: - stank - geluid door wegtransport - geluid door productieprocessen - licht - kans op calamiteiten

0,0000000233 321,946 0,000000149 0,024 0,024

OTV m DALY € / mbp € / mbp € / mbp

2

3

Bouwmaterialen: LCA / NIBE MILIEU Klasse 2 3 4 5 6 7

1 beste keuze goede keuze aanvaardbare keuze minder goede keuze af te raden keuze slechte keuze onaanvaardbare keuze

+ 0 -

geen risico’s geringe risico’s risico’s

GEZONDHEID

21



22



23

5 Labels

Kort & (soms) goed

Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens type (I, II, III) - volgens karakter - verplicht - vrijwillig - volgens instantie - officieel (overheid) - collectief privé - privé

24

Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens criteriacategorie - milieu - gezondheid - sociaal - herkomst / regio - kwaliteit - duurzaamheid - ...

Bouwmaterialen: labels Soorten labels: - volgens productcategorie - bouwmaterialen - elektrische toestellen - cosmetica - voeding - textiel - ... - verscheidene - volgens criteriastrengheid - breder marktaandeel (haalbaarheid) - topproducten (voortrekkers)

25

Bouwmaterialen: labels

Bouwmaterialen: labels / natureplus

- 30 % traditionele markt - meer verantwoorde producten - haalbaarheid

- bio-ecologische topproducten - strengste normen - uitsluitingscriteria

26

Bouwmaterialen: labels / natureplus - eco - Umweltinstitut (Keulen, D) - IBO - Österreichisches Institut für Baubiologie und Ökologie (Wenen, A) - IUG - Institut für Umwelt und Gesundheit (Fulda, D) - Bremer Umweltinstitut (Bremen, D) - TUV Süddeutschland Bau und Betrieb (München, D) - NIBE - Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (Nl)

Bouwmaterialen: labels / natureplus Basiscriteria: - minstens 85 % nagroeibare en/of minerale grondstoffen - grondstoffen in voldoende mate aanwezig - geen milieu- en gezondheidsbelastende stoffen - beperkt energieverbruik bij productie - geringe emissies bij productie en gebruik - ecologisch geoptimaliseerde verpakking - juiste en duidelijke verwerkingsvoorschriften - ‘Volldeklaration’

27

6 Bio-ecologisch kiezen

Achtergronden & keuzebasis bio-ecologsiche bouwmaterialen

Bouwmaterialen: bio-ecologisch

28

Bouwmaterialen: bio-ecologisch 1

NAGROEIBAAR (hernieuwbaar) -teeltbaar -composteerbaar

2

MINERAAL (oppervlaktedelfstoffen) -’natuurlijk’

3

SYNTHETISCH (aardolieproducten) -(petro)chemische productie

4

AFVAL -soms inert -soms milieu- en gezondheidsschadelijk

Bouwmaterialen: bio-ecologisch 1

NAGROEIBAAR (hernieuwbaar) -teeltbaar -composteerbaar

2

MINERAAL (oppervlaktedelfstoffen) -’natuurlijk’ -secundaire grondstoffen - onuitputtelijk bij goed beheer

- wereldwijd lokaal beschikbaar - ontwikkeling lokale economiën - c2c

29

Bouwmaterialen: bio-ecologisch

- Natuurlijke basisgrondstoffen - Geen / minimum chemische stoffen - Gezond - Milieuverantwoord

Bouwmaterialen: bio-ecologisch Baksteen en andere, HSB, stroleem, strobalen…

30

Bouwmaterialen: bio-ecologisch Afwegingskader VIBE vzw Stap 1naturepluslabel Stap 2nagroeibare (lokale) grondstoffen + gezond en milieuverantwoord (NIBE, andere) Stap 3quasi eindeloze (lokale) minerale + gezond en milieuverantwoord (NIBE, andere) Alternatieven: gezocht in NIBE-milieuscore: 1>2>3>4 Af te raden: slechte NIBE-milieuscore (7, 6, 5)

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Grootste milieu-impact? Volgens Greencalc: Bij nieuwbouw: •Draagconstructie: 40 à 45% van de milieukosten •Schil: 40 à 45% van de milieukosten Bij bestaande gebouwen: •Milieukosten draagconstructie en schil nemen af •Milieukosten afwerking (dakbedekking, wand- en vloerafwerking, schilderwerk…) nemen toe

31

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding

Te vermijden materialen (milieu) Materialen uit NIBE-klasse 5,6,7: •Tropisch hout zonder FSC-label •Koperen dakbedekking •PUR-vloerisolatie •…

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Grootste gezondheidsimpact? •Verven •Vloerafwerking •Muurafwerking •Meubelplaten •Lijmen •Houtbeschermingsmiddelen •Schoonmaakproducten

32

Bio-ecologische bouwmaterialen 1. Inleiding Te vermijden materialen (gezondheid) •Soepele plastic producten (b.v. PVCvloerbekleding…) •Afdichtingskitten met weekmakers •Verven met veel VOS, zware metalen… •Meubelplaten met formaldehyde •Lijmen met veel VOS, formaldehyde… •Houtbeschermingsmiddelen met biociden en/of pesticiden •Schoonmaakproducten met javel, formaldehyde… •Gipsplaten op basis van fosfogips

Bio-ecologische bouwmaterialen Bio-ecologische HSB

33

Bio-ecologische bouwmaterialen Bio-ecologische HSB Hout zonder petrochemische verduurzaming Voorwaarden: •Spintvrij hout van kernhoutbomen (10%) •Houtvochtgehalte < 20% •Buitenzijde: dampopen wind- en waterdichte houtvezelplaat •Binnenzijde: dampremmende luchtdichting (luchtdicht afgeplakte OSB of dampremmende folie)

Cursus Duurzaam bouwen - West-Vlaanderen - 22 april 2008

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB

Houtskeletbouwmuur

34

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Muren > HSB > Gevelafwerking

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Gevelafwerking Keuze 1: streekeigen onbehandeld hout met FSC-label (1a-3a) Keuze 2: thermisch gemodificeerd hout met het FSClabel of tropisch hout met het FSC-label (1a-3b) , natuursteen leien (1a) Klassiek + aanvaardbaar alternatief: keramische tegels (3b), vezelcementplaat (3b), HPL-plaat (3a/b)

35

Bio-ecologische materialen Opbouw> Muren > HSB > Wind- en waterdichting

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Wind- en waterdichting Keuze 1: halfzachte isolerende houtvezelplaat met het natureplus-label Keuze 2: halfzachte isolerende houtvezelplaat Keuze 3: dampopen winddichtingsfolie Klassiek + aanvaardbaar alternatief: vezelcementplaat

36

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie

Keuze 1: Isolatiemateriaal met naturepluslabel Keuze 2: Isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen, b.v. schapenwol, papiervlokken, houtvezel, vlas, hennep, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol

37

Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Milieu & gezondheid NIBE-klasse milieu

Natureplus

NIBE-klasse gezondheid

Emissies

Vlas

1c

x

0

/

Hennep

?

x

?

/

Papiervlokken

1a

Nog geen criteria

0

Stof en boorzouten

Houtvezelzacht

?

x

?

/

Kurk

1a

-

+

/

Schapenwol

1a

-

+

Rotswol

2c

-

-

Losse min. vezels, ureumformaldeh yde

Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Technische kenmerken lambdawaarde λd (W/mK)

warmteopslagcap. c (J/kgK)

volumemass a van een materiaal ρ (kg/m³)

diffusieweerst Kostprijs andsgetal µ euro/m²

Vlas (12 cm)

0,038 à 0,040 1550 à 1660

23 à 35

1à2

11,5

Hennep (12

0,039 à 0,040 1600 à 1700

24 à 45

1à2

20,3

Papiervlokk en (12 cm)

0,038 à 0,040 1600 à 2150

25 à 60

1à2

5

Houtvezelzacht (12 cm)

0,039 à 0,040 2000 à 2100

45 à 140

1à5

18,7

Kurk (12 cm)

0,040 à 0,043 1670

96 à 120

5 à 30

21,5

Schapenwol

0,041

1720

25

4,1 à 4,7

36,2

0,037

1030

48

1,3

9,6

cm)

(12 cm)

Rotswol

38

Bio-ecologische materialen Opbouw > Muren > HSB > Isolatie > Technische kenmerken Technische goedkeuring

Brandklasse (Europees)

Vlas

ETA

E/C-s2,d0

Hennep

ETA

E/D-s3,d0

Papiervlokk en

ETA, MPA

E/C-s2,d0

Houtvezelzacht

ETA, MPA

E

Kurk

/

E

Schapenwol

/

E

Rotswol

ATG

A1

ETA: European Technical Approval

ATG: Agrément Technique/Technische goedkeuring

Brandklasse: F> E > D > C > B> A2>A1

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Luchtdichting

39

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > HSB > Luchtdichting

Keuze 1: luchtdichtingsplaat of -folie met naturepluslabel Keuze 2: harde houtvezelplaat, OSB of dampremmend membraam uit papier Klassiek + aanvaardbaar alternatief: dampremmend membraan uit PE

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur

40

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur > Bepleistering

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Stenen muur > Bepleistering Keuze 1: pleister met natureplus-label Keuze 2: leempleister Keuze 3: kalkpleister Klassiek + aanvaardbaar alternatief: zuivere RO-gips of natuurgips Af te raden: cementpleister

41

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie

Bestaande muur langs de buitenzijde geïsoleerd

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie > Isolatie

42

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Muren > Renovatie > Isolatie Keuze 1: houtvezelplaat bepleisterd met trasskalk

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak

Hellend dak

43

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Daken > Hellend dak > Dakbedekking Keuze 1: houten leien uit duurzame bosbouw, Keuze 2: natuursteen leien, of keramische dakpannen Klassiek + aanvaardbaar alternatief: betonnen dakpannen, vezelcementleien of -platen Af te raden: koper, zink, aluminium

Bio-ecologische bouwmaterialen 3. Opbouw > Daken > Hellend dak > Wind- en waterdichting

44

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Wind- en waterdichting Keuze 1: halfzachte isolerende houtvezelplaat met het natureplus-label Keuze 2: halfzachte isolerende houtvezelplaat Keuze 3: dampopen winddichtingsfolie Klassiek + aanvaardbaar alternatief: vezelcementplaat Af te raden: microgeperforeerde kunststof onderdakplaten

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Isolatie

Keuze 1: Isolatiemateriaal met naturepluslabel Keuze 2: Isolatiemateriaal uit nagroeibare grondstoffen, b.v. schapenwol, papiervlokken, houtvezel, vlas, hennep, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol

45

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Luchtdichting

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Hellend dak > Luchtdichting Keuze 1: harde houtvezelplaat met naturepluslabel Keuze 2: dampremmend membraam uit papier Klassiek + aanvaardbaar alternatief: dampremmend membraan uit PE

46

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Plat dak

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Daken > Plat dak

47

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer

48

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Vloerafwerking

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Vloerafwerking Keuze 1: vloerafwerking met het naturepluslabel Keuze 2: hout, kurk Klassiek + aanvaardbaar alternatief: linoleum, grèstegels Af te raden: vinyl, PVC

49

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Chape

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Chape Keuze 1: stamplemen vloer Keuze 2: kalkchape/trasskalkchape Keuze 3: anhydrietchape Klassiek + aanvaardbaar alternatief: cementchape met CEM I

50

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw> Vloeren > Thermovloer > Isolatie

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Thermovloer > Isolatie Keuze 1: geëxpandeerde kurkplaten, houtvezelplaten in oliepapier Keuze 2: cellenglas, perliet, vermiculiet Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, resolschuim, polystyreenplaten

51

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Tussenvloeren > Elastische laag

Bio-ecologische bouwmaterialen Opbouw > Vloeren > Tussenvloeren > Elastische laag Keuze 1: elastische laag met naturepluslabel Keuze 2: kokosmat, houtvezelisolatie, kurkplaat, vlasvilt, schapenwol Klassiek + aanvaardbaar alternatief: rotswol, glaswol

52

Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf

Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf Synthetische verf

Natuurverf

Solventbasis (Alkydverf/High solid-alkydverf)

Waterbasis (Acrylaatverf/ Vinylverf)

Bindmiddel

Alkydhars

Natuurlijke harsen, oliën (o.a. Acrylaathars/vin lijnolie, houtolie), minerale ylhars bindmiddelen (o.a. kalk, kalkcaseïne, leem)

Oplosmiddel

Organisch oplosmiddel (VOS) (vaak white spirit)

Water en 510% organisch oplosmiddel (VOS)

Pigmenten

Van organische (petrochemische) Van organische (plantaardig of of minerale oorsprong dierlijk) of minerale oorsprong

Solventbasis

Terpentijn of citrusolie

Waterbasis

Water

53

Bio-ecologische bouwmaterialen Afwerking > Muurverf Keuze 1: verf met naturepluslabel Keuze 2: natuurverf op waterbasis Keuze 3: natuurverf met oplosmiddel (citrusolie, gomterpentijn…) Klassiek + aanvaardbaar alternatief: verf op basis van petrochemische grondstoffen met water als oplosmiddel, bv latex Af te raden: alkydverf

Bio-ecologische bouwmaterialen Buitenschrijnwerk Keuze 1: streekeigen onbehandeld hout met FSC-label Keuze 2: streekeigen onbehandeld hout Keuze 3: tropisch hout met FSC-label Klassiek + aanvaardbaar alternatief: hout-alu Af te raden: aluminium, tropisch hout zonder FSClabel, PVC, PUR

54

Bio-ecologische bouwmaterialen Buitenschrijnwerk

Bio-ecologische bouwmaterialen 7. Extra info

Fiches www.vibe.be/downloads/ Fiches > Keuzefiches Jeugdwerkinfrastructuur > Technische fiches

Databank met door VIBEerkende adressen en producten www.vibe.be/adressen_en_producten/

55

Bouwmaterialen: VIBE-databank

www.vibe.be/adressen & producten Producten Diensten Adressen (erkenningsprocedure / VIBE-label) - lijsten - zoeken

Bouwmaterialen: VIBE-fiches

www.vibe.be/downloads Fiches Jeugdwerkinfrastructuur

56

Hoe bouwmaterialen beoordelen

Recommend Documents