Christian Vandenboorn. Ecologische bouwmaterialen

Christian Vandenboorn

Ecologische bouwmaterialen


C.Vandenboorn

17-06-2011

Voorwoord Er zijn meerdere redenen waarom ik iets wil schrijven over ecologisch bouwen. Naast het feit dat mijn huidige stage plaats vindt binnen het project ‘DeWijkvanMorgen’ waar ecologisch bouwen regel is, is de voornaamste reden dat ecologisch bouwen iets is wat steeds belangrijker wordt. In de toekomst zal waarschijnlijk zelfs uitsluitend nog ecologisch worden gebouwd. Binnen mijn stage, maar ook daarbuiten, komt men er niet omheen om steeds bewuster te worden met grondstoffen (denk maar aan de steeds stijgende prijzen van olie en gas). Hoe meer de stage vordert, hoe meer ik leer over de verschillende bouwmethode maar ook een passende leefwijze in de Toekomst. De maatschapij gaat steeds meer de richting op van volledig zelfvoorzienend heid, maar ook meer lokaal in plaats van globaal denkend. Het grondstofverbruik bij vervoer en de gevolgen voor het milieu zijn belangrijke punten om rekening mee te houden. Daarom moet er in de toekomst steeds meer gekeken worden naar het milieu waarin wij leven, welke potentiele grondstoffen zijn er in onze omgeving en welke grondstoffen kunnen hier worden toegepast. Ronald Rovers gaat in zijn visie heel ver als hij zegt dat iedere vierkante meter productief moet zijn. Persoonlijk denk ik dat dit wat te ver gaat, maar wie weet kijken wij er over 20 of 30 jaar heel anders tegenaan. Maar als je deze visie gebruikt voor het ontwerpen van de gebouwde omgeving dan heeft dit invloed om de manier van leven in een gebouw (bijv. slapen op de begane grond, op de verdieping wonen, de zolder is je tuin en de eigenlijke tuin zou je moeten gebruiken voor verbouwen van voedsel). Dit is een volledig andere manier van wonen dan nu. Persoonlijk zie ik dit nog niet gebeuren. Desalniettemin is de ervaring die ik heb opgedaan in mijn stage, de discussies die er zijn geweest, en de dingen die ik heb meegemaakt erg leerzaam geweest, en daarmede van invloed op de inhoud van dit verslag.

2


C.Vandenboorn

17-06-2011

Inhoud Voorwoord ......................................................................................................... 2 Inhoud ................................................................................................................ 3 Inleiding ............................................................................................................. 4 Begrippen: ......................................................................................................... 5 Duurzaam....................................................................................................... 5 Ecologisch – ecologisch bouwen ................................................................... 7 Passiefhuis ..................................................................................................... 8 Nul-energie..................................................................................................... 9 Materialen voor: ............................................................................................... 10 Constructie....................................................................................................... 10 Houtskelet .................................................................................................... 10 Volle houtenwanden en vloeren ................................................................... 11 Holle houtenwanden en vloeren .................................................................. 12 Stro ............................................................................................................... 13 Zandzakken.................................................................................................. 15 Gevel afwerking ............................................................................................... 16 Leempleister................................................................................................. 16 Gips .............................................................................................................. 17 Stuc .............................................................................................................. 18 Planchetten .................................................................................................. 19 Vloerafwerking ................................................................................................. 20 Plankenvloeren ............................................................................................ 20 Kurkenvloeren .............................................................................................. 21 Linoleum....................................................................................................... 22 Dakbedekking .................................................................................................. 23 Groendak ..................................................................................................... 23 Leien voor dak en gevel ............................................................................... 25 Mijn keuze materialen ...................................................................................... 26 Haalbaarheid ecologisch bouwen .................................................................... 28 Bronvermelding................................................................................................ 29 3


C.Vandenboorn

17-06-2011

Inleiding In het begin van de stage werd al snel duidelijk dat er op het gebied van ecologisch bouwen al veel materialen bestaan en veel ideeen voor materialen om mee te gaan werken. Er is echter nog nauwelijks iets bekend over de eigenschappen van een groot deel van de beschikbare materialen voor in de bouw. Ik heb mij daarom als doelstelling gesteld d.m.v. dit verslag een opstelling te maken van ecologisch materialen welke daadwerkelijk gebruikt worden en de toepasbaarheid van deze materialen. Dit ga ik doen aan hand van materialen en kennis die ik gekregen heb door de werkervaring van mijn stage bij ‘DeWijkvanMogen’. Met de ervaringen die er zijn opgedaan binnen de organisatie. En de toegepaste materialen in de verschillende gebouwen hoop ik in ieder geval een goede basis te krijgen. Natuurlijk ga ik verder dan alleen de gebruikte materialen, maar ook de alternatieve producten verdienen het zeker om vermeld te worden. Al is het om te weten te komen waarom deze niet gebruikt zijn. De doelstelling van dit verslag is dan ook de huidige toegankelijke materialen te noemen voor deze regio. Hiervan uit te leggen hoe deze toegepast zijn, en waar de knelpunten van de materialen zijn. Maar voornamelijk uit welke grondstoffen ze bestaan en wat hiervan de invloed is op het milieu. Het uiteindelijke doel is een advies te kunnen geven van welke materialen aan beveelt worden

4


C.Vandenboorn

17-06-2011

Begrippen: Omdat nogal eens onduidelijk is welke betekenis de verschillende begrippen rondom het nieuwe bouwen. Wil ik voordat ik begin u de verschilende materialen nader te brengen kort in gaan op de verschillende begrippen.

Duurzaam Op het moment is er met het begrip duurzaam een ontwikkeling aan de gang. Het begrip wordt voor veel meer dingen gebruikt dan de originele betekenis. Op deze manier ontstaat veel verwarring. Duurzaam heeft op het moment een dubbele betekenis, namelijk vanuit het Engels: Durability zoals hieronder in woordenboek terug te vinden, en sustainable. In het woordenboek wordt het begrip duurzaam als volgt weergegeven: ‘Van lange duur, blijvend, lang goedblijvend, durabel, proefhoudend, bestendig, betrouwbaar, degelijk, gedegen, hecht, solide, stabiel, standvastig’. Hieruit is af te leiden dat de betekenis van duurzaam in de bouw staat voor het bouwen van gebouwen voor lange duur. Vertaalt kun je dit zien als gebouwen die een lange levensduur hebben, maar tevens ook flexibel zijn. Beiden zijn nodig om een gebouw lang te kunnen laten staan. Wanneer een gebouw niet flexibel genoeg is om van functie te kunnen veranderen of te moderniseren, betekent het dat het gebouw naar verloop van tijd leeg komt te staan en als gevolg hiervan voortijdig gesloopt zal worden. Een duurzaam gebouw moet dus zowel vanuit constructie en materiaal keuze zodanig gebouwd worden dat het een lange levensduur heeft. Het gebouw moet zodanig worden ontworpen dat het een flexibiliteit heeft waardoor het voor meerdere functies geschikt is, en indien nodig gemoderniseerd kan worden. Maar met de verschillende huidige ontwikkelingen in de bouw en eromheen wordt het begrip duurzaam vaak vanuit een andere optiek bekeken. Namelijk de kant van sustainable. Het gaat niet puur en alleen om de levensduur van een materiaal maar ook om de recyclebaarheid en energie verbruik bij productie, montage en recycling gekoppeld, en tot op bepaalde hoogte of het product hernieuwbaar is. 5


C.Vandenboorn

17-06-2011

Bij deze andere invulling van de betekenis zijn er verschillende factoren die bepalen of een materiaal en daarmee een gebouw wel of niet duurzaam is. Bij de originele betekenis zoals het ook in woordenboek is opgenomen zijn materialen zoals staal en beton juist heel erg duurzaam omdat deze lang meegaan. Maar met de nieuwe interpretatie wordt de duurzaamheid van juist deze materialen een stuk lager omdat voor de productie, montage en recycling veel energie nodig is. Maar een product als hout, wat niet half zolang meegaat maar wel maar een klein percentage van energie verbruikt tijdens productie, montage, recycling en zelfs hernieuwbaar is, scoort op het gebied van duurzaamheid een stuk beter. Zover ik het kan beoordelen met de momentele ontwikkeling kun je het begrip duurzaam en duurzaamheid het beste begrenzen op de originele betekenis: “Gebouwen die zo gebouwd worden dat ze een lange levensduur hebben, en in deze ook optimaal gebruikt kunnen worden. En voor de andere betekenis het begrip sustainable gebruiken. Op deze manier maak je een duidelijk verschil, en ontstaat er geen verwarring voor wie wat ermee bedoeld.

6


C.Vandenboorn

17-06-2011

Ecologisch – ecologisch bouwen In het woordenboek wordt het woord ecologisch als volgt weergegeven: ‘Wetenschap die zich bezighoudt met de wisselwerking tussen planten en dieren en hun milieu”. In het woordenboek is verder geen beschrijving te vinden van ecologie in de bouw. Maar je kunt het in die zin vertalen dat het de wisselwerking tussen bouwen, het ontstaan van bouwmaterialen en het milieu is. Het idee achter ecologisch bouwen is om met hernieuwbare producten te werken, die een groei periode hebben die maximaal gelijk ligt aan de levensduur van het gebouw. Met het streven om te kunnnen bouwen met uitsluitend hernieuwbare producten. Op deze manier moeten fosiele bouwmaterialen langzaam maar zeker overbodig worden, en alleen nog maar materialen gebruikt worden die in principe oneindig ter beschikking staan. Dit zal nodig zijn omdat delfstoffen als staal, beton en kunststof vroeg of laat op zullen raken en het momenteel nog niet mogelijk is deze producten zo te recyclen dat we geen nieuwe grondstoffen hoeven toe te voegen.

7


C.Vandenboorn

17-06-2011

Passiefhuis Passiefhuis staat voor woningen die niet actief energie verbruiken om te koelen en verwarmen. Maar dit op een andere manier bereiken. Een passiefhuis is een woning die minder als 15kWh/m2 energie gebruikt voor verwarming van het huis. Een passiefhuis bespaart energie door de vorm en orientatie van het ontwerp. Er worden juist veel ramen gemaakt aan de zuidzijde van de woning om voornamelijk in de winter veel zon naar binnen te krijgen. En op deze manier natuurlijk licht en warmte binnen te krijgen. Dit wordt combineert met balkons of het oversteken van de verdiepingen. Dit kan eventueel ook met behulp van beplanting gedaan worden. Hiermee wordt voorkomen dat in de warmte periode ( zomer) teveel warmte naar binnen komt, maar in de winter de laagstaande zon toch onder de overstekken door komt of juist door de kale beplanting.

Tevens word bij een passiefhuis meer isolatie toegepast dan gebruikelijk. Verplicht is een Isolatie waarde ( RC ) van 2,5m2K/W, vaak wordt al iets meer toegepast maar een passief woning ligt met zijn rc waarde al rond de 10 m2K/W. Op deze manier kan minder warmte naar buiten door de wanden. 8


C.Vandenboorn

17-06-2011

Nul-energie Het woord nul-energie geeft zijn eigen betekenis zelf weer, namelijk nul engergie. Dit houdt in dat het gebouw op jaarbasis geen energie nodig heeft van derden. Dit doel wordt bereikt op twee manieren. 1. Het gebouw of de woning zorgt voor zijn eigen energievoorziening d.m.v. pv-panelen of een windmolen, maar ook andere energie opwekkende systemen zijn mogelijk. 2. De vraag naar energie beperken. Dit kan worden gesplitst in het bewust en onbewust beperken van energie verbruik. Onbewust beperken op energie verbruik via het ontwerpen van het gebouw zodat het minder energie nodig heeft om te verwarmen of koelen. Denk hierbij aan een passief woning. Bewust energie besparen gebeurt bij de gebruiker en het gebruik. Dit kan gedaan worden door energie besparende apparatuur te gebruiken, of door bewust minder apparatuur te gebruiken. Wanneer je bewust wordt van het energieverbruik en hiermee rekening houdt bespaar je al snel energie. Door verminderen van verbruik en opwekken van wat je wel verbruikt is het mogelijk dat je woning praktisch nul-energie verbruikt. Uiteindelijk zul je periode hebben waarin je meer energie opwerkt dan dat je verbruikt. Dit zal overdag en in de zomerperiode veel het geval zijn. Dan word de overtollig opgewerkte energie aan het electriciteitsnet doorgegeven. En in een periode waarin je niet aan je eigen behoefte voorziet haal je het weer van het electriciteitsnet af. Maar door een energie overschot wordt het onder de streep nul.

9


C.Vandenboorn

17-06-2011

Materialen voor: Constructie Hieronder worden verschillende constructie mogelijkheden binnen het bouwen met ecologische materialen opgenoemt. Met daarbij de voornamelijk voor en nadelen ervan.

Houtskelet Houtskeletbouw is niet anders dan werken met een beton- of staalskelet. Het is wel zo dat hout niet dezelfde krachten kan opnemen als staal of beton. Houten constructies zullen dus altijd grotere dimensies hebben om dezelfde draagkracht op te nemen. Maar skeletbouw dezelfde princiepes voor de verschillende materialen. Er zal aandacht gegeven moeten worden aan voldoende stabiliteids voorzieningen, bijvoorbeeld windverbanden. En goede verdeling van kolommen binnen het bouwwerk. Een voordeel van een houten skelet t.o.v. een skelet van beton of staal is dat het lichter is en het gewicht telt door binnen je berekening. Doordat je de constructie lichter maakt kun je de fundering kleiner dimensioneren. Binnen het concept van duurzaam bouwen past skeletbouw goed. Als je skeletbouw vervolgens kunt combineren met ecologisch wanden is het al helemaal goed. De duurzame kant aan skeletbouw is dat het flexibel is. Je kunt met kleine aanpassingen, de binnenwanden en de functie van een gebouw wijzigen. Natuurlijk heb je wanneer je met houtskeletbouw werkt nog binnen en buiten wanden nodig. Hiervoor kun je met stro, zandzakken of andere producten werken waar later nog ver op in word gegaan. Je kunt ook verschillende constructie types met elkaar combineren. Bijvoorbeeld in dit geval kun je als constructie binnen houtskeletbouw gebruiken en aan de buitenwanden volle houtenwanden. Op deze manier loop je minder risico op kieren en naden. 10


C.Vandenboorn

17-06-2011

Volle houtenwanden en vloeren Bouwen met volle houten wanden is een manier van ecologisch bouwen. Deze manier van bouwen heeft constructief veel voordelen tegenover holle wanden, of houtskeletbouw, maar is van de ecologische materialen weer minder goed bruikbaar vanwege hoog materiaal verbruik. Volle houtenwanden zul je dikker moeten uitvoeren als stenen wanden om hetzelfde draagvermogen te krijgen. Maar volle houtenwanden hebben t.o.v. skeletbouw het voordeel dat de wanden als schijven werken en stabiel zijn, wat een skelet niet is zonder hulp constructies. De bouwmethode volle houtenwanden heeft een groot voordeel, je kunt het namelijk laten prefabrizeren. Hierdoor kun je sneller bouwen en is de kwaliteit ook hoger van de wanden t.o.v. in het werk gemaakte onderdelen. Skeletbouw of holle wanden kunnen ook prefabrizeert worden, maar hiervoor loont het zich in verhouding minder dan bij volle houten wanden. Op deze manier worden de wanden goed luchtdicht, maar blijven toch damp open. Op deze manier zorgen volle houtenwanden voor een prettig binnen klimaat in de woning. Het nadeel van volle houtenwanden is het groot materiaal verbruik. Dit materiaal geeft uiteindelijk wel weer een hogere brandwerendheid. Binnen de gedachtegang van zelfvoorzienend ecologisch bouwen is dit niet ideaal. Je verbruikt op deze manier veel materiaal. Materiaal dat van bomen gewonnen word die veel ruimte nodig hebben en verhoudingsgewijs een lange groeitijd. Door de verhoogde brandwerendheid van de wand zelf bespaar je uiteindelijk materiaal op de bekleding. Buiten dat een houten wand op zichzelf al veel materiaal verbruikt, zul je de wand ook nog moeten bekleden. Een volle houtenwand isoleert nauwelijks je moet het dus aan de buitenzijde nog opdikken met een isolatie materiaal. Maar daarvoor hoef je de wand aan de binnenzijde niet te bekleden. 11


C.Vandenboorn

17-06-2011

Holle houtenwanden en vloeren Holle wanden betekent dat je met een variant van skeletbouw werkt waarbij je de wanden kunt vullen met isolatie materiaal. Op deze manier heb je het constructieve en bouwfysisch gecombineerd. De stevigheid wordt gevormd uit twee platen aan de buiten zijde. Op deze manier is veel massa aan de buitenzijde waar je constructieve werking het grootst is. En in het centrum van de wand nauwelijks massa, omdat deze constructief weinig bijdraagt. Dit wordt opgelost door middel van houten I-liggertjes die de beide buiten platen aan elkaar koppelen. De holte in de wand kan d.m.v. matten dicht gelegd worden of vol geblazen. T.o.v. traditionele bouw blijft je wanddikte gelijk. Maar in dezelfde wanddikte kun je zonder probleem een dubbel zo hoge isolatie waarde krijgen. Voor een woonhuis geeft deze manier van bouwen geen beperkingen. Het feit dat hout zwakker is dan steen, beton of staal maakt het weer goed in zijn gewicht. Voordeel van alles bij elkaar is dat wanneer je wanden en vloeren lichter zijn, de totale belasting op je fundering ook minder word en daarmee een lichtere fundering gekozen kan worden. Groot nadeel van deze manier van bouwen is dat je wand constructief onderdeel is. Wanneer je iets wilt wijzigen aan deze wand zullen voorzieningen getroffen moeten worden om de belasting te verdelen. Dit is een grote ingreep in de wand. Het vervangen van de wand in zijn geheel zou een beter alternatief zijn. Of je moet van te voren al voorzieningen in de wand laten opnemen voor eventuele gevelveranderingen. De afwerking van de wand kan op verschillende manieren worden gedaan. Deze kan met leem worden bekleed, maar ook gestukadoord worden. 12


C.Vandenboorn

17-06-2011

Stro Je hebt als ecologisch materiaal ook stro om mee te bouwen. Eigenlijk een traditionele bouwmethode her ondekt. Dit klinkt misschien apart maar wanneer het gebouw uiteindelijk af is, is het net zo stevig en veilig als een traditioneel gebouw. Maar in tegenstelling tot een normaal gebouw wordt het uit een hernieuwbaar product gemaakt. Voordeel van stro ten opzichte van traditionele materialen is dat het allemaal met goedkopere bouwmaterialen gedaan kan worden, waardoor een kwalitatief hoogwaardig gebouw door iedereen gebouwd kan worden ongeacht zijn inkomen. Tevens is het wonen in een huis van stro gezond. Het gebouw is warmteaccumulerend en vochtregelend De bouwmethode is gelijk aan traditionele stapelbouw. De strobalen worden in de vorm van blokken met een wisselende voeg gestapeld. Het stro wordt hierbij als volle wand gebruikt en is in die zin contructief, maar werkt niet als dragend element zien bij normale stapelbouw. Bij een woning moet je werken met een houtskelet waar mee de vloeren draagt en je wanden tegenelkaar zet. Of je werkt met een systeem waarbij de vloeren in een verticale richting gespannen worden en de strowanden zich vastklemmen.

13


C.Vandenboorn

17-06-2011

Wanneer je ervoor kiest je woning met stro uit te voeren moet je met verschillende dingen rekening houden. Je werkt met natuurlijke producten. Deze reageren op weersinvloeden. Strowanden worden bekleed met leem. Wanneer deze gedroogd is kan deze wand witgekalkt worden. Weersinvloeden moet je opvangen door voldoende en groot genoeg overstekken aan je gebouw om je wanden te beschermen.

Tevens heb je voor de stabiliteit meer wanddikte nodig. De wanden in dit geval zijn 150mm tot 200mm dikker. Dat betekent dat de wanden 500mm dit zijn. Zulke wanddikten zijn ruimte technisch iets minder interessant. Maar in het principe van nul-materiaal wordt dit bouw technisch zeer zeker interesant. Dit biedt als voordeel dat je constructieve wand tevens je isolerende schil is. Op deze manier voorkom je koudebruggen in de constructie. Je zou zeggen dat bouwen met strobalen beperkingen heeft, maar voor de woningbouw maakt het nagenoeg geen verschil. En kun je met enkele ontwerpregels in relatie tot materialen een dergelijk mooie ontwerp neerzetten als met de gangbare bouwmaterialen die in omloop zijn.

Ruwbouw 1

klaar 1

14


C.Vandenboorn

17-06-2011

Zandzakken Het bouwen met zand is vergelijkbaar met het bouwn met stroblokken. Er moet goed gelet worden op de vocht en luchtdichtheid van de wanden. En de stabiliteit van het zand. Zand is geen ecologisch product en hoort zogezien hier niet thuis, maar de manier waarop je het gebruikt zorgt ervoor dat je het wel als ecologisch kunt bekijken. Voordeel van zand is dat het in overvloed aanwezig is, momenteel wordt zand in veel steenachtige producten verwerkt zoals beton. Als het zo doorgebruikt blijft worden zal het na verloop van tijd op zijn. Maar wanneer je het in zakken mee gaat bouwen verandert het zand niet. Wanneer je het in zakken vult en verwerkt in het gebouw, kan het op het eind van de levensduur van het gebouw uit de zakken geschud wordt heb je hetzelfde zand weer terug. Er zijn wel twee punten die bij bouwen met zandzakken belangrijk zijn om rekening mee te houden. Dat is enerzijds de stabiliteid, en anderszijds het drooghouden van het zand. Waarbij stro uit zichzelf al kleinere overspanningen kan hebben, zul je bij zandzakken overal moeten werken met een opvang constructie voor het opvangen van het grote gewicht. Tevens moet je ervoor zorgen dat het zand zelf droog blijft. De isolatie waarde van zand ontstaat door de holle ruimte waar lucht in zit Wanneer het zand vochtig wordt zijn deze ruimten gevuld met vocht en isoleren ze een heel stuk slechter. Dit kan voorkomen worden d.m.v. plastic zakken, deze zijn welliswaar niet ecologisch maar net als zand kunnen deze flexibel hergebruikt worden. En kunnen ze ook van recycled materiaal gemaakt worden. Bouwen met zandzakken heeft als groot voordeel t.ov. stro dat zand niet rot of vergaat. En het bouwwerk dus een langere levensduur kan hebben als een van stro. Het warmteaccumulerend vermogen van zand is een stuk hoger van stro door de grotere massa. Maar dat is ook het nadeel. Door het grotere gewicht is een zwaardere constructie nodig om de muren te ondersteunen. Een zwaardere constructie en zwaardere muren kan tot gevolg hebben dat een ander funderingstype moet worden toegepast. 15


C.Vandenboorn

17-06-2011

Gevel afwerking Na gekeken te hebben naar constructie en wanden gaan we nu kijken naar manieren voor het afwerken van het gebouw. Dit kan op een ecologische manier gedaan worden met onderstaande producten.

Leempleister Leem is op zichzelf niet direct ecologisch. De grondstoffen klei en zilt groeien niet aan planten en hebben lang nodig om natuurlijk te ontstaan. Maar het voordeel van leem is dat je het niet veranderd van zijn samenstelling. Bij beton of bakstenen vindt tijdens het bakof uithardingsproces een chemische reactie plaats waardoor de samenstelling van het product verandert. Bij leem is dit niet het geval. Het wordt gedroogd en hierdoor wordt het hard. Maar wanneer je het met water weer vochtig maakt, zal het in zijn oorspronkelijke vorm terugkeren. Groot voordeel hiervan is dat tijdens dit procces geen energie nodig is buiten natuurlijk zonlich, en een lage luchtvochtigheid. En wanneer het gebouw wordt afgebroken kan het leem uitgesorteerd worden, en met water weer opnieuw gebruikt worden. Leem kun je ook als constructie materiaal gebruiken. Door het geringe draagvermogen wordt het niet constructief gebruikt. Maar als gevel- of wandbekleding. Leem is vochtregulerend binnen een ruimte. En als gevelbekleding vermindert het fijnstof in de lucht. Op deze manier zorgt het voor een prettige leefomgeving. Groot nadeel van leem als gevelbekleding is dat het op vocht reageert. In het ontwerp zal rekening gehoudenworden met de eigenschappen van leem. Een oplossing zijn grote overstekken deze beschermen je gevels tegen regen. Tevens heeft leem lang nodig om uit te drogen, tijdens de werkvoorbereiding zal hier rekening mee gehouden moeten worden.

16


C.Vandenboorn

17-06-2011

Gips Kalkpleister wordt gemaakt op basis van gips. Gips kan op twee manieren worden gewonnen. Enerzijds kan het uit de grond gewonnen worden als zijnde een natuurproduct. Maar gips kan ook synthetisch gemaakt worden uit de producten die overblijven bij de productie van medicijnen, levensmiddelen. Gips als product op zich is tot op heden nog niet vervangbaar. Geen enkel ander natuurlijk voorkomend product heeft tot nu toe dezelfde eigenschappen als gips. Gedolven gips uit de grond is natuurlijk niet ecologisch. De voorraad hiervan zal vroeg of laat dan ook verbruikt zijn. Maar synthetisch gips is in beperkte maten oneindig aanwezig. Zolang het een restproduct is uit andere processen kan er gebruik van worden gemaakt. Gips biedt een groot aantal voordelen. Doordat je gips zowel vloeibaar kunt verwerken. Kun je tot blokken of platen verwerken. Tevens is gips goed te verwerken. Je mengt het aan met water en je kunt het gebruiken. Er zitten geen chemische of giftige stoffen in. En gips wordt ontzettend hard nadat het uitgehard is. Gips zet nauwelijks uit, hierdoor hoef je geen rekening te houden met het uitzetten of krimpen van gips. Het oppervlak van gips kun je glad afstrijken, of met toeslag stoffen een ruw oppervlak geven. Aan het gipsmensel zelf kunnen verschillende eigenschappen worden toegevoegd, zoals kleur en structuur. Maar ook eigenschappen met betrekking tot vocht. Natuurlijk kan een afwerking van gips nog altijd behangen of geverfd worden.

17


C.Vandenboorn

17-06-2011

Stuc Stuc is een product waarin onder andere gips wordt verwerkt maar daarnaast ook nog kalk en water. Dat gips ecologisch is, werd hierboven al uitgelegd, en van water mocht het wel duidelijk zijn. Kalk zoals het gebruikelijk wordt verwerkt is niet ecologisch omdat het uit de grond gewonnen wordt. Maar er bestaat ook de mogelijkheid om te werken met kalk van schelpen. Op deze manier wordt de natuurlijke aanwezigheid van kalk niet verder opgebruikt maar wordt gebruik gemaakt van een hernieuwbare bron. Stuc is ideaal voor de afwerking van wanden. Voor zowel traditioneel gebouwde gebouwen als voor ecologisch gebouwde bouwwerken. De veelzijdigheid van het product komt tot zijn recht als het in vloeibare vorm wordt verwerkt. Op deze manier kan het stuc zich optimaal aanpassen aan de ondergrond waarop het wordt aangebracht. Door toeslagstoffen kunnen verschillende eigenschappen aan het stucwerk worden toegevoegd. Bijvoorbeeld structuur, kleur maar ook vochtwerendheid. Maar hiermee kan stucwerk flexibel worden gemaakt waardoor de kans op scheuren of andere beschadigingen kleiner wordt. Tevens is het mogelijke om een vuilafstotend effect toe te voegen die ervoor zorgt dat je stukwerk van buiten langer schoon blijft.

Buiten 1

Binnen 1

18


C.Vandenboorn

17-06-2011

Planchetten Planchetten staan in de volksmond beter bekend als schootjes en worden in dit geval gemaakt van hout. Hout is zoals eerder al vermeld een ecologisch product omdat het in de natuur groeit en met minimaal energie verbruik bewerkingen en gebruikt kan worden in de bouw. Van welk houtsoort je de planchetten maakt is voor de planchet zelf niet direct van belang, tenminste op basis van sterkte. Voor buiten gebruikt is van belang dat gekeken word naar de duurzaamheid van hout op gebied van vocht. De verdere keuze voor het hout ligt bij structuur en uiterlijk van het hout. Je kunt het transparant lakken, of verfen in kleur na wens. Montage van planchetten is te vergelijken met die van eene voorzet wand. Je monteert de planchetten op een op regelwerk. Voordeel hiervan is dat achter de afgewerkte wand ruimte ontstaat die gebruikt kan worden voor het leggen van leidingwerk. Nadelig hieraan is dat je deze ruimte zult moeten vullen met isolatie in verband met geluid. De bevestiging van de planchetten op het regelwerk kan met schroeven, spijkers of onzichtbare klemmetjes gedaan worden. Voordeel van de schroeven en onzichtbare klemmen is dat de planchetten zonder te beschadigen demonteert kunnen worden, waardoor het hergebruik makkelijker is. Recyclen van hout is verder geen probleem, zoals net vermeld kun je het in zijn geheel als planchet herbruiken. Maar kan ook gebruikt worden voor het maken van papier of spaanplaat en ander gelamineerd hout. Hierdoor is de gebruiksduur van het materiaal tenopzicht lang van andere materialen.

19


C.Vandenboorn

17-06-2011

Vloerafwerking Plankenvloeren Planken vloeren worden uit hout gemaakt. Hierbij moet vanwege de hoge belasting van het hout rekening worden gehouden met de hout soort. Daarom zijn de meeste plankenvloeren van hardhout gemaakt, hardhout gaat langer mee als naaldhout. Het voordeel van een plankenvloer is dat het een natuurlijk materiaal betreft dat generaties lang meegaat. En wanneer de vloer gebruikssporen heeft kan deze geschuurd worden, nieuw behandeld en ziet er vervolgens weer uit als nieuw. Omdat het een natuurlijk product is, wat zonder behandeling toegepast worden. Al is een bescherming wel aan te raden i.v.m. het regelmatig belopen van de vloer. Hierdoor is dit een uitermate geschikte vloer voor mensen met allergieen, doordat de vloer uiterst hygienisch is.

Je schuift de vloerplanken ineen met behulp van een in de plank gemaakt profiel. Ze worden niet op de ondergrond verlijmd inverband met het uitzetten. Maar worden wel aan elkaar verbonden om een schijf te vormen. De montage van de planken vindt vanwege contactgeluid plaats op een vlies.

Wanneer je de vloeren niet verlijmd zijn ze achteraf een stuk makkelijker te demonteren. Al zijn ook verlijmde vloeren goed te demonteren. Als dit netjes gedaan wordt kan de vloer in zijn geheel herbruikt worden. En in een andere kleinere ruimte opnieuw gelegd worden. Indien dit niet gebeurd, of niet meer mogelijk is door teveel slijtage of dat het een te kleine vloer is kan deze alsnog worden verwerkt tot andere producten. 20


C.Vandenboorn

17-06-2011

Kurkenvloeren Kurk is een 100% natuurlijk product. Het groeit namelijk letterlijk aan de boom. Kurk zo als wij het kennen wordt gemaakt van de schors van de kurkeik. Deze kan van de boom gehaald worden zonder dat de boom hier schade door ondervind. De oogst periode van de kurk is ongeveer negen jaar. Binnen het idee van zelf voorzienend ecologisch bouwen biedt dit natuurlijk een grote voordeel dat je zowel de kern voor het hout kunt gebruiken. Als de schors gebruikt. Bij andere bomen die voor hout gebruikt worden is de schors een afval product maar nu wordt het meeverwerkt. Het hout van de boom kan zonder probleem voor een constructief doeleinde worden gebruikt. Kruktegels of elementen worden geperst met uit de schors gewonnen kurkkorrels in combinatie met natuurlijke lijmenk. Bij het maken van kruk wordt geen chemische producten. Op deze manier heb je een schoon en natuurlijk product. Dit geeft als voordeel dat wanneer je het voor je vloer gebruikt het een optimaal wooncomform geeft. Dit ontstaat doordat kurk verend werkt, geluid dempend is, isolerend en vochtregulerend is. En al met al zorgt voor een aangenaam woonklimaat. Daarnaast kan kurk recycled worden voor nieuwe kurkproducten. Helaas is het niet mogelijk om kruktegels of platen herteplaatsen op een nieuwe lokatie. Maar je kunt kurk wel weer fijn malen en het gebruiken als granulaat voor maken van nieuwe kurk.

21


C.Vandenboorn

17-06-2011

Linoleum Linoleum wordt voornamelijk uit natuurlijke hernieuwbare producten gemaakt. Een deel van deze producten kan ook voor de linoleum recycled worden. Hierdoor is het dus een ecologisch product wat oneindig vaak gemaakt kan worden. Linoleum bestaat uit lijn olie. ( Dit is tevens de naamgever van het product ), pijnhars, houtmeel, kurkmeel en kalk. De olie en het hars is niet recyclebaar of uit een recycled product te maken. Het houtmeel en de kurk kun je terug winnen dit bijvoorbeeld gebruikte hout elementen en oude kurkvloeren. Nadeel van linoleum is dat je een absoluut vlakke ondergrond nodig hebt. Je zult dus met een egalisatielaag moet werken om de vereiste vlakte te krijgen. Daarna is het te verleggen als tapijt. Afhankelijk van hoe groot je ruimte is zou een baan voldoende kunnen zijn, anders moet je er enkele naast elkaar leggen. Het is mogelijk om linoleum te bedrukken en schilderen naar wens. Dit wordt in het product mee opgenomen en kan tevens gebruikt worden om de naden te camoufleren. Linoleum heeft een gladde afwerklaag/beschermlaag. Hierdoor is de vloer hygienisch, maar vooral goed schoon te houden. Linoleum is goed schoon te maken met water en zeep, maar stofzuigen/vegen is in principe al voldoende.

22


C.Vandenboorn

17-06-2011

Dakbedekking Nu zijn voor constructie, wanden en afwerking verschillende ecologische materialen voorgesteld en uitgelegd. Het enige wat nu nog ontbreekt, is het dak. Hiervoor leg ik een materiaal uit als dakbedekking, en een verduurzaming van het dak.

Groendak Een groendak is op zichzelf niet direct ecologisch. Dit omdat het op een waterdicht dak toegepast wordt en niet zelf waterdicht is. Maar een groendak verlengt de levensduur met een faktor drie. Op deze manier wordt tenopzichte van een niet groendak materiaal bespaard voor twee daken. Het belangrijkste probleem bij traditionele platte daken is de inwerking van de zon. In de zomer kan de bitume op een dak temperaturen halen van boven de 100 Co. Het uitzetten wat hierdoor gebeurt. En het uitdrogen van de dakbedekking maar ook inwerken van de UV straling zorgt ervoor dat de dakbedekking poreus wordt en los laat. Het verschil tussen een normaal dak en een groendak is dat op de dakbedekking nog een drainage laag, worteldoek en afhankelijk van het type, grond wordt toegevoegd met daarbovenop de beplanting. Hierdoor wordt de waterdichte laag beschermd tegen uv straling. En wordt minder warm. Voornamelijk het verlagen van de temperatuur verlengt de levensduur. Bijkomstig aan de levensduur is dat een groendak psychische en milieutechnische voordelen heeft. Uit onderzoek blijkt dat wanneer je op een begroeit dak kunt uitkijken de groene kleur hiervan een positief effect op je 23


C.Vandenboorn

17-06-2011

humeur heeft. Daarnaast houdt een groendak veel fijnstof vast wat bijdraagt aan een beter milieu. Tevens houdt het water vast. De eerste paar liters van een regenbui worden vastgehouden door de beplanting voordat het water direct de riolering in gaat. Het vastgehouden water wordt vervolgens langzaam weer afgegeven aan het dak en daarmee de riolering. Er zijn bij groene daken drie categorieen: Sedumdak, licht groendak of intensief groendak. Sedum dak is met vetplantjes. Deze hebben geen grondlaag nodig en liggen gewoon op het dak. Het gewicht hiervan is lichter dan grind. Een licht groendak is met kleine beplanting bijvoorbeeld gras, maar kan ook met bloemen gedaan worden. Dit systeem heeft een dunne grond laag en zal op basis van gewicht iets zwaarder zijn dan grind. Ik vergelijk het hier met grind omdat die nog altijd op de meeste daken ligt als ballastlaag en Uv bescherming van de bitumen. Wanneer je grind vervangt voor een licht groendak of sedumdak dan zit je rond hetzelfde gewicht en zijn er geen constructieve voorzieningen nodig. Echter is een intensief groendak erg zwaar. Hiervoor zullen dan ook constructieve aanpassingen gemaakt moeten worden. Of er zal bij het ontwerp al gekozen moeten worden voor een zwaardere constructie. Maar daarvoor kan een intensief groendak ook worden gebruikt als uitbreiding van je tuin.

Binnen de term effectief omgaan met je ruimte. En zelfvoorzienend zijn heeft een intensief groendak een grote betekenis. Waar op daken nog onbenutte ruimte zijn bestaat veel potentieel om deze ruimte te gaan gebruiken als bijvoorbeeld tuin. En de tuin zelf te gebruiken voor kweken van levensmiddelen. Zo wordt het oppervlakte per inwoner in Nederland optimaal gebruikt.

24


C.Vandenboorn

17-06-2011

Leien voor dak en gevel Houten leien kun je goed gebruiken als duurzame dakbedekking voor schuine daken. De hoeveelheid leien wordt bepaald door de hellingshoek van het dak. Hoe schuiner het dak hoe beter de afwatering. Het principe achter een dakbedekking, of gevelbekleding van leien is dat er meerdere lagen over elkaar ontstaat die elkaar overlappen. Wanneer het regent loopt het vocht van lei naar lei waarbij minimaal drie lagen nodig zijn. De eerste laag en de laatste laag raken elkaar nog net en de tussenliggende laag zorgt voor een goede overgang. Belangrijk bij een leien dakbedekking is dat deze goed geventileerd wordt. Van de buitenzijde is dit geen probleem, maar van binnenuit moet het ook goed ventileren. Anders zal het hout naar verloop van tijd gaan rotten, met als gevolg dat het dak niet meer waterdicht is. Om dit voor elkaar te krijgen werk je met een dubbel regelwerk. De leien worden op panlatten gemonteerd die vervolgens op een verticaal regelwerk zitten. Leien voldoen bij drielaags aan zowel Nederlandse normen als aan de Duitse wat betreft brandveiligheid. En omdat ze goed kunnen drogen door de goede ventilatie is de levensduur van de houtenleien gelijk aan de rest van de woning. Dit geldt ook voor wanneer het hout onbehandeld is. Voordeel van hout als product is dat het volledig her te gebruiken is. Reparaties zijn goed en snel uit te voeren indien nodig. En wanneer gewenst kan het geverft worden.

25


C.Vandenboorn

17-06-2011

Mijn keuze materialen Tijdens het maken van dit verslag ben ik zelf betrokken geweest bij DeWijkvanMorgen. In dit project zijn verschillende doelstellingen gesteld voor toekomstig bouwen. De doelstellingen lopen iets uit elkaar maar gaat er om te kijken hoe we toekomstig verantwoord moeten bouwen. Met als thema ecologisch bouwen, en zelf voorzienend te zijn op gebied van energie, materiaal maar ook voedsel en water. In dit verslag is alleen gekeken naar materiaal. Rondom materialen zaten dan ook voornamelijk mijn werkzaamheden binnen het project. De hierin opgedane ervaringen, samen met wat er aan informatie op internet te vinden is, ben ik gaan kijken welke materialen zijn nu in de omloop en wat wordt hierover verteld. Hierbij heb ik gemerkt dat voor de ruwbouw er twee groepen materialen zijn. Enerzijds al bekende ecologische materialen die traditioneel of verfijnerd worden toegepast en vaak uit van vroeger komen. En anderzijds de nieuwe ecologische materialen die nog niet gebruikt zijn. Omdat ze nog onbekent zijn in Europa. Voor constructies kom je eigenlijk altijd op hout uit. De vraag is maar net hoe ga je hiermee om. Met als doelstelling zelf voorzienend te worden in je materialen moet je er rekening mee houden dat je maar beperkte ruimte hebt om materialen te produceren. Zodoende adviseer ik geen volle houten wanden te gebruiken. Deze hebben wel massa voor opslaan van energie en geluidisolatie. Maar de grote hoeveelheid materiaal die hier in verbruikt wordt is in verhouding zonde. Mijn advies gaat dan ook erna uit om te werken met holle wanden. Voordeel hiervan is dat je altijd nog kunt bepalen hoe je deze isoleert en afwerkt. De wanden zijn voor de verschillende afwerkingen erg veelzijdig. Hetzelfde raad ik ook aan voor de vloeren. In een hollevloer kun je leidingwerk verwerken. Voor afwerking heb je meer mogelijkheden, natuurlijk ligt dit thema iets gevoeliger omdat het zichtwerk is en iedereen een eigensmaak heeft. Maar ik zou voor de wanden planchetten aanraden omdat hout iets is wat uit de regio gehaald kan worden, of op eigen grond groeit. Leem, gips en stuc ligt daar iets gevoeliger. Dit kan wel uit de regio gehaald worden. Maar je kunt niet zelf 26


C.Vandenboorn

17-06-2011

bepalen waar het ligt. Daarnaast zijn het niet direct de meest ecologische materialen omdat het natuurlijk aanwezige materialen zijn en ze niet aan een plant groeien. Met ditzelfde oogpunt kijk ik ook naar de vloeren, maar hier ligt het iets makkelijker. Ook met oogpunt op zelfvoorziening kun je kiezen uit plankenvloer, linoleum en kurk. Waarbij plankenvloer de voorkeur heeft omdat deze zowel hergebruikt als recycled kan worden. Met het dak ligt het moeilijker. Een groen dak is niet waterdicht en zal op andere materialen moeten terugvallen om dit te bereiken. Een dak bekleed met houtenleien is dat wel. Maar ik zou op dit gebied adviseren om terug te vallen op dakpannen. Deze zijn zeker niet ecologisch en verbruiken veel energie bij hun productie. Maar de levensduur van een dakpan is hoog, je kunt ze goed hergebruiken en ze zijn recyclebaar.

27


C.Vandenboorn

17-06-2011

Haalbaarheid ecologisch bouwen Mijn conclusie over de haalbaarheid van ecologisch bouwen is dat het zeer zeker voor een groot deel mogelijk is. Maar helaas niet volledig. Dit heeft verschillende redenen. De voornaamste rede hiervoor is vocht. Wanneer je ecologisch gaat bouwen komt het erop neer dat je veel met hout gaat werken. Dit is in zoverre geen probleem als het hout nadat het nat is geworden weer geheel kan drogen. Maar wanneer het hout langdurig nat is. En er zuurstof bij komt, gaat het rotten. Juist dit ontstaat als je hout gaat gebruiken voor funderingen. Buiten dit kun je uit ecologische materialen bepaalde onderdelen van een gebouw gewoon niet maken, bijv. elektriciteitsleidingen. Hiervoor zal ook in de toekomst nog gebruik gemaakt blijven worden van de traditionele materialen. Gekeken naar mijn opgedane ervaringen en wat ik geleerd heb met uitvoeren van dit onderzoek raad ik af om als doelstelling te stellen volledig ecologisch te gaan bouwen. Mijn advies is om wel veel gebruik te maken van ecologische materialen. Maar voornamelijk om waar je hier niet op terug kunt vallen, verantwoord om te gaan met je materiaalkeuze binnen het ontwerp. Dit wordt nu al gedaan in Duitsland. Hier wordt de kelder en de fundering uit beton gemaakt, en de rest van het gebouw prefab in de fabriek gemaakt. Dit geeft als voordeel dat de kwaliteit van gebouw beter is door verbeterde werkomstandigheden. Maar ook dat er geen verlies van afval is, alles aan zaagsel, resthout en ander afval kan ingezameld worden. En gebruikt worden voor hergebruik. Daarom adviseer ik de materialen die aan de buitenzijde van het gebouw zitten te maken uit traditionele materialen, maar dan wel van recyclebare materialen. En de constructie en verdere elementen van binnen uit ecologische materialen. Op deze manier wordt de belasting van het mileu omlaag gehaald en zullen door het recyclen de natuurlijk voorkomende materialen niet uitputten.

28


C.Vandenboorn

Bronvermelding

Begrippen duurzaam en ecologisch: http://www.woorden-boek.nl/

Materialen: http://www.dinnc.nl http://www.finnforest.de http://www.vanlaarhovencombinatie.nl http://www.ecologischbouwen.be/ http://www.architectenweb.nl

29

17-06-2011

Christian Vandenboorn. Ecologische bouwmaterialen

Recommend Documents