Hoe bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving

Hoe bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving

Naam: Studentnummer: Onderwerp: Docent: Opleiding: Datum:

Fatima Akgul 2060909 Hoe bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving? Cindy van Summeren & Malou Willemars Fontys Hogeschool voor Journalistiek april 2009

1

Inhoudsopgave

pag.

1. Probleemstelling 1.1. Aanleiding: keuze van het onderwerp 1.2. Centrale vraagstelling 1.3. Deelvragen 1.4. Begripsbepalingen 1.5. Plan van aanpak

3 4 4 5 7

2. Literatuuronderzoek 2.1. Eerdere onderzoeken 2.2. Beeldvorming media 2.3. Aanbevelingen Migranten en Media 2.4. Samenvatting

8 11 14 18

3. Wat voor een journalistieke organisatie is de NOS? 3.1. Taken als onderdeel van de publieke omroep 3.2. Overheidsbeleid media en minderheden 3.3. Maatschappelijke verantwoordelijkheid 3.4. De NOS code en de richtlijnen van het NOS Journaal 3.5. Samenvatting

20 21 24 25 28

4. Inhoudsanalyse NOS Journaal 4.1. Frequentie berichtgeving 4.2. Inhoud nieuwsfeit 4.3. Inhoud berichtgeving 4.4. Conclusie analyse

31 33 36 37

5. Veldonderzoek Deskundigen en journalisten aan het woord a.d.h.v. analyse

39

6 Reflectie en aanbevelingen 6.1. Conclusie en eigen visie 6.2. Aanbevelingen

44 46

7. Literatuurlijst

48

Bijlage Mailwisseling Hans Laroes Artikel in de Volkskrant Analyse uitzendingen Interview Wasif Shadid Interview Huub Evers Interview Giselle van Cann

49 50 51 86 88 94

2

Hoofdstuk 1 Probleemstelling 1.1

Aanleiding keuze onderwerp

Tijdens mijn stage bij het Brabants Dagblad kregen we een e-mail van een jongerenmedewerkster uit Heusden. Zij wilde aandacht voor de Turkse en Marokkaanse jongeren in Heusden die op eigen initiatief een oplossing hadden gevonden voor het hangjongerenprobleem in het dorp. Ze gingen in het buurthuis gezamenlijk voetballen in plaats van buiten rond te hangen. Dit deden ze omdat ze niet langer te boek wilden staan als hangjongeren. De jongerenmedewerkster gaf in haar mail aan dat het belangrijk was om aandacht te schenken aan deze goede ontwikkeling, omdat deze jongeren vaak negatief worden neergezet in de media. Er moest volgens haar ook aandacht zijn voor positieve ontwikkelingen. Ik was het hier helemaal mee eens en na overleg met mijn praktijkbegeleider ben ik op pad gegaan om met die jongeren te praten. Tijdens het gesprek zei één van die jongens: “In de media worden allochtone jongeren altijd negatief neergezet. Er is alleen aandacht voor ons als er weer eens problemen zijn. Terwijl we, zoals u kunt zien, ook positieve dingen doen. Ik ben blij dat u hierover gaat schrijven. Dan is er tenminste een keer positief nieuws over ons.” Dit bleef lange tijd in mijn hoofd hangen. De kreet: we worden altijd negatief afgebeeld in de media was voor mij niet onbekend. Doordat ik zelf van Turkse komaf ben en deel uitmaak van de multiculturele samenleving, wist ik dat deze gedachte onder meer allochtonen leefde. Alleen of dit overeenkwam met de werkelijkheid moest ik nog onderzoeken. Tijdens de leereenheid Onderzoek die ik op school volgde, kreeg ik hier de gelegenheid voor. We moesten tijdens deze leereenheid een onderzoek doen naar de berichtgeving over de multiculturele samenleving in de verschillende media. De aanleiding voor dit onderzoek was dat de Wasif Shadid, hoogleraar Interculturele Communicatie, op diverse internetfora1 verkondigt dat de berichtgeving in de Nederlandse media over de multiculturele samenleving vrijwel altijd negatief is. De allochtone Nederlanders zouden volgens hem nooit op een positieve manier in het nieuws komen. Deze stelling sterkt het gedachtegoed van veel allochtonen die er ook zo over denken. Er zijn echter ook mensen die het niet helemaal met Shadid eens zijn en de berichtgeving over allochtonen niet zo negatief vinden zoals Shadid dat beweert. Eén van die mensen is Huub Evers, lector Interculturaliteit en journalistieke kwaliteit, aan de Fontys Hogeschool voor Journalistiek. Hij is van mening dat er over de multiculturele samenleving niet negatiever wordt bericht in de Nederlandse media dan over andere zaken.2 Maar wie heeft er nu gelijk? Is de berichtgeving in de Nederlandse media over de multiculturele samenleving echt zo negatief of is dat enkel het beeld dat allochtonen hebben over de Nederlandse media. Daarom lijkt het mij, als beginnend journalist van Turkse afkomst, relevant te onderzoeken of de berichtgeving over de multiculturele samenleving echt zo negatief is als Shadid beweert. Om hier een uitspraak over te doen, zou ik alle Nederlandse media moeten raadplegen. Dit is helaas onmogelijk gezien de tijd die ik heb voor het schrijven van mijn reflectieverslag. Daarom richt ik me alleen op het NOS Journaal, omdat dit nieuwsprogramma volgens de statistieken het 1

http://interculturelecommunicatie.com/shadid/nieuwsmanipulatie-in-de-media-de-burka-als-onderwerp/(2008) geraadpleegd op: 23 februari 2009 2 http://www.zinfo.nl/zinfo/2007/11/draagt-de-media.html?cid=90967468#comment-90967468 geraadpleegd op: 23 februari 2009

3

hoogste aantal kijkers trekt van alle nieuwsprogramma‟s (SKO, 2008). Ook is de NOS een journalistieke organisatie die onder de publieke omroep valt en heeft daarom een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hier kom ik op terug in hoofdstuk 3. Tijdens de leereenheid Onderzoek had Huub Evers een stelling geformuleerd die de mening van Shadid weergeeft. De stelling luidt: wanneer de multiculturele samenleving in het nieuws komt is dit vrijwel altijd negatief, in verband met criminaliteit, gebrekkige integratie of andere problemen. Aan de hand van deze stelling ga ik kijken of dit ook geldt voor de berichtgeving van het NOS Journaal. Met dit onderzoek moet duidelijk worden hoe het NOS Journaal bericht over de multiculturele samenleving. 1.2 Centrale vraagstelling: Hoe positief of negatief bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving in Nederland? Journalistieke relevantie: Er is al langere tijd een discussie gaande over de berichtgeving over de multiculturele samenleving. Er zijn ook diverse onderzoeken op dit gebied gedaan door middel van media-analyse (zie hoofdstuk 2). Maar hoe gaat een journalistieke organisatie als het NOS Journaal, dat een onderdeel vormt van de publieke omroep, hiermee om? Houden journalisten bij het journaal er rekening mee dat de berichtgeving over de multiculturele samenleving genuanceerd is en dat het journaal een goede afspiegeling is van de multiculturele samenleving?Of is de berichtgeving eenzijdig en staat het alleen in verband met problemen en gebreken van de etnische minderheden? Maatschappelijke relevantie: We leven in een multiculturele samenleving. Er leven in Nederland in totaal 1.765.7303 allochtonen. Het journaal moet dus bij de afspiegeling van de Nederlandse samenleving ook rekening houden met deze groep mensen. Veel allochtonen zullen het journaal volgen en een mening hebben over de berichtgeving over hen. Als je als medium een brede groep wilt aanspreken, is het belangrijk dat allochtonen zich kunnen herkennen in de berichtgeving.4 Een eenzijdige (negatieve) berichtgeving kan ertoe leiden dat allochtonen niet langer kijken naar het journaal en het vertrouwen van hen in het Nederlandse media afneemt. 1.3

Deelvragen

1. Wat is er uit eerdere onderzoeken al bekend over de berichtgeving in de Nederlandse media over de multiculturele samenleving? 2. Wat voor een journalistieke organisatie is de NOS? 3. Hoe vaak is er in de periode december 2008 – maart 2009 in het NOS Journaal van 20.00 uur bericht over de multiculturele samenleving?

3

CBS Statline, Kerncijfers Allochtonenprognose 2008, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=71877NED&D1=a&D2=a&HD=0812190659&HDR=T&STB=G1 geraadpleegd op 23 februari 2009 4 Bink, S. (2004), Media en Minderheden in Nederland, p.2

4

4. Hoe is er in de periode december 2008 – februari 2009 in het NOS Journaal bericht over de multiculturele samenleving? 5. Hoe denken deskundigen over de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving aan de hand van mijn analyse? 1.4 Begripsbepaling Multiculturele samenleving: Ik zou multiculturele samenleving willen definiëren als: Meerdere culturen, die in een land naast elkaar leven op basis van gelijkwaardigheid en met behoud van de eigen cultuur. 5 Er wonen in Nederland mensen van heel veel verschillende culturen bij elkaar. De „multiculturele samenleving‟ is een breed begrip waar veel groepen in Nederland onder vallen. In mijn onderzoek heeft het begrip multiculturele samenleving betrekking op de volgende etnische groepen in Nederland: Marokkanen, Turken, Surinamers en Antilianen (ik noem het in mijn onderzoek voor het gemak de MTSA-groep). Dit omdat deze vier groepen volgens het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS)6 de grootste groep immigranten vormen in Nederland. Ook neem ik in mijn onderzoek de aanduiding moslim(s) mee omdat ik het gevoel heb dat de islam bijna altijd wordt geassocieerd met Marokkanen en Turken in Nederland. Dit terwijl niet iedere Marokkaan of Turk per definitie de islam aanhangt. 7 Verder neem ik ook items mee waarbij wordt gesproken over allochtonen maar waar ik aan de hand van beeld duidelijk kan zien (door taal, context etc.) dat het gaat om mijn onderzoeksgroep. In mijn onderzoek gebruik ik ook de termen ‟etnische minderheden‟ en ‟allochtonen‟, omdat deze termen ook worden gebruikt voor mensen met een niet- westerse afkomst. Allochtoon: Allochtonen zijn alle personen die in Nederland wonen die, of niet in Nederland geboren zijn, of tenminste één ouder hebben die niet in Nederland is geboren. 8 Niet- westerse allochtoon: Tot de niet-westerse Allochtonen behoren de allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns- Amerika en Azië, met uitzondering voor Indonesië en Japan9

5

Definitie multiculturele samenleving http://www.hollanddoc.nl/dossiers/34436715/ geraadpleegd op: 23 februari 2009 6 CBS Statline, Bevolking naar herkomstgroepering en generatie 2008, http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70751ned&D1=1-4,67&D2=1,128,143,206,223,245-246&D3=a&D4=l&HD=080331-1056&HDR=G3,T&STB=G2,G1 geraadpleegd op 23 februari 2009 7 Van Helden, P.E. 2005, Framing islam, Afstudeerscriptie 8 Sterk, G. (2000), p. 107 9

Definitie niet westerse Allochtoon: http://www.art1.nl/artikel/1376-De_definitie_van_allochtoon geraadpleegd op 20 april 2009

5

Etnische minderheden: Omschrijving voor een groep die zich onderscheidt vanwege cultuur, taal en godsdienst. 10 In mijn onderzoek omvat de term ‟etnische minderheden‟ de groepen: Marokkanen, Turken, Surinamers en Antilianen. Positieve berichtgeving: Het is moeilijk om een eenduidige definitie te geven van „positieve berichtgeving‟. Dat kan per persoon verschillen. Echter moet ik voordat ik aan mijn onderzoek begin voor mijzelf helder hebben wat ik onder positief nieuws versta. Ik heb het in mijn onderzoek over positieve berichtgeving als er over de bovenstaande groeperingen (Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen) wordt bericht over ontwikkelingen die op een positieve manier bijdragen aan de maatschappij. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan berichtgeving over succesvolle allochtone voetballers, zangers, ondernemers, politici, rolmodellen etc. Ook het hogere opleidingsniveau van steeds meer allochtone jongeren is hier een goed voorbeeld van. Negatieve berichtgeving: Een berichtgeving is voor mij negatief als de bovenstaande groeperingen (MTSAgroep) in verband worden gebracht met criminaliteit, gebrekkige integratie en andere problemen die op een negatieve manier bijdragen aan de maatschappij. Hierbij kunnen we bijvoorbeeld denken aan Marokkaanse jongeren die voor onrust in hun buurt zorgen of Antillianen die neergezet worden als criminelen. Ik ga hierbij ook kijken of er in de berichtgeving een (negatief) oordeel wordt uitgesproken over de betreffende groep of persoon. Neutrale berichtgeving: Sommige berichten over allochtonen zijn niet echt van positieve of negatieve aard, maar zijn meer een beschrijving. Om een voorbeeld te geven: als er wordt vermeld dat voor de moslims de ramadan weer is begonnen, is dit een vermelding van een gebeurtenis. Het heeft dan niks te maken met positieve of negatieve ontwikkelingen en/of problemen. In hoofdstuk 4 ga ik de items die gaan over de multiculturele samenleving analyseren en indelen bij positief, negatief en neutraal. Dan wordt het duidelijker waar ik op doel als ik het heb over positieve, negatieve of neutrale berichtgeving. Verder ga ik ook de nieuwsfeiten onderverdelen in positief, negatief of neutraal. Een nieuwsfeit kan immers negatief zijn, maar de berichtgeving daarover weer neutraal. Geweld is bijvoorbeeld negatief nieuws, maar de berichtgeving over het geweld kan neutraal zijn.

10

Sterk, G. (2000), p. 107

6

1.5 Plan van aanpak Om me te verdiepen in het onderwerp, ga ik in hoofdstuk 2 een literatuuronderzoek doen. Ik ga kijken wat er al uit eerdere onderzoeken bekend is over de berichtgeving in de Nederlandse media over de multiculturele samenleving. Hierbij ga ik breder kijken dan mijn eigen onderzoek. Dus hier neem ik niet alleen het NOS Journaal mee, maar kijk ik ook naar onderzoeken die zijn gedaan op het gebied van andere media. Ook ga ik in dit hoofdstuk kijken wat negatieve berichtgeving betekent voor de beeldvorming over de multiculturele samenleving van mensen. In hoofdstuk drie ga ik bekijken wat voor een journalistieke organisatie de NOS is. Het lijkt me relevant als ik eerst een duidelijk beeld schets van de journalistieke organisatie die ik als medium heb gekozen voor mijn onderzoek. Hierbij ga ik in op de taken van de NOS als publieke omroep. Verder ga ik bekijken wat voor richtlijnen de journalisten bij de NOS hanteren op de redactie als het gaat om de berichtgeving over de multiculturele samenleving. Ook ga ik naar het overheidbeleid ten aanzien van media en minderheden kijken en het hebben over de maatschappelijke verantwoordelijkheid die de publieke omroep heeft. Voor hoofdstuk vier ga ik de uitzendingen van het NOS Journaal van 20.00 uur voor de periode van drie maanden (1 december 2008 t/m 30 februari 2009) terugkijken. Hierbij selecteer ik alle items die gaan over mijn onderzoeksgroep (Marokkanen, Turken, Antillianen, Surinamers en moslims). Buitenlandse items worden hierbij niet meegenomen, omdat mijn onderzoek gaat over de berichtgeving van de Nederlandse multiculturele samenleving. In hoofdstuk vier geef ik als eerste de frequentie van de nieuwsfeiten over mijn onderzoeksgroep weer. Ik ga de nieuwsfeiten indelen bij negatief, positief en neutraal. Daarna ga ik de inhoud van de berichtgeving analyseren en die vervolgens ook onderverdelen in positieve, negatieve of neutrale berichtgeving. In hoofdstuk vijf ga ik mijn in kaart gebrachte bevindingen voorleggen aan drie deskundigen: 1. Washif Shadid, hoogleraar in Interculturele Communicatie, die vindt dat over de multiculturele samenleving vrijwel altijd negatief bericht wordt. 2. Huub Evers, lector Interculturaliteit en journalistieke kwaliteit en docent media-ethiek aan de Fontys Hogeschool voor Journalistiek in Tilburg. Hij is het niet eens met de stelling van dhr. Shadid. 3. Hans Laroes, hoofdredacteur van het NOS Journaal. De interviews met de bovenstaande interviewkandidaten ga ik vervolgens samenvoegen. Hieruit moet blijken hoe zij denken over de berichtgeving van het NOS journaal over de multiculturele samenleving aan de hand van mijn bevindingen. Ook ga ik kijken op welke punten ze het eens of oneens zijn met elkaar over de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving. Tenslotte ga ik in hoofdstuk zes een conclusie trekken aan de hand van mijn inhoudsanalyse en veldonderzoek. Verder geef ik aanbevelingen voor een verder onderzoek en voor de journalisten van het NOS Journaal.

7

Hoofdstuk 2 Literatuuronderzoek In dit hoofdstuk ga ik als eerst kort terugblikken op de onderzoeken die al gedaan zijn naar de berichtgeving over de multiculturele samenleving. Daarna ga ik beschrijven wat negatieve berichtgeving kan betekenen voor de beeldvorming van mensen over de multiculturele samenleving. Ook ga ik de aanbevelingen die het ondertussen opgeheven bureau Migranten en Media heeft opgesteld voor de journalisten bespreken. 2.1 Eerdere onderzoeken Van Emmerik-Levelt en Teulings De kritiek op de manier waarop media berichten over allochtonen is zeker niet iets is van de laatste tijd. Het onderzoek naar de berichtgeving over etnische minderheden in onze samenleving begon al in de jaren ‟60 met de komst van de gastarbeiders. Het eerste Nederlandse onderzoek naar de berichtgeving over etnische minderheden dateert dan ook uit 1967. In het onderzoek „Buitenlandse Arbeiders in Nederland‟ deden Van Emmerik-Levelt en Teulings onderzoek naar de specifieke relatie tussen media, beeldvorming en allochtone Nederlanders. Zij onderzochten welke thema‟s omtrent de „buitenlandse arbeiders‟ voorkwamen in de regionale en landelijke dagbladen en bladen van werkgevers en werknemersorganisatie in het jaar 1965. De auteurs kwamen tot de conclusie dat de positie van de„buitenlandse arbeider‟ voornamelijk werd besproken vanuit het Nederlandse perspectief, waarin vooral de problemen die hun aanwezigheid opleverden voor de Nederlandse samenleving, centraal stonden. (Emmerik-Levelt en Teulings 1967, in Leurdijk, 1999). Frank Bovenkerk Ook criminoloog Frank Bovenkerk kwam eind jaren zeventig met een soortgelijk geluid over de berichtgeving van minderheden in Nederland. Hij onderzocht de misdaadverslaggeving in enkele Nederlandse dagbladen (Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad, Het Parool, De Telegraaf, Trouw en de Volkskrant in de periode 1972- 1978) en vergeleek die met de officiële criminaliteitsstatistieken van de politie. Bovenkerk bekeek in zijn onderzoek of de media het aandeel van Surinamers, Turken en Marokkanen in de misdaad overdreven ten opzichte van de werkelijkheid en concludeerde dat minderheden in relatie tot criminaliteit veel vaker in het nieuws kwamen dan op grond van de statistieken verwacht mocht worden. De berichtgeving ten opzichte van criminaliteit van etnische minderheden werd echter niet sensationeler of op een andere manier gebracht dan criminaliteit van de Nederlandse bevolking. (Bovenkerk 1978, in Leurdijk 1999). Teun van Dijk In 1983 publiceerde Teun van Dijk een even kritisch als berucht onderzoek naar de berichtgeving over Nederlandse migranten. Hij deed door middel van discoursanalytische technieken onderzoek naar de Nederlandse pers en de beeldvorming van etnische minderheden. Zijn belangrijkste conclusies waren dat er in het Nederlandse nieuws maar weinig aandacht is voor etnische minderheden, en dat er bovendien meestal sprake is van een negatieve beoordeling van etnische minderheden in de berichtgeving. Etnische minderheden worden meestal in verband gebracht met problemen in de samenleving, zoals overlast, misdaad en geweld. Tevens werd er in de

8

berichtgeving veel gebruik gemaakt van stereotypen. Etnische minderheden werden vaak voorgesteld als ondergeschikten, artiesten, misdadigers of probleemgevallen. Bovendien werden zij vaak bestempeld als dom, primitief of grappig. Het accent in de berichten lag op (gewelddadige) incidenten en niet op de achtergronden van de positie van minderheden of op de eigen cultuur of het dagelijks leven van etnische minderheden. Dit in tegenstelling tot de berichtgeving over autochtonen, waarin dergelijke verhalen wel voorkwamen. Tenslotte werden de berichten die gaan over etnische minderheden meestal vanuit het perspectief van de autochtone Nederlandse meerderheid gebracht; „wij‟ tegenover „zij‟. Ook ging de conclusie van Van Dijk een stapje verder als de andere onderzoeken. Hij stelde namelijk vast dat „de pers een systematisch racisme reflecteert‟. (Van Dijk, 1983). Andra Leurdijk In het onderzoek Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving van Andra Leurdijk (1999) wordt de kritiek dat nieuwsmedia vooral over allochtone Nederlanders berichten in relatie tot negatieve zaken als werkloosheid, criminaliteit en drugs bevestigd. Leurdijk deed onderzoek naar de manier waarop actualiteiten- en discussieprogramma‟s problemen in de multiculturele samenleving in de periode 1991 - 1994 definieerden en verklaarden. Zij beschrijft in haar onderzoek ook de invloed van de media. Zij zegt hierover: “De belangrijkste invloed van de media is niet de directe invloed op houdingen en opinies van mensen, maar het indirecte; het beschikbaar maken van beelden en informatie aan de hand waarvan mensen zich een veronderstelling kunnen maken van de hen omringende sociale werkelijkheid. Door selectie van onderwerpen en invalshoeken en door de duiding van gebeurtenissen maken de media een bepaald repertoire aan kennis en opvattingen beschikbaar waaruit de mediagebruikers kunnen putten om hun houding, opvattingen en gedrag ten aanzien van de sociale werkelijkheid te bepalen.” (Leurdijk, 1999, p. 3) Stiana Sibon In haar afstudeeropdracht Berichtgeving over allochtonen en criminaliteit (2005) heeft Stiana Sibon onderzoek gedaan naar de mate waarin krantenartikelen uit het Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad, De Telegraaf en de Volkskrant (gedurende de maanden april, mei, juni, oktober, november en december 2001) een representatief beeld geven van Antillianen, Marokkanen, Surinamers en Turken die in aanraking komen met criminaliteit in vergelijking met Nederlanders. Zij is hierbij tot de conclusie gekomen dat deze dagbladen geen representatief beeld geven van de bovenstaande groeperingen. Het beeld dat dagbladen schetsen van de etnische achtergrond van verdachten en criminelen is volgens haar vertekend. Zij concludeert dat de aandacht voor minderheden in verband met criminaliteit naar verhouding soms overdreven maar net zo vaak onderbelicht is. De krantenartikelen uit het Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad, De Telegraaf en de Volkskrant uit 2001 berichten volgens haar niet op dezelfde manier over Antillianen, Marokkanen, Surinamers en Turken die in aanraking komen met criminaliteit als over Nederlanders in dezelfde omstandigheden. Soms krijgt de Antilliaanse, Marokkaanse, Surinaamse en Turkse etniciteit te veel aandacht, zowel in de hoeveelheid berichten als in de plaatsing en vormgeving van de berichten in vergelijking met de Nederlandse etniciteit. Maar net zo vaak krijgt het onderwerp te weinig aandacht. Verder valt haar op dat Marokkanen

9

vaker in verband worden gebracht met criminele activiteiten dan op grond van misdaadcijfers mag worden verwacht. De probleemstelling die luidt: wanneer de multiculturele samenleving in het nieuws komt is dit vrijwel altijd negatief, in verband met criminaliteit, gebrekkige integratie of andere problemen, wordt ook bevestigd door de hierboven genoemde onderzoeken die zijn gedaan naar de berichtgeving over de multiculturele samenleving. De discussie rondom de berichtgeving over de multiculturele samenleving is nog altijd een actueel onderwerp. Zo schreef Leurdijk in 2008 een essay over mediabeleid en culturele diversiteit, waarin ze nogmaals aankaart dat er in de Nederlandse media vooral aandacht voor problemen is als het gaat om de multiculturele samenleving.11 In haar essay zegt ze: “Kijkend naar het huidige media- aanbod is er geen onderwerp waarover in de afgelopen jaren meer is gediscussieerd dan juist over de multiculturele samenleving en de daarmee samenhangende problemen. Vooral in kranten, nieuws, praatprogramma‟s en actualiteitenrubrieken zijn integratie, islam, criminaliteit, werkloosheid, schooluitval onder allochtone jongeren, problemen in stadswijken en vluchtelingen terugkerende onderwerpen. Problematisch zijn de hypes, de uitvergroting van het negatieve nieuws en de neiging om vooral aandacht te besteden aan de extremen en aan meningen en niet aan de praktische oplossingen die mensen proberen te vinden voor problemen en voor positieve ontwikkelingen.” (Leurdijk, 2008, p 9.). Volgens haar is dit na de aanslagen van 9/11 alleen maar nog meer verscherpt. Zij beweert dat de multiculturele samenleving na de aanslagen haar onschuld heeft verloren en de nadruk- zeker in het politieke debat- is verschoven van de positieve kanten van culturele diversiteit naar de spanningen, de conflicten en de problemen in multicultureel Nederland. Ik ben het ook met Leurdijk eens dat na de aanslagen van 9/11 en de moord op Theo van Gogh de positie van de islam (en de moslims) onder vuur is komen te liggen. Ook vind ik dat door de bovengenoemde gebeurtenissen de vooroordelen ten opzichte van moslims zijn toegenomen. In juni 2004 hield de Volkskrant een onderzoek onder 813 autochtonen naar hun gevoelens ten opzichte van allochtonen en moslims. Hieruit bleek dat de angst ten opzichte van moslims na de aanslagen is toegenomen. Ter illustratie volgt hieronder een citaat van twee respondenten die deelnamen aan het onderzoek: Citaat 1:

“Veel (vooral jonge) allochtonen gedragen zich onbeschoft en agressief en asociaal. Ik voel me vooral bedreigd als ze in groepen bij elkaar zijn, wat meestal het geval is want alleen durven ze niet veel. Bovendien heb ik gemerkt dat moslims in mijn omgeving sinds de aanslag op de Twin Towers fanatieker aan het worden zijn. (…) Het zwembad van Duinrell en meer zwembaden worden geterroriseerd door allochtone jongens die meisjes lastig vallen. Ik vind dit een beangstigende ontwikkeling.”(Kane, 2004, p.7) Citaat 2:

“Door al de aandacht in de media wordt je bang gemaakt voor aanslagen en oorlog. Vooral de problemen met Al Qa’ida maken me soms wel ongerust. Het kan zomaar zijn dat hier in het dorp ook iemand bezig is met het beramen van een aanslag. En het is heel vervelend voor al 11

Leurdijk, A. (2008) Van marge naar mainstream; essay over mediabeleid en culturele diversiteit 1999-2008 p.9

10

die goede mensen, maar de aanslagen worden door buitenlanders gepleegd. Het is in dit onderwerp wel een punt van de goeden moeten onder de kwaden lijden.”12(Kane, 2004, p.8) Samenvattend Antwoord op mijn eerste deelvraag: Wat is er uit eerdere onderzoeken al bekend over de berichtgeving in de Nederlandse media over de multiculturele samenleving? luidt: Uit de bovenstaande eerdere onderzoeken die verricht zijn naar het beeld dat over etnische minderheden in de media naar voren komt, blijkt dat over minderheden vooral bericht wordt naar aanleiding van incidenten en in relatie tot problemen zoals criminaliteit en werkloosheid. Er is meer aandacht voor negatieve ontwikkelingen dan voor positieve ontwikkelingen. Dit komt doordat er over de multiculturele samenleving vooral wordt bericht vanuit het Nederlandse perspectief, waarin problemen van de etnische minderheden centraal staan. Maar wat betekent dit voor het beeld dat autochtonen hebben van de multiculturele samenleving? In de volgende paragraaf ga ik hier een antwoord op zoeken. Ik ga bekijken wat voor invloed negatieve berichtgeving over etnische minderheden heeft op de beeldvorming van autochtonen over de verschillende groeperingen in de samenleving. 2.2. Beeldvorming De media bepalen voor een groot deel het beeld dat wij hebben van personen en gebeurtenissen in onze samenleving (Sterk, 2000). Vooral bij onderwerpen waar we weinig kennis over hebben, wenden we ons tot massamedia. De werkelijkheid die de media ons voorschotelen, beïnvloedt hoe wij de wereld zien. De media weerspiegelen immers ook de samenleving, de houding en de maatschappelijke waarden met betrekking tot de verschillende etnische groepen in die samenleving. Weinig mensen komen rechtstreeks in contact met etnische minderheidsgroepen en vormen hun opinies en houdingen veelal op basis van wat er in de media over deze groeperingen worden verteld. De media beïnvloeden hiermee het beeld dat we hebben over verschillende groeperingen in de maatschappij. “Of de beeldvorming van de media nu wel of geen gevolgen heeft op het gedrag van mensen, de impact van de media op de snelle verspreiding en acceptatie van ideologieën bij grote groep burgers blijft even reëel.”(Van Dijk, 1983, p. 113). Volgens Garjan Sterk is beeldvorming dan ook een ingewikkeld proces. Het gaat volgens haar steeds tegelijk over bestaande, al gevormde beelden en over de vorming van nieuwe beelden. Waar beeldvorming gebruikmaakt van het onderscheid tussen mensen om het verschil te bestendigen, vormen beelden in de media in die zin de werkelijkheid en de mentale beelden die wij hebben van groepen van mensen. (Sterk, 2000) Hierbij kunnen we denken aan de sociaaleconomische ongelijkheid tussen verschillende groepen mensen in de samenleving die in de media worden benadrukt. Volgens Gerbner is vooral de televisie verantwoordelijk voor het cultiveren van wereldbeelden over de werkelijkheid bij kijkers. Daarbij geeft hij nadrukkelijk 12

Kane, P. (2004), Gevoelens van autochtone Nederlanders t.o.v allochtonen & Moslims. Onderzoek in opdracht van de Volkskrant. geraadpleegd op: 24 maart

11

aan dat er een groot verschil is tussen de televisiewerkelijkheid en de echte werkelijkheid. Maar als het publiek te vaak wordt blootgesteld aan de televisiewerkelijkheid, wordt dat langzamerhand ook hun werkelijkheid. (Gerbner 1994, in De Boer & Brennecke, 2003) Objectiviteit De media kunnen dan wel ons „venster op de wereld‟ vormen, maar al te vaak wordt hierbij over het hoofd gezien dat de getoonde wereld steeds een interpretatie of manipulatie van de werkelijkheid is. Al zouden we er vanuit willen gaan dat de media een objectief beeld van de werkelijkheid geeft, is dit niet mogelijk. Want alleen al door te selecteren wat aan het publiek getoond wordt en wat niet, geven de media een vertekend beeld van de maatschappij. Hierdoor komt de werkelijkheid altijd gefiltreerd tot ons. “Enerzijds beïnvloeden de media de mediagebruikers en anderzijds zijn ze geneigd die onderwerpen te selecteren en te presenteren, waarvan ze veronderstellen dat die door de mediagebruikers belangrijk bevonden worden. De media zijn dus meer dan een doorgeefluik van informatie.” (Shadid, 2005, p. 331) De media spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van beelden over verschillende minderheidsgroepen en beïnvloeden zo indirect ook de ontwikkelingen in de multiculturele samenleving. Journalisten geven de werkelijkheid en de verschillende partijen daarin kleur door de verschillende keuzes van hun onderwerpen, de invalshoeken waaruit een gebeurtenis wordt beschreven en de stijl van de berichtgeving. In die zin geven media, als institutie, ook inhoud aan maatschappelijke beelden die ontstaan over de multiculturele samenleving. De onderwerpen die een journalist kiest en het perspectief dat hij biedt, zijn afhankelijk van zijn referentiekader. Wanneer de samenstelling van redacties eenzijdig is (en dat is in Nederland overwegend wit), is de kans groot dat de werkelijkheid alleen wordt gezien en weergegeven vanuit de optiek van die dominante aanwezige groep. (Sterk, 2000) Visie van allochtonen ontbreekt De belangrijke rol die media hebben bij de beeldvorming over etnische minderheden, maakt de berichtgeving over allochtonen een discutabele zaak. De media vormen de belangrijkste bron van informatie over deze bevolkingsgroepen. Veel onderzoekers vinden dat er over allochtonen in de media eenzijdig en negatief wordt bericht. Dit kan ertoe leiden dat er een negatieve beeldvorming bij mensen over allochtonen ontstaat. Allochtonen zouden ook tegelijk over- en ondervertegenwoordigd worden in het nieuws. In negatieve contexten gaat het om een oververtegenwoordiging van etnische minderheden. Vooral criminaliteit scoort hoog als negatief nieuwsitem. Uit onderzoek van Bovenkerk (1978) en Sibon (2005) kwam al naar voren dat etnische minderheden in relatie tot criminaliteit veel vaker in het nieuws kwamen dan op grond van de statistieken verwacht mocht worden. Hiermee wordt de indruk gewekt dat bepaalde minderheidsgroepen crimineler zijn dan andere bevolkingsgroepen. De ondervertegenwoordiging neemt dan weer de vorm aan van een beperkte aanwezigheid van minderheden in positief of neutraal nieuws. Volgens Leurdijk (2008) wordt bij onderwerpen die voor iedere inwoner van Nederland belangrijk zijn, de stem van minderheden nog te weinig gehoord. Zo hoor je nauwelijks hun mening bij straatinterviews. Ook bij onderwerpen die over hen gaan, ontbreekt vaak hun visie. Om een voorbeeld te geven: Marokkaanse

12

hangjongeren, een bekend onderwerp waar in de Nederlandse media veel aandacht voor is. Je hoort vaak politici, buurtbewoners en politiewoordvoerders praten over deze jongeren, maar de jongeren zelf komen zelden aan het woord. Dit terwijl ze vaak wel met hun gezicht in beeld te zien zijn. Daarom noemt Sterk (2000) naast de selectie van onderwerpen en invalshoek ook de selectie van woordvoerders en gasten van invloed op de beeldvorming. Er wordt in de media meer „over dan door‟ etnische minderheden gesproken. Dit heeft voor een groot deel te maken met de keuze van bronnen die de journalist maakt. Vaak laten journalisten invloedrijke en betrouwbaar geachte instanties, als overheid, politie, rechtbanken etc. aan het woord en bepalen op die manier welke gezichtspunten aan bod komen. Voor het beeld dat mensen krijgen van de overlast die sommige allochtone jongeren veroorzaken, maakt het nogal wat uit of een journalist alleen de verklaring van politiewoordvoerders laat horen of ook te rade gaat bij de jongeren zelf.13 “Mediakanalen fungeren als de ogen en oren van de burgers en informeren hen over gebeurtenissen in de samenleving. Ze analyseren en commentariëren, verschaffen achtergrondinformatie en leggen dwarsverbanden. Ze controleren het terrein van de politieke besluitvorming of de rechtspleging. Soms onthullen ze en stellen ze maatschappelijke misstanden aan de kaak. De media nemen dus een sleutelpositie in tussen enerzijds gebeurtenissen en anderzijds het publiek. Ze hebben dan ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid die noopt tot integer en zorgvuldig handelen.”14 Eigen visie Journalisten kunnen integer en zorgvuldig handelen door simpelweg als journalist hoor en wederhoor toe te passen- wat overigens ook een belangrijke taak van ons is. Zo kunnen ze eenzijdige berichtgeving voorkomen. Ook geef je dan als journalist de personen in kwestie het gevoel dat hun mening ook meetelt en dat ze er ook over mee kunnen praten. Door constante eenzijdige verhalen of berichtgeving over een bepaalde groep, wordt je mening als kijker/luisteraar uiteindelijk toch beïnvloed. Er wordt in je hoofd een beeld gevormd ten opzichte van die groep. Vooral als je niet rechtstreeks met etnische minderheden in contact komt, maar hiervoor bent aangewezen op de massamedia. Om maar een voorbeeld te geven: op 20 februari 2009 kopt de Telegraaf: 'Jonge Marokkanen leren voor tasjesdief' Het gaat in dit berichtje om jonge Marokkanen in Gouda die volgens politiechef Joep Pattijn worden klaargestoomd om toe te slaan als tasjesdief.15 Ik kan haast 13

Sterk, G. In beeld: minderheden in de mediapraktijk. In Sterk, G. (ed.), Media en allochtonen: journalistiek in de multiculturele samenleving, Den Haag, Sdu, 2000, p.102. 14

Evers, H. “De dunne lijn tussen robuust en kwetsend”. In Sterk, G. (ed.), Media en allochtonen: journalistiek in de multiculturele samenleving, Den Haag, Sdu, 2000, p.52.

15

Telegraaf, 20 februari 2009, Jonge marokkanen leren voor tasjesdief. http://www.telegraaf.nl/binnenland/3302520/___Marokkanen_leren_voor_tasjesdief___.html?pageNumber=8 Geraadpleegd op 9 maart 2009. Zie bijlage p. 47

13

niet geloven dat dit geldt voor alle Marokkaanse jongeren in Gouda, maar de kop suggereert dat wel. Het nieuwsfeit is opgeblazen en hierdoor lijkt het net of alle Marokkaanse jongeren een cursus tasjesdief volgen. In het artikel staat verder niet vermeld om hoeveel jongeren het gaat. Maar uit dit generaliserende en stigmatiserende bericht kun je bijna concluderen dat alle jonge Marokkanen in Gouda mogelijk tasjesdief zijn. Terwijl de politiechef verderop in het bericht aangeeft dat hij tijdens een controle op een parkeerterrein een aantal jongeren heeft betrapt tijdens een oefening hoe je fietsers van tassen berooft. Nu gaat het opeens over een aantal jongeren, en niet meer over alle jonge Marokkanen. Ook zijn de Marokkaanse jongeren in Gouda zelf niet aan het woord. Als deze jongeren in de media vaak neergezet worden als potentiële tasjesdieven, werkt dit de negatieve beeldvorming en vooroordelen over deze jongeren in de hand. Dan is het niet raar om te zien dat autochtone vrouwen in Gouda, maar ook in andere steden, hun tassen extra strak vasthouden, als een allochtone jongen langsloopt. Oorzaken vooroordelen Shadid (2007) beschrijft in zijn boek Grondslagen van interculturele communicatie ook een aantal factoren die leiden tot de verspreiding en instandhouding van vooroordelen over etnische minderheden. Ten eerste zijn journalisten volgens Shadid zelf bevooroordeeld. Deze vooroordelen leiden ertoe dat de berichtgeving niet objectief is. Daarnaast zal de journalist minder geneigd zijn om dieper op de zaak in te gaan wanneer het nieuws zijn vooroordelen bevestigt. De nieuwswaarde is volgens Shadid de tweede factor die een rol speelt bij negatieve berichtgeving. Om een bericht meer nieuwswaarde te geven wordt in de media meer dan nodig nadruk gelegd op de verschillen tussen autochtonen en allochtonen. Ook het sociale gewicht telt mee in de nieuwswaarde. Het sociale gewicht is de mate waarin mensen het idee hebben dat het bericht hen persoonlijk aangaat. Om een bericht meer sociaal gewicht te geven wordt afwijkend gedrag van minderheden vaak gekenmerkt als relevant voor iedereen in de samenleving. In de derde plaats hebben journalisten vaak weinig specifieke kennis van andere culturen. Hierdoor weten zij vaak niet de meest geschikte deskundige te vinden of de juiste bronnen te raadplegen. Ook kan de journalist door dit gebrek aan kennis geen evenwichtig commentaar leveren op de verkregen informatie. De al eerder genoemde tijdsdruk is één van de oorzaken waardoor journalisten terugvallen op de meest toegankelijke, meestal secundaire bronnen die al door vooroordelen gekleurd zijn, aldus Shadid. (Shadid, 2007) 2.3. Aanbevelingen Werkgroep Migranten en Media Verschillende belangenorganisaties hebben zich in de loop der jaren beziggehouden met de berichtgeving en beeldvorming rond allochtonen in de media. Voorbeelden van organisaties zijn onder anderen Mira Media, Bureau Beeldvorming en Diversiteit en De Werkgroep Migranten en Media van de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ). Die laatste kwam in 1993 ook met aanbevelingen voor journalisten die hen kunnen ondersteunen bij het uitoefenen van hun taken: het versterken van informatie over de multiculturele samenleving aan een divers samengesteld publiek, en de analyse van de ontwikkelingen in de samenleving. Eén van de hoofddoelstellingen van deze werkgroep is dan ook het verbeteren van de kwaliteit van de berichtgeving over

14

minderheden. Hierbij is volgens haar nuance en evenredigheid in de berichtgeving een belangrijke voorwaarde. Hieronder beschrijf ik de zes aanbevelingen van de Werkgroep Migranten en Media voor journalisten.16 Ook geef ik mijn visie op die aanbevelingen. 1. Vermeld nooit iemands nationaliteit, geloof, cultuur, geboorteland of naam mits deze relevante informatie bevat voor de reportage of het artikel. Geef ook aan wat de relevantie van dergelijke vermelding is, vooral als het gaat om misdaadverslaggeving en problemen. Het vermelden van de nationaliteit van de verdachte zegt niets over de normen en waarden die gelden in de betreffende cultuur. Het vermelden ervan kan wel bestaande vooroordelen versterken. Het gedrag van een individu heeft dan weerslag op een hele gemeenschap. Daarom ben ik het ermee eens dat je nationaliteit of naam alleen moet vermelden als het wat toevoegt aan de berichtgeving. Bijvoorbeeld bij misdaadverslaggeving dat gaat over eer- of bloedwraak is het vermelden van nationaliteit wel relevant, omdat deze vorm van misdaad gerelateerd is aan een cultuur (zoals de Turkse/Koerdisch cultuur). Ook zie je vaak dat bij misdaad die allochtonen plegen de nationaliteit wordt vermeld. Maar bij allochtonen die succesvol zijn zoals voetballers of zangers wordt er eerder gesproken over de Nederlandse zanger of voetballer. 2. Indien het in een reportage of beschouwing relevant is een uitspraak te citeren die racistisch is, of vooroordelen jegens migranten versterkt, vermijd dan iedere schijn dat het hier om een algemeen aanvaarde opinie gaat, die als legitiem zou kunnen worden opgevat. Journalisten moeten de vooroordelen die over minderheden bestaan niet in de hand werken door veel ruimte te geven aan racistische uitspraken. Hierbij moet ik meteen denken aan de enorme media-aandacht die PVVpoliticus Geert Wilders kreeg met zijn haatzaaiende woorden over Marokkaanse jongeren en moslims. Vrijheid van meningsuiting is een terecht goed van iedere burger, maar dat moet geen vrijbrief zijn om mensen openbaar te beledigen of kortweg uit te schelden als bijvoorbeeld „Kut Marokkanen‟. 3. Ga zorgvuldig om met aantallen en andere feiten met betrekking tot migratie, en de aanwezigheid van migranten. Ten eerste moeten de cijfers die gegeven worden correct zijn. Zo concludeerde bijvoorbeeld Bovenkerk (1978) in zijn onderzoek dat migranten in relatie tot criminaliteit veel vaker in het nieuws kwamen dan op grond van de statistieken verwacht mocht worden. Hierdoor kunnen bestaande vooroordelen jegens minderheden toenemen en wordt de

16

Doppert, M., & Top, B. Tussen missie en misser. Aanbevelingen voor berichtgeving over migranten. Werkgroep Migranten en media van de NVJ, Amsterdam, 1993, achterflap

15

indruk gewekt dat bepaalde groepen in de samenleving crimineler zijn. Ten tweede is het ook belangrijk vanuit welk perspectief de journalist het cijfermateriaal bekijkt. Hij kan bijvoorbeeld vermelden dat 30% van de allochtone jongeren schoolverlaters zijn of juist aangeven dat 70 % wel hun diploma behaalt. 4. Voorkom onverantwoorde generalisaties. Journalisten moeten bij hun berichtgeving rekening houden dat er binnen een gemeenschap heel veel verschillende soorten mensen leven. Zo zijn niet alle Marokkanen of Turken hetzelfde. Generaliseren versterkt de vooroordelen van mensen tegen deze groep. Zo zouden journalisten bijvoorbeeld ook moeten weten dat niet alle moslims hetzelfde zijn. In Nederland leven moslims afkomstig uit verschillende landen over heel de wereld. De islam kan door diverse groepen verschillend geïnterpreteerd worden. Wat één „moslim‟ doet moet niet een weerslag zijn op de gehele moslimgemeenschap. Zoals je bijvoorbeeld binnen het christendom verschillende stromingen hebt, heb je dit ook binnen de islam. Alhoewel de islam en geen enkele andere religie mensen aanspoort om te moorden. Alleen de interpretaties van bepaalde mensen kan onjuist zijn. 5. Journalisten moeten zich bewust zijn van het perspectief waaruit zij naar minderheden kijken Volgens onderzoekers zoals Emmerik-Levelt en Teulings en Teun van Dijk, wordt er in de Nederlandse media vooral vanuit de Nederlandse dominante perspectief bericht over minderheden. Hierbij moeten journalisten rekening houden met dat ze niet bestaande vooroordelen in de hand werken door enkel eenzijdige en negatieve berichtgeving over minderheden. Want als „de waakhond van de samenleving‟ zijn ze ook verantwoordelijk voor het doorbreken van de vooroordelen en stereotyperende beeldvorming. Ook zou diversiteit op de redacties tot andere perspectieven kunnen leiden. Als de redacties zijn samengesteld uit journalisten uit verschillende culturen, zal dit ook verschillende invalshoeken bij onderwerpen met zich meebrengen. Daarom willen ook veel redacties allochtone journalisten werven. 6. Vermijd uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen. Om de multiculturele samenleving zichtbaar te maken, moeten de verschillende groeperingen ook terug te zien zijn in de media en misschien wel op de redacties van de media. Dit is efficiënt om de samenleving op een juiste manier te weerspiegelen. De Nederlandse samenleving is immers multicultureel. Met de bovenstaande aanbevelingen ben ik het volkomen eens. Overigens vind ik dat deze aanbevelingen niet alleen moeten gelden bij berichtgeving over allochtonen, maar ook bij berichtgeving over autochtonen. Als journalisten met de bovenstaande punten rekening houden, zouden naar mijn mening veel vooroordelen verdwijnen en minder sprake zijn van

16

negatieve beeldvorming over bepaalde groeperingen. Ook kunnen verschillende groeperingen in de samenleving zich herkennen in het beeld dat over hen geschetst wordt in de media en wordt de samenleving op een objectievere manier weerspiegelt.

Eigen visie Journalisten kunnen de werkelijkheid vertekenen en zorgen voor stereotypering, eenzijdige of negatieve beeldvorming, maar vanuit de sociale verantwoordelijkheid die ze hebben naar de burgers toe, behoort het tot hun taak om stereotype beeldvorming te doorbreken. Bij berichtgeving over de multiculturele samenleving zouden journalisten er rekening mee moeten houden dat de berichtgeving niet eenzijdig is en enkel in verband met problemen. Dit zadelt etnische minderheden misschien wel onterecht op met een imagoprobleem. Herhaling van eenzijdige negatieve berichtgeving kan bij de publieke opinie zorgen voor het afwijzen van allochtonen. Want een veelal negatieve berichtgeving over etnische minderheden in de samenleving kan vooroordelen oproepen of de bestaande vooroordelen ten opzichte van deze groeperingen juist bevorderen. Ook kunnen de angstgevoelens tegen bepaalde groepen toenemen. Denk hierbij aan mensen die aangeven dat ze zich onveilig voelen als ze langs een groep allochtone hangjongeren lopen. Daarom is het belangrijk dat journalisten de etniciteit van personen alleen vermelden als het relevant is en het een toegevoegde waarde heeft. Verder kan het vertrouwen van etnische minderheden in de Nederlandse media afnemen, als ze enkel in negatieve contexten te zien zijn en zichzelf niet kunnen identificeren met het beeld dat de media van hun schetsen. Want niet alle allochtone jongeren zijn crimineel of hangjongeren. Om een representatief beeld te schetsen van de multiculturele samenleving is het van belang dat er ook aandacht is in de media voor positief nieuws over hen. Anders is het naar mijn mening onontkoombaar dat allochtonen die het wel goed doen, de dupe worden van de bestaande vooroordelen en stereotyperende beeldvorming. Ik wil deze mening illustreren met een voorbeeld uit de praktijk wat overigens mijn eigen ervaring is. Na de moord op Theo van Gogh is het beeld dat mensen over moslims hebben grondig veranderd. Ik werd zelfs soms raar aangekeken als ik aangaf dat ik een moslim ben. Ik heb ook keer op keer aan niet moslims moeten uitleggen dat niet alle moslims fundamentalisten zijn en dat ik het ook niet eens ben met wat er is gebeurd. Ik moest iedere keer maar weer vertellen dat de daden van extremisten niks met de islam te maken hebben en dat de islam die ik aanhang niet zo is als de media die voorschotelen. De islam werd in de media namelijk afgestempeld als „gevaarlijk‟ en moslims werden sterker beschouwd als een groep gelijkgestemden. Zo ontstond er angst voor de islam en moslims in de Nederlandse samenleving. Terwijl volgens veel moslim (waaronder ikzelf) het beeld dat de media over de islam schetsten niet representatief was voor het islamitische geloof dat zij aanhangen. En het gebrek aan een pluriform beeld over deze godsdienst heeft de bestaande vooroordelen in de hand gewerkt. 2.4 Samenvatting Representatie heeft zoals we in dit hoofdstuk hebben gezien vooral betrekking op beeldvorming over etnische minderheden, etnische diversiteit van redacties en het evenwichtig gebruikmaken van verschillende bronnen (dus ook de visie van

17

allochtonen moet niet ontbreken). Maar uit de eerdere onderzoeken die verricht zijn naar het beeld dat de media schetsen over de multiculturele samenleving (en behandeld is in dit hoofdstuk) komt naar voren dat het geschetste beeld niet representatief is. De onderzoekers concluderen dat er over etnische minderheden vooral bericht wordt naar aanleiding van incidenten en in relatie tot problemen als criminaliteit en werkloosheid. Er is meer aandacht voor negatieve ontwikkelingen dan voor positieve ontwikkelingen. Dit komt volgens hen doordat er over de multiculturele samenleving vooral wordt bericht vanuit het Nederlandse perspectief, waarin problemen van de etnische minderheden centraal staan. De eenzijdige berichtgeving over deze groeperingen heeft ook te maken met de eenzijdige samenstelling van de redacties. Journalisten hebben een sleutelpositie in de democratie en dragen daarom ook een bepaalde verantwoordelijkheid met zich mee. Van hen wordt verwacht dat ze de maatschappij een spiegel voorhouden. Maar de „werkelijkheid‟ die journalisten weergeven kan vertekend zijn. Wanneer de samenstelling van redacties eenzijdig is (en dat is in Nederland overwegend wit), is de kans groot dat de werkelijkheid alleen wordt gezien en weergegeven vanuit de optiek van die dominante aanwezige groep. En dit kan zorgen voor een eenzijdige berichtgeving. Als het gaat om beeldvorming over etnische minderheden spelen volgens veel deskundigen media een belangrijk rol. De beelden die de media voorschotelen over etnische minderheden zijn volgens hen ook bepalend voor het beeld dat mensen hebben van etnische minderheden. Vooral de mensen die weinig in aanraking komen met etnische minderheidsgroepen baseren hun opvattingen en houdingen op basis van wat er in de media over deze groeperingen wordt verteld. Daarom moeten journalisten bij de berichtgeving over de multiculturele samenleving integer en zorgvuldig te werk gaan. Hierbij moeten zij erop letten dat de berichtgeving niet eenzijdig is en alleen in verband wordt gebracht met problemen. Anders werken ze de vooroordelen die er over deze groeperingen bestaan in de hand. Zo is door eenzijdige berichtgeving over moslims na de aanslagen van 9/11 het beeld dat veel mensen van moslims hebben veranderd. Er is een negatieve beeldvorming over moslims ontstaan. Journalisten kunnen eenzijdige berichtgeving voorkomen door ook aandacht te schenken aan de visie van etnische minderheden. Vaak ontbreekt nog de visie van etnische minderheden in de media. Er wordt in de media meer „over dan door‟ etnische minderheden gesproken. Ook moet er evengoed aandacht zijn voor positieve ontwikkelingen, zodat er sprake kan zijn van een evenwichtige beeldvorming over etnische minderheden. Op evenwichtige wijze een beeld van de samenleving geven en de pluriformiteit van de onder de bevolking levende overtuigingen, opvattingen en interesses op maatschappelijk, cultureel en levensbeschouwelijk gebied weerspiegelen. Maar hoe gaan de journalisten bij het NOS Journaal, dat onder de publieke omroep valt, om met de berichtgeving over de multiculturele samenleving? Welke richtlijnen hanteren zij op de redactie? Houden zij bij de keuzes die zij maken rekening met de representatie van verschillende groeperingen in de Nederlandse multiculturele samenleving?

18

Hoofdstuk 3 In dit hoofdstuk ga ik kort beschrijven wat voor een journalistieke organisatie de NOS is. Hierbij ga ik kijken naar haar taken als onderdeel van de publieke omroep, het overheidsbeleid ten aanzien media- en minderheden, wat de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de publieke omroep inhoudt en de richtlijnen (waaronder de NOS- code) die worden gehanteerd bij de NOS en het NOS Journaal. Hiermee schets ik voor mijzelf een duidelijk beeld van de journalistieke organisatie waarvan ik straks voor drie maanden de nieuwsuitzendingen ga analyseren. 3.1. Taken van de NOS als onderdeel van de publieke omroep „De publieke omroep is van en voor iedereen, overal en altijd.‟ Dat is de slagzin van de publieke omroep, die te lezen is op het portal.omroep.nl, de website van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) en de Nederlandse Omroep Stichting (NOS). Het klinkt wat idealistisch, maar het is de rol die de Nederlandse publieke omroep heeft. De NOS is een journalistieke omroeporganisatie die deel uitmaakt van de publieke omroep .17 De NOS is belast met het maken van programma‟s op het terrein van nieuws, sport, parlementaire verslaggeving en actuele gebeurtenissen. In het Mediabesluit 2008 (artikel 2) worden deze programma‟s verder uitgewerkt .18 De NOS- programma's vloeien voort uit de wettelijke taak van de NOS, die is vastgelegd in de Mediawet. In de Mediawet staat voorgeschreven waaraan de publieke omroep (waaronder de NOS) moet voldoen bij haar media-aanbod. Hieronder volgt een aantal van die wettelijke taken: Publieke mediadiensten voldoen aan democratische, sociale en culturele behoeften van de Nederlandse samenleving door het aanbieden van media-aanbod dat: a. evenwichtig, pluriform, gevarieerd en kwalitatief hoogstaand is en zich tevens kenmerkt door een grote verscheidenheid naar vorm en inhoud; b. op evenwichtige wijze een beeld van de samenleving geeft en de pluriformiteit van onder de bevolking levende overtuigingen, opvattingen en interesses op maatschappelijk, cultureel en levensbeschouwelijk gebied weerspiegelt; c. gericht is op en een relevant bereik heeft onder zowel een breed en algemeen publiek, als bevolkings- en leeftijdgroepen van verschillende omvang en samenstelling met in het bijzonder aandacht voor kleine doelgroepen; d. onafhankelijk is van commerciële invloeden en, behoudens het bepaalde bij of krachtens de wet, van overheidsinvloeden; e. voldoet aan hoge journalistieke en professionele kwaliteitseisen; en

17

Op de site van de NOS wordt de NOS omschreven als een journalistieke omroeporganisatie. http://www.nos.nl/assets/service/nosnl_overdenos.html geraadpleegd op 30 maart 18 Mediabesluit 2008, http://www.minocw.nl/documenten/Mediabesluit%202008.pdf geraadpleegd op: 30 maart 2009

19

f. voor iedereen toegankelijk is.19 Naast de hierboven genoemde algemene taken waaraan de publieke omroep moet voldoen, heeft de NOS ook nog een andere taak. De taak om publieke radio en televisie te verzorgen is opgedragen aan één concessiehouder, de NOS. Met de invoering van de concessiewet20 in 2000, kreeg de NOS een concessie voor de hele publieke omroep, dus voor alle verschillende omroeporganisaties samen. De concessie houdt in, dat de publieke omroep tien jaar lang (van 2000-2010) mag uitzenden op 3 televisie en 5 radio- zenders. De NOS moet er op toezien dat de omroepen- als concessiedeelnemers- voldoen aan de wettelijke taakopdracht om een kwalitatief hoogwaardige en gevarieerd programma-aanbod te verzorgen dat grote en kleine groepen binnen de Nederlandse bevolking bereikt. Over de wijze waarop de publieke omroep zijn taken vervult, legt de NOS verantwoording af in zijn concessiebeleidsplan (eenmalig, bij het verkrijgen van de tienjarige concessie in 2001) en in de meerjarenbegrotingen (jaarlijks). De NOS is belast met het toezicht houden op wat welke publieke omroep uitzendt (zenderprofilering). De NOS is bovendien aansprakelijk voor „onafhankelijke‟ programma‟s als het NOS- Journaal. Om de vijf jaar vindt er een evaluatie plaats door een visitatiecommissie om te bepalen of een omroepvereniging in het publieke bestel kan blijven. 3.2. Overheidsbeleid minderheden en media Het thema „media en minderheden‟ heeft de afgelopen decennia een belangrijke plaats gekregen in het overheidsbeleid. Vooral aan het eind van de jaren negentig werd er binnen het overheidsbeleid veel prioriteit gegeven aan het vergroten van een evenwichtige afspiegeling van de multiculturele samenleving in de media. De publieke omroep heeft de taak om een breed publiek aan te spreken en een evenwichtig beeld van de Nederlandse multiculturele samenleving te schetsen. In de concessiewet (2000) wordt dit beschreven als: “Een publieke omroep die zichzelf serieus neemt, neemt ook de wensen en behoeften van de verschillende leeftijds- en bevolkingsgroepen binnen zijn publiek serieus. Oog hebben voor uiteenlopende ervaringen en perspectieven binnen de multiculturele samenleving is een voorwaarde voor verscheidenheid en kwaliteit in de programmering van de omroepen.” (Bink, 2006, p.2) Hieronder volgt een korte historische overzicht van het mediabeleid van de overheid ten aanzien van minderheden in Nederland in de loop der jaren. Als bron heb ik hiervoor het historische overzicht die Suzanne Bink weergeeft in Media en minderheden in Nederland in het handboek Minderheden (2006) 1983

-

Zowel in de minderhedennota als de medianota wordt er aandacht geschonken aan de achterstandspositie van minderheden m.b.t. het gebruik maken van massamedia. Er wordt door de overheid gepleit voor speciale doelgroepprogramma‟s voor etnische minderheden die bestaan uit kunst- en cultuuruitingen en

19

Mediawet 2008, art. 2. http://www.minocw.nl/documenten/Mediawet%202008.pdf geraadpleegd op: 30 maart 2009 20 Concessiewet 2000, http://www.minocw.nl/omroepen/869/De-Mediawet-en-Concessiewet.html#A2358 geraadpleegd op: 30 maart 2009

20

amusement uit hun land van herkomst. De beide nota‟s zijn gericht op het behoud van de eigen cultuur en identiteit van verschillende groepen in Nederland. 1989

-

Het rapport van de Mediaraad „Media en Allochtonen‟ verschijnt. Dit rapport is de eerste aanzet voor een specifieke media en minderhedenbeleid. In het Rapport pleit de Mediaraad voor een extra stimuleringsbeleid waarin de doelgroepprogramma‟s voor allochtonen door de rijksoverheid wordt bevorderd. Zij gaat er hierbij vanuit dat zulke programma‟s het inburgeringproces van allochtonen bevorderd. In tegenstelling tot begin jaren tachtig wordt er nu wel gesproken van inburgeringproces i. p. v integratie met behoud van eigen cultuur en identiteit. Op landelijk niveau moet de NOS het aantal programma‟s in de eigen taal handhaven. Als gevolg hiervan wordt er in Amsterdam speciale migrantentelevisie opgericht en veel belang gehecht aan het programma Passpoort21 op de landelijke televisie. (In 1995 wordt NPS opgericht en neemt de taak van de NOS over om culturele, informatieve, minderheden- en jeugdprogramma's uit te zenden)

1991

-

Notitie Media & Minderheden van de Tweede Kamer is een start voor de interculturalisering van de publieke omroep. In deze notitie wordt benadrukt dat de verantwoordelijkheid van de beleving van eigen cultuur bij de etnische minderheden zelf ligt (o.a. door komst van programma‟s in eigen taal voor Turken en Marokkanen via de satelliet). Volgens deze notitie moeten Allochtonen gerepresenteerd worden in de landelijke media, maar niet meer door middel van programma‟s in eigen taal. Als gevolg hiervan is het programma Passpoort afgeschaft. (zie Kamerstukken II 1990/91, 22166, nr.1

1999

-

De nota Media- en minderhedenbeleid verschijnt .22Hierin hecht Rick van der Ploeg, de toenmalige staatssecretaris van Media en Cultuur, veel belang aan het stimuleren van culturele diversiteit in de media. Het uitgangspunt van de nota is dat de veranderingen in de samenstelling van de Nederlandse bevolking zichtbaar moet zijn in het aanbod, de makers en het publiek van de media. De doelstellingen die hij in het beleid opstelt voor de publieke omroep zijn: de verrijking van de kwaliteit en diversiteit van het mediaaanbod, een beter bereik onder culturele minderheden en het stimuleren van een evenwichtige beeldvorming van en een debat

21

Televisieprogramma van de Nederlandse Omroep Stichting (NOS) vanaf 1975 voor buitenlandse werknemers, later

immigranten, uit Italië, Joegoslavië, Marokko, Spanje en Turkije, bestaande uit korte wekelijkse per nationaliteit afzonderlijke uitzendingen met informatie omtrent de Nederlandse samenleving en nieuws uit het land van herkomst en langere thema-uitzendingen. http://www.iisg.nl/archives/en/files/n/10778519.php geraadpleegd op 6 april 2009

22

Notitie Media- en Minderhedenbeleid op de site van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. http://www.minocw.nl/documenten/cultuur-nmm-nmm26597.pdf p.20 geraadpleegd op: 6 april 2009

21

over de multiculturele samenleving. Dit vanuit de gedachte te kunnen bijdragen aan het proces van wederzijdse integratie. Ook wordt er gepleit voor een versterking van specifiek programmaaanbod voor minderheden op lokaal niveau. Om de representatie van de minderheden in de media te kunnen realiseren wordt er bij de publieke omroep de Bureau voor Beeldvorming en Diversiteit opgericht (tegenwoordig heet het „Meer van Anders‟). Ook krijgen drie organisaties die zich met culturele diversiteit in de media bezighouden levenslicht: MTNL (Multiculturele Televisie Nederland, FunX (multiculturele radiostation voor jongeren), en Mixed Media (organisatie die bemiddelt in werkervaringsplaatsen voor journalisten met een allochtone achtergrond). (zie Kamerstukken II 1998–1999, 26 597, nr.1) 2000

-

De concessiewet treedt in. Deze wet garandeert de publieke omroep drie tv- en vijf radiozenders voor de concessieperiode van 2000 tot 2010. De NOS krijgt een tienjarige concessie voor de hele publieke omroep. Tegelijkertijd zal er elke vijf jaar een visitatie plaatsvinden van de omroepverenigingen. Ook worden de programmavoorschriften aangescherpt om zo een duidelijker onderscheid met het aanbod van de commerciële omroep te garanderen. Ook beschrijft de concessiewet de taak van de publieke omroep binnen de multiculturele samenleving als:‟een publieke omroep die zichzelf serieus neemt, neemt ook de wensen en behoeften van de verschillende leeftijds- en bevolkingsgroepen binnen zijn publiek serieus. Oog hebben voor uiteenlopende ervaringen en perspectieven binnen de multiculturele samenleving is een voorwaarde voor verscheidenheid en kwaliteit in de programmering van de omroepen.‟ (Concessiewet, 2000 in Bink, 2006 p. 2).

2002

-

Zoals is vastgesteld in de concessiewet wordt de Visitatiecommissie Landelijke Publieke omroep ingesteld om zich te oriënteren op de stand van zaken bij de Nederlandse publieke omroep. Haar taak was na te gaan in hoeverre de publieke omroep de afgelopen jaren zijn taakopdracht hebben voldaan.

2004

-

Het rapport „Omzien naar de omroep‟ van de visitatiecommissie Publieke omroep verschijnt. Volgens de commissie is het de taak van de publieke omroep om voor alle relevante groepen in de samenleving, waaronder allochtonen, programma‟s te maken waarin allochtonen zich kunnen herkennen en waarmee ze zich kunnen identificeren. Daarnaast dient de publieke omroep als ontmoetingsplek voor allochtone en autochtone doelgroepen in de Nederlandse samenleving. In het rapport was de centrale kritiek dat de publieke omroep tekort schoot in de realisatie van zijn taakopdracht. Verschillende doelgroepen waaronder allochtonen en jongeren werden door de publieke omroep nog onvoldoende bereikt en kan mede hierdoor niet als ontmoetingsplaats fungeren.

22

20052008

-

De kabinetsvisie „Met het Oog op Morgen‟23 verschijnt die door Staatssecretaris van Cultuur, Medy van der Laan, wordt uitgewerkt. In deze toekomstvisie staat de kijker en de luisteraar centraal en wordt de publieke omroep tot grote veranderingen gedwongen, die na 2008 moeten zijn gerealiseerd. Zo moet de publieke omroep de helft van haar overheidssubsidie inleveren en worden er ook strenge eisen en beperkingen opgelegd ten aanzien van het programma-aanbod. De omroepen mogen geen amusementsprogramma‟s meer uitzenden en de publieke omroep is alleen bedoeld voor nieuws, opinie, debat en cultuur. Ook moet de publieke omroep volgens de overheid meer moeite doen om etnische doelgroepen te bereiken, maar tegelijkertijd moet de NPS verdwijnen. De taak om multicultureel aanbod te maken moet volgens haar niet bij één omroep liggen maar bij alle omroepen. Het wetsvoorstel om NPS op te heffen is door de val van het kabinet Balkenende-II nooit uitgevoerd.

Bron: Bink, S. Media en minderheden in Nederland

3.3. Maatschappelijke verantwoordelijkheid In hoofdstuk 2 (beeldvorming) heb ik beschreven dat een heersende opvatting is dat media (met name televisie), die het publiek voorzien van informatie, een grote invloed heeft op de meningsvorming van dat publiek. De publieke omroep wordt door deze opvatting een bijzondere programmataak toebedeeld, die gebaseerd is op het idee van maatschappelijke verantwoordelijkheid. De publieke omroep moet bij haar media- aanbod rekening houden met de diversiteit in de multiculturele Nederlandse samenleving. “Het is de taak van de publieke omroep om een zo breed mogelijk publiek aan te spreken en de Nederlandse identiteit te weerspiegelen en mede vorm te geven, met inbegrip van culturele diversiteit.” (Bink 2006 p.). Etnisch-culturele minderheden dienen zich ook als publiek en consument bij het media-aanbod betrokken te voelen. Daarom is het belangrijk dat het mediaaanbod divers is en dat zij zich herkennen in het beeld dat media van hen ophangen. Hierbij speelt het begrip pluriformiteit een belangrijke rol. De publieke omroep heeft (zoals vastgelegd in de Mediawet 2008, art. 2) als taak te zorgen voor een pluriform en kwalitatief hoogstaand programma-aanbod dat alles behandelt wat van belang is voor de samenleving en dat gericht is op iedereen in Nederland via media die voor iedereen toegankelijk zijn. De publieke televisie moet meer dan andere mediakanalen, oog hebben voor publieksbehoeftes en voorkeuren, zonder structurele uitsluiting van welk groep dan ook in de samenleving. We leven immers in een pluriforme kleurrijke samenleving en is het de taak van de publieke omroep om dit ook te weerspiegelen. Op het portal24 van de publieke omroep staat missie van de publieke omroep als volgt omschreven:“Wij willen de rol spelen van een marktplein, waar alle groeperingen uit Nederland elkaar ontmoeten, waar allerlei opvattingen worden 23

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2005, Met het oog op morgen, De publieke omroep na 2008, http://www.minocw.nl/documenten/methetoogopmorgen.pdf geraadpleegd op: 6 april 2009 24

Portal publieke omroep http://portal.omroep.nl/nossites?nav=eayitCsHjCqBfElCcBV geraadpleegd op: 6 april 2009

23

getoond en waar meningen worden uitgewisseld. Wij hebben de ambitie daarmee bij te dragen aan de openbare meningsvorming, aan het bestrijden van vooroordelen en daarmee aan het functioneren van de democratie. Tegelijkertijd zijn we de grootste schouwburg, concertzaal, bioscoop, school, kerk/moskee/tempel en het grootste stadion van het land. De mogelijkheden die dat biedt om een rol van betekenis te spelen in het maatschappelijke en culturele leven willen wij ten volle benutten.” Vervolgens wordt er nog een zestal doelstellingen benoemd met als kernwoorden: „programma‟s van hoge kwaliteit‟, „iedereen bereiken‟, „extra aandacht voor jongeren‟, „orde scheppen‟, onafhankelijkheid,„verantwoording afleggen‟. Een samenleving moet zeker zijn van een betrouwbare bron van informatie, mede gezien de functie daarvan voor het democratisch proces. Publiek debat, de maatschappelijke agendavorming, het functioneren van een pluriforme samenleving; alle zijn zij aangewezen op de mogelijkheden die publieke omroep biedt. Hetzelfde geldt voor de functie van omroep als referentiepunt van de maatschappelijke identiteit en culturele eenheid en eigenheid (Commissie Publieke Omroep, 1996). Verantwoording afleggen bij het publiek De programma‟s van de publieke omroep worden behalve door de reclameinkomsten ook gefinancierd door publieke middelen. Daarom is het een belangrijke taak van de publieke omroep om verantwoording af te leggen bij het publiek. Dit doet zij door middel van het publiek regelmatig te informeren en discussiëren met kijkers en luisteraars via verschillende kanalen zoals de site, via het jaarverslag, de meerjarenbegroting en de prestatieovereenkomst. Ook kunnen kijkers en luisteraars hun klachten over de journalistiek van de NOS doorgeven aan de Ombudsman van de NOS. “De media hebben een belangrijke positie in het publieke domein en dit geeft ze ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Op de wijze waarop zij die invullen mag de samenleving hen aanspreken.” (RMO, 2003, p.8)25 Voorafgaand aan de concessiewet had de NOS in 1996 de nota „Publiek in de toekomst‟ uitgebracht, met allerlei concrete voorstellen voor nieuwe vormen van „verantwoording en verankering‟:“Ook in de komende concessieperiode (...) zal de legitimering d.m.v. verankering in de samenleving, gepaard moeten gaan met verantwoording afleggen aan diezelfde samenleving. Bij verankering gaat het in de eerste plaats om de representativiteit van omroepverenigingen, verantwoording wordt afgelegd over de programmatische prestaties. De publieke omroep als geheel legt tegenover de hele samenleving verantwoording af over het programma-aanbod op drie publieke tv-netten en vijf publieke radiozenders. De omroepverenigingen en de niet-ledengebonden zendgemachtigden verantwoorden zich tegenover hun achterban voor hun bijdrage aan dat aanbod” (NOS, 1996:6 in RMO 2003, p.123 ). 26 3.4. De NOS code en de richtlijnen van het NOS journaal In maart was er een debat op de Universiteit van Tilburg, over de aanpak van Marokkaanse probleemjongeren. Hierbij kwam ook de berichtgeving over deze jongeren ter sprake. Hans Laroes (hoofdredacteur NOS journaal) was ook 25

De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, 2003, Medialogica, Over het krachtenveld tussen burgers, media en politiek. http://www.adviesorgaan-rmo.nl/downloads/advies/RMOadvies26_met_bijlagen.pdf geraadpleegd op: 6 april 2009 26 Idem.

24

aanwezig als een van de panelleden. Na afloop van het debat legde ik hem uit dat ik bezig was met mijn reflectieverslag met de centrale vraag: hoe positief of negatief bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving. Ik wilde van hem weten welke richtlijnen de journalisten bij het NOS journaal hanteren als het gaat om berichtgeving over de multiculturele samenleving. Hij gaf aan dat ze niet echt specifieke richtlijnen ervoor hadden. Omdat ik door de drukte in de zaal er niet uitvoerig op in kon gaan, beloofde ik hem de opzet van mijn reflectieverslag te mailen en mijn vraag nog een keer concreet te formuleren. Dat heb ik vervolgens ook gedaan. Laroes liet ook in zijn antwoordmail weten dat ze niet echt geschreven richtlijnen hebben. Wel heeft hij relevante hoofdstukken uit twee beleidsstukken die het NOS Journaal heeft opgesteld: „Ten Aanval‟ en „Hooggeëerd Publiek‟27, gestuurd waaruit ik kon opmaken hoe ze te werk gaan bij het NOS Journaal. (De mail van Hans Laroes inclusief de bronnen die hij naar mij heeft gestuurd is opgenomen in de bijlage p. 47). Ook heb ik op de site van de NOS de journalistieke code van de NOS gevonden die ook als een richtlijn geldt voor de journalisten op de redactie. Hieronder zet ik de punten van de NOS code onder elkaar en beschrijf ik aan de hand van de twee bronnen die ik heb geraadpleegd de richtlijnen die het NOS Journaal op de redactie hanteert. Journalistieke code van de NOS Op de site van de NOS wordt de volgende punten als journalistieke code28 opgesteld die als richtlijn moet dienen voor de journalisten op de redactie. De NOS stelt zich, als integraal onderdeel van de publieke omroep, tot doel de primaire informatiebron te zijn op het gebied van nieuws, sport en evenementen, zodat de Nederlandse burger beter in staat is te oordelen over ontwikkelingen in de wereld, en zijn eigen gedrag te bepalen. De NOS hanteert hierbij de hoogste journalistieke eisen van evenwichtigheid, zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en onbevooroordeeldheid. De NOS streeft ernaar deze informatie toegankelijk te maken via alle beschikbare media en voor alle maatschappelijke geledingen. De NOS is vrij in de selectie van nieuws, ze laat zich bij publicatie niet leiden door een ander dan het algemeen belang. De NOS scheidt feiten en meningen, past hoor en wederhoor toe en vermijdt eenzijdige berichtgeving. De NOS gaart informatie met een open vizier, journalisten maken zichzelf bekend, betalen informanten niet en beschermen indien nodig hun bronnen. De NOS discrimineert niet en meldt etnische afkomst, nationaliteit, ras, religie, sekse en seksuele geaardheid van personen en groepen alleen als dat nodig is voor een beter begrip van het nieuwsfeit. De NOS respecteert de privacy van personen in het nieuws, inbreuken daarop staan in redelijke verhouding tot het belang van publicatie en tot de rol en/of functie van de persoon in het nieuws.

27

Ten aanval (2002) en Hooggeëerd Publiek ( 2006), zijn rapporten die het NOS Journaal heeft gepresenteerd in de vorm van zelfreflectie. De rapporten zijn gebaseerd op gesprekken die de hoofdredactie met verschillende deelredactie heeft gevoerd. In de rapporten wordt er geëvalueerd over het NOS journaal en komen zowel kritiekpunten als aanbevelingen naar voren. 28 Site van de NOS, http://www.nos.nl/assets/ombudsman/ombuds_jcode.html geraadpleegd op: 21 maart 2009

25

De NOS accepteert embargo‟s die de kwaliteit van de berichtgeving bevorderen en die niet eenzijdig zijn opgelegd. De NOS bericht waarheidsgetrouw. Kijkers en luisteraars moeten zich met de door de NOS uitgezonden informatie een reëel en controleerbaar beeld kunnen vormen van de werkelijkheid. De NOS behandelt klachten serieus en rectificeert ruiterlijk. De NOS is een met publieke middelen gefinancierde onafhankelijke nieuwsorganisatie. De NOS hecht aan een transparante werkwijze en legt daarover verantwoording af. Sommige punten van de journalistieke code hierboven staan schuin gedrukt. Dat heb ik gedaan om aan te geven dat deze punten overheen komen met de aanbevelingen die de bureau Migranten en Media aan de journalisten doet bij berichtgeving over de multiculturele samenleving (zie hoofdstuk 2.3.) Ook komen alle punten overeen met de taken die de Mediawet de publieke omroep voorschrijft. Richtlijnen van het NOS journaal Uit de twee beleidstukken van het NOS Journaal „Ten aanval en Hooggeëerd publiek‟ die ik heb bekeken, kan ik de richtlijnen die het NOS Journaal hanteert als volgt samenvatten: Volgens de hoofdredactie is de belangrijkste taak van het NOS Journaal dat de kijkers aan het einde van de dag iets meer te weten komen over de belangrijkste gebeurtenissen in het land en in de wereld. De berichtgeving moet wel voorzien zijn van achtergrond en context zodat de burgers in staat zijn hun eigen lot te bezien en te beïnvloeden. Ook vindt de hoofdredactie berichtgeving pas geslaagd als de kijkers op de berichtgeving reageren met o ja zit dat zo, in plaats van ja, nou en. De hoofdredactie spreekt van goede journalistiek als: De belangrijkste gebeurtenissen van de dag op een heldere en evenwichtige manier zijn gebracht De informatie op een eerlijke wijze is verzameld en volgens de belangrijkste principes van het vak vergaard: dus niet eenzijdig, niet vooringenomen, met toepassen van hoor- en wederhoor, privacy in acht nemend en met respect voor de mensen over wie bericht wordt. Het journaal is onafhankelijk van ideologie of organisatie De informatie die het journaal verschaft is toegankelijk, duidelijk, foutloos en van context voorzien en niet naar de mond pratend. Het gaat er volgens de hoofdredactie bij het NOS Journaal niet om massale populariteit maar om massale waardering. De journalisten kunnen verantwoording afleggen bij het publiek voor de keuzes die ze maken. Want de NOS beschouwt de mensen voor wie zij werken (het publiek) als volwaardige burgers Er is ruimte voor verschillende visies in de samenleving. Iedereen dat onderdeel uitmaakt van de Nederlandse (multiculturele) samenleving is gelegitimeerd om mee te mogen praten en moet daarbij serieus genomen worden. (dus ook de visie van allochtonen moet niet ontbreken) De redactie moet de diversiteit in de Nederlandse samenleving weerspiegelen (hierbij hoort ook het werven van allochtone journalisten). Zo ontstaat er een scala aan verschillende invalshoeken en perspectieven.

26

Onder de journalisten moet er ook kennis zijn over de islam, zodat ze weten wat er speelt onder die gemeenschap.29 Etniciteit wordt alleen vermeld als het iets bijdraagt aan het nieuwsfeit. Dit zijn in grote lijnen de richtlijnen die ik aan de hand van de rapporten heb kunnen opmaken. Verder zijn er in de rapporten ook richtlijnen opgenomen over het brengen van buitenlands nieuws, maar die laat ik weg omdat het niet relevant is voor mijn onderzoek. Ook wordt er in de beleidsnota Hooggeëerd publiek tien beloftes aan het publiek gegeven. Nieuws is onafhankelijk van welke politieke en/of andere opvatting of ideologie dan ook NOS Nieuws biedt feiten, inzicht en overzicht. NOS Nieuws opereert volgens traditionele journalistieke normen: hoor en wederhoor, respect voor privacy. Nauwkeurigheid gaat voor snelheid NOS Nieuws beschouwt de kijker, luisteraar en gebruiker als volwaardig burger, die zelf zijn of haar eigen oordelen vormt, mede op basis van de informatie die NOS Nieuws aanreikt. NOS Nieuws is in selectie, uitwerking, aanpak en toon onbevangen. NOS Nieuws ambieert iedereen te bereiken NOS Nieuws wil actief zijn op zoveel mogelijk platforms, reageert op en schept nieuwe toepassingen NOS Nieuws is transparant: discussieert en legt verantwoording af over keuzes, aanpak en uitwerking. Publiceert z‟n budget en alle andere relevante gegevens NOS Nieuws herstelt z‟n fouten en beantwoordt reacties NOS Nieuws laat zich beoordelen door een van de redactie onafhankelijk Ombudsman 3.5 Samenvatting Hierbij ben ik beland bij het antwoord op mijn tweede deelvraag: wat voor een journalistieke organisatie is de NOS? De publieke omroep heeft (zoals vastgelegd in de Mediawet) als taak te zorgen voor een pluriform en kwalitatief hoogstaand programma-aanbod dat alles behandelt wat van belang is voor de samenleving en dat gericht is op iedereen in Nederland via media die voor iedereen toegankelijk zijn. De NOS moet als concessiehouder erop toezien of de omroepverenigingen zich aan de wettelijk vastgestelde taken houden. Ook vervult de publieke omroep de rol van een marktplein, waar alle groeperingen uit Nederland elkaar ontmoeten en meningen uitwisselen. Zij wil dit bereiken door maatschappelijk relevante onderwerpen aan te snijden, door cultuur uit te dragen en door te fungeren als platform voor meningen en uitingen, zodat een evenwichtig beeld van de samenleving wordt gegeven. Dit moet leiden tot een bijdrage aan de cohesie binnen de maatschappij, de publieke omroep probeert zo als referentiepunt te fungeren in een samenleving die altijd in beweging is.

29

De journalistiek heeft veel kritiek gekregen op haar berichtgeving rond de dood van Pim Fortuyn. Ze zou te veel bij de elite horen en te weinig 'van de mensen' zijn. De hoofdredactie nam die kritiek serieus en kwam met een aantal maatregelen om er voor te zorgen dat het NOS-journaal beter kan inspelen op wat er leeft.

27

Het minderheidsbeleid was in de jaren tachtig meer gericht op behoud van cultuur en identiteit van verschillende groepen in Nederland. Dit gold echter niet alleen voor de NOS maar om de hele Nederlandse benadering. In de loop der jaren legde de overheid in het minderhedenbeleid de nadruk steeds meer op integratie en inburgering van allochtonen. Allochtonen dienden zich aan te passen aan de Nederlandse samenleving en zich volledig in te burgeren. Dit had ook weerslag op het overheidsbeleid media- en minderheden. Bij het overheidsbeleid ten aanzien van media en minderheden is in de loop der jaren de nadruk van specifieke migrantenprogramma‟s naar een meer algemeen aanbod van programma‟s voor zowel allochtonen als autochtonen verschoven. Hiervoor werden de paspoortprogramma‟s voor verschillende groepen minderheden afgeschaft en kwamen er programma‟s voor in de plaats, die zich minder met de eigen taal en cultuur bezig hielden en breder van opzet waren. Deze verandering werd ook ingegeven doordat er in Nederland inmiddels programma‟s uit de thuislanden te ontvangen waren via satelliet. Daarom moest het programmaaanbod van de gehele publieke omroep een weerspiegeling van de multiculturele samenleving zijn die aantrekkelijk is voor een breed publiek. Aan de publieke omroep wordt ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid opgelegd. Zij wordt immers ook gefinancierd uit publieke middelen en is het daarom logisch dat zij verantwoording aflegt bij het publiek voor hun journalistieke handelen en programma- aanbod. De publieke omroep heeft (zoals vastgelegd in de Mediawet 2008, art. 2) als taak te zorgen voor een pluriform en kwalitatief hoogstaand programma-aanbod dat alles behandelt wat van belang is voor de samenleving en dat gericht is op iedereen in Nederland via media die voor iedereen toegankelijk zijn. De NOS heeft niet veel geschreven bronnen als het gaat om richtlijnen die ze hanteren op de redactie bij de berichtgeving over de multiculturele samenleving. Er is wel een journalistieke code die veelal afgeleid is van de taken die de Mediawet stelt voor de publieke omroep. De richtlijnen die zowel in de journalistieke code als in de twee beleidsstukken (Ten aanval en Hooggeëerd publiek) naar voren zijn gekomen en die ik meeneem in mijn analyse van het journaal zijn: De NOS vermijdt eenzijdige berichtgeving en past dus hoor- en wederhoor toe, vermeldt etnische afkomst alleen als het relevant is voor een beter begrip van het nieuwsfeit, er is ruimte voor de verschillende visies in de samenleving (dus ook de visie van allochtonen moet niet ontbreken), want Iedereen die onderdeel uitmaakt van de Nederlandse (multiculturele) samenleving is gelegitimeerd om mee te mogen praten en moet daarbij serieus genomen worden

We hebben nu gezien wat voor een organisatie de NOS is en welke richtlijnen ze hanteren op de redactie van het NOS Journaal. Maar passen de journalisten de richtlijnen in de praktijk ook echt toe. Hoe is de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving? In het volgende hoofdstuk ga ik hier een antwoord op proberen te vinden.

28

Hoofdstuk 4 Inhoudsanalyse NOS journaal In dit hoofdstuk ga ik na hoe de berichtgeving van het NOS Journaal is over de multiculturele samenleving. Hierbij ga ik de journaals van acht uur terugkijken van de periode 1 december 2008 tot 1 maart 2009. Dit doe ik op de site van de NOS.30 Omdat het begrip multiculturele samenleving een heel breed begrip is, neem ik bij mijn analyse van de journaals alleen de items mee die gaan over de MTSA-groep (zie hoofdstuk 1) en moslims. Als eerst ga ik kijken hoe vaak er in dat tijdsbestek over deze groeperingen wordt bericht. Daarna ga ik de nieuwsfeiten en de berichtgeving onderverdelen in positief, negatief neutraal. Hieruit moet blijken hoe positief of negatief het NOS Journaal bericht over de multiculturele samenleving. In het vorige hoofdstuk heb ik al aangeduid dat het NOS Journaal niet specifieke richtlijnen heeft wat betreft de berichtgeving over de multiculturele samenleving. Er zijn wel een aantal dingen waar ze opletten zoals: het vermelden van etniciteit alleen wanneer het relevant is voor het nieuwsfeit, dat de berichtgeving niet eenzijdig is en dat er dus hoor- en wederhoor wordt toegepast en dat iedere burger in Nederland mee mag praten over de gebeurtenissen in de samenleving. Deze punten neem ik ook mee in mijn analyse van de journaals. Ook kijk ik of er een oordeel wordt gegeven over een persoon of groep (die onder mijn onderzoeksgroep valt), van wie die oordeel afkomstig is en of het gegeven oordeel positief, negatief of neutraal is. Een nieuwsfeit is negatief wanneer de bovenstaande groeperingen in verband worden gebracht met problemen zoals: geweld, criminaliteit, gebrekkig integratie, overlast, misdaad etc. Een nieuwsfeit is positief als de bovenstaande groeperingen in verband worden gebracht met ontwikkelingen die op een positieve manier bijdragen aan de maatschappij. Het nieuws kan bijvoorbeeld gaan over succesvolle allochtone voetballers, zangers, ondernemers, politici, rolmodellen etc. Ook het hogere opleidingsniveau van steeds meer allochtone jongeren is hier een goed voorbeeld van. Een nieuwsfeit is neutraal wanneer het gaat over het vermelden van gebeurtenissen zoals een voorstel dat is ingediend door politici, het weer Pasen, Nieuwjaar of Ramadan is etc. De berichtgeving is negatief wanneer: de verslaggever een negatieve woordkeus gebruikt (bijv. vervelende Marokkaanse jongeren etc.), er geen hoor- en wederhoor wordt toegepast (dus als de persoon of groep in kwestie niet aan het woord wordt gelaten en de berichtgeving dus eenzijdig is; als het oordeel dat over de persoon of groep gegeven wordt (door journalist of andere mensen) overwegend negatief is.31

30

http://www.nos.nl/nosjournaal/artikelen/2008/12/1/index_av.html

31

Definitie van het oordeel: oor·deel het; o -delen 1 goed- of afkeurende uitspraak; mening: ik ben van ~ dat …; het laatste ~ Christus‟ vonnis aan het eind van deze wereld 2 vermogen om te oordelen; verstand www.vandale.nl geraadpleegd op 10 april 2009

29

De berichtgeving is positief wanneer: de verslaggever een positieve woordkeus gebruikt (bijv. succesvolle Marokkaanse jongeren etc.), er hoor- en wederhoor wordt toegepast (dus als de persoon of groep in kwestie ook aan het woord word(t)en gelaten en de berichtgeving dus niet eenzijdig is; als het oordeel dat over de persoon of groep gegeven wordt (door journalist of andere mensen) overwegend positief is. De berichtgeving is neutraal als er een evenwicht is in de berichtgeving. Daar bedoel ik mee dat er een evenwichtig beeld wordt neergezet van een persoon of een groep. We kunnen hierbij denken aan dat de beide kanten van het verhaal worden gehoord. Er is plaats voor verschillende visies en de kijker beslist uiteindelijk met wie hij of zij het eens is. Om een voorbeeld te geven: in een nieuwsitem zegt iemand dat Turkse vrouwen onderdrukt worden door hun mannen, maar daar tegenover komen er ook Turkse vrouwen en Turkse mannen aan het woord die hier niet mee eens zijn en aangeven dat hier helemaal geen sprake van is. De beide visies komen aan bod en de kijker kan zelf beslissen met wie hij/ zij het eens is. Er wordt de kijker dus niet een bepaald beeld opgelegd. Aan de hand van de bovenstaande richtlijnen heb ik een analysemodel gemaakt waarmee ik de items analyseer die gaan over mijn onderzoeksgroepen. Ik heb bij elk item dat ik heb meegenomen dezelfde vragen beantwoord. Daarna heb ik aangeven of de berichtgeving positief, negatief of neutraal is. Het analysemodel ziet er als volgt uit: Analyse Nieuwsfeit Uitzending 1 december 2008 Duur uitzending Duur item in min. over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen van etniciteit relevant? Wat is het nieuwsfeit?

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Analyse berichtgeving De verslaggever

30

Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

4.1. Frequentie berichtgeving In dit hoofdstuk ga ik in de als eerst een antwoord geven op mijn deelvraag: Hoe vaak is er in de periode december 2008 – februari 2009 in het NOS Journaal van 20.00 uur bericht over de multiculturele samenleving? Ook verwerk ik de resultaten van mijn analyse in diagrammen om het overzichtelijk te maken. Daarna ga ik in op de inhoud van de nieuwsfeiten en de inhoud van de berichtgeving. Hierbij ga ik niet alle analyses meenemen omdat dat zo‟n 40 pagina‟s oplevert. Daarom heb ik de analyses opgenomen in de bijlage. Ik ga wel beschrijven wat mij is opgevallen bij de analyse en wat de belangrijkste conclusies zijn. Ook illustreer ik mijn conclusies met een aantal voorbeelden. Ik heb in totaal naar 90 uitzendingen gekeken. Daarvan heb ik in totaal 27 items meegenomen in mijn analyse. Er gingen 23 items specifiek over de MTSA-groep en moslims. Drie items gingen over allochtonen. Ik heb die ook meegenomen, omdat de mensen die aan het woord kwamen ook Marokkaans of Turks waren. Verder was er nog één item dat niet over mijn onderzoeksgroep ging. Toch heb ik besloten om het item mee te nemen, omdat er geen etniciteit wordt vermeld terwijl het om een strafbaar feit gaat. Er wordt gesproken over een 43- jarige man uit Den Haag die advocaat Gerard Spong dreigmails heeft gestuurd. Dit heb ik meegenomen om aan te tonen dat etniciteit en religie hier ook niet toe doet. Andersom heb ik vaak gezien dat er wel over moslims gesproken wordt wanneer deze dreigmails sturen naar Geert Wilders. Hieronder heb ik de uitkomsten van mijn analyse weergeven in diagrammen. Dit is tevens ook het antwoord op mijn derde deelvraag: Hoe vaak is er in de periode december 2008 – maart 2009 in het NOS Journaal van 20.00 uur bericht over de multiculturele samenleving? De totale duur van de uitzendingen tussen 1 december tot 1 maart 2009 bedroeg 2031.75 min. De 27 items duurden in totaal 118.4 min. Dat betekent dat ongeveer 6 % van alle items over de multiculturele samenleving ging. Van de 27 items Items die gaan over Marokkanen Items die gaan over Turken Items die gaan over

Aantal keer dat het voorkomt Percentages afgerond 11 41 % 5

19 %

0

-

31

Antilianen Items die gaan over Surinamers Items die gaan over moslims Item over allochtonen

0

-

8

30 %

3

11 %

Marokkanen Turken Antilianen Surinamers Moslims Allochtonen

Van de 27 items Nieuwsfeit positief Nieuwsfeit negatief Nieuwsfeit neutraal

Aantal keer dat het voorkomt Percentages afgerond 5 19 % 13 48 % 9 33 %

Nieuwsfeit positief Nieuwsfeit negatief Nieuwsfeit neutraal

Van de 27 items Berichtgeving positief Berichtgeving negatief Berichtgeving neutraal

Aantal keer dat het voorkomt Percentages afgerond 4 15 % 8 30 % 15 55 %

32

Berichtgeving positief Berichtgeving negatief Berichtgeving neutraal

4.2 Inhoud nieuwsfeiten Zoals ik al heb aangegeven ga ik hier niet al mijn analyses weergeven. Die heb ik opgenomen in de bijlage waarbij voor elk item het analysemodel is ingevuld. Ik ga wel aangeven wat er is opgevallen bij de nieuwsfeiten aan de hand van voorbeelden. Van de 27 items gingen er vijf over een positief nieuwsfeit, dertien over een negatief nieuwsfeit en negen over een neutraal nieuwsfeit. Ik heb bij het verdelen van nieuwsfeiten onder positief, negatief, neutraal gekeken vanuit mijn onderzoeksgroep. Hierbij heb ik mijzelf steeds de vraag gesteld: hoe is het nieuwsfeit ten opzichte van mijn onderzoeksgroepen. Voorbeeld 1. van een positief nieuwsfeit: uitzending maandag 5 januari 2009 Nieuwsfeit: Ahmed Aboutaleb is geïnstalleerd als burgemeester van Rotterdam. Hij is hiermee de eerste burgemeester in Europa met een Marokkaanse afkomst. Nieuwsfeit is positief omdat het hier gaat om een succesverhaal van een 47jarige man met een Marokkaanse afkomst.32 Voorbeeld 2. van een positief nieuwsfeit: uitzending woensdag 14 januari 2009 Nieuwsfeit: De Amsterdamse burgemeester Cohen heeft in de Poldermoskee in Amsterdam een gesprek gehad met 25 Marokkaanse jongeren over het conflict in het Midden- Oosten. Dit deed hij omdat hij signalen kreeg dat veel jongeren woedend zijn over het oorlogsgeweld en met name de in hun ogen partijdige houding van het Nederlandse kabinet. Nieuwsfeit is positief omdat de burgemeester in gesprek gaat met Marokkaanse jongeren en luistert naar hun meningen en frustraties. Hun meningen tellen mee en worden serieus genomen.33 Voorbeeld 3 van een positief nieuwsfeit: uitzending woensdag 21 januari 2009 Nieuwsfeit: Het Hof in Amsterdam heeft besloten dat het OM Geert Wilders toch moet vervolgen voor zijn omstreden uitspraken over de moslims en de Koran. 32 33

Analyse nieuwsuitzendingen NOS journaal opgenomen in de bijlage p. 64- 65 Idem p. 69- 70

33

Het OM vond zijn uitspraken eerder niet strafbaar. Verschillende organisaties zijn daartegen in beroep gegaan. Nu is het Hof met ze eens. Wilders zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op. Nieuwsfeit is positief omdat het Hof het eens is met moslims dat Wilders vervolgd moet worden. Dit omdat hij bevolkingsgroepen tegen elkaar opzet en discrimineert. En de beslissing van het Hof is positief voor de moslims. De meeste positieve nieuwsfeiten gingen over de moslims. (drie van de vijf). Dit kwam omdat er drie keer werd bericht over de vervolging van Geert Wilders, wat voor veel moslims iets positiefs is. Omdat Wilders radicale uitspraken heeft over moslims.34 Voorbeeld 1. van een negatief nieuwsfeit: uitzending dinsdag 2 december 2008 Nieuwsfeit: In Amsterdam worden systematisch scooterrijders aangehouden en geregistreerd door de politie om zo overvallen met scooters tegen te gaan. Door een scooterbestand aan te leggen wil de Amsterdamse politie de daders makkelijker opsporen. De daders zijn vaak van Marokkaanse afkomst. Nieuwsfeit is negatief omdat Marokkaanse jongeren in verband worden gebracht met criminaliteit. En hun etniciteit wordt vermeld terwijl het er niet echt toedoet. Het gaat immers in de eerste instantie niet om de Marokkaanse jongeren. Maar om alle jongeren die scooter rijden. Maar de verslaggever vraagt (voor mij nog onduidelijk waarom) aan de politiewoordvoerder of de daders van Marokkaanse afkomst zijn. Hierop antwoord hij dat ze bij de aanhoudingen geen onderscheid maken en dat Nederlandse jongens en meisjes die voorbij rijden evengoed worden aangehouden. Maar de verslaggever geeft toch aan dat de meeste daders van Marokkaanse afkomst zijn. Dit voegt naar mijn mening niets toe aan het nieuwsfeit, maar kan vooroordelen wel in de hand werken. 35 Voorbeeld 2. van een negatief nieuwsfeit: uitzending woensdag 7 januari 2009 Nieuwsfeit: Veel wijken in Nederland hebben last van probleemjongeren, dieven en junkies. Minister Hirsch Ballin wil dat de rechter deze jongeren voor lange tijd uit de wijk kan zetten. Er komt dus een nieuwe straf: wijkverbod van maximaal 1 jaar. En het gaat vooral om wijken in Gouda, Nijmegen en Ede waar veel Marokkaanse jongeren wonen. Nieuwsfeit is negatief omdat Marokkaanse jongeren in verband worden gebracht met problemen. Ze worden weer problemenjongeren genoemd.36 Voorbeeld 3. van een negatief nieuwsfeit: uitzending vrijdag 30 januari 2009 Nieuwsfeit: Het kabinet wil de problemen met Marokkaanse jongeren die voor overlast zorgen aanpakken. De mogelijkheden om deze jongeren aan te pakken en te begeleiden wordt verruimd. Ook moet er meer straat- en gezinscoaches

34

Idem p. 72-73 Idem p. 55-56 36 Idem p. 65- 66 35

34

komen die bij probleemgezinnen kunnen ingrijpen door een kijkje achter de voordeur te nemen. Nieuwsfeit is negatief omdat Marokkaanse jongeren weer in verband worden gebracht met problemen. Ze worden als probleemjongeren neergezet die aangepakt moeten worden. 37 De meeste nieuwsfeiten die negatief waren gingen over de Marokkaanse jongeren. Het ging hierbij om items waarbij Marokkaanse jongeren werden neergezet als probleemjongeren en waarbij ze in verband werden gebracht met criminaliteit en overlast. Voorbeeld 1 van een neutraal nieuwsfeit: uitzending zondag 4 januari 2009 Nieuwsfeit: De publieke omroepen voeren een strijd onder aantal leden. Per 1 april wordt er aan de hand van de aantalleden bepaald hoeveel zendtijd en geld een omroep krijgt. Een van die omroepen is de moslimomroep Zennit. Om een publieke omroep te worden, moet Zennit 50.000 leden hebben. Nieuwsfeit is neutraal omdat het er puur om gaat dat de moslimomroep Zennit een publieke omroep wil worden en leden probeert te werven. Er is niks negatiefs of positiefs aan de hand. Het is het vermelden van een neutraal feit. 38 Voorbeeld 2 van een neutraal nieuwsfeit: uitzending zondag 18 januari 2009 Nieuwsfeit: Ongeveer 1500 demonstranten hebben op het Malieveld in Den Haag gedemonstreerd tegen het Israëlisch geweld in Gaza. De demonstratie was georganiseerd door Marokkaanse en Turkse moskee organisaties. Ook was er een toespraak van een joodse organisatie. Nieuwsfeit is neutraal omdat er alleen vermeld wordt dat er is gedemonstreerd en dat het overwegend rustig is verlopen. Er is dus sprake van het vermelden van een gebeurtenis. Ook is er hoor- en wederhoor toegepast door een joodse organisatie aan het woord te laten.39 Voorbeeld 3 van een neutraal nieuwsfeit: uitzending dinsdag 3 februari 2009 Nieuwsfeit: Geert Wilders heeft advocaat Moskowicz gevraagd om in beroep te gaan tegen de beslissing van het Amsterdamse Gerechtshof. Deze had besloten om Wilders te vervolgen voor zijn uitspraken over de islam en moslims. Cassatie in het belang der wet is de juridische term van de stap die Wilders wil nemen. Alleen het komt heel weinig voor en is volgens rechtsgeleerde vrijwel kansloos. Nieuwsfeit is zowel voor Wilders als voor moslims neutraal, omdat er alleen vermeld wordt dat Wilders in hoge beroep wil gaan. Maar wat de uitkomst ervan zal zijn is nog niet bekend. Ook wordt er verder geen negatieve oordeel geveld over zowel Wilders als de moslims. 40 37

Idem p.78- 80 Idem p. 63-64 39 Idem p. 70- 71 40 Idem p. 82- 83 38

35

4.3 Inhoud berichtgeving Naast de nieuwsfeiten heb ik ook de berichtgeving onderverdeeld in positief, negatief en neutraal. Het nieuwsfeit kan immers negatief zijn, maar de berichtgeving daarover weer neutraal. Geweld is bijvoorbeeld negatief nieuws, maar de berichtgeving over het geweld kan neutraal zijn. Ik heb bij de berichtgeving zoals in het analysemodel te zien is gekeken of er een negatief of positief oordeel wordt gegeven over de MTSA- groep, van wie dat oordeel afkomstig is, of de groepen of personen waar het nieuwsfeit over gaat ook aan het woord worden gelaten, of het vermelden van etniciteit relevant is, of er opmerkelijke woorden of beelden worden gebruikt jegens mijn onderzoeksgroep. Aan de hand van deze punten heb ik vervolgens de berichtgeving onderverdeeld in positief, negatief of neutraal. Van de 27 items was de berichtgeving bij vier items positief, bij acht items negatief en bij vijftien items neutraal. Hieronder volgt een aantal voorbeelden ter illustratie. Voor de gehele analyse zie de bijlage. Voorbeeld van positieve berichtgeving: maandag 5 januari 2009 Nieuwsfeit: Ahmed Aboutaleb is geïnstalleerd als de burgemeester van Rotterdam. Hij is hiermee de eerste burgemeester met een Marokkaanse afkomst. In de berichtgeving wordt de Marokkaanse etniciteit vermeld, maar dat is in deze situatie relevant. Hij is namelijk de eerste burgemeester in Nederland met een Marokkaanse roots. Verder is het oordeel dat over Aboutaleb en zijn nieuwe functie wordt gegeven positief. Zo zegt Job Cohen bijvoorbeeld dat Aboutaleb een van de weinige mensen is die zowel in Amsterdam als in Rotterdam een bestuurlijke functie aan kan. Verder wordt hij zelf aan het woord gelaten. En er zijn geen opmerkelijke woorden of beelden gebruikt. De beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Kortom er wordt een positief beeld neergezet over Ahmed Aboutaleb en dus is de berichtgeving positief. 41 Voorbeeld van negatieve berichtgeving: woensdag 7 januari 2009 Nieuwsfeit: Veel wijken in Nederland hebben last van probleemjongeren, dieven en junkies. Minister Hirsch Ballin wil dat de rechter deze jongeren voor lange tijd uit de wijk kan zetten. Er komt dus een nieuwe straf: een wijkverbod van maximaal 1 jaar. En het gaat vooral om wijken in Gouda, Nijmegen en Ede waar veel Marokkaanse jongeren wonen. In de berichtgeving wordt om de haverklap benadrukt dat het te maken heeft met Marokkaanse jongeren. Terwijl de etniciteit naar mijn mening hier niet toe doet. Ook wordt er door Cees van der Kamp (burgemeester van Ede) een negatief oordeel over deze jongeren gegeven. Hij zegt: “Op dit moment hebben we in de wijk Veldhuizen (in Ede) waar grote groep Marokkaanse jongeren voor veel overlast zorgen een aantal maatregelen genomen. Maar het is goed dat de rechter nu ook straf op kan leggen zodat deze jongeren op bepaalde plekken niet meer mogen komen.” De presentatrice zegt in de presentatietekst: „Veel wijken 41

Idem p. 64- 65

36

in Nederland hebben last van probleemjongeren, dieven en junkies. Minister Hirsch Ballin wil dat de rechter ze voor lange tijd uit de wijk kan zetten. Er komt dus een nieuwe straf bij. Wijkverbod van maximaal één jaar. Minister hoopt hiermee steden te helpen in hun strijd met hangjongeren, inbrekers en drugsverslaafden. Vervolgens wordt er in het item alleen maar over Marokkaanse jongeren gesproken. Hiermee wordt er over de Marokkaanse jongeren een beeld neergezet alsof zij die junkies, dieven en probleemjongeren zijn. Verder worden de jongeren zelf niet aan het woord gelaten en zijn enkel op beeld te zien. Daarom is de berichtgeving eenzijdig (vanuit één kant belicht en geen hoor- en wederhoor toegepast) en negatief. 42 Voorbeeld van neutrale berichtgeving: uitzending dinsdag 13 januari 2009 Nieuwsfeit: In Nederland worden de reacties op de Gaza- oorlog steeds heviger. Uit voorzorg houdt de politie joodse gebouwen en instellingen extra in de gaten. Terrorismebestrijdingdienst NCTB en korpsbeheerders zeggen dat ze alert zijn om spanningen tussen bevolkingsgroepen te voorkomen. Via sms en internet worden Nederlandse moslims massaal opgeroepen om hulp aan de Palestijnen te bieden. De berichtgeving is neutraal. Al wordt er beetje een beeld geschetst dat moslims soms radicale uitlatingen hebben over het conflict in Gazastrook, De beide partijen worden aan het woord gelaten en kunnen hun eigen visie weergeven. Ook worden er geen gekleurde woorden of opmerkelijke beelden gebruikt. 43 4.4 Conclusie Nu ben ik aangekomen bij het punt om mijn vierde deelvraag te beantwoorden: Hoe is er in de periode december 2008 – maart 2009 in het NOS Journaal van 20:00 uur bericht over de multiculturele samenleving? Concluderend kan ik stellen dat van de 27 items waar ik naar gekeken heb, de meeste items gingen over een negatief nieuwsfeit. In totaal dertien van de 27 items. Toch was de berichtgeving over allochtonen over het algemeen neutraal getint. Maar dit geldt niet voor de berichtgeving over Marokkaanse jongeren. Met name over Marokkaanse jongeren wordt vaak negatief bericht. Zij worden vaak in verband gebracht met criminaliteit en neergezet als probleemjongeren. Dit zorgt ervoor dat deze jongeren een slechte naam krijgen en op den duur heeft dit tot gevolg dat ze weinig kansen krijgen in de maatschappij waardoor hun aansluiting aan de Nederlandse samenleving moeizaam verloopt. Verder zorgt de negatieve beeldvorming ervoor dat deze jongeren een negatief zelfbeeld krijgen. Ook worden deze jongeren heel vaak zelf niet aan het woord gelaten. Vaak is het ook wel zo dat de jongeren zelf niet willen praten voor de camera, maar dit heeft weer met het beeld te maken, dat over deze jongeren wordt neergezet. Bij het maken van een item over criminaliteit onder jongeren, moet een journalist de overweging maken of het echt noodzakelijk is om een Marokkaan als voorbeeld te nemen. Immers criminaliteit komt bij verschillende etniciteiten voor. Tevens vraag ik me af in hoeverre het relevant is om de etnische afkomst van deze jongeren te vermelden. De journalist kan zich hierbij afvragen of het vermelden van de etniciteit iets bijdraagt aan de oplossing van dat probleem. Als 42 43

Idem p. 65- 66 Idem p.68- 69

37

dat niet het geval is, kun je naar mijn mening de etniciteit beter achterwege laten. In hoofdstuk 2 beeldvorming hebben we gezien dat negatieve berichtgeving voor negatieve beeldvorming kan zorgen. Daarnaast vraag ik me ook af of we bij derde generatie jongeren die hier geboren en getogen zijn nog kunnen spreken over Marokkaanse jongeren. In mijn ogen zijn ze gewoon Nederlandse jongeren In totaal werd er in twintig items etniciteit vermeldt, waarvan er dertien relevant en zeven niet relevant waren. Dus over het algemeen (afgezien van de Marokkaanse etniciteit) werd er vaak etniciteit vermeld als het er echt toedoet. Bijvoorbeeld bij de demonstraties van de moslims tegen het Israëlische geweld werd de religieuze etniciteit vermeld. Dat is ook logisch, omdat het wel duidelijk is dat het gaat om de moslims. Opmerkelijk is dat er geen items zijn over Surinamers en Antilianen. Ook viel me op dat allochtonen helemaal niet aan het woord worden gelaten bij alledaagse onderwerpen die belangrijk zijn voor alle burgers in Nederland zoals bijv. de economische crisis. Deze conclusies ga ik in het volgende hoofdstuk voorleggen aan een aantal deskundigen om na te gaan wat hun visie hierover is.

38

Hoofdstuk 5. Veldonderzoek- De deskundigen aan het woord Nadat ik de nieuwsuitzendingen voor drie maanden heb geanalyseerd, heb ik die voorgelegd aan drie deskundigen: Giselle van Cann, adjunct-hoofdredacteur van het NOS Journaal44, Wasif Shadid, hoogleraar Interculturele Communicatie die vindt dat er vrijwel altijd negatief wordt bericht over de multiculturele samenleving45 en Huub Evers, lector interculturaliteit en docent media ethiek die van mening is dat er over de multiculturele samenleving niet negatiever bericht wordt dan andere zaken. Ik heb ze alle drie mijn conclusie voorgelegd en vragen gesteld aan de hand van mijn analyse. In dit hoofdstuk ga ik de drie interviews samenvoegen en kijken op welke punten zij het met elkaar eens of juist oneens zijn. Hieruit moet blijken hoe zij denken over de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving. Daarmee geef ik ook antwoord op mijn vijfde deelvraag die luidt: Hoe denken deskundigen over de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving aan de hand van mijn analyse? De volledige interviews met de deskundigen zijn opgenomen in de bijlage.46 De berichtgeving van het NOS journaal over de multiculturele samenleving Op dit punt verschillen de meningen van de deskundigen. Zo vindt Wasif Shadid dat de verslaggeving van het NOS Journaal als het gaat om allochtonen en moslims, het karakter heeft van sensatie en volksvermaak. Van objectieve berichtgeving is volgens hem geen sprake. Daar is Huub Evers het niet mee eens. Hij geeft aan dat het Journaal juist over het algemeen wel van hoog niveau is. Ook al zit er weleens een item bij waar ze uit de bocht vliegen, je merkt volgens Evers duidelijk dat ze hun keuzes overwegen. En daarmee sluit hij zich aan bij de visie van Giselle van Cann. Ook zij is van mening dat ze bij het NOS Journaal aan kwaliteitsjournalistiek doen. Ze geeft aan dat ze zich ervan bewust zijn dat ze een belangrijke verantwoordelijkheid hebben als het gaat om berichtgeving over de multiculturele samenleving en daarom proberen ze het zo neutraal mogelijk te doen. Vermelden van etniciteit Alle drie zijn ze het erover eens dat het vermelden van etniciteit alleen relevant is als het iets bijdraagt aan het nieuwsfeit. Alleen hun opvatting over wanneer iets bijdraagt aan het nieuwsfeit komt niet helemaal overeen. Zo geeft Van Cann aan dat het heel ingewikkeld is om vast te stellen wanneer het wel of niet relevant is. “De meningen verschillen daarbij vaak”, zegt ze. Volgens haar probeert de NOS als publieke nieuwsorganisatie zo goed mogelijk te beslissen wanneer etniciteit wel of niet vermeld wordt. Ook Evers is van mening dat het NOS Journaal vaak hun keuzes goed afwegen. Shadid heeft daar echter een andere mening over. Hij zegt: “Als de algemene persdienst geen etniciteit bij een bericht zou vermelden, dan zou het NOS Journaal bij wijze van spreken wel een etniciteit erbij verzinnen. Het liefst vermelden ze dat het gaat om Marokkanen, of moslims.” Op dit punt kwam uit mijn analyse naar voren dat als het gaat om 44

Het was eigenlijk de bedoeling dat ik Hans Laroes zou interviewen, maar hij had helaas geen tijd. Maar uiteindelijk is het goed gekomen doordat adjunct-hoofdredacteur Gisselle van Cann mij te woord heeft gestaan. 45 Wasif Shadid heb ik helaas niet mondeling kunnen interviewen, omdat hij niet zoveel tijd had. Daarom heb ik hem via de mail mijn vragen gesteld. 46 Interview met deskundigen opgenomen in bijlage p. 86- 99

39

hangjongerenprobleem, overlast of criminaliteit vaak de Marokkaanse etniciteit wordt vermeld. Op deze constatering antwoordt Van Cann dat ze dat bij de NOS alleen doen als het probleem zich daadwerkelijk specifiek voordoet bij Marokkaanse jongeren. Ook Evers vindt dat het vermelden van de Marokkaanse etniciteit relevant is als het in een bepaalde wijk de Marokkaanse jongeren zijn die voor overlast zorgen. Dan moet je het volgens hem wel vermelden omdat het dan te maken heeft met een probleem dat nadrukkelijk met de Marokkaanse gemeenschap te maken heeft. Maar als het zowel blanke als Turkse en Marokkaanse jongens zijn en het dus niet direct met de Marokkaanse gemeenschap of de Marokkaanse cultuur te maken heeft, hoef je het niet te vermelden. Dan heeft het namelijk niets met de herkomst van die jongeren te maken, meent hij. Op de vraag of het hangjongerenprobleem waarbij vaak de Marokkaanse afkomst wordt vermeldt überhaupt iets met de Marokkaanse cultuur te maken heeft geeft Van Cann als antwoord: “Nee, het hangjongerenprobleem is daar nou weer een slecht voorbeeld van. Ik moet zeggen dat wij ook worstelen met de vraag wanneer vermelden we etniciteit wel en wanneer niet. Het is ontzettend moeilijk om één regel te hanteren als het gaat om vermelden van etniciteit. Maar waar we wel opletten is bijvoorbeeld dat we bij algemene onderwerpen over criminaliteit en problemen geen beeld eronder zetten waarbij je opnieuw etnische minderheden ziet. Bijvoorbeeld als het gaat om Haags beleid waarbij een minister aangeeft dat probleemjongeren aangepakt moeten worden. Dan hebben we daar beeld voor nodig om eronder te zetten dat het verhaal illustreert. Dan laten we bijvoorbeeld zowel blanken jongeren als allochtone jongeren zien. We zijn daar we heel bewust mee bezig. Ook Evers geeft aan dat hangjongerenprobleem niets met de Marokkaanse cultuur te maken heeft. Maar hij benadrukt daarbij wel dat als het in een wijk de Marokkaanse jongeren zijn die voor problemen zorgen, het gewoon vermeld moet worden. Volgens Shadid moeten ze dan ook de etniciteit bij de autochtone jongeren vermelden. Daarmee is Evers het eens. Ook hij zegt dat als je bij allochtone jongeren de afkomst vermeldt je dit ook bij de blanke jongeren zou moeten doen. Ook is hij van mening dat als je bij negatieve zaken de afkomst vermeldt je dit ook moet doen bij positieve dingen. Daarbij geeft hij als voorbeeld de soldaat die onlangs in Uruzgan is gestorven. “Hij had een Marokkaanse afkomst en dat werd niet aangegeven. Daarbij heeft de NOS heel veel negatieve reacties gekregen van de Marokkaanse gemeenschap. Ze hadden ook wel gelijk om boos te zijn. Wanneer het gaat om overlast in steden en alle dingen die ermee samenhangen wordt de Marokkaanse etniciteit vermeld. En wanneer iemand eervol gestorven is voor het vaderland of in het Nederlandse voetbalelftal speelt dan is het ineens een Nederlander. Bij donkere voetballers hebben we het nooit over Surinaamse jongens, maar als het om criminaliteit gaat, zijn ze dat ineens wel. Ik zie daar ook wel steeds meer verandering in de media maar nog te weinig.” Marokkaanse jongeren of Nederlandse jongeren Kunnen we bij de derde generaties jongeren nog wel spreken van Marokkaanse of Turkse jongeren? “Eigenlijk niet”, is het antwoord van alle drie de deskundigen. “Hoelang blijf je nog spreken over Turkse of Marokkaanse jongeren. Je bent toch gewoon Nederlandse jongeren waarvan de ouders wortels heeft in Turkije of Marokko. “Bij Nederlandse jongeren vraag je toch ook niet waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Ik denk dat media dat ook niet meer zouden moeten doen als het om jongeren gaat die in Nederland geboren en getogen zijn hier opgegroeid zijn derde generatie. Dan moet je ophouden te

40

spreken over Turkse of Marokkaanse jongeren”, zegt Evers. Van Cann is van mening dat we van het woord allochtoon afmoeten. Dat zou een hoop oplossen volgens haar. “We moeten de juiste woorden gebruiken. Daar hebben we op de redactie ook veel discussie over. Sommige jongeren voelen zich heel Nederlands en andere heel Marokkaans. Dat is heel lastig om te bepalen hoe mensen zich voelen. Maar ik ben het wel met je eens. Ik heb liefst dat we van dat woord allochtoon af zijn. Misschien moeten we spreken over immigranten als je het hebt over de eerste generaties dus opa‟s en oma‟s. En bij de derde generaties die hier geboren zijn, spreken over Nederlanders.” Beeldvorming en stigmatisering Volgens Van Cann is het NOS Journaal zich zeer bewust van haar rol in de samenleving. “Wij vinden het een heel belangrijk onderwerp. Het maakt deel uit van onze dagelijkse afwegingen. We proberen zeker met jongeren in contact te komen en in gesprek te gaan over hoe zij het nieuws beleven. Juist om ons bewust te maken van het effect van journalistieke afwegingen.” Ook geeft ze aan dat ze bij een algemeen onderwerp over hangjongeren zich ervan bewust zijn dat veel mensen er bij voorbaat van uitgaan dat het om allochtone jongeren gaat. “Dan letten we er heel erg op dat we niet in het automatisme terechtkomen dat er weer beelden van allochtonen te zien zijn bij een onderwerp dat gaat over criminaliteit of andere problemen.” Ook Evers vindt dat het NOS Journaal zich heel goed bewust is van alle mogelijke dingen rondom beeldvorming en stigmatisering. Daar is Shadid het niet mee eens. Volgens hem wordt er wel aan negatieve beeldvorming gedaan als het gaat om allochtonen en moslims. “Er wordt gefocust op de problemen van allochtonen. Bij autochtonen worden dezelfde problemen verwaarloosd. Criminaliteit, drugsgebruik en overlast zijn thans synoniemen geworden voor allochtonen.” Visie van allochtonen Een andere conclusie van de analyse is dat allochtonen bij alledaagse onderwerpen helemaal niet aan het woord worden gelaten en dat hun visie vaak ontbreekt. In deze conclusie kan Shadid zich wel vinden. Hij is van mening dat zowel bij alledaagse als bij de onderwerpen die over allochtonen gaan ze heel weinig aan het woord worden gelaten. Hen mening wordt, volgens hem, te weinig geventileerd en er wordt meer over hen dan door hen gepraat. Ook volgens Evers komen allochtonen over alledaagse onderwerpen niet aan het woord. En als ze aan het woord komen is dat volgens hem alleen bij nieuwsfeiten die over allochtonen gaan zoals integratie. “Als je kijkt naar onderwerpen waar elke burger in Nederland mee te maken heeft dus ook Turkse en Marokkaanse mensen, zoals kinderopvang dan komt het niet vaak voor dat aan Turkse of Marokkaanse mensen commentaar wordt gevraagd. Ook zie je heel weinig Turkse of Marokkaanse deskundigen aan het woord bij alledaagse onderwerpen. Laat die verscheidenheid ook zien als het onderwerp helemaal niets met die verscheidenheid te maken heeft, dus bij alledaagse onderwerpen.” Van Cann bevestigt dit en zegt: “Ik ga je niet vertellen dat bij het NOS Journaal alles op dit punt fantastisch is. We zijn er nu wel serieus mee bezig en we hebben nog een lange weg te gaan. Het gaat mij dan vooral om de nieuwsselectie. Weten wij voldoende wat er in de hele samenleving speelt? Hebben we wel de blik op alle nieuwsonderwerpen die er in de gekleurde Nederlandse samenleving zijn? Ik denk het niet. Wij moeten onze nieuwsselectie verbreden door beter te weten wat er in die gekleurde samenleving zich allemaal afspeelt. Wij hebben onze blik nog te vaak op de witte samenleving gericht. Dus dat proberen we te verbeteren.

41

Ik wil al die kleuren in al die onderwerpen kunnen terugzien. Ik wil bijvoorbeeld ook een gekleurde professor zien als het gaat om de economische crisis. Zonder te vermelden dat het een Turkse of Marokkaanse professor is. Dat doet er niet toe. En daar willen we heen. Dat je dus bij onderwerpen die juist niet gaan over de multiculturele samenleving de visie van allochtonen ook terugziet. Ik wil niet specifieke onderwerpen maken over succesvolle allochtonen maar ze gewoon laten zien.” Witte redactie Volgens Shadid zijn allochtone journalisten en in het bijzonder die met een islamitische achtergrond in de Nederlandse mediabedrijven duidelijk ondervertegenwoordigd. Slecht twee procent van 14.000 journalisten die werkzaam zijn in Nederland zijn van niet- westerse afkomst. Van Cann bevestigt dit en geeft aan dat de redactie van het NOS Journaal ook overwegend wit is. Volgens haar heeft dit ermee te maken dat veel allochtone journalisten niet bij een nieuwsredactie willen werken. Ook geeft ze aan dat de redactiecultuur van het NOS Journaal hier een rol speelt. “Het heeft ook te maken met onze cultuur. Het gaat om vragen als wat is nieuws, hoe open zijn wij als nieuwsorganisatie, hoe open staan wij voor verschillende invalshoeken en verschillende visies. Je hebt als journalist in je nieuwsproces dagelijks een heleboel routines bijvoorbeeld in wat is nieuws, hoe pakken we dat aan. Die routines moeten soms doorbroken worden om ruimte te maken voor andere inzichten. En dat is nog niet helemaal het geval, maar het heeft wel enorm onze aandacht. Ook volgens Evers heeft het ontbreken van allochtone journalisten met de redactiecultuur van het NOS Journaal te maken. “Ik geef ook colleges op de media academie in Hilversum. Daar hebben ze dus een speciale Master waar alleen maar allochtone journalisten zitten. En die lopen ook stage. Die geven ook voortdurend aan dat ze op bijvoorbeeld een witte journaalredactie komen te zitten. Je wordt er in de eerste instantie liefdevol opgenomen, je krijgt je eigen werkplek, computer etc. Maar je merkt op een of andere manier dat je er toch niet bij hoort. Je wordt bijvoorbeeld niet gevraagd om buiten werktijden mee te gaan om iets te drinken. Dan is er soort onuitgesproken redactiecultuur en daar hoor je op een of ander manier toch niet bij als allochtone journalist. En hoezeer je ook je best doet, kom je er niet gemakkelijk tussen. En voor sommigen is dat zo teleurstellend dat ze er niet meer willen werken. Ze voelen zich er niet thuis”, zegt hij. Meerwaarde van allochtone journalisten Alle drie de deskundigen zijn het er over eens dat allochtone journalisten kunnen zorgen voor nieuwe invalshoeken en nieuwe perspectieven. Evers geeft daarnaast aan dat journalisten met bijvoorbeeld een Turks of Marokkaans achtergrond vaak meer toegang hebben als autochtone journalisten. Alleen al wegens hun taal en netwerken. Ze kunnen ook heel veel deuren openen die voor autochtone journalisten vaak gesloten blijven. Volgens Shadid kan de inzet van allochtonen journalisten leiden tot minder negatieve mediaframes. “Een divers samengestelde redactie wordt geacht beter in staat te zijn om de maatschappelijke werkelijkheid vanuit verschillende invalshoeken te belichten, minder blinde vlekken op het netvlies te hebben en vooroordelen niet voor vanzelfsprekend aan te nemen.” Van Cann bevestigt dit, maar geeft ook aan dat ze het lastig vindt om bijvoorbeeld een Turkse journalist aan te nemen om voor contacten te zorgen met de Turkse gemeenschap. “We leggen dan een heleboel druk op de schouders van die journalist. Mensen komen dan in een

42

loyaliteitsconflict terecht. Want vaak is het nieuws niet positief en dan kom je als allochtone journalist soms vast te zitten tussen twee vuren. De Turkse gemeenschap denkt dan hé een Turkse journalist van de NOS, hoe kan die nou aan negatief nieuws doen over ons? Dat zie je op verschillende plekken gebeuren. Ik neem liever een allochtone journalist aan die over de economische crisis gaat berichten.”

43

Hoofdstuk 6 Reflectie 6.1 Conclusie In dit hoofdstuk ga ik een antwoord geven op mijn centrale vraag die luidt: hoe positief of negatief bericht het NOS Journaal over de multiculturele samenleving? Aan de hand van de analyse die ik uitgevoerd heb over de periode 1 december 2008 – maart 2009 ben ik tot de volgende conclusie gekomen: Het NOS Journaal bericht over het algemeen neutraal over de niet-westerse allochtonen. Alleen het nieuwsfeit waar ze mee in verband worden gebracht is over het algemeen negatief. Met name Marokkaanse jongeren worden vaak met criminaliteit geassocieerd. Ook was het opmerkelijk dat de visie van niet-westerse allochtonen bij de dagelijkse onderwerpen ontbreekt. Als er globaal naar de analyse gekeken wordt dan wordt er ook vrijwel altijd een oordeel geveld. Over het algemeen wordt er meestal een oordeel gegeven door de mensen die aan het woord komen. Enkele malen komt het voor dat het oordeel afkomstig is van de verslaggever. Er wordt 22 keer een positief, 16 keer een negatief en 7 keer een neutraal oordeel gegeven. Als het gaat om beeld- en woordgebruik kan er gesteld worden dat het journaal hier over het algemeen goed mee omgaat. Het komt maar een aantal keer voor dat er opmerkelijkheden zijn in de woordkeuze van de journalist of in het beeldgebruik. De deskundigen zijn het onderling niet altijd met elkaar eens over de berichtgeving. Met name Wasif Shadid heeft een uitgesproken mening over de beeldvorming van allochtonen en moslims. Hij vindt dat criminaliteit, drugsgebruik en overlast synoniemen zijn geworden voor allochtonen en moslims. Ook stoort hij zich eraan dat bij berichtgeving over allochtonen etniciteit wordt vermeld. Ook wanneer dit niet relevant is. Dit komt bij mijn analyse duidelijk naar voren wanneer het gaat om berichtgeving over Marokkaanse jongeren. Over de relevantie hebben de andere twee deskundigen hun bedenkingen. Enerzijds stelt Huub Evers dat bij de problematiek van hangjongeren het melden van de etniciteit niet relevant is, omdat dit niet een onderdeel is van een cultuur. Anderzijds vindt Gissele Van Cann dat als het probleem zich specifiek voordoet bij Marokkanen dit wel vermeld moet worden. Maar daar tegenover stelt ze dat het nu om derde generatie Marokkanen gaat en in hoeverre hebben we het dan nog over Marokkaanse jongeren. Dit is binnen de NOS ook een discussiepunt. Evers en Van Cann zijn van mening dat er over het algemeen neutraal bericht wordt over allochtonen, maar ze vinden dat het NOS Journaal nog een lange weg te gaan heeft. Zoals Van Cann ook vermeldt moet de bestaande redactiecultuur nog doorbroken worden. Er zijn nog steeds bepaalde verankerde ideeën die ruimte moeten maken voor andere visies. Hierbij is het van belang dat de redacties verkleuren. Dat kan leiden tot nieuwe invalshoeken en andere perspectieven. Eigen visie Toen ik aan dit onderzoek begon was ik het eens met Wasif Shadid dat er over het algemeen negatief wordt bericht over de multiculturele samenleving. Na mijn analyse van het NOS Journaal (voor een periode van drie maanden) heb ik gezien dat de berichtgeving van het NOS Journaal over het algemeen neutraal getint is. De berichtgeving is niet enkel negatief. Ook heb ik gezien dat de NOS zijn keuzes wel overweegt, ook al vliegen de journalisten hier en daar soms uit de bocht. Maar ik vind, gezien de maatschappelijke verantwoordelijkheid en het

44

publieke karakter van het NOS Journaal, dat er meer aandacht besteed moet worden aan de kwestie multiculturele samenleving. Vooral als het gaat om Marokkaanse jongeren. Eén van mijn conclusies aan de hand van mijn analyse is dat deze jongeren vaak neergezet worden als criminelen of jongeren die voor onrust en problemen zorgen. Daarbij moet het NOS Journaal er rekening mee houden dat door de hoeveelheid negatieve berichtgeving over deze jongeren ertoe kan leiden dat mensen een verkeerd beeld krijgen van Marokkanen. Want niet elke Marokkaan is een crimineel. In hoofdstuk 2 (beeldvorming) gaf ik aan dat mensen die weinig met etnische minderheden in contact komen hun opvattingen en meningen over deze groeperingen baseren op het beeld dat media hen voorschotelen. Het NOS Journaal heeft als richtlijn etniciteit alleen te vermelden indien dit relevant is en iets toevoegt aan het nieuwsfeit. Maar ik heb ook een aantal items gezien waarbij etniciteit werd vermeld wat naar mijn mening niet relevant was. Vooral de Marokkaanse etniciteit wordt veelal vermeld bij nieuwsitems die gaan over criminaliteit. Dit heb ik tijdens het interview met Giselle van Cann, adjunct-hoofdredacteur van het NOS Journaal besproken en zij gaf ook aan dat het moeilijk is om te beslissen wanneer het vermelden van etniciteit wel of niet relevant is. Ik ben van mening dat etniciteit vermeld moet worden indien het probleem of het misdrijf iets te maken heeft met de cultuur. Bijvoorbeeld eerwraak is een fenomeen dat uitzonderlijk voorkomt bij de Koerdische (Oost-Turkije) cultuur. Dan is het vermelden van de etniciteit naar mijn mening relevant, omdat deze vorm van misdrijf wel gerelateerd is aan cultuur. Maar als er sprake is van misdrijven zoals diefstal, moord en inbraak hoeft de etniciteit niet vermeld te worden. Want deze misdrijven komen bij alle culturen voor. Het heeft niets met de cultuur te maken. Het helpt immers niets voor de oplossing van het probleem, maar werkt vooroordelen en negatieve beeldvorming juist in de hand. Ook vind ik dat je bij derde generatie jongeren die in Nederland geboren en getogen zijn niet meer kan spreken over bijvoorbeeld Turkse of Marokkaanse jongeren. Het zijn in mijn ogen gewoon Nederlandse jongeren. Ook is het opmerkelijk dat als het gaat om het succes van allochtonen er opeens gesproken wordt over Nederlandse jongens. Zo hoor je, bijvoorbeeld als we kijken naar succesvolle voetballers, nooit de Surinaamse of Marokkaanse etniciteit en wordt er gesproken over Nederlandse voetballers. Maar zodra er problemen zijn dan zijn ze weer Surinamers of Marokkanen. Het is naar mijn mening belangrijk dat je als redactie één richtlijn gebruikt bij het vermelden van etniciteit. Als je bij negatieve nieuwsfeiten de etniciteit vermeld, moet je dat ook doen bij de positieve nieuwsfeiten. Zo kreeg het NOS Journaal heel veel boze reacties vanuit de Marokkaanse gemeenschap toen ze bij de soldaat die in Uruzgan was overleden de Marokkaanse etniciteit niet hadden vermeld. Want nu gaat het om een persoon met een Marokkaanse achtergrond die eervol voor Nederland is gestorven en dan wordt de etniciteit niet vermeld. Ook vind ik dat als je de etniciteit vermeld bij Marokkaanse jongeren die voor problemen zorgen, je dit ook zou moeten doen als het om Nederlandse jongeren gaat. Dan laat je als redactie zien dat je een richtlijn hebt die voor iedereen geldt. Verder ben ik het met Shadid eens dat de redacties overwegend blank zijn en hierdoor de onderwerpen vaak gezien en beschreven worden vanuit het Nederlandse perspectief. Meer kleur op de redacties kan leiden tot andere perspectieven en invalshoeken. Verder ben ik het met hem eens dat allochtonen en moslims vaak als een homogene groep worden gezien, terwijl dit niet het geval is. Er wordt bijvoorbeeld vaak over de moslims gesproken, maar binnen de islam zijn er heel veel verschillende stromingen net als bij het christendom. Verder is het belangrijk dat ook de visie van allochtonen niet ontbreken bij dagelijkse

45

onderwerpen. Want juist door verschillende visies te laten horen bij alledaagse onderwerpen, weerspiegel je als omroep de multiculturele samenleving. Naar mijn idee is de taak van de NOS om bruggen te bouwen tussen de verschillende maatschappelijke groeperingen. Dus er moet meer stilgestaan worden bij het vermelden van etniciteiten, het brengen van negatieve nieuwsfeiten die betrekking hebben op allochtonen en het beeld dat daarbij neergezet wordt. Ik moet wel zeggen dat ik gemerkt heb dat het NOS journaal hier al mee bezig is, maar ze hebben nog een slag te slaan. 6.2. Aanbevelingen Aanbevelingen voor vervolgonderzoek Er kunnen wel kanttekeningen bij dit onderzoek geplaatst worden. Het is maar kleinschalig omdat de analyse van het journaal gaat over een periode van drie maanden. Toch wijst het een bepaalde wijze van berichtgeving over de multiculturele samenleving aan. En het zou wel een begin kunnen zijn van een uitgebreider onderzoek over een langere periode en met betrekking tot meerdere omroepen (zoals RTL Nieuws). Tijdens dit onderzoek ben ik ook een aantal zaken tegengekomen die interessant zouden zijn voor vervolgonderzoek: -

-

Ik ben wel benieuwd of er een duidelijk verschil is tussen het NOS Journaal en RTL Nieuws als het gaat om berichtgeving over de multiculturele samenleving. Het lijkt me relevant om deze twee zenders te vergelijken omdat het dan gaat om een publieke omroep die bepaalde taken heeft en een commerciële omroep. Ook lijkt het me dan goed om een enquête te houden onder allochtonen, met de vraag naar welk nieuws ze kijken en waarom. Welk journaal vinden ze representatief. Ook lijkt het me goed om het NOS Journaal over een tijdje voor een langere periode te analyseren naar de berichtgeving over niet-westerse allochtonen. Dit omdat de NOS aangeeft dat ze hard aan de slag zijn om dingen te verbeteren. Het lijkt me daarom relevant om bijvoorbeeld na een jaar nog een keer een onderzoek te doen en te kijken of er daadwerkelijk dingen zijn verbeterd. En of mijn conclusie nog van kracht is als het gaat om een langere periode dan drie maanden.

Aanbevelingen voor de NOS -

-

De journalisten bij het NOS Journaal zouden vaker moeten overwegen wanneer het vermelden van etniciteit relevant is. Ook moeten ze daarbij één richtlijn gebruiken. Bijvoorbeeld als er bij criminaliteit etniciteit van bepaalde groep vermeldt wordt, moet dat ook gebeuren bij een positief nieuwsfeit. En als ze kiezen om de etniciteit bij Marokkaanse jongeren die voor problemen zorgen te vermelden, moeten ze dat ook doen wanneer het gaat om autochtone jongens. Kortom, ik vind dat je hierbij een eenduidige richtlijn moet gebruiken, die geldt voor alle groeperingen in de samenleving. Ook zouden de journalisten er rekening mee moeten houden dat moslims geen homogene groep zijn. Je hebt zoveel stromingen en verschillen daarbinnen. Dus ze moeten opletten wanneer ze spreken over „de moslims‟. Ook is het belangrijk om te weten dat niet elke Turk of Marokkaan per definitie moslims is.

46

-

-

Het journaal zou representatiever voor de multiculturele samenleving zijn als ook allochtone mensen of deskundigen aan het woord worden gelaten bij alledaagse onderwerpen. Meestal wordt er nog te vaak gegraven uit hetzelfde putje met deskundigen. Als allochtonen aan het woord komen, laat je als omroep zien dat ook hun visie belangrijk is. Naar mijn mening is dit ook efficiënter dan speciaal positieve items over allochtonen te maken. De redacties moeten ook verkleuren. Als je als omroep de samenleving wilt weerspiegelen denk ik dat het belangrijk is om eerst te zorgen voor diversiteit op de redactie. Dat is immers ook het geval in de samenleving. En een diversiteit aan achtergronden op de redactie, zorgt voor diversiteit in onderwerpen, invalshoeken en perspectieven. En dat kan leiden tot diversiteit in het publiek, omdat ze dan ook mensen uit hun eigen cultuur terugzien op het scherm.

47

Literatuurlijst Boeken: Bink, S. (2006) Media en Minderheden in Nederland. Amsterdam:Sdu. De Boer, C. en Brennecke, S. (1995, 2003). Media en publiek: theorieën over media-impact. Amsterdam: Boom. Dijk, T.A. van (1983). Minderheden in de media: een analyse van de berichtgeving over etnische minderhedenminderheden in de dagbladpers. Amsterdam:SUA Doppert, M. & Top, B. (1993). Tussen missie en misser. Aanbevelingen voor berichtgeving over migranten. Werkgroep Migranten en media van de NVJ. Amsterdam. Evers, H. (2000). De dunne lijn tussen robuust en kwetsend. In Sterk, G. (red.)(2000), Media en allochtonen:journalistiek in de multiculturele samenleving (p.52). Den Haag: Sdu. Leurdijk, A. (1999) Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving. Amsterdam: Het Spinhuis. Leurdijk, A. (2008). Van marge naar mainstream; essay over mediabeleid en culturele diversiteit 1999-2008. Den Haag: Koninklijke de Swart Shadid, W. (2005). Berichtgeving over moslims en de islam in de westerse media Shadid,W. (2007) Grondslagen van interculturele communicatie. Studieveld en werkterrein. Amsterdam: Kluwer Sterk, G. (2000). Media en allochtonen: journalistiek in de multiculturele samenleving, Den Haag:Sdu. Internet: Concessiewet 2000, http://www.minocw.nl/omroepen/869/De-Mediawet-enConcessiewet.html#A2358 geraadpleegd op: 30 maart 2009 De RMO, 2003, Medialogica, Over het krachtenveld tussen burgers, media en politiek. http://www.adviesorgaanrmo.nl/downloads/advies/RMOadvies26_met_bijlagen.pdf geraadpleegd op: 6 april 2009 Mediabesluit 2008, http://www.minocw.nl/documenten/Mediabesluit%202008.pdf geraadpleegd op: 30 maart 2009

48

Mediawet 2008, art. 2. http://www.minocw.nl/documenten/Mediawet%202008.pdf geraadpleegd op: 30 maart 2009 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2005, Met het oog op morgen, De publieke omroep na 2008, http://www.minocw.nl/documenten/methetoogopmorgen.pdf geraadpleegd op: 6 april 2009 Notitie Media- en Minderhedenbeleid op de site van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. http://www.minocw.nl/documenten/cultuur-nmmnmm26597.pdf p.20 geraadpleegd op: 6 april 2009 NOS. (2008, 29 december). Journalistieke code. Internet: http://www.nos.nl/assets/ombudsman/ombuds_jcode.html geraadpleegd op: Portal publieke omroep http://portal.omroep.nl/nossites?nav=eayitCsHjCqBfElCcBV geraadpleegd op: 6 april 2009 Telegraaf, 20 februari 2009, Jonge marokkanen leren voor tasjesdief. http://www.telegraaf.nl/binnenland/3302520/___Marokkanen_leren_voor_tasjes dief___.html?pageNumber=8 Geraadpleegd op 9 maart 2009 Rapporten en onderzoeken: Hoofdredactie NOS journaal, 2002, Ten aanval Hoofdredactie NOS journaal, 2006, Hooggeëerd Publiek Sibon, S. 2005, Berichtgeving over allochtonen en criminaliteit, Universiteit Twente Van Helden, P.E. 2005, Framing islam, Vrije Universiteit Amsterdam Mensen: Wasif Shadid, Hoogleraar interculturele Communicatie Huub Evers, Lector interculturaliteit en docent media- ethiek Giselle van Cann, adjunct- hoofdredacteur NOS journaal Hans Laroes, hoofdredacteur NOS journaal

Bijlagen Mailwisseling Hans Laroes

49

Beste Fatma, ··Dank voor mail en opzet. Wij hebben niet veel schriftelijke bronnen, los van onze beleidsstukken Hooggeëerd Publiek en Ten Aanval, waaruit ik je een paar relevante hoofdstukken zal sturen, gescheiden. Een afspraak met mij kun je maken via het secretariaat: 0356778064 Vr groet Hans Laroes Artikel in het Volkskrant 'Jonge Marokkanen leren voor tasjesdief' donderdag 19 februari 2009 GOUDA - De politie houdt rekening met een toename van het aantal tasjesroven in Gouda. Volgens politiechef Joep Pattijn van het district Gouda worden jonge Marokkanen in zijn gebied klaargestoomd om toe te slaan als tasjesdief. Een politiewoordvoerster bevestigde vrijdag uitspraken van Pattijn hierover in het Gouds Nieuwsblad. Pattijn zag het aantal tasjesroven in de Goudse regio het afgelopen jaar dalen. Maar aan het begin van 2009 ontdekte hij een lichte stijging in de tasjesroofstatistieken. Hij ziet dan ook reden voor bezorgdheid: „Jonge Marokkanen zijn momenteel aan het oefenen op tasjesroven. We krijgen binnenkort dus met meer daders te maken.” De districtschef lichtte toe hoe hij onlangs tijdens een controle een aantal jongeren betrapte op een parkeerterrein. „We zagen hen oefenen hoe je fietsers van tassen berooft. Mensen doen hun bezittingen vaak in de fietstas, zonder de klep goed te sluiten. Dieven kunnen dan vrij gemakkelijk hun slag slaan.” Pattijn roept mensen dan ook op om fietstas goed dicht te doen. Analyses van het NOS Journaal in de periode 1 december 2008- maart 2009 Analyse Nieuwsfeit Uitzending 1 december 2008 Duur uitzending

24. 28 min.

Duur item in min.

2.24 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over PvdA- straatsecretaris Aboutaleb. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee, er wordt geen etniciteit vermeld. Aboutaleb van etniciteit relevant? is van Marokkaanse afkomst, maar dat wordt niet genoemd en zijn etniciteit doet er ook niet toe bij deze nieuwsfeit.

50

Wat is het nieuwsfeit?

PvdA- staatsecretaris Aboutaleb wil de uitkering voor nabestaanden verkorten van 18 jaar naar 2 jaar. De nabestaanden moeten na twee jaar weer aan het werk. Maar de regeringspartijen zien niet veel in de nieuwe voorstellen van de staatssecretaris.

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat om het voorstel van Aboutaleb en om hoe de regeringspartijen er tegenover staan. Het nieuwsfeit is dus niet negatief of positief, maar gewoon neutraal. Er is een voorstel en verschillende mensen waaronder de staatsecretaris geven hun visie op het voorstel.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(N) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Wat voor beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Jeroen van Dommelen PvdA- staatssecretaris Aboutaleb Nabestaande Ivanka Lankvelt SP lid tweede kamer Paul Ulenbelt Verslaggever Jeroen van Dommelen Ja, degene waar het nieuwsfeit over gaat is Aboutaleb en hij komt zelf ook aan het woord waarbij hij zijn eigen standpunt kan toelichten. Er wordt geen oordeel gegeven over Aboutaleb als persoon (of iemand anders van de multiculturele samenleving. Er wordt alleen een oordeel gegeven over het voorstel van om de uitkering voor nabestaanden te verkorten van 18 jaar naar 2 jaar. Het oordeel gaat dus niet specifiek over Aboutaleb als persoon maar over zijn voorstel. Dus neem ik het niet mee. n.v.t. n.v.t. Er wordt commentaar gegeven op het voorstel van Aboutaleb. Hij wordt neergezet als iemand die te makkelijk over de gevoelens van nabestaanden heen stapt en geen rekening houdt met de situatie waarin nabestaanden verkeren. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee, de journalist geeft alleen weer wat de verschillende partijen vinden van het voorstel van Aboutaleb. Al wordt Aboutaleb neergezet als iemand die geen rekening met de situatie van nabestaanden rekening houdt, de berichtgeving over het algemeen is neutraal getint, Er wordt namelijk hoor-en wederhoor toegepast. Naast de mensen die aan het woord komen over het voorstel van Aboutaleb, komt hij zelf ook aan het woord. Hij vertelt daarin wat zijn voorstel inhoudt en waarom hij vindt dat de uitkering voor nabestaanden ingekort moet worden. De berichtgeving is dus niet eenzijdig en de kijker kan zelf beslissen met wie hij/zij het eens is.

Analyse nieuwsfeit

51

Uitzending 2 december 2008 Duur uitzending in min.

26. 27 min.

Duur item in min.

2.40 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

1. Over Hoge Raad voor Marokkanen die op tournee is in Nederland 2. Over Marokkaanse gemeenschap in Nederland Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, het gaat over de Marokkaanse Hoge Raad en van etniciteit relevant? over de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Daarom is het noemen van etniciteit relevant (het gaat namelijk om de Marokkanen in Nederland). De Hoge Raad voor de Marokkaanse Wat is het nieuwsfeit? gemeenschap is op tournee door Nederland. De Raad is vorig jaar ingesteld door de koning van Marokko om de Marokkaanse regering te adviseren van zaken als inburgering en integratie, behoud van identiteit etc. over de Marokkanen in het buitenland. Maar zowel politici als het samenwerkingsorgaan voor Marokkanen in Nederland zijn het niet eens met de bemoeienis van de Marokkaanse regering met betrekking tot de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

De Hoge Raad voor Marokkanen moet de Marokkaanse regering adviseren over inburgering en integratie, behoud van identiteit etc. over de Marokkanen in het buitenland. De bemoeienis van de Marokkaanse regering kan de integratie van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland negatief beïnvloeden. Dat klopt ook. Daarom is het nieuwsfeit neutraal.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(N) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Gerri Eickhof Nadia Bouras, Hoge Raad Marokkanen Henk Kamp, VVD Jeroen Dusselbloem, PvdA Farid Azarkan, Samenwerkingsorgaan Marokkanen Ja, zowel Nadia Bouras van de Hoge Raad voor Marokkanen als Farid Azarkan van de Samenwerkingsorgaan Marokkanen die spreekt namens de Marokkaanse gemeenschap in Nederland, komen aan het woord. Ja, verschillende mensen geven een oordeel over de bemoeienis van de Marokkaanse regering met de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Nadia Bouras, Hoge Raad Marokkanen, geeft aan dat de raad niemand iets gaat opleggen. De Marokkanen mogen zelf beslissen wat hun relatie met Marokko inhoudt. Ze geeft ook aan dat de tweede en derde generatie Marokkanen

52

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Wat voor beeld wordt er neergezet

in Nederland zich helmaal niet zo verbonden voelen met Marokko (oordeel positief) Henk Kamp, VVD lid tweede kamer, laat zich uit over de bemoeienis van Marokko: “ Ik ben ongerust wat Marokko betreft. Marokko is namelijk geen onbeschreven blad. Ze hebben jarenlang de integratie van de Marokkanen in Nederland en andere Europese landen tegengewerkt.” (oordeel negatief) Jeroen Dusselbloem, PvdA lid Tweede kamer, vindt dat ze niet moeten bemoeien met hoe de Marokkaanse Nederlanders zich gedragen, waar ze hun geld investeren en waar hun toekomst ligt. (oordeel negatief) Farid Azarkan, Samenwerkingsorgaan Marokkanen, geeft aan dat economische motief voor Marokko heel belangrijk is en dat daarom de binding van Marokkanen met Marokko een grote rol speelt bij het over maken van geld naar Marokko. Ook benadrukt hij dat ze als orgaan staan voor actief burgerschap van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland, waarbij mensen zelf keuzes moeten maken en de oriëntatie op Nederland moeten hebben i.p.v. Marokko. De bemoeienis van een buitenlandse regering past daar volgens hem niet bij. (oordeel negatief) Oordeel over de Marokkaanse Hoge Raad is overwegend negatief. De mensen die aan het woord komen, geven aan dat de Marokkaanse regering zich niet moet mengen in het leven van Marokkaanse Nederlanders. Er wordt een evenredig beeld neergezet, doordat verschillende partijen aan het woord komen. Zo geven politici en Azarkan aan dat de Marokkaanse regering niet moet bemoeien met het leven van de Marokkaanse gemeenschap in Nederland. Aan de andere kant geeft Nadia Bouras van de Hoge Raad voor Marokkanen aan dat zij als raad de Marokkaanse regering juist adviseren dat de Marokkanen in het buitenland zelf mogen bepalen wat hun relatie is met Marokko.

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt?

Nee, beelden komen overeen met wat er gezegd wordt.

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik? (journalist)

1. Pr: de omstreden Hoge Raad 2. Vriendelijke vrijwilligers of de lange vingers van koning Mohammed de zesde 3. Ook het samenwerkingsorgaan voor Marokkanen in Nederland beziet de nieuwe adviesraad met argusogen De berichtgeving is neutraal, omdat alle kanten van het verhaal worden belicht. In de eerste instantie wordt er negatief gesproken over de bemoeienis van de Marokkaanse

Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

53

regering m.b.t. Marokkanen in Nederland. Daarna wordt er benadrukt dat de nieuwe Koning helemaal niet van plan is om de Marokkanen te beïnvloeden en het de bedoeling is dat zij zelf bepalen wat hun relatie en binding is met Marokko. De berichtgeving is dus genuanceerd en niet eenzijdig. Er is ruimte voor verschillende denkwijzen. Alleen vind ik het persoonlijk jammer dat niet een paar van de Marokkaanse Nederlanders aan het woord worden gelaten m.b.t. hun relatie met Marokko. Hoe groot is hun binding met het land van herkomst. Uitzending 2 december 2008 Duur uitzending

26. 27 min.

Duur item in min.

1.58 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Marokkaanse jongeren in Amsterdam. Het nieuwsfeit gaat niet specifiek over Marokkanen, maar toch wordt er in het item gesproken over Marokkaanse jongeren. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, Marokkaanse etniciteit. Het noemen van van etniciteit relevant? etniciteit in dit item is niet relevant. Want het gaat om controle van scooterrijders omdat er veel overval wordt gepleegd met de scooter. en opeens wordt er gezegd dat de meeste daders van Marokkaanse afkomst zijn. Dit voegt niks toe aan het nieuwsfeit, maar kan de beeldvorming over Marokkaanse jongeren wel in de hand werken. Zij worden hier neergezet als criminelen. In Amsterdam worden er systematisch Wat is het nieuwsfeit? scooterrijders aangehouden en geregistreerd door de politie om zo overvallen met scooters tegen te gaan. Door een scooterbestand aan te leggen wil de Amsterdamse politie de daders makkelijker opsporen. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is negatief.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Er is sprake van criminaliteit. De overvallen met scooters afgelopen jaar toegenomen in Amsterdam.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat

Komt geen naam van de verslaggever in beeld Jan Pronken, politie Twee Nederlandse jongeren die aangehouden zijn met hun scooter voor controle Niet allemaal. De politie en twee Nederlandse jongeren komen wel aan het woord. Maar terwijl er wordt gezegd dat veelal de Marokkaanse jongeren de daders zijn, worden er geen Marokkaanse jongeren aan het woord gelaten. Ja, over Marokkaanse jongeren in Amsterdam

54

dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Wat voor beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt?

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

-

Verslaggever zegt:‟ Hoewel de daders vaak van Marokkaanse afkomst zijn, zegt de politie bij de controles geen onderscheid te maken (oordeel negatief) Jan Peronken, politie reageert hierop dat ook Nederlandse jongens en meisjes met scooter worden aangehouden. Ook geeft hij aan dat er in de buurt veel Marokkaanse jongens wonen en die komen dus tijdens de controles veelvuldig voorbij. (oordeel neutraal) Oordeel is negatief, want de verslaggever geeft aan dat de daders vooral Marokkaanse jongeren zijn terwijl dit er niet echt toe doet in het item en het nieuwsfeit niets toevoegt. Dat Marokkanen vooral diegene zijn die overvallen plegen met een scooter. Dat deze vorm van criminaliteit vooral door Marokkaanse jongeren wordt toegepast. Ja, je ziet allochtone jongeren op scooters die aangehouden zijn door de politie. Maar aan hen wordt niks gevraagd. Wel komen er twee Nederlandse jongeren aan het woord. Hoewel de daders vooral van Marokkaanse afkomst zijn De berichtgeving is negatief, omdat over de Marokkaanse jongeren in Amsterdam wordt gezegd dat zij voor de meeste overvallen met scooter verantwoordelijk zijn, terwijl dat niet eens gemeld hoeft te worden. Het zorgt er alleen maar voor dat de vooroordelen tegen deze groep toenemen. Ook komen Marokkaanse jongeren niet aan het woord terwijl ze wel in beeld te zien zijn.

Analyse nieuwsfeit Uitzending woensdag 10 december 2008 Duur uitzending in min.

24.53 min.

Duur item in min.

1.34 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Geert Wilders en zijn uitspraken over moslims in Nederland Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Het vermelden van etniciteit is hier relevant voor het nieuwsfeit, omdat de uitspraken van Wilders over de islam en moslims gaat. Er zijn tientallen aanklachten ingediend voor de Wat is het nieuwsfeit? uitspraken van Wilders over moslims, maar die zijn door de rechtbank geseponeerd. Anne Frank Stichting en de Universiteit Leiden zijn van mening dat Geert Wilders toch moet worden aangeklaagd voor zijn uitspraken over moslims. Dat gaven ze aan tijdens het jaarlijkse racisme monitor. Het is voor het eerst dat wetenschappers een uitgebreide analyse maken van de PVV- leider.

55

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Voor Geert Wilders is het nieuwsfeit negatief en voor de moslims positief

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Voor Geert Wilders is het nieuwsfeit negatief, omdat wetenschappers van het racisme monitor er over eens zijn dat hij aangeklaagd moet worden voor zijn extreme uitspraken over moslims. Voor moslims is het nieuwsfeit positief omdat de wetenschappers het eens zijn met de tientallen aanklachten die door hen is ingediend voor de uitspraken van Wilders

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Wat voor beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt?

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik? (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Gerri Eickhof Jaap Donselaar; Onderzoeker Anne Frank Stichting Geert Wilders; PVV-leider reageert per sms De reactie van Wilders wordt weergeven door de verslaggever. Wilders heeft per sms aangegeven dat hij het onderzoek van het racisme monitor beledigend vindt voor zijn partij en kiezer. Er komen geen moslims aan het woord. Ja, er wordt een oordeel gegeven over de uitspraken van Wilders over moslims Het oordeel is afkomstig van Jaap Donselaar, Onderzoeker Anne Frank Stichting. Hij zegt: “De uitspraken van Wilders is tegen moslims, zeer radicaal zelfs en met steeds krachtiger verwoordingen. Door tientallen aangiftes te seponeren en dus niet te laten vervolgen is het voor iedereen onduidelijk waar de grens van vrijheid van meningsuiting ligt.” De onderzoekers van de monitor zijn van mening dat een rechter moet vaststellen of vrijheid van meningsuiting waar Wilders een beroep om doet onbeperkt is. (oordeel positief) het oordeel over de uitspraken van Wilders over de moslims is negatief. Wilders heeft extreme, radicaliserende uitspraken over de moslims en daarvoor moet hij alsnog aangeklaagd worden is het oordeel van de onderzoekers van het racisme monitor. Over de moslims die de klacht ingediend hebben, wordt er geen oordeel gegeven. Dat er wordt opgekomen voor discriminatie tegen moslims. De uitspraken van Wilders tegen moslims wordt extreem genoemd en de onderzoekers zijn van mening dat de PVVleider hiervoor moet worden aangeklaagd. Ook vragen de onderzoekers zich af waar de grens ligt van vrijheid van meningsuiting. Nee, het beeld komt overeen met wat er gezegd wordt. Alleen zie je als ze het hebben over moslims, weer het cliché beeld, nl. vrouwen met hoofddoek op een markt.

nee De berichtgeving is voor Wilders negatief voor de moslims positief. (zie nieuwsfeit)

56

Analyse Nieuwsfeit Uitzending woensdag 17 december 2008 Duur uitzending

25.05 min.

Duur item in min.

3.00 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Hierbij moet ik melden dat er niet echt over mijn onderzoeksgroepen gaat, maar ik heb er toch voor gekozen om het item mee te nemen. Dit omdat in het item alleen allochtonen (Marokkanen en Turken) te zien zijn en aan het woord worden gelaten. Er wordt een bepaald beeld geschetst. Zie de rest van de analyse. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Turkse etniciteit wordt vermeld. Het van etniciteit relevant? noemen van etniciteit voegt echter niks toe aan het nieuwsfeit. De spijbelbus rijdt door Amsterdam om langs te Wat is het nieuwsfeit? gaan bij de huizen van kinderen die vaak spijbelen, om hun ouders in te lichten. Want ouders weten vaak niet dat hun kinderen spijbelen. Met de komst van de spijbelbus neemt het aantal spijbelaars af. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het nieuwsfeit gaat over een spijbelbus die langsgaat bij spijbelaars om hen en duidelijk te maken dat ze niet meer moeten spijbelen en om ouders in te lichten

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Esther Bootsma Arnold Griffith, leerplichtambtenaar Vader en zus van een 18- jarige Turkse jongen Het nieuwsfeit gaat niet over allochtonen (Turken) Maar omdat ze in beeld allochtonen laten zien en de Turkse gezien bezoeken komt de vader van de Turkse jongen die spijbelt aan het woord. De vader spreekt overigens niet goed Nederlands en daarom vertaalt zijn dochter het voor hem. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Het nieuwsfeit gaat over een spijbelbus die langsgaat bij spijbelaars om hun ouders in te lichten. Maar er wordt een beeld geschetst dat alleen allochtone kinderen spijbelen. Aan het begin van het item, zie je een klaslokaal met alleen maar allochtone kinderen. De coördinator leest Marokkaanse namen voor om te kijken wie er aanwezig is. Ook gaan ze langs bij een Turks gezin. Waarom komen alleen allochtonen in beeld en worden zij alleen aan het woord gelaten. Spijbelen alleen de allochtone kinderen denk ik dan als kijker? n.v.t. De berichtgeving is negatief, want er wordt een beeld geschetst dat vooral of uitsluitend

57

allochtone kinderen spijbelen. De allochtonen worden weer als probleemgroep weergeven. Analyse Nieuwsfeit Uitzending maandag 22 december 2008 Duur uitzending

24.05 min.

Duur item in min.

3.34 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse jongeren Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Marokkaanse etniciteit. Het noemen van van etniciteit relevant? etniciteit is niet relevant, want het voegt niks toe aan het nieuwsfeit. Een van de jongeren zegt ook tijdens het item dat het een keer afgelopen moet zijn met de Marokkaanse jongeren. Wij zijn gewoon Nederlandse jongeren en niet de Marokkaanse jongeren. Marokkaanse hangjongeren moeten aangepakt Wat is het nieuwsfeit? worden aan de hand van een cursus succesvol zijn. Hoe kan een hangjongere veranderen in een succesvolle ondernemer. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Nieuwsfeit is negatief.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

De Marokkaanse hangjongeren worden aangepakt worden. Marokkaanse jongeren weer in verband met problemen.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Marieke de Vries Irvin, cursist Abkader Chriffi, succes trainer Bilal, cursist Elias, cursist Ja, drie Marokkaanse cursisten komen aan het woord Ja over Marokkaanse jongeren -

-

Presentatrice zegt in de PR: Ze waren de afgelopen jaar om de haverklap in het nieuws: Marokkaanse hangjongeren die rotzooi en ellende veroorzaakten. Denk maar aan Gouda, Nijmegen, Ede en Amsterdam. Minster Ter Horst riep de Marokkaanse gemeenschap op om actie te ondernemen voor dit asociale gedrag. (de kijkers worden hiermee nog een keer herinnerd aan de verschillende steden waar Marokkaanse jongeren voor overlast zorgden). (oordeel negatief) De verslaggever zegt in de voiceover:‟Ook als ze gewoon door het park lopen, voelen mensen zich geïntimideerd als ze een groep Marokkaanse jongeren zien. Misschien is dat niet zo gek door al die negatieve publiciteit.‟ Ook zegt ze dat de Marokkaanse jongeren zichzelf vaak in

58

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist)

Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

een slachtofferrol zien en de verantwoordelijkheid voor hun gedrag bij anderen leggen. De verslaggever geeft ook haar twijfels weer over het succes van de cursus „De optimistische houding tijdens de cursus is al snel voorbij. (oordeel negatief) Abkader Chriffi, succes trainer zegt dat de cursisten moeten leren dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun daden en successen en het niet moeten neerleggen bij anderen. Het oordeel is negatief Er wordt een beeld geschetst dat Marokkaanse jongeren over heel Nederland (Gouda, Ede etc.) voor overlast zorgen. Dat mensen zich vaak onveilig voelen bij deze jongeren en dat deze jongeren vaak de verantwoordelijkheden voor hun daden bij anderen leggen. En of een cursus hierbij helpt wordt nog betwijfeld. Beeld komt overeen met wat er wordt gezegd. Je ziet Marokkaanse jongens op straat, door het park lopen en tijdens de cursus. Ja. Marokkaanse jongeren die rootzooi en ellende veroorzaakten Asociaal gedrag van Marokkaanse jongeren Mensen voelen zich geïntimideerd Of de cursus een succes wordt is nog een twijfel De berichtgeving is negatief, want de Marokkaanse jongeren worden neergezet als probleemgevallen en of ze beter gaan worden door de cursus wordt ook betwijfeld. Verder worden de kijkers in het pr- tekst er nog een keer op gewezen dat de Marokkaanse jongeren de afgelopen jaar om de haverklap in het nieuws waren met de ellende en de rotzooi die ze veroorzaakten. Dit alles kan ervoor zorgen voor een negatieve beeldvorming bij jongeren.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending zaterdag 27 december 2008 Duur uitzending

19.50 min.

Duur item in min.

2.14 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Turkse mensen Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Turkse etniciteit. Het vermelden van van etniciteit relevant? etniciteit is bij deze item wel relevant, omdat het wel iets toevoegt aan het nieuwsfeit. Het verhaal gaat namelijk om een Turks gezin. Twee Turkse kinderen zijn ondergebracht bij een Wat is het nieuwsfeit? pleeggezin omdat er sprake zou zijn van kindermishandeling. De ouders van de kinderen zijn het hier niet mee eens. Ook willen ze niet dat hun kinderen worden opgevoed door twee lesbische vrouwen. Ze vinden dit tegenstrijdig met hen geloof. Daarom hebben ze de kinderen naar Turkije gebracht en ondergebracht bij

59

familieleden. Maar de Nederlandse rechter vindt dat de kinderen terug moeten naar Nederland.

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is negatief.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat om het onderbrengen van twee van twee kinderen uit een Turks gezin bij een pleeggezin omdat er sprake zou zijn van kindermishandeling. Het gaat weer om problemen.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Theo verbruggen Nurgul Azeroglu, moeder van de twee kinderen Renaldo Nasrullah, advocaat van het Turks gezin Ja, Nurgul Azeroglu, moeder van de twee kinderen komt aan het woord. Ja, over het pleeggezin en de rechten die de ouders hebben Renaldo Nasrullah, advocaat van het Turkse gezin zegt: „De ouders zijn van Turkse afkomst en hebben de islamitische achtergrond. Vanuit de verdragen van mensen rechten mogen de ouders vanuit gaan dat de kinderen in een setting worden geplaatst waar de normen en waarden van de ouders gevolgd worden.‟ (oordeel positief) Bureau Jeugdzorg geeft aan dat het helemaal niet gaat om twee lesbische vrouwen en dat het pleeggezin wel geschikt is om de twee kinderen op te voeden. (oordeel neutraal) Het oordeel is neutraal, want de beide mensen geven aan wat ze vinden en daarbij wordt er niet iets negatiefs gezegd over het pleegezin noch de ouders Dat de Turkse ouders het niet eens zijn dat hun kinderen opgevoed worden door twee vrouwen. Dat ze daarom de kinderen ondergebracht hebben bij familieleden in Turkije. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt Nee De berichtgeving is neutraal. Zowel de ouders als bureau jeugdzorg worden aan het woord gelaten. De berichtgeving is hierdoor niet eenzijdig. Verder worden er geen opmerkelijke beelden of gekleurde woorden gebruikt. De berichtgeving is hierdoor neutraal getint.

Analyse Nieuwsfeit

60

Uitzending 27 december 2009 Duur uitzending

19.50 min.

Duur item in min.

3.08 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse jongeren in Gouda Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, Marokkaanse etniciteit. Nee, het noemen van van etniciteit relevant? etniciteit is hier niet relevant, want het zijn jongeren die hier geboren zijn. Als Nederlandse jongeren voor overlast zorgen, wordt er ook niet vermeld dat het om Nederlandse jongeren gaat. En verder voegt het niets toe aan het nieuwsfeit. Wel worden Marokkaanse jongeren weer neergezet als veroorzakers van problemen en dat kan vooroordelen bevorderen. Feit 1: De lijnbus rijdt weer door de Wat is het nieuwsfeit? achterstandswijk Oosterwei in Gouda. Sinds september toen een Marokkaanse jongen een buschauffeur had neergestoken, reed de lijnbus er niet meer. Gouda werd het middelpunt van Nederland en de wijk Oosterwei kwam vaak negatief in nieuws waardoor de gemeente de problemen ging aanpakken. Er kwamen bewakingscamera‟s, de politie reageerde alerter etc. Feit 2: De problemen die zich voordoen in Oosterwei kan niet 1,2,3 opgelost worden. Oosterwei blijft een achterstandswijk met problemen. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Feit 1 is positief, want de problemen zijn minder geworden en de lijnbus rijdt weer. Er is dus vooruitgang geboekt. Ook werkt de gemeente, politie en de buurtbewoners samen aan een oplossing. Feit 2: Negatief, want de problemen in Oosterwei is niet 1,2,3 op te lossen. Daar moet nog veel gebeuren uitleg waarom positief/negatief/neutraal Zie hierboven Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Tanja Braun Jan van den Berg, wijk informatiecentrum Henk van der Veek, politie Hafsa Mejalad, geeft in Oosterwei bijles Nee, want door al de negatieve publiciteit van het afgelopen jaar willen deze jongeren niet voor de camera. Ja. -

Verslaggever: zij zegt dat alle negatief aandacht, hoe negatief ook, voor meer samenwerking in de wijk is gezorgd. Ook herkende buurtbewoners, gemeente en politie zich niet in het beeld dat over deze week ontstond in de media. Er was namelijk landelijk veel aandacht voor deze wijk. Ook geeft ze aan dat de problemen in Oosterwei niet 1,2,3 opgelost zal zijn (oordeel positief)

61

-

-

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Hafsa Mejalad zegt dat ze wel begrijpt dat deze jongeren naar buiten gaan omdat de huizen veel te klein zijn voor gezinnen met veel kinderen. (oordeel positief) Jan van der Beek zegt dat zolang dit getto (de wijk Oosterwei) blijft bestaan er geen sprake zal zijn van echte integratie. (oordeel neutraal)

De oordelen zijn overwegend neutraal. Er wordt meer over oplossingen gepraat en waarom deze jongeren zich op straat bevinden. Er wordt wel een evenredig beeld over deze jongeren geschetst. Ze worden wel in verband gebracht met problemen, maar er wordt wel aangegeven waardoor die problemen ontstaan. Ook probeert de verslaggever wederhoor toe te passen, en krijgt alsnog een Marokkaans meisje voor de camera, dat de visie van de Marokkaanse jongeren weergeeft. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee. De berichtgeving is neutraal, omdat er een evenredig beeld wordt geschetst over deze jongeren. Er wordt niet alleen gemeld dat de Marokkaanse jongeren voor overlast zorgen, maar ook waardoor dit ontstaat. De sociale situatie waarin deze jongeren zich bevinden moet verbeterd worden.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending zondag 4 januari 2009 Duur uitzending

15.37 min.

Duur item in min.

2.22 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Item gaat gedeeltelijk over moslims (over de moslimomroep Zennit) Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee. Ze hebben het alleen over moslims van etniciteit relevant? De publieke omroepen voeren een strijd onder Wat is het nieuwsfeit? aantalleden. Per 1 april wordt er aan de hand van de aantalleden bepaald hoeveel zendtijd en geld een omroep krijgt. Een van die omroepen is de moslimomroep Zennit. Om een publieke omroep te worden, moet Zennit 50.000 leden hebben. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is neutraal. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Want het gaat erom dat de moslimomroep Zennit een publieke omroep wil worden en leden probeert te werven. Er is niks negatiefs of positiefs aan de hand.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit

Theo Verbruggen - Radi Suudi van moslimomroep Zennit Ja, Radi Suudi komt aan het woord en geeft aan

62

over gaat zelf ook aan het woord

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

wat zij als omroep willen bereiken. Hij zegt: “We willen dingen laten zien zoals ze zijn. We willen Nederlandse moslims laten zien als actieve mede burgers. We willen andere beelden brengen en ook andere informatie. Eigenlijk is het dus dat je recht doet aan de journalistieke opdracht om Nederland te laten zien zoals die is.” Hierbij doelt hij op de taak dat de publieke omroep heeft om een weerspiegeling te zijn van de multiculturele samenleving. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Er wordt niet echt een beeld neergezet. Het gaat er meer om dat een moslimomroep wil toebehoren aan de publieke omroep en daarvoor 50.000 leden nodig heeft. nee nee De berichtgeving is neutraal. Zie nieuwsfeit

Analyse Nieuwsfeit Uitzending maandag 5 januari 2009 Duur uitzending

25.18 min

Duur item in min.

5.30 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over Ahmed Aboutaleb Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Marokkaanse etniciteit. Het noemen van van etniciteit relevant? de etniciteit is wel relevant omdat hij de eerste burgemeester in Europa is met een Marokkaanse achtergrond. Als het er meer zouden zijn, dan zou het geen toegevoegde waarde hebben (net zoals dat Obama de eerste zwarte president is) Aboutaleb is geïnstalleerd als de burgemeester Wat is het nieuwsfeit? van Rotterdam. Hij is de eerste burgemeester met een Marokkaanse afkomst. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is positief.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het is een succesverhaal van een 47- jarige man met een Marokkaanse afkomst.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Henrik- Willem Hofs Ahmed Aboutaleb Marco Pastors, raadslid Leefbaar Rotterdam Job Cohen, burgemeester van Amsterdam Nog een politicus van wie de naam niet weergeven wordt Wouter Bos, minister van Financiën Ja. Aboutaleb komt zelf ook aan het woord, waarin hij aangeeft wat hij als burgemeester van Rotterdam wil bereiken. Ook reageert hij op Marco Pastors. Ja, over Aboutaleb als de nieuwe burgemeester

63

Van wie is dat oordeel afkomstig?

-

-

-

-

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Marco Pastors zegt: „wij bieden u als welkomstgeschenk een enveloppe aan, niet met inhoud maar wel gefrankeerd en geadresseerd aan de koning van Marokko. Daar kunt u uw paspoort in doen of als u dat niet durft een brief met vergelijkbare strekking. Hiermee geeft Leefbaar Rotterdam zijn kritiek weer op de burgemeester Aboutaleb en betwijfeld zijn loyaliteit. (oordeel negatief) Job Cohen zegt dat Aboutaleb een van de weinige mensen is die zowel in Amsterdam als in Rotterdam een bestuurlijke functie aan kan. Ook zegt hij dat iedereen denkt dat Aboutaleb een Amsterdammer is terwijl hij gewoon geïmporteerd is naar Amsterdam. (oordeel positief) Andere politicus zegt dat Aboutaleb een stevige man is en dat dat wel past bij Rotterdam. (oordeel positief) Verslaggever zegt: “Aboutaleb maakte gelijk duidelijk dat hij al een Rotterdamse eigenschap bezit. Hij zegt wat hij denkt. Hij wordt dan ook een goede burgemeester volgens degenen die het kunnen weten. (oordeel positief)

Het oordeel is over het algemeen positief, want er worden veel positieve dingen over de nieuwe burgemeester gezegd. Dat ondanks de kritiek van Abouteleb en sommige Rotterdammers Aboutaleb als nieuwe burgemeester van Rotterdam wel geschikt is. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee. De berichtgeving is positief. Er wordt positieve dingen over de nieuwe burgemeester gezegd. hij komt zelf ook aan het woord en vertelt wat hij allemaal wil bereiken als de nieuwe burgemeester van Rotterdam. Er wordt ook een evenwichtig beeld Aboutaleb geschetst. Hij is de eerste burgemeester met een Marokkaanse afkomst.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending woensdag 7 januari 2009 Duur uitzending

24.20 min.

Duur item in min.

2.12 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse jongeren Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Marokkaanse etniciteit. Nee, want zo van etniciteit relevant? worden Marokkaanse jongeren weer neergezet als probleemjongeren.

64

Wat is het nieuwsfeit?

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Veel wijken in Nederland hebben last van probleemjongeren, dieven en junkies. Minister Hirsch Ballin wil dat de rechter deze jongeren voor lange tijd uit de wijk kan zetten. Er komt dus een nieuwe straf: wijkverbod van maximaal 1 jaar. En het gaat vooral om wijken in Gouda, Nijmegen en Ede waar veel Marokkaanse jongeren wonen. Het nieuwsfeit is negatief. Het gaat over problemen als overlast en criminaliteit.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Arjan Noorlander Hirsch Ballin Jan Stikvoort, korpschef politie Gouda Cees van der Kamp, burgemeester Ede Nee, het gaat om Marokkaanse jongeren, maar die worden niet aan het woord gelaten. Ja, over het opleggen van wijkverbod aan Marokkaanse jongeren die voor overlast zorgen. Cees van der Kamp zegt: “ Op dit moment hebben we in de wijk Veldhuizen (in Ede) waar grote groep Marokkaanse jongeren voor veel overlast zorgen een aantal maatregelen genomen. Maar het is goed dat de rechter nu ook straf op kan leggen zodat deze jongeren op bepaalde plekken niet meer mogen komen. ”(oordeel negatief) Het oordeel is negatief, want er wordt gezegd dat Marokkaanse jongeren voor veel overlast zorgen en het goed is dat ze verbod krijgen om niet meer te kunnen komen op bepaalde plekken/ wijken. De Marokkaanse jongeren worden neergezet als probleemjongeren, dieven en junkies waarvoor verboden moet worden om in sommige wijken/ buurten te komen. Ja, je ziet allochtone jongeren op straat en in gesprek met de politie Nee, ongezien van het feit dat erop gehamerd wordt dat Marokkaanse jongeren voor problemen en overlast bezorgen. De berichtgeving is negatief. Er wordt geen evenwichtige beeld geschetst van de jongeren, omdat zijzelf niet aan het woord komen. Ook vraag ik me af of alleen Marokkaanse jongeren voor overlast en problemen zorgen? Ze worden namelijk wel zo neergezet. Verder wordt er een negatief beeld gevormd omdat over de Marokkaanse jongeren weer wordt bericht in verband met problemen als overlast en criminaliteit.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending vrijdag 9 januari 2009

65

Duur uitzending

25.53 min.

Duur item in min.

1.00 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over moslims in Rotterdam Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Bij dit item is het wel relevant, omdat het al duidelijk is dat het om moslims gaat die oneens zijn met de situatie in Gaza. De moslims in Rotterdam demonstreerden tegen Wat is het nieuwsfeit? Israel. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is neutraal. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat om een demonstratie die rustig verloopt dus er is niks negatiefs aan de hand.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Jeroen Wollaars Drie demonstranten onder wie een meisje en twee mannen Ja, een aantal moslims die demonstreren komen aan het woord en geven aan wat ze van de situatie in Israel vinden. Er wordt geen oordeel over moslims gegeven. De moslims die aan het woord komen geven wel een oordeel over de situatie in Israel en over de houding van het Nederlandse kabinet. Maar over de moslims (en dus de multiculturele samenleving) wordt geen oordeel gegeven. Daarom neem ik het niet mee. n.v.t. n.v.t. Dat moslims niet eens zijn met de Israëlische inval. En dat de situatie in Gaza moet stoppen. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. nee De berichtgeving is neutraal. Het gaat om een demonstratie en de demonstranten komen zelf aan het woord. Verder worden er geen oordelen geveld over moslims. Ook wordt er aangegeven dat de demonstratie rustig is verlopen. Het is dus een beschrijving van een gebeurtenis.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending zaterdag 10 januari 2009 Duur uitzending

20.19 min.

Duur item in min.

1.00 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Moslims in Amsterdam Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee, er wordt alleen gesproken over moslims, en van etniciteit relevant? voor dit nieuwsfeit is het wel relevant om te spreken over moslims. Het zijn namelijk moslims die demonstreren voor de situatie in Gaza.

66

Wat is het nieuwsfeit?

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Wereldwijd werd er gedemonstreerd voor het Israëlische offensief in de Gaza- strook. Er werd gedemonstreerd in de Arabische wereld, Australia, Verenigde –Staten en in de hoofdsteden van verschillende EU- landen. Ook in Amsterdam hielden zo‟n honderd jongeren een stille tocht van de Poldermoskee naar de Dam. Er werden ballonnen in de kleur van de Palestijnse vlag opgelaten. Een ballon voor elke dodelijk slachtoffer. Het nieuwsfeit is neutraal. Het gaat om een demonstratie. Er is niks negatiefs aan.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Naam van de verslaggever wordt niet vermeld n.v.t. n.v.t. Er komt niemand aan het woord alleen de verslaggever beschrijft de situatie. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Dat moslims over de hele wereld niet eens zijn met het Israëlische offensief in de Gaza- strook en dat ze steun betuigen aan de Palestijnse. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee De berichtgeving is neutraal. Er wordt geen negatieve oordeel geveld. Er wordt alleen verteld hoe de demonstratie is verlopen.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending dinsdag 13 januari 2009 Duur uitzending

25.46 min.

Duur item in min.

2.31 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Moslims in Nederland Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Het noemen van etniciteit is hier wel relevant, omdat het iets toevoegt aan het nieuwsfeit. In Nederland worden de reacties op de GazaWat is het nieuwsfeit? oorlog steeds heviger. Uit voorzorg houdt de politie joodse gebouwen en instellingen extra in de gaten. De terrorismebestrijdingdienst NCTB en korpsbeheerders zeggen dat ze alert zijn om spanningen tussen bevolkingsgroepen te voorkomen. Via sms en internet worden Nederlandse moslims massaal opgeroepen om hulp aan Palestijnen te bieden en Israëlische producten te boykotten. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is negatief.

67

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het feit komt er op neer dat de moslims in Nederland extra in de gaten worden gehouden met hun houding t.o.v. joden en joodse instellingen en gebouwen. Ze gaan er al vanuit dat er problemen gaat komen.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Tanja Braun een moslimmeisje, demonstrant Yassin Elforkani, imam Ronny Naftaniel, Centrum Informatie en Documentatie Israel

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Ja, 2 mensen met een islamitische achtergrond worden aan het woord gelaten, waarbij ze aangeven, wat ze van het conflict tussen Israel en Gaza vinden. Ja, over moslims die een radicaal antisemitische houding aan nemen. Ronny Naffatiel, zegt: “Het lijkt net of joden vogelvrij zijn geworden en antisemitisme de maat is in Nederland en het is onder de maat in Nederland. Hier moet tegen worden opgetreden. Anders importeer je de haat en het geweld van het Midden- Oosten.” (oordeel negatief)

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Het oordeel is negatief, want het komt over net of alle moslims in Nederland tegen joden zijn. Dat moslims in Nederland zich (soms radicaal) uitlaten over het conflict in de Gazastrook. Daarbij hebben ze soms een antisemitische houding en daar moet tegen worden opgetreden. Nee, je ziet alleen beelden van moslimmeisjes met hoofddoek die spandoeken vasthouden of de Palestijnse vlag vasthebben en roepen Palestina vrij vrij vrij. Nee De berichtgeving is neutraal. Al wordt er een beeld geschetst dat moslims soms radicale uitlatingen hebben over het conflict in Gazastrook, De beide partijen worden aan het woord gelaten en kunnen hun eigen visie weergeven. Ook worden er geen gekleurde woorden gebruikt.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending 14 januari 2009 Duur uitzending

25.49 min.

Duur item in min.

1.30 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse jongeren in Amsterdam Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Marokkaanse etniciteit. Het noemen van van etniciteit relevant? de etniciteit is bij dit item relevant, omdat Cohen enkel met Marokkaanse jongeren in gesprek gaat. Het noemen van de etniciteit voegt hier wel iets toe aan het nieuwsfeit.

68

Wat is het nieuwsfeit?

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal uitleg waarom positief/negatief/neutraal

De Amsterdamse burgemeester Cohen heeft in de Poldermoskee in Amsterdam een gesprek gehad met 25 Marokkaanse jongeren over het conflict in het Midden- Oosten. Dit deed hij omdat hij signalen kreeg dat veel jongeren woedend zijn over het oorlogsgeweld en vooral ook in hen ogen de partijdige houding van het Nederlandse kabinet. Het nieuwsfeit is positief. De burgemeester gaat met jongeren in gesprek en luistert naar hun meningen en frustraties. Hun meningen tellen en worden serieus genomen.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Edwin van der Berg 1. Cohen, burgemeester Amsterdam 2. Khalid Mandaoui, jongeren Ja, een van de jongeren praat namens de Marokkaanse jongeren. nee n.v.t. n.v.t. Dat Marokkaanse jongeren willen dat het Nederlandse Kabinet haar standpunt inneemt t.o.v. Israel. Ook moet er (volgens Cohen) ervoor gezorgd worden dat het conflict in het Midden- oosten de Nederlandse samenleving zo min mogelijk in de weg moet zitten. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt nee De berichtgeving is neutraal.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending 18 januari december 2008 Duur uitzending

14.46 min.

Duur item in min.

1.23 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse en Turkse moslims Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja de Marokkaanse en de Turkse etniciteit. Het van etniciteit relevant? noemen van etniciteit is hier wel relevant, omdat het gaat om Turkse en Marokkaanse moslims die demonstreren voor het conflict in de Gazastrook. 1500 demonstranten hebben op het Malieveld in Wat is het nieuwsfeit? Den Haag gedemonstreerd tegen het Israëlische geweld in Gaza. De demonstraties was georganiseerd door Marokkaanse en Turkse moskee organisaties. Ook was er een toespraak van een joodse organisatie Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat om een demonstratie die overwegend rustig is verlopen dus er is niets negatiefs aan.

Analyse berichtgeving

69

De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Kees van Dam 1. Charif Slimani, vereniging imams Nederland 2. Jaap Hamburger, Ander Joods Geluid Ja Ja. 1. over de demonstratie van moslims 2. over het geweld van Israel 1. Verslaggever zegt dat er tijdens de demonstratie opmerkelijk veel vrouwen en kinderen aanwezig waren en dat zij felle anti- Israel toespraken aanhoorden. Ook geeft hij aan dat de demonstratie overwegend rustig verliep, maar dat de politie toch nog 10 arrestaties heeft verricht. (oordeel negatief) 2. Charif Slimani zegt: “Hoe kunnen jullie Israel een beschaafd, ontwikkeld land noemen, terwijl jullie geweld gebruiken tegen kinderen, vrouwen, ouderen en zieken. Jullie bombarderen huizen, scholen, moskeen en ziekenhuizen. Zelfs gebouwen van Internationale organisaties zijn niet meer veilig voor de bevolking om in te schuilen. 3. Ook Jaap Hamburger zegt dat overal over de wereld duizenden joden hebben geprotesteerd en hun stem hebben verheven. “Ik sta hier niet alleen, u (moslims) staan hier niet alleen. Zij staan naast ons en wij staan naast hen. (oordeel positief) Het oordeel over de demonstraties van de moslims is negatief, omdat de toespraken fel en anti- Israëlisch wordt genoemd. Verder wordt er vermeld dat er toch 10 arrestaties zijn verricht. Dat moslims fel tegen zijn op het Israëlisch geweld, maar dat sommige joden er net zo over denken als de moslims. Ook zij willen dat het geweld stopt. Ja, spandoek van de Joodse kant met daarop de leus: Anne Frank draait zich om in haar graf ooh Israel. Felle anti Israel toespraken Opmerkelijk veel vrouwen en kinderen aanwezig Al bij al is de berichtgeving neutraal. Zowel moslims als joden worden aan het woord gelaten. Verder wordt er aangegeven dat niet alleen moslims het oneens zijn met het Israëlische geweld, maar ook duizenden joden over de hele wereld. Ook zie je tijdens de demonstratie joden en moslims samen en dat laat toch weer een ander beeld zien als we het hebben over moslims en anti- semitische

70

Analyse Nieuwsfeit Uitzending woensdag 21 januari 2009 Duur uitzending

25.10 min.

Duur item in min.

2.45 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over Wilders en zijn uitspraken over de moslims Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Dat is hier wel relevant, omdat de uitlatingen van Wilders over de islam en de moslims gaat. Het Hof in Amsterdam heeft toch besloten dat Wat is het nieuwsfeit? het OM Wilders toch moet vervolgen voor zijn omstreden uitspraken over de moslims en de Koran. Het OM vond zijn uitspraken eerder niet strafbaar. Verschillende organisaties zijn daartegen in beroep gegaan. Nu is het Hof het met ze eens. Wilders zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op. Wilders schreef in 2007 in de Volkskrant het stuk „Genoeg is genoeg verbied de Koran‟: "De kern van het probleem is de fascistische islam, de zieke ideologie van Allah en Mohammed zoals neergelegd in de islamitische Mein Kampf: de Koran.” Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is voor Wilders negatief en voor moslims positief. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het nieuwsfeit is voor Wilders negatief omdat er is besloten dat hij toch vervolgd moet worden. Het nieuwsfeit is voor moslims positief, omdat het Hof met ze eens is dat Wilders vervolgd moet worden omdat hij bevolkingsgroepen tegen el kaar opzet en discrimineert.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Tanja Braun Geert Wilders komt zelf aan het woord en zijn uitspraken over islam worden ook weergeven zoals hij die heeft beschreven in de Volkskrant L. van Asperen de Boer, Gerechtshof Amsterdam Gerard Spong, Advocaat Farid Azarkan, Samenwerkingsorgaan voor Marokkanen in Nederland Ja, Gerard Spong en Farid Azarkan komen aan het woord namens moslims. Ook Geert Wilders komt aan het woord. Dus beide partijen worden aan het woord gelaten. Ja, er wordt een oordeel gegeven over het besluit van het Hooggerechtshof om Wilders te vervolgen. 1. Geert Wilders zegt: “ Ik ben gekozen namens heel veel mensen die ook kritiek hebben op de islam. De boodschapper wordt nu onthoofd. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat het alleen maar kan leiden tot vrijspraak. Maar het is natuurlijk ontzettend kwalijk

71

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

dat als je kritiek heb op de islam, voor de rechter moet verantwoorden. Zo ver is het dan in Nederland. Ik vind dit een hele kwalijke zaak. (oordeel negatief) 2. Fred Teven (VVD 2e kamer lid) is van mening dat op deze manier het een politicus moeilijk wordt gemaakt om zijn werk doet. De rechter beslist anders dan het OM en dat is volgens hem niet verstandig (oordeel negatief) 3. Guusje ter Horst (minister Binnenlandse Zaken) geeft aan dat vrijheid van meningsuiting heel belangrijk is maar niet absoluut. (oordeel positief) 4. Ton Heerst (PvdA), zegt namens PvdA dat ze het logisch vinden dat de rechter zich buigt over de uitspraken van Wilders over de islam. 5. Farid Azarkan zegt: “De mensen in de achterban is heel erg verheugd. Wij vinden dat rechten voor iedereen in Nederland geldt en wij zijn blij dat de rechter gaat toetsen wat de grenzen van zijn van vrijheid van meningsuiting en in hoeverre dat moslims en minderheden tekort heeft gedaan.” (oordeel positief) 6. Gerard Spong: “Dit is natuurlijk een verheugende dag voor alle gelovigen van de islam, die natuurlijk niet op de vuilnisbelt van racisme door meneer Wilders of welke politicus dan ook gegooid kan worden. Ik ben erg blij. Het is een goede dag. Het is een buitengewone beslissing van het hof voor de cohesie van de Nederlandse samenleving. (oordeel positief) 7. L. van Asperen de Boer: zegt dat Wilders zich moet verantwoorden voor de strafrechter omdat hem wordt verweten dat hij haat heeft gezaaid, en aangespoord tot discriminatie. Ook zou hij een groep mensen beledigd hebben vanwege hun geloof. (oordeel positief) Het oordeel is over het algemeen voor Wilders negatief en voor de moslims positief. Veel mensen zijn het net als de moslims het eens met het besluit van het Hof dat Wilders vervolgd moet worden voor zijn uitspraken over de islam. Dat veel mensen vinden dat Wilders vervolgd wordt voor zijn negatieve uitspraken over de moslims en de Koran. Ook zijn moslims blij en verheugd met het besluit van het Hof. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. nee De berichtgeving is voor de moslims positief. Hun standpunt wordt namelijk versterkt door de verschillende mensen die aan het woord worden gelaten. Ook worden er geen negatieve dingen over de moslims gezegd.

72

Analyse Nieuwsfeit Uitzending donderdag 22 januari 2009 Duur uitzending

24.44 min.

Duur item in min.

2.47 min

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Over allochtonen. In dit item wordt niet specifiek gesproken over mijn onderzoeksgroep (MTSAgroep) Maar ik neem dit item toch mee omdat in dit item er opgehamerd wordt dat de daders van de overvalgolf voor 90% allochtoon zijn. Dit is zo‟n item die de vooroordelen over allochtonen in de hand kan werken. Ook is dit een voorbeeld van wij- zij berichtgeving. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee, er wordt gesproken over allochtonen. Maar van etniciteit relevant? of het wat toevoegt om te melden dat het om allochtone gaat is nog maar de vraag. Het benadrukken dat het gaat om allochtone jongeren kan stigmatiserend werken. De politie in Limburg- Noord gaat de overvalgolf Wat is het nieuwsfeit? aanpakken die de regio teistert. Daarvoor gaat de politie ook allochtone organisaties inschakelen. Volgens de politie worden die overvallen namelijk voor 90 procent gepleegd door allochtonen. Ook in het hele land neemt de overvallen toe. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Nieuwsfeit is negatief. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Allochtonen worden weer in verband gebracht met criminaliteit.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Jeroen Wollaars Saskia Wolters, dierenarts waarbij is ingebroken Bryan Rookhuijzen, korpschef politie Jelle Egas, Raad voor hoofdcommissarissen

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Nee, allochtonen komen niet aan het woord

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Ja, over allochtone jongeren Het oordeel is afkomstig van Bryan Rookhuijzen. Hij zegt dat de daders zich voor een overgrote deel bevinden in de niet blanke jongeren in de leeftijd van 15 tot 25 jaar en dat dit een goede reden is om met de allochtone organisaties om de tafel te gaan. (oordeel negatief) Oordeel is voor allochtone negatief, want er wordt gezegd dat zij veelal verantwoordelijk zijn voor de overvallen in Limburg. Dat er een overvalgolf is in Limburg die veroorzaakt wordt door allochtone jongeren. eerst wordt er vermeld dat 90 % van de overvallen in Limburg gepleegd worden door allochtone jongeren. Daarna gelijk erachteraan wordt gezegd dat de overvallen in het hele land

73

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist)

Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

toenemen. Door dit gelijk achter elkaar te vermelden lijkt het net of allochtone jongeren verantwoordelijk zijn voor de overvallen in het hele land. Nee Nee, behalve dan dat er gelijk nadat er wordt vermeld dat 90 % van de overvallen gepleegd worden door allochtone jongeren er wordt vermeld dat de overvallen in het hele land toeneemt. Zo lijkt net of allochtone jongeren hier verantwoordelijk voor zijn. De berichtgeving is negatief. Allochtonen worden zelf niet aan het woord gelaten (bijv. iemand van allochtone organisatie). Ook worden allochtonen weer in verband gebracht met criminaliteit. En het beeld dat over deze jongeren gezet wordt, kan ervoor zorgen dat de vooroordelen tegen allochtonen alleen maar toenemen. Het benadrukken dat het om allochtone jongeren gaat, kan stigmatiserend werken.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending donderdag 22 januari 2009 Duur uitzending

24.44 min.

Duur item in min.

3.19 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Over allochtone jongeren op zwarte scholen. Ik neem dit item mee, omdat ik zie dat er heel veel Turkse en Marokkaanse kinderen in de klas zitten. Verder wordt er ook gesproken over jongeren met een islamitisch achtergrond. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee van etniciteit relevant? Er wordt op een aantal zwarte middelbare Wat is het nieuwsfeit? scholen voorlichting gegeven over de Middenoosten conflict. Dit omdat men zich zorgen maakt over de heftige en soms radicale reactie van jongeren op de Gaza- oorlog. De speciale lessen worden gegeven door jonge docenten met een joodse of islamitische achtergrond. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is negatief. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het nieuwsfeit is negatief, omdat er voorlichting aan allochtone jongeren gegeven moet worden wegens hun heftige en soms radicale reacties over de Gaza- oorlog. De jongeren doen dus weer iets niet goed.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Marieke de Vries Bertine Moeinaff, gastdocent met een Christelijk- Islamitisch achtergrond. Daphna Palachie, gastdocente met een Joods achtergrond Salah eddin Saabri, leerling Ja, komt een leerling met een islamitisch achtergrond aan het woord. Ja, over de houding van de leerlingen op de zwarte middelbare scholen t.o.v. de Gazaoorlog en de joden.

74

Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

1. Bertine Moeinaff: zegt: “We zijn erg geschrokken van een antisemitisch rap die ons werd voorgedragen op een andere zwarte school. Er werden dingen gezegd als Hitler kom uit je graf en maak je werk af. Terwijl dit een opdracht was over de tweede Wereld oorlog. Later bleek dat wat er in Gaza gebeurde de aanleiding was voor zo‟n kreet. Ook zegt ze dat voor kinderen met een moslim achtergrond jood een scheldwoord is. Maar ze hebben een jood nooit bewust van dichtbij meegemaakt. En als je hen vraagt dat als ze zoiets zeggen ze Daphna ook dood willen gaan ze wel nadenken. (oordeel negatief) 2. Verslaggever zegt dat leerlingen vaak niet eens weten waar het conflict over gaat. (oordeel negatief) Het oordeel is negatief t.o.v. allochtone jongeren. Er wordt gesuggereerd dat deze leerlingen dingen zeggen over joden terwijl ze niet eens een jood van dichtbij hebben meegemaakt. Ook weten ze niet eens waar het conflict in Gaza overgaat. Dat allochtone leerlingen een radicale houding hebben t.o.v. joden en het conflict in Gaza, terwijl ze niet eens weten waar het overgaat. Maar gaan ze enkel uit van de beelden die ze op Arabische zenders zien. Ja, beelden van Palestijnse slachtoffers die op Al Jaziraa te zien zijn. Ja, vaak weten de leerlingen niet eens waar het conflict overgaat. Heftige en soms radicale reacties De berichtgeving is negatief voor de allochtone jongeren. Ze worden neergezet als jongeren die radicaal reageren op het conflict in Gaza terwijl ze niet eens weten waar het overgaat. Er wordt niet verschillende jongeren aan het woord gelaten, die kunnen vertellen wat ze weten over het conflict. Als je in de berichtgeving beweerd dat jongeren niet weten waar ze het over hebben is het misschien wel logisch dat er aan die jongeren wordt gevraagd of ze het inderdaad niet weten.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending zondag 25 januari 2009 Duur uitzending

15.15 min.

Duur item in min.

2.03 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Moslims in Nederland. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Dat is hier wel relevant omdat moslims zijn opgeroepen om deel te nemen aan de Auswitz herdenkingen.

75

Wat is het nieuwsfeit?

In Amsterdam is de jaarlijkse Auswitz herdenking gehouden. Om verdeeldheid te voorkomen heeft het Kabinet moslims opgeroepen ook deel te nemen aan de herdenking. Maar ondanks die oproep kwam er maar een handjevol moslims opdagen.

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is negatief voor moslims.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

De moslims komen niet opdagen terwijl het Kabinet oproept om mee te doen om zo de verdeeldheid te voorkomen. Zo lijkt het net of ze geen respect hebben voor de joodse slachtoffers die tijdens de tweede wereld oorlog zijn gevallen.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Gerri Eickhof 1. Farid Azarkan, Samenwerkingsorgaan voor Marokkanen in Nederland 2. Mohammed Sini, Stichting Islam en Burgerschap 3. Een Joodse man 4. een meisje (vermoedelijk joods)

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Ja, gedeeltelijk. Ook al komen Farid Azarkan en Mohammed Sini aan het woord namens moslims, zou je als kijker ook van een paar moslims willen horen waarom ze niet zijn gekomen. Ja, zowel over moslims die wel hebben deelgenomen aan de herdenking als moslims die niet zijn verschenen. 1. Farid Azarkan zegt dat het voor veel moslims een stapje te ver is. We hebben ze opgeroepen om deel te nemen omdat dit zodanig iets is waar je diep respect moet tonen. Ik denk dat het op dit moment even lastig is. (oordeel positief) 2. Mohammed Sini zegt: “ik denk dat het nog moet groeien, maar ik vind ook dat we het probleem in het Midden- Oosten moeten met elkaar moeten delen. De ellende die bevolkingsgroepen hebben meegemaakt nu en in de geschiedenis. (oordeel neutraal) 3. Een Joodse man zegt dat ook al een moslim aanwezig zou zijn, is dat al een stap naar de goede richting. (oordeel positief) 4. Verslaggever zegt dat de weinige moslims die aanwezig waren veel werden gewaardeerd door het overige publiek. Hij zegt: “Het is voor eens te meer duidelijk geworden dat Nederland niet het Midden- Oosten is. Daar is Israel en Palestijnen dikwijls naar het leven. Hier proberen joden en moslims elkaar soms een beetje beter te begrijpen.”(oordeel positief)

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

76

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Het oordeel is positief. Er zijn toch wel moslims aanwezig. Er wordt ook gezegd dat dit een stap is naar de goede richting. Verder wordt er aangegeven dat de moslims die aanwezig waren heel erg gewaardeerd werden door het publiek. Dat er maar weinig moslims zijn komen opdagen op de Auswitz herdenking terwijl ze werden opgeroepen. Maar toch proberen de moslims en de joden in Nederland i.t.t. in Israel elkaar soms te begrijpen. Nee, beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Ja, handjevol moslims Ondanks het oproepen om respect te betonen bleef hun achterban thuis De berichtgeving is noch helemaal posities noch helemaal negatief. Daarom vind ik het neutraal. Want aan de ene kant wordt er benadrukt dat moslims geen respect hebben voor de slachtoffers van de tweede wereldoorlog 9en dit is negatief). Maar aan de andere kant wordt er ook gezegd dat moslims en joden in Nederland i.t.t. in Israel wel proberen beter te begrijpen. Er wordt een evenwichtig beeld gezet dus is het neutraal.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending vrijdag 30 januari 2009 Duur uitzending

25.34 min.

Duur item in min.

1.37 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Marokkaanse jongeren Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Marokkaanse etniciteit. Het noemen van van etniciteit relevant? etniciteit voegt niets toe aan het nieuwsfeit. Er kan net zo goed gezegd worden „jongeren die voor overlast zorgen‟ i.p.v. „Marokkaanse jongeren die voor overlast zorgen.‟Het noemen van etniciteit voegt niets toe aan het nieuwsfeit maar kan wel de bestaande vooroordelen versterken en voor een negatieve beeldvorming over deze jongeren zorgen. Het kabinet wil de problemen met het Wat is het nieuwsfeit? Nederlands Marokkaans jongeren die voor overlast zorgen aanpakken. De mogelijkheden om deze jongeren aan te pakken en te begeleiden wordt verruimd. Ook moet er meer straat- en gezinscoaches komen, die bij probleemgezinnen kunnen ingrijpen door een kijkje achter de voordeur te nemen. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is negatief. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

De Marokkaanse jongeren worden weer als problemenjongeren neergezet.

Analyse berichtgeving De verslaggever

Xander van der Wulp en Uitwin Gevers

77

Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

-

Bernhard van der Laan, Minister van Wonen, wijk en integratie (PvdA) Guusje Ter Horst, Minister van Buitenlandse Zaken (PvdA) André Rouvoet, Minister voor Jeugd en Gezin (Christen Unie) Farid Azarkan, Samenwerkingsverband voor Marokkanen in Nederland Alfied Wolfsen, burgemeester Utrecht Alleen Farid Azarkan wordt aan het woord gelaten, Marokkaanse jongeren komen niet aan het woord. Over de Marokkaanse jongeren die voor overlast zorgen. André Rouvoet zegt dat er heel veel problemen in die (Marokkaanse gezinnen zijn en dat ouders die soms weigeren. Dan kan er gedwongen opvoedondersteuning opgelegd worden door de rechter aan de ouders. (oordeel negatief) Ebenhard van der Laan zegt dat het gedrag van sommige jongeren terugslaat op de MarokkaansNederlands gemeenschap en op mensen die het hier gewoon hartstikke goed doen. En die zijn het dan ook helemaal zat. (oordeel positief) Farid Azarkan zegt dat het Kabinet met de nieuwe aanpak erkent dat het straatcultuur veroorzaker is van de problemen en niet de Marokkaanse achtergrond van de probleemjongeren. “ze gaan naar school met een taalachterstand, de opvoeding faalt en de jongeren komen op de straat terecht. En dan gaat het fout want ze komen in aanraking een straatcultuur van intimidatie, vernieling en bedreigingen. Het kabinet zal daarom veel meer moeten doen zoals het garanderen van banen. We kunnen niet accepteren dat Marokkaanse jongeren drie keer meer werkloos zijn en daardoor op straat gaan hangen. Het alternatief is dat je als overheid deze jongeren de mogelijkheid geeft om in die wijken iets te doen, waardoor de jongens niet op straat hoeven te hangen. Dit kan doormiddel van stages en een baan en door activiteiten aan te bieden. Daar heb je meer aan dan met straatcoaches. ”(oordeel positief) Alfied Wolfsen zegt dat je bij deze jongeren op vroege leeftijd moet ingrijpen. Als je ze op straat ziet zwerven, moet je ze naar huis brengen en de ouders aanspreken op hun verantwoordelijkheid. (oordeel negatief) Het oordeel is negatief, want de Marokkaanse jongeren zijn probleemjongeren die voor overlast zorgen en dit meestal komt door de opvoeding thuis.

78

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

De Marokkaanse jongeren zorgen voor overlast en moeten harder aangepakt worden. Ook de opvoeding van de ouders en de straatcultuur waar ze mee in aanraking komen, zijn veroorzakers van dit probleem. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee Berichtgeving is negatief, omdat Marokkaanse jongeren als probleemjongeren worden neergezet die aangepakt moeten worden en dat de ouders van deze jongeren tekort schiet in de opvoeding. De vraag is dan hangen alleen de Marokkaanse jongeren op straat en waarom wordt er zo benadrukt dat de Marokkaanse jongeren voor overlast zorgen?

Analyse Nieuwsfeit Uitzending zaterdag 31 januari 2009 Duur uitzending

19.17 min.

Duur item in min.

2.51 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Over allochtonen. Er wordt in dit item niet echt specifiek aangegeven dat het over mijn onderzoeksgroep gaat. Er wordt wel een Turkse en Marokkaanse ouder aan het woord gelaten. (Dat kan ik opmaken van de naam. Ook zegt een kind dat hij Turks wil praten. Daarom neem ik dit item mee. Ook worden allochtone ouders tegenover autochtone ouders gezet. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee, er wordt alleen gesproken over allochtonen. van etniciteit relevant? Steeds vaker kiezen autochtone ouders ervoor Wat is het nieuwsfeit? om hun kind naar een zwarte school te sturen. Vooral in de grote steden gebeurt dit vaker. Maar het is geen makkelijke keuze, omdat beide kanten zich niet begrepen voelen. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het is niet echt positief omdat het vooral draait om de misverstanden die tussen allochtone en autochtone ouders ontstaan. Ook wordt er gesproken vanuit wij- zij perspectief.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Marc Bessem en Josephine Truuman Janet Schutte, autochtone ouder Rachida Bannis, allochtone ouder (Marokkaans) Selda Cakir, allochtone ouder (Turks) Ayla Ilbay, allochtone ouder (Turks) Marijke Kemp, directeur basisschool de Egelantier Ja, er wordt een paar allochtone ouders aan het wordt gelaten. Ook komt er een autochtone ouder aan het woord. Ja, zowel over allochtone ouders als autochtone ouders

79

Van wie is dat oordeel afkomstig?

Oordeel positief/ negatief/ neutraal

Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist)

Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

-

Verslaggever Marc Bessem zegt dat beide kanten zich vaak onbegrepen voelen en dat dit leidt tot alledaagse misverstanden en ergernissen. (oordeel neutraal) Janet Schutte zegt dat er geen speelafspraken zijn op deze school. Ze wordt nooit door allochtone ouders gevraagd of haar kind bij hun kan spelen. (oordeel negatief) Marijke Kemp zegt dat ze in gesprek moeten gaan met zowel allochtone als autochtone ouders om de misverstanden uit de weg te gaan. (oordeel neutraal) Verslaggever Josephine Truuman zegt dat witte en zwarte ouders meestal wel oplossingen vinden, want gemengd onderwijs gaat niet van zelf. (oordeel positief) Het oordeel is neutraal, omdat er niet echt negatieve dingen worden gezegd over allochtonen. Wel wordt er in de vorm van wijzij gesproken en aandacht besteedt aan de verschillen tussen allochtonen en autochtonen. Dat allochtone en autochtone ouders soms moeite hebben om elkaar te begrijpen. En dat dit soms leidt tot ergernis en misverstanden. Toch moeten de beide kanten voor oplossing zoeken om zo bij te dragen aan integratie. Je ziet een allochtoon jongetje dat zegt ik wil Turks praten en dan antwoord een autochtoon kindje maar je kunt ook Nederlands. Er wordt over het algemeen gesproken vanuit een wij- zij perspectief. Enerzijds allochtone ouders anderzijds autochtone ouders. Er wordt bijvoorbeeld gezegd: Allochtone ouders zijn erg blij met de komst van autochtone kinderen, want hun kinderen spreken nu veel beter Nederlands. Maar witte kinderen betekenen ook witte ouders. Dan ontstaan er allerlei misverstanden, ergernissen en soms een beetje argwaan tussen allochtone en autochtone ouders. De berichtgeving is neutraal, omdat er geen eenzijdige berichtgeving is. De beide partijen worden aan het woord gelaten. Toch kan ik het niet positief noemen omdat er ingezoomd wordt op de verschillen tussen allochtone en autochtone ouders. En er wordt gesproken vanuit een wij- zij perspectief.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending dinsdag 3 februari 2009 Duur uitzending

25.33 min.

Duur item in min.

2.00 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over Wilders en moslims in Nederland. Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de religieuze etniciteit wordt vermeld. Er van etniciteit relevant? wordt gesproken over moslims. Dat is voor dit nieuwsfeit wel relevant, want de omstreden

80

Wat is het nieuwsfeit?

Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal uitleg waarom positief/negatief/neutraal

uitspraken van Wilders gaat over de moslims en de islam. Geert Wilders heeft advocaat Moskowicz gevraagd om in beroep te gaan voor de beslissing van het Amsterdamse Gerechtshof. Deze had besloten om Wilders te vervolgen voor zijn uitspraken over de islam en moslims. Cassatie in het belang der wet is de juridische term van de stap die Wilders wil nemen. Alleen het komt heel weinig voor en is volgens rechtsgeleerde vrijwel kansloos. Het nieuwsfeit is neutraal. Het nieuwsfeit is zowel voor Wilders als voor de moslims neutraal. Er wordt alleen vermeld dat Wilders in hoge beroep wil gaan. Maar wat de uitkomst ervan zal zijn is nog niet bekend.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Kees van Dam Bram Moskowicz, advocaat Wilders Ybo Buruma, Hoogleraar strafrecht

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord

Nee, Wilders zelf komt niet aan het woord. Ook komt er niemand namens de moslims aan het woord. Bram Moskowicz wordt wel aan het woord gelaten. Ja, er wordt wel een oordeel gegeven, maar dit gaat niet over moslims of over de uitspraken van Wilders over de moslims. Het gaat enkel om de stap die Wilders heeft gezet om in hoge beroep te gaan tegen de beslissing van het Hof. Dus ik neem de oordelen niet mee.

Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

n.v.t. n.v.t. Dat Wilders het niet eens met het Amsterdamse hof die heeft besloten dat Wilders vervolgd moet worden voor zijn uitspraken over de islam en moslims. Hij gaat in hoger beroep, maar de rechtsgeleerden vinden het kansloos. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee. De berichtgeving is neutraal. Er wordt een evenwichtig beeld neergezet. En zowel Moskowicz die denkt dat ze zeker kans maken als Hoogleraar strafrecht die vind dat het een kansloos zaak is komen aan het woord. Er wordt vermeld wat er aan de hand is en daarom is de berichtgeving neutraal.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending vrijdag 13 februari 2009 Duur uitzending

25.33 min.

Duur item in min.

28 sec.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Over Gerard Spong, advocaat van het hof die vindt dat Wilders vervolgd moet worden.

81

Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Nee, er wordt geen etniciteit vermeld. Daarom van etniciteit relevant? neem ik het eigenlijk ook mee. De etniciteit of het religie van degene die de dreigmail stuurt wordt niet vermeld. Er wordt alleen gezegd een 43- jarige man uit Denhaag. Terwijl als Wilders dreigmail zou krijgen er zeker gesproken zou worden over moslims. Dit vond ik wel opmerkelijk en daarom neem ik dit item mee. Als hier de etniciteit of achtergrond er niet toedoet waarom is dat wel van belang als Wilders bedreigd wordt? Ook zien we dat ook aanhangers van Wilders in staat zijn om dreigen, maar hier wordt niet gegeneraliseerd en gesproken over aanhangers van Wilders. Een 43- jarige man uit Den Haag krijgt 60 uur Wat is het nieuwsfeit? werkstraf voor het bedreigen van advocaat Spong via mail. Dit deed hij omdat Spong had aangedrongen voor vervolging van Wilders vanwege zijn anti islamitische uitlatingen. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is negatief. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat over een strafbaar feit. Advocaat Spong van het Hof wordt gedreigd via mails en degene die dat heeft gedaan krijgt taakstraf opgelegd. Het is dus niet iets positiefs.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik (journalist) Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

n.v.t. alleen presentator Philip Freriks komt aan het woord, want het is een kortje. Je hoort alleen eventjes de rechter A. Reiling) zeggen: “U hebt het goed voor met de vrijheid van meningsuiting, maar niet voor iedereen. En dat is een inbreuk op de rechtsorde waarvan ik vind dat u daarvoor ook wel iets aan de rechtsorde terug moet doen (taakstraf dus). Nee, want het is een kortje en daarbij wordt er niemand aan het woord gelaten. Het oordeel gaat niet over moslims dus neem ik het niet mee. n.v.t. n.v.t. Dat Gerard Spong honderden haatmails heeft gekregen omdat hij het hof heeft aangedrongen om Wilders te vervolgen voor zijn antiislamitische uitspraken. Hieruit kan naar mijn mening ook geconcludeerd worden dat de achterban van Wilders eveneens kunnen dreigen als ze het ergens niet mee eens. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. Nee. De berichtgeving is neutraal. Er wordt alleen vermeld wat er aan de hand is. Er wordt geen negatieve oordeel over Wilders of moslims gegeven.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending vrijdag 20 februari 2009

82

Duur uitzending

24.42 min.

Duur item in min.

28 sec.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep? Over Turken Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Turkse etniciteit. Hier is het noemen van van etniciteit relevant? etniciteit wel relevant voor het nieuwsfeit. Het gaat namelijk om een Turkse club Turkiyemspor. De Amsterdamse voetbalclub Turkiyemspor is Wat is het nieuwsfeit? failliet en wordt uit de competitie gehaald. De hoofdklasser kwam 2 jaar geleden in problemen, nadat de voorzitter en financier Nedim Imac werd vermoord. De Amsterdams- Turks club bestond ruim 20 jaar. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal

Het nieuwsfeit is neutraal.

uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Het gaat om een vermelding van iets wat er aan de hand is. Turken worden hierbij niet in verband gebracht met problemen. Al is het natuurlijk voor de Turkse voetballers niet leuk dat hun club failliet is.

Analyse berichtgeving De verslaggever Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten? Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel Van wie is dat oordeel afkomstig? Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

n.v.t. Alleen presentatrice Sacha de Boer komt aan het woord, omdat het een kortje is. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Er wordt niet echt een bepaald beeld neergezet. Het gaat er puur om dat het doek voor Turkiyem spor valt. Nee, de beelden komen overeen met wat er gezegd wordt. nee De berichtgeving is neutraal, omdat er enkel wordt verteld wat er aan de hand is. Er wordt niet een bepaalde positieve of negatief beeld neergezet. Ook worden er geen oordelen weergeven. Het is puur de vermelding dat de Amsterdam- Turkse voetbalclub failliet is.

Analyse Nieuwsfeit Uitzending 25, 26, 27 en 28 februari 2009 Duur uitzending

25.33 min. In deze uitzendingen wordt er bericht over de crash van de Turkish Airlines. Ik heb gekozen om deze uitzendingen samen te voegen en er de belangrijkste elementen uit te halen die betrekking hebben op de multiculturele samenleving. Hierbij neem ik alleen de gedeeltes waarbij Turkse mensen aan het woord worden gelaten. Want anders wordt het te lang en gaat het puur om feitelijke gegevens.

83

Duur item in min.

2.00 min.

over wie gaat het nieuwsfeit persoon/groep?

Over de slachtoffers van de crash van Turkish Airlines en voornamelijk over Turkse mensen Wordt er een etniciteit vermeld en is het noemen Ja, de Turkse etniciteit. In dit geval voegt het van etniciteit relevant? vermelden van de etniciteit wel iets toe. Want er moet ook aangeven worden hoeveel Turkse slachtoffers er zijn gevallen. En het gaat in ieder geval om een Turkse vliegmaatschappij. De toestel van Turkish Airlines is vanochtend om Wat is het nieuwsfeit? 10.31 vlak voor de landing op Schiphol neergestort op een akker vlakbij de polderbaan. Er zijn daarbij 9 doden gevallen waarvan 3 bemanningsleden. Is het nieuwsfeit positief/negatief neutraal Het nieuwsfeit is neutraal. uitleg waarom positief/negatief/neutraal

Al is een vliegtuig dat neerstort iets negatiefs toch is het nieuwsfeit neutraal omdat er alleen vermeld dat er een toestel van de Turkish Airlines is neergestort. Daarbij worden er geen negatieve dingen gezegd over Turken waar het om gaat.

Analyse berichtgeving De verslaggever

Wie wordt/ worden er aan het woord worden gelaten?

Komt/ komen diegene(n) waar het nieuwsfeit over gaat zelf ook aan het woord Wordt er een oordeel gegeven en over wie gaat dat oordeel

Van wie is dat oordeel afkomstig?

Omdat er veel aandacht is voor de crash komen er verschillende verslaggevers aan bod: Paulien Broekema, Martijn Bink, Marieke de Vries, Kees van Dam Er worden heel veel mensen aan het woord gelaten maar zoals ik al zeg neem ik alleen de Turkse mensen mee die aan het woord worden gelaten. De rest hebben het namelijk om feitelijke zaken. Ja, er komen 3 Turkse mannen aan het woord. Twee daarvan zijn passagiers van het vliegtuig en eentje is een familielid van een passagier die in het vliegtuig zat. Ja, het is niet echt een oordeel maar 2 neven die in het vliegtuig zaten, worden lang aan het woord gelaten. Daarbij vertellen ze over het vliegtuigongeluk oordeel gaat over het vliegtuig crash. Mustafa Bahceci, passagier vertelt over de crash: “Je stapt in zo‟n vliegtuig in Istanbul en je bent op weg naar Amsterdam. Je denkt we gaan zo landen, maar opeens krijg je een slinger. Het vliegtuig probeert nog op te stijgen, maar dat lukt niet meer en het knalt keihard tegen de grond. Het kabaal dat ie dan maakt hé! De eerste 10 seconde was het helemaal stil. Iedereen was gewoon doodsbang. Dat was een doodse stilte. Nadat we uit het vliegtuig zijn gesprongen zijn we toch nog teruggegaan om kleine kinderen en vrouwen eruit te halen. Maar de achterkant van het vliegtuig lag er helemaal af. Daar kon je niks meer mee. Aan de voorkant was het een

84

-

-

Oordeel positief/ negatief/ neutraal Welke beeld wordt er neergezet

bloedbad. Die mensen kreeg je er niet makkelijk uit. Ze zaten klem tussen stoelen en nog van alles en nog wat. Het was geen leuk gezicht. Ik wens mijn grootste vijand niet toe om zoiets te zien. Laat staan dat je het moet meemaken. Het was gewoon vechten voor je leven. Vechten gewoon echt! Mustafa Atman, passagier We waren aan het dalen. Gelukkig zaten we op een lage hoogte. We hadden opeens een soort van vrije val. Ik keek mijn neef aan die naast me zat en dacht dit klopt niet. Het leek of er niets aan de hand was, maar toen opeens die dreun. De reactie daarna was de riemen los en naar de exit- deuren. We zijn via de nooduitgang naar buiten gesprongen. We waren in de eerste instantie bang voor brandgevaar. We roken namelijk ook kerosine. Maar goed er was helemaal geen brand en toen was het eerste wat in mij opkwam terug naar binnengaan en redden wat er te redden valt. We hebben gelijk de kinderen naar buiten gebracht. Ik heb 3 manen die klem zaten eruit proberen te halen. Het is moeilijk om terug te denken aan al die mensen die in zo‟n erge toestand zaten, daar lagen en jammeren. Er zat bijvoorbeeld een man klem met zijn voet. We hebben tegen de stoelen zitten trappen om zijn voet los te krijgen. Eentje zat zelfs tot zijn knie vast in de modder. We hebben hem letterlijk eruit moeten graven. Aan de voorkant heb ik ook 2 mensen eruit geholpen. Eentje moest ik op mijn rug sjouwen want die had echt ontzettend pijn. Al die mensen die je daar zo ziet liggen, is echt niet leuk. Turkse man, Familielid van een passagier, wiens naam niet in beeld komt zegt dat ze bezorgd zijn over zijn zwager die ook in het vliegtuig zat. “Mijn zwager heeft mijn zus nog gebeld om half elf en zei dat hij zich niet goed voelde en dood zou gaan. Maar hij heeft in ieder geval iets laten horen en dat is een pluspunt voor ons.”

n.v.t. Dat de twee Turkse neven een soort van held zijn en ondanks de schrik dat ze hebben meegemaakt ze toch zoveel mensen hebben proberen te redden. (vervolgens zijn ze hiervoor ook 3 maal naar Pauw en Witteman uitgenodigd).

85

Worden daarbij opmerkelijke beelden gebruikt

Zijn er opmerkelijkheden in taalgebruik Is de berichtgeving positief/ negatief/ neutraal. Uitleg

Nee, niet echt, alleen wordt er gebruik gemaakt van close up beelden van de twee jongens wanneer ze emotioneel worden of emotionele dingen zeggen Nee De berichtgeving is positief voor de Turkse mensen. De Twee Turkse jongens worden een beetje neergezet als helden die ondanks alles hun best hebben gedaan om mensen te redden. Ook worden ze hierbij langdurig aan het woord gelaten. Verder spreken ze ook perfect Nederlands en dat is ook een pluspunt voor de mensen die denken dat allochtonen geen goed Nederlands kunnen.

Interview met deskundigen Interview met Wasif Shadid, hoogleraar Interculturele Communicatie 1.Hoe is volgens u de berichtgeving van het NOS Journaal over de multiculturele samenleving? Als het om allochtonen en moslims gaat, heeft de verslaggeving van het NOS Journaal het karakter van sensatie en volksvermaak. Van informatieve en objectieve berichtgeving is geen sprake. 2.Wat merkt u op bij de berichtgeving over de multiculturele samenleving? Bij de berichtgeving over allochtonen en moslims valt me op dat de wij- zij tegenstellingen domineren. Er is sprake van „onze‟ versus „hun‟ cultuur. Verder worden allochtonen heel weinig aan het woord gelaten, zowel bij onderwerpen die over hen gaat als de alledaagse onderwerpen. Hen mening wordt te weinig geventileerd en er wordt meer over hen gepraat dan door hen. Ook worden allochtonen en moslims vaak neergezet als probleemgroepen. Zij worden vaak in verband gebracht met criminaliteit, misdaad, terrorisme, werkloosheid en drugs. Bij de berichtgeving wordt er extra nadruk gelegd op het afwijkend gedrag van allochtonen en wordt het gepresenteerd alsof dat gedrag gevolgen zou hebben voor iedereen. Verder worden Marokkaanse en Turkse Nederlanders gepresenteerd als een homogene groep, waarin geen verschillen in opvattingen, normen en waarden zijn. Dit geldt ook voor moslims. Er wordt vaak gesproken over de moslims, en niet in acht genomen dat er binnen de islam heel veel stromingen zijn. 3.U hebt de conclusies die ik heb getrokken a.h.v. mijn analyse (gedurende 3 maanden) kunnen bekijken. Daarin komt er naar voren dat er over het algemeen neutraal bericht wordt over allochtonen (dus hoor en wederhoor, plaats voor verschillende visies etc.). Wat vindt u van deze conclusie? De conclusie is op zich wel goed gezien de drie onderscheiden categorieën. Het probleem schuilt (1) in de definiëring van positief, neutraal en negatief. Hoor en wederhoor is geen voldoende garantie voor neutrale journalistiek. De keuze van wie degene die het wederhoor geeft is van wezenlijk belang. Als je bv. Markouch aan het woord laat om te zeggen dat het lastigvallen van het ambulancepersoneel inherent is aan de Marokkaanse cultuur dan heb je geen juist wederhoor gegeven. (2) Verder schuilt het probleem vaak in de vraag waarom kiest de NOS om aandacht te schenken aan bepaald item? Welke items negeren ze? Geregeld is het probleem gelegen in wat de media niet uitzenden en niet in wat ze wel doen. 4.Een andere conclusie die ik kon trekken was dat de berichtgeving over de Marokkaanse jongeren wel opmerkelijk negatief is. Zij worden vaak neergezet als probleemjongeren. Wat vindt u hiervan? Is dit de realiteit of worden de problemen bij deze jongeren uitvergroot?

86

Dat doet de NOS zeker. De andere media ook. Focussen op de problemen van allochtonen. Bij autochtonen worden dezelfde problemen verwaarloosd. Criminaliteit, drugsgebruik en overlast zijn thans synoniemen geworden voor allochtonen. 5.De media geven als een reden voor negatieve onderwerpen die ze behandelen vaak aan dat goed nieuws geen nieuws is. Het afwijkende is voor hen nieuws. Hierbij benadrukken ze ook dat dit niet alleen geldt bij nieuws over allochtonen maar ook over autochtonen. (dit geldt ook voor de NOS) Hoe denkt u hierover? Nee. Alleen als het om allochtonen gaat. Iedereen weet inmiddels dat lastposten en hangjongeren moslims zijn of Marokkanen. Vraag maar aan de eindredacteur van het NOS journaal welke religieuze gezindte hebben voetbalvandalen? Of uit welke stad ze afkomstig zijn? Dat weet hij zeker niet. Bestaan er dan geen autochtone criminele groepen en hangjongeren? 6.Ziet u geen verschil tussen de berichtgeving van het NOS Journaal over allochtonen en de commerciële omroepen? De NOS heeft namelijk ook de taak om ook de verschillende groepen in de samenleving te bereiken. Is de berichtgeving van de NOS hierdoor niet genuanceerder en objectiever? Het verschil is zeker duidelijk, maar in het voordeel van de commerciële omroepen. Zij doen veel minder aan stigmatisering. 7.Hoe komt het volgens u dat er zo over de multiculturele samenleving wordt bericht? Daar kan ik wel een paar redenen voor opnoemen. Als eerst zijn er heel weinig allochtone journalisten op de redactie. In Nederland is slechts 2 procent van de 14.000 journalisten van niet- westerse afkomst. Ook wordt er vaak gebruik gemaakt van dominante nieuwsbronnen zoals politici of overheid. Om een voorbeeld te geven: Wilders stigmatiseert de islam als fascistisch, terroristisch en achterlijk. Dit wordt door journalisten geïncorporeerd en zonder commentaar doorgegeven. Minder spraakmakende nieuwsbronnen zoals de mening van moslims zie je vaak ontbreken Verder wordt er te weinig gebruik gemaakt van second opinion en hoor- en wederhoor. Dit komt vooral voor als de negatieve uitlatingen van nieuwsbronnen, of waargenomen gebeurtenissen overeenkomen met de eigen vooroordelen van de journalist.‟ Wat is de meerwaarde van allochtone journalisten op de redactie? Een evenredige vertegenwoordiging van de redactie heeft voordelen voor de organisatie en groepen in de kwestie. Denk hierbij aan faciliteren van toegang voor hun collega‟s tot de allochtone gemeenschappen, het inzetten van hun insiders- perspectief en het adequater interpreteren van gebeurtenissen die binnen de doelgroepen plaatsvindt. Van een samengestelde redactie wordt geacht beter in staat te zijn om de maatschappelijke werkelijkheid vanuit verschillende invalshoeken te belichten, minder blinde vlekken op de maatschappij te hebben en vooroordelen niet voor vanzelfsprekend aan te nemen. 8.Denkt u dat de journalisten van het NOS journaal bevooroordeeld zijn tegen allochtonen en moslims? Een derde van het publiek dat ze moeten aanspreken bevindt zich namelijk onder allochtonen. Dat geldt niet alleen voor de journalisten van de NOS, maar voor de meeste journalisten in Nederland. Dat is ook niet zo erg. Als ze maar bewust zijn van die vooroordelen. Het probleem is echter dat wanneer het om allochtonen gaat journalisten de uitzonderingen verheffen tot regels en daarmee vooroordelen creëren. 9.Hoe gaat het NOS journaal volgens u om met het vermelden van etniciteit? Als de algemene persdienst geen etniciteit bij een bericht zou vermelden, dan zou het NOS journaal bij wijze van spreken wel een etniciteit erbij verzinnen. Het liefst vermelden ze dat het gaat om Marokkanen of moslims. 10.Wanneer is volgens u het vermelden van etniciteit relevant?

87

Volgens de oude werkgroep Migrant en Media van de NVJ en volgens de internationale vereniging van journalisten is het vermelden van etniciteit en religie alleen nuttig als het noodzakelijk is voor het begrijpen van het bericht. 11.Ik wil u aan de hand van mijn analyse viertal gevallen voorleggen waarbij de etniciteit wel wordt vermeld. (zie in de bijlage hieronder) Ik zou u willen vragen of de vermelding van etniciteit bij deze vier gevallen relevant is en iets toevoegt aan het nieuwsfeit. Voorbeeld 1: Ahmed Aboutaleb wordt geïnstalleerd als de nieuwe burgemeester van Rotterdam. Hierbij wordt zijn Marokkaanse etniciteit vermeld en gezegd dat hij de eerste Marokkaanse burgemeester in Europa is. Het hangt van de context af. In een gewoon bericht is de vermelding van etniciteit niet nodig. In een bericht over integratie of in een biografische rapportage over de man in kwestie wel. Voorbeeld 2: Er wordt in Amsterdam systematisch scooterrijders aangehouden en geregistreerd door de politie. Ze willen hiermee overvallen die met scooters worden gepleegd tegengaan en daders sneller oppakken. In het item wordt zowel door de verslaggever als de politiewoordvoerder aangegeven dat de daders vaak van Marokkaanse afkomst zijn. Is het aangeven van de etniciteit in dit item relevant? Totaal onnodig. Voorbeeld 3: Veel wijken in Nederland hebben last van probleemjongeren, dieven en junkies. Minister Hirsh Ballin wil dat de rechter deze jongeren voor langere tijd uit de wijk kan zetten; een wijkverbod van maximaal 1 jaar. Het gaat hierbij vooral om de wijken Gouda, Ede, Nijmegen, waar heel veel Marokkaanse jongeren wonen. Is het vermelden van etniciteit in dit item relevant en voegt het iets toe aan het nieuwsfeit? Alleen als men ook bij autochtonen vermeldt dat ze katholiek, protestant of joods zijn. Voorbeeld 4: Er is in Rotterdam gedemonstreerd tegen het Israëlisch geweld in de Gazastrook. Er wordt gesproken over moslims. Is de vermelding van de religieuze etniciteit hier relevant? Totaal irrelevant. Het linken van de demonstratie aan de islam was waarschijnlijk bedoeld om de demonstranten en de betoging op zich in diskrediet te brengen. Interview met Huub Evers, lector Intercultraliteit en docent media- ethiek Bent u het met Shadid eens dat er vrijwel altijd negatief bericht wordt over de multiculturele samenleving en dat ze veelal in verband worden gebracht met criminaliteit en andere problemen? Ik ben het niet met Shadid niet eens. Ik zie ook wel dat er in de media heel vaak negatief wordt bericht over etnische minderheden en dat sommige groeperingen zoals Marokkaanse jongeren in het negatieve daglicht komen dat zie ik ook wel. Maar ik zie ook daarnaast heel veel positieve dingen. Toen keek Shadid me aan en zei welke dingen dan. Heel vaak zie ik stukken in kranten over Marokkaanse en Turkse jongeren die het op hun opleiding hartstikke goed doen. Er zijn nieuwe initiatieven in buurten om het veiliger te maken. Ik heb krantenartikelen verzameld. Ik kom zowel positieve als negatieve dingen tegen.

88

Ja, maar heel veel onderzoekers zeggen dat er over allochtonen negatief bericht wordt en vanuit de Nederlandse dominante perspectief? Ja, dat klopt ook wel. Je kunt ook niet zeggen dat er echt een wending in de positieve zin is. Je kunt niet zeggen het is heel lang negatief geweest en gelukkig is het nu positief. Zo sterk is het niet. Het is nu ook vaak negatief. Maar het wordt de laatste jaren op een aantal onderdelen steeds positiever. Positieve ontwikkelingen zoals emancipatie, mensen die juist niet mislukken in de samenleving. Dan wordt de etniciteit ook vermeld. Bijv. Turkse zakenmensen. Te midden van al de negatieve dingetjes kom ik ook positieve dingen tegen. Er is denk ik vooruitgang. Waar heeft deze vooruitgang mee te maken? Dat heeft er mee te maken dat vooral in de Marokkaanse en Turkse gemeenschap de tweede en derde generatie ook steeds meer mensen zijn die helemaal geïntegreerd zijn en hun draai vinden in deze samenleving met alle kansen en moeilijkheden die andere mensen ook hebben, maar het feit dat je ouders uit Marokko of Turkije komen helemaal geen rol meer speelt. Dat is een belangrijke punt waar we zijn belandt. Er wordt in de media en ook bij het NOS journaal steeds gesproken over Marokkaanse jongeren, maar in hoeverre zijn ze nog Marokkaanse jongeren? Oowh, dat vraag ik me ook zo vaak af. Hoelang blijf je nog spreken over Turkse of Marokkaanse jongeren. Je bent toch gewoon Nederlandse jongeren waarvan de ouders wortels heeft in Turkije of Marokko. Bij Nederlandse jongeren vraag je toch ook niet waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Ik denk dat media dat ook niet meer zou moeten doen als het om jongeren gaat die in Nederland geboren en getogen zijn hier opgegroeid zijn derde generatie. Dan moet je ophouden te spreken over Turkse of Marokkaanse jongeren. Het woordje allochtoon moet eigenlijk helemaal weg. Dat gaat ook wel gebeuren. We gaan wel langzaam die kant op. Neem de kwestie Uruzgan. Marokkaanse soldaat komt om en zijn etniciteit wordt niet vermeld. Dit riep veel negatieve reacties op van de Marokkaanse gemeenschap. Ze hadden ook gelijk om boos te zijn. Wanneer het gaat om rotzooi trappen in steden en alle dingen die ermee samenhangen wordt de Marokkaanse herkomst vermeld. En wanneer iemand eervol gestorven is voor het vaderland of in het Nederlandse voetbalelftal speelt dan is het ineens een Nederlander. Bij donkere voetballers hebben we het nooit over Surinaamse jongens. Als het om criminaliteit gaat zijn ze dat ineens wel. Ik zie daar ook wel steeds meer verandering in de media maar nog te weinig. Tijdsdruk van de redacteur zorgt soms wel voor dat die keuzes maakt waarvan hij later denkt dat had ik niet zo moeten doen. Is het relevant om bij onderwerpen als hangjongeren of probleemjongeren steeds te spreken over de Marokkaanse jongeren? Het is relevant wanneer het echt iets met de Marokkaanse gemeenschap te maken heeft. Kijk als het in een bepaalde wijk de Marokkaanse jongeren zijn die voor rotzooi zorgen dan wel. Dan moet je het vermelden omdat het dan te maken heeft met een probleem die nadrukkelijk met de Marokkaanse gemeenschap te maken heeft. Maar als het meerdere jongens zijn zowel blanken als Turken en Marokkanen en dus niet direct met de Marokkaanse gemeenschap of de Marokkaanse cultuur te maken heeft, dan hoef je het niet te vermelden. Dan heeft het namelijk niets met de herkomst van die jongeren te maken. Heeft het hangjongerenprobleem überhaupt met cultuur te maken? Als je het zo formuleert niet. Maar dan gaat het dus om een probleem waar het stadsbestuur en de Marokkaanse gemeenschap bijv. dringend iets aan moeten doen. En

89

waar het stadsbestuur bijv. Marokkaanse organisaties in de stad op gaat aanspreken omdat het typische Marokkaanse jongeren zijn die voor overlast zorgen. Als het echt zo is dat typisch die Marokkaanse jongeren voor rotzooi zorgen dan moet je dat ook gewoon zeggen. Maar ontstaat daardoor geen negatieve beeldvorming over deze jongeren bij de autochtone? Ja, dat is wel zo, maar toch moet je het wel doen. Je moet gewoon eerlijk en reëel de feiten onder ogen zien. Als het de Marokkaanse gemeenschap is die voor een hoop ellende zorgt dan moet je de Marokkaanse gemeenschap hierop aanspreken. Je moet als journalist over nadenken wanneer je het wel of niet doet. Als je het wel doet heeft dat zijn weerslag op de hele gemeenschap in Nederland hoe Marokkanen gezien worden. Dat zie ik ook wel dat dat het gevolg is en dan moeten de goede onder kwaaie lijden. Maar toch moet je als het echt duidelijk is dat het echt specifiek Marokkaanse jongeren zijn, moet je het vermelden. Moet je dan ook etniciteit vermelden als het om blanke probleemjongeren gaat? Ja, dan moet je dat ook aangeven. Want je weet namelijk als het om jeugdbendes gaat dat er vrij snel een stereotypering bijkomt van „dat zullen wel Marokkaanse jongeren zijn‟. Als het juist een keer de Marokkaanse jongeren niet zijn, moet je dat ook aangeven. Als het de autochtone jongeren zijn die voor problemen zorgen, geef dat dan ook duidelijk aan. Dan ben je in positieve zin duidelijk. Zeg dan ook dat het autochtone jongeren voor ellende zorgen. Je moet een richtlijn hebben. De journalisten zouden zich veel meer bewust moeten zijn van stereotypering. Het hoeven niet per definitie altijd Marokkanen te zijn. De negatieve berichtgeving concentreert zich veel meer op de Marokkaanse dan Turkse mensen in Nederland. Als het gaat om gewone dingen zoals diefstal, moord etc. die de witte Nederlanders plegen dan moet je etniciteit niet vermelden. Je moet als journalist je altijd afvragen, heeft het er iets mee te maken. Als ik het erbij zeg, voegt het er dan iets aan toe. Werkt het stigmatiserend? Soms is het wel stigmatiserend maar naar mijn mening moet het toch vermeldt worden. Net als wat ik daarstraks al aangaf. Ook moet je een onderscheid maken tussen cultuur en religie. Dat gebeurt ook nog veel te weinig. Vaak wordt er gedacht dat alle Turken en Marokkanen moslims zijn. Voor het gemak noemen we maar alle Turken en Marokkanen moslims. We gaan er ook vanuit dat ze allemaal belijdend zijn dus bidden, naar de moskee gaan en aan de Ramadan meedoen. Dat is ook niet waar. Op dat punt ben ik het met Shadid eens dat moslims en allochtonen als een veel te homogene groep worden gezien. Journalisten weten dat ook wel, maar ze doen het uit gemakzucht. Mensen worden ook heel vaak op hun moslim zijn aangesproken. Je kunt ook niet beredeneren: Zij zijn Turks en dus moslims en zij zullen het wel weten als het om Islam gaat. Zo redeneren we bij christen toch ook niet. De vragen die gesteld worden aan moslims gaat ook in de termen van wat vinden jullie ervan alsof moslims een grote homogene groep zijn. Vindt u dat allochtonen aan het woord worden gelaten bij alledaagse onderwerpen? Niet! En wanneer ze aan het woord komen dan gaat het over nieuwsfeiten die over specifieke onderwerpen gaan zoals integratie. Als je kijkt naar onderwerpen wat elke burger in Nederland mee te maken heeft dus ook Turkse en Marokkaanse ouders, bijvoorbeeld kinderopvang, dan komt het niet vaak voor dat aan Turkse of Marokkaanse mensen commentaar wordt gevraagd. Ook zie je heel weinig Turkse of Marokkaanse deskundigen terug die aan het woord komen bij alledaagse onderwerpen. Laat die verscheidenheid ook zien als het onderwerp helemaal niets met die verscheidenheid te maken heeft, dus bij alledaagse onderwerpen. Waaraan ligt dit volgens u? Er wordt vaak gedacht dat ze het niet willen of niet goed Nederlands kunnen spreken. Ook draaien journalisten vaak op routine. Ze hebben vaak weinig tijd en dat ontaard ook

90

wel eens in gemakzucht dan grijpen ze vrijsnel naar de bekende deskundige. Als het over Amerika gaat pakken we Maarten van Rossem en als het om griep gaat pakken we Ab Osterhaus en als het om media- ethiek gaat nemen we Huub Evers. Journalisten vooral bij de actualiteitenrubriek van de omroep nog meer dan dat het bij de kranten het geval is, steeds putten uit dezelfde kleine vijvertje met deskundigen. Aan de ene kant moet ik zeggen dat ik dit wel begrijp omdat je toch kiest voor mensen van wie je weet dat ze snel en bondig hun visie over een onderwerp kunnen geven. Hoe willen alle nationaliteiten zich nou thuis voelen in Nederland ook bij de Nederlandse televisie als ze hun eigen mensen helemaal niet op het scherm terugzien. Daar zijn ze (media) zich ook wel van bewust en weten ook dat daar een verandering in moet komen, de molens malen wel maar zo ongelofelijk langzaam. Sleur ze er niet met de haren bij door te zeggen we moeten een Turkse deskundige hebben voor de economische crisis maar er zijn genoeg mensen op de Nederlandse universiteiten die bij uitstek deskundig zijn in een bepaald onderwerp. Waarom vraag je hun dan niet om zijn of haar visie te weergeven. Dan hoef je de etniciteit er helemaal niet bij te vermelden. Televisiemensen zouden zonder te forceren veel meer moeite moeten doen om die traditionele paden eindelijk een keer te verlaten. En ze willen het wel en roepen het voortdurend en ze doen het niet. Hoe komt het dat er zo weinig allochtonen op de redacties zijn? Zowel de kranten als omroepen roepen al lange tijd dat ze allochtonen journalisten willen werven, maar ze doen niets. De laatste tijd roepen ze ook dat ze daar nu echt iets willen doen. De grote omroepbazen in Hilversum roepen nu ook van jongens nu gaan we het echt doen. Ik geloof ook wel dat die intentie er is, maar laat dan eens zien wat zien. Dat geldt ook voor de redactie van het NOS Journaal het is daar wit. Waar ligt dat dan? Ik hoor steeds meer dat het ook te maken heeft met de redactiecultuur. Ik geef ook colleges op de media academie in Hilversum. Daar hebben ze dus een speciale Master waar alleen maar allochtone journalisten zitten. En die lopen ook stage. Die geven ook voortdurend aan dat ze op bijvoorbeeld een witte journaalredactie komen te zitten. Je wordt er in de eerste instantie liefdevol opgenomen, je krijgt je eigen werkplek, computer etc. en je merkt op een of andere manier dat je er toch niet bij hoort. Je wordt bijvoorbeeld niet gevraagd om buiten werktijden mee te gaan om iets te drinken. Dan is er soort onuitgesproken redactiecultuur en daar hoor je op een of ander manier toch niet bij als allochtone journalist niet helemaal bij. En hoezeer je ook je best doet kom je er niet gemakkelijk tussen. En voor sommigen is dat zo teleurstellend dat ze er niet meer willen werken. Ze voelen zich er niet thuis. Staan de ‘witte’ redacties open voor de nieuwe invalshoeken en het perspectief die een allochtone journalist met zich meebrengt? Jawel, steeds meer. Ze zullen wel moeten. Wanneer je bijvoorbeeld journalisten hebt met Turkse of Marokkaanse achtergrond hebben die vaak meer toegangen dan autochtone journalisten. Alleen al vanwege hun taal en omdat ze netwerken hebben. Ze kunnen ook met onderwerpen komen waar de autochtone journalisten niet aan gedacht hadden. Die kunnen ook heel veel deuren openen die voor witte journalisten gesloten blijven. Ik geloof zeker dat de redacties daarvoor openstaan. Komen allochtonen journalisten niet tussen twee vuren te staan. Tussen de allochtone gemeenschap en de redactie cultuur? Nee, je bent op de eerste plaats journalist. Je moet op een objectieve manier je werk doen. Je bent natuurlijk niet ingehuurd om promotie te maken voor de Turkse of de Marokkaanse mensen. Je moet zowel positieve dingen als dingen waar ze niet zo blij mee zijn aan het daglicht stellen. Als je op een eerlijke manier aangeeft wat je komt doen en wat voor een onderwerp je wilt behandelen, dan willen ze je ook wel te woord staan bij onderwerpen waar ze niet zo blij mee zijn. Als je maar interesse toont en ook een keer tijd voor die mensen maakt zonder dat je een item moet draaien, dan ben je ook welkom op een moment dat er een onderwerp is dat een beetje vervelend is. Je hebt soms

91

journalisten bij die haastig een quote komen halen en tijdens het gesprek al in hun kop aan het monteren zijn. Als hij de quote heeft die hij wil dan luistert hij niet meer naar de rest. Dan is het wel begrijpelijk dat mensen denken wij zitten niet meer op journalisten te wachten. Die zijn helemaal niet geïnteresseerd hoe het met ons gaat. Die willen alleen een quote‟tje opsnuiven en ze zijn weer weg. Relevantie vermelding van de etniciteit bij volgende items: Item aanhouding scooterrijders: niet relevant Als het een probleem is die alleen door de Marokkaanse jongeren worden veroorzaakt dan zou ik het vermelden. Als er door allerlei jongeren dus zowel allochtonen als autochtonen jongeren zijn dan moet je het niet vermelden. In dit geval niet. Alleen als dit een typische uiting is van Marokkaanse jongeren. Item wijkverbod: niet relevant Dieven, junkies en probleemjongeren komt niet alleen bij Marokkanen voor. Je mag ze best als groep neerzetten, vind ik, wanneer het iets met de Marokkaanse groep of cultuur te maken heeft. Dan moet je ze ook als Marokkaanse groep neerzetten. Bijv. Marokkaanse jongeren in Tilburg zorgen voor ellende. Item Aboutaleb geïnstalleerd als de nieuwe burgemeester van Amsterdam: relevant Is ook een belangrijk nieuwsfeit ook internationaal: de eerste Marokkaanse burgemeester in Nederland, waar Nederland trots op is. Vermelden van etniciteit is relevant. Als mensen op mooie plekken in de samenleving komen moet je het ook vermelden. Als je etniciteit vermeld bij negatieve zaken, moet je dat ook doen als er een positieve ontwikkeling is. Waarom meldt je dat dan niet. Dan kun je misschien zeggen de etniciteit heeft er geen donder mee te maken, dat klopt, maar het heeft er zo vaak geen donder mee te maken. Als je zegt ik meld het niet bij Uruzgan (positieve dingen) meldt het dan andersom bij negatieve zaken ook niet. Je moet een richtlijn hanteren. Als er ellende is dan melden we het, wanneer het om positieve dingen gaat niet. Op welke punten bent u het eens met Shadid: Met de wij - zij tegenstellingen. Zelfs bij positieve berichtgeving kom je de wij- zij berichtgeving weleens tegen. Bijvoorbeeld dan heb je een positief nieuwsfeit over Turkse jongeren en dan hoor je: „die Turkse jongeren kunnen het toch wel als ze het willen‟. Daar zit ook een neerbuigend toontje in. Wat vindt u van de berichtgeving van de NOS? Ik vind het heel afgewogen heel positief. Ze maken wel eens een keer uitglijders maar toch niet vaak. De journalistiek v/h NOS Journaal is over het algemeen van hoog niveau. Er zit weleens een item in waar ze uit de bocht vliegen, maar over het algemeen wordt daar kwaliteitsjournalistiek bedreven. Wat ik ook heel belangrijk vindt is dat ze bij het NOS Journaal ook van alle mogelijke dingen rondom beeldvorming en stereotypering, al dat soort dingen waarbij je dus missers kunt maken, dat ze zich daar ook heel goed van bewust zijn. En als je af en toe fouten maakt, ja wie maakt ze niet. Als je maar probeert zo weinig mogelijk fouten te maken en van die fouten te leren. Vervolgens proberen om die fouten niet meer te maken. Dan ben je waar je zijn moet. En bij de NOS doen ze dat volgens mij wel. De dingen waar we het over gehad hebben geldt natuurlijk ook wel voor NOS, maar je ziet dat ze ermee bezig zijn om zich daarin te verbeteren. En dat ze hun keuzes duidelijk overwegen. Hoe bericht het NOS Journaal volgens u over de multiculturele samenleving? Niet positief of heel negatief, maar wel op een evenwichtige, objectieve en betrouwbare manier doen. En over het algemeen doen ze dat ook.

92

Interview met Giselle van Cann, adjunct-hoofdredacteur van het NOS Journaal Hoe vindt u dat het NOS Journaal om gaat met de berichtgeving over de multiculturele samenleving? Wij proberen dat zo neutraal mogelijk te doen. En de nieuwsfeiten te wegen hoe we alle andere nieuwsfeiten wegen. En daarin heeft kleur niet speciaal de aandacht. Wij vinden dat wij een belangrijke verantwoordelijkheid hebben om alles wat met multiculturele samenleving te maken heeft, voor zover het nieuws is op een neutraal manier te brengen. Hanteren jullie daarbij speciale richtlijnen? Nee, gewoon journalistieke richtlijnen, die we bij al het nieuws gebruiken. We behandelen het nieuws over de multiculturele samenleving niet anders dan dat we het doen bij het nieuws over bijvoorbeeld economie of politiek. Geldt dat ook voor het vermelden van etniciteit? In jullie richtlijn staat etniciteit alleen vermelden als dat iets toevoegt aan het nieuwsfeit? Ja, Ik denk het wel Maar het is me opgevallen dat bij de berichtgeving over problemenjongeren en criminaliteit heel vaak de Marokkaanse etniciteit wordt vermeld. Is dat relevant? Ja, als het voor het oplossen van die problemen is en in bepaalde wijken gebeurd waar veel Marokkanen wonen, dan kan ik wel voorstellen dat het wordt aangegeven dat het om die jongeren gaat. Maar kunnen we bij de derde generaties jongeren nog spreken over Marokkaanse jongeren? Zijn het niet gewoon Nederlandse jongeren? Ja, daar ben ik het wel met je eens. Eigenlijk zouden we hun Nederlanders moeten noemen, want het zijn Nederlanders. Maar vaak als het om probleemjongeren gaat, zijn het allemaal jongeren van Marokkaanse afkomst. Als dat zo‟n homogene groep is dan is het relevant om de etniciteit te vermelden, voor het ontstaan van die problemen en voor het oplossen van die problemen. Ja, maar heeft die problemen die zich voordoen dan daadwerkelijk met hen cultuur te maken? Soms. Het is een feit dat bepaalde problemen zoals het hangjongerenprobleem bij bepaalde etnische groepen meer voorkomen dan bij andere. Het is alleen relevant als gaat over misdrijven en problemen die specifiek in die groepen voorkomen. Is hangjongerenprobleem dan een probleem die alleen bij Marokkaanse jongeren voorkomen. Aangezien de Marokkaanse etniciteit daarbij vaak wordt vermeld? Nee, dat lijkt me niet. Hangjongerenprobleem is daar dan weer een slecht voorbeeld van. Ik ben het met je eens en wij worstelen daar ook mee. Ik zal een recent voorbeeld geven. De soldaat in Uruzgan die overleed, daarvan hebben we de etniciteit niet vermeld, terwijl je uit de naam kon opmaken dat het om een Turkse of Marokkaanse soldaat ging. Daar hebben we ook weer reacties op gekregen van mensen die zeiden ja maar waarom vermelden jullie nu niet dat het iemand is van de Marokkaanse afkomst? Want hij is

93

gestorven voor Nederland en dan laten jullie die afkomst achterwege. Dat is een interessante discussie. Journalistiek gezien zul je denken dat het niet uitmaakt of hij Nederlander is of dat zijn vader drie generaties geleden uit Marokko is gekomen. En toch is er een behoefte bij allochtone kijkers dat het dan wel wordt verteld. Komt dit niet doordat de etniciteit bij negatieve zaken vaak wel wordt vermeld? Dat mensen dan behoefte hebben dat het bij positieve dingen ook gebeurd? Ja natuurlijk, dat begrijp ik ook wel. Maar ik wil nog een voorbeeld geven. Vorige week was er een moord gepleegd en de justitie meldde dat de dader iemand was met een Marokkaanse afkomst. Toen hebben wij ervoor gekozen om de etniciteit achterwege te laten. Dus wij proberen om het iedere keer goed af te wegen. En soms is etniciteit wel relevant omdat sommige criminaliteit opvallend vaak bij specifieke groepen voorkomt. Als dat het geval is gaan we dat ook niet verzwijgen en doen net alsof ons neus bloedt. Dan is het relevant om het wel te vermelden. Wij proberen als publieke nieuwsorganisatie zo goed mogelijk te beslissen wanneer etniciteit wel of niet vermeld wordt. En als het gaat om criminaliteit die dus bij specifieke groepen voorkomt, vinden wij het relevant omdat te vermelden, omdat dat namelijk ook iets zegt over de oplossing. En als het gaat om een misdrijf als diefstal is het dan nog relevant om etniciteit te vermelden? Diefstal is een misdrijf dat door allerlei groeperingen gepleegd wordt. Zowel allochtonen als autochtonen. Ja, dat klopt. Maar ja zoals ik al zei zie je bepaalde misdrijven meer voorkomen bij bepaalde etnische minderheden. Als er bij een vorm van criminaliteit bekend is dat het voor 90 % door Marokkaanse jongeren wordt gepleegd, waarom zouden we dat dan niet vermelden. Dan wordt het wel weer relevant. Als het nieuwsfeit niet over Marokkaanse jongeren gaat dan hoeft de etniciteit niet vermeld te worden. Maar ontstaat er dan geen negatieve beeldvorming over Marokkanen als er steeds in negatieve context over hun bericht wordt? En heeft het niet zijn weerslag op de jongeren die het wel goed doen? Ja zeker. Dat is ook zo. We hebben ook projecten met scholen lopen. We komen regelmatig op scholen waar we met jongeren praten over dit soort dingen. Het is ontzettend moeilijk om één regel te hanteren als het gaat om vermelden van etniciteit. Onze regel is dat we etniciteit alleen vermelden als het journalistiek relevant is. Nou ja, je ziet hoelang wij er met jou al over praten. Het is heel ingewikkeld om vast te stellen wanneer het wel of niet relevant is. De meningen verschillen daarbij. Maar waar we wel opletten is dat we bij algemene onderwerpen over criminaliteit en problemen geen beeld eronder zetten waarbij je opnieuw etnische minderheden ziet. Bijvoorbeeld als het gaat om Haags beleid waarbij een minister aan geeft dat probleemjongeren aangepakt moeten worden. Dan hebben we daar beeld voor nodig om eronder te zetten dat het verhaal illustreert. Dan is het als je niet nadenkt wel verleidelijk om daar beeld te laten zien waar Marokkaanse jongeren zien zijn. Maar dan ben je heel erg bezig met het stigmatiseren van bepaalde groepen. Wij proberen dan ook om beeld van witte mensen te laten zien. We zijn er zeer bewust mee bezig. Maar dat is niet allemaal met een schaartje te knippen. Maar dan spreken we dus wel over Marokkaanse jongeren bij de derde generaties en niet over Nederlandse jongeren? Ja, dat vind ik inderdaad een groter probleem. Dat we geen goede woorden gebruiken. Daar hebben we ook veel discussie over. Sommige jongeren voelen zich heel Nederlands en andere heel Marokkaans. Dat is heel lastig om te bepalen hoe mensen zich voelen. Maar ik ben het wel met je eens. Ik heb liefst dat we van dat woord allochtoon af zijn. Misschien moeten we spreken over immigranten als je het hebt over de eerste generaties

94

dus opa‟s en oma‟s. En bij de derde generaties die hier geboren zijn, spreken over Nederlanders. Dat zou een heleboel oplossen. Maar heel veel mensen met wortels in Marokko of Turkije voelen zich ook heel erg verbonden met dat land. Maar ik snap wel wat je bedoelt. De publieke omroep heeft als taak om een groot publiek aan te spreken waaronder verschillende groeperingen en deze mensen te representeren en aan te spreken. Moet je dan niet rekening houden met de beeldvorming die er over bepaalde groeperingen ontstaat als die vaak in negatieve context te zien zijn. Heb je dan als omroep niet het risico dat het vertrouwen van die groepering in het journaal afneemt en dus die mensen niet meer kan bereiken? Ja, dat klopt maar ik denk ook dat Nederlandse jongeren in negatieve context te zien zijn in het nieuws. Het nieuws is gewoon vaker negatief dan positief en misschien te vaak. Kijk nieuws is datgene wat afwijkt van het gebruikelijke en wat relevant is voor mensen. Om een voorbeeld te noemen wij maken ook vaak nieuws over coma - zuipen en dan gaat het om witte jongeren, terwijl dat ook niet geldt voor alle witte jongeren. Dan laten we ook beelden van witte jongeren zien. Daarbij doen we dus hetzelfde als bijvoorbeeld criminaliteit die specifiek bij Marokkaanse jongeren gepleegd zou worden. Om even terug te komen op uw voorbeeld van coma- zuipen. U zegt dat er op beeld witte jongeren te zien zijn, maar wordt daarbij dan ook vermeld dat het om Nederlandse jongeren gaat, zoals dat het geval is bij Marokkaanse jongeren? Want bij Marokkaanse jongeren wordt hun etniciteit vermeld en je kunt ze nog eens zien in beeld. Dan is dat dubbelop voor de beeldvorming. Ja, dat klopt. Je benoemt datgene wat afwijkt hè. Kijk ik ben er persoonlijk voor om heel helder te zijn. Dus als criminaliteit te maken heeft met een bepaalde groep. Ik ben het met je eens als je zegt dat criminaliteit in abstracte zin niets te maken heeft met de cultuur. Maar volgens sommige onderzoeken en met wat je ziet in de maatschappij kunnen we stellen dat de mensen die het doen vaak een gedeelde achtergrond hebben. Die hebben vaak dingen gemeen. Bijvoorbeeld dat ze roots hebben in Marokko, en dat ze zich misschien niet laten aanspreken door de normen van hun familie en ook niet meer door normen van de samenleving etc. en al dat soort vooroordelen of rode draden zijn er wel te vinden. Soms is dat een feit en dan moet je dat vernomen. En het is een feit dat Nederland een gekleurd samenleving is en dat kom je gewoon tegen bij alle onderwerpen. Maar waarom ontbreekt de visie van allochtonen dan vaak bij alledaagse onderwerpen? Tijdens mijn analyse viel mij namelijk heel erg op dat er bij straatinterviews helemaal geen allochtonen aan het woord komen. Ja, dat is niet goed als dat zo is. Ik ga je niet vertellen dat alles op dit punt fantastisch is bij de NOS. We zijn er wel serieus mee bezig en we hebben nog een lange weg te gaan. Dan gaat het mij voornamelijk om de nieuwsselectie. Weten wij voldoende wat er in de Nederlandse samenleving speelt. Hoe gaan jullie om met het gebruik van beelden. Wordt er daarbij stilgestaan dat er bij items die over problemen gaan niet steeds beelden van allochtonen te zien zijn? Kijk als de problemen zich voordoen in bepaalde wijken waar veel allochtonen wonen net als bijvoorbeeld in Amsterdam, dan moet je dat gewoon laten zien. In bepaalde wijken wonen eenmaal veel allochtonen en zijn er bijvoorbeeld veel zwarte scholen, dan kun je als journalist niet zeggen die neem ik niet op. Dan moet je gewoon die beelden draaien. Moeten we dan specifiek op zoek gaan naar blanke mensen? Dat is ook irrelevant. Dat is

95

net zo‟n verkeerde houding als bij algemene nieuwsfeiten aangeven dat het om Marokkanen gaat. Wordt er gelet op beeldvorming bij het NOS Journaal? Ja zeker. We beginnen als eerst met journalistieke afwegingen, is het nieuws of geen nieuws, maar niet naar is het positief nieuws of negatief nieuws. En dan gaan we ook niet kijken of we bij een onderwerp witte mensen of gekleurde mensen aan het woord laten. We vragen ons wel steeds af in hoeverre iets relevant is. Vervolgens als we dan tot een onderwerp komen, bijvoorbeeld een algemeen onderwerp over hangjongeren, dan zijn we ons er van bewust dat als je het over hangjongeren hebt mensen vaak denken aan gekleurde jongeren. Dan zeggen we van tevoren laten we niet weer een groep in beeld die er niets mee te maken heeft, maar waardoor het lijkt alsof het om die groep gaat. We letten daar heel erg op. Dus vooral bij algemene onderwerpen, zoals Haagse beleid waar even beeld bij gezocht wordt. Dan letten we er heel erg op dat we niet in het automatisme komen dat er weer beelden van allochtonen te zien zijn bij een onderwerp dat gaat over criminaliteit of andere problemen. Nederland is een gekleurde samenleving en dat ga je als het goed is bij alle onderwerpen tegenkomen. Dat is iets wat ik heel belangrijk vindt. Nederland is inderdaad een gekleurde samenleving en jullie als een publieke nieuwsorganisatie proberen dat ook te weerspiegelen. Maar wat mij juist opviel bij mijn analyse is dat er bij alledaagse onderwerpen helemaal geen allochtonen aan het woord komen. Bijvoorbeeld bij straatinterviews ontbreekt vaak hun visie. Hoe komt dit? Ja, als dat zo is, is dat niet goed. Ik ga je niet vertellen dat bij het NOS Journaal alles op dit punt fantastisch is. We zijn er nu wel serieus mee bezig en we hebben nog een weg te gaan. Het gaat mij dan vooral om de nieuwsselectie. Weten wij voldoende wat er in de hele samenleving speelt? Hebben we wel de blik op alle nieuwsonderwerpen die er in de gekleurde Nederlandse samenleving zijn. Ik denk het niet. Wij moeten onze nieuwsselectie verbreden door beter te weten wat er in die gekleurde samenleving zich allemaal afspeelt. Wij hebben onze blik nog te vaak op de witte samenleving gericht. Dus dat proberen we te verbeteren. Ik wil al die kleuren in al die onderwerpen kunnen terugzien. Ik wil bijvoorbeeld ook een gekleurde professor zien als het gaat om de economische crisis. Zonder te vermelden dat het een Turkse of Marokkaanse professor is. Dat doet er niet toe. En daar willen we heen. Dus bij onderwerpen die juist niet gaan over de multiculturele samenleving de visie van allochtonen ook terugzien. Ik wil niet specifieke onderwerpen maken over succesvolle allochtonen maar ze gewoon laten zien. Maar tegelijkertijd wil wij niet politiek correcter zijn dan dat de samenleving is. U geeft aan dat er verbeterpunten zijn en dat er nog een weg te gaan is. Waarom is dat nu niet realiseerbaar dan? Dat weten we nog niet zo, waarom het nog zo moeilijk is. Ik denk dat het te maken heeft met hoe wij ons georganiseerd hebben. Dat heeft ook met de redactiecultuur te maken en ook omdat het onjournalistiek is om te zeggen; „ik wil een gekleurde professor over de economie. Het heeft ook heel erg mee te maken waar het onderwerp zich afspeelt. Als het in een buurt is waar veel allochtonen zijn dan komen ze ook aan het woord. Maar in blanke wijken zie je bijvoorbeeld geen allochtonen. Het is maar net waar je je als journalist op dat moment bevindt. Zoals ik al aangaf we zijn er nu serieus mee bezig. Via workshop en zo om ons daar bewust van te worden en te kijken hoe we daar mee om moeten gaan. Journalisten werken onder een bepaalde tijdsdruk en dan wordt er vaak gegrepen naar de bekende deskundigen. En daar moeten we vanaf. Maar je kunt dat ook niet per decreet afkondigen. Dat moet groeien en langzaam onderdeel worden van de redactiecultuur. Daar moet iedereen op de redactie persoonlijk in investeren.

96

Wordt de redactie van het NOS Journaal nog gedomineerd door de blanke cultuur? Ja, de redactie is momenteel nog overwegend wit. Er is nog onvoldoende kleur op de redactie. Dat heeft ook enorm onze aandacht. Daar zijn we stappen in aan het zetten, maar we zijn nog niet waar we zijn willen. Hoe komt dat is het moeilijk om allochtonen journalisten te werven? Er studeren wel steeds meer allochtone journalisten af. Ja, ze studeren wel af, maar dat betekent niet dat ze per definitie nieuws willen doen. Het heeft ook te maken met onze cultuur. Wat bedoelt u met onze cultuur? Nou, het gaat om vragen als wat is nieuws, hoe open zijn wij als nieuwsorganisatie, hoe open staan wij voor verschillende invalshoeken en verschillende visies. Je hebt als journalist in je nieuwsproces dagelijks heleboel routines bijvoorbeeld in wat is nieuws, hoe pakken we dat aan. Die routines moeten soms doorbroken worden om ruimte te maken voor andere inzichten. En dat is nog niet helemaal het geval, maar we werken er aan. Hoe representatief vindt u het NOS Journaal op dit moment als we het hebben over verschillende groeperingen in de samenleving? De berichtgeving is nooit helemaal representatief in de zin van dat iedereen zich erin zou kunnen herkenen. Als wij bijvoorbeeld berichtgeving doen over het conflict in Gaza, dan krijgen we zowel van de pro - Palestijnse als de pro - Israëlische mensen in Nederland over dezelfde onderwerp een heleboel kritiek. Dus dan doen wij aan berichtgeving waarin zich op dat moment niemand in herkent. En toch denk ik dat wij goede berichtgeving doen op dat punt. Hoe belangrijk is het dat mensen zich herkennen in de berichtgeving? Ja, dat is wel belangrijk, want wij moeten berichten over de dingen die in de wereld gebeuren. Maar dat hoeft niet altijd te gebeuren op een manier waarin jij je herkent. Ik heb een beetje moeite met de representativiteit van de berichtgeving. Als je me vraagt heeft de NOS voldoende zicht op wat er in alle onderdelen van de samenleving gebeurd inclusief wat is het nieuws in de multiculturele samenleving dan zeg ik; dat hebben we aardig maar nog niet genoeg. We doen wel erg onze best, maar op dit moment zijn we nog niet genoeg vertakt in de multiculturele samenleving om er meer nieuws uit te halen. En ik denk dat we daar wel meer nieuws uit kunnen halen. Op welke punten bent u het met de heer Washif Shadid eens? Zoals ik al heb aangegeven, we hebben als de NOS nog een weg te gaan om dieper in de multiculturele samenleving door te dringen en grote diversiteit van bronnen aan te boren. Ook willen we op de redactie voor diversiteit zorgen en daarmee voor diverse invalshoeken. We doen heel erg ons best om met man en paard de problemen te benoemen als ze er zijn maar we doen ook onze best „onze‟ versus „hun‟ cultuur niet te doen. Ik ben het met de heer Shadid wel eens dat als het om alledaagse onderwerpen gaat de visie van allochtonen nog vaak ontbreekt. Dat geldt anderzijds niet voor de onderwerpen die over hen gaan. Ik kan me niet voorstellen dat dat het geval kan zijn. Maar tijdens mijn analyse ben ik erachter gekomen dat bij items die over Marokkaanse hangjongeren gaan zijzelf niet aan het woord komen. Dan wordt vaak Farid Azarkan van het samenwerkingorgaan voor Marokkanen in Nederland aan het woord gelaten.

97

Ja, dat klopt. Maar weet je we hebben twee mensen een redacteur en een verslaggever die op dit soort onderwerpen zitten en iemand die in steden met oude wijken investeert contacten met imams en scholen. Hiermee wil ik aangeven hoe belangrijk wij dit vinden. Maar dat betekent investeren. Je moet met die mensen vertrouwensrelaties opbouwen. Want bijvoorbeeld een heleboel van die probleemjongeren willen niet voor de camera. Die willen niet aan het woord komen. Dat maakt het voor ons ook heel lastig. En dan komen we weer terecht bij vertegenwoordigers van de jongerenorganisaties. Daar zitten we in een spagaat doordat dat de mensen die we aan het woord willen laten vaak zelf niet willen. Zou een allochtone journalist wel lukken om ervoor te zorgen dat die mensen wel praten? Nou als ik een Turkse journalist aanneem om voor contacten te zorgen met de Turkse samenleving, dat vind ik eigenlijk een probleem omdat we dan een heleboel druk op de schouders van die journalist leggen. Mensen komen dan in een loyaliteitsconflict terecht. Want vaak is het nieuws niet positief en dan kom je als allochtone journalist soms vast te zitten tussen twee vuren. De Turkse gemeenschap denkt dan hé een Turkse journalist van de NOS, hoe kan die nou aan negatief nieuws doen over ons? Dat zie je op verschillende plekken gebeuren. Ik neem liever een allochtone journalist aan die over de economische crisis gaat berichten. Een Turkse journalist hoeft niet per definities te berichten over de Turkse gemeenschap. Het moet een onderdeel worden van het mainstream nieuws en daarvoor moet iedereen dat in zich hebben en iedereen moet ervoor openstaan. Wij zijn ons zeer bewust van onze rol. Wij vinden het een heel belangrijk onderwerp. Het maakt deel uit van onze dagelijkse afwegingen. We proberen zeker met jongeren in contact te komen en in gesprek te gaan over hoe zij het nieuws beleven. Juist om ons bewust te maken van het effect van journalistieke afwegingen. En inderdaad we vinden dat we daar nog een slag te slaan hebben. En daar zijn we momenteel hard mee bezig.

98