HITTEGOLF EN OZONPIEKEN
Veel gestelde vragen Conférence Interministérielle de l’Environnment et de la Santé CIMES Gemengde Interministeriële Conferentie voor het Leefmilieu en Gezondheid GICLG Service Public Fédéral, Santé publique, Sécurité de la chaine alimentaire et Environnement Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Vlaamse Gemeenschap Vlaams Gewest Communauté Française Deutschsprachige Gemeinschaft Région de Bruxelles-Capitale / Brusselse Hoofdstedelijk Gewest Gemeenschappelijke Gemeenschap Commissie (GGC) Commission Communautaire Commune (CCC) Commission Communautaire Française Région wallonne santé Région wallonne environnement
1. Wanneer spreekt men over een hittegolf? 2. Wat is een hondsdag? 3. Wat gebeurt er wanneer het lichaam wordt blootgesteld aan extreme hitte? 4. Welke factoren kunnen de impact van hitte op het individu beïnvloeden? 5. Welke personen lopen de meeste risico’s? 6. Welke medicamenten kunnen een nadelige invloed uitoefenen op de lichaamstemperatuur gedurende een hittegolf ? 7. Welke zijn de voornaamste hittegebonden ziekten? 8. Welke zijn de voornaamste symptomen in geval van een ozonpiek? 9. Wat te doen in geval van een ozonpiek? 10. Wat moet ik doen bij iemand met… 11. Hoe voorkom ik hittegebonden ziekten bij mijzelf? 12. Hoe voorkom ik hittegebonden ziekten bij kinderen? 13. Hoe voorkom ik hitte gebonden ziekten bij oudere familieleden en bij buren en kennissen, vooral alleenstaande zieken en bejaarden? 14. Hoeveel moet ik drinken tijdens een hitteperiode? 15. Waar moet ik op letten bij het eten? 16. Enkele andere veel voorkomende vragen
2
1. Wanneer spreekt men over een hittegolf? Een hittegolf is een belangrijke opwarming van de lucht of een verspreiding van een hete luchtlaag over een bepaald gebied en dit gedurende enkele dagen of weken. De definitie verschilt van land tot land. In België wordt een hittegolf gedefinieerd als volgt: een periode van minstens drie opeenvolgende dagen met een gemiddelde minimum temperatuur (gemiddelde over de drie dagen en niet per dag) hoger dan 18 °C en een gemiddelde maximum temperatuur hoger dan 30 °C, waarden gemeten in Ukkel.
2. wat is een hondsdag? Hondsdagen zijn de dagen tussen omstreeks 20 juli en 20 augustus. In deze periode komt de heldere ster “Sirius” van het sterrenbeeld “de grote hond” gelijk op met de zon. Voor de oude Grieken en de Romeinen waren de “hondsdagen” de heetste van het jaar; voor de Egyptenaren de natste. Voor België gaan de twee verklaringen op: een vochtig, warm, broeierig weertype met zo nu en dan een paar stevige buien is kenmerkend voor deze tijd van het jaar. Een opeenvolging van hondsdagen komt dus overeen met een hittegolf.
3. Wat gebeurt er wanneer het lichaam wordt blootgesteld aan extreme hitte? Normaal gezien beschikt ons lichaam over een systeem dat de lichaamstemperatuur regelt en ongeveer constant houdt. In normale omstandigheden koelt ons lichaam af door te zweten. Bij een te grote en langdurige hitte (en verergerd door vochtig weer) is zweten alleen niet voldoende: het afkoelingssysteem werkt niet meer naar behoren waardoor er een oververhitting kan optreden van ons lichaam: zeer hoge lichaamstemperaturen kunnen de hersenen en andere vitale organen beschadigen met in het ergste geval de dood als gevolg. Allerlei factoren kunnen het normaal functioneren van ons afkoelingssysteem beïnvloeden.
4. Welke factoren kunnen de impact van hitte op het individu beïnvloeden? •
Klimatologische factoren: bv. een hoge luchtvochtigheid (dit zal inderdaad de afgifte van zweet, noodzakelijk voor de afkoeling, bemoeilijken) of een windstille dag (het zweetproces zal ook moeilijker verlopen). Omgevingsfactoren kunnen een negatieve invloed uitoefenen op het klimaat (bv.drukke verkeerszones, de grootte van sterk verstedelijkte gebieden met weing luchtcirculatie etc.).
•
Leeftijdsgebonden factoren
•
Medisch bezwarende factoren: bepaalde personen lopen een groter risico dan andere omdat het lichaam om één of andere reden minder goed reageert op hitte.
3
5. Welke personen lopen de meeste risico’s? • •
•
• • • •
•
Heel jonge kinderen (tot ongeveer vier jaar) lopen een zwaar risico: blootstelling aan de zon of verblijf in een afgesloten en warme ruimte (wagen, kamer zonder verluchting…) zal sneller tot uitdroging of tot een hitteslag leiden. Personen vanaf een bepaalde leeftijd (65 jaar en ouder; in de leeftijdsklasse boven 65 jaar wordt er vooral bij de individuen boven 80 jaar een oversterfte vastgesteld): 1. Hun lichaam reageert minder snel op plotse grote temperatuursverschillen; 2. Dikwijls lijden ze aan bepaalde chronische ziekten die een correcte lichaamsreactie vertragen of onmogelijk maken; 3. Ze nemen geneesmiddelen die een negatieve invloed hebben op de lichaamstemperatuur regeling (zie verder). Personen die lijden aan een aantal ziekten o.a. long- en hartaandoeningen, nierziekten, suikerziekte, ziekten van het centrale zenuwstelsel (Parkinson, dementie, Ziekte van Alzeimer…), ziekten die uitdroging kunnen veroorzaken (bv.gastroenteritis); Personen die bepaalde geneesmiddelen nemen die de regeling van de lichaamstemperatuur nadelig beinvloeden (zie verder); Personen met overgewicht; Personen die een overmatige inspanning verrichten tijdens werk of sport Arme en sociaal geisoleerde individuen lopen meer risico: de eerste groep omdat ze meestal in omstandigheden leeft die een correcte afkoeling onmogelijk maakt (slecht geïsoleerde of geventileerde huizen, overbehuizing etc…), de tweede groep omdat ze in geval van medische problemen ten gevolge van oververhitting veel trager aangepaste hulp zal vragen of ontvangen. Bovendien komen hitteperiodes het meeste voor tijdens de vakantieperiodes die het sociaal leefmilieu van de risicogroepen sterk kan veranderen; Personen met alcoholverslaving en abstinentiesyndromen.
6. Welke geneesmiddelen kunnen een nadelige invloed uitoefenen op de lichaamstemperatuur gedurende een hittegolf ? Indien u een bepaald geneesmiddel neemt dient er, voor of bij het optreden van een hittegolf, op een aantal zaken gelet te worden: • Beschik steeds over een lijst met de geneesmiddelen die u neemt: leg deze op een zichtbare plek, of geef ze aan mensen die u geregeld ziet (familie, buren…); • Informeer steeds bij uw behandelende arts of de geneesmiddelen die u neemt moet aangepast worden of stopgezet bij een hittegolf; • Informeer over de hoeveelheid vocht die u mag of moet opnemen in geval van een hittegolf. Geneesmiddelen die een negatieve invloed kunnen uitoefenen (deze lijst heeft niet de bedoeling volledig te zijn): • geneesmiddelen die deshydratatie kunnen veroorzaken of verergeren (bv. diuretica); • geneesmiddelen die de nierfunctie kunnen aantasten (ontstekingsremmers); • geneesmiddelen die warmteverlies verhinderen en dus afkoeling tegenwerken; • geneesmiddelen die een hyperthermie (verhoging van de temperatuur) kunnen veroorzaken; • geneesmiddelen die de bloeddruk verlagen kunnen op verschillende manieren de regulatie van de lichaamstemperatuur beïnvloeden. 4
Neem bij twijfel steeds contact op met de arts die uw geneesmiddel heeft voorgeschreven!!!
7. Welke zijn de voornaamste hittegebonden ziekten? • •
•
hittekrampen: zijn spierkrampen die voornamelijk ter hoogte van buik en ledematen voorkomen en die vooral optreden bij overvloedig zweten tijdens zware fysieke inspanningen; hitte uitputting: treedt op na verscheidene dagen hitte: door hevig zweten verminderen de hoeveelheden elektrolyten en zouten in het lichaam. De uitputting wordt gekenmerkt door duizeligheid, flauwte, vermoeidheid, slapeloosheid of ongewone nachtelijke onrust; hitteslag: de blootstelling van een persoon aan een hoge temperatuur gedurende een langere periode kan bij gebrek aan thermische regulatie van het menselijk lichaam ernstige complicaties met zich meebrengen:hoge lichaamstemperatuur, ongewone onrust, warme rode en droge huid, hoofdpijn, braakneigingen en braken, stuipen, bewustzijnsverlies gaande tot coma: het gaat hier om een medische urgentie die in korte tijd de dood tot gevolg kan hebben.
8. Welke zijn de voornaamste symptomen in geval van een ozonpiek? Een ozonpiek treedt op als een bepaalde drempelwaarde overschreden wordt. De Europese Unie werkte richtlijnen uit en stelt streefwaarden op voor de bescherming van volksgezondheid. De EU-drempelwaarde voor het inlichten van de bevolking is vastgelegd op een uurgemiddelde concentratie van 180 microgram.ozon per kubieke meter lucht. De alarmdrempel wordt overschreden vanaf 240 microgram ozon per kubieke meter lucht. Sommige risicopersonen kunnen reeds bij het overschrijden van de informatiedrempel bepaalde symptomen vertonen: • • • •
kortademigheid of abnormaal ademen oogirritatie keelirritatie hoofdpijn
Deze symptomen kunnen optreden zowel bij gezonde personen als bij chronisch zieken.
5
9.Wat te doen in geval van een ozonpiek? Bij overschrijden van de informatiedrempel (180 microgram ozon per kubieke meter lucht) wordt de bevolking verwittigd via de weerberichten op radio en televisie. • • •
Aan iedereen wordt aangeraden zware en langdurige fysieke inspanningen in de buitenlucht zoveel mogelijk te vermijden tussen 12 en 20 uur; Sportieve activiteiten worden beter ’s morgens beoefend omdat de ozonconcentraties dan veel lager liggen; Men moet eveneens zorgen voor bijzondere maatregelen voor risicogroepen (jongere kinderen, ouderen, mensen die lijden aan chronische hart- en ademhalingsstoornissen): het wordt hun ten stelligste afgeraden activiteiten uit te oefenen die intense lichamelijke inspanningen vereisen. Zoveel mogelijk binnen blijven is de voornaamste boodschap: de ozonconcentraties zijn binnen immers de helft lager dan in de buitenlucht.
Bij overschrijden van de waarschuwingsdrempel (240 microgram ozon per kubieke meter lucht): • •
gelden dezelfde waarschuwingen; daarenboven raadt men de organisatoren van sportieve, culturele en recreatieve evenementen in de buitenlucht aan de deelnemers te informeren over de situatie. Desgevallend wordt aangeraden het evenement uit te stellen of te verplaatsen naar uren waarop de ozonconcentraties minder hoog zijn.
10.Wat moet ik doen bij iemand met… •
•
•
6
hittekrampen: deze treden vooral op bij mensen die veel zweten gedurende zware inspanningen: -- stop dus onmiddellijk de zware inspanning; -- geef vocht te drinken (mineraalwater, fruitsap, sportdranken…); -- zet de persoon in een frisse verluchte plek; -- zoek medische hulp indien de krampen niet snel verdwenen zijn (binnen het uur). hitte uitputting: -- leg het slachtoffer zo snel mogelijk in een koele plaats; -- koel het lichaam verder af door middel van vochtige handdoeken of compressen; -- geef overvloedig te drinken (kleine hoeveelheden met geregelde tussenpozen); hitteslag: dit is een medische urgentie! -- bel de 100 of 112 om het slachtoffer dringend levensreddende hulp te bieden; -- breng de persoon in afwachting naar een koele ruimte; -- koel het lichaam af (ontkleden, vochtige kompressen, douche …).
11. Hoe voorkom ik hittegebonden ziekten bij mij zelf? VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN! 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
drink meer dan gewoonlijk (mineraalwater,fruitsap, tisanes ….); maar vermijdt alcoholische dranken zoals koffie, thee,en suikerhoudende dranken; wacht niet tot je dorst hebt (indien je normaal gezien om medische redenen de hoeveelheid ingenomen vocht beperkt, vraag dan eerst en voor het intreden van een hittegolf advies aan uw behandelend geneesheer); blijf zoveel mogelijk binnen gedurende de heetste perioden van de dag… …en dit bij voorkeur in een afgekoelde ruimte bij u thuis of in een publieke ruimte moet u toch buiten zijn of werken, probeer dan zoveel mogelijk de heetste periodes te vermijden; begin vroeger te werken, stop gedurende de middag en begin terug in de late namiddag; beperk fysieke inspanningen zoveel mogelijk (bv. sportactiviteiten); en indien toch noodzakelijk, rust dan geregeld en neem dan voldoende hoeveelheden drank; pas uw kleding aan: draag lichte kleding, helder van kleur. Een hoed kan nuttig zijn indien u buiten moet; probeer uw lichaam regelmatig af te koelen (douche, bad, zwembad….); bescherm uw huid tegen zonnebrand: gebruik hiervoor een beschermende zonnecrème met hoge beschermingsfactor. Vraag eventueel advies aan uw apotheker of behandelend geneesheer!! indien u bepaalde medicamenten neemt, informeer bij uw behandelende geneesheer of zij al dan niet een negatief effect kunnen hebben gedurende een hitteperiode en of de dosis al dan niet aangepast moet worden; informeer ook steeds andere personen over de eventuele geneesmiddelen die u neemt… dit voorkomt verrassingen.
12. Hoe voorkom ik hittegebonden ziekten bij kinderen? 1. 2. 3. 4. 5.
laat nooit een kind alleen in een geparkeerde wagen of een warme plek; laat kinderen veel en regelmatig drinken (zo weinig mogelijk gesuikerde limonades); kleed ze licht aan (een hoed kan zeer nuttig zijn!); verbied ze te lang in de zon te gaan spelen (vermijd alleszins de middag en vroege namiddagzon: (risico van verbrandingen van de huid); wrijf ze STEEDS in met hoogbeschermende zonnecrèmes als ze zich in de zon begeven.
13. Hoe voorkom ik hittegebonden ziekten bij oudere familieleden en bij buren en kennissen, vooral alleenstaande zieken en bejaarden? Let u reeds op bepaalde personen maar bent u gedurende een bepaalde periode afwezig, neem dan de nodige voorzorgsmaatregelen : • • •
informeer hiervan andere personen (buren, familieleden, arts of thuisverpleger) en tracht enkele mensen te vinden in uw omgeving die uw taak tijdelijk willen overnemen; neemt de persoon geneesmiddelen, zorg er dan voor dat die in voldoende hoeveelheid aanwezig is en gemakkelijk bereikbaar; noteer alle belangrijke informatie over de persoon (in het geval deze toch dringend zou moeten worden opgenomen in een instelling) en leg die informatie op een
7
• • •
duidelijk zichtbare plaats (of geef ze aan een persoon die beschikbaar is); maak een lijst met de belangrijkste telefoonnummers en plaats een telefoon in de nabijheid; geef een dubbel van de sleutels aan een vertrouwenspersoon: aldus kan er steeds iemand binnen in geval van nood; bel regelmatig op een afgesproken tijdstip: dit stelt de persoon die u verzorgt gerust.
14. Hoeveel moet ik drinken tijdens een hitteperiode? •
• • • • •
•
Bij warm weer drink je meer dan je gewoon bent: wacht niet tot je dorst hebt! volwassenen drinken minstens 1,5 liter per dag (8 glazen) Dit moet meer zijn bij fysieke inspanningen (twee tot vier glazen per uur) Je drinkt best minerale of lichtbruisende dranken die zout bevatten, verse fruitsappen of sportdranken Je vermijdt best dranken als koffie, thee, alcohol suikerhoudende dranken Bij bejaarde personen: let erop dat ze regelmatig drinken. Ze voelen niet altijd zelf de noodzaak om te drinken. Help hen indien nodig: geef dan geregeld kleine hoeveelheden: dit ontmoedigt hen minder dan grote hoeveelheden; maak de smaak eventueel aangenamer met een scheutje grenadine, munt of andere siroop Bij kinderen die ziek zijn: geef steeds voldoende te drinken maar vraag steeds het advies van de behandelende arts. Bij bepaalde symptomen kan een kind veel vocht verliezen (overgeven, diarree, koorts) en dan moeten aangepaste hoeveelheden vocht toegediend worden (op basis van het gewicht en het vochtverlies).
15. Waar moet ik op letten bij het eten? Bij grote hitte, gaan voedselproducten veel sneller bederven: • •
Vermijd dus vlug bederfbare producten zoals vleeswaren, voorbereide salades allerhande… tenzij u zeker bent dat ze vers bereid, opgediend en opgegeten worden; vermijd eveneens melk, boter, verse kazen, gebak dat niet onmiddellijk wordt genuttigd of waarvan u niet zeker bent dat het onder de juiste temperatuur (< 8°C) wordt bewaard.
Let er bij bejaarden en zieken op dat ze regelmatig eten. Het is de beste manier om zoutverlies tegen te gaan.
8
16. Enkele andere veel voorkomende vragen •
Kunnen ventilatoren me beschermen tegen hitteziekten? Bij hoge temperaturen zal een ventilator weinig bescherming geven (de lucht circuleert wel maar blijft warm). Een airconditioning geeft veel meer bescherming: gedurende enkele uren per dag in een afgekoelde ruimte verblijven is dan ook een betere oplossing…. Maar airconditioning is niet altijd beschikbaar (en ook niet echt noodzakelijk): indien u over geen airconditioning beschikt kan een frisse, geventileerde ruimte al oplossing bieden.
•
Is het nuttig verkeersmaatregelen te nemen tijdens een ozonpiek? De vorming van ozon in onze leefomgeving is een zeer complex fenomeen . Hoewel het autoverkeer de belangrijkste bron is van uitstoot van ozonvoorlopers, stoot het autoverkeer eveneens stikstofmonoxide uit, dat niet alleen een ozonvoorloper is maar ozon ook terug kan afbreken. Kortetermijnmaatregelen tijdens een ozonpiek zullen dan ook weinig zin hebben (behalve het sensibiliserend effect). De ernst van de verontreiniging is te groot om de bestrijding ervan te herleiden tot losse spectaculaire maar inefficiënte maatregelen. Enkel een duurzame, drastische aanpak op internationaal niveau is noodzakelijk vermits de voorlopers van ozon en ozon zelf ook vanuit andere landen worden geïmporteerd. Bewustmakingsacties die de nadruk leggen op het veranderen van onze gewoontes en houdingen zijn dan ook veel belangrijker, zoals bijvoorbeeld zo vaak mogelijk te voet gaan of de fiets nemen, het openbaar vervoer gebruiken, een auto besturen die minder brandstof verbruikt, uw rijgedrag aanpassen, opteren voor een zuinige verwarming met hoog rendement etc.
•
Waar vind ik informatie over het weer, ozon, hittegolfplan? Intergewestelijke cel voor leefmilieu www.irceline.be Koninklijk Meteorologisch Instituut www.meteo.be FOD volksgezondheid www.gezondheid.belgie.be
