HISTORISCH GENOOTSCHAP,

KRONIEK VAN H E T

HISTORISCH GENOOTSCHAP, GEVESTIGD

TE

U T R E C H T .

ZESDE

S E Kt E.

DERDE

D E E L

UTBECHT,

KEMINK

E N ZOON,

1873.

INHOUD.

Bladz. NAAMLIJST EERSTE

DER LEDEN

1.

VERGADERING

13.

Bibliotheek

13.

D e Watergeuzen

.

.

Munten

14. 15.

Eerste Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie

TWEEDE

15.

VERGADERING

50.

Gevonden oudbeden

50.

D e veldtocht van 1645

50.

Eerste Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie. DERDE

Vervolg

van bl. 49

.

.

.

.

VERGADERING

Zeldzame goudgulden

.

53. 73.

.

.

.

,

73.

Portretten

73.

Oude legpenning

74.

Tochten van G r a a f Albert naar Friesland

74.

Eerste

Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber

der O.-Indische VIERDE

Compagnie.

Vervolg

van bl. 72

.

.

.

.

VERGADERING

94.

Bibliotheek Portretten

94. .

95.

Stelling van K a r e i V tegenover de Reformatie Eerste

75.

.96.

Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber

der O.-Indische Compagnie.

Vervolg

van bl, 93

.

.

.

.

97.

INHOUD.

IV

Bladz. VIJFDE VERGADERING

127.

Bibliotheek

127.

Johanna van Arragon H e t Geuzen Liedboek.

128. Aanhangsel

op de Kroniek

van

1871

11 219 en 518

129.

Voorwerpen de Geuzen betreffende Verzoek

138.

van den L u i t . Admiraal M . Harpertsz. T r o m p , tot

de overplaatsing van zijn zoon, 1643

138.

Aanbeveling van den L u i t . A d m i r a a l M . Harpertsz. T r o m p , ter bevordering van zijn Vlagkapitein Barent Barentsz. Cramer, 1643

141.

Brief van den Kapitein J a n Jacobsz. van Nes, aan de Admiraliteit op de M a a s , 1626

149.

Eerste Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie.

Vervolg van hl. 126 . . . .

151.

ZESDE VERGADERING

182.

Nieuwe Leden Portretten

.

182. .

.

,

182.

Vrede van Munster

182.

Zeldzaam werk van Bilderdijk

183.

Eerste Sprokkeling uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie.

Vervolg van bl. 181 -

.

.

.

ZEVENDE VERGADERING

184. 222.

Bibliotheek

222.

Assyrisch-BabyIonische Cylinders

.

.223.

Bezoek van den Gezant van Muscoviën 1646

224.

Different tusschen den Graaf en de Gravin van Culenborgh . 224. Propositie van den Ambassadeur W i n w o o d over het Bestand, 1608 Redenen van de trefves jegens d'oc?loge,

226. geconcipieert i n de

Vergaderinge van de Staten van Hollandt ACHTSTE VERGADERING

,

230. .

240.

Bibliotheek

240.

Mosaieken vloer

241.

Portretten en platen

241.

Archief van de Duitsche Orde

242.

TNHOUD.

Wederlegging de

van de redenen van de trefves, geconcipieert i n

Vergaderinge

van de Staeten

van Hollandt

door den

Pensionnairis van Amstelredamme

242.

Brief van P r . Maurits aan de Provinciën over het Bestand, 1608. 262. Consideratien van Prins Maurits en Graaf Maurits van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs,

NEGENDE

1608

270.

VERGADERING

284.

Bibliotheek

284.

Zending van Graaf Bentinck van R h o o n naar Weenen i n 1749. 288. Historiepenningen

289.

Z o r g voor Romeinsche oudheden

.

.

-

289.

Brieven van Hoogerbeets TIENDE Die

,

.

.

.290.

VERGADERING

flandrisch-hollandische

361. Verwicklungen

.

.

.

.

.

.

.

361.

Twee brieven van Prins Maurits over het Bestand

.

.

.

.

363.

P h i l i p s I I en don Carlos

Remonstrantie

door

362.

de Contra-Remonstranten

ingediend bij

de Staten van Utrecht

376.

Schrijven van de Eerste twee Leden der Staten van Utrecht aan den Prins Stadhouder F r e d . H e n d r . over hun verschil met de Stad (1646)

399.

Inkomen van H o l l a n d en West-Friesland (1622) ELFDE

402.

VERGADERING

411.

Bibliotheek

411.

Vrede van Munster

413.

Kroniek van Hendrik van Thabor

413.

Generale middelen i n Friesland

416.

Grietenijen en Grietmannen

421,

Doleantien over misbruiken i n de Regeering van F r i e s l a n d , 1627. 423. Rapport van Henrick van Essen en E w o u t van der D u s s e n , over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630 .

. 449.

Brief van de Staten van Friesland aan die van Utrecht, 1635. 478. Rekening van Johan van Bootsma,

Ontfanger Generaal van

Friesland 1635, met resolutie daarop betrekkelijk .

.

.

.

486.

NAAMLIJST DER LEDEN VAN

H I S T O R I S C H

HET

G E N O O T S C H A P .

G E V E S T I G D

te

UTRECHT.

BESTÜÜE. Mr.

N . P. J . Kien,

Honorair

Burgemeester

der

stad

Utrecht,

Voorzitter.

D r . "W. G . B r i l l , Eerste Voorzitter. M r . B . J . L . Baron de Geer van Jutfaas, Tweede Voorzitter. M r . J . A . G r o t h e , Eerste Secretaris. D r . P . J . V e r m e u l e n , Tweede Secretaris. M r . J . I . D . N e p v e u , Eerste Bibliothekaris. M r . H . Boyaards van Scherpenzeel, M r . J . F . B . B a e r t , Penningmeester.

Tweede Bibliothekaris

2 HONOEAIKE

LEDEN.

D r . J . J . A l t m e y e r , te Brussel. L . de Baecker, te Bergues. D r . J . M . F . B i r n b a u m , te Giessen. E . de Borehgrave, te B r u s s e l . D r . A . B o r g n e t , te L u i k . D r . J . G . B u r m a n B e c k e r , te

Koppenhagen.

E . de Busscher, te G e n t . U . C a p i t a i n e , te L u i k . H . Conscience, te K o r t r i j k . E . C h a l o n , te B r u s s e l . F r . C r a m e r , te Straalsond. J . L . A . D i e g e r i c k , te Iperen. M . F . E s s e l l e n , te H a m m . E , van E v e n , te L e u v e n . Mariano Pardo de F i g u e r o a , te M e d i n a Sidonia. L . P . G a c h a r d , te Brussel. J h r . J . J . de G e e r , te Utrecht. D r . J . G e r v i n u s , te Heidelberg. D r . H . G r o t e , te Hanover. G . G u i l l a u m e , te Brussel. F e r d . von H e l i w a l d , te

Weenen.

A . H e n n e , te Brussel. X a v i e r H e u s c h i i n g , te Brussel. T h . J u s t e , te Brussel. F . Kügler, te Berlijn. P . L a n s e n s , te Couckelaere. L . von L e d e b u r , te Berlijn. C. L e i r e n s , te G e n t . F . von Löher, te München. A . M a t h i e u , te Brussel. J . Lothrop M o t l e y , Gezant der Vereen. Staten van N . Amer. i n G r . Britannië. K . N i j s , te Antwerpen.

3 E d , Osenbrügge, te Z u r i c h . C h . P a e i l e , te Eijssel. Ridder Jules P a u t e t , te Beaune. G . H . P e r t z , te Berlijn. C h . Rahlenbeck, te Brussel. F . von R a u m e r , te Breslau. F . R e n s , te G e n t . D r . G . J . Rosenkrans, te M u n s t e r . D r . H . R u m p , te M u n s t e r . C. A . Serrure, te G e n t . D r . F . A . Snellaert, te G e n t . K . F . Stallaert, te Brussel. D r . P h i l . "Wackernagel, te Dresden. D r . W . W a t t e n b a c h , te Heidelberg. D r - J . J . F . W a p , te 's Gravenhage. A . W a u t e r s . te Brussel. J . J . A . Worsaae, te

Koppenhagen.

Jhr. M r . A . M . C. van A s c h van W i j c k , Oud- Voorzitter des Genootschaps, GEWONE

LEDEN.

D r . J . G . R . Acquoy, te Z a l t - B o m m e l . M r . A . van A k e r l a k e n , te H o o r n . M r . D . van A k e r l a k e n , te H o o r n . J h r . P . Opperdoes A l e w i j n , te H o o r n . A . J . van A s s e l t , te

Oldebroek.

M r . T. M . C. A s s e r , te Amsterdam. J . van der B a a n , te Wolfaartsdijk. W . H . van den Sande B a k h u y z e n , te Utrecht. D . A . Balfoort, te Utrecht. M r . W . H . de Beaufort, te Amsterdam. J h r . M r . F . W . A . Beelaerts

van B l o k l a n d , te 's Gra-

venhage. Jhr.

M r . G . J . T h . Beelaerts van B l o k l a n d , te 's Gra-

venhage.

4 L . M . B e e l s , te Amsterdam. N . P . van den B e r g , te Rotterdam. M r . J . J . Teding van B e r k h o u t , te Amsterdam. M r . P . J . Teding van B e r k h o u t , te Amsterdam. W . van B e u n i n g e n , te Ameyde. M r . M . Bichon van IJsselmonde, te Rotterdam. Mr

W . B . S. Boeles, te Assen.

M r . W . R . B o e r , te Utrecht. Dr. A . van der Boon C z . , te Zaandam Jhr. W . Boreel van Hogelanden, te Haarlem. J h r . H . van den B o s c h , te Utrecht. Dr, J

Bosscha, te 's Gravenhage.

M r . P . van den Brandeler, te 's Gravenhage. M r . R . Baron van B r e u g e l , te 's Gravenhage. Dr. J . ten B r i n k , te 's Gravenhage. M r . A . B r u g m a n s , te Amsterdam. C

W . B r u i n v i s , te A l k m a a r .

A . J . de B u i l , te Amsterdam. M r . H , J . J . Bijleveld, te 's Gravenhage. M r . A . W . van Beeck C a l k o e n , te Utrecht. M r . C. A . Chais van B u r e n , te Amsterdam. G . Craayvanger, te Utrecht. J . Backer D i r k s , te Nieuwediep, D r . J . I . Doedes, te Utrecht. M r . C. G . de B a l b i a n van D o o r n , te Utrecht. M r . J . J . van D o o r n i n c k , te Deventer. Dr. G

J . Dozy, te Deventer.

D r . J C. D r a b b e , te L e i d e n . E . A . Ebbinge W u b b e n , te Staphorst. J . H . E i c h m a n , te L e i d e n . J . van E i k , te Amsterdam. M r , J . van E i k J r . , te Amsterdam. D r . C. E k a m a , te Haarlem. W . A . E l b e r t s , te Zwolle. J h r . W . I. C. Rammelman Elsevier, te Leiden.

5 D r . C A . Engelbregt, te Utrecht. Mr. A. J

van Enschedé, te Haarlem

M r . J . J . E r m e r i n s , te Zierikzee. M r . J . W . Staats E v e r s , te A r n h e m . M r . D . E v e r w y n , te Londen. M r . E . N . M . E y c k van Zuylichem, te Maartensdijk. M r . G . J . F a b i u s , te Utrecht. M r . A . E . F a l c k , te Utrecht. M r . H . O. F e i t h , te

Groningen.

M r . P . E . F e i t h , te Amsterdam. M r . C. F o c k , te 's Gravenhage. M r . G . A . F o k k e r , te Middelburg. Jhr. M r . C. van Foreest, te H e i l o . D . F r a n k e n D z . , te Amsterdam. M r . G . D . F r a n q u i n e t , te Maastricht. M r . J . A . F r u i n , te Utrecht. D r . E . F r u i n , te Leiden. Jhr. M r . E . L

de G e e r , te Amsterdam.

J h r . M r . J . J . de Geer van E i j n h u i z e n , te Jutphaas. E . F . Georges, te Utrecht. M r . H . G e r l i n g s , te Haarlem. M r . S. J . van G e u n s , te Utrecht. M r . J . J . van G e u n s , te 's Gravenhage. Mr. J

G . G l e i c h m a n , te Amsterdam.

M r . W . Baron van G o l t s t e i n , te 's Gravenhage. M r . G . Groen van Prinsterer, te 's Gravenhage. D r . B. ter H a a r , te Utrecht. D r . J . C. H a c k e van M i j n d e n , te Mr.

E. L

Baron

van

Nieuw-Loosdreeht.

Hardenbroek

van

L o k h o r s t , fce

Amersfoort. JL H a r t o g , te Utrecht. Mr. B

T. Baron van Heemstra van F r o m a en Eibersbu-

r e n , te 's Gravenhage. Jhr. M r . H . J . van der H e i m , te 's Gravenhage. M r . C. G . C. van H e n g s t , te Utrecht.

6 S. G i l l e H e r i n g a , te Utreeht. M r . A , C. van H e u s d e , te 's Gravenhage. D r . A . A . van H e u s d e n , te Breda. W . J . Hofdijk, te Amsterdam. M r . J . A . H o f k e s , te Utrecht. M r . F . J . K . van H o o g s t r a t e n , te H a a r l e m . F . A . van Braam Houckgeest, te Nieuwe D i e p . M r . R . H . J . Gallandat H u e t , te H a a r l e m . D r . G . A . Hulsebos, te Utrecht. M r . E . Huydecoper van N i g t e v e c h t , te Utrecht. Jhr. M r . J . Huydecoper van Maarsseveen, te Maarsseveen. F . H . G . van I t e r s o n , te L e i d e n . M r . P . A . L . A . B a r o n van I t t e r s u m , te Utrecht. H . Q. Janssen, te St. A n n a ter M u i d e n . C. M

de J o n g van Rodenburgh, te Utrecht.

Jhr. M r . W . 0. M . de Jonge van E l l e m e e t , te Oost-Kapelle, J h r . M r . J . de Jonge van Zwijnsbergen, te Helvoirt. J h r M r . W . F . de J o n g e , te Utrecht. J . Jongeneel, te Deventer. M r . W . H . Cost Jordens, te Deventer. M r . H . W . J o r d e n s , te Deventer. T h . J o r i s s e n , te Amsterdam. M r . W . van der K a a y , te A l k m a a r . D r . C. M . K a n , te U t r e c h t . M r . E . H . K a r s t e n , te T i e l . J . M . van K e m p e n , te Voorschoten. Jhr. M r . J . de Bosch K e m p e r , te Amsterdam. H . M . Kesteloo, te Domburg. M r . W . P . Sautyn K l u y t , te Amsterdam. J . K n e p p e l h o u t , te Oosterbeek. M r . K . J . F . C. Kneppelhout van Sterkenburg, te Utrecht. W . J . K n o o p , te 's Gravenhage. W . K n o t t e n b e l t , te Mijnsheerenland. M r . H . J . K o e n e n , te Amsterdam. M r . J . S. G . K o n i n g , te Wedde.

7 D r . A . K u y p e r , te Amsterdam. G J

K u y p e r H z . , te 's Gravenhage. H . van L e n n e p , te Zeist.

M r . C. P . Lenshoek,

te "Wolfaartsdijk.

M r . L . E d . L e n t i n g , te Zutphen. P. A . L e u p e , te 's Gravenhage. Dr. J . P . T. van der L i t h , te Utrecht. Jhr. M r . J . W . van L o o n , te

Amsterdam.

W . van L o o n , te Utrecht. M r . C. T h . B a r o n van L y n d e n van Sandenburg,

te's Gra-

vanhage. M r . J . C. E . Baron van L y n d e n , te Middelburg. M r . E . M e l v i l Baron van L y n d e n , te Utrecht. C. van M a a n e n , te Breda. Jhr. M r . J . L . A

M a r t e n s , te Utrecht.

M r . W . C. M e e s , te Amsterdam. M r . C. E . M e r k u s , te Utrecht. D r . J . M e u l e m a n , te Doesburg. D r . P . van M e u r s , te Haarlem D r . W . M o l l , te Amsterdam. M r . J . H . M . Baron Mollerus van W e s t k e r k e , te Baarn. D r . H . E . M o l t z e r , te

Groningen.

D r . L . J . M o r e l l , te Utrecht. L . M u l d e r , te Utrecht. F . M u l l e r , te Amsterdam. D r . P . L . M u l l e r , te Haarlem. M r . C. A . ISTairac, te Barneveld. M r . N . F . van N o o t e n , te Utrecht. M r . F . H . van N o t t e n , te

Amsterdam.

M r . O. W . Star N u m a n , te 's Gravenhage. A

J . N i j l a n d , te Utrecht.

D r . C. G . E . Ontijd, te B r u m m e n . D r . J . J . van Oosterzee, te Utrecht. Jhr. J . Ort van Schonauwen,

te Arnhem.

E i d d e r Pauw van Wieldrecht, te Zeist.

8 M r . A . A . Wulfften P a l t h e , te Oldenzaal. A . P e r k , te H i l v e r s u m . J h r . M r . J . E . van P e r s i j n , te A r n h e m . J h r . M r . W . van de P o l l , te T i e l . A . P o m p e , te 's Gravenhage. B . de Poorter, te 's Gravenhage. M r . H . P . G . Quack, te Utrecht. J . C. W . Q u a c k , te Bemmel. M r . P . A . Ramaer, te

Winschoten.

M r . J . R a u van G a m e r e n , te A r n h e m . M r . J . W . L . R a v e n , te Utrecht. J . B . R i e t s t a p , te 's Gravenhage. D r . W . N . du R i e u , te L e i d e n . Jhr. M r . H . H . Roëll, te H a a r l e m . Jhr. M r . J . Roëll, te 's Gravenhage. M . Roest M z . , te Amsterdam. H . C. R o g g e , te Leiden. M r . H . G . R o m e r , te Utrecht. D r . R . C. H . Romer, te D e i l . D r . J . A . C. Rovers, te Utrecht. M r . W . J . Royaards van den H a m , te Utrecht. J . G . de Hoop Scheffer, te Amsterdam. A . Baron Schimmelpenninck U . Baron

van der O y e , te A r n h e m .

thoe Schwartzenberg

en

Hohenlandsberg,

Utrecht. Chr. Sepp, te L e i d e n . M r . L . C. H o r a Siccama, te Utrecht. Jhr, I. P . Six van H i l l e g o m , te Amsterdam. M r . A . G . A . Baron Sloet, te Zwolle. M r . J . J . S m i t s , te Nijkerk. M r . J . J . Uytwerf S t e r l i n g , te Utrecht. W . B . Stoof, te Utrecht. M r . G . N . de Stoppelaar, te Middelburg. M . Cohen S t u a r t , te Rotterdam. Mr. J . P

R . T a k , te

'sGravenhage.

te

J . A . Alberdingk T h i j m , te Amsterdam. D r . P . P . H . Alberdingk T h i j m , te Leuven. M r . G . van Tienhoven, te Amsterdam. J . J . van Toorenenbergen, te

Rotterdam.

M r . W . R . Baron van T u y l l van Serooskerken van Z u y l e n , te Zuilen. D r . H . Edema van der T u u k , te Noordwolde. M r . W . J . L . Umbgrove, M r . M . Verbrugge,

te Zutphen.

te Middelburg.

M r . P . Verloren van Themaat, te Utrecht. M r , W . A . Baron van Verschuer, te 's Gravenhage. D r . Eelco Verwijs, te Leiden. D r . P . J . V e t h , te L e i d e n . M r . C. Visseher, te A r n h e m . D r . N . P . Visseher, te Utrecht. D r . JST. P . V i s v l i e t , te Middelburg. D r . A . J . V i t r i n g a , te

Deventer.

M r . H . Vollenhoven, te 's Gravenhage. J . J . van Vollenhoven, te A r n h e m . M r . E . du Marchie van Voorthuijsen H z . , te Utrecht. G . A . Vorsterman van O y e n , te Aardenburg. M r . G . W . Vreede, te U t r e c h l . D r . M . de V r i e s , te Leiden. D r . A . V r o l i k , te 's Gravenhage. M r . W . E . H . Baron van Wassenaer

tot

Bennekom. Jhr. M r . W . H . de W a t t e v i l l e , te Utrecht. A . W . P . W e i t z e l , te Maastricht. D r . R . Westerhoff, te Warffum. M r . G . W i c h e r l i n c k , te Zwolle. D r . A . van der W i l l i g e n , te Haarlem. A . W i n k l e r P r i n s , te

Veendam.

P . H . W i t k a m p , te Amsterdam J . W o l b e r s , te Utrecht. E . Cats W o r , te Eukhuizen.

Catwijck^ te

10 B . W . W t t e w a a l , te Leiden. J h r . M r . L . H . van A s e h van W i j e k , te W i j k bij Duurstede. D r . J . A . Gerth van W i j k , te Groningen. D r . J . A , W y n n e , te Groningen M r . N . J . van IJsselsteyn, te 's Gravenhage.

G E N O O T S C H A P P E N OF I N R I C H T I N G E N , M E T W E L K E H E T HISTORISCH GENOOTSCHAP, GEVESTIGD T E U T R E C H T , I N B E T R E K K I N G STAAT.

Koninklijke

Akademie

van Wetenschappen,

te

Am-

sterdam. K o n i n k l i j k e Bibliotheek, te 's Gravenhage. Koninklijk Instituut voor L a n d - , T a a l - en Volkenkunde van N e e r l . Indië, te 's Gravenhage. Provinciaal Genootschap van K u n s t e n en

Wetenschap-

pen i n N o o r d - B r a b a n t , te 's Hertogenbosch. Provinciaal Utrechtsen Wetenschappen,

Genootschap van K u n s t e n en

te Utrecht.

Eriesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalk u n d e , te Leeuwarden. Maatschappij der Nederlandsche L e t t e r k u n d e , te L e i d e n . Bataviaasch Genootschap van K u n s t e n en Wetenschappen, te Batavia. Indisch

Genootschap,

onder de

zinspreuk: Onderzoek

leidt tot waarheid, te 's Gravenhage. Vereeniging

tot beoefening van Overijsselsen Regt en

Geschiedenis, te Zwolle. Stads Bibliotheek, te Amsterdam. Openbare Bibliotheek, te A r n h e m . Provinciale Bibliotheek van Zeeland, te Middelburg. Geschied- en Oudheidk. Genootschap i n het Hertogdom L i m b u r g , te Maastricht.

11 Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beauxarts de B e l g i q u e , te Brussel. Commissions royales d'Arts et d'Archéologie,

te Brussel

Académie d'Archéologie de Belgique, te Antwerpen. Société archéologique

de N a m u r , te Namen.

Société scientifique et littéraire d u L i m b o u r g , te Tongeren. Société d'Histoire et d'Archéologie,

te Genève.

Société d'Histoire de la Suisse romande, I n s t i t u t archéologique

Institut luxembourgeois, Oudheidkundige

te Lausanne.

liégeois, te L u i k . te Luxemburg.

K r i n g van het land van W a e s , te St.

Nikolaas. Comité central de publication des inscriptions funéraires et monumentales de la Elandre oriëntale, te Gent. Messager de G a n d , te G e n t Königlich bayerische Akademie der Wissenschaften,

te

München. V e r e i n für hamburgische Geschichte, te H a m b u r g . V e r e i n für K u n s t und A l t e r t h u m i n U l m und OberSchwaben, te U l m . V e r e i n von Alterthumsfreunden im E h e i n l a n d e , te B o n n . Oberlausitzische

Gesellschaft

der

Wissenschaften,

te

Görlitz. Geschichts-

und JUterthumsforschende

Gesellschaft des

Osterlandes, te A l t e n b u r g . Alt-preussische Monathschrift, te Koningsberg. Historischer V e r e i n für Schwaben

und N e u b u r g ,

te

Augsburg. Germanisches M u s e u m , te Neurenberg. Historischer V e r e i n der Oberpfaltz und Regensburg,

te

Regensburg. Historischer Verein für Steiermark, te Gratz. Historischer Verein für Nieder-Sachsen, te Hannover. K . K . geographische Gesellschaft, te

Weenen.

12 Künstler-Vereiu für bremische Geschichte und Alterthümer, te

Bremen.

H a r z - V e r e i n für Geschichte und A l ter thümer, te nigerode. Smithsonian I n s t i t u t i o n , te

Washington.

R e a l Academia de la H i s t o r i a , te M a d r i d . De Universiteit te L u n d .

Wer

EERSTE

VERGADERING,

13 January 1872.

BIBLIOTHEEK. —

D E WATERGEUZEN. —

MUNTEN. —

K E L I N G E N UIT D E PAPIEREN V A N BENEN V A N D E O.-I.

SPROK-

BEWINDHEBBER

COMPAGNIE.

BIBLIOTHEEK.

T e n geschenke ontvangen: V a n de Schrijvers: W . A . P e r k , Eene Reünie en een Uitvaart. B r e d a , 1871. 8°. D r . H . R u m p , Literarischer Handweiser, n°. 110. M u n ster, 1871. 8°. J.

B . R i e t s t a p , Heraldische Bibliotheek,

Wapen-,

Geslacht-, Zegel- en Penningkunde, l

tijdschrift voor e

aflev. s Gra?

venhage, 1871. 8°. D r . J . P . H e y e , Bouwsteenen: Eerste jaarboek der Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis, Amsterdam. 8°.

1869—1872.

14

Bibliotheek.

De Watergeuzen.

Oud-Nederlandscfte Liederen, uit den Nederlandtschen Oedenck' clanck van Adrianus Valerius,

met toelichting en klavierbe-

geleiding van D r . A . D . Looman.

U t r e c h t , 1871. 8°.

J . P . Sweelinck, Zeven orgelstukken, licht door R . E i t n e r .

DE

bewerkt en toege-

U t r e c h t , 1871. 8°.

WATERGEUZEN.

Naar aanleiding van het werk van Holswarth spreekt D r . W . Gt. B r i l l over den afval der Nederlanden van Spanje. Blijkens eenige i n de laatste dagen openbaar gemaakte artikelen spreken de woordvoerders van de Roomsch-Katholieken i n deze dagen even als vroeger, doch thans, ten gevolge van de bestaande vrijheid, i n het openbaar, het gevoelen u i t , dat de Republiek niet had behoeven te worden opgericht om de Nederlanders vrijheid te doen bezitt e n , en dat men die vrijheid onder het bestaande Spaansche bewind even goed zou hebben genoten. Bij alle geneigdheid om de andere partij het woord te g u n n e n , moeten wij niet veroorloven dat de Watergeuzen al te streng worden beoordeeld.

E r bestonden vele rede-

nen die tot verbittering aanleiding gaven. W a t de Nederlanders recht meenden te hebben te doen gelden, werd door Spanje met geweld onderdrukt.

W i l l e m I had een-

maal den oorlog aan de handlangers eener hem verderfelijk dunkende staatkunde verklaard, en moest dus gebruik maken van de hem ten dienste staande middelen. V a n daar de uitgifte van kaperbrieven, die echter met restrictie werden gegeven.

W a t de vervolging tegen priesters

Be Watergeuzen. Munten.

Eerste sprokkeling enz.

15

betreft, zij was niet zelden het middel om Katholieke Vorsten, nopen,

onder anderen den Vorst van P a l t s - N e u b u r g , te het recht der Gereformeerden ten hunnent beter

te ontzien.

MUNTEN.

D e H e e r Kneppelhout van Sterkenburg geeft ter bezichtiging eenige munten uit den tijd van den opstand i n de Zuidelijke Nederlanden onder Joseph I I .

EERSTE

SPROKKELING

uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie.

I. Octroijen van de Comp , en de subsidien dies wegens a

aan den Staat betaald. A° 1602 is het Octroij aan de Oost-Ind. Comp verleent a

voor een recognitie van ƒ 25000, welke somme den Staat i n de C o m p A° 1622

a

herideerde.

heeft de Comp

H

voor de continuatie van het-

zelve niets betaald. A° 1647 is voor de continuatie van het Octroij voor den tijd van 25 j a r e n , en zulks tot den jar e 1672 toe, betaald 15 tonnen gouds i n termijnen;

16

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen A° 1665 dog, ter oorzake van den oorlog met E n g e l a n d ,

heeft de C o m p

a

met den Staat aeeoord aangegaan, om

voor de continuatie van 't Octroij, tot den jare 1700 incluys, en zulks voor 28 j a r e n , gedurende dien Engelsche oorlog, ' t l a n d jaarlijks bij te staan met 20 schepen van oorlog, 'twelk een jaar geschied zijnde, heeft de C o m p dit het a

volgende jaar afgekogt voor 12 t o n n e n , en ' t j a a r daaraan (de vrede gesloten zijnde) afgemaakt voor / 860000, en zulks te samen / 2060000 (behalven d'equipagie van de gem 20 schepen a° 1665, die door de ongeluckige zeeslag voor een goed gedeelte waren i n de grond geboort, gesprongen en de rest zeer gedevaliseert). A° 1696 heeft de C o m p

a

voor een veertigjarig Octroy,

te beginnen met den jare 1701 en eindigende a° 1740 incluys, aan den Staat betaald 30 tonnen gouds i n drie termijnen.

Item een bijslag van ƒ 12000.

A " 1740, 22 X b r . , is 't Octroij geprolongeert voor een jaar en dus tot 31 X b r . 1741. A° 1 7 4 1 , 25 X b r . , als voren tot ult° X b r . 1742. A° 1742, 31 X b r . is hetzelve geprolongeert voor de tijd van 12 j a r e n , en zulks tot u i t X b r . 1754 i n c l u y s , voor 0

een recognitie van ] / 3 3 part i n de jaarlijkse repartitie. A° 1748, 19 Septb., is gecontinueert voor 20 j a r e n , naa dat het doen nog standhoudende zou wezen afgelopen, en dus tot a° 1774 i n c l u y s , voor ƒ 1200000, te voldoen met 1570000 gg salpeter a / 40 tC° en het resterende, van ƒ 572000, i n contanten.

17

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie.

II. Soraarium ofte samentreckinge

van alle de gedragen lasten, en daar en

tegens alle de winsten, inkomsten en andere revenuen, bij de Gouvernementen en Comptoiren der generale Oost-Indische Comp. in India, hier onder genoemt, in 10 agter een volgende jaaren, sedert A ° 1684 tot 1694 gedaan, gevallen en ingekoomen, komt

waar door, bij 't slot deser optelling,

te blijken dat de groote gesupporteere ongelden op alle de lastige

Comptoiren,

item

der uytgesette

expeditien &a. de voordelen

op de

winstgevende Comptoiren in de voorsz. tijdt nogt komen te surmontieren, en ten agteren is geteert een aansienlijke somma van /

1684

Generale ongelden.

en

Generale winsten, inr komende vragten, confiscate en &a.

1685 Batavia

ƒ

2661174.12. 5 ƒ

1334519.16. 3

1686

-

2339150.18. 3

-

1507280. 8.13

-

2328701.13.12

»

-

2311542.19.—

»

-

2179296.13.11

-

2368684.15.14

1687 1688 1689 1690 1691

n

-

2121721. 7. 9

1692

„

-

2144964. 4. 6

-

1986799. 9.12

-

1795781.12. 5

1693 1694

»

Somma

ƒ22237818.

7926183.5.9 / . l

i4

Gevorderde Veragbterde Comptoiren.

1729751.16.10 1816245.18. 4 1700978.17. 4 1496044. 9.15 2223037. 8. 4 1517112.15. 9 1730890. 9.11 1931209.—. 8

6.13 ƒ 1 6 9 8 7 0 7 1 .

1. 1

1684

ƒ

5250747. 5.12

ƒ

1519570. 5. 7

ƒ

6770317.11. 3

en 1685 Amboina ƒ

233185.

3.— ƒ

1690

»

-

1691

n

-

218358. 3. 3

-

238086.19. 2

„

-

248559. 2. 8

»

-

267294.19. 7

-

ƒ

2434549. 6.11

ƒ

1686

*

-

268187.19.10

1687

»

-

276255.13. 2

1688

-

245991. 2. 6

1689

-

210986.12.15 227643.11. 6

1692 1693 1694

Somma

101411.12.15 90137. 6. 7 91511.17.11 81146. 9.13 83501.11. 2 85462. 1. 5 96719. 3. 2 92240.16.13 86585.19.14 106262. 2. 2 914979. 1. 4

Transporteeren XXVIII. J .

2

18

Eerde sprokkeling uit de papieren van eenen

Generale ongelden. 1684

Generale winsteu, inkomende scheepsvragten en confiscation.

en

Transport

1685 Banda 1686 1687"

»

1688 1689 1690 1691

n

)»

„

1692 1693 1694 Somma

203430. 9.13

-

ƒ

6770317.11. 3

/

1449224.14.13

39195.12. 6

194417.18.—

-

36355.—. 1

204132.16.—

-

47248. 1. 5

190569. 2.10

-

45580. 5.10

199558. 8. 1

-

49900.17. 6

209358.

ƒ

/

Gevorderde Veraghterde Comptoiren.

5.—

-

48709. 4.12

193435. 7.11

-

55852.11. 1 60464. 4.1 2

180479. 2.14

-

175841. 5.15

-

53798.18. 2

173463. 7. 7

-

38356.13. 3

1924686. 3. 7

ƒ

475461. 8.10

1684 en 1685 Ternaten

/

136811. 7.10

ƒ

43497.—. 2

1686

-

172489.15.12

-

53732. 2.15

319685. 7. 1

-

105191. 6.15

170984. 7.14

-

42874.14. 6

162954.19.12

-

39919.10.10

1691 1692 daar onder-\ de ongelden I van Manado ( van 1690 en > 1691,alsme-l de de win-1 sten ^

118125. 9. 8

-

38639.10.14

172394. 2. 7

57906.12. 2

1693

„

164367.15.11

46443.13. 6

1694

„

168373.19.12

50917.11. 3

1687) 1688)

ia 24 maanden

1689 1690

it

Somma

-

/

1586187. 5. 7

ƒ 479122. 3./

1684

1107065. 2. 7

en 1685 1686

Macasser ƒ „

111024.17.12

ƒ

40431. 2. 7

127241. 9. 4

71899. 8. 1 81739.—. 7

1687

„

122996.11. 8

1688

„

124845.15. 9

54036. 3. 5

1689

„

109203. 1.12

60256.10. 9

1690

„

118935.10. 3

53976.10. 3

1691

„

127609. 5. 3

50822. 3.10

1692

„

7.—

27120. 3. 4

1693

„

120703. 5. 9

39914. 9.11

1694

„

109467. 4.12

47193.14.13

Somma

78727.

ƒ

1150754. 8. 8

-

527392. 6. 6 ƒ

Trausporteeren

ƒ

623362. 2. 2 • 9949969.10. 9

19

Bewindhebber der Oost'Indische Compagnie.

Generale ongelden. 1684 en 1685 Thimor

ƒ

23311. 9.14

f

11379.

18388.12. 5

„

26478.18.11

-

1687

„

29161.16. 6

-

12546.14.14

1688

„

42206.11.10

-

15558.—. 8

1689

„

22982.12. 3

-

14655. 8.11

1690

„

15762.16.14

-

14842.15.—

1691

„

9072. 1. 6

1692

„

14426. 9.11

-

10264.16. 5

„

16850.11. 8

1694

„

16587.18.—

Somma

ƒ

216841. 6. 3

ƒ

9949969.10. 9

2.—

1686

1693


Generale winsten, inkomende scheepsvragten en eonfiscatien. P . Transport

9638.12. 8 8027.16. 8 6078. 2.10 ƒ

121380. 1. 5 95461. 4.14

1684 en 1685 Cheylon ƒ

1031684.11.12

ƒ

730076.17.15

-

1105163. 6.12

-

657377. 9.12

1686

„'

1687

„

- '1097422. 2.13

-

801996. 7. 5

1688

„

-

1112926. 2.15

-

604239.18. 1 622569.19. 6

1689

„

-

1099357. 5. 3

-

1690

„

-

1173228. 7. 6

-

558153. 7. 3

1691

„

-

1288419. 1. 3

-

667227.10. 8

1692

„

-

1055992.14.—

-

602245.12.12

1693

„

-

1113468.—.10

-

604733.16. 8

1694

„

-

1157591. 8.14

-

536242. 3. 9

Somma

ƒ 1 1 2 3 5 2 5 3 . 1. 8

ƒ 6 3 8 4 8 6 3 . 2.15

1684

ƒ

4850389.18. 9

f

14895820.14.—

en 1685 Cormandel ƒ 256646.16. 3 ƒ 279319.—. 1 1686

1493192.19. 1 724936.12. 4

1687

370984.14. 4

349985.13.13

1688

286219. 1.13

626138.17.—

1689

296560.19.15

808196. 9.13

1690

369782.12. 8

1077325. 1. 8

1691

354958.16. 7

1120292.11. 7

1692

439909.10. 3

701919.10. 1

1693

401203.16.15

684858. 1.11

1694 Excepte N a gapatn., wel- j kers lasten en I winsten van't \ voorige j aar [ 177808. 1.10 niet veel zal \ komen te differ eeren 1

Somma

-

497946.12.11

ƒ 3 2 3 3 3 9 3 . 9.15 ƒ

8084792. 9. 5 f Transporteeren

4851398.19. 6

20

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen



Generale winsten, inkomende scheepsvragten en confiscatien.

P r . transport f 4851398.19. 6

en 1685 Mallabaer f

201308. 6.10

ƒ

146420.17. 9

1686

„

-

199232.10. 5

-

166307.15.11

1687

„

-

186412.17. 8

-

162843.19.10

1688

„

-

218818. 2.13

-

118780. 4.11

1689

„

-

240822. 4.13

-

157861.18. 7

1690

„

-

241699. 2 . —

-

154361. 8.12

1691

„

-

457294.16. 8

-

241869. 7. 1

1692

„

-

420130.17.—

-

212846.11.14

1693

„

-

396429. 8. 1

-

205314. 5. 1

Somma

ƒ2562148.

f

14895820.14.—

f 1566606.18.12

5.10

f

995541.16.14

1684 en 1685 Bengaele

174704.11.10

484535.14. 3

1686

239668. 7.11

488560.11. 1

1687

239634.—. 1

666788. 2. 6

1688

172829.18. 7

238858.10.12

1689

217822. 8. 4

792579.10. 6

1690

193341.15. 9

641870.13.13

1691

187964.12. 4

697053. 1. 5

1692

224073. 5. 1

269573. 2.12

1693

217134.—. 6

449888.14.13

1694

224884. 9. 2 Somma

ƒ 2092057. 8. 7

47796.

1.—

ƒ 4777504. 2. 7 ƒ

2685446.14.—

1684 en 1685 Souratta

f

210150.—. 9

ƒ

1686

-

237614. 7.12

-

351642.—.13

-

163048. 3.14

-

936185. 6.15 531237. S.14

Ti

1687

802051. 6. 9

1688

n

-

140225. 8. 6

-

1689

n

-

98628.15. 4

-

75188?. 8. 2

1690

n

-

85126. 1.14

-

757731.17. 3

1691

n

- * 91939. 5. 5

-

731150.17.—

1692

»

-

-

592767.11. 9

-

528696.11. 3

131438. 7. 4

1693

-

86584.12.13

1694

-

149109. 7. 5

Somma

ƒ1393864.10.

6

- 1072585.11. 8 f 7055930.19.12 ƒ 5662066. 9. 6 Transporteeren

f 13198912. 2.12

ƒ 15891362.10.14





Pr. transport ƒ 13198912. 2.12 1685 Persien 1686

»

1687 1688

V

1689 1690 1691

f

-

50509.13. 5 87333. 9.13 79569. 3. 6 45786. 5. 6 55859.10. 8 39998.16. 9 108758.12.12

1693

„ „

1694

»

-

46890.12.—

Somma

ƒ

647601.10.11

1692

82538.10.15 50356.16. 1

ƒ

134653. 9.10

-

127377. 6.11

-

21

ƒ 15891362.10.13

58353.12.11 647680. 4. 1 493710. 3. 1 61024.15.12 242820. 4.11 561247.17. 2 332815. 9. 7 495488. 9.10

ƒ3155171.12.12 ƒ 2507570. 2. 1

1684 en 1685 Mallacca 1686

„

1687

n

1688

)>

1689

n

1690

„

1691

ii

1692

»

1693 1694 8omma

f

-

163167. 3.12 156709. 4. 4 167436. 5.10 367111.15. 7 149898.17. 8 165822. 7. 4 159580.

2.—

140764.—.11 129337. 7. 1 127687.18.11

ƒ1527515.

f

-

147875.12.11 110398.18.10 114578. 2. 2 144030. 7.4 J 202854.10.15 165306.17. 7 85336. 3. 2 105060. 3. 1 99472.19.13 92327.15. 8

2. 4 ƒ 1267241.10.9^ ƒ

260273.11.10^

1684 en 1685 Padangh 1686

»

1687 1688

»

1689

n

1690

ii

1691

»

1692

»

1693 1694

a

Somma

ƒ

-

ƒ

133386. 4. 5 156624.10. 2 109851. 4. 8 129578.10. 3 90627.13. 7 82624.14.12 145177. 6. 6 69760.11. 7 189190.

4.—

99249.11.14

f

-

121507. 7.10 219233. 5. 5 94916. 6. 7 104759.—. 9 52885. 1. 4 106508.13. 3 125743. 8. 2 43354. 7. 6 163645.—. 3 60433.14.11

1206070.11— ƒ 1092986. 4.12 ƒ Transporteeren

ƒ 15706482. 4.13

113084. 6. 4

f 16264720. 8.12£

22

Eerde sprokkeling uit de papieren mn eenen


Generale winsten, inkoniende scheepsvragten en confiseatien.

en

P r . transport ƒ 15706482. 4.13

1685 Palembang ƒ 1686

»

1687

9i

1688

n

1689

»

1690 1691


»

1692 1693

93

1694

» Somma

ƒ

37137. 4.11^- f 31720.10. 6 31926.11.11 35515. 1. 6 22448. 8. 6 24368. 6. 5 38402. 6. 8 43882.14. 3 40354.—«.12 40384. 4.11

-

346139. 8.15- f

f 16264720. 8.12|

62751. 7.13 ? 1

61047. 4. 9 120245.18. 4 21526.18.15 10737. 1.12 20988.18. 3 22212.10. 7 29537. 5.10 16154.15.13 24251. 7. 9 389453. 8.l5iƒ

40313.19.15y

1684 en 1685 Jamby

ƒ

9473. 3.14

f

12340.17. 1

1686

-

9013. 2. 6

12092.—. 1

9998.11. 6

-

-

72439. 8.13

-

5100. 5. 7

f

100924. 6. 7

f

35920.13. 3

1687

6387.10.10

tot 1691 Somma

65003.13. 4 1684 en 1685 Japan 1686 1687

»

1688

»

1689

3*

1690 1691

»

1692

11

1693

„

1694 Somma

f

-

166400.18. 7 185837. 9. 5 163475.

7.—

153969.16.15 161955.19. 1 154449.11. 1 155307. 8. 8 158314.18. 3 152753.18. 6 148704.10.15

ƒ 1601569.17.14

f

-

506229.17.12 487440. 3. 6 535858.11.10 533919. 9. 4 521767.18. 6 504354.—. 5 512158. 3. 3 558586.14.— 587085.17.14 582670. 4. 6

f 5330071.—. 2 f Transporteeren

3758501. 2. 4

f 18498297. 7. f

f 18151636. 2.8£




Gevorderde "Veraghterde Comptoiren.

Pr. transport f 18498297. 7. \ 1685 Siam

-

1686

-

1687 1688

»

1689

n

1690

n

1691

ii

1692 1693 1694

f

»

-

-

Somma

40428.13.13 48112.10. 8 15129.

9.—

25705. 2. 7 27737.10. 4 21663.19.12 16851.—.10 19643. 3. 4 16578. 2.14 57039. 4.11 288888.17. 3

f

f

23

f 18151636. 2. 8£

18873. 3. 6 4290. 6.13 3509. 6. 8 10222. 2. 2 17340.—. 4 29097.14.11 8087. 9.14 17009. 5. 4 10518.15.15 39004.11.— 158852.15.13

1684

f

130036. 1. 6

f

2S835.10.12

f

550514. 5. 1

en 1685 Toncquin ƒ 1686 1687

»

1688 1689

i»

1690 1691 1692

„

1693

a

1694

ii

Somma

-

-

17982. 8. 7 18101.14.15 18798.13. 2 20589.14. 9 22474.17. 4 23751. 4. 6

-

21926.17. 8

f

231752. 2.11

32674. 2.15 27539. 4. 9 27913.

5.—

f

29014. 2.12

-

19531.15.14

-

28550. 5. 3 30889. 5. 2 19590.14.15 18164. 5. 4 7243.10. 9 29244.15. 1

-

10675. 5. 9

-

10012.11.10

f

202916.11.15

1684 en

Voyagie

1685 na China 1686

„

1687

n n

1688

»

1689 Somma

4627. 1. 6

f

183191.14.15

-

14809.17.15

-

194616.10. 7

f

70263.12. 9

f

29154.10.12 6389.15. 5 6983.15. 9 8298.11.10

-

171138. 4.13

-

74749.12. 9

-

38850.11.17 66896. 6. 9 729443. 1. 6

1691

f

659179. 8.13

en 1692 Japara 1693

a

1694

n

Somma

J

214830. 8. 5

-

171929. 1. 3

f

601420. 3. 5

214660.13. 3

ƒ

-

19956.

3.—

11061.

1.—

19888.14. 4 50905.18. 4

Transporteren

f 20137477.15.13 - f 17039^09.19.3^ 1

24

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen Generale winsten, inkoGenerale ongelden.

mende scheepsvrag-

1686

Gevorderde

Veraghterde

Comptoiren.

ten en confiscatien.

en

Pr. transport f 20137477.15.13? /

1687 Bantam

92975. 9. 8

1688

„

98216. 3,15

20387.19. 9

1689

„

95279.11.10

12952. 1. 2

f

1690

„

79488.13.15

11170.16.14

1691

„

105439. 9. 1

17827. 7. 8

1692

„

78303.16. 1

12781. 8.13

1693

„

66233.10.10

15503.19.14

1694

„

71978.

20026.15. 7

Somma

ƒ

5 —

687914.19.12

ƒ

123921.—.14

1682 tot

17039109.19.3^

13270.11.11

~~

ƒ

563993.18.14

ƒ

99041. 7.14

Voyage na

1691

Cheribon ƒ

236571. 9.13

-

192519.18.15

en 1692

„

-

15923.19. 3

-

1581.13.13

1693

„

-

7387.14. 6

-

1611. 5.13

1694

„

-

35230.16. 4

-

359.13. 3

f

295113.19.10

-

196072.11.12

Somma

1687 Voyage na d'eylande Canton

/

3599. 8. 3

9. 4

-

51690.—. 9

f

8700.17. 7

-

97218.13. 2

ƒ

45528.12. 9

1688 1689

„

5101.

Somma 1682

=

=

=

88517.15.11

=

tot 1686 Besondere voyagiemet 'tjaght de Purmer, aanwinsten

ƒ

aan ongelden -

44160.11.11 5564.17.14

Resteer aan suyvere winsten

ƒ

38595.13.13

1685 en 1686 Voyagie na Madagascar aan ongelden

f

4474. 4. 9

1686 en 1687

628.12.13 5105.17. 6 Transportere

/ 20264591. 5. 5| ƒ 16707251. 3. 5£

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. Gevorderde

25 Veraghterde

Comptoiren.

1685 en

P . transport r

ƒ 20264591. 5. 5| ƒ 16707251. 3. 5 ±

1686 Expeditie van oorlog na Persia, aan ongelden

/

76879.12.15

ƒ

31642.13.15

1685 tot 1687 Ambassade

na China aan

ongelden

ƒ

91677. 2. 1

-

60034. 8. 2

Waarvan afgaan de gevallen winsten

Resteert voor het ten agteren geteerde 1690 en 1691 Ambassade naa 't Hoff van Persia een R. aan ongelden

*

- 147421.17. 3

1686 tot 1688 Expeditie naa de Biltonse rovers, en vervolgens ook naa Jamby, tot dempinge van de welbekende rover Jan de Pertuan, aan ongelden

- 119474.

2.—

1677 tot 1691 De onvereffende

reekening

Japara, aan ongelden aan winsten

van ' t comptoir f 2713710. 2.4| - 1514947. 7.1 f

Resteert voor ten agteren geteerde

1198762.15. 3

Ongelden van de Bantamsen oorlog, soo veel ten laste die rekening sedert a° 1682 tot 1686 is afgeschreven en afgetrokken sijnde, de partijen die ten voordeele derselve sijn ingenomen

-

797084.10.14

-

552007.11.15

Onkosten van de vloot van defentie, onder de vlagge van den Command? Simon van den Bergh, soo veel daar aan sedert 18 Sept. 1692, dat deselve van hier tegens de Fransche is uitgerust, tot het slot der jongste generale boeken is bekostigt Onkosten van de vloot, onder de vlagge van den Command* Paulus Huntum

-

54937.

5.—

-

68499. 7 . —

-

394837. 7 3

Expeditie na Pondechery, onder 't commando van den Command* Harman "Wanderpoll Sedert a° 1684 tot 1694 monterende goederen, die met de schepen op see verongelukt en verbrant sijn Item de betaalde intresten der opgenome capitalen over geheel India, tot voortsettinge van den algeraeene handel van de generale Comp. in voorsz. tijt Transporteeren XXVIII. J .

ƒ 20264591. 5. 5y

- 6025702.18. 9 ƒ 27174501. 5.2£ 3

26

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenèn Gevorderde Veraghterde Comptoiren. P*. transport /

20264591. 5. 5f

ƒ27174501.

5. 2 J

Dito aan de scheeps Officieren van de uit 't vaderland komende schepen, tot premien van spoedige reysen vereert

ƒ

56175.-—.

Sedert boven sijn bij de generale boeken op diversche Comptoire op reekening v«n oude uytstaande schulden, als quade schulde en banqueroutten, affgeschreven en affgetrokken, sijnde de partijen die ten voordeele van die reekening sijn gebraght

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

546599. 7.10

Veroverde soo veel i n den tijt van tien jaren, sedert 1684 tot 1694,

de lasten deser rekening is

affgesz., gesubstraheert de partijen die ten voordeelen der reekening sijn gebragt

,

.

-

171830. 3.12

-

55252. 4. 9

-

141018.15. 8

-

45397.14. 5

Afgeleyde en verongelukte vaartuygen, soo jachjes, chialoupen & a , hier in Indien gebouwt, welke in voorsz. tijt verongelukt, als door ouderdom afgeleyt en verkogt &a, ten lasten dier rekening is afgesz. A© 1694 sijn vijf diversche posten, die bij de Bantamse boeken onder de effecten hebben voortgelopen en wegens de reekening van timmeragie, expeditie na Lampo & a , volgens

ordre der Hooge

Regeeringh ten laste van 't generaal affgesz Als boven wegens de vereffeningh der jo. japaarsboeken, Volgens resolutie van haar Hoogh Eds Bedraagbt hetgeene op diverse Comptoire en door verscheyde rekening in de tijd van tien jaren is veragtert En

ƒ28190774.10.141

daar en tegens bet gevorderde op de winst-

gevende Comptoire

- 20264591. 5. 5 |

Sulx hier uyt komt te blijken, de winsten van de lasten gesubstraheert sijnde, den staat van de Comp, in de voorsz. tien jaren is veragtert en te rugh geteert een somma van

.

,.

.

.

;

.

.

.

.

ƒ

7926183. 5. 9f

4

27


III. Corte aanwijsinge van het verschil tusschen de

gedrage

lasten over geheel I n d i a , en daarentegens de behaalde voordeelen op den Indiaanschen handel, i n den tijt van veertigh j a a r e n , sedert a° 1654 tot 1694, genomen t i e n tot tien j a r e n , waar bij sal comen te consteren hoe veel den staat van Generaale Comp. hier te lande i n de laas te tien j a r e n , door de meerder gedragen lasten, als behaalde w i n s t e n , is veragtert en terugh geteert, namenlijk: Van a°

^^deelên™ "

Gedragen lasten.

01

Meerder winsten.

1654 tot 1664 ƒ 45471220. 3. 4

ƒ43465636.4.— ƒ

1664

„ 1674 - 68599687. 1.15

- 51365481. 2. 9

- 17234185.19. 6

1674

„ 1684 - 64424609.17. 3

- 58717975.14. 9

-

1684

„ 1694 - 61824420.15 3~ - 69750604.—.12-

Meerder lasten.

2005583.19.4

5706634. 2.10 ƒ 7926183. 5. 9&

D i t groot verschil resideert voor een groot deel of meer dan tonnen alleen i n J a p a n , daar de winsten tien jahren vóór en tien jaar daar n a , telkens veel minder sijn geweest en met de laaste tien jaaren i n winsten boven de lasten alleen 70 tonnen differeert. Dese bovenstaande generale lasten en voordeelen door ons ondergesz. geresumeert en met de vereischte aandagt van post tot post nader samengetrocken sijnde, sijn bevonden met de generale boeken van de laaste gepasseerde

tien jaren ten vollen te accorderen en overeen slaan, u y t -

gesondert voor eerst seekeren som van ƒ 3 9 9 0 4 . — . — , a° 1688/89 uyt de Cormandelse boeken van 1687/88,

op de reekening van de verdiende

scheepsvrag ten bij ' t Generaal ingenoomen, en alsoo de voordeelige partijen die somma hebbende ƒ 2 9 2 3 7 . 1 5 . — , wegens

moeten

vergrooten.

E n ten anderen ook

't kostende van 't hier gehouden jaghtje de Su-

sanna, bij de present overgaande gesloten general en boeken van a° 1693/94, o p : „Equipagie off generale onkosten van schepen" gebragt, en alsoo de lasten van gelijken hebbende moeten verswaaren, sulx dese partijen van den andere getrokken een meerder voordeel soude geresteert hebben van

28

Eerste sprokkeling nit de papieren van eenen

ƒ 10666. 5 . — ,

't gunt wijnigh is en gevolge], het bovenstaande thien

jaren agterstal van

ƒ 7926183. 5. 9 y

i4

soude doen deminueeren off incrimpen tot op dese

/

J4

Batavia i n 't Casteel desen 2 9

e n

7915517.—. 9 / . 3

November anno 1695.

( W a s get.) D i r k Comans en A . van E i j n . "Wij ondergesz., expresse Gecomm , verclaren bij desen, de vooren8

staande samentrekkinge van de generale lasten en winsten over geheel I n d i e n , i n den tijt van 10 j a r e n , ofte sedert a° 1684 tot a° 1694 gevallen, tegens haar principale nagesien en daar mede accorderende bevonden te hebben. Batavia i n 't Casteel, den laasten J a n i 1696. ri

( W a s get.) Dk van Groenensteyn, D a v i d van U c h e l e n , And

s

Muller.

IV. Corte vertoninge van den staat der E . Comp. tot B a t a v i a , soo als die met sluytingh der Bataviase negotieboeken onder u i t Augustus 1695 is bevonde te weezen. 0

Ongelden en lasten i n 12 m . , sedert p

m o

September a° 1694 tot uit* A u g u s t u s

a° 1695, voorgevallen, te w e t e n : Soldijen voor 't betaalde aan 's Comp

8

dinaaren aan land beschijder de somma van

ƒ486016.

9.—

Betaalde scheepssoldijen aan de zeevarende op de scheepe beschijde . . .

ƒ 94943. 3. 8

Soldijen der Inlanderen aan verschijde i n l . militaire betaalt boven gl. 39409.10 de Comptoire aangerek* ƒ 4 2 0 3 9 . 1 5 . — ƒ622999. 7. 8

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. Transport

29

/ 622999. 7. 8

Equipagie van schepen voor de timmer i n g verstrekkinge &a ten behoeve gedaan, buyten die tot eenige expeditie tegens de Fransen sijn gemployeert. . ƒ 908582.11.10 Betaalde intresten van de capitaalen bij de Comp. hier op intrest staande, hoewel dit voor geen eygentlijke last van Batavia te houden is f 377395. 2. 8 E x t r a ordinaire onkosten voor 't verstrekte ten behoeve der inlandse P r i n c e n , Groten, Gesanten &a, en eenige vertrokkene gequalificeerdens, benevens soodannige onkosten als niet direct tot de B a taviase lasten, maar wel tot de algemene staat van de Comp. betrekkelijk zijn . f

12086. 2. 7

Ordinaire onkosten, boven gl. 1995244.1 wegens de ongelden der koopmansz., ten faveure deser rekening gebragt . . . f

97227.19.14

Ordinaire rantsoenen voor de kostgelden, provisien & a , aan 's Comp. uytgereykt ƒ267132.16.— Kostgelden der inlantse militaire ƒ

2661.—.— ƒ 269793.16.—

'tCollegie van den A g t b . E a a t van Justitie deser Casteels, voor de inkomste van dien ƒ

3911.18.—

Scheepscamer deser steede, als voren, boven g l . 911.11 8 aan i n k o m s t e , als . ƒ

8027. 9 . —

't Hospitaal voor 't bekostigde ten behoeven van 's Comp, impotente dienaren, boven g l . 8661. 2. 8, wegens haar halve gagie daar tegens gerescontreert. . . ƒ

15511.19.—

Fortificatie ongelden

ƒ 26950.16. 8

Onkosten van C o m p paardestal . s

. ƒ 14914. 9. 8

Somma, de algemene ongelden en lasten bedragen

ƒ2357401.11.15

Eerste sprokkeling uit de papieren van eénen

30

Transport

/ 2357401.11.15

W i n s t e n en voordelen die daar wegens werde gerescontreert, a l s : O p de koopmanschappen & a , bij verkoop geproviteert, boven ƒ 9388.—.2 aan verlies en andere afschrijvinge, te weten: Op 110487 fg amphioen ƒ 577087.16.13 1399340

„ peper.

. - 1 1 7 0 2 1 . 7. 3

Op de fijne specerijen O p de verdere

51232. 8.10

koop-

mansz., kleden en veele andere waare i n alles

. - 206680. 3.12 ƒ952021.16. 6

Op

de

contanten bij

uytgift

ƒ107006.17.14

Op de verkogte drank e n , provisien & a .

.

. - 97597. 3. 8

O p de betaalde soldijen en verstrekte subsidien . -

34652. 5 . —

Op verschijde behoefte & a , uyt de administration v e r k o g t 1 0 1 6 1 5 .

3.— /

340871. 9. 6

ƒ1292893. 5.12 Inkomsten des Koningrijks Jakkatra boven g l . 11077.10.— gegeven afslag De

ontfangene

geschencken

. - 473550. 7. 8

boven

ƒ2510. 2 . — aan uytgegeven schenkagie Door confiscatie geprofiteert

. . .

2865.17.—

-

13415. 1. 4

-

2132.12. 8

D e verdiende vragten en transportgelden Somma,

de

algemeene

winsten en

voordelen bedragen

ƒ 1784857. 4 . —

B i j gevolge soude Batavia nog veragtert wesen

/

572544. 7.15


31

D e reële effecten volgens de negotieboeken over blijvende, bestaan i n 't volgende, a l s : A a n contante, ongemunt gout en silver i n de grove geldtkamer bij de kassier, groote winkelier & a berustende ƒ1396692. 4. 8 Gemaakt gout- en s i l verwerk, j u w e l e n , r a r i teyten en Indische m u n t e , NB. gout en silver ƒ 26595. 2. 8 . . . . 32646. 4. 8 Fijne specerijen . . 1957882.15. 8 Verscheyde Vaderlandsche en Indische koopmanschappen, kleederen, lijwate & a , bij de negotie pachuyse i n de grove winkel berustende - 3084498. 3. Verscheyde ammonitie van oorloge, equipagie, bouwstoffe, gereetschappen, provisien en velerhande andere behoeften bij de administratie ende paardestal berustende . 4624753.16.14 Eenige behoeftens bij de pakhuysen . . . . 22381.10. 8 Eenige uytstaande 6582. 2.11 schulde Eenige debet lopende rekeningh - 126758.13. 8 Somma, de gemelde restande tot Batavia bedrage .ƒ11252195.11. 1 D e crediteuren bedragen daar tegens als volgt: D e rentwinnende capitalen tot 5 ten hondert i n ' t j a a r 3 g l . 2405645 .ƒ7216935.—.— D e renteloose capitalen „ 79023 . - 2 3 7 0 6 9 . — . — Eenige credit lopende rekening . . - 115700.—. 5 Somma, de crediteuren bedraage So dat de effecten de crediteuren surmonteere .

- 7569704.— 5 .

.ƒ8682491.10.12


32

V. Extract u y t de missive door den Gouverneur G e r r i t D e Heere en den E a e d op Ceylon aen de Vergader ingh der H e e r e n Zeventiene, i n dato 12 December 1699. Den

caneel oegst, dewelcke a° passado door de groote

droogte

seer ongemackelijck v i e l , is desen jaere geheel

contrarie, door de continueele sware regens, met immers soo veel moeyten en kommer v e r r i g t , sulcx veele sjalias, off schillers, daer van gestorven en nogh menigte siek zijn. W i j dan eken niet te m i n God A l m a g t i g h , dat het nog soo wel afgelopen i s , en den caneel, schoon een weynig b r u y n der als ordinair, door het continueele vogtige weder veroorsaekt, egter goet en deugdsaem bevonden werd, uytgenomen een quantiteyt van 9675 fg valsche en cragteloose caneel, dewelcke den oj>siender off hoofd der sjalias, den Onder-Coopman Johannes Stafforts, n u weynig dagen gel e d e n , tot Berberijn sijnde, om den caneel, aldaer uytte bosschen

afgebragt,

te ontfangen

en visiteeren, onder

deselve bevond, en ons de monsters aff toesond, en waer op hem ten eersten ordonneerden, daer van 4 p a c k e n , van 60 ponden ider, nae Gale te bestellen, omme, op den retourschepen verdeeld, uw E d

l e

H o o g h Agtbare ter spe-

culatie toegebragt te werden. W a n t het scheynt, en wij geloven deselve, die soort cragteloose caneel te wesen, waer over uw Edele H o o g h Agtbare bij missive van den 17

en

November a° 1687 soo seer geklaegt en opening van

begeert hebben, gelijck der wegen oock den 4 a° 1688 door haer E d 18

en

haer E d

materie

l e

e n

e n

November

Agtbare herwaerts, en van hier den

Januarij en 15 February aen uw E d

mitsgrs den 9 aen

l e

l e

Ho. Agtb.,

der gemelte maend Februarij des jaers 1689

Agtbare geschreven is. D e extracten deser

betreffende,

hebben w i j , omme uw E d

] e

Hoogh

33


Agtbare voor naesoecken te bevrijden, op het register der bijlagen gemerckt N*. 6 ,

nevens deese gevoegt, en werd

n u bij ervaringe en ondersoeck bevonden, voormelte cragteloose caneel te sijn de bast van een bijsondere caneelboom,

gevende een caneelschors

i n t oogh en gedaente,

dogh is altijd cragt- en smakeloos

en nergens toe nut.

D e n Singalees off Sjalia kent deselve heel wel en noemt die Zewel Coronde, dat is pap- off lijmagtige caneel, gelijck m e n , deselve eau wen i n de m o n t , oock als pap off lijmagtig bevind. Op dit eyland groeijen thien besondere soorten van caneelbomen, derselver eygenschap,

en hebben ieder haer n a e m , nae cragt en gebruyek,

meenen wel te meriteeren, dat uw E d

l e

hetwelcke wij Hoogh

Agtb.

werd ter kennisse gebragt, en daerom sullen hier vervolgens, die soorten met hare namen, eygenschappen, kragten off gebruyek specificeeren, te w e t e n : 1.

Basse Coronde, is i n 't Singalees geseyt soete caneel,

dit is d'eerste en eenigste soort die voor d ' E . C o m p

e

ge-

schild wert. 2.

Cappoeroe coronde, op sijn Singalees geseyt canneei

die een reuck van camphur heeft. Dese soort laet sigh oock schillen, dog i n deugt en lieffelijcheyt differeert veel van de Basse Coronde: dierhalve wert niet geschut, off somtijta abusivelijck door een jonge en onervaren schiller.

Dese

caneel valt niet soo abundant aen de W e s t - als wel aen de Oostkant van dit eylandt; desselfs wortel geeft heel goede camphur. 3.

Cahatte Coronde, is op sijn Singalees geseght caneel,

die een samentreckende kragt heeft, gelijck men sulex, wanneer men die i n d ' m o n d neemt,

kan ontwaren.

De

reuck is aengenaem, maer, als hier boven gesecht, samentreckent en wat bitter i n de mond. Deese soort laet s i g h , als hior boven van de Cappoere Coronde is gesegt, oock s c h i l l e n , doch valt niet i n soo groote q u a n t i t e y t ; desselfs wortel, als boven, camphurachtigh. XXVIII.

J.

4

34

Eerde sprokkeling uit de papieren van eenen 4.

W e l l e Coronde, op sijn Zingalees gesecht zanteaneel,

alsoo deselve, wanneer men die i n de mond neemt en kaeuwt, als scherpe zantkorljes sig van den anderen scbeyt. L a e t sigh oock schillen* heeft eenige, dogh weynich k r a g t , maer geen sonnescheyn is soo kragtig die desselfs schors, gelijck de drie hier boven gen soorten, i n den anderen kan doen r o l l e n ; de wortel van deese boom geeft, als boven, heel goede camphur. 5.

Sewel Coronde, op sijn Singalees soo veel geseyt als

lijinige off papachtige caneel, gelijck men oock k a n ontwaren als men die i n de mond neemt en kaeuwt.

Laet

sigh redelijck wel s c h i l l e n , verscheelt i n coleur niet heel veel van de Easse C o r o n d e , dogh is gants onsmakelijck, crachteloos en nergens toe nut. 6.

"Nieke Coronde,

naemt om

dat

dien

werd op ' t Singalees sodanigh geboom

heel

veel

overeenkomingh

heeft met een anderen boom, bij den Singalees genaemt Niekegas. Dese heeft reuck nogh smaeck, noch laet sigh oock niet s c h i l l e n ; wert bij den inlander tot medecijn gebruyckt. 7.

Dawel Coronde, op sijn Singalees soo veel geseyt

als tromvats caneel,

om

dat de soort van trommen off

desselfs vaeten, hier bij de inlanders i n gebruyck, van gem boom meest den tijt wert gemaect, is voorts tot niets nut en laet sigh nae de manier der goede oock niet schillen. 8.

K a t t e Coronde, op sijn Zingalees geseyt een caneel-

boom met doornen,

is nieuwers dan tot branthout be-

quaem, en laet sich als boven oock niet schillen. 9.

Tonpat Coronde, op sijn Singalees geseyt een dry-

bastigen en oock drybladigen caneel boom, dewijl denselve dry basten heeft,

die gescheyde konnen werden, en op

ieder steeltje des booms dry bladeren groeyt; is nergens n u t toe en k a n als de reghte oock niet geschild werden. 10.

M a l e Coronde, op sijn Singalees geseyt Bloemca-

n e e l , daer van is niet anders te seggen als van de Tonpat

Bewindhebber der Oost-Indischt Compat/nie.

35

Coronde, dan eenlijck wanneer men i n geïïï boom k a p t , een groote quantiteyt van water vloeyt. W i j hadden gedagt van 2 , 3 e

A g t b . n u meede, senden,

e

en 4 soort uw E d e

i e

Hoog

tot speculatie, eenige monsters toe te

dewijle deselve,

de

opregte

caneel i n t aensien

soo gelijck i s , datse veele, jae selfs kundige, soude konnen abuseeren, wanneer die onder de opregte gemengt ware; maer de tijd is te kort geweest om die uyt het bosch te laten h a l e n , en daerom moet sulcks tot het aenstaen jaer uytgestelt blijven.

Uw Ed

l e

H o . Agtbare gelieven verse-

kert wesen, dat de caneelschillers off Sjalias, alle de voorn thien soorten caneel soo onderschijdentlijck k e n n e n , dat h e t , volgens eyge confessie van veele Sjalias, absolute boosaerdigheden off schelmstucken sijn, wanneer sij andere dau die opregt is komen te schillen; off ten beste

genomen,

konde het oock wel luyigheeden wesen, om haer tentjes niet te verplaetsen en ver te willen gaen, daer goede caneel

te

vinden i s , op

hoope dat dees quade, onder de

goede gemengt, gelijck voor 10 a 12 jaeren (volgens haer eygen verklaeringh aen ons gedaen) meer gebeurt, sij wel sonde passeeren en niet geremarqueert werden. E n daerom sullen den D u r i a , off hoofd, en 15 moetwillige Sjalias, dewelcke de voormelte

kragteloose

caneel geschut

hebben

en waer van tot nog maer het hooft en agt mindere heeft konnen agterhaelt werden, met r i g e u r , ten exempel en afschrick voor de andere, straffen, want sulcks passeerende soude

het

werden.

breucken

van seer

quade

gevolgen

konnen


Bewindhebber der Oost-Indische

Compagnie.

VI STAET G E N E E A E L van de Eespective Kameren de: )st-Ind. Comp., geslooten onder 15 Junij A° 1711. Voor dat ten agteren komende Camer van Amsterdam .

.

. ƒ

3646622.17.-

-

374030. 7.-

Delft Rotterdam

.

Hoorn

.

.

Enkhuysen .

.

.

. .

.

-

58822. 4.8

. -

280947.12.8

-

313478.10.8

-

102043.12.-

ƒ

4775945. 3.8

Voor dat de Camer Zeelant te boven komt

ƒ

Pr zaldo deser komt den generalen staat ten agteren

.

.

.

-

87384.17.8 4688560. 6.-

/ /

Voor wisselen met 't schip d'Mossel overgekoomen, die nogh te betalen staan

ƒ 4775945. 3.8

Equipagie gedaan bij de respective Cameren, seedert 16 Mey Verhandelde goederen van de Respective kameren, sedert 16 Mey

1710 tot 15 Junij 1711

A° 1710 tot 15 Junij 1711, daar onder begreepen maant-

Amsterdam

ƒ

8405686.10.-

Zeelant .

-

3678214.14.8

Zeelant

.

-

3686659.18.8

Delft .

.

795657.—.8

Delft .

.

-

1046248. 2.8

Rotterdam

-

683891. 2.8

Rotterdam

-

1030088.16.-

Hoorn

-

957410. 9.-

Hoorn

-

935597. 1.8

Enkhuysen

-

1094166.19.-

Enkhuysen

-

851115.19.8

.

huuren, ongelde, wissel &a, te weeten: Amsterdam

ƒ 15615026.15.8

HuyBen, erven,

M

pakhuysen en lijnbanen.

goederen.

Voorraat tot de aanstaande equipagie.

- 896569,15. 5 - 278707.14.- -

35000. — .- -

62790.—.- - 459170. 5. • -

49281. 5.- -

113700.10.8 -

62790.—.- - 217857.—. • -

46432.12.- -

36090.—.- -

62720.—.- -

55000. 2.8 -

62790.—.-

186658.13. - - -

7170019. 6.8

f 14719729. 4.8

A

Uytstaande schulde.

In banco en cassa.

Te samen.

ƒ 3 6 1 5 0 0 . — . - / 503720.—.-ƒ3045631. 3. • / 849624.15.-ƒ 247180.17.-ƒ 127919. 7.8 ƒ5135576. 2, 99808.12.-

f

78346.17.8 - 490270. 9.8 - 1843703. 8.

Saldo de Sta

e c t i v e

r» •* • * J - i * * deposito weDepositanse A deposito tot ^ ns afgifte Geanticipeer... Restanten van tot laste van de laste van ider tot lasteüder de Penn Crediteuren. nfwtp afgifte. Gen. Comp. Kamer. Camer. e

t

n

n

tJ f l a t f i

P r

Ten agterer

.6622.17. - ƒ2310627.—. - ƒ3645697.10. - /'1292335.—. - ƒ1200000.-

Te boven.

7384.17.8 - 1150813.10.- -

29375.—.- - 381550. 3.8

.-

Onbetaalde «wissels. n i

• ƒ 66381.19.- ƒ266808.17.8 ƒ

B C P

0

„ "

9349.13.- ƒ 878219

- 74644. 6.- - 57061. 7.8 - 62874. 4 - - 175631*

29865. 8.- - 71618.18.8 - 707725.16.*

Ten agteren

4 0 3 0 . 7 . - - 287703.7.8 - 257900.—.--

46687. 2.- - 49073.12.8 - 536540.17.18485. 4.- - 54866.14.8 - 79281. 1.8 - 438171.13.29490. 6.- - 103979. 1.- - 34119. 4.8 - 548657.17.8

Ten agteren

3822. 4.8 - 287703. 7.8 - 126050.—.- -

18400.—.- - 108664.

196.19.- - 24051.15.- - 30296.15

59136:

Ten agteren

0947.12.8 - 287703. 7.8 - 272400.—.- -

64550.—.- -

539.18.- - 20227.—.- - 10699.—

719111

Ten agteren

3478.10.8 - 287703. 7.8 - 156918. 3.- - 131050.—.- - 247320-

ƒ 701099. 2.8 f 754880.-.- f 5009166. 2 8 ƒ1272021.16.-ƒ 5 6 0 9 2 6 . — . - ƒ 852282.14.-ƒ9210375.15.-

165627.18.--

309915.-

-

63000.-

3442.13.- - 27215. 5.- - 29952,

8137.17.8 - 30123.—.- -

884.—

108175C

86213(

ƒ4603254.—.-ƒ4488340.13.-ƒ2053513. 1.8 ƒ1928899. 5.-ƒ153343.12.8 ƒ425487. 5.- /144054.12.- ƒ13796895

38


Staat van de Comp. van 1720 tot den jaare 1769. Ten agteren.

Te boven. 1720 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

ƒ

3366.409.17. 8 1680.683.13. 4 2676.169.13. 8

-

1812.785. 9 . — 520.127.10.— 1359.680.—.— 1068.429.16. 8 2062.999. 4 . — 2597.841. 8. 8 2685.642.10. 8 2974.984. 5. 8 1933.317.11. 8 2155.836.16.— 1842.429. 6. 8 2160.786. 2. 8 10.914.15. 8

-

-

-

-

-

ƒ

Calculatiestaat bij gissing ten agteren. 1737 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

-

-

-

-

-

1604.299. 3 . — 3544.198. 5. 8 4070.504.15.— 5022.995. 7. 8 5137.793.—.— 6810.017. 2. 8 8634.984. 4 . — 7293.572.12.— 6460.242.17.— 7194.153.19.— 7236.504. 2 . — 7797.628.19. 8 6506.343.—.— 7035.114.14. 8 9974 3 1 3 . 1 1 . — 6970.445. 4. 8

363.288.12. 8

UytdeelingpCt. 40 33i 30 12.i 15 20 25 20 15 25 25 25 25 25 25 25 20

Effectief ten agteren bevonden. 1485.297.10.4094.967. 2. 8 4827.012.—.4276.793. 9.5098.281.16.6553 774. 9.6937.730.13. 8 7090.799. 5. 8 4945.551.15.4977.338.18. 8 6709.457.11. 8 6241.189. 5. 8 6735.835.16.7192.858. 9. 8 10559.781.—.8698,834.16. 8

15 15 15 12J121 121 12i 15 15 20 20 20 25 25 25 25

39

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. NB.

B i j deese laaste staat bleve de andere K a m e r s bij de 4 millioen schuldig aan de K a m e r Amsterdam. Te boven.

Uytdee-

Ten agteren.

lingpCt. 1753

ƒ

10560.411. 6. 8

ƒ 11323.917.18. 8

20

54

-

11425.938. 5. 8

-

10899.091.19.—

20

55

-

11309.032. 4. 8

-

11494.009. 1. 8

20

56

-

10112.816. 8. 8

-

11988 838. 7 . —

20

57

-

14104 440. 5. 8

-

14594.030. 7. 8

20

58

-

16521.767. 2.-

-

14689 017. 5. 8

15

59

-

19473.328. 1. 8

-

19153 6 4 4 1 4 . - —

15

60

-

19963.462. 6.-

-

20623.007. 8 . —

15

61

-

22606.443.—.-

-

21543.644.17. 8

15

62

-

20574.090. 1. 8

-

20362.259.10. 8

15

63

-

18660.512.—. 8

-

17756.007. 5. 8

15

64

-

17751.105.13.-

-

17751.105.13.—

15

65

-

17417.824.—.-

-

17903.597.19.—

66

-

13734.535. 1. 8

-

13774.715.19.—

m 20

67

-

14992.986. 3. 8

-

14985.919.18. 8

20

68

-

16186.582. 4.-

-

17801.835.13

—

20

69

-

17207.363.17.-

-

18464.101. 4. 8

20


40

yin. N o t i t i e van 1731 tot 1758 incluys. Equipagien. 1731 15895.556.

2.—

Rendement der Staat ten agteren. retouren.

Staat te boven,

UytdeHngen prcto.

Anticipatie gelden.

18605.388.19. 8

2974.984. 5. 8

25

1760.000.—,

25

2098.000.—

1732 14466.904.

7.—

15615.308.

4.—

1933.317.11. 8

1733 15870.059.

2.—

17883.344.16.—

2155.836.16.—

25

1400.000.—,

1734 14967.907. 9. 8

16275.308.

1.—

1842.429. 6. 8

25

2326.700.—,

1735 13926.647.11. 8

15969.029.10.—

2160.786. 2. 8

25

1617.000.—,

1736 18980.379.17.— 18124.556.16.—

10.914.15. 8

20

3396.000,

1737 17071.261.18.—

16730.428.16.—

1485.297.10. —

15

5027.412.—.

1738 15619.341. 5. 8

14513.078.

1.—

4094.967. 2. 8

15

6244.457.-

1739

17590.859.

5.—

4827.012.—.—

15

7125.850.-

124 124

7422.050.-

12£

9823.950.—,

17289.587.—.—

1740 14773.292.15. 8

15728.620. 2. 8

4276.793.

1741 13976.214. 7. 8

14080.481.10. —

5098.281.16.—

1742 15894.447.18.—

14999.972.

1743 10547.115. 5. 8

12031.727.—.—

8.—

"6553.774.

9.—

9.—

6937.730.—.—

8836.650.—.

12| 10583.550,—

1744 14324.519.14.—

15097.130. 3. 8

7090.099.

5.—

15

10418.150.—.

1745 14450.309.

2.—

16926.215.—.—

4945.551.15. —

15

8930.400.—

14990.693.—.—

16735.343.19.—

4977.338.18. 8

20

7604.600.—,

1747 14845.127. 2. 8

14845.127. 2. 8

6709.457.11. 8

20

8707.111.10

1748 14350.424.16. 8

16106.744.—. 8

6241.489. 5. 8

20

8810.510.13, 8850.266.19, 10945.088.17,

1746

3.—

19881.361.

8.—

6735.835.16. —

25

7.—

19024.209.15. 8

7192.858. 9. 8

25

1751 1 7 4 5 5 . 5 6 9 . — . — 16670.614. 3. 8

10559.781.—.—

25

13448.586. 7

1752 1 8 8 9 0 . 2 4 9 . — . —

23133.580.11. 8

8698.834.16. 8

25

11018.878.—,

1753 18687.247.

2.—

17317.087. 8. 8

11323.917.18. 8

20

13257.478.-

1754 18868.356.16.—

19840.766.13. 8

10899.091.19. —

20

14101.122.13632.622.—.

1749 17616.027. 1750 17694.007.

1755 18122.676.18. 8

19806.077.—.—

11912.706.13. —

20

1756 18267.163.15.—

19890.066.

11988.838.10. 8

20

14305.522.—,

14594.030. 7. 8

20

16075.522.—,

7.—

1757 17073.642.10. 8

14829.367.

1758 17883.836.

18934.386.13. 8

14689.017. 5. 8

15

18807.244. 8,

18817.328.

19153.644.14. —

15

21775.744. 8.

6.—

1759 20966.906. 2. 8

18720.423.15. —

20623.007. 8

—

15

21352.602.-

18558.790.—.—

18414.212.16. 8

21543.644.17. 8

15

22600.402.—,

1.—

20299.856.13.—

20362.259.10. 8

15

21637.270.—,

17063.014.10.—

19920.003.17. —

17756.007. 5. 8

15

20776.790.

1762 17950.475. 1763

1.—

4.—

1760 18700.565. 1761

3.—

L,

welke ƒ 418774096 Kamer is I6

l6

ƒ7259447.16. 8

ƒ 27465659. 5.— - 26173381.—.—

,

s

82

39

65<

7<

8

5.—

f 7259447.16. 8

-

ƒ 1292278.

ƒ 3620502.11. 8

Te veel.

Enkhuysen heeft verhandelt ƒ 26997346. 7. 8 Aff haar quota - 26173381.—.—

Hoorn heeft verhandelt . . Aff haar quota

Amsteldam haar quota is . . ƒ 209387048. 2.— Rotterdam heeft verhandelt ƒ 29793883.11. 8 A f , dat verhandelt heeft . . - 205438484. 9. 8 Aff haar quota - 26173381.—.— ƒ3948563.12. 8

ƒ 27696082.13.— - 26173381.—. 8 ƒ1522701.12. 8

ƒ 418774096. 3. 8

de quota van yder \ . Zeelandt voor % ƒ 104693524. 1.— Amsteldam „ % - 209387048. 2.— Delft „ 7 - 26173381.—. 8 Rotterdam „ '/ie " 26173381.—.— Hoorn „ */,6 " 26173381.—.— Enkhuysen „ '/ - 26173381,—.—

ƒ 418774096. 3. 8. Hier van is afgetrokken het geprovenieerde van de Noten in 10 jaren, dan wel van 1749/50 tot 1758/59, als hebbende yder Kamer daar ia sijn aandeel genoten.

Zeelandt . . . . ƒ 101382639.17.— Amsteldam . . . - 205438484. 9. 8 Delft - 27696082.13.— Rotterdam . . . » 29793883.11. 8 Hoora - 27465659. 5.— Enkhuysen . • . - 26997346. 7. 8

Te wijnig. Zeelands quota is . . . . ƒ 104693524.1.— Delft heeft vethandelt . . Heeft verhandelt, dat aftrekke - 101382639.17.— Aff haar quota ƒ3310884. 4.—

In

bij „ „ „ „ „

Bij de Eespective Kameren is in vijf en twintig jaaren verhandelt, als hier onder blijkt, en dat van 1734/35 tot 1758/59 beyde ingeslooten, als namentlijk:

IX.

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. 41

42

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen X. K O E T E S T A A T van Indien van 1753/4 tot 1763/4. K o r t e staat van I n d i e n , a° 1753/4.

' t C a p i t a a l was 1752/3

ƒ3760036. 2. 4

U y t P a t r i a ontfangen 1753 . . . .

- 7482241.

7.—

"Wissels

- 1965448. 2. 8

Nalatenschappen

-

21885.11.—

Jaarlijksche vermaking aan vrouwe etc. -

729.—.—

T e n behoeve van 's C o m p Bibliotheek s

i n cas geteld Provenu van afgelegde scheepen

,

-

500.—.—

. -

17647.—.—

H e t i n cas getelde door perzoonen, die, i n vrijdom gaande, bij hunne reek

n

te quaat waaren gebleeven

. -

6016.10. 8 ƒ47124503.13.

Afgezonde rethouren Wegens

4

ƒ 8844774.11. 8

het gebrek aan ballast 6425

p Jaty planken en 126 p s

s

gespronge

loopen met de rethourscheepen verzonden, welks bedragen op de factuuren binnens lijns is genoteert

.ƒ

3068.—.—

-

165824. 4. 8

Diversche lastposten

ƒ

9013666.16.—

ƒ38110836.17. Afschrijvingen

ƒ 1771769. 3. 4

Voordeelige posten

-

4

575993.19. 4

K o m t aan meerder voorjarige verliesen etc

ƒ 1195775. 4 . —

Generaale winsten „

lasten

ƒ 9258632. 9.10 - 8908967.14.— ƒ

349665. 8.12 ƒ

846109.15. 4

ƒ37264727. Eesteerende effecten/13725801. 4. 4. Contanten

. . . .

9749611.10. 4.

2.—


43

K o r t e staat van I n d i e n , 1755/6. H e t capitaal was a° 1754/5 .

.

.

.ƒ37490606.12.15

U y t Patria ontfangen 1754 . . . .

-

4439042. 9.12

"Wissels

-

2391056. 8 . —

Nalatenschappen

-

69088.11.—

Jaarlijksche overmaking aan vrouwe etc. -

1141. 1 . —

Provenu van verschijdene insolvente boedels, door den Curator ad lites i n cas gesteld

-

600976. 7 . —

D i t o van perzoonen zedert eenige jaar e n , op de uytreyze tussen het Va. -

4132. 2 . —

Wegens het montant der liberale gift -

derland en de Caab overleeden .

1081570.—. 8

Provenu van afgelegde scheepen

.

. -

15403. 4 . —

H e t i n cas getelde door perzoonen, i n vrijdom gaande, bij hunne reekeningen te quaat waaren gebleeven .

. -

2410.12.—

H e t i n 1738 en 1739 door verschijdene perzoonen i n cas gestelde .

. -

6720.—.— ƒ46102148. 2. 8

Eethouren en canon

ƒ 8456036. 9. 8


-

32138.14.— -

8488175. 3. 8

ƒ37613972.18.11 D e generaale lasten „

ƒ 7808276.15. 2

winsten

- 7537575. 2 . —

D u s meerder lasten

ƒ 270701.13. 2

Voorjarige en toevallige partijen. Nadeelige posten . ƒ 2 0 7 8 6 1 5 . 6.12 Voordeelige

„

. - 1422377. 8 . — 656237.18.12 -

Eesteerende effecten

ƒ8087816.10. 4

Contanten

- 6333999. 1 , —

. . . .

926939.11.14

ƒ36687033. 6.13

44

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen K o r t e staat van I n d i e n , 1756/7.

H e t eapitaai was a 1755/6 . 6

.

.

.ƒ36687033. 6.13

A° 1756 uyt P a t r i a ontfangen . . .

-

8535205. 2. 8

Wissels

-

4385321.14. 8

Nalatenschappen

-

111933. 4 . —

Jaarlijksche overmaking aan vrouwe etc. -

808.17.—

Provenu van afgelegde scheepen

.

. -

4008.—.—

H e t i n cas getelde door perzoonen, i n vrijdom gaande, bij hunne reeckeningen te quaat waaren gebleeven -

3628.16.— / 49727936.—.13

E e t h o u r e n , canon etc

ƒ 8997598.14. 8


-

19376.15. 8 9016975.10.— ƒ40710963.10.13

D e generaale lasten „

ƒ 7950988.11. 2

winsten

D u s meerder lasten

-

7785600. 4.10 ,

ƒ

165388. 6. 8

ƒ

1088582.13. 6

Voorjaarige en toevallige partijen als : Nadeelige posten . ƒ 2896481.18. 7 Voordeelige

„

. - 1807899. 5. 1 .

1253970.19.14

ƒ 39456992.10.15 Besteerende effecten

ƒ13463042.14.—

contanten-

9313872.12. 8


45

K o r t e staat van I n d i e n , 1759/60. H e t capitaal was a° 1758/9 .

.

.

.ƒ42506183. 5. 1

A° 1759 uyt P a t r i a ontfangen . . .

-

7805418.13. 2

Adsignatien

-

3226740.14. 8

Nalatenschappen

-

68373.10. 8

-

13071. 4. 8

Jaarlijkse vermaking aan vrouwen etc. -

426.—.—

D° van gesequestreerde boedels, zedert a° 1726/7 tot heeden voortgelopen Provenue van afgelegde scheepen .

. -

4680.—.—

H e t i n cas getelde door perzoonen d i e , i n vrijdom gaande, op hunne reeck

u

ten agteren waren gebleven . . . » A a n rethouren etc

3652. 7 . — "ƒ53628545.14.11 ƒ 8038345. 9. 8


20765.19.10 8059111. 9. 2 ƒ45569434. 5. 9

D e generaale lasten

ƒ7680388. L 1 0

E n de w i n s t e n . . . - 7514985.15.12 "ƒ

165402. 5.14

Voorjaarige en toevallige partijen, a l s : de nadeelige belopen ƒ2900509.10.12 en de voordeelige

- 999845. 9. 8 1900664. 1. 4

D u s i n 't geheel ten agteren

ƒ 2066066. 7. 2 ƒ43503307.18. 7

Eesteerende effecten ƒ 17089023. 4. 4 Contanten .

.

,

. - 13678301.10. 4


46

K o r t e staat van van I n d i e n , 1760/1. ' t C a p i t a a l was a° 1759/60

.

.

.

.ƒ43503367.18. 7

U y t P a t r i a ontf. 1760

-

Adsignatien

% . -

Nalatenschappen

4487122.14. 2 4156006.

8.—

-

83867. 6 . —


431.14.—

' t P r o v e n u e van afgelegde scheepen

. -

19531.16.—

H e t i n cas getelde door perzoonen, die i n vrijdom gaande, op hunne reekeningen ten agteren waaren gebleeven

-

3133.18.— ƒ52253461.14. 9

Afgezonden rethouren, canon etc.

. f

6448652.16.—

-

172042.11.—


6620695. 7 . — / 45632766. 7. 9 D e generaale winsten

ƒ 8151956.10. 2

en de lasten dus meerder winsten

-

7747495. 7. 5

ƒ

404161. 2.13

-

604151.12. 9

Voorjarige en toevallige partijen, als: de nadeelige belopen ƒ 1815295.16.10 en de voordeelige

- 1211143. 4. 1

K o m t aan meerder verliesen . . . .

' t M i n d e r e van 't meerdere afgetrocken, komt dus i n 't geheel ten agteren

ƒ

199691.9.12

ƒ45433074.17.13 Eesteerende effecten / 24045374. 5.12 Contanten . . . . .

15160924.13. 2

47

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. K o r t e staat van I n d i e n , 1761/2. ' t C a p i t a a l van 1760/1

ƒ45433074.17.13

U y t P a t r i a ontfangen a° 1761 . . .

-

7405441.19.10

Adsignatien

-

2945482. 8 . —

Nalatenschappen

-

71285. 8. 4

reeck. ten agteren waaren gebleven -

2452. 5 . —

NB. daar onder China.

H e t i n cas getelde door perzoonen die i n burger vrijdom g a a n , op hunne ' t Provenu van afgelegde scheepen

. -

3192.—.—


606.18.— ƒ 55861535.16.11

Afgezonden rethouren na P a t r i a en 't verzondene n a C h i n a

ƒ 8538864. 6.14


-

10690.14. 4 8549555. 2. 2 ƒ47311980.14. 9

D e generaale lasten

ƒ

7772271. 4. 8

en de winsten

-

6236290. 7 . —

dus meerder lasten

ƒ 1535980.17. 8

Voorjaarige en toevallige partijen, als : de nadeelige belopen ƒ 818372.16.— en de voordeelige

. - 608839.10. 9

K o m t aan meerder verliesen

. . .

-

209533. 5. 7

D u s i n 't geheel ten agteren

I n d . geld

Eesteerende effecten ƒ 18178495.14.12 Contanten . . . .

-

9288742.—. 2

1745514. 2.15

ƒ45566466.11.10


48

K o r t e staat van I n d e n , 1762/3. ' t C a p i t a a l was a° 1761/2

ƒ46584073.11.10 N e d . geld.

1762 uyt P a t r i a en C a n t o n ontf. .

. -

4691773. 4.14

Adsignatien

-

4610655.10. 8

Nalatenschappen

-

466156. 3. 8

Jaarlijksche vermaking aan vrouwe

. -

780.—.—

-

25848.—.—

-

2405.10.—

H e t provenu van afgelegde scheepen Het

i n cas getelde door perzoonen,

die,

i n burger vrijdom gaande, op

waaren

reeckeningen

ten agteren

hunne gebleeven

ƒ56381690.—. 8 Afgezonden n a P a t r i a en Canton \

. ƒ 6485873.19. 8


-

131839. 8.12 -

6617713. 8. 4

ƒ49763976.12. 4 D e generaale lasten de winsten

. . .

ƒ9016215. 2.11 - 6578770.19. 9

dus meerder lasten

ƒ 2437444. 3. 2

Voorjaarige en toevallige partijen, als: de nadeelige

.

. ƒ 1785129. 9. 6

en de voordeelige -

1378277. 7. 8 -

406852. 1.14 2844296. 5 . — ƒ46919680. 7. 4

Eesteerende effecten ƒ 22427138. 4.15 Contanten . . . . .

12403957.12.—


49

K o r t e staat van I n d i e n , 1763/4. H e t capitaal was a° 1762/3 . . . .

/46925775.11.12

NB. >tPr. restant in

*•

>t

voorl. jaar verblee-

1763 uyt P a t r i a en Canton . . . .

-

5164265.—. 6

Adsignatien

-

4439087. 2 . —

^

f ^ m a van

ƒ6095.4.8 Ind. geld.

ö

Nalatenschappen

-

Jaarlijkse vermaking aan vrouwen etc. 't Provenu van afgelegde scheepen

. -

capitaal, vermeerdert met een

v e n e

120701. 5 . — 1135. 4 . — 10848.—.—

H e t i n cas getelde door perzoonen d i e , i n vrijdom gaande, op hunne reeck. ten agteren waaren gebleeven

.

. -

2273. 9 . — / 56664085.12. 2

Afgezonden n a P a t r i a en Canton . Diverse lastposten

. ƒ 7244625.12. 8 22113. 7.12

7266739.—. 4 ƒ49397346.11.14

D e generaale lasten en de winsten .

ƒ8836154.18.13 . - 5624111. 6.11

dus meerder lasten

ƒ 3212043.12. 2

Voorjaarige en toevallige partijen, a l s : de n a d e e l i g e . . . ƒ 3703736.17.14 en de voordeelige . - 1199541.—.13 D u s i n 't geheel ten agteren

2504195.17. 1 -

5716239. 9. 3

ƒ43681107. 2.11 Eeëele effecten ƒ 17755796.—.15 Contanten

XXVIII. J .

.

. -

8159637.17.10

6

TWEEDE

VEEGADEEING.

13 January 1872.

GEVONDEN

OUDHEDEN. —

DE

VELDTOCHT VAN

1645.

—

E E R S T E SPROKKELING UIT D E P A P I E R E N V A N E E N E N B E WINDHEBBER DER O . - I .

COMPAGNIE.

G E V O N D E N OUDHEDEN.

D e H e e r J . J . de oudheden,

Geer doet mededeeling van eenige

gevonden op

het

terrein van het

Duitsche

H u i s , vroeger behoord hebbende tot de Paulus-Abtdij te Utrecht.

D e H e e r Vermeulen voegt daaraan het een en

ander toe omtrent vroeger aldaar gevonden zaken.

D E VELDTOCHT VAN

1645.

Naar aanleiding van zijne laatste onderzoekingen de H e e r W.

deelt

G . B r i l l eene episode mede uit het slot van

den 80jarigen oorlog, den veldtocht van 1645. Zijne bronnen zijn de Mémoires de Fre'd* Henry, A i t z e m a en de Secrete Mesolutien der Staten Generaal.

Erederik H e n d r i k had steeds-

51

De veldtocht van 1645. het oog

op

A n t w e r p e n : had men die koopstad bezeten,

zoo zou er een tegenwicht gevonden zijn geweest tegen het politieke overwicht van Amsterdam. N i m m e r evenwel vóór 1645

is de P r i n s voor zijnen wensch om Antwerpen te

w i n n e n , volmondig uitgekomen. "Wat bewoog de Staten %

om toen aan ' s P r i n s e n wensch toe te geven? H e t antwoord op deze vraag geeft ons de volgende

beschouwing.

D e alliantie met Zweden bracht er H o l l a n d toe om zich te moeien met den oorlog door Zweden aan Denemarken verklaard. Deze Provincie zag daarin de gelegenheid om dit laatste Rijk te n o p e n ,

de door haar gewenschte

voorrechten te verleenen.

handels-

D i t doel had men ook k u n n e n

verwerven door Denemarken bij te springen. M e n begreep echter zich aan de alliantie met Zweden te moeten houden en de protestantsche

partij bij de ophanden

zijnde

vredeonderhandelingen niet te moeten verzwakken.

Eene

vijandige demonstratie tegen Denemarken moest dus op het touw worden gezet. D e P r i n s n u was op de hand van D e n e m a r k e n ; ook

vreesde hij dat eene expeditie naar de

Sont manschap en geld zoude kosten, die hij beter meende te kunnen gebruiken i n Vlaanderen en tegen Antwerpen. Ziedaar derhalve eene botsing van inzichten, die door wederzijdsche

inwilligingen kon worden

opgeheven.

De

Staten lieten den P r i n s de hand vrij om een aanslag tegen Antwerpen te wagen; de P r i n s liet H o l l a n d vrij om eene uitrusting tegen Denemarken door te zetten.

Zee-

land echter wilde dien koop niet sluiten. W a a r o m n i e t ? Omdat Zeeland, meer nog dan H o l l a n d , de reductie van A n t w e r p e n vreesde.

D e zaak liep dus af dat H o l l a n d haar

opzet zag slagen, en de P r i n s het zijne zag mislukken. D e P r i n s toch wilde de Stad niet met geweld dwingen. Daaraan was, wegens de groote macht daar toe gevorderd, niet te denken. H i j wilde liever door verstandhouding van binnen zijn doel bereiken.

H e t valt niet te betwijfelen

dat hij i n de Zuidelijke Nederlanden een grooten aanhang 6*

52

had.

Be veldtocht van 1645. Daarom mocht

hij rekenen op eene demonstratie,

waardoor zijne partij hem de stad zoude overleveren.

Bo-

vendien k o n hij zich wel verzekerd houden dat de H e r t o g van L o r r a i n e , wien de verdediging van Vlaanderen was toevertrouwd, hem geen beletsel i n den weg zou leggen; immers waren de H e r t o g en de P r i n s het onder zekere voorwaarden met elkander eens. I n overeenstemming derhalve met de door hem gekoesterde verwachtingen laat de P r i n s den Veldmaarschalk Brederode

een fort

aan de Moervaart, en trekt hij zelf derwaarts.

innemen D o c h de

toestand van dat fort blijkt hem onvoldoende om de legermacht van den vijandelijken Generaal Beek tegen te houden. D u s trekt hij naar Oost Eeclo om Beck van de nabijheid van A n t w e r p e n af te t r e k k e n ; maar Beck is voorzichtig en laat zich daartoe niet verleiden. Daarop trekt de P r i n s naar Maldeghem; te vergeefs.

M e t het leger van Beek

onder de wallen, durft niemand i n A n t w e r p e n zich roeren. D e toon van de Mémoires bewijst, hoe verstoord de P r i n s was over de mislukking van zijn plan.

D'Estrades wilde

een meer werkzaam optreden van den P r i n s ; doch Prederik H e n d r i k zag i n , dat de kans verkeken was.

D a t hij

zijne troepen naar IJzendijke voerde, was slechts voor de leus, om de ontevredenheid van de Staten te stillen. E e n e poging, i n geheim comité door den H e e r van W i m m e n u m medegedeeld, om Brugge te nemen,

met concessien aan

de geestelijkheid, mislukte evenzeer ten gevolge van de bezetting dezer stad door de P r a n s c h e n , die i n h u n eigen belang er meer op u i t waren den P r i n s tegen te werken, dan te steunen. H e t geheele p l a n van den P r i n s liep uit op het magere resultaat van de inneming van H u l s t .

De

expeditie van H o l l a n d naar de Sont daarentegen had den gewenschten uitslag.

53

EERSTE

SPROKKELING

uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie. Vervolg

van bladz,

49.

XI. Navaale magt op Batavia op 15 January 1756. 13 scheepen van 150 voet. 9

140

8

136

3

150

9

136

1

125

1

120

om i n 't goede saysoen, buyfce J a p a n , overal te vaaren.

2

97

1

150

o m , op zagt vaarwater, naa de Oosterse quartiere, Malacca, Sumatra buy te Westkust.

1

145

1

136

1

120

1

150

2

145

om op Palembang, Javaas N o o r k u s t , en B a n t a m .

3

130

1

130

2

145

1

136

1

125

afgelegt en verkogt. volgens teekening van 15 January 1756 uyt Batavia.

54

55



XII. STAET G E N E E A E L van de Eespective Kameren der Oost-Indische Compagnie, gesloten onder 31 May 1756. Voor dat ten agteren komende Kameren van Amsterdam . Zeelund

.

.

.

Voor dat te boven komende, Kameren van Rotterdam

. ƒ 11094.955. 1..

Delf

. -

Hoorn

1397.922.—.

ƒ

132.526. 2.—

-

719.366.15. 8

Enchaysen

424.671. 9.-

Pr saldo komt den gencralen staat ten agteren

.

.

76.817. 6.—

.

- 119S8.838. 7.— ƒ 12917.548.10. 8

ƒ 12917.548.10. 8 Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, sedert 1 Junij 1755 tot 31 May 1756, daar onder begrepen de maandgelden, on-

Verhandelde goederen bij de resp. Kameren, sedert 1 Junij 1755 tot 31 May 1756

Amsterdam

ƒ

9315.091. 8. 8

Zeeland .

-

4652.308. 4. 8

gelden, wisselen, courtagien &a, te weten: Amsterdam Zeeland

.

Voorraad tot d' aanstaande equipagie.

-

1309.431.13.-—

Delf

.

-

1110.186.14.—

-

1522 830. 2.—

Rotterdam

-

1097.958.18. 8

Hoorn

-

1350.900. 5.—

Hoorn

-

1124.029.10.—

Enchuysen

-

1739.504.14.—

Enchuysen

-

1149.389.15.—

.

ƒ 18267.163.15.—

Uytstaande schulden.

In banco en cassa.

Te samen.

Saldos der Respective Sta ten.

Depositarissen . . .. . , tot lasten van A deposito tot Geanticipeerde Generale laste van idor de Penningen. Compagnie. '

Rotterdam.

229135. 370849.18.- -

106040. 5.- -

93531. 1.8 - 166389.12.

-

- 380317.13.-

70401.16.-

JEukhuysen.

- 182963. 2.-

83292. 8.-

llestanten van Onbetaalde afffiften. wisselen.

Te samen.

182639.18.8 - 469877.14.: I -

918773. 3.- Te boven.

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ4862565. 8.8 ƒ1786142.14.- ƒ3097480.17.1 ƒ2513405.13.- ƒ12261694.13.-

• ƒ1735269.13. ƒ231520. 9.-ƒ138299.15.' ƒ17638663.11.• -

220500.—.-

552300.—.-

-

132526. 2. - 233631.17.8 • 102100.-.-

452000.—.-

-

719366.15.: - 233631.17.8 - 240125.—.-

-

76817. 6. - 233631.17.8 - 127688.14.8

595095.18.8 Ten agteren. -

94828. 5.- - 53161.—.- - 421892.13.! - 940731.16.8 Te boven. 215128.10.8 - 559843.12.! ; - 1225691.12.- Te boven.

Hoorn.

Crediteuren.

K a r a e r

Amsterdam, ƒ 1400.—.— ƒ 2969036.10.- ƒ 9S9369.16.8 ƒ2501463.18.8 ƒ 132438. 5. ƒ 6543708.10.- Ten agteren. ƒ11094955. 1. f1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ10570800.730263. 5.8 - 492910. 4.8 - 51556. 8.8 - 762963.15.É - 2037693.13.- Ten agteren. - 1397922.—.: I - 934527.10.- - 23857.10.- - 2423422.Zeeland. Delft.

4138.025.17.—

.

.

ƒ 19890.066. 7.—

Onverkogte goederen,

9647.573.—. 8

-

Rotterdam

Delf

Obligation en actiën tot lasten van anderen.

ƒ

424671. 9. -

233631.17.8

307000.-

25276.18.É

20410. 6.5336. 4.-

1899.10.- - 11481. 4.-

8121. 9.- -

3435615.13.6

- 1019767. 7.É 7093. 3.- -

808205.14.É

9539. ] . - - 23028.18.-

-

506324.16.S

111008. 3.- - 59078.17.-

-

841955.17.-

ƒ3738110.—.- ƒ3807989.18.8 ƒ14305522.—. - ƒ1890992.11.8 ƒ350855.18.- ƒ157062.12.- ƒ24250533.-

56


57


XIII. STAAT GElSfEEAAL van de Eespective Kameren der Oost-Indische Compagnie, geslooten onder dato 31 May 1757. Voor dat ten agteren coomen de Kameren van Amsterdam .

-

1636738.13. 8

Delff.

.

-

460683.18. 8

-

587936.13. 8

.

Rotterdam . Enkhuysen.

Voor dat te booven komt de Kamer van

ƒ 11772814. 8.—

Zeeland.

Hoorn

P* zaldo komt den generalen staat ten agteren

.

ƒ .

92189. 7. 8

- 14594030. 7. 8

228046. 1. 8

ƒ 14686219.15.—

ƒ 14686219.15.— Equipagie gedaan bij de resp. Kameren, seedert pmo Junij 1756 tot

Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zeedert pmo Junij 1756 tot 81 May 1757

31 May 1757, daar onder begreepen de maandgelden, ongel -

Amsterdam

ƒ

8694833.—. 8

Zeiand .

.

-

3017826.10.—

Zelaud

-

3743610. 5.—

Delff.

.

-

1186363. 7.—

Delff

-

1076985.11. 8

Rotterdam.

-

1143607.18.—

Rotterdam

-

1033362.18.—

Hoorn

-

254305.18.—

Hoorn

532430. 9. 8

Enkhuysen

.

.

.

Enkhuysen

den,

wisselen, courtagien &a, te weeten: Amsteldam

.

.

.

.

.

.

ƒ 14829367. 3 . —

Obligatien en actiën ten lasten van andre.

Onvercogte goederen,

Voorraad tot de aanstaande equipagie.


In banco en

Te zaamen.

Amsterdam, ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ3016549. 4. - ƒ1016685.18.8 ƒ2616185.18.-ƒ254983.—.8 ƒ 6905804. 1..

Saldos der Respectiven Staa ten.

46389.10.- •133189. 5.8 - 2112909.18.É

-

Delff.

- 240588.12.-- 119819.10.--

70410.19.-- 132300.14.- -

563119.15.-

Rotterdam.

- 384790. 2.- -

73913. 9. - -

67425.10. - • 50047.19.- -

576177.—.-

Hoorn.

- 684235.12.8 -

65675. 4.8 -

84285. 2.8 •140732. 1.8 -

974958. 1. • Te vooren

Enchuysen.

-

71150.19.--

382615.15.-

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ 5822071.—.8 ƒ1947796.14.- ƒ3006217.10.8 ƒ738096. 5.8 ƒ11515554.10.8

Depositarissen . . . .. . , tot lasten van A deposito tot Geanticipeerde tot Jasten van de Generale penningen. ieder Canier. Compagnie.

Ten agteren ƒ11772814. 8.- ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ11577800.—

- 1332806.10.- - 600524.13.- -

121520.11.-- 26843. 5.- -

.

. /

Zeeland.

163101.—.--

. ƒ

1636738.13.8 -

-

983156. 4.—

-

1091192.11. 8 17073642.10. 8

Restanten van afgiften.

Onbetaalde wisselen.

Te zaamen.

ƒ1689560.14.-ƒ274445. 5 • ƒ174038.16.-ƒ18678618. 9.-

23857.10.- -

2662122.—

-

460683.18.8 - 233631.17.8 - 220500.—.- -

552300 —

8360.12.- -

-

228046. 1.8 - 233631.17.8 - 102100.—.- -

445000.—,

2244.17.- - 15153. 4.-

6093. 3.- -

233631.17.8 - 240125.—.- -

368300.— ,

5367.16. - - 31215.11.-

4098. 9.- -

882738.13.8

233631.17.8 -

470000.—

82997.11.8 - 49470.18.-

6763.17.- -

970552. 8.8

92189. 7.8 -

Ten agteren "

587936.13.8 -

934527.10.- -

Crediteuren.

9145335.—. 8

127688.14.8 -

6179.15. - - 42183.11.-• - 80778. 6. - - 3749648.12. -

-

9011. 4.-

.- - 1023803.13.8 804223. 1.8

Ten agteren ƒ14686219.15.- ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . - . - ƒ3807989.18.8 ƒ16075522.—.- ƒ1794710.15.8 ƒ 421479.13.- ƒ271772.11.- ƒ 26109584.18.Te vooren . " 't Zaldo .

7.8

. /14594030. 7.8


58

XIV. B r i e f van den H e e r H a r t i n g h aan een nieuw benoemden Bewindhebber. W e l E d e l e Gestrenge Groot Achtbaere H e e r . N a alvoorens u W e l E d e l e Groot Achtbaere hartgrondig gegratuleerd te hebben

met het Bewindhebberschap, i n

hoope dat aanzienlijk ampt ten voordeele der maatschappij en eygen glorie lange jaeren zal moogen bekleeden, neeme

zoo

de vrijheyd ook u W e l E d e l e Groot Achtbaere on-

net oog te brengen, de algemeene rust en vreede op Java te meer eene gebeurtenis ten hoogsten gewenscht en noodzakelijk voor maatschappij, land en volkeren, als zijnde de spijskamer van I n d i a daardoor weer aan 't bloeyen en de Comp. 'sjaers bevoordeelt met acht tonnen gouds. D e duurzaemheyt van deze vreede, schoon eenige swaermoedige, anderen door nijd, van wiens fenijnige pijlen dog niemand vrij i s , zich niet hebben kunnen of willen verbeelden

of verzekeren van dies bestendigheyd, gelijk i k

echter, door G o d , de eere hebbe uw W e l E d e l e Groot Achtbaere te bedeelen, dat wij reets een jaar i n dat gelukkig evenement hebben doorgebragt, en mij, n a het menschdom, durve gerusten van verdere bestendigheyd, zoo door de verdeeltheyd,. die dog

wel de zuyl van 's Comp magt i n s

deze gewesten moet uytmaken, gevonden i s , tusschen de vorsten enz., waardoor met onze overhellende magt, verzelt met goede directie, de degens ligt i n de scheede zullen wezen te houden. Ik

insinueere mij intusschen i n uw welEdele Groot

A c h t b gunste en blijve met diepschuldige agting s

U w W e l E d e l e gestrenge Groot Achtb* onderdanige dienaar, Hartingh. Samarang, den 3 1

E Ü

December a° 1757.

59


XV. Lijst der persoonen,

die zeedert a° 1758 tot den

jaare 1772 nog i n dienst der N e d e r l . Oost I n d . Comp. ter handeldrijving op zijn

't E i j k van C h i n a

g'employeert.

A n t h o n y Francois L ' H e u r e u x , als Tweede Supercarga i n a° 1758 vertrocken met ƒ 150 per maand en premie; i n a° 1760 als E e r s t e , met / 1762 als Tweede, onder M . W. ƒ 150 en

pCt

180 en fa p C t ; i n l

H u l l e , met de gage van

p C t provisie, en i n 1767 als Opperhooft

ge-

succedeert met ƒ 180 en /s p C t . 5

Jacob Karsseboom C z . , als Supercarga i n a° 1763, met ƒ 150 en

3

/ i 6 p C t , welke laatste i n 1769 tot U p C t g'aul

gmenteert is. Andreas Everhardus van B r a a m Houckgeest,

i n 1758

als C a r g a , met / 80 en /% p C t ; i n a° 1761 als A d s i s l

tent met deselve verdienste, en i n 1765 als Supercarga met /

150 en s/

16

p

Cfc.

Pieter K i n t s i u s , i n 1758 als Carga met ƒ 8 0 en / s p C t ; 1

i n 1761 als A d s i s t e n t , met deselfde i n k o m s t e n , en i n 1768 als Supercarga met ƒ 150 en / i e p C t . 3

J a n van den B e r g h , i n a° 1759 als Adsistent van ƒ 80 en

1

/8

pCt.

H e n d r i k K l i n k e r t , i n 1758 als L e e r l i n g met zijn vader, e n i n a° 1760 als Adsistent van / 80 en /s p C t . x

Jacob Paulus C e r t o n , i n a° 1761 door den E a a d tot Canton als Boeckhouder aangesteld, is i n die qualiteyt i n 1762 met / 40 p maand uytgevaren, i n 1764 met f 8 0 ; r

i n 1766 als Adsistent van / 40 en / i 6 p C t , en i n 1767 A

geavanceert tot f 80 en /s p C t premie. 2

Egbert van K a r n e b e e k , i n 1758 als L e e r l i n g met zijn vader; i n a° 1761 als Boekhouder van ƒ 4 0 ; i n a° 1766 als Adsistent van ƒ 40 en / i 6 p C t , die i n a° 1771 tot 1

ƒ 80 en ls l

p C t g'augmenteert is.

60

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen Sebastiaan K l i n k e r t ,

als L e e r l i n g i n 1 7 5 8 ,

en 1760

als Boekhouder van ƒ 4 0 ; i n a° 1762 van ƒ 6 0 , i n a° 1766 als Adsistent van ƒ 40 met ^/i6 p C t , en i n 1771 i n die qualiteyt met ƒ 80 en /s p C t vertrocken. 1

J a n H e n d r i k B i j n n a c h , a° 1760 tot 1764 bij den handel g'employeert,

en i n het laatste jaar als Boekhouder u i t -

gevaren; vervolgens

i n a° 1766 en 71 als Adsistent met

ƒ 40 en / i 6 p C t n a C h i n a vertrocken. 1

Ulrich

Qualterus H e m m i n g s o n , i n den jaare 1754 i n

I n d i e n i n dienst aangenomen,

en aldaar diverse posten

bekleed hebbende, is vervolgens

i n den jaare 1764 als

fiscaal van de B e t o u r Vloot i n deese landen aangekomen. Zedert i n 1765 als Boekhouder uytgevaren, i n 1767 weder in

evengem qualitijt, i n 1769

als Adsistent met ƒ 40

en / i 6 p C t na China vertrocken, en thans present alhier. 1

D a n i e l A r m a n d Teschemacher, i n 1765 als Boekhouder, i n 1767 met evengem qualitijt, i n 1769 ên 72 als Adsistent van ƒ 40 en / i 6 p C t uytgevaaren. 1

Johan H e n d r i k A l p h u s i u s , i n den jaare 1763 als Boekhouder op

C h i n a aangesteld, vervolgens tot de gage van

ƒ 80 geavanceert. Booy K u y p e r , i n 1765

als Boekhouder van /

20 en

zedert tot ƒ 80 geavanceert. H e n d r i k Lafeber, i n 1766 als Boekhouder van 60 guldens, en vervolgens tot ƒ 8 0 geavanceert, thans present alhier. L o u i s S e r r u r i e r , i n a° 1767 als Boekhouder van ƒ 4 0 , en i n 1771 tot ƒ 80 geavanceert. J a n D i r k "Wardenburg, i n den jaare 1768 als Boekhouder van ƒ 60 uytgevaren, present alhier. Johannes

Gardijn, i n 1768 als Boekhouder

van ƒ 60

uytgevaren, en tot den jaare 1770 tot ƒ 80 geavanceert. P r e d r i k B e n t h e m , i n 1769 als Boekhouder van ƒ 6 0 , en i n 1771 als Boekhouder van ƒ 80 uytgevaren. Johannes van der Swalm H a n c k e , i n 1769 als Boekhouder van ƒ 60 uytgevaren, thans present i n Zeeland.

61


Johannes Gerardus S t e y n , i n 1769 als Boekhouder yan ƒ 60 uytgevaren, thans present alhier. Isaac Pieter V e r d i e r , i n den jare 1767 als Matroos, om i n den handel g'employeert te worden, na China vertrock e n , en om zijn goed gedrag en bekwaamheeden tot i n 1770 overgebleeven;

aldaar

verders i n den jare 1771 voor

evengem qualitijt geretourneert; thans present alhier. Isaac B h e n i u s , i n den jare 1768 van Cabo de Goede Hoop als Constapelsmaat vertrocken, en i n C h i n a bij den handel g'employeert;

vervolgens i n 1770 van hier als Ma-

troos n a China geretourneerd en weder g'employeert.

Thans

present alhier.

XYI. Navale magt 1758. Scheepen van 150 voeten, O vernes

1742.

't H o f de E i n o

1743.

„

Gustaaf W i l l e m

1744.

„

Sloterdijk O u d Car spel

A . Luxemberg

| JÏ1747.

D e Eendragt, eerst' Elswout D e Liefde

1748.

D e A d m i r a a l de Buyter Kievitsheuvel Middelburg Giessenburg Bosenburg NieuwsNiewekerk/

1749.

Bosch en H o v e n Thoornvliet

> 1750.

D e Spaarsaamheid \ „

Voorland

„

D e 3 Papegayen

„ Vlietlust „

Y r i j bring

Tulpenburg

Bhoon

„

Eadermaelen

„

Buyteveld.

,,

Keukenhof

„

Marienbosch

1 >1751. J

>1752.

Barbara Theodora \ Amelisweert Stadwijk Lapinenburg.

1753.

62


A . Amerongen

1

A.

Visvliet

„

Eebecca Jacoba

>1754.

„

Delft

„

Walcheren

J

„

Pij is waart

^ 1754.

„

Lymuyden

„

't H u y s te Baden 1

„

D e vrouw Petro-1 >1755. nella M a r i a

„

Buytenzorg

„

Jerusalem

„

Z u y d Beeverland

„

Vlissingen

„

Eenswoude

„

Scholtenburg

„

Blijdorp

„

Schagen

„ Velsen

^1756.

„ N o o r d Beveland „ DevrouwGeertruyd^

„

Welgeleegen

„

Cronenburg

„

's Gravezande

„

Duynenburg

„

Sekerlust.

B.

Zuyderburg

„

Lekkerland

„

Leyden

U757. J 1743. 1744.

„

't Slot van Capelle}

„

Haarlem

„

Amstelveen

„

Slooten

J

1745. 1746.

C. D e Herstelder

1741.

O . D e Appelboom

1745.

52 van 150 voet. Scheepen van 145 voet. C. Crabbendijk

1738.

O. Woitkensdorp

1739.

„

Zaamslag

1741.

3 van 145 voet.

„

D e Snoek Cattendijk Vreedestijn D e Orangezaal

/>1753.

^1754.

„ D e vrouw Elisabeth „ D e vrouw Petro-

K755.

nella „

Blijswijk

„

Nyenburg.

1757.

B . D e n Erfprins

1750.

1756.

24 van 140 voeten. Scheepen van 136 voeten. A.

D e Geregtighijd

1742.

„ Langewijk

1745

„

Osdorp

1746.

„

Eotterdam

1748.

„

Oosthuysen

1749.

De Hoop D e Hercules

A . Noord Niewland ) Lycoghton

J

B . D e Stantvastighijd 1742.

Scheepen van 140 voet. „

>1752.

1743.

D e Brouwer

J

Wiltrijk >1750.

Pasgeld D e Getrouwighijd Do Waaksaamhijd

1744.

63

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. B . ' t H u y s ten D o n k „

Z . 't H u y s ten D u y n e n 1739.

>

„

Oostcapellen

„

Baarzande

Scheepen van 125 voeten.

Overschie

A.

„ Sparenrijk

„

D e Zeeleely

„

Vosmaar

„

D e vrouw Elisa-

„

D e Smagonda

„

Casteel van T i l - >1746. 1

„

D e bevalligheyd

„

Stralen

„

Deunisveld

„

D e Gouverneur G e -

„ 1749.

Z. Huygewaart

1742.

„

Meervliet

1749.

„

D e drie Heuvelen 1751. 30 van 136 voeten.

Scheepen van 130 voeten. B . Buykenstein

>1755.

1757.

3 van 125 voeten. Scheepen van 97 a 120 voeten.

J 1748.

1

Bronstee

beth Theodora

burg

ner

1740. 1736.

4 van 130 voeten.

)l745.

„ 't H u y s te M a n p a d I „

Ouwerkerk

O. Arnestijn

„ D e Jager

1749.

B . D e Batavier 120

1736.

C. D e Princes van Oranje 97 „ De Admiraal

\ 1749.

Tromp 97 Z . D e A n n a 120

1747.

Scheepen van 65 a 85 voeten. A . D e N e p t u n u s 81

1757.

B . D e Hector 8 0 — 8 5

1737.

„ D e Spreeuw 70

1749.

O. Ter Meijen 6 5 — 7 0 1737.

XVII. D . Schoock aan een Bewindhebber, tot aanbeveling van zijn

schoonzoon.

"WelEdele Gestrenge H e e r . Schoon

de

eer niet hebbe van bij u W e l E d .

Gestr

bekent te z i j n , zoo doet de natuurlijke geneygtheyt

e

voor

mijne k i n d e r e n , en de droef heyd van hun gestoten te zien uyt hun welvaeren, mij i n mijn tachentigste jaer de vrijheyt neemen, om met onderdanig respect u "WelEd. G e s t r

e


64

tot voorstand van hunne subsistence en goede n a a m , daarvan een opregt vertoog te doen. H e t was i n 1755, als mijn schoonsoon, M A n d r i e s van r

B o c k o m , die i n 1750 tot coopman, secretaris en sabandaer op Malacca was aangestelt, seer onverwagt wierd opontboden n a B a t a v i a , met afgeschreven gagie.

Dat ik

hiervan i n 1756 notificatie bekomende, i n vele alteratie deswegen

requeste hebbe gepraesenteert aan de Camer

van Seventienen, met versoek van intercederende brieven aan de H o g e Regering.

E d o g eer dit versoek en brieven

aldaar arriveerden, was mijn schoonsoon- als coopman reeds op Batavia herstelt i n sijne functie en g a g i e , tot bewijs dat sijn misdrijf van geen belang was.

M a a r na dato i n

1757, wierd denselven op 'tonverwagts weder gedisgratieert, met aansegging dat hij n u bij H e e r e n Bewindhebberen sijne bevordering konde soeken. "Waarover mijn schoonsoon en dogter te meer ontroert w i e r d e n , omdat sij van 't voors. request of versoek van brieven onkundig waeren, als buyten hun weeten, om de pressance, door m i j , uyt vaderlijke geneygtheyt,

ten haeren dienst opgestelt

en

ingedient, soo dat sij daaraan geen 't minste part off deel hadden. Dienvolgens ook onschuldig en te beklagen over dese fatale nieuwe disgratie, hebbende nog tot een gevolg, dat door sommige op M a l a c c a sijn gesmeed of gesuppediteert, en (zoo men segt) n u allereerst te voorschijn sullen komen, eenige praetense poincten van beschuldiging tegens h e m , van B o c k o m , die hij noyt heeft geweeten, en n a gedagten of gissing bestaan sullen i n drie onnosele stukken , te weeten : 1°.

D a t i n de vergadering te M a l a c c a , van andere leden

dissentierende en overstemt, daertegen n u of dan protesten heeft gedaan i n te scherpe expressien. 2°.

D a t om sijn onbequaemheyd het secretariaat heeft

laten waarnemen door den clercq Piazzol. 3°. D a t , ten blijk van onbequaamheyd, bij request aan de

65


H o g e K e g e r i n g van Batavia eygens heeft versogt ontslaging van sijn secretariaat. Tegens

welke abusive stukken alhier maar digito sal

n o t e r e n , dat tegens 't eerste staat, te considereren: dat 't i n alle vergaderingen over 't interest der Cornp vrijstaat 6

o m , bij overstemming, daar tegens protest te doen, .prout moris ac s t y l i ; dat die protesten gedaan sijn n a behoren en vereysch van saeken; en soo a l , daar i n te dier tijden gebruyckt had eenige scherpe expressien, soo moest 't hem op verscher daad bewesen sijn geworden, en was ook geen reden van een onverhoord opontbod, met afgeschreven g a g i e , dus apparent abusively k aangedient. D a t van nog minder belang is het tweede s t u k , nadien den clercq Piazzol nimmer door van Bockom is versogt of gesubstitueert, maar a l van ouds door sijne praedecesseuren i n die bediening was gestelt en g e b r u y k t , gelijk speciaal door den H e e r H e e m s k e r k , doe hij op M a l a c c a nog Secretaris was, tot dat hij Gouverneur w i e r d , waer tegen van B o c k o m , soo dra tot Secretaris was aangestelt, aanstonts begeert heeft

om eygens te fungeren, nadien

hij den clercq Piazzol niet nodig had. E d o g desen clercq, een gunsteling van den Gouverneur H e e m s k e r k , en n a sijnen dood ook van den volgenden provisionelen Gesaghebber Claas de W i n d , hebben sij beyde hem via. facti i n dit bedienen gehouden, om bij beqüamen tijt mijn schoonsoon daaruyt te stoten.

D a t naderhand sommige op M a -

lacca 't selve bedoelende, eyndelijk hun oogmerk op Batavia hebben bereykt i n 1755; want wanneer den H e e r waterfiscaal

Decker tot

Gouverneur was aangestelt,

en van

Bockom sijne onophoudentlijke instantien om eygens 't secretariaat te bedienen, quam vernieuwen, soo heeft gemelten H e e r Gouverneur daarop geantwoord: „Sijn Excellentie heeft

mij geordonneert

uw te moeten

persuaderen, om

afstand te doen, ten behoeve van P i a z z o l , en daartoe request te praesenteren." XXVIII.

J.

D a t i n die vergadering praesent 7

66


waeren den Capiteyn Commandant van Steek en den m a kelaer C r a m e r , item de advocaat

fiscael

Schippers, die

daarvan aantekening versogt. D a t mijn schoonsoon

over die ontfange aansegging en

ordres geconsterneert, nolens volens daaraan heeft moeten obedieren, en dus niet uyt onbequaamheyt, maar volgens hoog bevel genoodsaakt geweest soodanigh een request i n te dienen, en die geordonneerde cretariaat te versoeken.

ontslaging van sijn se-

E n d e is desen ongelukkige op

soo een wijse alle drie sijne ampten quijt geraakt door opontbod.

Sijnde veel eer te beklagen, dan dat soo een

geordonneert versoek hem sou konnen geimputeert worden tot onbequaamheyd of misdrijf. J a schoon al geschied was, onder eenige nadrukkelijke of soo genoemde scherpe protestatie, soo was 't geen wonder, maar excusabil, omdat so onschuldig en ongelukkig gedegradeert wierd. "Waarmede dan vervallen alle de stukken van beschuldiging, soo verre den beschuldigde bij gissing die k a n r a d e n , omdat se hem nimmer sijn bekend gemaakt.

Verhopende egter bij i n

te diene requeste ter naaster vergaedering H a a r W e l E d . en A g t b . dit nog klaarder te sullen demonstreren, ten blijk dat niet den H e e r Gouverneur Generaal, nog ook den H e e r Generaal Decker de causa movens geweest is van mijn schoonsoons ruineuse ongenade, ne-maar unicê en alleen de partijdigheyt van sommige op M a l a c c a , met wien Comp

van Bockom e

over 't vermeende

ware interest der

sig niet konde vereenigen, en die deswegen hem

hatende, van tijt tot tijt desseynen gesmeet hebben, om op Batavia door versonne divulgatien hem van onbequaamheyd te sugilleren, beogende principaal om mijn schoonsoon onder dit gesogte voorwendsel

sijn secretariaat te

doen ontnemen en den clercq Piazzol daarmede

te be-

gunstigen, per supra alleg. E d o g hoe abusyf en onbewesen hunne praetexten z i j n , en ter contrarie, dat van Bockom voor capabel te houden i s , blijkt al verder oogschijnlijk:

07

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. 1°.

Door sijn aanstelling en generale praesumptie van

regten, die altoos de capaciteyt praesupponeren van een wettig aangestelden officiant. 2°.

D a t noyt iets ter contrarie alhier bewesen of ge-

bleken is. 3o.

U y t sijne continuele i n s t a n t i e n , dat hij Piazzol niet

nodig h a d , maar eygens als Secretaris begeerde te fungeren. 4°.

U y t het bedienen van sijne swaardere ampten van

coopman en sabandaer, item uyt gevoerde notabele commission buyten 's lands ten dienste der C o m p . e

5°.

Door n a sijn opontbod nieuwelijcx hem op Batavia

te doen employeren en committeren. 6°.

D o o r sijne nog onlangs i n N o v 1757 ontfange comr

missie of benoeming tot Bevisions R i g t e r , i n de bekende litis pendente proceduire van Sterrenberg etc. D u s die praetexten van onbequaamheyt

sig selven te

niet doen; hetwelk vermenende allensints genoegsaam te sijn gebleken, en daerop u W e l E d . G e s t r

e

paenetrante

reflexie versoekende; sonder nogtans den H e e r Gouverneur Generaal off eenige L e d e n der H o g e Regering de minste offensie of ongenoegen te willen geeven, maar i n tegendeel ten allen tijden te willen betonen sijne onderdanigste verschulde obediëntie en veneratie; biddende

oetmoedig

om excus over mijn genome vrijheyd en ongewone extensie, om de gewigtigheyt der saake ten onse opsigt; waarmede na toewensing van alle bedenkelijke zegeningen met de diepste hoogagting sal blijven, W e l E d e l e Gestrenge H e e r , U W e l E d . G e s t r onderdanigste dienaer, e

A r n h e m , 4 Oct. 1758.

D. Schoock.

68

69


Eerste sprokkeling uit de papieren va,n eenen

XVIII. STAAT GENERAAL van de Respective Kameren der Oost-Indische Compagnie, gesloofcen onder dato 31 May 1758. Voor dat ten agteren komen de Kameren van Amsterdam . Zeeland

.

. ƒ 12955.705. 5. 8

.

.

.

. -

1190.778. 7. 8

Rotterdam

.

.

.

-

-

509.227. 4.— 31.830. 4.—

Enchuysen

.

.

.

-

503.263.18. 8

Delft

/

Voor dat te boven komt de Kamer van Hoorn

ƒ

Per saldo komt den generaalen staat ten agteren

- 14689.017. 5. 8

15190.804.19. 8

501.787.14.—

ƒ 15190.804.19. 8 Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, sedert pmo Junij 1757

Verhandelde goederen bij de respective Kameren, sedert pmo Junij 1757 tot 31 May 1758

Amsterdam . Zeeland .

.

. .

tot 31 May 1758, daar onder begreepen de maandgelden, on-

. ƒ .

.

Delff Rotterdam

.

Hoorn

.

.

Enchuysen .

. .

674.550.19. 8

-

1537.873. 7. 8

. -

1957.281.14. 8

-

735.591. 1. 8

.

geiden, wisselen, courtagien &a, te weeten: Amsterdam .

5162.751. 9 . — -

.

.

8866.338. 1. 8

Zeeland

.

.

.

Amsterdam, ƒ1400.-




In banco en

Te samen.

9327.081.—. 8

. -

4278.839.10.—

Delft Rotterdam Hoorn

.

.

.

Enchuysen

.

.

. .

.

ƒ 18934.386.13. 8

O b ligatien en actiën tot lasten van andere.

. ƒ .

.

-

1026.448.18.—

-

1062.906. 8.—

. -

1183.891.14.—

-

1004.668.15. 8

ƒ 17883.836. 6.—

Saldos der Respective Staa ten.

d e

0 S l t

o

tot laste van * P ° \ de Generale ^ t e van ieder Compagnie. *

i

d

Geanticipeer. e

P

e

n

n

m

g

e

n

Restanten van Onbetaalde afgiften. wisselen.

K a m e r

- ƒ3374296.16. • ƒ1031317.10.8 ƒ2834651. 1.8 ƒ 714257. 3.8 / 7955922.11.8 Ten agteren. ƒ12955705. 5.8 ƒ1869055.—.-ƒ3093718.14.-ƒ13570900.—.-ƒ1757830.18.- ƒ397008.16.-ƒ223114. 9.- ƒ 20911627.17.-

Zeeland.

- 1102293.10.

Delff.

- 261325.19.

Rotterdam. Hoorn. Enchuysen.

1.- - 281411. 1.- - 971595.11.- - 2848163. 3.-

23857.10.- - 2914344. 8.8 - 11000.16.- -

92218.14.-

62992.12.-

*

- 1190778. 7.É - 934527.10.- •

42260.10.- - 242262.14.8 -

656374. 6.8

»

-

- 404051.16.-

82805. 3.- - 144821.10.8 - 149100.16.- -

780782. 5.8

*

.

31830. 4.- -

233631.17.8

102100.—.- -

454400.—.- -

2228.16.- • 14158.13.-

6093. 3.-

- 312707. 9.

51032. 9.- - 324158. 1.- - 685403. 2.8 - 1373301. 1.8 Te boven.

.

501787.14.- -

233631.17.8

240125.—.- -

309700.—.- -

46510.12. - • 40532.18.-

1013.—.-

- 439680.18.!

51556. 6.- -

874111.15.8 Ten agteren. -

503263 1 8 i -

233631.17.8

127688.14.8 -

876600.—.- -

90706.13. - • 43960.13.-

4787.16.-

110525. 3 . - -

74412.12.8 - 308461.18.8 -

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ5894356. 8.8 ƒ1820102.12.8 ƒ3701714.16.8 ƒ3071081. 6.-ƒ14488655. 3 8

509227. 4.- -

233631.17.8

220500.—.- -

681300.—.- -

7856. 6.- • 22313. 7.-

4038941.10.8 1165601.10.8 812612. 9.8 871513. 7.8 1377375.14.-

ƒ3738110.-.-ƒ3807989.18.8 ƒ18807244. 8.8 ƒ 1916134. 1.-ƒ610193. 1 . - ƒ 2 9 8 0 0 1 . - . - ƒ 2 9 1 7 7 6 7 2 . 9.-

70


71


XIX. STAAT G E N E E A E L van de Eespective Kameren der Oost-Indische Compagnie, geslooten onder 31 May anno 1759. Voor dat ten agteren komen de Kameren van Amsterdam Zeiand .

.

Delff

.

.

ƒ

15882.132.—. 8

-

2227.543.—.—

-

741.646.17.—

Rotterdam

-

207.974.—.—

Enchuysen

-

489.794.14. 8

Voor dat te booven komt de Kamer van

ƒ

Hoorn

Pr saldo komt den generaalcn staat teu agteren .

395.445.18.—

- 19153.644.14.—

.

ƒ 19549.090.12

ƒ 19549.090.12.— Equipagie gedaan bij de resp. Kameren, zedert pmo Junij 1758 tot

Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zedert pmo Junij 1758 tot 31 May 1759

31 May 1759, daar onder begreepen de maandgelden, ongel

Amsterdam

ƒ

9343.034. 4. 8

Zeiand .

.

-

420S.924.19. 8

Delff

.

-

1075.559. 9 . —

-

1346.053.14. 8

Rotterdam

-

1080.548.—,

.

-

1156.370.13.—

Hoorn.

-

1224.768.—

Enchuysen

-

1687.385.—. 8

Enchuysen

-

1170.782. 8

.

Rotterdam Hoorn .

den, wisselen, courtagien etc, te weeten: Amsterdam Zeiand. Delff

ƒ 18817.328. 1.—

Obligatien en actiën tot lasten van andren.




In banco en cassa.

Te zamen.

Sald0S

Amsterdam, ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ3061457.12. - ƒ1081399.15.8 ƒ2226593. 7.8 ƒ 770879.18.-ƒ 7141730.13 - 1074405.11.- • 453574. 5.8 -

52694. 6.- -

912458.15.- • 2493132.17.S

s£

Depositarissen . , ., , , tot lasten van A deposito tot Geanticipeerde de Generaale .'asten van penningen. Comp. '

Respective

"

- 2227543.—.- - 934527.10.-

Delff.

- 272731. 7.- • 93683. 6.- -

37781. 5.- -

293280. 5.8 • 697476. 3.É

-

- 287206. 1.- •

44314. 9.- -

150695.10.8

578302. 3.1

-

Hoorn.

- 345180.19.- •

Enchuysen.

- 141806. 7 . - • 59521.17.-

114173. 5.8 -

390571.10.- •

" 906192.12.É Te boven

359503.17.8 - 287535. 5.- • 848367. 6.8 Ten agteren

ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ5182787.17.- ƒ1840532. 5.- ƒ2835060.10.8 ƒ2805421. 4.- ƒ12665201.16.8

-

4920.894. 4,

.

-

968.117.16

K

a

m

e

Restanten van afgif ten.

741646.17.- - 233631.17.8 207974.—.- - 233631.17.8 395445.18.--

233631.17.8

489794.14.8 - 233631.17.8


r

Ten agteren ƒ15882132.—.8 ƒ1869055.—.-ƒ3093718.14.-ƒ15960500.—.-ƒ 1721247. 5. - ƒ252281.19,

Rotterdam.

56266.18.-

.

ƒ 20966.906. 2,

i e d e r

Zeiand.

.

ƒ 11601.795.14,

ƒ127059.15.8 ƒ23023862.13.É

23857.10.- - 3571344. 8.8 - 43855. 4.8 - 28487.16.8 - 118603. 8.- - 4720675.17.É 220500.—.- - 970300.-.- 7688.12. - - 5913. 3.- 1089. 8.- - 1439123.—.É 102100.—.- - 433000.—.- 3087.15.- - 8363. 8.- 6093. 3.- - 786276. 3.É 240125.—.- 8862.13. - - 25556.10.- 2570.14.- 510746.14.8 127688.14.8 -

840600.—.-

93168.13.- - 34267. 1.- -

8805.15.- - 1338162. 1.-

ƒ3738110.-.-ƒ3807989.18.8 ƒ21775744. 8.8 H877910. 2.8 ƒ 354869.17.8 ƒ264222. 3.8 ƒ31818846.10.8

Eerste sprokkeling»uit de papieren van eenen 72

XX.

Het hoofd Comptoir daar teegen heeft uyt-

EEEKENINGH-COUEANT van de Generaale O.-I. C. met Indie. Debet.

China onder begreepen,

gegeeven, de cargasoenen van Batavia na

Het hoofd Comptoir heeft ontfangen voor alle de Kameren, met de aangekoomen

73.629795. 3. 1.

Credit.

. . ƒ

vermeld, van 1759/60 tot 1767/8.

melde Staatreekeningen, als breeder daar

volgens de gem. boeken en

koomen ƒ34.179089. 8. 1.

derhalven soude syn dat de O.-I. Comp#zoude

Het saldo

8 jaaren, van a° 1759/60 tot 1767/8,

volgens de ge-

scheepen, gedestineert na alle de Comp-

ƒ 107.808874.11. 2.

vermits

Staatreekeningen Indien is ten agteren

Maar

gegaan, de acht jaaren dooreen gereekent,

2.—.

33.223967. 5. 5.

995112.

ƒ 107.808874.11. 2.

ƒ

ƒ

toiren (dat van China uytgesondert), in

te lande

volgens de Staatreekening daar van hier

De winsten op de koopm. uyt Europa ontfangen werden in Indien niet- eens belast.

de Comp. belast met

een som van ƒ4152946 sjaars, soo werd

Niet teegenstaande een revenu van 's lands

ƒ 19.843286.10. 8.

inke regten, die bedragen in 8 jaaren en verdere winsten. Soo dat het saldo maar is

word.

die voor

Men neemt aan te bewijsen dat deese veragteringen voornament-

Compagnies reekening in geheel Indien gedreeven

lijk spruyten uyt de negotie en derselver directie,

DERDE VERGADERING. 17 Februari 1872.

ZELDZAME

GOUDGULDEN.

PENNING. — LAND. —

—

PORTRETTEN. —

OUDE

LEG-

T O C H T E N V A N G R A A E A L B E R T NAAR F R I E S -

EERSTE

SPROKKELING

UIT

D E PAPIEREN

VAN

EENEN BEWINDHEBBER DER O . - I . COMPAGNIE.

Z E L D Z A M E GOUDGULDEN.

D e H e e r M r . B . J . L . de Geer van Jutfaas vertoont een exemplaar van een zeldzamen goudgulden van Prederik van B a d e n .

Misschien is het een U n i c u m , zoo er geene

bedenkingen tegen de echtheid k u n n e n gemaakt worden en het geene monnaie d'imitation i s , zoo als er van de Utrechtsche bisschoppelijke munten wel gemaakt werden.

PORTRETTEN.

D e H e e r Nijland vertoont eenige portretten, door voorname Nederlandsche graveurs gemaakt, van de gevolmachtigden ter Munstersche vredehandeling.

74

Oude legpenning.

OUDE

Tochten naar Friesland.

LEGPENNING.

D e H e e r Hulsebos vertoont een der oudste legpenningen van ons l a n d , als draagpenning gebruikt, op het ontzet van L e i d e n .

T O C H T E N V A N G E A A F A L B E R T NAAR F R I E S L A N D .

D e H e e r B r i l l spreekt over de tochten van A l b e r t van B e i e r e n , Graaf van H o l l a n d , naar F r i e s l a n d , en wel over de bronnen der vroeger door hem besproken geschiedenis. D e oudste bron is het werk van Johannes a L e y d i s , door velen te recht geroemd,

doch door Daniël van A l p h e n

aan eene willekeurige kritiek onderworpen, die i n dezen het voorbeeld van B a l t h . Huydecoper gevolgd is. H e t onderzoek van K l u i t en later van E . Verwijs, heeft de geloofwaardigheid van Johannes weder i n het licht gesteld. D e spreker maakt eenige opmerkingen over den toenmaligeri politieken toestand van onderscheiden Mogendheden, als Gelder, Brabant en ook U t r e c h t . L a t e r „hoopt spreker op dit onderwerp terug te komen.

75

EERSTE SPROKKELING uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie. Verwig

van bladz.

72.

XXI. Bequest voor W . H . van Ossenberch om op grond van zijne exploiten te worden begiftigd met eene vacante plaats als Extraordinaris-Baad van Nederlansch Indië. W i l l e m H e n d r i k van Ossenberch, oudt 44 jaeren, thans Commandeur van B a n t a m , a° 1743 als Vaendrig nae Batavia voor de K a m e r Amsterdam p

r

schip A n n a gevaeren,

vindende de militie i n een slegte staet, onder geringe disc i p l i n e , moetende echter met dezelve teegens de Javaense en Bantamse rebellen o p t r e k k e n , als hebbende

men i n

I n d i a geen bequaemer, — Zoo als dan ook den vijand, tot 4 a 5 uuren nae aen de poorten van Batavia waeren, doende hij de vijand staen, en onder faveur van i n eenig tusschen beyde zijnde grof gras de brand doende steeken, een groote omweg maekende, passeerende met twee man te gelijk i n t front een moeras, attaqueerde en sloeg sijne vijanden totael, hebbende

i n die bataille ieder man 35

schooten gedaen; voor zig reeden hebbende God voor de victorie te danken, met eenige wonden afgekomen i s , daer anders bij gevangenneeming zeeker een marteldood zijn deel zoude sijn geweest;

hebbende onder andere 28 p kanon s

tot buyt gemaakt en veele andere zeegenteekenen, waer over de Hooge Eegeering a Batavia zoodanig te vreeden waere, h e m , van Ossenberch, L i e u t e n a n t Collonel en gebieder over 's Comp. generaele militaire magt aenstelden. W e l k e , aengesien hem aen gevaere en zeer swaere privé onkosten bloot

76


gestel t heeft, en nadat de oorlogen geeyndigt w a e r e n , a* 1754, aen de E d . Comp. die glorieuse overwinningen i n faveur van gem. braeven vriend zijn medegedeeld,

en zoude ook

de rust dus herstelt zijnde, hem aenstonds en dus vroeger i n politicq emplooy genoomen hebben, zoo men niet van deszelfs groote kundigheid des noods naeder wenste te profiteeren. I s dan i n diversse aensienlijke commissien op de buyten-Comptoiren soo n u en dan geemployeert,

en

eyndelijk zijne geheele recompenses gezien i n zijne electie tot Commandeur van B a n t a m , alwaer dus t'zedert a° 1755 met de vereyschte rang i s , door desselfs vigilantie en zonder eenige eigen interestbegeerte, zoo als onder desselfs gebied deesen jaere over de helft van de gepititineerde (sic) peeper alleen i n 's Comp. magazin gebragt heeft, dat van jaer tot jaer dus heeft voortgezet, dat geen exempel van zij. Principael het zoo deesen jaeren ongemeen sensibel z i j , zoo als bij de E d . Comp. nae te gaen i s , zoo meede onder desselfs goed beleyd en oog,

heeft nae neegenmaendig

ondersoek doen agterhaelen den C h i n e e s , welke zig meester had gemaekt van het van C h i n a per Benswoude a

6

passato gekoomene goud, dat per bark de Overmaese wierd afgehaelt en omsloeg, zijnde het gem. alles op een weynig n a meester geworden, dqende men nog moeyte om 'trestant meester te worden, en was het geheele i n koopsprijs waert ƒ 90000.

J a is ook B a n t a m selfs onder desselfs ge-

bied zeer verbeeterd tot defensie als andersints. Op welke en veele andere diergelijke gronde, te breet hier uit te meeten, is gem. van Ossenberch solliciteerende, of wel zijne gemagtigden Clemens van der H o r s t , M a u r i t s Lodewijk van Ossenberch en Clemens van der H o r s t , junior, voor h e m , op desselfs o r d r e , ten eynde met eene der vacante plaetze van extra ordinaris E a e d e n i n Neederlandsch India zoude moogen worden gehonoreert.


77

XXII. E l i e k aan

over

WelEdele Heer. 't Geschrift van wijlen den Heere van Imhof, zijnde Gouverneur van C e y l o n , is gemaakt i n ' t j a a r 1738 of 1739, ten minsten is het als een bijlage bij de missive van 25 Julij 1739 aan 't Bengaalse M i n i s t e r i e gezonden, omme dat M i n i s t e r i e af te vergen zijn bericht. D e n t y t e l was aldus: Consideration van den H e e r Ordinair E a a d en Ceylons Gouverneur

G . "W. van Imhoff,

over den H a n d e l en de

valuatie van het geld op en langs de kust van M a d u r e met den aankleven van dien. 't B e r i c h t van het Bengaals M i n i s t e r i e , of liever van den Directeur J . A . Sichterman gezonden, en n a Batavia en Nederland, i n d a t o . . November 1739 had het volgende opschrift: A a n m e r k i n g e n van J . A . Sichterman, D i r e c t e u r B e n g a l e , op de considerasien van den H e e r

van ter

voldoening den order van haar H o o g Edelens te B a t a v i a , vervat bij missive n a B e n g a l e , i n dato 25 Julij a° 1739. 't Is nodig dat men deze twee stukken met aandacht leeze en tegen elkander vergelijke, om een regt denkbeeld te krijgen van de valuatie van ' t g o u d

en zilver om de

"West van Indië ten dien tijde; te meer dewijl men zich i n de aan mij gezonde consideration eenigsints daar van bedient.

M e n moet dan ook nazien, hoe en op wat wijze

het daar op gejaomen besluit i n 't V a d e r l a n d , om de r o pijen te verhogen, i n 'tjaar 1745 n a Indie is geschreven: want die resolutie heb ik nooit gezien, en zoude mij n u te pas konnen komen. I k zal de een of ander dag de vrijheid nemen om uw W e l E d . van mijn respect te komen verzekeren, en dan mogelijk gelegenheid hebben om die resolutie te zien. I k hebbe de eere te z i j n , W e l E d e l e H e e r , U w W e l E d . gehoorsamen Saxenburg, buiten A m s t e r d a m , den 2 8

dienaar, Bliek. en

7ber 1760.

78


Beioindhebber der Oost-Indische

79

Compagnie.

XXIII. STAAT G E N E R A A L van de Respective Kameren der Oost-Ind. Comp., geslooten onder dato 31 Mey 1760. ƒ 16234794. 9.—.

Voor dat ten achteren komende Kameren van Amsteldam Zeeland

.

-

Delft

.

-

541304.13.—

Rotterdam

-

574198.13. 8

-

522690. 2. 8

.

Hoorn .

ƒ 20623007. 8.—

Voor dat den generalen staat ten achteren komt

2730092. 3. 8

.

19927. 6. 8

Enkhuysen

ƒ 20623007. 8.—

Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, seedert Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zedert 1 Junij 1759 tot 31 Mey 1760

Amsteldam

daar onder begrepen maanthuuren, ongelde, wissel etc, te ƒ

10642435.14.—

weeten:

Amsterdam

Onverkogte goederen.


9815522. 2.

.

-

4169114.10. 8

Zeeland .

-

Delft

.

-

1110950.—.—

Delft .

-

Rotterdam

-

921254.18.—

Rotterdam

Hoorn .

.

-

830016. 9 . —

Hoorn

-

1143258.12.

Enkhuysen

-

1046652. 3. 8

Enkhuysen

-

1145656.15.-

.

.

ƒ 18720423.15.—

Obligatien en actiën tot lasten van anderen.

/

Zeeland

Uytstaande schnlden.

In banco en cassa.

Te samen.

4552827. 9. 977171.15.-

-

1066128. 9.

ƒ 18700565. 4.-

Saldos der Respective Sta ten.

Depositarissen tot lasten van A deposito tot Geanticipeerde lasten van de Generale penningen. ieder kamer. Comp.

Crediteuren.

Restanten van af gif ten.


Amsteldam. ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ 2 8 0 2 7 6 7 . 5.- ƒ1167662.12.-ƒ 2042927.10.8 ƒ 175617.19.8 ƒ 6190375. 7.- Tenachteren ƒ16234794. 9. •ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ15015000.—.- ƒ1794615.19.- ƒ307114. 1.-ƒ345666. 2.- ƒ22425169.17.1.538965. 6.- - 34666. 5.- - 819720. 7 . - 52440.14.8 - 990974. 3 . - 2730092. 3. 23857.10.- - 3847902.—.49293. 2.- •206397. 8.8.- -- 5114418. 4.8 706535.11.8 93073. 9. - 59056. 8.8 - 237386.10. - 7851.18.5467. 1.- • 1089. 8.- - 1247840. 4.8 541304.13. Delft. - 317019. 4 . - 220500.—.- - 779300.—. -

Zeeland.

77844.-.--

31151.7.8 - 131346.6.8 -

533269.19.-

Rotterdam.

-

Hoorn.

- 307482. 3 . -

44131. 9.- - 117972.17.- - 222082.13.- -

691669. 2 . -

Enkhuysen,

-

57656.15.- - 167145. 5.8 - 266586.14.8 -

725315.11.-

292928. 5.233926.16.-

ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ4945097.16.- ƒ1979333.11.- ƒ2452919.14.- ƒ1852740.10.8 ƒ11231491.11.8

-

6393. 3. - - 1107468.12.8

233631.17.8 -

102100.—.- -

752000.—.-

3202. 8.-

10141. 4 . - -

19927. 6. i - 233631.17.8 -

240125.—.- -

197800.—.-

8833.10.-

27839. 9.- - 3366.12.- -

127688.14.8 -

760600.—. -

75801.15.6

574198.13.; 522690. 2.1 -

233631.17.8 -

711596. 8.8

38203. 4.- - 12080. 2 . - - 1248005.13.8

ƒ3738110.--.- ƒ3807989.18.8 ƒ 2 1 3 5 2 6 0 2 . - . - ƒ1942746. 5.- ƒ438058. 1. - ƒ 574992.15. - ƒ31854498.19.8

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen*

80

XXIV. L I J S T E der Hooge Eeegering i n Indien. Gouverneur

Generaal.

Jacob M o s s e l . Directeur Generaal en Eerste E a a d Ordinaris. 1755. Petrus Albertus van der P a r r a (geëligeert

Gouv.

Gen.). Eaaden Ordinaris. 1755. M r . Sibrecht Hooreman (geëligeert Direct. Gen.). 1753. J u r g e n van der Spar. 1761. Jeremias van Eiemsdijk. 1762. J a n Schreuder. Jacob van der W a a y e n . Eaaden E x t r a Ordinaris. 1752. H u b e r t van B a s e l . 1755. E e y n i e r de K l e r k . 1756. Nicolaas H a r t i n g . * 1757. L o u i s Taillefort. 1759. J e a n E l y a s van Meylendonk. 1761. M i c h i e l E o m p . „

"Willem H e n d r i k van

Ossenbergh.

1762. M r . M a u r i t i u s Theodorus H i l g e n s . Aderiaan de M i j s . 1754. E i j k Tulbagh (titulair). Ordinaris Eaaden van J u s t i t i e . 1761. M r . W i l l e m V i n c e n t H e l v e t i u s , President. 1747. M r . Nicolaas van Landschod. 1753. M r . Jacob van Haaften.


81

1756. M r . Carel Godfried Bench. 1760. M r . Pierre Poelman. M r . Johannes Verklokke. M r . Johannes Schevenhuyse. M r . Johannes Nobel. M r . Paulus Terietalstot, Waterfiscaal, geligeert sijnde. Coll. v. Sw. E x t r a Ordinaris Baaden van Justitie, 1760. M r . D i r k J a n Dibbets. 1761. M r . J a n van Oorschot. G'assumeerde leeden. Thomas Prederik Wannemaker. Nicolaas Laurens van Engelsdorp. M r . H e n d r i k A d r i a a n L o h m a n (heeft voorschrijvens, vide gen. br. ult° X b . 1761. Ehilippus Gijsbertus Meurs. B e y n i e r van Oosterhout. Avocaat Fiscaal van Indien. M r . Thomas Schippers.

XXVIII. J.

82



83

Compagnu

STAAT G E N E E A E L van de Eespective Kameren derOost-Ind. Comp., geslooten onder 31 Mey 1761. Voor dat ten aehtereu komende, Kameren van Amsteldam Zeeland

.

-

Delft

.

-

707388.19.—

Rotterdam

-

1034040. 1. 8

-

512721.11. 8

.

Hoorn .

.

Enkhuysen

Voor dat den generalen staat ten achteren komt .

ƒ 16285841. 7.—

.

.

.

.

.

ƒ 21543644.17. 8

2911341.14.—

92311. 4. 8

ƒ 21543644.17. 8

Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, seedert 1 Junij 1760 tot 31 Mey 1761, daar onder begrepen maanthuure, ongelde,

Verhandelde goederen van de Respective Kameren, zedert 1 Junij 1760 tot 31 Mey 1761

Amsteldam

wissel etc., te weeten:

ƒ 10194762.10. 8

Zeeland

.

-

4328069. 9.—

Delft

Amsteldam

ƒ

9556549.16.-

Zeiand

.

-

4542177.13.-

.

.

-

962818.19.—

Delft .

-

1147586. 3.

Rotterdam

-

893048.14. 8

Rotterdam

-

1071220.10.-

Hoorn .

-

841084. 6.—

Hoorn

-

Enkhuysen

-

.

.

Enkhuysen

-

1194428.17. 8

ƒ 18558790.—.-

ƒ 18414212.16. 8

Obligatien en actiën ten lasten van anderen.



In banco en cassa.

Saam en.

Amsteldam. ƒ1400.—.- •ƒ2984716. 4.-ƒ1111319. 6.-ƒ1958820. 7 . - ƒ 713513. 6 . - ƒ 6769769. 3. Zeiand.

- 1127372. 3.8 - 490452.14. - -

A deposito, tot . . gasten van ^Xn van de Generale ider kamer. Comp. t


36503. 5.- - 413506.10.- - 2067834.12.:

996076. 6.1245179.11.

Saldojler Respective Staa i

Geanticipeerde penn.

Crediteuren.

Onbetaalde wissels.

Restante van afgifte.

Zaamen.

Ten achteren /16285841. 7.- ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14. - ƒ15636000.—. - ƒ1906646.13. - ƒ387121. 7. • ƒ163068.16. - ƒ23055610.16.54917. 8.- - 68325. 5. - - 139246.13.8 - 4979176. 6.8 3758302.— - 2911341.14.- - 934527.10.- - 23857.10.

Delft.

-

286633. 2 . - - 176322.13.- -

32393. 3.- - 260453.13.8 -

755802.11.1

-

707388.19.- - 233631.17.8 - 220500.-

987300.—

7824.19.- -

13934.14. .

Rotterdam.

-

304830.15.- -

55489.11.- -

42092.10.--

474518.3.

-

1034040; 1.8 - 233631.17.8 - 102100.—,

1137000.—

2394.18.- -

13746.—. - - 19685. 9.- - 1508558. 4.8

Hoorn.

- 370950.13. - -

63036. 2. - -

85626. 6.- - 226234.18.8 -

Enkhuysen.

- 330573.15.- -

78963.19.- - 142612. 3.- - 179905. 8.8 -

ƒ1400.-

72105.7.--

745847.19.5 732055. 5.É

- ƒ5405076.12.8 ƒ1975584. 5. - ƒ 2298047.14. - ƒ 1865719. 3.8 ƒ11545827.15.-

-

92311. 4.8 - 233631.17.8 - 240125.—

325700.

512721.11.8 - 233631.17.8 - 127688.14.!

.756100.

6512. 8.8 - 28104.11. 81714. 8.- -

. _ . . - 1463191.10.8 -

39915. 9. - -

4085. 7.- -

838159. 4.-

5726. 8.- - 1244776.17.-

ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . - . - ƒ3807989.18.8 ƒ 2 2 6 0 0 4 0 2 . - . - ƒ2060010.14.8 ƒ551147. 6. - ƒ331812.13.8 ƒ33089472.12.8

8*

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen 81

Waar van daan. Nagapatnam. Jaffanapatnam. St. Manaar. Utregt. Middelburg. Rouaan. 's Haage. Brandenburg. Batavia. Colombo. Den Briel. Delft. Nyenkerk. Hessen-Cassel. Amsterdam. Colombo. 's Haagen. „ Grave. Gulik.

XXTI.

1707. 1712. 1716. 1720. 1722. 1723. 1726. „ 1727. „ 1728. 1730. 1728. „ „ „ „ „ 1733. 1734.

Wanneer in dienst.

Adelborst. Soldaat. „ „ Matroos. Adsistent. Adelborst. Soldaat. „ „ Matroos. Adsistent. Soldaat. „ 1° Matroos. Soldaat. Sergeant. „ Onder-Coopm. Adsistent.

In wat qualitijd.

1733. 1736. 1738. „ 1749. 1750. 1747. 1755. 1748. „ 1755. 1747. 1761. 1759. 1760. 1756. 1754. 1752. 1750. 1757.

Wanneer OpperCoopm.

Seconde op Chormandel. Oud Bailluw. Groot Cassier. Fabriecq. Oud Secretaris van den Raad van Justitie. Opperhooft te Tatucoryn. Opperhoofd van Franconomale. Aankom. Opperh. van Japan. Commandeur van Gale. Opperhoofd van Cassembassaar. Gouverneur van Ternaten. Ontfanger Generaal. Commandr van Mallabaar.

Oud Commandeur van Jaffenapatnam. Commandr van do. Commandeur van Jaffenapatnam. Oud Gouvr van Amboina. Directeur van Suratte. Oud Gouvr van Banda.

LIJSTE der gequalificeerde persoonen in Indien, volgens de laast aan hande sijnde gequalificeerden Rollen en Resol. van Generaal en JRaaden, 1762 en 1763.

Abraham Dormieux. A. Moyaard. Jacob de Jong. Gerades Kluysenaar. Jan Drabbe. Abraham Bernard, 1763 af. Jacques Barriel, 1763 af. David Coenraad Vick. Pieter Greving. Jan Bierens. Johannes Hartkop. Jacob van der Slyden, 1763 af. Godfried Zweepe. Marten Rein. M. Huysvoorn. Abraham Samland. George Loodewijk Vernet. Jacob van Schoonderwaard. Jan de Roth. Godfridus Weyerman.

Wanneer in In wat qualitijd. dienst. OpperCoopm.

Wanneer

Christiaan Zurhoosen. Unna. 1734. Corporaal. 1757. Opper-Coopm. van *t Casteel. Thomas Fred. Wannemaaker. Berlin. 1736. Matroos. „ Opperhooft van 't soldy Comtoir. N. A. Lebecq. Hamburg. „ Assistent. 1749. Hoofdadm. van Mallacou. David Boele. Amsterdam. „ Matroos. 1752. Gouv»" van Malacoa. Hendrik Breton. „ „ Jonge. 1759. Hoofdadm. van Jav. Oostkust. Godfrid Credsmar. Breemen. „ Soldaat. 1758. Hoofdadmin. op Colombo. Abraham Abeleeven. Amsterdam. 1737. Coopman. 1750. Oud Gouv. van Ternaten. C. L. Senff. Bismark. „ Adelborst. 1752. Command, van S. W.kust. Jau Aarend Meijer. 's Heereveen. 1738. Assistend. 1757. Secretaris van Weesmeesteren. N. J. van Idsinga. Harlingen. „ Adelborst. 1750. Gouverneur van Amboina. Jan Bauwert. " Mekelenburg. „ Soldaat. 1755. Dessave van Colombo. Adriaan Bisdom, 1763 af. 's Haagen. 1739. Onder-Coopm. 1751. Oud Directeur van Bengale. Pieter Haksteen, 1763 af. Amsterdam. 1740. „ 1755. Ballieüw. Jacob Petters. Worms. „ Adelborst. 1757. Gouvr van Banda. P. J. Bangeman. Hamburg. 1741. Onder-Coopm. 1758. Buyten employ. P. P. van Oudshoorn, Utregt. „ Adelborst. 1757. Secunde aan de Caab. Lubbert Jan van Eek, 1763 af. Velp. „ Onder-Coopm. 1755. Gouvr van Ceilon. J. J. Craan. Amboyna. „ Soldaat. 1758. Oud eerste Gesw. Clercq. ter Cecretary van Batavia. C. Sinklaar. Amsterdam. 1742. Onder-Coopm. 1752. Gouvr te Macasser. Hendrik Leembruggen. Leyden. „ Sergeant. 1759. Dessaven te Mature. Robbert Hendrik Armenault. Amsterdam. „ Hooplooper. 1756. Sabandhaar. Hugo Pieter Faure. Bergen op Zoom. 1744. Adsistent. 1758. Command^ van Bantam. J. S. Clon. Utregt. 1745. „ 1755. Buyten Emplooy. Jan Anthony Sweers de Landas. 's Haagen. 1746. Cadet. „ Hoofdadmin. van Cochem. Nic. Laurens van Engelsdorp. Middelburg. „ Constapelsmt. 1759. Boekhouder Generaal. P. van Jongstal, 1763 af. Leuwaarden. 1747. Onder-Coopm. 1755. Oud Hoofd-Administrateur in Amboina.

Waar van daan.



Rotterdam. Bromniel. Vlissingen. Niewenhuys. Dort. 's Hage. Berg op Soom. Rotterdam. Colombo. Vlissingen. Middelburg. Lingen. „

Groningen. Enchuysen. Dordregt. Lillo. Groningen. Jaffenapt. Hanover. Amsterdam.

1731. „ 1734.

» „ 1758. 1754. 1756. „ „ 1757. „ 1758. „ 1762.

1747. 1749. „ 1750. 1751. » 1752. 1754.

Wanneer in dienst.

N. Fakkens. J. Reynants. H. J. de Heeren. Aba. Chr. Coerts. Mr. W. A. Alting, 1763 af. A. Moyaart, 1763 af. G. H. v. Koningsfeld, 1763 af. Mr. P. C. Hasselaar.

Zeehaise. Durey. Colombo.

Waar van daan.

C. van Thijling. G. Aansorg. Hendrik Booms, 1763 af. Eredrik Willem Wincke. Mr. Arnold Adriaan van Test. Mr. Paulus Eeiret. Arnoldus de Ley. Mr. Dirk van der Sluys. Mr. Jan Willem Valk. Hendrik Boons. Jacob Corn. Rademacher. J. Willem Cloppenburg. Jan Jacob Horp. Jan Philip Rik. J. C. Bauman. David Killy. A. H. Dormieux

„ 1758. 1759. „ 1762. 1761. 1762. „ „ 1761. 1762. „ „ »

1756. 1758. „ 1756. 1759. 1756. 1760.

Resident van Cheribon. Gouvr van Chormandel. Secunde van Banda. Commandeur en Opper-Equipagiem. Opperhooft Japan. Gecommiteert over de sake van Inlander. Waterfiscaal. Dessave op Mature. Resident in de Matam. Gehijmschrijver van Gouv. Opper-Equipagiem. Sebandaar. Independent fiscaal Caap. Drossaart Batavische Ommelanden. Secunda Macassar. Resident te Souracatta. Hooftadm. te Souratta. Visitator Generaal der negotieboeken.

2e. Secretaris. Opperh. van Japan. Resident van Palembang. Secr. van 3. O. kust. Ie Secr. van de H. R. Dessave van Jaffenapatnam. Sabandhaar.

Wanneer OpperCoopm. Corporaal. Adsistent. Onder-Coopm. „ „ Soldaat. Onder-Coopm. Opper-Coopm. enWaaterfiscaal. Onder-Coopm. „ Capt.-Luyt. Sergeant. Onder-Coopm. Extra Raad Just. Onder-Coopm. Adsistent. Onder-Coopm. Capt.-Luyt. Onder-Coopm. Opper-Coopm. «

„ 1761. 1762.

In wat qualit\)d.

Soldaat. Jongen. Soldaat.

„

„

„ „

„

Gecommiteerd tot en over de zaaken van de Inlander.

Secretaris van Scheepenen.

Opper-Cooplieden.

Jan Simeon Clin. Mihel van der Crap. Jan van Coort. Adriaan Tubels.

Oud

Mr. Iman "Willem Falk 9 „ „ „ Gehijmschrijver van den Gouverneur Generaal. David Kelly 30 „ „ „ Hooft-Adm. van Souratte. Godeus Ludolp v. Beusichem 26 JSTovemb. „ „ Hoofd-Adm. van Ambon.

Mr. Arnoldes Adrianus van Test 7

7 Julij

2 Junij „ „ Twee Opper-Coopman van 't Gasteel. 9 „ „ „ Hoofd-Admiraal op Colombo. 25 „ „ „ Dessave van Colombo. 25 „ „ „ Opperhooft van Tatucoryn.

Mattheus de Clercq Andreas Jacobus de Ley Jan Bauert Godfried Swepe

Johannes Vos

24 February 1761 als Oud Opper-Coopman te Considereren.

Jan Simon Clin.

1

Volgens resolutien van Gen en Raaden.


88

89



XXVII. e

STAAT GENERAAL van de Respective Kameren der Oost-Ind Comp., gesloten onder 31 May a° 1762. Voor dat ten agteren komen de Kameren van Amsterdam Zeeland

.

-

2078.780.18 —

Delft .

.

-

663.297.14.—

Rotterdam

-

1059.727.18.—

Enchuysen

ƒ

Hoorn

ƒ 16344.486. 7.—

84.498.11. 8

- 20362.259.10. 8

Per saldo komt den generale staat ten agteren

300.465. 5.— ƒ 20446,758. 2.-

ƒ 20446.758. 2.— Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, seedert . Verhandelde goederen van de respective Kameren, seedert 1 Junij 1761 tot 31 May 1762

,

Arasterdam

ƒ 10034.931. 4. 8

Zeeland .

-

5430.551. 5.—

Delft .

daar onder begreepen maandhuuren, ongel

den, wissel &a

Amsterdam Zeeland

.

Amsterdam, ƒ 1 4 0 0 . -


. , , Voorraad tot d

e

a a n s t a a n d e

equipagie.

4446.934. 5. 8

.

-

1354.399.15. 8

Delft

.

-

1225.281.16. 8

-

1092 938.10.—

Rotterdam

-

1038.178. 8. 8

Hoorn

-

1192.820. 9. 8

Hoorn

-

1063.530.13. 8

Enchuysen

-

1194.215. 8. 8

Enchuysen

-

1159.098.12.—

.

ƒ 17950.475. 1.—


In banco als cassa.

Te samen.

- ƒ2905460. 9 . - ƒ 991270.12.8 ƒ2073035.12.8 ƒ 258342.16.- ƒ 6229509.10.-

Saldoos der Respective Staa ten. Te agter.

- 1175677. 8.8 - 523161.13.8 • 47950. 7.- - 469411. 3.- - 221620012.-

Delft.

- 318327. 3.8 - 106837. 3.- - 29126. 4.- - 312912.17.- -

767203. 7.8

663297.14.

Rotterdam.

- 280916.10.- - 133612. 5.- • 35623. 6.- - 159027.16.8 -

609179.17.8

1059727.18.

Hoorn.

- 399117. 6.- -

49634.11.-

141593.15.- - 350238.17.8 -

910584. 9.8

Te boven.

Enchuysen.

- 386667. 6.- -

73182.19.-

86205. 1.8 - 352243.12.8 -

898298.19.-

Te agter.

ƒ5466166. 3.-ƒ1877699. 4.-ƒ2413534. 6.- ƒ1902177. 2.8 ƒ11660976.15 i

Depositarisse van A deposito tot tot lasten van de Generale lasten van ieder Camer. Compagnie.

G e a n t d

e

i ipeer£g n. c

p e n n

2078780.18. • - 934527.10.- -

Crediteuren.

e

ƒ16344486. 7. ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ15264000.

Zeeland.

ƒ1400.-

9017.451. 5.—

-

Rotterdam

ƒ 20299.856.13.—


ƒ


Te samen.

-ƒ1797952. 8.8 ƒ290936.16.-ƒ258332.18.8 ƒ 22573995 17.-

23857.10.- - 3127470.—.- -

- 233631.17.8 - 220500.—.- -


961300.—.- -

- 233631.17.8 - 102100.-.- - 1272000.—.- -

9570. 5.8 -

16.- -15

3.8 -

5873.11.- - 10705, 4.-

4294981.10.1430501. l i

8268.16.- 44597. 3.-

16689Ü7.15.É

84498.11.! , - 233631.17.8 - 240125.—.- -

342400.—.- -

12257.18.8 - 23309. 4,

4361.18.-

856085.18.-

- 233631.17.8 - 127688.14.8 -

670100.—.- -

84009.14.- - 31010.17

52323. 1.-

1198764. 4.-

300465. 5.

ƒ3738110.—.-ƒ3807989.18.8 ƒ21637270.—.-ƒ1917932.13.8 ƒ302729. 5.-ƒ519204. 9.-ƒ32023236. 6.-

90


91


XXVIII. e

e

e

STAAT G E N E K A A L van de Eesp Kameren der Oost-Ind Comp , geslooten onder dato 31 May 1763. Ten agteren komende Kameren van .

Amsterdam

ƒ 15017.583. 4

Zeeland Delff

-

.

.

Rotterdam Hoorn .

-

499.362.17.

-

1036.525.16,

-

712.730. 2

.

Per saldo komt den generalen staat ten agteren

f 17756.007. 5. 8

471.161. 8,

18.643.17.

Enkhuysen

ƒ 17756.007. 5, Equipagie gedaan bij de Respe Kameren, zedert pmo Junij 1762 Verhandelde goederen bij de Respe Kameren, zedert pmo Junij 1762 tot 31 May 1763 .

,

tot 31 May 1763, daar onder begreepen de maandgelden, ongel

Amsterdam

,

ƒ

9910.359.15.—

Zeeland

.

.

-

6174.039.—.—

Delft

.

.

.

Rotterdam Hoorn .

.

.

8534.673. 1.—

den, wisselen, courtagien etc., te weeten: Amsterdam Zeeland

.

4272.872.—.—

.

1074.011.13. 8

-

1059.359.11.—

Delft .

-

1266.602. 3 . —

Rotterdam

-

856.044.16. 8

Hoorn.

.

1088.455.15. 8

-

653.598.11. 8

Enkhuyzen

1097.488.14. 8

Enkhuysen

995.513. 5. 8

ƒ 19920.003.17.—

Obligatien en actiën tot laste van andere.




In banco en cassa.

Te samen.

ƒ 17063.014.10.—

Saldos der .. Staa J * P ten. D

e s

e c t l v e

Depositarissen . , ., , , G'anticipeerde tot laste van , P penningen. de Generale . f t e van Compganie. d e

O S i t ot

o

Amsterdam, ƒ1400.—.- • ƒ3100106. 3 . - ƒ 999594. 3.8 ƒ2078375.—.8 ƒ 1085054.12. - ƒ 7264529.19.- Ten agterenƒ15017583. 4. ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ14807000.—.- 1 3 9 4 3 7 2 . 8 . - - 593265.13.8 - 123627.15.-- 865780.11.8 - 2977046.8.934527.10.- 23857.10.- - 2264990.—.- 471161. 8. - 457944.6.8 - 1 3 9 4 6 9 . 5 . - 39490.2.8 - 345559.14.-982463.8.Delff. 499362.17.8 - 233631.17.8 - 220500.—. - - 1011300.-.- 277207.—.-82573.12.-- 123243.12.8 - 7 9 2 5 6 , 5 . - 562280.9.8 Rotterdam. 1036525.16.- - 233631.17.8 - 102100.—.- - 1230000.—.- 522173.18.8 -

54686.14.- - 213051.17.- - 173774. 9.8 -

963686.19.-

Enkhuysen.

- 427273.11.--

71741.8.--

785593.13.-

193271.16.--

93306.18.--

ƒ 1 4 0 0 . - . — ƒ6179077. 7.- ƒ1941330.16.- ƒ2771060. 3.8 ƒ2642732.10.- ƒ13535600.16.8

18643.17.- - 233631.17.8 - 240125.—.- 712730. 2.8 - 233631.17.8 -


Te samen.

K a m e r

Zeeland.

Hoorn.


t

J

i e d e r

127688.14.8 -

ƒ1840160.13.8 ƒ323946. 7. ƒ348232. 9. - ƒ22282113. 3.É -

53241.17.8 - 41488.-

8 - 130102,

- - 3448207.16.- - 1481826. 5.8

-

9056. 8.- -

7338.-

-

3103. 6.- -

9805.13,

-

452900.—.- -

7498. 5.- - 40942. 9

-

7233. 4. 3 -

1010600.—.- -

86595. 3.- - 31341.—

-

8467.—. - - 1498323.15.É

20165. 9, - - 1598806. 5.É

ƒ3738110.-.-ƒ3807989.18.8 ƒ 2 0 7 7 6 7 9 0 . - . - H999655.13.8 ƒ454861. 9, ƒ514201.-

982330.16..

ƒ31291608. 2.-


92

XXIX. L I J S T E der Hooge Eegeering i n Indien. Gouverneur Generaal. 1762.

Petrus Albertus van der P a r r a .

Directeur Generaal en Eerste E a a d Ordinaris. 1765.

Jeremias van Eiemsdijk. Eaaden Ordinaris.

4762. J a n Schreuder. H u y b e r t van Bazel. E e i n i e r de K l e r k . 1767.

Michiel Eomp.

1766.

Eijk T u l b a g h , titulair.

W i l l e m H e n d r i k van

Ossenbergh.

Eaaden E x t r a Ordinair. 1762.

M r . M a u r i t s Theodorus H i l g e r s . Pieter Haksteen. Mr. Willem Arnold Alting.

1764.

M r . Pieter Cornelis Hasselaar.

1765.

Johannes

1766.

H e n d r i k Breton.

1767.

W i l l e m Pockens.

Vos.

M r . Iman W i l l e m P a l c k . David Boelen. Ordinaris Eaaden van Justitie. 1761.

M r . W i l l e m V i n c e n t Helvetius.

1753.

„

Jacob van Haaften.

1762.

„

H e n d r i k Adriaan L o k m a n .

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie 1764. 1765.

M r . Jacob van der W i j k . „

Francois Jacob de >Vos.

„

„

Petrus van der V o r m .

1767.

„

Gijsbertus

„

Jacob de Meijer.

Maas.

H e n d r i k Leuftink H e n d r i k s , overleden. Cornelis N e e l e n , overleden. E x t r a Ordinaris Eaaden van Justitie. M r . Joan Gabriel van Gehren. „

George Carel F a l c k . Geassumeerde Leeden.

Philippus Gijsbertus Meurs*. Andreas Jacobus de L e y . J a n de P u t . Advocaat Fiscaal van Indien. M r . W o u t e r E u d o l p h van Senden.

V I E K D E

V E K G r A D E E I N G .

9 Maart 1872.

BIBLIOTHEEK. — TEGENOVEE

DE

POETEETTEN. — EEFOEMATIE.

STELLING V A N . K A E E L —

EEESTE

V

SPBOKKELING

UIT D E P A P I E E E N V A K E E N E N B E W I N D H E B B E E D E E

O.-I.

COMPAGNIE.

BIBLIOTHEEK.

Ten geschenke ontvangen: V a n de Schrijvers: D r . J . van Raemsdonck, Gérard Mercator, ia vie et ses oeuvres. St. N i c o l a s , 1869. 8°. D r . R. A . S. P i c c a r d t , Bijzonderheden uit de geschiedenis der stad Goes. G o e s , 1865. 8°. J . G . P r e d e r i k s , Jean Henri Huguetan. Overdruk. J . G . P r e d e r i k s , Clais Corff, Diericxz. Overdruk. Laboranter, Kunstgeschiedenis. Overdruk. D r . P . L . M u l l e r , Spanje en de partijen in Nederland in 1650, uit de Correspondentie van Antoine Brun. Overdruk. M r . C . A . N a i r a c , Geschiedenis van de kerk te Barneveld van 1533—1795. B a r n e v e l d , 1871. 8°. Barneveld onder de regering van de Ampts- Jonkers 1648—1795, door een plattelands-burgemeester. Barneveld, 1871. 8°. G . P . B o o s , Naamlijst der Weleerw. Heeren Predikanten, die sedert den jare 1578 in de beide af deelingen der Herv. Gemeente van Aardenburg de heilige dienst hebben verricht. Aardenburg. I n plano. Jhr. M r . J . Roëll, Het Reglement op het onderhoud en ge* bruik der wegen in de Prov. Utrecht, met geschieden regtskundige aanteekeningen. U t r e c h t , 1871. 8°.

Bibliotheek.

95

Portretten.

V a n den H e e r J . A . Smits van N i e u w e r k e r k : Gedenkpenning op de 25jarige huwelijksvereeniging van J.

A.

Smits van Niewerkerk en J. P. D» Bouvy. Van Dr. H . E u m p : Literarischer Handweiser, n° 111, 112. M u n s t e r , 1872. 8°. I n ruiling

ontvangen:

V a n het M i n i s t e r i e van B i n n e n l . Z a k e n , te 's Gravenh.: Bonaventure F. Slaars. Iconomos, traduit du Grec.

Mude sur Smyrne par

Constantin

S m i r n e , 1868. 8°.

B . F . Slaars, Quelques mots sur la responsibilité medicate etc. S m i r n e , 1871. 8°. V a n de oberlausitzisehe Gesellschaft der Wissenschaften, te Görlitz. Neues lausitzisches Magazin, 4 8

er

B a n d . Görlitz, 1871. 8°.

V a n het historische V e r e i n für Nieder-Sachsen, te H a n n . : 1870.

Zeitschrift,

H a n n o v e r , 1871. 8°.

V a n het Indisch

Genootschap:

Notulen van de algem. Vergadering van 9 Januari] 1872. V a n de Académie d'Archéologie de Belgique, te A n t w . : Annates, 2

e

Serie, I I — V I .

Bulletin,

1—3.

Statuts.

A n v e r s , 1868. 8°.

A n v e r s , 1866—1870. 8°.

A n v e r s , 1868. 8°.

Puits romains d Vechten, notice par M a u r i n Nahuys. E x t r . Eeusens, Les catacombes de Rome. A n v e r s , 1866. 8°. V a n de Commissions royales d'Arts et d'Archéologie,

te

Brussel: Bulletin, V I I I — X .

B r u x e l l e s , 1869—1871. 8°.

V a n de E e d a c t i e : De Katholiek,

Januarij en F e b r u a r y , 1872.

POKTBETTEB".

D e H e e r Nijland geeft u i t zijn verzameling eene serie van Portretten ter bezichtiging.

96 S T E L L I N G YA.N K A B E L V

TEGEN OYER D E R E F O R M A T I E .

D e Heer B r i l l spreekt over de stelling van K a r e i V tegenover

de Reformatie i n haren aanvang, zoo wel i n

Duitsehland als i n ons Vaderland. Bij de beklimming van den Pauselijken troon door A d r i a a n , zijn vroegeren leermeester, koesterde hij de stoutste verwachtingen. H i j hoopte door zamenwerking der wereldlijke en der geestelijke macht eene toekomst

van ongeëvenaard

voor te bereiden.

geluk

voor de wereld

Zijne bewaard gebleven correspondentie

getuigt van die hooggespannen

hoop. Deze droom is door

den reeds i n het volgende jaar voorgevallen dood van Adriaan en de opvolging van Clemens V I I voorbijgegaan. D a t K a r e i eene gunstige gezindheid tegenover de reformatie i n 1527 ten gevolge zijner oneenigheid met den Paus zoude hebben opgevat, is onjuist.

H i j blijft Pausgezind

Duitscb K e i z e r ingenomen

tegen de H e r v o r m i n g , waar-

en als

door de souvereiniteit der Landvorsten werd bevorderd en de macht van den K e i z e r verkleind.

Hoezeer door zijnen

fijnen en vrijen geest liberaal, moest hij als Vorst tegen de Reformatie i n Duitsehland gekant zijn. I n ons Vaderland was de zaak der Reformatie i n den aanvang (in tegenstell i n g met D u i t s e h l a n d , en i n het algemeen gesproken)

de

zaak van het mindere volk. A l l e Vorstendommen waren i n ons land i n K a r e i geconcentreerd.

D u s ontbrak hier die

Vorstenstand, welke i n Duitsehland de steun der Protestanten werd, en den landskinderen het geloof des landsvaders voorschreef.

T e n onzent waren de aanzienlijken hovelingen

en ambtenaren, en bestond daarnevens eene zelfstandige en rijke burgerij. D e Nederlanders waren fier op de macht van hunnen landsheer; men beschouwde de Reformatie als eene gevaarlijke nieuwigheid, die men nog door piaccaten meende te kunnen onderdrukken.

Daarbij kwam dat de zedelijk-

heid door het edict van K a r e i krachtig werd voorgestaan.

97

EERSTE SPROKKELING uit de papieren van eenen Bewindhebber der O.-Indische Compagnie. Vervolg

van bladz.

93.

XXX. K o r t extract uyt het

mondeling raport van den

Advocaat van der H o o p , als Comissaris na E n geland geweest, 28 7ber 1763. 14 Julij 1762 i n de H a a g h ; 25 i n zee en 28 geariveerd. K e n n i s aan A m b . van komst, die assistentie belooft; als ook Secretarisen van Staat, wijl intrest van de natie was i n goede harmonie te s i j n , buyte het geval van de Comp. A m b . Boreel getragt buyte Oost I n . huys conferentie met Comissarisen. Hadde 6 A u g . audiëntie bij sijn M a j . v r i n delijk aldaar ontfange met belofte van assistentie. 2 Gecomiteerdens

die dag visite met compliment; ver-

sogte ocasie om saaken te b e g i n n e n ; eenige tijd verliep; spraake d. h . Rows

over;

sijde, dat quam om dat geen

visite hadde gedaan, soo als voor deese was geschiet. W i e r d wel geacordeert, dog sijde dat voor deese Comissarise deciseurs geweest was en dat van sijn M a j . hadde gehad comissie,

dog antwoorde dat sij van 't Parlement depen-

deerde en niet van de K o n i n g . Ginge op O. I . huys compliment maake op

; naa aanspraak, die beantwoord wierd

door d. h . R o w s , die beloofde facilitijd, en leesing van br. en 17 . Teffens gave over volmagt, en soude ook soo krijge; e

kwamen i n conferentie; oordeelde dat i n geschrifte moest sijn, 'tgeen gerefuteerd wierd, en oordeelde i n neutrale taal. W i l d e i n t Engels houden, dat onse Gecomiteerde niet geXXVIII. J .

9


08

noeg verstonden, soo als de Engelse 't Erans niet genoeg k o n d e n , dat eenige

tijd ophield (1629 was selfde disput

geweest). "Wierd geconvenieerd te besoigneeren i n de beste t a e l , konde er naderhand receuil van maak en en sien of accoord

waare.

I n t begin was swarighijd wie

spreeken

soude; ijndelijk wierd begonnen met klagte over de hostilitijdt en satisfactie, dat wijgerde: 1. om troupes i n B e n gale teege haer waeren, 2. i n alle gevall als gealieerde van de Vorst geholpen. 1. W i e r d genegeerd, en wederlegt de bewijsen der E n gelse i n de memorie vermeld. Vooral gerefuteerd haer segge van het schrijve van de brief B i s d o m , die niet kon beweese worden dat door hem geschreeve was, te meer wijl, als waer was, hij strafbaer was. Beweesen

ter contrarie de destinatie van de scheepen

buyten eenige gehoudenthijd; daertoe extracte uyt de instructie aan die liede gegeeven, daer u y t bleek de destinatie na Chormandel; die pampiere wierde getranslateerd. Sijde dat die overgegeeve ordres moeste i n ordre en i n t geheel

moeste

sijn als men daer over soude oordeelen.

W i e r d geantwoord, dat hij hetselfde hadde gedaan; wierd gerepliceerd, als nader elucidatie begeerde, die geeve soude, dog dat de pampiere niet konde over geeven. Naame daer geen genoege i n , wijl troupes eerst na Chormandel en doe n a Bengale ginge; waare daer niet n o d i g , en Gouver " sond die na B e n g a l e , wijl alles i n rust was, 1

sonder dat er te Chormandel troupes ingenoome waare. Bewijse dat br. van Bisdom aantoonde dat soo G . en R . geen intentie hadde gehad,

het M i n i s t e r i e te Bengale

egfcer teege haer hadde geageert;

dat gerefuteerd wierd,

om dat geen aparentie, veel minder bewijs was, wijlse van de Engelse geholpen waare; wilde absoluut niet verder i n laaten voor dat dit afgedaan was. D . h . Boreel sprak Secretaris Greenville over; dog die wilde sig niet irilaate, voor dat Directeure gesprooke hadde. H i e l d e egter nadere

99


conferentie-, Comissarise sijde, dat m e n , ten waare dit onder eede, wilde verklaaren dat de br. van Bisdom was. I n nader conferentie wierd op propositie van de Engelse het 2

e

l i d geventileerd, of Engelse bevoegt waare teege ons te

ageere, als geallieerde van de N a w a b ; wijl teegen tractaeten i s , oordeelde van n e e n , en sij vermeende dat niet verbode wierd asisfcentie aen soodanig Souverijn te geeven; repliceerde, W a t s o n het contrarie had gesustineerd.

daerop Alle-

geerde het geval van B a n t a m 1684 en 1685, doe het anders

door ons was begreepen;

dog het geval was heel

anders, als getoond wierd. Sij bleeven persisteeren bij haar sustenue, en concludeerde, dat als tractaet begreepen wierd naa onse gedagte, Engelse qualijk hadde gedaen, en wierd geoordeelt, als niet konde overeen koomen, de Souverijnen dat tractaet moeste expliceeren. G i n g e verder over tot de vergoeding van schaade, daer de Engelse sig absoluit niefr wilde i n l a a t e n , wijl sij geen oorsaak van waaren, maar onse bediendens, die haar vaartuyge hadde aangehouden en dus eerst geattaqueerd hadden. W i e r d i n statu gelaaten. Verders ginge over het tweede hooffcpoint, de insaam: van salpeter, beroepende op 8 art. van tract, van 1675, sustineerde, dat daer door niet wierd benoome haar te laten bevoordeele door de Souverijn; dog wierd gerepliceerd, dat niet mogt sijn i n prejuditie van onse Com.p., al wilde de Souverijn dat doen, te meer wijl ons niets was benoomen; dat egter wierd gerefuteerd, wijl de JNawab i n alle gevalle niet kon beneemen ' t r e g t , dat sijn Souverijn ons gegeeven had.

Engelse allegeerde

weder

het gepasseerde int jaer

1684 en 85; dog toonde a a n , dat heel ander geval geweest was, wijl sij i n die tijd daer van daan ware verbannen, dat tot haer prejuditie geen privilegie aan onse O. I . C . was vergunt. Omtrent Banjer wierd ook beweesen, hoe veer die plaads was geweest een besette plaads, doe men haar niet per9*

100

EerJe sprokkeling uit de papieren van eenen

miteerde; dog wij sijde dat i n alle gevall haar klagte wierd open gelaten, dog dat niet verder konde gaan als te Bengale. I n gevalle onse M i n i s t e r s te Bengale hadde gedaan teegen onse ordre, omtrent opium en salpeeter, dat dat geen verandering i n tractaet soude maaken, maer wijl haar volk rede tot klagte geeft.

"Wij tragten te toonen, dat haer

sustenue niet kon waer sijn, wijl toonde welk request te vooren aan de Nawab door ons was gepresenteerd; wijl meede verleegen waaren, soo wierd d. h. Clive geallegeerd. Beklaagde sig over de langduurighijd; proponeerde of geen middel was om te bekorten, als haer propositie van de salpeeter. Sijde dat niet nodig was te consenteere, als contesteerde

het regt der Engelsen van een particulier

octroy. D a t wierd meede gelaate i n statu. Intusse ginge d. h . Boreel heen en d. h . van Weldere quam i n plaads. H e t M i n i s t e r i e veranderde. Hadde weer conferentie, produceerde declaratie van M i lord

Clive;

dog

toonde brief van Clive selfs aan onse

bediendens, daer uyt het contrarie consteerde.

A l s n u de-

clareerde dat versogte copy van br. en request van Clive. W a a r e n eens dat Souverijn moest decideeren hoe tractaet was te verstaan. G i n g e over tot 3 del.

e

poinct, sijnde belet i n de lijwaathan-

D e Engelse klaagde over beletsele aan haer natie.

W i e r d gerepliceerd, als dat waer was, sij selfs oorsaak waaren , wijl sij 't volk opdronge aan te neeraen, schoon reeds bij Hollanders geëngagieerd w i e r d ; dog dat hetselve van weerkante kon belet worden, wijl meeste klagte veroorsaakt wierde door de bediendens van de C o m p . , daerop ordre wedersijds soude stellen; dog is wijnig voor ons van te wagten, soo lang niet i n staat sijn om ons selfs te redden. H e t vierde pointe: voor het toekoomende ieder een plan te formeere,

proponeerde

naa dat mondeling confe-

rentie was; dog vermeende dat moest plaads hebbe voor alle

plaadsen, dog

wierd bepaeld

alleen tot

Bengale.


101

W i e r d tractaet geproduceert van de Engelse met de N a wab, dog vonde niet het 1 3 a r t i c u l , wijl maar 12 waaren: e

hadde noyt ander gesien. Recapituleerde all het gepasseerde, comuniceerde elkander memorie i n t E n g e l s ; sijde dat teegen de conventie was, wijl dat was gesegt dat was overeengekoomen

i n t Erans

te spreeken. Negeerde

haer hande te tijkene op iets dat niet ver-

stonden, dog persisteerde, als Eranse memorie niet teekene wilde, er geen uy twisseling kon geschieden; dog wierd geacordeert dat was c i X b e r dat memorie soude werden a

uytgewisseld. D o g naderhand maakte weer difficultijd, en dat duurde tot 12 J a n . , wanneer aanmaanden. IJndelijk op 24 kreege br. dat i n t E n g e l s hadden, die op 16 E e b . i n gereedhijd was, dog de Eranse niet geteekend, dat egter geschiede,

maer scheelde

extra veel van onse memorie;

sonde op 2 M a e r t nader memorie, en wierd ijndelijk adresseerd bij d. h. van W e i d e r e n , die raade om nogmaals te schrijve om conferentie.

Op 6 Junij kreege antwoorde i n

onaangenaame expressie; presseerde op conferentie op 24 d\ Sijde dat sig niet konde inlaate over 4 point soo lang e

pretendeerde vergoeding en schaade, en konde geen'plan formeeren. Antwoorde, dat mogte maake exclusive contracte, als met salpeeter was geschiet;

dog vermeende Souverijn

expliceere k a n het tractaet; oordeelde

egter dat er be-

hoorde schikkinge ontrent de bediendens gemaakt te werd e n , soo dat hetselve dus bleeff. T e n opsigte van de comercie nader spreekende, soo sustineerde diergelijke exclusive contracte te maake, als met de salpeeter was geschiet; daer bleef men b i j , sonder dat men de saake verder vinde kon. Versogte 3 origineele br. van B i s d o m , die wierde geproduceert,

sijnde i n onver-

staanbare t a a l , en wisselde memorie over en weer, en gaaven voor ordre aen haer bediendens omtrent de.salpeter; dog vermids geen bepaling van tijd bij was, en kreege copy,

102


en bequaarae

daer o p ,

waarom conferentie

wierd opge-

schort Eesolutie 13 Junij 1763 hebbe H . H . M . gepermiteerd, dat Comissarise een keer herwaards d o e n , en dat sulle i n s i nueere

dat besoigne niet werd afgebrooken,

maar alleen

om raport te doen en provisioneel te vertrekken. Soo wierd geresolveerd

bij sijn M a j . afschijt te neemen.

Secretaris

Hallifax sijde vooraf, dat leed was niet gereusseert hadden en dat de Comp. hem niet had erkent. Gaave bij missive kennis aen Comissarise van haer dess i j n , kwaame oock bij haer te eeten,

wijl bij de Engelse

ook gegeeten hadde; raisoneerde over het te doen raport. Bij die ocasie wierd gesprooke over Cijlon.

Sijde dat

waer was, dat Kijser van Candia haer propositien had gedaen en dat reeds ordre was gesonden.

Vroege of billijk

was. Antwoorde dat Kijser had gesegt dat, als de Engelse niet w i l d e n , andere natie doen

souden,

dog dat ordre

hadde gesteld, dat onse Comp. niet soude benadeelt werden. Bij occasie van afschijt wierd gesprooke over het nadeel dat onse Comp. stond te lijden i n t vervolg door haer bediendens,

wijl ieder verlange soude om sig soo rijk als

M i l o r d Clive te maaken, die bij tractaet met de Nawab had bedonge, dat de Comp. buyte

de immense somme

£ 30000 sjaers soude betaalen. Den è

en

A u g . geretourneerd, den 1 2

van H . H . M . raport gedaen.

en

aan de President

Comissarisen sijn bedankt.

5

dito „

A dito

r

9

3

ƒ5588678. 8.— by < /x pCt - 429898. 7.6018576.15.—

ƒ12268576.15.—

-

49782. 7.—

161531. 6.—

Mailabar -

Caab -

„

Pr saldo

B a r t h a Petronel>

. - 419904.—. 8

-

- 3088105.10.—

ƒ 2135020.12.— 1681660. 7.—

Credit.

ƒ12268576.15.—

- 3188843.—.—

De jonge Thomas - 421647.14. 8 D'jonge Liere . - 682535. 8.— . 289813.11.— 2174947. 6.-

Nieuw Rhoon

Lindenhoff . .ƒ361046.12.—

dito

A dito

- 221557.11.8

scheepen

den Chinasen handel pï de

Ceylon

Bengale - 3105797.18.—

dito

„

dito

A dito

A dito

't gefurneerde ten dienste van

„

Ceylon

A getrokke wissels van Batavia ƒ2050009. 5. 8

Bengale

Batavia

pr t bedragen van '1 retour van ƒ 6250000.—.—

bij 25 pCto - 1250000.—.—

Van hier uytgesondene contanten ƒ5000000.—.—

Debet.

BALANCE van den geldeisch van Batavia 1765, nevens dies voldoening.

XXXI. Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. 103

104

105



XXXII. STAAT G E N E R A A L van de Respective Kameren van de Oost-Indische Compagnie, geslooten onder dato 31 May 1764. Voor dat ten agteren komen de Kameren van

Amsterdam

/

Zeiand

-

289.903.14. 8

-

1261.866. 7. 8

Rotterdam

-

1700.279.11.—

Hoorn .

.

-

335.802.. 7 —

Enkhuysen

-

1210.529.12. 8

Delft

.

.


13732.045. 2. 8

ƒ 18530.426.15.-

ƒ 18530.426.15.— Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, sedert 1 Junij 1763 tot 31 May 1764, daar onder begreepen de maandgelden, ongel

Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zedert 1 Junij 1763 tot 31 May 1764

Amsterdam

.

ƒ 10979.828. 8. 8

Zeiand

.

.

-

.

.

-

714.052. 4.—

-

1127.595. 6.—

Delft

.

Rotterdam

/

den, wisselen, courtagien etc, te weten: Amsterdam

.

1305.865. 5 —

Rotterdam

1211.994. 9. 8

Delft .

.

.

-

762.575.—. 8

Hoorn.

.

1039.869. 7. 8

Enkhuysen

.

-

739.308.16.—

Enkhuyzen

1091.008.13. 8

Hoorn .

ƒ 18789.070. 4. 8

ƒ 20054.241.14.




9552.381.10. 8 4587.950.18. 8

Zeiand

5730.881. 9. 8


In banco en

Te zamen.

Saldos der Respective Staa ten.

Depositarisseu . , ., . . tot lasten van A deposito tot Geanticipeerde penningen. de Generaale . j ° Compagnie. a s t e

l d e r

v

a

n

Crediteuren.

Amsterdam, ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ3085464.12.8 ƒ 869305.17.8 ƒ1848889. 4. - ƒ2404248.12.8 ƒ 8209308. 6.8 Ten agteren ƒ13732045. 2.8 ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ14826000.—.- ƒ166636!


Te zamen.

8 ƒ263769. 7.-ƒ222448. 7.8 ƒ21941353. 9.-

57403.12.- - 1021666. 2.8 - 2607740. 3.8

>,

-

Delft.

- 266602.11.8 - 164432. 7.- -

15351.12.-

287918. 3.8 -

734304.14.

//

• 1261866. 7.8 - 233631.17.8 - 220500.—.- - 1529300.-.- -

8861.17.- -

Rotterdam.

-

185413.11.- -

85776.15. - -

83295. 1.8

136444. 7.8 -

490929.15.

„

- 1700279.11.- - 233631.17.8 - 102100.—.- - 1800000.—.- -

3598.12.8 - 10794. 9.- - 41084. 7.- - 2191209. 6.-

Hoorn.

- 398223. 2 . - -

40156. 1.- -

84698. 2.8

435427.15.8 -

958505. 1.

745100.—.- -

14971. 3.- - 23076.11.- - 37402.16.8 - 1294307. 8.-

Enkhuysen.

- 366848.'ó.--

71141. 2.- - 91446.11.8 - 188220.17.- -

*

- 1210529.12.8 - 233631.17.8 - 127688.14.8 - 1394600.—.- -

89730. 9.8 - 36664. 4.- - 45871.—.8 - 1928186. 6. ~

717656.13.8

ƒ 1 4 0 0 . - . — ƒ5375423. 6.8 ƒ1686611. 4.8 ƒ2181084. 4. - ƒ4473925.18.8 ƒ13718444.13.8

-

23857.10.- - 1712900.—.- -

33822. 4.- - 36408.15.8 - 156127.18.8 - 2897643.18.-

• 1072871. 6.8 455799. 2.-

Zeiand,

289903.14.8 - 934527.10.- -


K a m e r

335802. 7.- - 233631.17.8 - 240125.—.- -

3877. 7.-

. — . - - 1996171. 1.8

ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . - . - ƒ3807989.18.8 ƒ 2 2 0 0 7 9 0 0 . — ƒ 1 8 1 7 3 4 6 . 6.8 ƒ 374590.13.8 ƒ502934.10.-ƒ32248871. 8 8

106


107


XXXIII. e

STAAT G E K E E A E L van de Eespective Kameren der Oost-Ind Comp., geslooten onder 31 May 1765. Voor dat ten achteren komen de Kameren van Amsteldam Zeeland

.

Delft

ƒ 14705965.14. 8


.

-

966502.18. 8

Rotterdam

-

1666042.10. 8

Hoorn.

.

-

456809.13. 8

Enkhuysen

-

948843. 8.—

.

Voor dat te boven komt de Kamer van Zeeland

f .

.

.

.

.

.

.

ƒ 18744164. 5.—

780566. 6.17963597.19 -

ƒ 18744164. 5.— Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, seedert

Verhandelde goederen van de Respective Kameren

,

daar onder begrepen maanthuure, ongelde,

Amsteldam

ƒ

8698471. 2. 8

ƒ

9200682.11.-

Zeiand.

.

-

5172161. 4. 8

Zeiand .

.

-

3925743.13.

Delft

1084926.10.-

wissel etc, te weeten

Amsteldam

.

-

1457145.14.—

Delft

.

-

Rotterdam

-

1290698.10.—

Rotterdam

-

1251257.12.-

Hoorn.

-

1017484.17.—

Hoorn .

-

1165642.10.-

-

1366406.12. 8

Enkhuysen

-

1125411.19.-

.

.

Enkhuysen

.

.

ƒ 19002368.12. 8

Obligatien en actiën ten lasten van anderen.




In banco en cassa.

Samen.

ƒ 17753664.15.

Saldo der Respective * ten. S t a £

Depositarissen . . .. . , tot lasten , deposito tot v a n d e G e n . lasten van ider Comp. A

G e a n t i c i p d

e

eer.

p e n n

Crediteuren.

Restante van afgifte.

Onbetaalde wissel.

Te samen.

K a m e r

Amsteldam. ƒ 1 4 0 0 . - . — ƒ 3 3 3 1 7 0 6 . 1 6 . 8 ƒ 875980. 8.8 ƒ1736934.12.-ƒ 122539.19.8 ƒ 60G8561.16.8 Ten agteren. ƒ14705965.14.8 ƒ 1 8 6 9 0 5 5 . - . - ƒ 3 0 9 3 7 1 8 . 1 4 . - ƒ 13559000.—.-ƒ1671820. 8.8 ƒ322138.18.8 ƒ258794.10.-ƒ 20774527.11.Zeiand.

- 1034381.11.8 - 642902.17.- -

14258. 9.- -1281154. 8.8 - 2972697. 6.- Te voren.

Delft.

- 198325. 4.8 - 195764.14.- -

21906. 9.- - 397927.11.8 -

803923.19.- Ten agteren..

Rotterdam.

- 164115.12.- - 106497.18.- -

45668.13.8 - 370164.11.8 -

Hoorn.

- 370475. 5.- -

76751.12.- - 148726.14.- - 409687. 1.- -

Enkhuysen.

- 394928.10.- -

98597.18.- - 102979. 5.- - 502175. 4.- - 1098680.17.-

780566. 6. - - 934527.10.- -

23857.10.- - 1072300.—. •

966502.18.8 - 233631.17.8 - 220500.—.- -

1299300.—.-

686446.15.-

1666042.10.8 - 233631.17.8 - 102100.—.- -

1994500.—.-

100564.12.-

456809.13.8 - 233631.17.8 - 240125.—.- -

945250.—.-

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ5493932.19.8 ƒ1996495. 7.8 ƒ2070474. 2.8 ƒ3073648.16.- ƒ12635951. 5.8

948843. 8.- - 233631.17.8 - 127688.14.8 - 1485300.—.-

20819. 8.8 - 50923.12.8 - 89702.19.- - 2192131.-.10903.10.- -

6091.10.-

4678.10.- - 11185.15.- 18244. 4.- - 24058. 6.- -

. — . - - 1770426.17.8 6393. 3.- - 2352489. 5.8 1140.18.- - 1462450. 5.8

92197.13.8 - 78218. 8.8 - 30487.11.- - 2047524. 5.-

ƒ3738110.—.- ƒ3807989.18.8 ƒ20355650.-. - ƒ1818663.14,8 ƒ492616.10.8 ƒ386519. 1.- ƒ30599549. 4.fc

308



109

Compagnie.

XXXIV. STAAT GENERAAL van de Respective Kameren der Oost-Indische Comp., geslooten onder 31 Mey 1766. Voor dat ten agteren kooraen d'Kameren van Amsteldam Delft

.

.

Rotterdam Hoorn .

ƒ 12918353. 7. 8 72266.18. 8 -

Zeeland te vooren

ƒ

Saldo generaalen staat ten agteren

- 13774715.19.-

1673716.19.-

1210210. 3 . —

.

-

208566. 7.—

Enkhuysen

-

1039036. 2.—

ƒ 15448432.18.—

ƒ 15448432.18.—

Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, zeedert daar onder begrepen maanthuuren, ongelden

Verhandelde goederen van de Respective Kameren, seedert Amsteldam Zeiand Delft

.

.

wissels etc, te weeten:

ƒ 12364256.11. 8

Arasterdam

-

7207376.11.—

Zeiand

-

2622561.10.—

Delft .

-

4671252.16.—

.

-

1592376. 3 . — 1433074. 7.—

Rotterdam

-

2213390.17.—

Rotterdam

-

Hoorn .

.

-

1567302.14. 8

Hoorn

-

1412302. 3 . —

Enkhuysen

-

1125526. 2. 8

Enkhuysen

-

1477829. 3 . —

ƒ 21177136.12. 8

ƒ 27100414. 6. 8

Obligatien en actiën ten laste Amsterdam.




In banco en cassa.

Saamen.

Amsteldam. ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ2866268.14.- ƒ1124918.10.- ƒ1924566.11.8 ƒ1632600.12.8 ƒ 7549754. 8.Zeeland.

- 906747. 4.8-

550799.—.8 -

ƒ 10590302.—. 8

.

Depositarissen Saldo der Re spective Staaten tot laste van A deposito, tot Geanticipeerde laste van als hier bo ven reeds blijkt. de Generale penningen. yder Kamer. Comp. Agter

143219. 7.8 - 2038483.14.8 -

3639249. 7.-

Boven Agter

Delft.

-

217717.14.8 -

192982. 7.--

92724.-.- -

615006.11.8 -

1118430.13.-

Botterdam.

- 179079. 2 . - -

87267. 2. - -

65751.16.- -

132810.15.8 -

464908.15.8

Hoorn.

- 379810. 1.- -

115302.16.- -

169209.16.8 -

587280. 4.8-

1251602.18.-

Enkhuysen.

- 438074. 5.- - 122213. 1.- -

82468.14.- -

304988.17.- -

947744.17.-

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ4987697. 1.- ƒ2193482.16.8 ƒ2477940. 5.8 ƒ5311170.15.8 ƒ14971690.18.8

Crediteuren.

Restanten van afgifte.

Onbetaalde wissels.

Saamen.

/"12918453. 7.8ƒ1869055.— . - ƒ3093718.14.- ƒ13241600.—. - ƒ1709099. 4 . - ƒ360065. 3 . - ƒ194569.14.8 ƒ20468107.15.8 19473. 4.8- 50726.18.- - 162447. 5.8 - 1965532. 8.674500.—. - 23857.10.- 1673716.19.- - 934527.10.- -

-

72266.18.8 -

233631.17.8 -

220500.—.- -

693000.—. - -

28519. 4 . --

- 1210210. 3 . --

233631.17.8 -

102100.—.- -

1288850.—.- -

31866.14.- -

-

208566. 7.- -

233631.17.8 -

240125.—.- -

935050.—.- -

15697. 7.8 - 34483. 3 . --

3181.17.

-

103906. 2.--

233631.17.8 -

127688.14.8 -

1472300.—.- -

84169. 5.- - 67661.11.- -

1329. 5.- -

-

1190697.11.8

9108.15.- -

1675118.18.8

15046.10.9561.12.- -

- 1460169. 3.1986780.19.-

ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . - . - ƒ3807989.18.8 ƒ 1 8 3 0 5 3 0 0 . - . - ƒ1888825. 5.- ƒ 533544.17. - ƒ470636.13.- ƒ28746406.17.8

110

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen MEMORIE

van den Amsterdamschen Equipagie-

meester, houdende

de reedenen van de comparative

veragtering van gemelde

K a m e r s i n de verzending

der goederen.

XXXV. Aan

d'Edele

Achtbaare H e e r e n

Bewindhebberen

van d'Oost-Ind. C o m p ter K a m e r Amsterdam, i n e

J

t Departement van d'Equipagie.

Ingevolge u W e l E d . A c h tb. zeer geachte beveele den onderget

heeft

E q u i p a g i e m d'eer u "WelEd.Achtb. eerbie-

e

r

dig te berigten, dat hij, zo veel i n zijn vermoge i s , heeft nagegaan en onderzogt

de redenen, waardoor de K a m e r

Amsterdam, i n comparatie van de andere K a m e r e n , verre ten agteren is met de verzending van de haar toebedeelde goederen, gelijk de resolutie der Vergadering van 1 7 , i n e

dato 27 M a a r t 1765, zulks gelieft te vermelden. Ten l

t

e

gelieve u W e l E d . A c h t b . te observeeren, dat sed*

a° 1760 tot hede successivelijk zijn i n equipagie gebragt 136 schepen, als i n den jare 1760

28 schepen, waarvan Amsterdam 13

„61

28

„

„

„

13

„62

26

„

„

„

12

„ 63

26

„

„

„

12

„64

28

„

„

„

JL3

136

„

„

„

63,

't welk dus i n de tijd van vijf agter een volgende jaren verschilt vijf schepen, zijn aanbedeeld

die dezelve i n de proportie minder

geworde,

'tgeen

een dubbeld verschil i n

preejudice van Amsterdam uytlevert, wegens de mogelijkheyd van goederen

te kunne verzenden, daar 't egter i n

de verdeeling der Bataviasche eysschen, waar i n alle de Kameren participeeren, niet noemens

waardig verschilt,

of Amsterdam heeft, van 't een iets minder van 't andere

111


iets meerder, de helft der geheele volumen ter verzending bekoomen.

Waarbij nog komt, dat sedert a° 1755

negen

geheele ladinge met masthouten van hier na Batavia zijn verzonden, waar i n de andere K a m e r s niet participeeren, als Zeeland een enkelde maal. T e n andere gelieve u W e l E d . A c h t b . te considereeren, de K a m e r Amsterdam alle jaren (schoon haar een schip te kort werd aanbedeeld)

een bodem voor Bengalen aan-

l e g t , waar i n veeltijds alle de goederen voor die Directie niet compleet kunnen werde afgeladen, gevolglijk ook niets voor de C a a p , ten zij het een enkelde maal gebeurd er nog eenige geringe ruymte over blijft. Ten 3

heeft de K a m e r Amsterdam om 't andere jaar

DE

de Caapse en Cijlonse eysch alleen te voldoen, voor welk laaste Gouvernement employeert;

veeltijds twee schepen

en die welke n a China zijn

werden ge-

geprojecteerd,

werden op hoge ordre van Caapse goederen

g'excuseert,

weshalve dien uythoek bij partijtjes door de overige schepen moet voorzien worden. Ten 4

e

bedraagt de Caapse eysch, wanneer het ' t j a a r i s ,

die door Amsterdam alleen moet werden voldaan, weynig minder i n volumen als de helft van de Bataviasche, welke over alle de K a m e r e n werd verdeeld. Ten 5

e

zijn sedert a° 1760 tot hede van wegens de K a -

mer Amsterdam 15 schepen

over Batavia na China ver-

zonde , i n welke de recognietie en bagagie etc. der cargaas en adsistenten almede meerder plaats wegneemen,

waar

van de overige Kamers tot hede nog zijn bevrijd geweest, behalve Zeeland, die n u twee schepen heeft

op gelijke wijze

g'equipeert.

Ten 6

e

is i n a 1761 van hier vertrokken, p 't schip de q

r

Vrouwe G-eertruyda, het Opperhoofd van 's Comp

s

navale

macht i n I n d i e n , p welke bodem alleen 2 2 9 , zo recognitie r

als gepermitteerde cassen en 133 vaten zijn getransporteerd geworde.

112


Ten 7

e

zijn sedert; eenige tijd herwaards van hier ver-

trokken diverse land-Officieren met haar

gepermitteerde

goederen en bagagie, waar van er denkelijk bij de andere K a m e r e n (in de proportie genoomen) zo veel niet zullen wezen aangesteld, voor welk een en ander 't grootste gedeelte van 's C o m p goederen voor den eysch (op de lijst s

van over en te kort vermeld) hebben moete agter wege blijve. Ten 8 , zo gebeurd he*t ook, dat zommige goederen niet e

eerder gereed kunnen zijn, gelijk bij voorbeeld

het ten

agteren zijnde touwwerk, waar omtrend den onderget d'eer e

heeft u W e l E d . A g t b . te berigte, dat het onmoogelijk is geweest i n de laatste j a r e n , onaangezien de excessive hoge prijzen, zo veel goede rijne hennip te bekoomen als tot het aanmaken, om de eysschen te voldoen, is gerequireert, en kan i n 's Comp lijnbaan niet wel meer als 800 bonden i n 8

een rond jaar verwerkt worde, immers geen gelegendheyd

waarom u "WelEd.Achb.

hebben late voorbij gaan om

i n tijd van een meerdere ruymte van rijne hennip bij 't E d . Mog. Coll

e

ter A d m i r a l i t e y t alhier aansoek te doen, ten

eynde i n de lijnbaan van haar E d . M o g voor de C o m p werde geslage. e

e

eenig touwwerk

'tG-een wel is g'aeeordeert

geworde; edog vermits alsdan bijna geduurig voor het land zelve daar i n is moeten gewerkt worden, heeft het weynig kunne b a t e n , en is immers niet raadzaam gevonde, u y t hoofde van de variatie die men de laaste jaaren i n de qualiteyt der rijne hennip heeft bevonde, dezelve i n hande van particuliere baanders te vertrouwen. W e l E d . A c h t b . i n aanmerking te neemen,

Ook gelieven u dat vermits de

K a m e r Amsterdam alle jaren Bengale en om 't andere jaar Cijlon en de C a a p , benevens alle andere goederen,

ook

alleen van touwwerk moet voorzien, daar en bove de drie laatste jaaren genoegzaam rethourschepen

alle de ankertouwen van de

voor deze K a m e r niet weder zijn te era-

ployeeren geweest, welke alleen voor yder schip van 150 v circa 50000 l

gg

n

bedraagen,

zo dat een en ander een

113


zeer natuurlijk gevolg uvtlevert, dat de K a m e r Amsterdam, niet alleen i n de verzending van dit a r t i c u l , maar zelfs i n de aanmaking der importante Indiasche eysschen moet ten agtere raken.

Ook heeft men de snaphanen voor de Ko-

n i n g van Trevancoor niet eerder van Cuylemburg bekoome, als om met de paaschsehepen 1765 te kunnen verzonde worde, en zijn deze beyde al principaale articulen i n de volumen, die men op de jongste lijst van over en te kort gezonde goederen alsnog niet verzonde vermeld vind. Indien men n u de agt vorenstaande poincten met vereyschte

aandagt gadeslaat,

en daar bij i n aanmerking

neemd, dat de meeste goederen, except een gedeelte touwwerk (om redenen gem.) en mogelijk eenige kleynigheeden, die op meer genoemde lijst van over en te kort voor Batavia vermeld staan, doorgaans met laatste of agterlijkste paaschsehepen (welke ordinair na 'tafloopen der voorjaarsche Vergadering van 17 werden belaade en na de hoofde

plaats i n zee steken) verzend, daar de andere K a m e r e n haar geringe paaschequipagie van een enkeld schip dan a i belaade i s ; zoo zal men immers overtuigt moeten zijn, de K a m e r Amsterdam zo agterlijk i n de verzendiug der haar aanbedeelde goederen niet is als wel gelijkend, dewijl men immers geen goederen als verzonde kan aanmerken, en aan de Vergadering van 1 7

e

opgeeven,

wezentlijk zijn ingescheept.

zo lang dezelve niet

I n d i e n men n u 't oog slaat

op de meergem lijsten van over en te kort gezonde goee

deren, zal men daar i n v i n d e n , dat agter de voornaamste (voor zo verre die het Departement van den onderget

e

betreffen), except het touwwerk, vermeld staat, dat gereed zijn om met de paaschsehepen verzonden te worde of iets dergelijks, en dan ook wezentlijk kort na ' t a f l o p e n , of zomtijds nog wel geduurende de zitting der Vergadering van 17 , afgescheept worden, daar men bij andere Kamers e

er wel eens bij genoteert vind deze woorden: „kan en zal niet verzonde worden", of: „door gebrek aan scheep.sruymte XXVIII. J .

10

114


niet verzonde, en zullen ook niet verzonde worden, enz.", gelijk u "WelEd.Achtb. zulks k u n t nazien i n de lijsten agter de resolutien der voorjaarse Vergadering van 1 7 i n a° 1755 e

en 57 enz. geinsereert. D e principaalste veragtering i n de verzending zullen dan de Caapse goederen zijn, waarom trend den onderget

e

zig

aan de voorenstaande redenen refereert, en nog ten overvloede hier bij noteert, dat alle de goederen op de eysschen van 1763/4,

zo voor B a t a v i a , Cijion en de C a a p , op de

lijst aan u "WelEd.Achtb. i n de jongste Vergadering van 17 , als door de K a m e r Amsterdam ten agteren zijnde, e

vertoond, en welke nog niet met de paasscheepen zijn verzonden geworde, met den andere r u y m een halve scheepslading voor een schip van 150 v* zullen bedragen. W a n n e e r men ' t voorenstaande

i n serieuse overweging

neemt, en daar bij nog considereert, dat bij de K a m e r Amsterdam, zo veel immers mogelijk, zorge werd gedragen om aan de resolutie der 1 7 i n dato 20 Oct. 1760 te voldoen, e

waar bij gelast w e r d : „dat, om aan het volk tusschendeks „dies te meerder ruymte te geeven,

bij het belaade der

„schepen zal moeten worde betragt om zo veel goederen „van tusschendeks i n 't r u y m te bergen als enigzints mog e l i j k zal zijn." Zo twijfFelt den onderget n i e t , of u W e l E d . A c h t b . zullen e

ten volle overtuigt wezen, de K a m e r Amsterdam vrij meer goederen voor de C o m p op de eysscben met haar schepen e

verzend, als een van de andere K a m e r e n doen, welke uyt dien hoofde ook zekerlijk meerder comoditeyt aan ' t v o l k op hare schepen zullen kunne geeven. I n hope hier mede aan de intentie van u W e l E d . A c h t b . te hebbe voldaan, neeme de vrijheyd deze met verschuldigde eerbied te tekenen als U W e l E d . A c h t b . en gehoorzaamste dienaar, A . A . Titsingh. Amsterdam, 22 Julij 1765.

115


XXXVI. Request van H e n d r i k W o r m s om weder i n dienst te worden gesteld. A a n de Edele Groot A c h t b . Heeren Gecomiteerde Bewindhebberen ter Vergadering van Zeventienen binnen Amsterdam. Geeft met schuldigen eerbied t'kennen H e n d r i k W o r m s , dat hij de eere gehad heeft d'Oost-Indische

Compagnie

zeedert ' t j a a r a° 1750 t'dienen als Onder- en Opper-Stuurm a n , Gesaghebber en Schipper, zonder eenig ongeluk of ramp aan schip of lading. I n den jaare a° 1765, met 't schip d'Orangezaal, als Schipper van Bengaaien voor d ' K a m e r Amsterdam geretourneert, dat die reys voor zijn perzoon aller ongelukkigst is geweest, gemerckt hij met de koorts i n Bengalen is aan boord gekomen,

daar aan heeft gela-

boreert tot zijn aankomst aan de C a a p ; onaangezien welke indisposietie h i j , suppliant, zoo veel zijne kragten hebben toegelaaten, altoos op het dek is geweest en zijn dienst heeft geprasteert, tot hij eyndelijk kort na zijn vertrek van daar is geattacqueert door de persie of roode loop, die hem, zijnes ondanks, verpligt heeft gedurende reyse van daar tot i n het Vaderland de kooye t' houden en buy ten staat gestelt op zijne zaaken d' behoorlijke agt t' geven, gelijk hij ook, wanner hij beneffens het eerste volk door den E . Bewindhebber, den heer van E y k , i n Texel is afgedankt, voor half dood van boord is getransporteert; en 't eerste geadvanceerde u W . E d e l e A c h t b . kan blijken uyt 't journaal van den Opper C h i r u r g i j n , bij de K a m e r van Amsterdam berustende. D a t intusschen n a zijn suppliants arrivement aan u W . E d e l e A c h t b . zijn voorgekomen klachten, als waare op 't voorss. schip d'Orangezaal gedurende de t' huys reyse 10*


116 wanorder

en verwaarlosing gepleegt, waarom cfan u W .

Edele A c h t b . hebben beslooten dat den suppliant bij geene der Respective K a m e r e n zoude werden geëmployeert,

zon-

u W . E d e l e A c h t b . voorafgaande qualificatie; dat hij suppliant, zonder u "WelEdele A c h t b . t* vermoeyen met 'tgeene hij teegen somige zijner Officieren en tot zijn eyge noodweer zoude kunnen advanceeren, alleenlijk, voorsz. u W . Edele A c h t b . Resolutie genomen zijnde, d'vrijheyd neemt u W . E d e l e A c h t b . op t ootmoedigste t'verzoeken, t ' w i l l e n J

considereeren de ongelukkige lichaams constitutie waar aan den suppliant op de reyse en nog bijna een jaar daar n a heeft gelaboreert,

en daar aan t'astribueren het gebrek

van.toezigt en ordre, welke u W . E d e l e A c h t b . is voorgekomen; t'meer wijl den suppliant nooyt t'vooren i n zijnen diensten u W . E d e l e A c h t b . disgratie heeft g'incurreert. D a t hij zig vlijd, hoe dit reeds bij het neemen der resolutie u W . E . A c h t b . zo heeft toegeschéenen, als welke hem zijne volle gagien en praemien dien onvermindert hebben doen afgeeven, en zonder hem geheel buyten dienst t* stellen , als 't waaren daar door de deur open gelaaten om zijnen toevlugt t' kunnen behouden tot u W . E d e l e A c h t b . D a t hij daarom met ootmoedigheyd,

dit recours capte-

rende, u W . E d e l e A c h t b . ootmoedig verzoekt het suspens, waar onder hij zo lange gelegen heeft, tot

eene aan u W . E d e l e

t'laaten strekken

A c h t b . voldoende straffen

en

correctie, en op fundament van d'ongelukkige omstandigheyd, die tot zijn inattentie heeft occasye gegeven, mitsgaders zijne langjaarige diensten en daar i n bij gezondheyd altoos betoonde viglantie, het voorsz. hem en zijn swaar huyshouden

zo drukkend suspens op t'heffen en de Re-

spective K a m e r e n alsnu t'qualificeeren om den suppliant weder t' mogen dienst geeven. Twelk doende e t c , a

Hend. Worms.

Wanneer in In wat qualiteit. dienst. OpperCoopm.

Wanneer

Gerardus Cluysenaar. Utrecht. 1720. Soldaat. 1738. Oud Gouverneur van Amboina. Jan Drabbe. Middelburg. 1722. Matroos. 1749. Oud Directeur van Souratte. David Coeraad Vicq. Brandenburg. „ Soldaat. 1755. Met stilstand van gagie. Pieter Greeving. Batavia. 1727. „ 1748. Oud Bailluw. Jan Bierens. Colombo. „ „ „ Groot Cassier. Jahannes Hartcop. Den Briel. 1728. Matroos. 1755. Oud Fabrieq. Gotfried Zweepe. Nyenkirchen, „ Soldaat. 1761. Met stilstand van gagie. George Louis Vernet. 's Hage. 1730. Sergeant. 1754. Directeur in Bengale» Jan Christoffel Beuman. Zeehausen. 1731. Soldaat. 1762. Met stilstand van gagie. Jan de Roth. Grave. 1733. Onder-Coopm. 1750. Ontfanger Generaal. David Kelly. Dundy. „ Jonge. 1761. Hoofdadministrateur van Mallabaer. Godefridus Wyerman. Gulik. 1734. Adsistent. 1757. Oud Commandeur van Mallabaar. Antony Hendk Dormieux. Colombo. ,> Soldaat. 1762. Visitateur Generaal der Ind. Negotieboeken. Menso Isink. Groningen. „ Adelborst. „ Hoofdadministrateur in BeDgale. Thomas Fredk Wannemaker. Berlin. 1736. Matroos. 1757. Opperhoofd van 't Gl Soldycomptv en Curatoi ad Lites. Noel Antony Lebecq. Hamburg. „ Adsistent. 1749. Commandeur van Jaffenapatnam. Gottfried Kretsmar. Breemen. „ Soldaat. 1758. Secunde van Malacca. Abraham Abeleven. Arasterdam. 1737. Coopman. 1750. Oud Gouverneur van Ternaten. Christiaan Lodewijk Senff. Bismark. „ Adelborst. 1752. Directeur van Souratte. Jan Arend Meyer 's Herenveen. 1738. Adsistent. 1757. Secret, van Weesmeesteren. Mattheus de Klerck. Vlissingen. 1739. Jonge. 1762. Oud Eerste Oppprcoopm. des Casteels.

Waar van daan.

LIJST der gequalificeerde personen in Indien.

XXXYII.

Betvindhebber der Oost-Indische Compagnie. 117

Berde sprokkeling %M de papieren van eenen

118

Johannes Bacheracht. Jacob Pelters. Antony Diderich. Jacobs Johannes Craan. Thomas Schippers. Hendk Coenraad Sander. Robbert Hendk Armenault. Henricus Leembruggen. Hermanus Munnik. Gerrit de Vos Josias Alexander de Villeneuve. Gerrit Hendk Pruymers. Paulus Godefridus v. d. Voort. Johan Abraham v. d. Voort. Jan Simeon Elin. Gottfried Leonard de Coste. Mattijs Fredk Hemsing. Nicolaas Loui-s v. Engelsdorp. Joan Everard Coop a Groen. Johan Reynauts. Jan Hendk Pook. Johan Gerard van Angelbeek. Adriaan Moens. ' Reynier van Vlissingen. Elias Jacob Bynon. Cornelis Breekpot. Jan Lapro.

Archangel. Worms. 'sHage. Amboina. Berkel. Eist. Amsterdam. Leyden. „ Nagapatnam. Bergen op Zoom. Lingen. utrecht. „ „ Gera. Riga. Middelburg. Batavia. -dfinkhuysen. Cortenhoef. Witmont. Middelburg. Amsterdam. Francfort. Middelburg. Amsterdam.

Waar van daan.

1739. 1740. 1741. » „ „ 1742. „ 1743. „ 1744. „ „ „ 1745. „ „ 1746. 1747. 1749. 1750. 1751. „ 1752. „ „ „

Wanneer in dienst.

Adelborst, „ Soldaat. „ Onder-Coopm. Soldaat. Hooploper. Sergeant. Constapelsmaat. Hooploper. Adsistent. Soldaat. Jongen. „ Adsistent. Sergeant. Soldaat. Constapelsmt. Sergeant. Adsitent. Sergeant. Soldaat. Adsistent. Soldaat. Onder-Coopm. Coopman. Corporaal.

In wat qualiteit.

Wanneer OpperCoopm.

1767. „ 1758. 1763. 1756. 1759. 1763. 1766. 1762. „ 1763. 1765. 1755. 1765. 1767. 1759. 1765. 1758. 1764. 1765. 1766. 1764. 1761. 1767.

Secunde in Bengale en Opperhoofd te Patna. Oud Gouverneur van Banda. Opperhoofd te Trinconomale. Oud Boekhouder Generaal. Gouverneur van Malacca. Oud Boekhouder Generaal. Resident van Cheribon. Hoofd Administrateur op Cormandel. Gouverneur van Ternaten. Opperhoofd van Tutucoryn. Secunde van Ambon. Fabricq en Keurmeester van kale en steen. Sabandhaar over de onchristenen. 2e Secretaris van de HR. Buyten employ. Capitain dessave te Colombo. Hoofdadministrateur te Samarang. Ie des Casteels. Gesagh. over den Oosthoek. Commandeur van Bantam. Drossaart der Bataviase ommelanden. Secretaris van Politie te Colombo. Soldijboekhouder te Colombo. 2e des Casteels. Secunde van Banda. Commandeur van Mallabaer. Resident in de Matarm.

Wanneer in In wat qualiteit. dienst. OpperCoopm.

Wanneer

Michiel van der Crap. Jan van Oordt.

Oud Oppercooplieden.

Bernardus van Pleuren. Amsterdam. 1753. Constapelsmt. ,1767. Secunde van Macasser. Paulus Jacobus Valkenaar. Leeuwaerden. Onder-Coopm. 1762. Secunde van Ternaten. Pieter Lubert Scbmidt. Utrecht. „ 1766. Hoofdadministrateur te Colombo. Daniel Burnat. Canton Bern. 1754. Adsistent. 1762. Dessave te Mature. Pierre Poelman. 's Heren Arendskerk. „ Advocaat. 1765. Waterfiscaal. Christiaan Rose. Riappen. „ Onder-Coopm. „ Dessave te Jaffenapatnam. Martinus Johans Bosman. Dordrecht. 1755. Cadet d. marine. „ 2e in Souratte. Jacob Riemersma. Rotterdam. „ Adsistent. 1762. Bailluw. Francois van Abcouw. Amsterdam. 1756. „ 1767. Boekhouder Generaal. Arnold Adriaan van Tets. Dordregt. » Onder-Coopm. 1761. Gecom. tot en over de zaaken van den Inlander. Arnoldus de Ley. Bergen op Zoom. „ „ 1762. Commandeua van Gale. Hendk van Staveren. Rotterdam. „ „ Coopm. en Gesagheb. van Sumatras Westkust. Boudewijn Verselewel Faure, Dendermonde. « „ 1765. ie Secret, van H. R. Dirk van der Sluis. Rotterdam. 1757. Adsistent. 1762. Sabandhaar over de Christenen. Jan Crans. 'sHage. » Onder-Coopm. 1763. Oud Opperhoofd van Japan. Herman Christiaan Casténs. Vaxel. 1758. „ 1766. Opperhoofd van Japan. Jan Willem Cloppenburg. Lingen. 1762. Opper-Coopm. en IndependtFiscaal aan de Caap. Secunde aan de Caab. Antony Vogelsang. Stadhagen. » Schipper. 1765. Commandeur en Opper-Equipagemeester. Mr. Joachim van Plettenberg. Leeuwaerden. 1764. Extraord. Raad van Justitie. 1766. Independent Fiscaal aan de Caab.

Waar van daan.


120


121

Beicindhebber der Oost-Indische Compagnie.

XXXVIII. STAAT GKENEBAAL van de Eespective Kameren dei osfc-Indische Comp., gesloote onder dato 31 May 1767. Voor dat ten agter koome de Kaameren van

Amsterdam Delft

.

.

. ƒ 14046625. 4.—

.

.

. -

Te boove komt de Kaamer van

257720.14.—

Rotterdam.

.

.

-

353422.15.—

Hoorn

.

.

.

.

491912.19.—

Enkhuysen.

.

.

-

1545165. 1.—

.

.

.

.

. Zeeland

.

.

.

. ƒ

Per saldo komt den generaale staat ten agteren

1708926.14. 8

- 14985919.18. 8

ƒ 16694848.13.—

/

16694848.13.—

. f

12823808.14.—

Equipagie gedaan bij de Respective Kaameren, seedert 1 Junij 1766 Verhandelde goederen bij de Respective Kaameren, seedert 1 Junij 1766 tot 31 May 1767 .

,

Amsterdam.

.

tot 31 May 1767, daar onder begreepe de maandgelden, ongel.

ƒ 12491429. 2.—

Amsterdam

.

6483318.16. 8

Zeeland

.

1371925. 7.—

Delft

-

2497769. 1. 8

Rotterdam

. -

1364859. 8. 8

Hoorn

-

1097187. 6. 8

Enkhuyzen

Zeeland.... Delft

.

-

.

.

.

Rotterdam.

.

.

Hoorn

.

.

Enkhuysen.

. .

.

. f

Obligatien en actiën tot laste van anderen.




In banco en

den, wisselen, courtagie etc, te weeten:

Te saamen.

Saldoos dei gpective Sta* *

- 1197103.12.8 - 2923837.13.8 Te booven

53330.12.1 i - 263852.12.8 -

Depositarisse . tot laste van . P de Generaale , £ Comp. y A

A m n a { t n f n d e o s l t o t o I a s t

v

a

f t

n

K a a m e r

80258.17.- -

1705555. 7. 8

.

.

-

1491788.11.—

Restante Onbetaalde Crediteuren. van afgiften. wisselen.

Geanticipeerde penningen.

-

16096. 8,

790544.14.-

353422.15.-- 233631.17.8 - 102100.—.-

748350.-

922275.19.-

ƒ 1 4 0 0 . - . - ƒ5444937.15.- ƒ2041622.-.8 ƒ2728817.17. - ƒ 2 6 3 4 1 8 5 . - . - ƒ 12850962.12.8

// //

Te saamen.

ƒ1741246. 1.-ƒ269083.17.8 ƒ264064.15.-ƒ20461768. 7.8 20728.14. -

n

25322930. 8. 8

-

-

- 104979. 2.- - 209360.12. • - 248571.17.- - 1010959.18.- 102583.19.- - 232760.19. - -

.

-

- 448048. 7. . - 506666. 4.

1463004.11. 8

558000.-

-

Enkhuysen.

-

257720.14. - - 233631.17.8 - 220500.—.-

- 181925.15.

1518702. 3 . —

.

788201. 4.8 Ten agterei

Rotterdam. Hoorn.

1708926.14.8 - 934527.10.- -

6320071. 1. 8

.

71100.-

- 269918. U - 201099.17.- -

. -

.

23857.10.-

Delft.

96945. 6. - - 134559.11. •- 377114.2.--

.

/

d e r

1047471.12.* - 494860.15.8 - 184401.13.

.

25306489. 2.—

Amsterdam, ƒ1400.- . — ƒ2990907.15. •ƒ1041153.—.-ƒ1914398. 9.8 ƒ 467283.19.-ƒ 6415143. 3.8 Ten agterer 4046625. 4.-ƒ1869055.—.-ƒ3093718.14. ƒ13224600.Zeeland.

.

59371.15.8 -109957.15.-- 1214910.19.1Q532. 2.- -

2529. 5.- - 1045921.18.8

4106. 9. - 10266. 8.- - 45512.14.8 - 1143967. 9.-

491912.19.- - 233631.17.8 - 240125.—.-

984050.-

-

11158.12

- 33111.19.--

1545165. 1.- - 233631.17.8 - 127688.14.8

1828300.-

-

82061.19.

- 59619.19.- - 136138.10.- - 2467441.—.-

795.18.-- 1502872.17.-

ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . - . - ƒ3807989.18.8 ƒ17414400.-. ƒ1875398. 4.- ƒ441985.11.-ƒ558998.17.8 ƒ21836882.11.-

122

123


Eerde sprokkeling uit de papieren van eenen

XXXIX, G E N E R A E L E STAAT van de Respective Kaameren dei Oost-Indische Comp., geslooten onder 31 Mey 1768. Voor dat ten agteren koomen

Amsterdam .

-

745382. 2,

Botterdam

-

620534.14,

Hoorn .

-

675132. 8

-

1435207. 6

Delft

.

.

Enckhuysen

Voor dat te booven komt

ƒ 15297218. 8,

ƒ

Zeeland

Per saldo komt den generaele staat ten agter .

971639. 6.-

- 17801835.13.-

• .

(

ƒ 18773474.19..

ƒ 18773474.19

iquipagie gedaan bij de Respective Kaameren, seedert 1767, daar onder begreepen maandhuuren, ongelde, wissels etc.

Verhandelde goederen van de Respective Kaameren Zeeland

.

ƒ

Zeeland .

5770777.13.—

Amsterdam

-

10075984.12. 8

-

1004126.17.—

Delft.

-

1392077. 3. 8

1473234. 6.—

Rotterdam

-

1557993. 1.—

1542663.18. 8

Hoorn

-

1656167.18. 8

1450895.16. 8

Enckhuysen

-

1423714.—.—

.

Hoorn .

.

.

Enckhuysen

-

.

ƒ 21317683. 3. 8

ƒ 21317683. 3. 8

Zeeland.


Uytstaande scbnlden.

ƒ1142511.13.8 ƒ 4 9 1 9 1 6 . 1 4 . - ƒ

Amsterdam, ƒ 1 4 0 0 . — . — -3065353. 7.-

In banco en

Saamen.

Saldo de: Respective Stasten.

42308. 9 . - ƒ 1 5 4 6 5 8 9 . 1 3 . - ƒ 3223326. 9.8 Te booven f

^^TO**

t?t ïas ten"vIn de Generale ider Kaamer. Comp, e

S

fP penningen.

G e a n t i c

.^S.™.

971639. 6.- ƒ 934527.10. ƒ

1158441.17.- - 1842239. 1.- - 149141.16.- - 6216576. 1.- Ten agtereu 15297218. 8.-

23857.10.-ƒ

e e r d e

233631.17.8 - 220500.—.-- 1014000.—.

- 285101.14.8 • 195454.15.- -

71490. 7.- - 212445.11.8 -

764492. 8.-

//

-

745382. 2.-

- 198909. 8.- •

60369.13.8 - 131909.14.- -

492376. 8.8

//

-

620534.14.8 • 233631.17.8 - 102100.—. - -

-

675132. 8.8 • 233631.17.8 - 240125.—.-- 1998050.—.

Enckhuysen.

' - 484542.14.- •

76328.13.8 - 180685.18.- - 367426.10.- - 1108983.15.8

- 558194.—.- . 103158. 6.- -

91251. 6.- - 313446. 4.- - 1066049.16.-

Saamen ƒ 1 4 0 0 . — . — ƒ5734612.17.- ƒ2116487.18.8 ƒ2288344.14.8 ƒ2730959. 8.8 ƒ12871804.18.8

„

. 1435207. 6.-

Restanten van afgifte.

Onbetaelde wissels.

Saamen.

77100.—. . ƒ 16611.17.- ƒ 71811.14.8 ƒ1127778.12.- ƒ 2251687. 3.8

Rotterdam. ' Hoorn.

Crediteuren,

1869055.—.- -3093718.14.- - 13971600.—. • - 1811176. 1.- - 377613.19.- - 390630.15.- -21513794. 9.-

Delft.

91187.13.--

4262012. 4. 8

- 11663993.16. 8

Delft

Rotterdam

Obligatien en actiën ten Onverkogte goederen. lasten Amsterdam.

ƒ

Amsterdam

729500.-.

233631.17.8 - 127688.14.8 - 1806300.—.-

11370. 5. - - 17466. 6. - -

12906. 1.8 - 1509874.10.-

8732.12.- -

33372.18.8 - 1112911. 3.-

14337.11.8 - 32041.17. - -

65929.15.- - 1784116. 4.-

5573.15.- -

104577. 1.- - 95055.14.- - 134103.15.- - 2501257. 2.-

ƒ3738110.—.- ƒ3807989.18.8 ƒ18796550.—.- ƒ1963646.10.8 ƒ602722. 2.8 ƒ1764621.17.- ƒ30673640.11.8


Abraham Dormieux. Anthony Moyaard. Gerardus Cluysenaar. Jan Drabbe. David Coenraad Vick. Pieter Greeving. Jan Bierens. Johannes Hartkop. Gotfried Sweepe. Jacob van Schoonderwoert. George Louis Vernet. Jan Christoffel Beuman. Jan de Roth. David Kelly. Godfridus Weyerman. Anthony Hendk Dormieux. Menso Isink. Thomas Frederik Wannemaker. Noel Anthony le Becq. Godfried Kretsmar. Abraham Abeleeven. Christiaan Lodewijk Senff.

XI.

1707. 1712. 1720. 1722. „ 1727. „ 1728. „ 1730. „ 1731. 1733. „ 1734. „ „ 1763. 1736. „ 1737. „

Wanneer in dienst.

Adelborst. Soldaat. „ Matroos. Soldaat. „ „ Matroos. Soldaat. Sergeant. „ Soldaat. Onder-Coopm. Jonge. Adsistent. Soldaat. Adelborst. Matroos'; Adsistent. Soldaat. Coopman. Adelborst.

In wat qualitijd.

Wanneer OpperCoopm.

1735. 1756. 1738. 1749. 1755. 1748. „ 1755. 1761. 1752. 1754. 1762. 1750. 1761. 1757. 1762. 1757. 1749. 1758. 1750. I 1752.

1767.

Oud Commandeur van Jaffenapatnam. do do. Oud Gouvr van Ambon. Oud Directeur van Suraite. Met stilstand van gagie. Oud Bailluw. Groot Cassier. Oud Fabriecq. Met stilstand van gagie. Oud Gouverneur van Ternaten. Directeur in Bengale. Resident te Souracarta. Ontfanger Generaal. Met stilstand van gagie. Oud Commandeur van Mallabaar. Visitatr Gen. der Indische negotieboeken. Hoofdadministrateur in Bengale. Opperh. van'tGen.SoldijcomptrenCur.Adlitp: Commandeur van Jaffenapatnam. Secunde van Malacca. Oud Gouverneur van Ternaten. Directeur van Suratte.

LIJSTE der gequalificeerde persoonen in Indien Waar van daan.

Nagapatnam. Jaffenapatnam. ütregt. Middelburg. Brandenburg, Batavia. Colombo. Den Briel. Neyenkirche. 'sHage. „ Zeehausen. Grave. Dundy. Gulik. Colombo. Groningen. Berlin. Hamburg. Breemen. Amsterdam. Bismark.

's Ileereveen. Amsterdam. Vlissingen. 1739. Archangel. Amboyna. 1741.

Wanneer in In wat qualityd. dienst. OpperCoopm.

Wanneer

1738. Adsistent. 1757. Secretaris van Weesmeesteren. „ Matroos. 1753. Oud Gouverneur van Malacca. Jonge. 1762. Oud eerste Opper-K. des Casteels. „ Adelborst. „ Secunde in Bengale. Soldaat. 1758. Oud le geswoore Clercq ter Secretary van Batavia. Thomas Schippers. Berkel. „ Onder-Coopm. „ Gouverneur van Malacca. Hendk Coenraad Sander. Eist. „ Soldaat. „ Oud Boekhouder Generaal. Robbert Hendk Armenault. Amsterdam. 1742. Hooploper. 1756. Residt van Cheribon. Cornelis Sincklaar. „ ' Onder-Coopm. 1752. Gouv* te Macasser. Henricus Leembrugge. Leyden. „ Sergeant. 1759. Hoofdadm* op Chormandel. Hermanus Munnik. „ 1743. Constapelsmt. 1763. Gouverneur van Ternaten. Gerrit de Vos. Nagapatnam. „ Hooploper. 1766. Opperhoofd van Tutucoryn. Josias Alexander de Villeneuve. Bergen op Soom. 1744. Adsistent. „ Secunde van Ambon. Gerrit Hendk Pruimers. Lingen. „ Soldaat. „ Eabricq en Keurmr van kalk en steen. Paulus Godefrids van der Voort. Utregt. „ Jonge. 1763. Oud le Secrets, thans Sabandhaar over de onchristeneu. Johan Abra van der Voort. „ „ 1765. 2e Secretaris van de Hoge Heg. Jan Simeon Elin. „ 1745. Adsistent. 1755. Buyten employ. Godfried Leonard de Coste.Gera. „ Sergeant. 1765. Capitain Dessave te Colombo. Nies Laurens v. Engeldorp. Middelburg. 1746. Constapelsmt. 1759. le des Casteels. Mr. John Everard Coop a Groen. Batavia. 1747. Sergeant. „ Gezaghebber over den Oosthoek. Willem Eockens. Groningen. „ Corporaal. 1756. Gouverneur van Ambon. Andreas Jacobs de Ley. Bergen op Zoom. „ Adsistent. 1761. Boekhouder Generaal. Johannes Reynauts. * Enchuyzen. 1749. „ 1758. Commandeur van Bantam. Jan Hendk Pook. Cortenhoef. 1750. Sergeant. „ Drossaerd der Bataviasche Ommelanden. Johan Gerard van Angelbeek. Witmond. 1751. Soldaat. 1765. Secretaris van Politie te Colombo.

Jan Aarend Meijer. David Boelen. Mattheus de Klerck. Johannes Bacheracht. Jacobus Johs Craan.

Waar van daan.



Anthony Vogelsang.

Adriaën Moens. Reynier van Vlissingen. Elias Jacob Beynon. Cornelis Breekpot. Paülus Jacobs Valkenaar. Pieter Liebert Schmidt. Daniel Burnat. Pierre Poelman. Christiaan Rose. Marts Johan Bosman. Jacob Riemersma. Mr. Arnold Ada van Tets. Arnoldus de Ley. Hendrik van Staveren. Francois van Abcouw. Boudewijn Verselewel Faure. Mr. Dirk van der Sluys. Jan Crans. Herman Christiaan Kastens. Jan Wm Kloppenburg.

Leeuwaarden.

Stadhagen.

Middelburg. Amsterdam. Frankfort. Middelburg. Leeuwaarden. Utregt. Canton Bern. 'sHeeren Arendske. Rioppin. Dortregt. Rotterdam. Dortregt. Berg op Zoom. Rotterdam. Amsterdam. Deudermonde. Rotterdam. 'sHage. Varel. Lingen.

Waar van daan.

1751. 1752. „ „ 1753. „ 1754. „ „ 1755. „ 1756. „ „ „ „ 17o7. „ 1758. 1762.

Wanneer in dienst.

1764.

„ Mr. Joachim van Plettenberg.

In wat qualitfld. Assistent. Soldaat. Onder-Coopm. Coopman. Onder-Coopm. „ Adsistent. Advocaat. Onder-Coopm. Cadt der marine. Assistent. Onder-Coopm. „ „ Adsistent. Onder-Coopm. Assistent. Onder-Coopm. „ Opper-K. en Independent-Fisc. aan de Caap. Schipper. Extr. Ord. Raad van Justitie. Oud Opperkooplieden. Michiel van der Crap. Jan van Oordt.

1762. 1763. 1766.

Secunde aan de Caab. Commandeur en Opper-Equipagiemeester.

Soldijboekhouder te Colombo. 2e des Casteels. Secunde van Banda. Commandr van Mallabaar. Secunde van Ternaten. Hoofdadmr te Colombo. Dessave te Mature. Waterficaal. Dessave te Jaffenapatnam. 2e in Suratte. Bailluw. Gecommitte tot en over de zaken van den Inland*. Commandeur van Gale. Coopm. en Gezaghebber van Sumatra's Westk. 2e en Hoofdadministrateur van Mallabaar. Ie Secretaris van de Hoge Reg. Sabandhaar over de christenen. Oud Opperhoofd van Japan, Opperhoofd van Japan.

j Wanneer OpperCoopm.

1765.

Independent fiscaal aan de Caab.

1766. „ „ 1661. 1762. 1766. 1762. 1765. „ „ 1762. 1761. 1762.

1766.

VIJFDE

VEKGADEEIN&

30 Maart

BIBLIOTHEEK. —

JOHANNA VAN ARRAGON. —

LIEDEBOEK. — —

VERZOEK

TROMP

1643.

1872.

VOORWERPEN VAN —

DEN

IA

H E T GEUZEN-

D E GEUZEN BETREFFENDE.

ADMIRAAL

M.

AANBEVELING VAN DEN I A

M . HARPERTSZ. TROMP. — JACOBSZ. V A N N E S . —

HARPERTSZ. ADMIRAAL

B R I E F VAN DEN KAPITEIN J A N

E E R S T E SPROKKELING UIT D E PA-

P I E R E N V A N E E N E N B E W I N D H E B B E R DER O . - I .

COMPAGNIE.

BIBLIOTHEEK.

Ten geschenke ontvangen: V a n het M i n i s t e r i e van M a r i n e , te 's Gravenhage: Catalogus van de verzameling van kaarten van het Ministerie 's Gravenhage, 1872.

van Marine, V a n de

Schrijvers:

Mr. J . W.

Staats

Evers,

Arnhem in en omstreeks 1572.

A r n h e m , 1872. 12°. D r . P . L . M u l l e r , Be Staat der Vereenigde Nederlanden in de jaren 1 5 7 2 — 1 5 9 4 , l H.

Q. J a n s e n ,

e

aflev.

H a a r l e m , 1872.

8\

Petrus Bathenus. Ben blik op zijn laatste

levensjaren vooral op zijne twistzaak met Oranje. D e l f t , 1872. 8°.

Bibliotheek.

128

W.

Johanna van Arragon.

C. M . de Jonge van E l l e m e e t , Museum Catsianum.

Overdruk uit de Navorscher. D r . H . B u m p , Literarischer

Handweiser, n°. 113.

Mun-

ster, 1872. 8°. I n ruiling ontvangen: V a n het V e r e i n von Alterthumsfreunden i m E h e i n l a n d e , te B o n n : Jarhbücher, H e f t L and L I . Ficus Aurelii, 0. Keller.

oder Oehringen zur Zeit der Romer von Dr. B o n n , 1871. 8°.

Winckelmanri*s Programm 1871.

V a n het H a r z - V e r e i n fur G-eschichte und

Alterthümer,

te "Wernigerode: Zeitschrift,

1871. Wernigerode, 1871. 8 ° .

A . H o t z e n , Das Kaiserhaus zu Goslar.

H a l l e , 1872. 8*.

V a n de E e d a c t i e : Messager des Sciences histöriqueé etc. 1 8 7 1 , 3 , 4. 1871.

Gand,

8°.

V a n het K o n . Instituut voor de T a a l - , L a n d - en Volkenkunde van Nederlandsen I n d i ë : Tijdschrift, 3 Volgreeks, V I , 2. *s Gravenhage, 1872. 8*. E

JOHANNA VAN A B B A G O N .

De

H e e r B r i l l spreekt over de moeder van K a r e i V ,

Johanna van A r r a g o n (Jeanne la F o l i e ) , naar aanleiding van de onderzoekingen,

door Bergenroth ingesteld i n de

archieven van Simancas. Bergenroth betwijfelt, of zij wel krankzinnig is geweest.

H e t vermoeden

o p , dat zij overhelde tot de reformatie.

kwam bij hem

H i j heeft die gis-

s i n g , naar zijne meening bevestigd gevonden i n genoemde archiefpapieren.

Spreker deelt eenige van de door Ber-

genroth aangevoerde argumenten mede, en komt tot de gevolgtrekking, dat deze schrijver eene thesis gesteld heeft,

Johanna van Arragon.

129

Het Geuzen Liedboek.

die hij niet genoeg heeft kunnen bewijzen.

D e onderzoe-

kingen van Gachard i n dezelfde archieven bevestigen toch maar al te zeer, dat de Vorstin niet wel bij haar verstand is geweest.

H E T G-ETTZEN L I E D B O E K . Aanhangsel op de Kroniek van 1871 bl. 219 en 518.

D e uitgave van 1 5 8 1 , door m i j , ten onrechte, als de eerste vermeld, ofschoon zij ten hoogste zeldzaam i s , heb ik thans voor mij. U i t den t i t e l blijkt door het „nu nieulick vermeerdert ende verbetert",

dat ik mij vergist heb.

D i t exemplaar is afkomstig uit de Bibliotheek van den bekenden Jacobus K o n i n g en werd op de verkooping zijner boeken vioor ƒ 10.50 verkocht. men het niet eens.

Over de eerste uitgave is

Sommigen brengen die tot hetzelfde

jaar 1 5 8 1 ; W I L L E M S daarentegen, i n zijne Verhandeling over de Letterkunde in de Zuidelijke Provinciën, brengt haar tot het jaar 1 5 7 4 ; die kwestie zal nog wel eenigen tijd hangende blijven, en alleen door de ontdekking van een exemplaar, i n een der genoemde jaren verschenen, beslist worden. O f dit spoedig gebeuren z a l , zou ik sterk betwijfelen. D e titel l u i d t : E e n nieu G e u - | sen L i e d e n Boecxken | Waerinne begrepen

i s , den gantschen | H a n d e l der N e -

derlantscher gheschiede- | n i s s e n , dees voorleden jaeren tot noch | toe-ghedragen,

eensdeels

onderwij- | len i n D r u c k

wtghegaen, eens- | deels n u nieu bij- ghe- | voecht. | N u nieulick vermeerdert ende verbetert. | (Titelvignet als i n de reeds vermelde

uitgaven).

Daar onder: V i v e D i e u ,

la Santé du B o y , & la Prós- | perité des Geus.

Anno

1581. | Gevat i n een geillustreerden rand en het vignet binnen 4 zwarte lijnen. XXVIII. J .

M e t zwarte hoogd. letters 11

ge-

130

ïïet Geuzen Liedboek.

d r u k t , doch

het V i v e D i e u enz. met

romeinsche.

De

keerzijde van den titel bevat het reeds beschreven sonnet der uitgave van 1588 met dezelfde spreuk en letters.

—

Sign. A I J - — N v .

D e liedjes vangen aan op fol. 2 met dé Psalmen van Penitenci D u c i A l b a n i .

Volcht den eersten P s a l m , na de

wijse van den ij P s a l m : Waerom raest dat etc., en loopen door tot fol. 96.

Op die fol. staat: „Tghene hier nae

volghet en is noyt i n eenighe Liedtboeken ghedruckt gheweest", tot fol. 100.

Daarna de Befereynen tot fol. 103.

Daaronder: „Hier eyndt dat Geuse Liedtboeck." H e t bundeltje sluit met 3 bladz. register ongepagineerd

(Eynde

vant Begister.) en bevat 76 liedjes, die ook i n het B e gister voorkomen. Deze uitgave bevat drie liedjes, die i n geene der latere uitgaven meer voorkomen, als op fol. 13 „Een nieuw liedeken op de wijse: B y c k God wie sal ick clagen", beginnende: „ W i l t met ons druck oerbooren."

Op fol. 72 „Een

nieuwe jaers liedeken op de wijze van den 23 P s a l m " aanvangende:

„Laet ons a l eendrachtich vrienden eersame"

— en op foL 93 „een nieu Liedeken op de wijse: Swinters somers even groen", waarvan de eerste regel aldus l u i d t : „Laet ons n u allen vrolick wesen"; het tweede geteekend met de spreuk : Castijt sonder verwijt, en het derde met dezelfde

spreuk en P . Sterlincks (Over dien poëet kan

gezien worden het Vaderlandsch Museum, uitgegeven door C. P . Serrure, V , 337 en 443), terwijl aan het hoofd van het liedje, beginnende „ H o e duister is de zonne", staat: „Hier volcht

een liedeken van den aelweerdigê Bottoor

Sonius, Bytschaep (Bisschop had hij geerne dat ick seyde) binnë Antwerpê,

etc.

E n d e van zijn Medegeselle, den

oldë H e r m a , die den liedë voor een geheel Sermoê (omdat hem dat Predickampt niet en beviel) drie goede puncten i n haren boesem gaf mede thuys te draghen, op dat sij hen daer een geheel weke mede souden

becommeren

131


etc. Hierbij machmê speurë den H u e r l i n c k , bij den rechten voorigé" Herder F a b r i t i o " , zijnde dit i n de latere uitgaven weggelaten.

Onder dat beginnende met „ W a t nieus

moet ick u verclaren", leest men aan het slot: „ M e t P r e vilegie Bisschoplicker Heylicheyt C u n e r i P e t r i , Episcopi Leovardiensis, Eesiderende i n sijnen lusthoff E a p e n b u r c h , buyten L e e u w a r d e n " , later eveneens weggelaten. T e n slotte zal uit de vergelijking van den inhoud met de tabel blijken, dat i n de hier beschreven uitgave en die van 1588, door bijvoeging en weglating van sommige liedj e s , nog al een merkbaar verschil bestaat. INHOUD.

Aenhoort ghij Heidensche natie. A l s men schreef duysent vijf hondert. A l na een groot verblijden. A l s wij aan de riyiere oostwaerts sa ten. Antwerpen rijck o keyserlijcke stede. A y Duckdalvsche giericheyt. Christelijcke Broeders hier beneven. Comt al ghij öeuskens hier omtrent. D e n 30 M e y op Pinxterdach. D e P r i n s van Oranje is te velde gekomen. Doe den Spaenschen

Senacherib.

Ducd'alf ben ick gheheeten. E e n liedt sal ick u singheQ. E e n nieu liedt so w i l ick singhen. Eylacen ick mach wel claghen. Eylaes wij moghen wel claghen. Genadige Hoochgeboren

Vorst prince excellent.

Ghij burghers hoort a l na mijn vermaen. Ghij christen alle gare. Ghij Voesterheeren des lants. H e f t op u hooft steeckt op u ooren. H o e seer siet men n u dalen. 11*

132


H o e veel volcx o P a u s , H e e r . H o e salich sijn de landen. H o e duyster is de sonne. H o l l a n t , Zeelant ghij edel P r i e e l . H o l l a n t , Zeelant weest n i l verblijt. H o l l a n t , Zeelant wilt ghij u n u bekeeren. H o o r t allegaer i n t openbaer. H o o r t mannen ende vrouwen. H o o r t Paus gij grooten A n t i c h r i s t . I c k hoope dat de tijt noch comen sal. Ick neme adieu aen mijn schaepkens al. Ick w i l te lande wtreyden. K e Marville ke Diablos. L a e t ons al eendrachtich vrienden. L a e t ons nu allen vrolick wesen. Madam de Parma die is ghelegen. M e t recht mach ick wel suchten. M e t W i l h e l m u s van Nassouwe. M i j n ziel verblijt haer i n den H e e r . Och wie sal mijn ooghen n u ter tijt. O werelt listich lieflijck i n t orboren. O Heere wilt u erbarmen. O broeders hoort een claechelijke sanghe. O R a d t van avontueren. Och Amsterdam och Amsterdam. O H a e c h lustich prieel. O H o l l a n t , Zeelant

cloecmoedigh.

R a s seventhien provinciën. Slaet op den trommele van dieredomdeyne. Staet op ontwaeckt na alghemeyn. Sijt al verheucht w i l den H e e r loven. Tfij u ghij Afghodisten. Verheucht u ghij Nederlanden. Verheucht u boven maten. Verheucht u n u van vreucht opspringht.


133

Vermaledijt is de uer en tijt. W a e c k t op ghij Nederlanden. W a e r blijft ghij n u ghij boos gheslacht. W a e r sullen wij n u toch blijven. W a t nieus moet ick u verclaren. W a t seyt men van Duckdalve. Waerom rasen die Geusen met hoochmoet. W i e w i l hooren een droevich liedt. W i e w i l hooren een nieu liedt. W i e w i l hooren een goet nieu liedt. W i e w i l hooren een nieu liedt. W i e w i l hooren een nieu liedt. W i l h e l m u s van Nassouwe. W i l t met processie n u al te samen. W i l t met ons druck oerboren. W t liefde hiet dicht ick dit liedt. W i j Baenderheeren i n t getale veel. W i j Geusken s willen n u singhen. W i j monnicken ende papen. Thans volgen nog twee uitgaven die mij onbekend waren. W i j l e n de H e e r Bodel Nijenhuis te L e i d e n heeft de vriendelijkheid gehad mij opmerkzaam te maken op eene uitgave van het Geuzen-Liedboek van 1645.

Op mijne aanvraag

heb ik van dezen vriendelijken H e e r dadelijk deze uitgave ter inzage bekomen, en de beschrijving volgt hier onder. O f n u deze de bedoelde is waarop Jacob Lievensz. van Bogge i n hetzelfde jaar te Haarlem zijn derde deel heeft uitgegeven,

is wel vermoedelijk, doch kan i k niet bevestigen.

D e titel l u i d t : Geuse Lietboeck, | W a e r i n begrepen is den Oor- | sprongh vande Troublen der Neder- | lantsche Oorlogen, en 'tgene daer ] op gevolght is. | Mitsgaders sommige Befereynen

ende L i e d e k e n s , | i n desen D r u c k

hier bij gevoeght. | M e t schoone Pigueren na 't leven verciert, A l s mede | het Tweede en Derde D e e l : | D i t


134

jaer i n druck uyt-gegeven. | (Titelvignet als i n de andere uitgaven). Tot D o r d r e c h t , | B i j M i c h i e l Peermans op den B o o m , i n den | N i e u w e n Staten-Bijbel.

A n . 1645. |

D e 7 eerste regels met hoogd., de drie volgende met rom. letters, de l l

e

regel met kapitaal cursijf, de 1 2 met e

hoogd., nieuwen en An. idem en Staten Bijbel 1645 met romeinsche letters gedrukt; de eerste, derde, zesde, tiende, elfde en twaalfde regel rood; onder de vijfde, zevende en elfde regel een zwarte l i j n , en de geheele titel i n vier zwarte lijnen gevat. Op de keerzijde van den t i t e l : D e n Drucker tot den Sangher.

Beminde Sangher: A l soo ick hebbe bevonden

dat U L . het oude

Geuse Liedtboecxken aenghenaem is

gheweest ende dat oock schier gheen meer te koop en z i j n , soo heb ick dat selfde n u op een nieu ter handt ghenomen om te drucken. W a e r i n verhaelt zijn de p r i n cipaelste saecken die hen i n dese Nederlanden hebben toe-gedragen, beginnende i n tjaer 1566 ende alsoo voorts vervolgende. Te weten: V a n de wreetheden die de Spaengiaerden ghepleeght hebben, als oock van sommige heerlijcke ende treffelijcke V i c t o r i e n , de welcke God almachtigh die van de Gereformeerde Religie belieft heeft te verleen e n , met oock noch sommige schoone Refereynen, die ten selven propooste zijn dienende, hier achter bij gestelt, en tot meerder gerief des Sanghers zijn de Liedekens al achter volgende gestelt alsoo t geschiet i s : E n d e hebbet oock 5

met sommige nieuwe Liedekens verciert, hopende dat u de selve noch meerder sullen aengenaem zijn, ende wilt desen arbeydt nae onser kleyner gaven te danck n e m e n , ende den Heere bevolen blijven. Signet A I J . — O v.

De

Vaertwel.

Geusen liedjes vangen aan

met de Psalmen van Penitentie D u c i s A l b a n i : Waerom rasen de Geusen met hooghmoet? en loopen door tot bladz. 100.

H i e r n a e volghen de Geuse Refereynen tot bladz.

101 verso; van daar tot bladz. 110 verso weder Geuse


135

Liedekena. H e t register begint op genoemde bladz. en beslaat 4 ongepagineerde bladz. Op bladz. 2 een portret, wie het moet voorstellen weet ik n i e t ; op bladz. 6 verso, het portret van A l va,

op bladz. 1 0 verso hetzelfde portret van

bladz. 2 ; op bladz. 2 0 hetzelfde als op 6 verso; op bladz. 22 verso, een portret mij onbekend;

op bladz. 2 3 verso een

i d e m ; op bladz. 31 eene afbeelding van de inneming van den B r i e l , die op bladz. 3 6 en 45 nog eens voorkomt. den

In

hoek regts staat inde afbeelding D E H O L L A N T S E Op bladz. 45 staan de nommers het onderste

SCHEPEN. boven.

Deze uitgave, denkelijk door M i c h i e l Feermans bezorgd, is genomen naar de vroeger beschreven uitgave van 1603, bevattende

89 liedjes, vermeerderd met het liedje: „Heft

op uw hoofd,

steekt op uw ooren",

uit de uitgave van

makende te zamen 9 0 , die ook i n het Eegister

1616,

voorkomen.

Door deze bijvoeging kan ook de tabel ach-

terwege blijven. D e tweede voert tot t i t e l : Geuse L i e t b o e c k , | W a e r i n begrepen spronck

is den Oor- |

vande troublen der Nederlant- | sche Oorloghen,

en het gene daer op | ghevolght is. | Mitsgaders sommige Re-

| fereynen

ende L i e d e k e n s , i n desen druck | hier op

ghevoeght. | M e t schoone Figueren n a 't L e v e n ver- | ciert: Als

mede het tweede en derde Deel. | V a n N i e u s overzien

ende vermeerdert. | Vive le (Portret van Brederode ?) Geus. | Bij de weduwe van

Isaac E e y e r s , boek- | Verkoopster bij de V i s c h - M a r t ,

1668.

|

De l

e

, 3, 5, 6, 8, 9, 1 0 , 1 1 , 12, 1 3 regel i n het rood, E

de overige i n 't zwart gedrukt. D e titel gevat i n een zwart geïllustreerd randje, en onder de 5 , 8 en 1 3 regel een E

E

E

zwarte lijn. Op de keerzijde van den titel dezelfde geharnaschte arm als

i n de beschreven

uitgave van 1 6 2 9 , en

daaronder:

136


D e n stereken A r m des H e e r e n , H e l p t ons den vijand, uyt Neerlandt keeren. Sign. A u . — O . D e liedjes vangen aan op fol. 2 met de Psalmen van Penitentie Ducis A l b a n i met hooghmoet,

etc.: "Waerom rasen de geusen

en eindigen op fol. 96.

Op die bladz.

volghen de Geusen Refereynen tot fol. 101 en daarna tot de ongenommerde fol. 107, op nieuw Geuseliedekens.

Op

dat fol. begint hot Register, bevattende 4 ongepagineerde bladzijden, en daaronder nog eens het bovenstaande adres van de uitgeefster.

D e liedjes met korte regels zijn i n 2

kolommen gedrukt met kleiner letter. H e t bundeltje bevat 84 liedjes; i n het register telt men er 87: dit toch bevat vijf liedjes, die niet i n den bundel voorkomen, t. w. het liedje beginnende: Aenhoort gij Nederlanden; Aenhoort gij H e y densche n a t i e ; Aenhoort mijn broeders te samen; H e b d y niet ter misse geweest, en W i e w i l hooren een nieuw l i e d t ; daarentegen zijn er i n het register twee vergeten: het liedje aanvangende:

Ghij Caïns broetsele, gij addere

geslachte, en, O Ghij Spaensche Coninck tyrannich befaemt. De

figuren

die er i n voorkomen, gevat i n langwerpig

vierkant met dubbele lijnen, verschillen veel met die van andere uitgaven, doch het is de moeite niet waard ze allen te beschrijven; op fol. 2 komt eene afbeelding, denkelijk van den bloedraad voor;

op fol. 5 verso het portret van

Brederode, fol. 6 dat van W i l l e m I , fol. 10 Margaretha van Parma enz.; de overigen worden gevonden op fol. 20, 21 en 23 verso, 2 5 , 28 verso, 30 verso, 33 recto en verso, 3 4 , 35 verso; 43 recto en verso; 4 4 , 4 5 , 5 2 , 59 verso; 62, 69, 78,

81 en 86 allen verso; benevens op fol. 90.

Sommigen komen er twee en driemaal i n voor. H e t valt moeijelijk te bepalen, naar welke uitgave deze gegeven is.

Bedrieg ik mij n i e t , dan zou het naar eene

der uitgaven van 1603 kunnen z i j n , ofschoon ik meer genegen ben te gelooven, dat het eene vermeerderde uitgave

Het Geuzen Liedboek. van 1629 i s , i n dezelfde stad bij de weduwe Andries Eeijersz. verschenen, en wel op grond van den geharnaschten arm met het tweeregelig onderschrift. Ik betuig mijne erkentelijkheid aan den H e e r Ledeboer te Deventer, die mij tot de beschrijving van deze uitgave door de toezending van zijn E x . , wel heeft willen i n staat stellen. A l s een vervolg op de bestaande Geuzen Liedboeken kan beschouwd worden: Triomf van Nederlandt of vervolg op het eerste, tweede en derde deel van het Geuzen Liedboek, waer in begrepen is den oorspronck en voortgank van den laetsten oorlog , mitsgaders de glorieuse overwinningen waar mee Nederland in denzelven heeft gezegepraalt; Alle te zamen gestelt op aangename voisen.

Ook is hier bij gevoegt: Dirk Ravesieins Glorie

van Nederlandt.

Nooit voor dezen meer gedrukt. Vive le Geus.

In 's Gravenhage bij Cornelis van Zanten, boekdrukker, boek en papierverkoper op HSpui, 1734, 12. Al

Met houtsneden.

de liedjes hierin voorkomende betreffen de geschie-

denis van den successie-oorlog

1702—1713.

Eindelijk en ten slotte moet ik hier nog vermelden, dat men over het algemeen i n het denkbeeld verkeert, dat het bekende titelvignet opzettelijk voor het Geuzen Liedboek vervaardigd is. D i t is echter geenszins het geval. D i t vignet verscheen voor het eerst voor een i n 1566 verschenen geschrift van 24 bladz., getiteld: Der Guesen handelinghe ende oprechte meninghe, waer inne tbescheyt wort gedaen van weghen der Gouvernante, opt verthoonen ende requeste, overgegheven aen hare Ho. bij den Edele Heere van Brederoede met den andere Edelen van dese Nederlanden. Anno 1566 in April.

Antwoort,

dancsegghinge ende protestatie opt selfde bescheyt aen haerder Ho. gheschiet tot Buffel ende sint Truyden.

Item breder ver-

claringe op tselve antwoort doer tvorderen ende begeeren van de selfde hare Hoocheyt. Voorzien met een korte voorrede tot den goedwilligen lezer, waarin goed gedacht en noodzake-

138

Het Geuzen Liedboek. Voorwerpen enz.

Verzoek enz.

lijk bevonden is aan het licht te brengen de handeling en oprechte meening der Edelen van Nederland, die men n u geuzen

noemt.

VOOBWEBPEN DE G E U Z E N BETBEPFENDE.

D e H e e r Kneppelhout van Sterkenburg geeft ter bezichtiging eenige voorwerpen de Geuzen betreffende; 3 halve maanen, de geuzennapjes,

een

als

geuzenpenningen

de antigeuzenpenning.

V E R Z O E K VAN DEN

L*. A D M I R A A L M . H A R P E R T S Z . T R O M P , TOT D B OVERPLAATSING V A N

Z U N ZOON,

1643. Medegedeeld door den Heer P. A. LEUPE.

Verzoek van den L u i t e n a n t A d m i r a a l M a e r t e n Harpertsz. T r o m p , tot de overplaatsing van zijn zoon Harpert Maertensz. T r o m p , 1643. Bij resolutie van den R a a d ter A d m i r a l i t e i t van het C o l legie op de M a z e , van den 22 Januarij 1643, werd, ten gevolge der benoeming

van den L u i t e n a n t Nicolaes

de

de V r i e s , van het binnenschip van den A d m i r a a l T r o m p , tot

C a p i t e y n , i n plaats van

wijlen

den

Capiteyn en

Commandeur Verhaer, geseyt Duymaff, tot L u i t e n a n t op het genoemde binnenschip aangesteld P l o r i s Pietersz. V o l -

Verzoek van den Luit. Admiraal M. H. Tromp enz.

139

gens resolutie van den 21 M a a r t daaraanvolgende:

„In

de vergadering van 22 Januarij te voren, oock bij deselve Heere L u i t . A d m . Tromp geannonceert wesende, 't gunt ten voorsz. daege- meede waere geproponeert ende gediscoureert

van desselff

Heeren

soone Herbart M a r t e n s z .

Tromp, als denwelcken sijn E e d waere voornemens 1

toe aen te queecken, commanderen

daer-

dat hij voor 'teerst soude mogen

op 't voorsz. sijn E e d

t s

binnenschip.

"Werd

nae omvraege geaccordeert ende verstaen, als dat het Lieutenants tractement ofte soldye van den voorn. Eloris P i e tersz.

sal hebben

integaen metten voorsz. 22

Januarij,

ende dat oock de gemelte Herbart Tromp van dien selven dach af sal wesen op 't voorsz. binnenschip geappoincteert tegen twaelf gulden smaents." de laatste genomen

D o c h slechts vijf dagen n a

resolutie zond de Admiraal T r o m p ,

toen ter tijd i n den H a a g zijnde, den onderstaanden brief aan de Vergadering, waarbij hij onder anderen de verplaatsing verzoekt van Eioris Pietersz. en van zijn zoon Harpertz. Daags daaraan (den 27 Maart) wordt over den inhoud van den brief beraadslaagd en ten opzichte der gevraagde

overplaatsing het volgende

besluit

„Waerbij dan oock tot parthijen beyder uytgedruct

(namelijk i n de

patenten,

genomen:

accomodatie waarover

is

Tromp

schrijft), als dat den voorn. Capiteyn Elsevier mit sijnen L i e u t e n a n t , naementlijck Simon E l s e v i e r , sijn Capiteyns soon — ende de voorn, de V r i e s , met Floris Pietersz., hun noch tot Lieutenant bijgevoucht, mitsgaders Herbart Tromp appoincté, tegens den anderen souden hebben overtegaen. I n manieren als 'tselvige, soo bij de voorverhaelde hier ter secretarye doen registreren patenten, als behoudene dubbelden off minuten van voorsz. naeder acten breders sal connen worden gesien." H o e lang Harpert Maertensz. Tromp i n 's lands zeedienst is gebleven,

bleek ons voorshands n i e t , m a a r t i e n jaren %

later bevond hij zich reeds i n dienst bij de militie te lande,

140


waarbij hij, volgens het Commissieboek van den Raad van State, volgens resolutie der Staten Generaal, van den 24 Januarij 1656, werd aangesteld „tot Capiteyn i n plaets van wijlen den Capiteyn Symon van der D o e s , i n welks plaets (als Capitein) hij reeds sedert 22 Augustus 1653 heeft bedient." Een

en ander moge tot aanvulling strekken van het-

geen betreffende den hier voren genoemden H a r p e r t Maerten sz. Tromp wordt gevonden i n de Rotterdamsche Historiebladen , 8 a f l . , bladz. 69. e

Edele Mogende Heeren. H e t heeft sijne Deurluehtige Hoocheyt gelieft mijn te ordineren het patent de wacht op de Blaeck waer te laten nemen met mijn onderhebbent binne schip, gelick U E d . Mogende

cont

sien wt

W a n t sijne gemelte

dese neuens

gaende

paetente.

Deurluehtige Hoocheyts goede mee-

ninge i s , volgens de acte aen mijn verleent, doen ick het schip van den Commandeur Duymas so soude aenvaerd e n , te beneficieren, soo met schip en wacht, als mijn predesesseurs

sijn gebenefiseert

geweest.

E n d e alsoo ick

van vuer tot vuer ') mijn afscheyt verwachte o m ,

deselue

becomen hebbende, met Cap Verburen ende Claes J u y n b o l 1

na de Cust te begeven; soo ist dat ick U E d . M o . vrienlijck versoeck dese nevens gaende patenten te behandigen aen de Cap* E l s e v i e r , als mede aen mijn

onderhebbende

Cap* Nicolas de V r i e s , en d a t , volgens U E d . Mogende propositie, den gemelten Cap de Vries sijnen L u y t e n a n t , fc

Floris Pietersen, en mijn soon H a r p e r M a r t e n T r o m p , mochte gestelt worden op de rolle van den gemelten C a p

1

E l s e v i r , en dat den gemelten Elsevir mochte treden op het schip van Cap* de V r i e s met sijn L u y t e n a n t , en transporteren alsoo malcanderen de scheeps rolle en schepen,

1) d. i . van uur tot uur.


141

mitsgaders de convoy jachten over. W a n t I J E d . Mogende wel bewust sijt dat mijne Cap de Vries met zijn schip en 1

volck, als mede sonder de voorsz. comvoy jachten de voorsz. wacht op de Blaeck niet can warnemen, soo dat nootsakelick moet volgen die die wacht heeft, de convoy jachten misgaders het geverseert

volck tot dien eynde

afgeveer-

dicht, moet hebben. W i j d e r s , soo haest ick mijn afscheit hebbe gekregen, sij van meeninge over Rotterdam te comen en U E d . Mogende

te begroeten

en afscheit te nemen.

Eyndigende sal nae cordiale salutatie blijven U E d . Mogende dienstv. v r i e n t , (get.) M . H a r p . Tromp. ts

H a g e ady 26 M a r t 1643. Superscriptie:

E d e l Mogende

H e e r e n , mijn Heeren de

Gecommitteerde Raden ter Admiralitèyt, residerende tot Rotterdam.

A A N B E V E L I N G VAN DEN

L*. A D M I R A A L M. H A R P E R T S Z .

TROMP,

T E E BEVORDERING- V A N ZIJN V L A G K A P I T E I N

BABBNT BARENTSZ. CRAMER, 1643. Medegedeeld door den Heer P. A. LEUPE.

H o e eervol de betrekking van Vlagkapitein op het Admiraalschip ook zijn mocht, voordeelig was die niet i n vergelijking met de overige K a p i t e i n e n . Voor eerst miste hij de schafting voor de E q u i p a g e , zoo wel voor de k a j u i t , als

142

Aanbeveling van den Luit. Adm. M. Harpertsz. Tromp,

voor janmaat; en ten tweede,

wat i n die dagen vooral

niet onbelangrijk was, de buitgelden der veroverde schepen , waarvan natuurlijk den K a p i t e i n , die zelfstandig een schip kommandeerde, een grooter aandeel te beurt viel dan den Vlagkapitein; daargelaten nog dat hij zijne benoeming tot ordinaris K a p i t e y n beschouwde als het toppunt zijner wenschen, waardoor hij vermeent den lande nog nuttige diensten te k u n n e n bewijzen. B a r e n t Barentsz. Cramer was Vlagkapitein aan boord van het Admiraalschip, door Tromp gevoerd, toen, bij gelegenheid dat er een K a p i t e i n benoemd moest worden voor het schip de Princesse M a r i a , deze hier voor zijn' Vlagkapitein aanbeval.

Ook Cramer zelf schreef hierover een

en ander maal; doch voor zoo verre wij hebben kunnen nagaan, heeft hij zijn doel niet bereikt.

Althans i n het

het laatst van 1645 bevond hij zich nog i n dezelfde betrekking op het Admiraalschip, terwijl ook zijne benoem i n g tot Ordinaris Capiteyn niet voorkomt i n de Commissieboeken der Staten Generaal. Mogelijk is hij overleden, of heeft hij den zeedienst verlaten. Door het verloren gaan der bescheiden is n u niet wel u i t te m a k e n , waaraan het moet worden toegeschreven, dat een zoo verdienstelijk en door Tromp zoo ernstig aanbevolen zeeman, als Cramer, niet i n zijn oogmerk heeft kunnen slagen ) . l

I n zijnen

laatsten brief (N°. 5) schrijft h i j : „dat hij den lande eerlijck

1) De

brand van het Ministerie van Marine heeft allertreurigste ge-

volgen voor het Archief gehad; tallooze gapingen komen allerwegen voor, zoo in de Resolutien, als in de uitgaande en inkomende stukken. Is er veel bij verloren geraakt, zoo is er toch ongetwijfeld meer gered, dan men wel zoude kunnen veronderstellen.

Het R. A . ondervindt

daarvan nu en dan treffende bewijzen en dit zoo wel van onbekende als bekende personen.

Dat dan ook anderen daardoor aangespoord mochten

worden, om zoo ze nog bescheiden van het voormalig Archief der Marine onder zich hebben,

dezen ten nutte van het algemeen weder aan

het R» A . te doen toekomen, is onze hartelijke wensch.

ter bevordering van zijn Flagkap. B. B. Cramer.

143

ende getrouwelijck 20 jaren heeft gedient, van quartiermeester onder den Capiteyn Gheen H u y g e n Schapenham, tot Vlagcapiteyn bij Tromp en als zoodanig tegenwoordig i n den beroemden zeeslag bij D u i n s tegen de Spaansche vloot i n 1639"; zoo ook: „dat hij bij absentie van den Admiraal meermalen met het schip als Commandeur i n zee is geweest."

D o c h ook dit schrijven heeft, naar het schijnt,

die gevolgen niet gehad, die hij er zich van had voorgesteld. "Wij kunnen evenwel niet opgeven, hoe het bij de Admiraliteit werd opgenomen,

uithoofde de resolutien over de

maand December 1644 ontbreken. N \ I. Edele Mogende ïïeeren. Ick zij bericht dat U E d . M o . genegen zijt, om het schip Princesse M a r i a onder de groote

visscherie te stueren,

ende daer nootwendich op van noode hebt eenen Capiteyn. H e t zij dat U E d . M o . inclineert tot nominatie van twee persoonen, ten eynde sijne Hoocheyt een electeert, i n plaets van Capt. J a n van ( N ) e s , die n u een commissie heeft, om onder de vlagge te d i e n e n ; — ofte dat U E d . goet v i n t , voor dese tocht een Commandeur Capt. op acte van den Raet daer op te stellen, het zij het een ofte het andere. Soo U E d . M o . zoude inclineren om een persoon de merite daer op te stellen, ick soude U E d . M o . geerne recommanderen den persoon van Barent Barentsz. Cramer, jegenwoordich dienende op mijn onderhebbende schip, als Capiteyn, van wiens bequaemheyt ende vigilantie ick onnoodich ach te TJ E d . M o . veel te schrijven, alsoo den E d . M o . Eaedt daer genouchsaem van is verseeckert, daer over ick vruntlijck versoucke den selven ten hoochsten gerecommandeert te houden. Wijders geve ick U E d . M o . i n bedencken ofte niet raetsaem soude v i n d e n , dat het gemelte schip mocht wor-

144

Aanbeveling van den Luit. Adm. M. Harpetsz. Tromp,

den gevictualieert, om onder de visscherie gebruyckt te worden tot primo ofte half October, wanneer het te gelijck met den V i c e - A d m i r a e l d ' W i t h wtter zee soude vallen, ende dat U E d . M o . als dan het volck afdanckten, ende den V i c e - A d m i r a e l met

sijn onderhebbend

scheepsvolck

daer op liet gaen i n leeninge, totter tijt sijn nieu schip soude sijn volbout.

Ick soude i n dat saisoen vant j a e r ,

naer de gelegentheyt

van den vijant, als mede mijn bij-

hebbende schepen, niet manqueren sorge te dragen, datter van onse schepen werden gesonden onder de visscherije tot versterckinge vant convóy aldaer.

Ende U E d .

M o . soude ten minsten profiteren ses weecken, ofte twee maenden oncosten van het gemelt schip Princesse M a r i a . Ick zij besich omme te solliciteren ordonnantie, ende assingnatie om penningen te becomen tot het bouwen van het geordineerde nieuwe schip van den V i c e - A d m i r a e l . D e Gecommitteerde E a d e n hebben mij verclaert, dat se een en twintich duysent guldens n u sullen geven omme te beginnen, ende bij gelegentheyt de resterende andere helft; derhaluen ick niet sal laten soo haest ick de gemelte ordinantie ende assingnatie hebbe, daer mede aldaer i n t Oollegie te verschijnen, ten eynde d'leden mochten werden gecommitteert

om hout te copen,

ende hetselue

schip van dese somer mochte werden gevordert soo veel doenlijck was. Eyndigende, E d . M o . H e e r e n , sal naer cordiale salutatie blijven, U E d . M o . dienstbereyden vrundt, (get.) M . H a r p

t s

Tromp.

H a g e den 19 Junij 1643. Opschrift: D e H e e r e n Gecommiteerdett ter Admiraliteyt i n ' t C o l l e g i e residerende tot Rotterdam.

145

ter bevordering van zijn Flagkap. B. Cramer. N \ II. Edele Mogende H e e r e n .

W i j leggen tegenwoordich met ons schip A m e l i a voor de Quack slachveerdich, ende was i n esse omme ten dienste van de lande mette aller eerste occasie en gelegentheyt zee te kiesen. E n d e alsoo sulcx apparentelijck eerstdaechs sal geschieden, hebbe niet connen naerlaten U E d . M o g . bij desen (met behoorlijcke eerbiedinge ende reverentien) te soticiteren > mijn persoon i n gedachtenisse te willen houd e n , omme als Capiteyn opt fregat van den Capt. Claes Juynbol (ofte naer gelegentheyt op een ander schip) gestelt te mogen werden. D e n tijt die ick D E d . M o . bebbe gedient ende de merite tot soodanigen ampt is 17 E d . M o g . wel bekent, derhaluen onnodich D E d . M o g . daer yets van te expresseren.

Alleenlijck versoeckende dat U E d .

M o . mij niet gelieft i n t bouck van vergetentheyt te stellen ; vermits U E d . M o . wel weet (volgens de verscheyde recommandatien van den E d . H e e r e L . Admirael Tromp) U E d . M o . wel verseeckert mooght wesen, dat geen vigilantie noch defecte dien aengaende sal werden bevonden, omme den lande ende U E d . M o . angenamen dienst te doen. Sulcx vertrouwende sal voor al tijt blijven U E d . M o . onderdanige ende getrouwe dienaer, (get.) B . Cramer. A c t u m i n 't schip A m e l i a voor de Quacq (Hellevoetsluis) den 7

en

Augustus 1643.

Opschrift; Edele Mogende H e e r e n , mijn Heeren de G-ecommitt. E a d e n ter Admiraliteyt i n 't Collegie residerende tot Botterdam. H°. I I I . Edele Mogende H e e r e n . Ick soude U E d . M o . de gelegentheyt van den vijandt, als oock van onse schepen wel schrijven, doch vermits den XXVIII. J .

12

Brieven van Kapit. B. Cramer.

146

H e e r Yiee-Admirael persoonlijck opgaet,

hebbe hetselue

voor ditmael laten berusten, alsoo TJ E d . M o . wt hem 'tfinael suit connen verstaen.

Echter, E d . Mo. Heeren,

versoecke ick bij desen gansch ootmoedelijck, U E d . M o . gelieuen mij i n gedachtenisse te houden, soo wanneer eenich capiteynschap soude mogen comen te vaceren, het welcke lichtelijck i n dese coniuncture des tijts soude connen geschieden.

H e t is U E d . M o . wel bekent, dat ick den

lande soo lange jaren getrouwelijck hebbe gedient i n verscheyde honorable amp ten, ende oock ben geweest i n diversche rescontren tegens den vijandt.

I c k bidde d a n , E d .

M o . H e e r e n , laet mij dan 't wit eens raecken, daer alle ende eerlijcke dienaers naer doelen,

ü" E d . M o . verseecke-

rende dat ick niet en sal manqueren te doen 't geen- den dienst van den lande ende TT E d . M o . sal comen te requireren.

H i ermede,

Edele Mogende H e e r e n , sai Godt bidden U E d . M o . te willen conserveren i n langduerige gesontheyt en voorspoedige regeringe. A c t u m i n t schip A m e l i a , leggende voor Mardijck, den 15 M e y 1644. TJ E d . M o . onderdanige ende getrouwe dienaer, (get.) B . Cramer. Opschrift als voren. N°. I V . Edele Mogende H e e r e n . Soo wij op den 3 November passado het Goereesche gat wt waren gelopen, sijn wij des anderen daechs voor D o ueren gearriveert, seyndende datelijck onse chaloup naer l a n t , omme te onderstaen waer de vlagge soude mogen sijn te vinden. Deselve wederom aen boort comende, wiert ons gerapporteert dat de gemelte vlagge tusschen G o u t staert en de L e z e r t , onder 't commando van den Comman-

147

Brieven van Kapif. B. Cramer.

deur Joos Bancker, lach en cruysten, derhaluen wij op stont onse cours daernaer toe stelden. D o c h hebbende tot den 25 ditto tusschen Engelandts E y n d , de L e s e r t , Goudstaert ende voorts langhs der zee gecruyst, hebbende echter de gemelte vlagge niet connen vinden, tot op den 25 voorsz.; wanneer wij door harden storm en leckagie waren genootsaeckt geweest i n Torbay te loopen, daer wij tegens den avondt den H e e r V i c e - A d m i r a e l de W i t h , met een esquader vinden leggen.

W a t ons voorts geduerende de voyagie

compt voor te v a l l e n , sail ick niet manqueren t' onser tuyscompste pertinent journael U E d . M o . ter hand te stellen, ende wijders te doen

'tgeen den dienst van de

lande ende TJ E d . M o . sal requireren.

Biddende

ende

ootmoedelijck versouckende, TT E d . M o . gelieuen mij i n gedachtenisse te houden, opdat i c k , op de nominatie gestelt sijnde, eens mach comen tot mijn langh gewenscht gesoliciteert voornemen en ooghmerck.

ende

Verhoopende den

L a n d e ende TJ E d . M o . voor altijt soodanigen dienst te doen, dat niemant ter werelt ouer eenich mijn wandebvoir i n 'tselve stuck sal hebben te clagen.

Hiermede,

Edele Mogende H e e r e n enz. A c t u m i n 't schip A m a l i a , cruyssend i n 't C a n a e l , den 29 November 1644. TJ E d . M o . onderdanige en getrouwe dienaer, (get.) B . Cramer. Opschrift als voren. N°.

V.

Edele Mogende H e e r e n . Ick hebbe den L a n d e eerlijck ende getrouwelijck gedient den tijt van 25 j a r e n , soo onder den Capt. Geen H u y g e n Schapenham, als Quartiermeester; onder den Capiteyn Joris Jansz. de M u n n i c k , als Hoochbootsman; met den Capiteyn D i r c k Gerritsz. V e r b u r e n , voor S t i e r m a n ; met den gewe12*

148

Brieven van Kapit B. Cramer.

senen L . A d m i r a e l , den ed. Heere Philips van D o r p , voor Stierman; met den ed. Heere L . Admirael T r o m p , voor Mardycque, i n gelijcke qualiteyt; ende ben opt schip van gemelte Edelheyt Capt. geweest i n t rescontreren van de Spaensche vloote, i n den jare 1639

ouergecomen.

T ' sedert dien tijt hebbe ick verscheyde malen met het schip van sijne gedachte E d * den Heere L . Admirael T r o m p , als Commandeur ouer 'tselue (mits sijn E d

fc

absentie) in

zee geweest, ende of ick i n soodanigen coniuncture den dienst van den Lande voorsz. niet behoorlijcken en hebbe achtervolght, is U E d . M o . ende alle menschen notoir ende publyck. Derhaluen sal desen dienen U E d . M o . met behoorlijck eerbiedinge ende reverentie te versoecken, dat U E d . M o . , de gelegentheyt

presenterende, gelijck die apparentelijck

door 't verwisselen van de schepen sal voorcomen, mij i n hare E d . M o . gedachten ende als gerecommandeert gelieuen te houden, soo dat i c k , op de nominatie gestelt sijnde, vervolgens eens mach genieten de vruchten van mijnen langduerigen getrouwen

arbeyt, vermits ick voor als n u

persoonlijck niet en can wesen ter plaetsen daer men sulcx moet solliciteren. Soo mij dan de eere geschiet, dat ick door U E d . M o . gunste en faveur can geraecken tot het w i t , soo lange bij mij beoocht, sullen IJ E d . M o . oock met eenen gelieuen te dencken en vastelijck te vertrouwen, dat ick den L a n d e ende U E d . M o . dienst soodanich sal achtervolgen en waern e m e n , dat geen defect noyt van mijnder sijden en sal werden bevonden.

Hiermede,

Edele Mogende Heeren enz. A c t u m i n 't schip A m e l i a , cruysende i n 't C a n a e l , den 29 November 1644. U

E d . M o . onderdanige ende getrouwe dienaer,

Opschrift als voren.

fe ') et

B

'

C r a m e r

'

149

B R I E F VAN DEN

KAPITEIN AAN

JAN JACOBSZ.

VAN NES,

D E A D M I R A L I T E I T OP D E M A A S ,

1626. Medegedeeld door den Heer P. A L E U P E .

W i j zijn meer gewoon de brieven van onze Zeekapiteins geschreven te zien aan boord van hunnen onderhebbenden

bodem, dan midden i n het land van voor eene be-

legerde stad.

D i t geeft ons aanleiding onze lezers eenen

brief mede te deelen, geschreven door een onzer verdienstelijkste Zeekapiteins, J a n Jacobsz. van N e s , gesegd Oude Boer J a e p , door hem van voor Oldenzaal geschreven en waar i n wordt medegedeeld

het merkwaardigste wat het

leger, sedert hèt Deventer had verlaten, was overkomen, tot en met den 2 5

e n

Julij toen de brief werd geschreven.

W i j vinden hier een bewijs van de strenge krijgstucht, die door Graaf E r n s t Casimier bij het leger werd onderhouden. Oldenzaal gaf zich den l Aen

e

n

Augustus bij verdrag over

de E d . H e e r e n de Gecommitteerde Bade ter

Admiraliteyt. Alsoo wij op den 22 Julij sijn gemarseert wt de stat Deventer, de clocke ontrent negen e u r e n , met ontrent t' sestich vaendelen voetvolck ende vijffthien s t u c k e n , soo groot als cleyn (ende was den 21 dyto van te vooren berent van dertien compangyen paerden), ende sijn gelogeert geweest i n een dorp genaempt Goor (sijn drie mijllen van

1) Zie Bosscha, NederL heldend. te land, le Deel, bladz. 418.

150

Brief van den Kapitein Jan Jacobsz. van Nes enz.

Deventer, maer wel ses euren gaens), ende van daer den 23 dyto negen euren voortgemarseert, ende t'avonts gelogeert tot E n s e h e d e n , den 24 dyto smergens ten negen euren van Enseheden gemarseert, sijn ontrent ten elffven gecoomen voor Oldenseel, met alle het volck, en van dien dach noch geapprosseert ende met die van de stat noch geschermutseert, soo datter van dien dach ende nacht van ons volck sijn doot gebleven vijff man ende een van onse soldaten opgehangen, omdat hij eenige byekorven aen brant stack. D e n 25 dyto worden de quartieren van de artillerye onder sijne Genaden gemaeckt aen de oostsijde van de stat, ende sijn seer genadert; sijn oock vast doende om de bateryen te maecken.

Hebben oock op de vest een

doode gans gehangen ende geroepen: „ghij arme geusen, soo ghij geen geschut en b r e n c k t , meucht weder naer de caescamer

dansen,"

Daer is oock geresolveert bij sijne

Genade, als dat den Ouersten M e c h a l met sommige compangye, soo te voet als te paert, op morgen sal gaen naer een huys genaempt het Lage H u y s , met twee halve cartouwen ende drie s t u c k e n , elek van twaelff pont isers, dat de vijant i n h o u t , die ons soude verhinderen eenige comvoeygen alhier i n t leger te brengen.

Sij hebben oock

al een comvoey gecregen met acht carren caes, die meenden naer den Cooninck van Denemarcken te gaen. Voorts weet U E . i n dese gelegentheyt niet meer te schrijven, dan 'tgeen datter passeert, sal U E . op het spoedichste daer van veradverteren. Desen eyndigende wensche TJ E . i n de protectie des Alderhoochsten beuolen, die U E . wil sparen i n goede gesontheyt.

Geschreven leggende voor

Oldenzeel, desen 25 Julij 1626. (get.) J a n Jacobsen van N e s . Opschrift: Erentfesten, wijse ende seer voorsienige Heeren , mijn E d - H e e r e n de Gecommitteerde E a d e n ter A d miraliteyt residerende tot Rotterdam.

XLI.

Vervolg van hladz. 126.

Compagnie.

0

n

asslgnatien

Um

'

JQ

m

1 8 8 5 0 0 a

83741.12.8 ƒ28785333.13.-

- 19473328. 1.8

ƒ28785333.13.8

f 9312005.11.8

nu blijft nog onverkogt de laading van het naaschip het

.

200000.-.-

3382989. 6.8

-

151 Huys te Manpad, na aftrek van de bruyue peeper, hierbooven

Nota,

.

•

.

berijds gecrcekend, dewelke na calculatie sal bedraegen ƒ 135000.

aan wissels, die volgens Resolutie van 17e, van 16 Nov. 1742

buyten verdeeling sijn gebleeve.

3.-

Per saldo komt te kort .

2g

~ V o o r de consumtie van noten in 2| maand. Aan contanten, soo in banco als

Nota, dat onder de onbetaelde wisselen begreepen sijn de ƒ629169.11

op recognitie ƒ13509. 8.en aan thuys gekoomen Officieren per restand van het provenu harer verkogte goederen . . . - 70232, 4.8

Alhier nog te betaalen voor 60 pCt. van de thee

NP

'

in cas ƒ1605141. 3.8 Aan uytstaande schulden . . . - 1777848. - 115527. 8.8 ^ ^ *

diS tG SUlleQ SiJD 1

f910861 _ U K K O ^ ' Q'Q en voor afgiften

:

wisselt ° ' Voor ——-— die nog te betaalen sijn

Aan contanten nog na Indie te senden, per rest In de maand April en Mey sal bij de Respective Kamers werden van het geresolveerde ƒ 2394658. 9.8 verkogt: Voor dat bij de Respective Kameren bij antici12945 baaien peeper a 430 per baal, is patie is opgenoomen - 23396044. 8.8 5566350 a 19 grooten tfg . .ƒ2644016.15 Voor dat gecalculeerd werd, soo tot voltrekking 500000 f§ caneel a ƒ 5 het pond - 2500000.— der onderhanden sijnde equipagie van nog 14 100000 fg foely a 19£ schell. . - 585000.— scheepen, als den dagelijkse uitgift en ongelƒ 5729016. 5.-

KORTE AANWIJSING- hoedanig na gissing de cassa der Oost-Indische Comp. geconstitueerd sal sijn op 15 Mey 1759, als de equipagie van de nog ovrige 14 scheepen sal sijn afgeloopen, opgemaakt uit Feb. 1759.

nit de papieren

E E R S T E SPROKKELING vaii eenen Bewindhebber der O.-Indische



XLII.

6

KORTE AAN~WÏJSING hoedanig na gissing de cassa der Oost-Indische Comp. geconstitueerd sal sijn op 15 May 1760, als de equipagie van de nog ovrige 15 scheepen sal sijn afgelopen, opgemaakt uit Eeb. 1760.

wissels

al^to

die

nnrr

te

KofoU

betalen SlJQ

an

.

.

f

500000.—.-

2975862.16.-

nn

n

ƒ29571812.16.-

9608

350.10. ' - 19963462. 6.-

Nota, blijft nog onverkogt 200000 gg suyker van het naschip Buyten Sorg, bedragende ƒ 50000, zijnde de bruyne peeper onder de bovengemelde verkoop reeds gebragt.

_ , , , P- saldo komt te kort .

Voor comsumptie van noten en nagelen in 21 maand ^ contanten, soo in banco als in cassa . . . . . . . ƒ LS73004.12.8 Aan uytstaande schulden. . . - 1102858. 3.8 -

Aan contanten nog na Indien te senden, per resto In de maand April en May sal bij de Respective Kamers werden van het geresolveerde ƒ 2466089. 7.8 verkogt: Voor dat bij de Respective Kamer en bij antici13499 baaien peeper a 430 gg pr baal, is patie is opgenoomen - 22960702.—.5804570 gg a 18 grooten tg f 2612056.10.Voor dat gecalculeerd werd, soo tot voltrekking der 500000 gg caneel a ƒ5 tg . - 2500000.—.onderhanden sijnde equipagie van nog 15 schee100000 gg fouly a 20 schell. tgg 600000.—.pen, als den dagelijkse uytgift en ongelden in 1268104 gg salpeter a f 30 de 2i maand nodig te sullen sijn - 2085000.—.100 gg 380431. 4.„ 160000 couris a 5 stuiv. tgg . 40000.—.- 6132487.14 ir

Voor

ƒ1483223. 5.8

71147.11.8

457553.17.8 ƒ29571812.16.-

.

en voor afgiften - 119244. 5.8 — . 1602467.11.Alhier nog te betalen voor 60 pCt. ' * van de thee op recognitie . .ƒ 386406.6.en aan thuys gekoomen Officie-

b

per restand van het provenu harer verkogte goederen . . . 6

Nota, dat onder d'onbetaalde wisselen begrepen sijn de ƒ629169.11 aan wissels, die volgens resolutie van 17e, van 16 Novemb. 1742, buyten verdeeling sijn gebleeven.

r

-

die

nog

te betalen

S

,

J

Ü

-

711351

Wissels na voorjaars verkooping

kogte goederen

9

-

.

1398962.16.-

89994<14u

ƒ28656361.14.8

- 84812.15.- ^

restand van het provenu harer ver-

en aan thuysgekomen Officieren per

Voor

f

8082271.13.-

2893521.13.-

Ingewonnen

ƒ 2032352.18.8

1761 was pr saldo te kort ƒ 22606443.—.1762 was „ - 20574090. 1.8

ƒ28656361.13.8

Pr zaldo komt te kort . . . - 20574090. 1.8

,

Aan contanten nog na Indien te senden, pr resto In de maand April en May sal bij de Respectiven Kamers wervan het geresolveerde ƒ 1257182.15.8 den verkogt: Voor dat bij de Respectiven Kameren bij antici10000 balen peper, a 430 pr patie is opgenoomen - 22408870.—.baal, is 4300000 ff, a 18£ groot. / 1988750.-~. Voor dat gecalculeerd werd, soo tot voltrekking 350000 |g caneel a ƒ 6 . . . -2100000.—.der onder handen sijnde equipagie van nog 20 100000 §g fouly a 20 schell.. . - 60Q000.—. scheepen, als den dagelijkse uytgrft en ongelden f 4688750.—.in 2| maand nodig te sullen sijn - 2790000.—.- Voor consumptien van noten en nagelen in 2£ wissels ,. , , . , .. 17!iaKi Q maand 500000.—.«Tufte ' *" Aan contanten, soo in banco als Alhier nog te betalen voor 60 pCt van de thee op in cassa ƒ1672142. 7.recognitie f 5181.19.Aan uytstaande schulden . . . - 1221379. 6.-

0

15 May 1762, als de equipagie van de nog ovrige 20 scheepen sal sijn afgelopen, opgemaakt uit Eeb. 1762.

KORTE AANWIJSING hoedanig na gissing de cassa der Oost-Indische Comp. geconstitueerd sal sijn op

XLIII.


Eerste sprokkeling nit de papieren van eenen 154

.

XLIY.

3060000.—.-

367709.7.-

oor

0

In April en Mey sal verkogt werden: 10000 bale bruyne peeper 430 fg. is 4300000 gg a 22 groot, tgg f 2365000.—. 400000 fg caneel a ƒ 5% tgg . - 2200000.—.100000 fg foely a 20 schell. tfg - 600000.—.-

9

ld

fc

k

m

ƒ27406042. 9.8

ƒ 8745530. 9.18660512.-.8 _

y consumptie, noote en naagele, 2% maand 500000.—.Contante, soo in banco als cas ƒ2132948. 5.8 Uytstaand* schulden. - 947582. 3.8 . 3080530.9.-

ƒ 5165000.—.-

KORTE AAN WIJSING hoedaanig naa gissing de cassa der Oost-Indische Comp. sal sijn geconstitueerd op 15 Mey 1763, als de equipagie van de nog ovrige 22 scheepen sal sijn afgeloopen, gemaakt uit Eeb. 1763.

fin

Aan contanten nog naar Indien te senden per rest van het geresolveerde ƒ 1323846.—.Voor anticipatiepen bij Respective Kaamers . . - 20630790.—. Voor dat gecalculeerd werd, soo tot de voltrekking van de onderhanden sijnde equipagie van 22 scheepen, als den dagelijkse uytgaaft en on-

4

gelden van 24m.noodig te sullen sijn Voor assignatien nog te betalen . ƒ231097. 6.8 Voor afgiften - 136612. 1.' „ Alhier nog te voldoen voor 60 put van de thee ƒ1052034. 6.8 en aan thuyskoomende Officieren, per rest van provenu van verkogt goed -

.

117578.18.8 1169613. 5.. 854083.17.ƒ27406042. 9.8 Aan assignatien naa voorjaers verkooping

Dus gewonnen

f

1913578. 1.-

A. 1762 bedroeg het saldo te kort ƒ 20574090. 1.8 „ 1763 beloopt het - 18660515»—.8

Aan contante nog na Indie te senden

360621.14.-

Aan assiganatien nog te verdeelen

, . -

5181.19.-

.ƒ68902,19.-

Thuyskomende Officieren . . . . -

60 pCt recognitie thee . . .

Wissels nog te betaalen

206195.17.-

Tr

ƒ25140962.16. -

-

Verkooping in April en Mey.

i '. 660000.—.-

fXSwfc:

100000 fg foely a 22 schell. . -

33^® cane'efa" A%

10000 balen peper a 430 fg, ia

,

-

ƒ 17751105.13,-

dog is beschadigt

ƒ 25140962.16. -

Rest nog schip Bijweg dat ƒ 644199.16 kost,

333281.—.8

en kan niet gecalculeerd.

ƒ 7723138, 8.8

2215638. 3.8

400000.—.-

Per saldo te kort - 17417824,12.8

T~"I

. . - 17417824.—.-

Minder te kort ƒ

1765 do

1764 te kort

.

7" ^ ^VSSSST"'' Voor consumptie, nagele en noote m 2 maande Aan contante in banco en cas . ƒ1667393. 2.74084.18.- Uytstaande schulden - 548245.1.8

6034.10. 7.-

2350000.-.-

- 21546650.—. -

.,.. ƒ

Voor nog 17 scheepen te equipeeren, calculeeren -

Anticipatiepenningen

CALCULATIVE STAAT, 15 Maart 1765.

XLT.



XLYI.

Van

de verkooping in April en Mei.

CALCULATIE der cas op ultimo Februarij 1766, hoe de staat op Mey sijn sal.

8

foely &g5 g(jhell

except de peeper die verkogt is.

cagen bancQ

100000 ffi

4mJQQ ffi canee] a 5% gJ

10000 baalen peeper 4300

Aan contanten nog naa Indie te senden . . . ƒ 723547.12.8 ooO a 26 groot. . . ƒ 2795000.-.Anticipatiepenninge -19366100.-.2200000.- Voor nog 22 scheepen te equipeeren . . . . - ,2935000.-.750000.-.60,pCt. recognitie thee . . . .ƒ250935.3.8 Naagele noote leverantie 2% in 500000.-.thuyskoomende officiere . . • 148224.-.8 ^ ^^ ƒ2828128. 8.8 Wissels nog te betalen - 112733.'lo! Uytstaande schulden. . . -1779282. 9.- ^ ^WHOM.* Aan assignatien int voorjaar te betaalen . . . - 1050405.12.ƒ10852410 17 8 Te kort . . . - 13734535. 1.8 f 2458695.19^-

ƒ24586945.19.-

Rest nog Cargasoen van naaschip West-Friesland,

ƒ 1143330.17.8

300361. 7.-

Assignatien int voorjaar te betaalen

. . . .

2265329.12.-

ƒ25735377.16.8

-

NB.

'

.

-

oni

T~

3141791. 3.

400000.—. •

7200600.-..

ƒ25735377.16j

Komt ten agter . . . - 14992986.13.E

. . . .

Saldo te kort als booven bedraagt ƒ14992986.13.8 en 1766 was . . . . 13734535. 1.8 dus meer agter . . . ƒ 1258451.12.-

Laading Nyenburg is nog onverkogt en kost in koop ƒ29523. 2 . - , doch bruyne peeper is afgetrokken, en onder verkoop reeds geboekt.

. - 1012739.18.8

.ƒ2139051. 4.8

Voor consumptie naagelen en nooten

Contanten in bank en cassa

-

2175000.—.100000 gg foely a 25 schell.. . - 750000.—.-

Thuyskoomende officieren . . . - 479353.-.- üytstaande schulden . . . 516456.—.-

.ƒ 37102. 9.-

Nog thee op recognitie . . .

92974.14.8

•

Afgiften

-

400000 gg caneel a ƒ 6 . . . -2400000.—.-

12560 baaien peeper a 30 groot, ƒ4050600.—.-

NB. is 5400800 gg

Voor wissels te betaalen . . . . ƒ207386.12.8

Voor equipagie van 16 scheepen

Anticipatiepenningen -19334900.—. -

Contanten naa Indie te senden

CALCULATIE der cas op ultimo Eebruarij 1767, hoe de staat op 15 Mey sijn sal.

XLVII.

157 Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie.


XLYIII.

ƒ 757417.13.8

7250 Baaien bruine peeper .

. - 2200000.—. -

. ƒ2494000.—. -

CALCULATIE der cas op 31 Januarij 1768, hoe de staat April en May sijn sai. Contanten na Indie te senden

. J

.

.ƒ2173571.19.8

van nagelen en noten in

w

90000 fg Fouly a 24 schell. tgg - 648000.—. -

3117500 fg a 32 groot.

.

400000 gg Caneel a f 5%

.

w

Voor de consumtie 3% maanden

Contanten in bank en cassa.

.

.

-

a342000

700000.-.-

^

9406205. 4.-

ƒ25592787. 8. .

. -16186582. 4.-

/

- 1190633. 4.8^

Per saldo komt te kort

Uytstaande schulden

+ *«uonnn ' ---

- 20624400.—. -

te betalen

. ƒ219916. 4.8 ' - 128737. 2.8

. • 195901. 5.- ^

- 2040144.9.,

mmM%m

349653. 6.8

Anticipatie penningen

ien

.

-

- 1600000.—. -

assignat

, wissels

.

. . . . .

26270.14.-

Voor equipage van 22 scheepen Voor Afgiften Nog thee op recognitie

Thuyskoomende officieren

Assignatien int voorjaar te betalen

ƒ25592787. 8T"

en in A° 1767

; f 1193595.10.S

• 14992986.13.8

Het saldo te kort bedraagt als boven . ƒ16186582. 4. -

dus nu meerder te kort


159

XLIX. L I J S T van de ïïooge Begeering en

gequalificeerde

persoonen i n Indien. Gouverneur Generaal. 1762. Petrus Albertus van der Parra. Directeur Generaal en Eerste E a a d Ordinaris. 1765. Jeremias van Eiemsdijk, Eaaden Ordinaris. 1762. H u y b e r t van Basel, E e i n i e r de K l e r k . 1767. M i c h i e l E o m p . W i l l e m H e n d r i k van

Ossenberg.

1766. E i j k T u l b a g , titulair. J a n Schreuder, overleeden. Eaaden Extra-Ordinair. 1762. M r . M a u r i t s Theodorus H i l g e r s . Pieter Haksteen. M r . "Willem A r n o l d A l t i n g . 1764. M r . Pieter Cornelis Hasselaar. 1765. Johannes

Vos.

1766. H e n d r i k B r e t o n . M r . Iman W i l l e m Palck. 1767. W i l l e m Pockens. David Boelen. Ordinaris Eaaden van Justitie. 1761. M r . W i l l e m V i n c e n t Helvetius. 1753. M r . Jacob van Haaften.

160


1764. M r . Jacob van der W i j k . 1765. M r . Francois Jacob de Vos. M r . Petrus van der V o r m . 1767. M r . Gijsbertus Maas. M r . Jacob de Meijer. 1768. M r . Joan Gabriel van Gehren. M r . George Carel Falck. Hendrik

Adriaan L o k m a n ,

Advocaat Fiscaal

worden. E x t r a Ordinaris Raden van Justitie. 1768. M r . Paulus van Lelyveld.

Geassumeerde Leeden. J a n de P u t . Paulus Jacobus Valkenaar. Advocaat Fiscaal van Indien. M r . H e n d r i k Adriaan L o k m a n .

Wanneer in In wat qualiteyt. dienst.

Wanneer OpperCoopm.

Gerardus Cluysenaar. ütregt. 1720. Soldaat. 1738. Oud Gouverneur van Ambon. David Coenraad Vicq. Brandenburg. 1722. „ 1755. Oud fabriek. Philippus Jacobus Dormieux. Tegenapatnam. 1726. „ „ Opperhoofd te Paliacatte. Pieter Greeving. Batavia. 1727. „ 1748. Oud Bailluw. Jan Bierens. Colombo. „ „ » Groot Gassier. Johannes Hartkop. den Briel. 1728. • Matroos. 1755. Met stilstant van gagie. George Louis Vernet. 'sHage. 1730. Sergeant. 1754, Oud Directeur van Bengale. Jan de Roth. Grave. 1733. Onder-Coopm. 1750. Ontvanger-Generaal. David Kelly. Dundy. » Jonge. 1761. Secunde en Hoofd Administrateur van Mallabaar. Godefridus Weyerman. Gulik. 1734. Adsistent. 1757. Oud Commandeur van Mallabaar. Anthony Hendrik Dormieux. Colombo. „ Soldaat. 1762. Visitateur Generaal der Indische negotie boeken. Menso Isink. Groningen. » Adelborst. „ Oud Hoofd Administrateur van Bengale. Thomas Fredrik Wannemaker. Berlin. 1736. Matroos. 1757. Opperhoofd van 't generaale soldy Comptoir en Curator ad lites. Godfried Kretsmar. Breemen. „ Soldaat. 1758. Secunde van Malacca. Abraham Abeleven. Amsterdam. 1737. Coopman. 1750. Oud Gouverneur van Ternaten. Christiaan Lodewijk Senff. Bismark. „ Adelborst. 1752. Gouverneur van Mallabaar. Jan Arend Meyer. 's Heereveen. 1738. Adsistent. 1757. Secretaris van Weesmeesteren. Matheus de Klerk. Vlissingen. 1739. Jonge. 1762. Oud eerste Oppercoopman des Casteels. Johan Bacheracht. Archangel. 1739. Adelborst. „ Secunde in Bengale en Opperhoofd te Cassembazaar. Jacob Pelters. Worms. 1740. „ 1767. Gouvr van Banda. Jacobus Johannes Craan, Amboina. 1741. Soldaat. 1758. Oud Boekhouder Generaal. Thomas Schippers. Berkel. „ Onder-Coopm. „ Gouverneur van Malacca. Pieter Joseph de Vienne. Indagne. 1742. Onderraeester. 1765. Binnen Regent vau 't buyten Hospitaal. Bastiaan Duran. Enchuysen. „ Timmerman. „ Baas op 'tEyland Onrust. Robbert Hendrik Armenault. Amsterdam. „ Hooploper. 1756. Resident van Cheribon.

Waar van daan.

LIJST der gequalificeerde perzoonen in Indien.


XXVIII. J .

161

13


Waar van daan. Hedricus Leembrugge. Leyden. Hermanus Munnik. „ Gerrit de Vos. Nagapatnam. Johan Abraham van der Voort. Utregt. J. A. de Villeneuve. Bergen op Zoom. Paulus Godefridus van der Voort. Utregt. Gottfried Leonard de Coste. Gera. Matheus Fredrik Hemsing. Riga. Nicolaas Laurens van Engelsdorp. Middelburg. Pieter Gerardus de Bruyn. Colombo. Martijn Staal. Altona. Johannes Reynauts. Enchuyzeu. Jan Hendrik Pook. CorteDhoef. Olphert Elias. Alkmaar. Johan Gerard van Angelbeek. Witmont. Adriaan Moens. Middelburg. Elias Jacob Beynon. Frankfort. Pieter Lusac. Leyden. Johannes Matheus Ros. Eysenbag, Reynier van Vlissingen. Amsterdam. Cornelis Breekpot. Middelburg. Jan Lapro. Amsterdam. Bernardus van Pleuren. „ Paulus Jacobus Valkenaar. Leeuwaarden. Daniel Burnat. " Canton Bern. Pierre Poelman. 's Heren Arendskerk. Christiaan Rose. Riappen.

1742. 1743. 1743. 1744. „ „ 1745. „ 1746. „ 1748. 1749. 1750. „ 1751. „ 1752. „ „ „ „ „ 1753. „ 1754. „ „

Wanneer in diensfc.

Sergeant. Constapelsmaat. Hooploper. Jonge. Adsistent. Jonge. Sergeant. Soldaat. Constapelsmaat. Soldaat. „ Adsistent. Sergeant. Cadet. Soldaat. Adsistent. Onder-Coopm. SoJdaat. Adsistent. Soldaat. Coopman. Corporaal. Constapelsmaat. Onder-Coopm. Adsistent. Advocaat. Onder-Coopm.

In wat qualiteyt.

1759. 1763. 1766. 1765. 1762. 1763. 1765. 1767. 1759. 1767. 1765. 1758. 1764. 1766. „ 1766. 1765. „ „ 1764. 1761. 1767. „ 1762. „ 1765. „

Wanneer OpperCoopm.

Secunde en Hoofd Administrateur opChormandel. Gouverneur van Ternaten. Dessave te Jaffenapatnam. Gouvr van Amboina. Secunde van „ Sabandhaar. Capitain dessave te Colombo. Hoofd Administrateur te Samarang. le des Casteels. 2e Secretaris van de Hoge Regeering. Secunde van Banda. Commandeur van Bantam. Drossaart der Bataviase Ommelanden. Opperhoofd van Japan. Opperhoofd te Tutucoryn. Hoofd Administrateur te Colombo. Secunde van Ternaten. Gesaghebber over de Oosthoek. Hoofd Administrateur in Bengale. 2e des Casteels. Oud Commandeur van Mallabar, Resident in de Matarm. Secunde van Macassar. Buyten employ. Dessave te Mature. Waterfiscaal. Commandeur van JaiFenapatnam.

9

Johannes Cornelis Mattheus Radermacher. Mr. Fredrik Johan Mandt.

Joachim van Plettenberg.

Antony Vogelsang. David Johan Smith.

Martinus Johan Bosman. Francois van Abcouw. Arnoldus de Ley. Bergen. Hendrik van Staveren. Boudewijn Verselewel Faure. Jan Crans. 's Johannes Robbert van den Burg. Jan Willem Kloppenburg.

Wanneer in In wat qualiteyt. dienst.

Wanneer OpperCoopm.

1766.

1768. Bailluw. Buyten employ.

Oud Opperkoopman. Jan van Oordt.

Passagier.

Dordrecht. 1755. Cadet de marine. 1765. Gouverneur van Suratte. Amsterdam. 1756. Adsistent. 1767. Boekhouder Generaal. „ Onder-Coopm. 1762. Commandeur van Gale. Rotterdam. 1756. „ Coopm. en Gezaghebber van Sumatra's Westk. Dendermonde. „ „ 1765. Directeur in Bengale. Hage. „ „ 1763. Oud Opperhoofd van Japan. Leyden. 1760. Constapelsmaat. 1767. Ie Secretaris van de Hoge Regeering. Lingen. 1762. Opper-Coopm. en independent fiscaal aan de Caab. Secunde aan de Caab. Stadhagen. Schipper. 1765. Commandeur en Opper Equipagiemeester. Manado. „ Adsistent. 1768. Gecommitteerde tot en over de zaken van den Inlander. ' Leeuwaarden. 1764. Extraord. Raad van Justitie. Independentfiscaalaan de Caab.

Waar van daan.



164

L.

Amsterdam B E N D E M E N T van de directe bezendingh naar C h i n a met de scheepen jaare 1769 geretourneerfc en bij EEEKENING TAN BEN Debet. Voor het montant der koopmansch. van hier uytgez. th. ƒ 14906.—.Ditto ditto van Batavia met 2 pCt. batongelden 130874.—.Exept tin en ï ditto volgs factuur van de rebindrotting ƒ tourenten bed. van 700450.-

a 72 st. de th. ƒ

53661.-

-

687146.-

..

- 2521620.ƒ3262427.--.—

Onkosten van scheepen. Proviand ord. en extr Maandgelden en premie aan de Zevt Onkosten aan de Caap thuys koomende... Slijtagie van 4 scheepen, de rijse gereekent 22/m a / 2500 smaands Provisie voor de logie en scheepsonkosten te Batavia Meetloonen en scheepsonkosten in China, premie van assur. v. 4 scheepen, te samen gewardeert op ƒ 4 0 0 0 0 0 uyt en thuys op 11 pCent

ƒ 22412.—.— - 172130.. 9234.—.— - 220000.—.—

.

44000,—.—

ƒ467776.—.Onkosten op den handel. Logie en andere onkosten op China, 12/m gagie aan de cargaas, boekhouders en adsistenten Provisie aan deselve _ Premie aan de scheeps Overh. voor meerdere lading Intrest van "tvan hier uytgesonden capit, grt ƒ 1 5 7 6 2 3 7 vn 26/m a 3 pCt sjaars. ütsa vn een capit v. ƒ 687146 vn 18/m a 3 pCt Premie v. assurantie v. ƒ 1576237 van hier tot Batavia a 5 pCt Item v. ƒ687146 v. Bat. na China a 2 pCt Ttem v. ƒ 2521620 v. China herwaars a 6 pCt „ sLands inkoomende regten Courtagie van de 4 scheepsladingen Ligter vragten, legdagen, waaggelden, waagdragers loonen en alle andere onkosten, bij den opslag en afleevering, stellen in eens Tot deesen handel is geemploijeerd een capitaalvan

15840.88812.-53835.102455.30920,78810.13742.151296.95040.2469S.-

36000.—

- 691448.—.-

ƒ2521620.--.--

Waar op na aftrek van alle onkosten geadvanceert is 40 pCt s.

1159224.ƒ4421651.—.— . 1007719.—.— / 5439370.—.-


165

Ao. 1769,

de Jonge Thomas, W o e s t d u y n , W i l l e m de Vijfde en de Paauw, i n den de Respective K a m e r e n GENERALEN

verkogt.

HANDEL.

Pr *t nto der koopmansch. van hier uytgez

„ Th. 22544.—.— f

Dito dito van die van Batavia

„

215064.-

81285.—.— 774230.— . —

Dito dito van de retouren hier te lande verkogt casgt

- 4583855.—.—

ƒ5439370.—.—

166


Het retour heeft inkoops bedragen

,

ƒ 2521620.

Daartoe is geemploijeert, tprovenu der van hier uytgesonde koopmans. / Dito van Batavia Aan contanten

81258 -

„

-

774230

- 1522576

Uyt het overgebleeve fonds van den voorigen handel

-

143536

ƒ

2521600

Het voors. retour heeft bij verkoop hier te landen afgeworpen

f 4583855

"Waar van afgetrokken het inkoops bedragen

- 2521620 So resteert er

ƒ 2062235

Hier van gaan aff scheepsonkosten als: Proviand ord. en extra

,/

Maandgelden en premien aan de zeevaart

22412

- 172130

Onkosten aan de Caap op de thuys rijse

_

-

Slijtagie van vier scheepen

9234

- 220000

Provisien voor de logie en scheepsonkosten te Batavia, meetloonen en scheepsonkosten in C h i n a , premien van assurantie van 4 scheepen, uyt en thuys

„

„

„

_

„„

„

~-

44000

ƒ 467776 Item d'onkosten op den handel, als: Logie en andere ongelden op C h i n a , dienst

maandgelden aan de comercie

„

ƒ

15840

Provisie aan deselve

-

88812

Premie aan de scheeps Overh. voor meerdere lading

-

53835

Intr. van 't van hier uytgesonden capitaal voor 26/m a 3 pCt sjaars

- 102455

Utsa van de Batav. lading a 18/m

„

-

30920

Premie van assurantie van de inladiug van hier tot Ba-

78810

Uts» van de lading van Batav. naar China a 2 pCt

tavia a 5 pCent

-

13742

Item van tChinaas retour herwas a 6 pCt

- 151296

sLands inkoomende regten

-

95040

Courtagie. van de 4 scheepsladingen

-

24698

-

36000

Ligtervragten,

legdagen, waaggelden en waagdragersloo-

nen, en alle andere onkosten bij den opslag en afleever i n g , stelle i n eens

„ „

~

ƒ 691448 ƒ 1159224 Dus suyvere winst

ƒ

903011

167

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. Inkoop. Koopmansch. van hier uytgesonden

/

Ditto van Batavia

Tot deesen handel een capitaal van

53661

Verkoop. ƒ

ƒ

27597

- 687146

- 774230

-

27084

ƒ 740807

ƒ 855488

ƒ 114681

ƒ2521600

Waar op suyver is gewonnen ƒ 903011 of 35 / a

3

pCent.

Avans.

81258

168


II. S T A A T G E N E R A A L van de Respective Kaïn eren van de Voor dat ten agteren komende Kameren van

Amsterdam Delft

.

/

15998059. 3. 8

.

-

1061586.13. 8

Rotterdam .

-

444097.13. 8

Hoorn

.

-

310017. 6. 8

Enchuysen .

-

1141160. 3. 8

.

ƒ 18954921.—. 8

Verhandelde Goederen bij de Respective Kameren, zeedert 1 Junij 1768 tot 31 May 1769

Zeeland .

ƒ

4106664.11.—

Amsterdam,

-

9704753.

Delft

-

1194663.

1.—

Rotterdam

-

2009952.

9.—

Hoorn

-

1389107.11. 8

-

1884597.

.

.

Enkhuysen

8.—

I.—

ƒ 20289738. 1. 8

Obligatien en actiën tot laste verandeien. Zeeland.


Voorraat tot aanstaande equipagie.

d e

ƒ1328438. 1.8 ƒ 458529.13.8 ƒ

Uytstaande . B

J

c h u l d e i l

22707.16.8 J

Amsterdam, ƒ1400.—.- - 3678010. 4.8 - 1056942. 3.8 - 2104178. 1.8 Delft.

- 341770.-.8 - 193990.14,- -

In banco en cassa.

Te saamen.

Saldoos der Sta

639866.19.8 ƒ 2449542.11.- Te boven 412210. 6.- - 7252740.15.8 Ten agteren

15919.17.-

161222.17.8 -

712903. 9.-

53961.16.-

253546. 9.- -

651914. 7.-

.Rotterdam.

-

245666.15.--

98739.7.--

Hoorn.

-

564445.17.- -

81933. 2„- - 104687. 5.-

Enchuysen.

-

634746.11.- -

78823.10,- - 249939. 3.8 • 463519. 9.8 - 1427028.14.-

589208. 3.8 - 1310274. 7.8

ƒ1400.—.— ƒ6793077. 9.8 ƒ1968958.10.-ƒ2551393.19.8 ƒ2519574. 5.- ƒ 13834104. 4.-

169


ït Indische Compagnie, gesloten onder dato 31 M a y 1769. Te boven komt de Kamer van

Zeeland

. . .

.

f

Per saldo komt de Generalen staat ten agteren

490819.15.—

- 18464101. 5. 8

ƒ 18954921.—. 8 Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, zeedert 1 Junij 1768 tot 31 May 1768, daar onder begreepen de maandgelden, ongelden, wisselen, courtagien e t c , te weten:

Zeeland

ƒ

5691328. 1. 8

Amsterdam

-

10640571.16.—

Delft

.

-

1279517. 3. 8

Rotterdam

-

1281519.—. 8

-

1255720.17. 8

-

1720791. 9. 8

.

Hoorn .

.

Enehuysen

ƒ 21869448. 3. 8

ective

Depositarissen ten laste van A deposito tot laste van iede Generale dere Kameren. Comp.

<90819.15. ƒ 934527.10.-/

eerde penningen

G e a n t i c i p

23857.10.-/

p

... Crediteuren,

Restanten van afgiftcn. 6

802931.5.-/

2 0 4 3 5 . 4 . - / 95396.18.8 /

Onbetaalde wisselen en assignatten.

Te samen.

8 1 5 7 4 . 8 . 8 / 1958722.16

98059. 3.Ï - 1869055.—.- - 3093718.14.- - 15760600.—.- - 1773895.12.É - 522271. 3.- - 231259. 9.8 23250799.19.61586.13.! - 233631.17.8 - 220500.—.-- 1 2 7 2 0 0 0 . - . - 12702.1.- - 29360.10.- 6295.14.1774490. 2.É 44097.13i - 233631.17.8 - 102100.—.- - 719000.—.- 6638.18.- - 16814. 8.- - 17826.17.- • 1096012.—.8 H0017. 6.É - 223631.17.8 - 240125.—.- - 1116150.—.- - 12612.17.S - 40802. 5.- - 6969.14.- • 1650291.14.41160. 3.8 - 223631.17.8 - 127688.14.8 • 2020800.—.- - 91227.—.8 - 89519.15.- 5321.10.2568188.17.S ƒ3738110.-.- ƒ3807989.18.8 ƒ21691481. 5.-/1917511.13.8 ƒ794164.19.8 ƒ349247.13.- ƒ32298505. 9.8

170

Eerste sprokkeling ttit de papieren van eenen

L I L

S T A A T G E N E R A A L van de Respective K a m e r e n dei Voor dat ten agtercu komen de Kameren van Amsterdam Delft

.

ƒ

14441033.18.—

.

-

594021.

Rotterdam

-

337818. 8. 8

.

-

Enclmysen

-

Hoorn .

532599.

3.—

3.—

1372692.17.—

ƒ 17278165. 9. 8

Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zcedert 1 Jun 1769 lot 31 Mey 1770.

Amsterdam

ƒ

1117462S.12.—

Zeeland

.

-

4879611.13. 8

Delft

.

-

1713741.18.—

Rotterdam

-

2004399.

Hoorn .

.

-

1135985.19. 8

Enchuysen

-

991237.10.—

.

9.—

ƒ 21899605. 1. 8

Obligation en actiën tot lasten van anderen. Amsterdam, ƒ1400.-

Onverkogle goederen,

Voorraad tot de aanstaende equipagie.

Uytstaende schulden.

In banco en in cassa.

Saldo de Staat

- ƒ3665350.15.-ƒ 965512. 3. - ƒ 1972715.—.8 ƒ 1855452.—,8 ƒ 8460429.19.- Ten agterei

Zeeland.

- 1293500.13.- - 383920. 7.8 -

33924. 9.8 - 1027708.16.8 - 2739054. 6.8 Te boven

Delft.

- 332937.14.8 - 221289.12.- -

87695. 7.- - 342303.13.- -

984226. 6.8 Ten agteren

Rotterdam.

-

221484. 9.- -

38356. 4.- - 341932. 8.- -

680666. 5.-

Hoorn.

-

564124. 7.- - 134201. 7.8 -

Enchuysen.

- 633337.1---

78893. 4.- 60852.14.--

87697. 5.- - 295409.11.- - 1081432.10.8 142645.13.--

179130.3.--

1015965.11.8

/•'1400.- . — ƒ0710734.19.8 ƒ1844669. 8.- ƒ 2363033.19. - ƒ4041936.12.8 ƒ14961774.19. -

171


Oost Indische Compagnie, gesloten onder 31 M e y 1770. Voor dat te boven komt de Kamer van .

,

Zeeland

Per saldo komt den generale staat ten agteren.

.

.

. .

. .

. .

. .

ƒ .

BI3065. 5.-— 16665100. 4. 8

ƒ 17278165. 9. 8

Equipagie gedaan bij de Respective Kameren, zeedert 1 Junij 1769 tot 31 Mey 1770, daar ouder begrecpen maandgelden, ongelden, wissels, courtagien, etc. te weeten:

.

.

Amsterdam .

.

.

ƒ

Zeeland .

.

.

-

4328055.10.—

-

1071569. 8. 8

Rotterdam . . .

-

1003809.

5.—

Hoorn

.

-

1187041.

6.—

Enchuysen . . .

-

1195489. 6. 8

.

Delft

.

.

.

9720092.15. 8

ƒ 18506057.11. 8

espective

tot laste van A deposito lot lasten van de Generale ider Kamer. Compagnie.

anticipeerde penningen.

llestanten van afgiften.

G e a

Onbetaalde wisselen en assignation.

14441033.18.- ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ15617100.—. - ƒ 1814174.14. - ƒ235062. 5.- ƒ 272353. 4. - ƒ 22901463.17. 613065. 5.- - 934527.10.- -

23857.10.- -

977996.—.-

394021. 3.- • 233631.17.8 - 220500.—.- - 1098000.—.337818. 8.8 - 233631.17.8 -

102100.—. - -

650500.—.-

532599. 3.- - 233631.17.8 - 210125.—.- - 1070650.—.- • 1372692.17.- - 233631.17.8 - 127688.14.8 - 1914800.—.-

19051.16.8 • 27945.19.- - 142610. 6.-

2125989. 1.8 1578247. 9.8

12646.11.-

8069. 1. - -

7404.13.-

3700. 1.- -

21118. 2.- • 1018184.13.8

19311.11.- • 24717. 7.- -

25595.18.- • 1614031.13.8

53695. 5.8 • 39209.—. - -

19633.11. -

5100.--.-

238865S. 8.8

ƒ3738110.—.- ƒ3807909.18.8 ƒ21329046.—.- ƒ1926281.11. - ƒ338703.13. - ƒ 486741. 1. - ƒ31626875. 3.8

172

Eerste sprokkeling

uit de papieren

van eenen

Bewindhebber

der Oost-LidiscJte

173

Vompcujnie.

LI II. CALCULATIVE REEKENING

O O T J E A N T weegens te doeno Handel tot Canton i n China voor bet loopende Jaar 1770, zijnde deu

verkoop na gissing en het retour nadat van A° passato of van het Jaar 17GD gesteld, mitsgaders de ongelden gecalculeerd na het geen deselve ordinair voor vier scheepen koomen te beloopen a l s :

Het

i n C h i n a verbleevene restant bedraagt a l s : A.an

contant

Stelle vooi' het r e t o u r , volgens schrijvens des Chinasc Cai'gas a l s :

T h . 206492.5.6.4

Polemieten en speserijen

, „

Aan

46807.2.6.-

400000 •Th.

eg

253299.8.2.4

deelt

gedestineerde sijn

. .

scheepen

37500

331391.6.-6

.

f&

L o o t h in Zeugen a T h . 4. 4. cl. 1 2 2 % W>

750

„

M o e r n a g u l e n a T h . 1 4 6 . 1. 6. 5 do .

1325

„

K a s l o o t i n 8 cassen w a a r i n de 120 S t .

400000

„

Thin

„

b i n d r o t t i n g e n die dienon moeten

Waar

bij voege voor

„ ongelden

en

_

590.9.- _

onkosten

T h . 670998.5.6.6 van den

voor

34000.- - -

het fonds van den s t i l l e n t i j d k o m t over te 205353.8.7.5

schieten 338909.3

- 2

onderswaarte voor Neder-

„

T h i n a T h . 11 . . . 1 2 2 % gg voor den

500000

„

Svvarte B a n t a m s e peer a T h . 1 4 . . de

37500

„

Bindrottingen

92

„

S t a m p p a a r l e n kosten volgens C e i l o n s e

handel

6g

. tot

Stuagie

voor

aanreckening ƒ 1 8 3 8 . 3 8

26399.3. - 5

„

233469.3.S.8

„

571-12.8.5.7

„

590.9 - -

de

scheepen

510.3 - 5

Somma

„

318113.2.5.5

Th.

910322.3.8.7

Th.

N o g w o r d hier biuneslijns genoteerd het bedraagen •\ ccoord eerd van

120 st. p o l e m i e t e n . off 1 2 8 3 3 a die bij den \ -r , • T • handel voor den Jaare 1773 staan m r e e k e n m g gebragt te werden en reekenen a t maas p Th.

26399.3. - 5

tot

factorij geduurende den handels t i j d

47.5.9.2

2600000

Nt.

„

Pus

l a n d reekent a ƒ 2 3 . 15. 3 d ' 100 fg T h .

122%

. T h , 644008.3.6.1

.

894.8.8.8

m

voor

..

scheepen tot o n -

stuagie der scheepen

6575.2.1.b

p o l o m i e t e n gepakt sijn a T h . 4. 4 d .

122%

die met vier

sonden te worden

ver-

183060

Chinase coopmanschappen

derswaarte na N e d e r l a n d dienen ge-

4 9 0 5 0 M . q . Spaanse r e a a l e n , die over de vier n a China

thin,

8983.1 -.

r

elle

(W.G.)

B . lie>kc. V).

Q. Klerk

910322.3.8.1

174

Eerste sprokkeling

uit de papieren

Bewindhebber

van eeneu

der Oost-Indische

175

Compagnie.

LIT. STAAT G E N E K A A L

van de Respective K a m e r e n van de Oost-Indische Compagnie, gesloten onder dato 31 M a y 1771.

V o o r dat t e n agteren k o m e n de K a n i e r e n v a n A m s t e r d a m

ƒ

12898064.18.—

Zeeland

.

-

638337.

Dclff

.

-

751173.

5.~-

-

421544.

3.

.

Rotterdam .

-

Enchuvsen

-

Hoorn.

Per

saldo k o m t den generalen staat ten agteren

ƒ

8

821116.10.— 1562299.18.

ƒ

8

17092536.—.— E q n i p a g i c gedaan b i j de R e s p e c t i v e K a m e r e n , zcedert 1 J u u i j

V e r h a n d e l d e goederen 1770

tot 31

Amsterdam

Delft

ƒ

10842503.

-

Zeeland .

.

Amsteldam.

ƒ1400.-

Onvcrkogte goederen.

V o o r r a a d tot de aanstaande

-

1018299.

wisselen, courtagien e t e , a

te w e e t e n :

Amsterdam

Delft

9.—

.

Rotterdam

Rotterdam

Hoorn.

.

-

1025521.12.—

Hoorn .

Enchnysen

-

I n banco en cassa.


7 9 3 4 0 7 . 3.

8

19213939.13.

8

Te samen.

233631.17.8 -

220500.—.--

478244.12.8

421544. 3.8 -

233631.17.8 -

254268. 5.8 - 1010838. 4 . -

821116.10.- -

617487.12 8 -

1910005.15.-

Delft.

-

3 3 5 4 6 3 . 6. •

129051.10. - -

26478. 2 . - -

3 2 2 1 5 1 . 6.8 -

Rotterdam.

-

180065.12.-

105071.11. - -

86477. 8 . - -

106630. 1.8 -

Hoorn.

-

566144.13.-

102615.19.8 -

87809. 6 . - -

Enkhuyscn.

-

649655. 2.-

50939. 9 . - -

74450. 6.8 - 1 4 3 7 7 2 . 1 2 . - -

918817. 9.8

ƒ4522979.12.8 ƒ 1 5 0 3 8 5 9 8 . 6 . -

Crediteuren.

12898064.18.- ƒ1869055.—.-ƒ3093718.14.-ƒ 15590100.-.-ƒ1746167.

751173.5.--

21818. 5 . - -

1.8 ƒ 2 1 5 9 3 8 6 . 1 3 . -

A deposito tot Geanticipeerde tot lasten v a n lasten v a n iede Generaale penningen. der K a m e r . Compagnie.

Saldos de R e s p e c t i v e St t e n .

813144. 4 8

421790.12.8 •

.

1562299 18.8 -

23857.10.- -

9 6 8 5 6 3 7 . 4.

8

4480790.18.—

-

1 0 3 7 0 5 8 . 9. 8

-

1091097.13.

-

1316067.

-

1147197.17.

ƒ

934527.10.- -

848909. 5.

.

Enchuvsen

638337. 5 . - -

-

ƒ

Zeeland

1462437.12.—

- ƒ 3 9 8 8 2 1 7 . 1.'- ƒ 976907.19.8 ƒ 1 8 6 2 3 5 3 . 5.8 ƒ3078669.14.8 ƒ 9907548. 0.8 T e n agteren

ƒ6568454.19.-ƒ1786377.

deu,

-

Zeeland.

ƒ1400.-.-

3.—

4071770.14.—

ƒ

Obhgatien en actiën t e n lasten v a n anderen.

1770

t o t 31 M a y 1 7 7 1 , daar onder begreepen de m a a n d g e l d e n , ongel

bij de R e s p e c t i v e K a m e r e n , zecdert 1 J u n i j

M a y 1771

17092536.—.—

5.—

18757849.

8

4.— 8

7.—

Restanten v a n Onbetaalde afgiften. wisselen.

T e sa am e n .

2.8 ƒ226673.16.8 ƒ 2 7 9 8 9 8 . 5.8 ƒ22805612.18.8

1455196.—.- -

24517. 2 . - -

30526. 8.8 -

79718. 9.8 -

2548343.—.-

1075000.—.--

12385.12.--

6117.12.--

16682.8.--

1564317.9.8

102100.—.- -

544500.—.--

8327.14.- -

2908. 9 . - -

8320.15.8 -

899788.16.-

233631.17.8

240125.—.- -

1303850.—.- -

12012. 6 . - -

24433.17.- -

17871.13.8 -

1831954.14.-

233631.17.8 •

127688.14.8 -

2010800.—.- -

57037.13.- -

38991.10.- -

12967.13.- -

2481117. 8 . -

ƒ 3 7 3 8 1 1 0 . — . - ƒ3807989.18.8 ƒ 2 1 9 7 9 4 4 6 . — . - ƒ 1 8 6 0 4 7 7 . 9.8 ƒ 3 2 9 6 5 1 . 1 3 . - ƒ 4 1 5 4 5 9 .

5. - ƒ 3 2 1 3 1 1 3 4 .

176


NAYALE

MAGT

bijvoeging

van de Oost-Inde Comp., met

van de seheepen van hier na Indien

gesonden en hier te lande over gehouden, i n een getal van 111 scheepen en scheepjes. Scheepen van 155 voeten. Europa

1770.

1 schip. Scheepen van 150

voeten.

Vrijburg

1748.

N i e u w Nieuwerkerk

1749.

d'Admiraal de R u y t e r Luxemburg

„ 1750.

Tulpenburg

„

D e Barbare Theodora

„

Vlietlust

1752.

Ruiteveld

»

Keukenhoff Lapienenburg Overnes "Walcheren D e Vrouwe Petronella M a r i a Z u i d Beveland Eenswoude

1753. „ 1754. ?? 1755. { „ 1756,

Velsen

»

Noord Beveland

»

D e Vrouwe Geertruyda

1757.

Kronenburg

»

Duynenburg

7?

Ouder A m s t e l Borsselen Burch 23 scheepen.

1758. w 1759.

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. 1 schip.

23

scheepen.

D e Jonge Lieve

1759.

Damsigt

»>

' t H u y s om ..f

1760.

't H u y s te Bijweg

„

Aschat

JJ

Westerveld

1761,

D e Pallas

1762.

Comp Welvaren

1764.

8

Landskroon

?,

D e Jonge Thomas

„

Nieuw E e b o n

»

Vredelust

1765.

't Veldhoen

»

Gijn wen sch

»

Gansenhoeff

1766

W i l l e m de Vijfde

„

Woestduin

1767.

't H u i s ter Meije

„

Oost-Cappelle

„

D e Both

1768

't Loo

»

Oud Haarlem

,>

D e Princes van Orange Alkemade Ouwerkerk Groenendaai Botland Honcoop Voorberg 52 schepen.

...

1769. >

5

» 1770 >? n

J>

V a n 140 voeten. JSoord Nieuwland Lijcochton 53 schepen. XXVIII. J .

2 schepen.

1749

178


53 schepen.

2 schepen.

d'Orangezaal

1750.

D e Snoek

•

„

Cattendijke

„

Vreedestein

„

' t H u i s te Boede Vlissingen

1753. •

„

Scholtenburg............«.

„

Schagen Welgelegen

„

d'Erfprins

„

Blijdorp

1754.

Leekerlust

1755.

D e V e Elisabeth

„

Bleyswijk

1756.

Schoonsigt

1758.

Enchuisen

1760. {

D e V r . Cornelia Hillegonda

„

, D e jonge Samuel

1761.

West-Friesland

•

's L a n d s Welvaren

„ •

1762.

IJsselmonde

„

Popkensburg

1763.

D e Jonkvr. Cornelia Jacoba

„

Kitthem

1764.

Vreeburg

„

D e B a r t h a Petronella Vaillant»»..

• •

Rhijnsburg

„ »

1765.

D e Zilvere Leeuw

„

Blijenbürg

„

De V

e

M a r i a Jacoba

„

De V

e

Margaretha M a r i a

„

D e Bovenkerker Polder 3 5 schepen.

1766.

{

venvagt°

S

179

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie 53 schepen. 35 schepen. De V

e

Antoinetta Conrardina»..

Ridderkerk

„

De Jonge Hellingman

„

Duyvenbrug

„

*

De Paauw.

1767.

D e n Tempel

-

„

H e t Vreedejaar

1768.

Het Lam

1769.

HoolweriT

•

„

Beekvliet

1770.

Krooswijk

49

1766.

>

„

Beemsters W e l v a r e n - «

„

D e Mercuur

„

Foreest..

)?

d°. V a n 136 voeten Vosmaar

1746.

Oosthuisen

• •-

1749.

D e Gouv ' Generaal ••

„

1

3

d°. Van 125 tot 81 voeten. 125 V* 3 770. 110

1768.

100

>?

1763

D e jonge Petrus Albertus 95

>?

1757.

84

>>

1763.

81 6

??

1757.

d*.

111 schepen. Bijeen brenging van de bovengemelde 111 scheepen, waar van 1 van 15o voet. 52

„

150

„

49

„ 140

„ 14*

180

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen 136 125 110 100 95 84 81 111 scheepen. Verongelukte en afgelegde scheepen.

De

H e r t o g van

wijk

Bruns-

Volgens M i s s van den Gouv en

150 v .

Raad op C e y l o n , in d° 13 9ber

fc

e

r

1769, tusschen Navekarre en Calpetty verongelukt. Lymuyden

—

„

Voorland

—

„

Bosch en H o v e n

—

„

Lekkerland

—

„

D e n 27 J a n . 1770 bij 't eyland B o n a Vesta verongelukt.

't H u i s ten donk 140 „ Jerusalem

—

,,

Volgens I n d . navale magt i n dato 12 J a n . 1770 afgelegt en verkogt. Volgens Resol. van de 17, i n dato 8 Oct. 1770 bij de K a mer van Rotterdam afgelegt.

Walenburg

—

„

Tussen den 12 en 13 J a n . 1770 bij Portsal op de kust van Bretagne verongelukt.

Neijenburg

—

„

Op deszelfs retour i n 1769 tusschen

Batavia

en de Caab

vermist. Baarsande

136 „

Volgens I n d . navale magt i n dato 12 J a n . 1770 en verkogt.

afgelegt

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. Schepen hier te lande buyten employ. Bij de K a m e r Amsterdam. Groenendaal

150 voeten.

Honcoop

—

„

Voorberg

—

„

125

„

Leijerdorp

Bij de K a m e r Zeeland. Europa

155 voeten.

Bij de K a m e r Delft. D e Paauw

140 voeten.

De Mercuur

—

„

Bij de K a m e r Rotterdam. Vreedestein Kroos wijk

140 voeten. —

„

Bij de K a m e r H o o r n . Foreest De V

e

140 voeten. M a r i a Jacoba

—

„

Bij de K a m e r Enchuisen. Beemsters Welvaren 140 voeten 12

scheepen.

181

ZESDE

VERGADERING. 13 April 1872.

NIEUWE LEDEN —

—

PORTRETTEN. —

V R E D E VAN M U N S T E R .

Z E L D Z A A M WERK VAN B I L D E R D I J K . —

KELING

UIT „DE PAPIEREN V A N E E N E N

E E R S T E SPROKBEWINDHEBBER

DER O . - I . C O M P A G N I E .

N I E U W E

LEDEN.

Tot nieuwe leden zijn benoemd de H e e r e n : D r . T C . L . W i j n m a l e n , te 's Gravenhage; M r . C . A . N a i r a e , te Barnexeld-, l i . M . Kesteloo, te D o m b u r g ; M r . J . J , Uytwert S t e r l i n g , te U t r e c h t ; D r . J ten B r i n k , te 's Gravenhage; M r . G van Tienhoven, te A m sterdam ; D r . L . J . M o r e l l , te U t r e c h t ; M r J . J . S m i t s , te R a a l t e ; M r . W . B . S. Boeles, te A s s e n ; M r . R . M e i vil van L y n d e n , te U t r e c h t ; M i . P . A . Ramaer, te Winschoten.

PORTRETTEN.

D e Heer Nijland geeft ter bezichtiging eene Serie u i t zijne rijke verzameling van portretten.

V R E D E VAN M U N S T E R .

D e Heer B r i l l vestigt de aandacht op de komst, en de eerste ervaringen van de Nederlandsche

Gevolmachtigden

Vrede van Munster. Zeldzaam werk van Bilderdijk.

183

bij de onderhandelingen over den vrede van M u n s t e r . W a t hij daarover i n de K o u . Akademie heeft gesproken, is i n de dagbladen

met

veel onjuistheden wedergegeven.

Het

onthaal, behalve van de zijde van den Pauselijken afgevaardigde, was hartelijk; doch spoedig deden zich incidenten voor, die dreigend waren voor de Republiek. H e t scheen namelijk dat Spanje en Frankrijk het te zamen eens zouden worden zonder de Republiek i n hun verdrag te kennen

E n van den anderen kant gaf de toestand van de

Gereformeerden i n het Duitsche rijk stof tot ongerustheid. P a u w en de K n u y t brachten deze berichten over naar den H a a g , en vonden

daar reden tot niet minder bezorgd-

heid. D e P r i n s toch bracht i n de Vergadering der Staten Generaal het bericht van een voorgenomen

huwelijk van

Lodewijk X I V met eene Spaansche P r i n s e s , met de Zuidelijke Nederlanden voor bruidschat. D e P r i n s adviseerde de K o n i n g i n regentes alles toe te staan wat zij verlangde. Men

verdacht daarom den P r i n s het met Frankrijk eens

te zijn.

Ook duchtte men i n E n g e l a n d , dat in H o l l a n d

voor Frankrijk eene vloot werd uitgerust om het Parlement te bestrijden.

Zoo

scheen de P r i n s tevens de Republiek

i n eenen strijd ten behoeve van de Stuarts te willen mengen.

V a n dit oogenblik begon zelfs de K n u y t zich tegen

den P r i n s te verzetten.

Tegen dien storm durfde Frede-

rik H e n d r i k niet opzeilen: hij veranderde zijne .politiek, en ook Frankrijk moest zijne plannen opgeven.

D u s werd

het dreigend gevaar afgewend.

ZELDZAAM WEBK VAN BILDEBDIJK.

D e H e e r M r . B . J . L . de Geer van Jutfaas vertoont een gedrukt exemplaar van Bilderdijks parodie op de A l r i c en Aspasia van F e i t h , waarvan hem tot dus verre niet anders dan een H S . bekend was.

184

Eerste

sprokkeling

uit de papieren

van eenen

Bewindhebber

EERSTE uit de papieren van eenen Bewind Vervolg

van

der

Oost-Indische

185

Compagnie.

SPROKKELING hebber der O.-Indische Compagnie, bladz.

181.

LYI. CALCULATIVE

EEEKENINGH

COURANT

weegens de te doene

koop en 't retour na gissing gestelt, mitsgaders de ongelden, calculeerd, n a 't geen deselve ordinair voor deese

handel te Canton i n C h i n a , voor het loopende jaar 1773, zijnde d'veren dat voor Batavia soude dienen gevordert te werden geHoofdplaats koomen te beloopen, namentlijk:

H e t i n C h i n a verbleevene restant bedraagt a l s : Aan contanten T h . 18422^.8.6.9 Polemieten „ 9123 4 . 5 . 51520

mg

200592

gg

990 1325

400000

1000000 37500

Th.

Spaanse r e a a l e n , die over de 4 Chinase scheepen soude moeten verdeelt T h . 347378.5.7.zijn L o o t i n Zeugen a T h . 4 , de P i c o l van 1 2 2 % ^ g g „ 6 5 4 9 9 4.3 Moernagelen a T h . 1 4 6 . 1 . 6 . 5 . de 122% ffi „ 1181.2.5.Casloot i n 8 Cassen, waar i n de 120 S t . polemiten afgepakt sijn a T h . 4, de 1 2 2 % gg „ 4 3 2.6.5 T h i n i n soort, waar van voor den handel a P i c o l van 1 2 2 % gg Th. 4 0 0 0 0 0 gg tot o n d e r s w a a r l e , voor Neederland gereekend a ƒ 2 3 , 1 5 , 3 de 100 gg „

355153. - . 3 . -

263993. -.-.5 • T h . 283542.1.6.2 S w a r t e B a n t a m s e peeper a T h . 1 1 , 5 de P i c o l van 1 2 2 % gg 93877.5.5.1 B i n d r o t t i n g e n tot Stuagie v o o r de scheepen 590.9. S t a m p a a r l e u , kosten volgens C y l o n s e aan r e e k e n i n g ƒ 1726.17 479.6.8.„

72500 72500

193352.3.1.9

Telt

3 0 ^ 0 0 0 0 0 gg T h . 105 de in 257142.8.5.7

Somma.... N o g werd hier binnenslijns genoteerd het volgende, waar van t bedi aagen bi.) den handel v o o r den jaaren 1 7 7 2 staat i n reekeningen gebragt te w e r d e n , n a m e n t l i j k : Nootenmns>chaaten a T h . 8 3 . 5, 2, 3 1 2 2 i / , gg T h Th. Garioff N a g u l e n T h . 1 4 6 , 16, 6 de 1 2 2 % gg ^ „ Telt

TTThr

Stellen n a gissing voor ' t r e t o u r van Chinase coopmanschappen T h . 640294.9 - 5 Waar bij voegen voor ' t meerdere bedraagen der thee boey en groene t h e e , soo als de Chinase C a r g a s schrijven „ 24000 - - 400000

gg

37500

„

5.f~

590.9 - -

»

34000 - - -

E n 't bedrag der goederen die voor A° 1772 van C h i n a voor B a t a v i a dienen gevordert te w o r d e n

„

1720 - - -

Dus 't fouds voor de s t i l l e n t i j d , ' t g e e n na de onder der H e e r e n Majores bepaald is op T h . 2 0 0 . 0 0 0 g r o o t , blijft

„

199990.5.3.2

378490.2.9.3 Telt

Accordeert

14914.7.9.6_

26399.3 - 5

Th. 691285.1.1.-

Martins Gardijn.

23437.5

664294~9^T

W a a r bij k o m t , voor ongeldén v a n scheepen en onkosten vau de fact o r i j geduurende den h a n d e U i j d

Th,l)26995~.(UX

8522.7.5.5

~ThT

T h i n die met 4 scheepen tot onderswaarte na N e e d e r l a n d dienen gesondeu te worden „ B i n d r o t t i n g e n die dienen moeten t o t stuasie „

T h . 926995.6.4.2

dig

° ^"

cn voor afgiften

CL

maand6D ü0

U,leD WeeSeU

'

1375000

- 128553.-.-

-

contanten

^

ôwf.j*.-

en

AaU

so

n

taaüde sclmldeu

%

î

^

en noten in 500000.—. -

9.8

nagelen

VèXh

" ---- Voor de consumptie van die nog te betaalen staan 2^ maanden assignatien ƒ13942119 • » * banco als „ . IOUKKQ' " cassa m voorraad is bevonden ƒ2271188. 1 . -

W 1 8 < s een

s

° ^ feL

de

oor


2

7,8

eI

n

er

;

de

booven

erae1

reet8

18

be

ree

en

/ '2oQQ27. Nota, blijft nog onverkogt de laading van 't naschip Bleyswiik, Nota: het vonnis ten laste van de Compagnie teegens de Erve van waar van de bruyne peeper, daarmeede aangeb agt, afgetrokwijlen den Directeu.-Geueraal Jan Paul Schagen, bedraagt een ken ! ° ? g ^ '«^"PP 8 P > somma van circa ƒ 450000. kostende inkoops • • • .ƒ 46046.12.76650 p. li)nwaaten bij de Kaameren Zeeland, Amsterdam, Delft en Rotterdam in 't najaar 1768 afgehouden, kosten inkoops - 503262.—,en 74500 gg thinmalax. . . . - 23840—.ƒ 573648.12.-

276g89<12i

r Mq te kort bedraagtf

3586663.10 8 m Nog te betaale weegens de thee op recognitie . ƒ 71764.—.ƒ10042663.10.8 En aan de thuys gekoome officieren pr saldo komt te kort . . . - 17207363.17.8 per rest vant provenu haarer p 17207363.17.verkogte goederen - 203525 1 2 . - ^ . en in A- 1768 . . . . - 161865*2. 4 . Aan assignatien die na 't afloopen der voorjaarse dus nu meerder te kort . ƒ 10207S1.13.verkooping betaald en nog verdeelt moeten werden 888279. 1.8 ƒ27250027. 7 8

y

Aan contanten nog naar Indien te senden, per rest In de maanden April en May zal bij de Respective Kaamereu vant geresolveerde ƒ 873799.15 werden verkogt: Voor dat bij de respective Kaameren bij antici12000 baaien bruyne peeper a 430 gg per baal, patie is opgenooraen - 23569681. - is 516'>000 a 28 grooten . .ƒ3612000.—.Voor dat gecalculeerd werd, soo tot voltrekking 350000 gg caneel a ƒ5 . . . - 1750000.— der onderhanden sijnde equipagie van nog 10 90000 „ foely a 22 schell. . - 5940UH.— scheepen , als den daageliikse uyte;ift en ongelƒ 5956000.—. -

Opgemaakt onder dato ult° February 1769.

15 May 1769, als de equipagie van de nog overige 10 scheepen zal weesen afgeloopen.

KOETE AANWIJSINGH hoedanig, na gissingh, de cassa der Oost-Ind. Comp geconstitueert zal sijn onder

186

187

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie*

KORTE AANWIJSINGE hoedanig, na gissingh, de cassa der Oost-Ind. Comp geconstitueert zal sijn onder

.

0

Opgemaakt onder dato uit February 1770.

15 May 1770. Als de equipagie van de nog overige 10 scbeepen sal weesen afgeloopen.

patie is opgenomen

°

.

.

. - 22219546.—. -

247309.18.-

133934.10.8

833351.19.-

fjg

p. baal is 5323400 gg a

20 grooten tgg ƒ2661700.— 350(100 gg cancel a ƒ5. . . . - 1750000.—. 80000 gg foely a 22 schell. . . - 528000.

1T

.

-

50U00V).—

enn^dn

4101094—.8

ƒ-'5844198.14.8

. . - 15803399.14.-

ƒ 9540794.—8

. - 1646180. 4.8

Voor de consumptie van nagelen en nooten in , . , 2% maande Aan c o n t a n t e n , zoo in banco als cassa in voorraad bevonden. . ƒ 2*54913.16. En aan uytstaande schulden

"

VI in der

ƒ 1408964. 4.-

- 17207363,17.-

Het saldo te kort bedraagt als boven ƒ 1 5803399.1 4. -

P- saldo komt te kort

ƒ 4939700.—.-

Aan contanten nog na Indien te senden pr rest In de maanden April en May zal bij de Resp. Kameren vant geresolveerde ƒ 535051. 7.werden verkogt: Voor dat bij de Respective Kameren bij antici12380 balen bruvne peper a 430

usMgnauen

-

Voor dat gecalculeert werd, soo tot de voUrekking der onderhanden zijnde equipagie van 10 scheepen, als den dagelijkse uytgift en ongelden in 2| maand nodig te zullen weesen. . . . - 1375000.—.wisselen ,. , , uie nog te uetaaien Voor

«f

10315. 3 . -

staan ƒ116677 1 9 . En voor afgiften. . . . . . . . 130631.19.-

°g

rec

Nog te betaalen weegens thee op

-

JJ^^Z^S

En aan de thuys gekomen officieren pr rest. van tpi ov enu harer verkogte goederen - 123619. 7.8 Aan ad-ignatien, die na 't afloopen der voorjaerse verkooping betaald, en nog verdeelt moeten worden

=^^ ====

En in a° 1769

No. blijft nog onverkogt de lading van 't naschip Rhijnsburgh, waarin onder andre goederen ]690'>n gg coffij en 467770 gg bruvne peper, kostende iukoops ƒ 83872 2.8,

Eerde sprokkeling uit de papieren van eenen 188

LIX.

Per saldo komt te kort

.

.

ƒ26074233.12.-

/ 8056274. 3.. - 18^17959. 9. -

In April en Mey word bij de Kamers verkocht: 13ll4balpeeper 430 gg is 5639020 gfj a 18 grooten ƒ2537559.—.400000 gg Caneel a 4 gl. tgg . - 160G<>00.—.90000 gg fouly a 22 schell. tgg - 594000.—.Catoene lijwaate van Vredelust, koste ƒ 125871. 3.-, stelle 30 pCt. avans - 163632. 3.ƒ 4895191. 3.Voor consumtie, nagele en nooten in 2£ maand. 500000.—.Contanten per banc en cas in voorraat ƒ1563223.12.8 Uytstaande schulden - 1097859. 7.8 - 2661083.—.-

CALCÜLATIVE STAAT op ultimo February 1771. Contanten, te senden per rest van geresolveerde, ƒ 1078126. 4.Anticipatie penninge bij de Kaamers - 21892844.—.Voor onderbande equipage van 13 scheepen en uytgifte van 2£ maand noodig - 1725000.—.Voor wissels te betalen nog. . .ƒ132824. 1.8 Voor afgiften dito - 129233.—.8 262057. 2.Nog voor thee, op recognitie te betaale ƒ 14740.19.Thuyskoomende officiere per resto van medegebragt goed . . . . - 102608. 5.8 117349.4 8 na het afloopeu der voorjaars verkoop 998857. 1.8 Assignatien

ƒ26074233.12. -

.

.

.

.

. f 2214559 15.

.ƒ18017959.9.. -15803399.14.-

Blijft nog onverkogt de laading vant in Engeland leggende schip, waarop geen calculatie is te maaken, om dat de factuur niet is ontfangen.

.

dus nu meer te kort

't saldo te kort 1771 is van 1770 was het

ƒ' '

*

B

^03[ 9^ lapiaara «tip

u

ƒ

J8

uapuBBUi

08t

B

u

a

ns 9

j

t

j

*

s

c

B

13

n0

J

'ZILT ^ ^H SI OJJBP

ou

U13A

oa

o

JO

o^

n

'9SgS8SI

'u9do(aSj«

aDMISf LA1NTV Sl'SO^

i

s

jap JOO^

'^

uapâq a; So^

-TOTÛB Ciq uajauisg aApoadsa^ ap ftq ^Bp aoo^ < f a p j a a A [ o s o a a 3 % UBA ^saj jad *uapuas a^ uaxpu]; BU ôu uaûBjuoa UB^

j9pao qyBmuQSdo

g*g

g

t

B JOOA US

uaiiT?uSiss«

S

uajBâq a; Sou aip ___

^

do aaq; suaSaaM

a9J8

-'^1*8^9801 /

.i^mi '

U8Z9M üf

gg

9roi!(6

-

8

J8C

0

" u a j a p - o S a^Bjq -aS apara aajtjq uuaAoad % UBA ^sai ^ Pyj° uaiuojpysA'nq^ CBB ua

8'8 '9SS911

"

8'9 '81,0*81

-uapjaM uajaoui pjaapjaA Soa ua 'pjBBâq snidojjjaA asjBBpooA aap uadonB âq BU aip aai^BuSisBB UB^

-

"-•Srt88lIUT

' ' ' MI 1 lP «^paBBin g ut -'—'0000S* - ' * 'ïiaqos 02 A J 83 00008 uapjaSuo ua yiSÂ*n assjtipSBp uap SJB ' uadaqos "'—'000O08I • * * * f J [33UB0 00009* 8T <^ aiSedmba apufiz oapuBq japuo —06981*3./ • • • • • • uaôojï? og Suiôaj^jOA ô; oz ' piaM pjaajnajBoaS ;sp * 'ÉB 08U28* ! JBBq .iad ^ -•—•9^085912 - * uaiuouaSdo si ai^d

-'—'000SUI - '

ap JOO^

' naptnqos apuBBÂ*n UBB ua napuoAaq PBBJJOOA ui 'BSSBO SJB oouBq jad oz 'uaîBûoo uBy

" '

opi«s

Z ui uaôa ua uapgeu UBA apdumsuoo

08?882,

' ^ l n

8'9l"[f082f3 ƒ '

-'9

'

05

*jadad auA'naq ua^Bq 9f5gxt :^Soi[j.3A uapjaA\ uajaraB>[ aAipadsa^j ap fiq |BZ XBJ^ ua |tidy uapucBiu ap uj

,

"

*

T

l'BZ qj99Ti;psuoo9S 9iaS-BduiO(3 9qosipuj-^80Q aop «BSSÔ 9p 'eSaissiS •BU 'Sia'Bpgoq

,

- — 06S869f'

* *'—'00000*

8*1 'ZLZS0Z2

8*1 '60988081 8*1 '2981088 «/

'"'8 '89^686

•aaguBjûo aftz ua-mpBj uaa§ UBA JBBp OZJB 'uajfBUi a^ OT^|TIO|BD uaog si ' SiuquaAjCnQ diqosBu apuapaoM ^SBMJOA SOU % UBA 8uipB[ .iap apiBBM ap JBAQ 'BJO^J ƒ 9cuo3[ apaoS ua? ai^noâ asap {Bz ' ua{Bq naz -ftjd aA[9zap ua.iauiB^j ajapjaA ap fiq aip oz ua 'âjsaS si uaAoq jaiq s|B \$O>[19A jaôq uiepja^soiy hq uftz uaftiaoads ap

ugA0

ü

-*6 '696M08I " • ' • ' 'IUI ! ™ -"9 '6U98808T ƒ q H ^BBjpaq %i0J[ a* op^s

-'91*^991


190


LXI. C O M M I S S I E om Commandeurs voor te draegen. NB

D'heer Advocaat proviandeert het jagt.

A° 1764 den 16 A p r i l , afgevaaren met de Glase Sloep, smorgens ten 9-uuren na den H a a g , J a n Aggers Schol te van A s c h a t , d'heeren Timon van Schoonhoven,

de A d v .

Corn, van der Hoop en de Commandeur W i l l e m van B r a a m , sijnde de bovenstaande heeren gecommitteerd,

benevens

d'heeren Paspoort van Zei., Prins E . ) Blijswijk E . ) , om l

de Command " aan H . H . M o g . te presenteeren. 1

2

sAvonds

ten half agt uuren i n 't logement gekoomen, daar de drie laastgenoemde heeren vonden. Dingsdag den 17, smorgens quartier voor tienen besogne gehouden,

belegt door d'president van d'Commissie, met

al de booven genoemde heeren, en daar sijn gecommiteerd d'heeren Scholte van Aschat en Paspoort en den A d v . van der H o o p , om te gaan bij d'heer Griffier F a g e l , om ons arrivement bekent te maaken en te versoeken kennis daar van te geeven aan H . H . Moog. en daar heen te dirigeer e n , wij donderdag audiëntie bij H . H . M . mogten

bekoo-

m e n , en vervolgens den heer Griffier versogt om ons dien dag te vereeren van bij ons te koomen eeten. V a n daar volgens onse commissie gegaan bij d'president van haar H o o g M o o g . , sijnde den heer van Bronchorst, presideerende wegens d'Provinsie van G e l d e r l a n d , die wij deselve voorstel deeden,

die ook

vriendelijk aannam om

ons donderdag audiëntie bij haar H . Moog. te obtineeren en vervolgens bij ons te koomen eeten. • V a n daar weeder na het logement gegaan en raport gedaan aan de verdere heeren van deese Commissie. N B . H e t is altoos de manier sanderen daags de tijd te

1) Rotterdam?

2) Enkhuizen?

191


versoeken om de Commandeur te presenteeren, maar om dat het schip Baarsande binnen gekoomen was, sulks een dag laater versogt, om off er iets notabels van Nouvelles was meede gekoomen sulks te gelijk aan haar H . Moogende te kunnen meede deelen. Smiddags ten een uur kwam de bode van H . H . M o g . ons aanseggen wij donderdag ten half twaalf uuren geliefde te koomen bij haar Hoog. Moog. W a a r na een lijst maakte welke gasten wij souden laaten noodigen.

E n sijn door d'knegt van de heer van der

Hoop daar toe genoodigt, behalven d'president van B r o n k horst en d'heer P a g e l , die door ons selver genoodigt sijn, d'heeren E o o n , Cauw, van Heekeren van K e i , Heemskerk, Kempenaar, Baufort, E e n g e r s , Secret Boey, Secrt s

Steenis, A d v

1

8

van Swinder, Procureur van Hesel en de

6 heeren van de Commissie en den Command

r

Braam.,

dus, met ons 21 heeren aan tafel. Donderdag 39, ten halff twaalff uuren, met drie koetsen gereden naa haar H . Moog.

I n de eerste koets: Scholten

van A s c h a t , Paspoort en den A d v . van der H o o p ; i n de 2

e

koets: van Schoonhoven en P r i n s ; i n de 3 koets: van e

Blijswijk en den Commandeur van Braam. Op onse aankomst wierden wij gebragt in de treves kaamer, of vertrek van H . H . Moog. Daar een wij nig geseeten, wierden wij ter audiëntie versogt bij haar H o o g Moog. en geplaast op stoelen over d'president, sijnde onse s i t t i n g : Scholten van A s c h a t , Paspoort, Schoonhoven, P r i n s , van Blijswijk en de A d v van der H o o p , en daar naast staat 1

d'Commandeur.

W i j hadden de hooge eere dat onse dier-

baare Stadhouder present in de vergadering was. heer A d v . begon

Den

toen sijn harange, die seer wel gepast

was en sierlijk uytgebragt, en i n 't slot deed den heer A d v

1

een seer gepaste zeegenwensch aan S. D . H . W a a r op d'h. president van H . H . Moog. ons seer groete, ons bedankte en versogt d'heeren Bewinthebberen i n die iever voor te

192


gaan tot welvaaren van de Comp.

D a n staat men op en

gaat i n die order weederom u y t , als men ingekoomen is. V a n daar weederom

na het vertrek van haar H . M o o g . ;

men bedankt den heer A d v . voor sijn sierlijke harangue, en na een oogenblik vertoevens gaat men i n de coetsen, soo als wij gekoomen sijn. Donderdag 1 9 , namiddag ten 3 u u r e n , wagte men i n de Comp audientiekaamer de gasten af, en als men komt s

seggen dat men heeft aangeregt, versoekt d'president van onse Commissie de president van haar H o o g Moog. sig aan tafel te voegen. E n die twee heeren gaan voor u y t , en d'president van H . H . Moog. i n 't midden der tafel geplaast, gaat d'president van d'Comraissie aan lager hand van d'presid

fc

van H . H . Moog. s i t t e n , de overige heeren plaadsen

sig ieder omtrent na haar rang aan t a f e l ; dan drinkt men eerst de gesontheid

van d'presid van haar H . Moog. en 1

verder een glaasje over de regter hand. Vrijdag 20 A p r i l , smorgens ten 9 u u r e n , weederom na Amsterdam gevaaren en tot geselschap nog meede gehad d'heer van Blijswijk, en savonds ten half agt uuren thuys gekoomen en dus deese Commissie beslooten. Met eene andere hand. 5 M a e r t 1771, afgevaaren 9 u u r e n , met de sloep naa secreete Comissie, beneevens d'h. en mev. H o o f t , d'h. en mev. H e e m s k e r k , d'heer en mev. Hooft

uyt de H a a g ,

advocaaten en mijn persoon. 6 d°, gebesoigneert advocaaten,

met d'h. H o o f t , Vreedenburg en 2

eerst gegaan

met

d'h. Vredenburg bij sijn

Hoogh. over secrete comissie, naderhant sonder d'h. Vreedenburg op nieu bij sijn Hoogheyt over de poincten van beschrijving, daer geen remarques op was, om nog i n een jaar geen koopliede of asistente te sende, maar was voor 15 p C t uytdeeling, i n plaads geproponeerde

1 2 i pCt.

193


7 Courdag. 8 bij sijn Hooghijt verjaaring. 10 ging d'h. en mev. Hooft heen en kwam d'h. Beaumont. 11 d°, om comandeur te presenteeren, 12 ginge met d'h. Beaumont, H u y s m a n , van der B u r g h en K r a p bij Griffier; was niet t h u y s

?

president van H . H . M . , Harden broek,

versogte audiëntie, dat geacordeert wierd. 1 3 met 3 koete

sen 2 eerste Sec. en 1 Advocaat, 2 Burg, 3 naast.

e

e

Beaumont en van de

K r a p , Boursse en Comandeur, verders als hier

1 5 geretourneert met d'h. en mev. Heemskerk en e

Comandeur, blijvende d'h. Beaumont.

LXII, L I J S T E N van de toasten op de maaltijden van H . H . Bewindhebberen te drinken. I.

Practijk.

President.

Buytenplaadsen.

Dames.

A l l e goede saaken.

Inclinatie.

Vaderland.

Familje.

Beste.

H. H. M.

Beedelaerswens.

Welvaaren der Provintien.

Eerste die ons plaisier.

Z. H .

II.

Vorstelijk H u y s . Welmeenende.

H.

W a r e patriotten.

Z . Hoogheyd.

Hoog.Moog.

Welsijn van Comp.

Uytrecht.

Generael en E a d e n .

H o l l a n d en Zeeland.

Comandeur.

Friesland,

Harmonie tussen Provintie.

't Vorstelijke H u y s .

Bestendige vreede.

H e t welzijn van de Comp.

Zijlende en drijvende kielen.

Generaal en E a d e n .

Noble zeevaert.

D e Commandeur te bedanken.

Comercie.

D e gaande en komende schee-

Absente vrinde. XXVIII. J .

pen. 15


194

Voorts naarwelgevallen, maar

D e gesamentlijke heeren B e -

soo digt als stofreegen.

winthebberenD e harmonie tussen d' P r o -

III. *

vintien.

d'president.

E e n boucaal om d'Command.

Over de regterhand.

te felisiteeren en te bedan-

D e dames de inclinatie.

ken voor sijn goede direc-

d'Pamilje.

tie en overbrengen van de

Bocaal Haar H o o g Moog.

retourvloot.

'tWelvaaren van deProvintie.

d'Hooge Indise Eegeering.

S. H . H .

Zijlende en drijvende kiele.

H e t Vorstelijk H u y s .

D e noble zeevaart.

Al

welmeenende.

d'Practijk de Comercie.

D e ware patriotse.

d'Buytenplaadsen.

D e bestendige

A l l e goede saaken.

vreede.

"Welvaare op Comp.

LXIII. E E Q U E S T ten behoeve van een oud dienaar van de Compagnie, die i n ongelegenheid geraakt is. W e l E d e l e Gestrenge H e e r . Ingevolge WelEd.

gegeeve permissie zo neeme de vrijheid U

Gestr. zo kort mooglijk onder ' t o o g te brengen,

dat George

Lodewijk Vernet de C o m p

e

gedurende

een

grootte veertig jaren gedient heeft, en wel laatst als Directeur i n Bengalen. D a t h i j , zijn ontslag verzogt hebbende,

vervangen is

geworden door den heer Eaure. Dat Vernet bij dovergave der directie voor zijne reeckening genomen heeft de verantwoording van een agterstal, groot ƒ 2 3 6 0 0 0 . — . — ,

zijnde zo veel dezelve op eyge auto-

riteit aan zekere inlander gecrediteert hadde. D a t hij tot securiteit van de Compe voor gedagte zomma

195


een obligatie aan zijn vervanger, de heer E a u r e , gepasseert hadde. Dat hij vermeende hier meede alles te zijn afgedaan, edogh op Batavia komende, aldaar bij de twee jaar is opgehouden, en dat men hem zijn vertrek van daar naar Europa niet heeft g'accordeert, dan na dat hij 't boven gemelde agterstal i n 's Comp

s

cassa hadde getelt.

Zo ook nog dertig

duyzend ropijen of circa vijf en veertig duyzend guldens voor onkosten, die hij aan 't directeurs woouhuys gemaakt hadde. D a t V e r n e t , geene gelden op Batavia hebbende, dus genoodzaakt is geweest ƒ 2 7 6 0 0 0 . — . — , die hij volgens eomdemnatie i n 's Comps (cassa) heeft getelt, bij particulieren op te neemen en aan deeze daar voor wissels, i n 't vaderland te betalen, te verleenen.

D a t hij wel weetende, dat zijne

gelden, die hij i n Europa hadde, niet toerijkende waaren om deeze en ook

nog andere wissels, die hij getrocken

hadde, te voldoen. maar dat bij staat gemaakt hadde dat er voor hem geld uit Bengalen naar E u r o p a zou zijn overgemaakt. Edogh aan de Caab gekomen zijnde, vernam hij niet alleen dat dit laatste niet was geschied, dat door de fatale pest en hongersnood

maar ook

i n B e n g a l e n , als

meede door 't overlijden van den heer F a u r e , zijn gemagtigde, die dus zijn intrest niet had kunnen behartigen, zijne agtergelatene zaken gedeeltelijk verwaarloost en gedeeltelijk desperaat

geworden

waaren; dus zijne

vreeze:

aan d'eene de vervolging van zijne schuldeyschers, en ten anderen, dat zijne i n Bengalen agter gelatene zaken geheel tot niet zouden

loopen

en hij dus geruïneert zijn.

Zo heeft hij de resolutie moeten neemen de Caabse Eegering permissie te verzoeken weder naar Bengalen te mogen gaan.

D i t is hem g'accordeert, en hij dan ook weder

derwaarts vertrocken,

latende zijne huysvrouw en twee

kinderen de reize naar 't Vaderland vervolgen. Zie daar, W e l E d e l e Gestrenge

H e e r , een oud Comp

8

dienaar, die zijne overige dagen i n een stille rust i n *t va15*

Eerste sprokkeling uit dê papieren van eenen

196

derland meende te verslijten, op 't puilt van zijne ruïne, welke volgen moet, zo hij zijne i n Bengale vervalle zaken niet kan redresseren.

E n hier toe zal hij zekerlijk enige

tijd nodig hebben, 'twelke mij U W e l E d . Gestr. doet solliciteeren, dat aan hem permissie verleend worde als oud Directeur i n Bengalen zo lange te vertoeven tot hij zijne zaken aldaar zal gered hebben, of wel zo lange en op zo een voet als zulks door haar E d . A g t b . best zoude kunnen werden En

g'accordeert. dit moet i k besolliciteeren

als of 't voor mij zelve

was, eens deels om dat i k voor hem i n vooruitschot ben. T e n anderen, om dat wij verscheide lastposten te zamen droegen,

die i k thans geheel

op mijne schouderen heb.

T e n derde, dat wij te zamen voogd zijn over twee zusters kinderen, welke i k tot heden voor mijne reeckening alleen hebbe opgebragt, en welker capitaaltje ik onder Vernet i n Bengalen gelaten hadde,

om 'tzelve tegens d'intrest van

9 p C t 'sjaars te laten oploopen,

waar voor ik dus aan-

spreeklijk blijve. E n ten laatste, om zijne vrouw en kinderen,

die i k moet onderhouden,

kleeden

en

reeden.

A l l e deeze redenen n u hoope ik dat I J W e l E d , Gestr. beweegen zullen om m i j , zo wel als h e m , i n deeze favorabel te zijn, terwijl inmiddens, n a mijn excus gemaakt te hebben over mijne vrijpostigheid, d'eer hebbe met d'uiterste veneratie te z i j n , W e l E d e l e Gestrenge H e e r , U

W e l E d . Gestr. onderdanigste en zeer gehoorsame dienaar, J . G . Decker.

Bloemendaal den September 1772.

LXIV. M E M O R I E voor de E d . H e e r van Son. M i j n gedagten sijn, dat de Oost-Ind. Comp. alhier dit

197


jaar de thee moete verkoope bij de generale verkooping, om deese volgende reede, dat onse scheepe laater gearriveerd sijn als die van Zweede en Denemarke* waarom dat sij n u soo vroeg verkoope, dat wij a l van die ladinge hier kunne hebbe, eer dat wij hier klaar sijn kunne. E n alsoo sij n u bij eiken Comp. maar een schip hebbe soo sal d' prijsen die sij maake ons voordeel doen i n het verkoope van onse thee. D e eys dit jaar aftesenden na Sina voor a° 1774 thuys te brengen, denk i k dat sijn moet: 350000 gj Congo thee, bestaande 120000 groote kiste, prima soort i n \ k i s t e n ,

i n 400

soo die alle i n \

kiste te krijgen sijn, anders ook i kisje, dog soo wijnig als moogelijk is. 150000 tg Chisason thee, moet bestaan \ i n de allerbeste die op Canton te krijgen i s , met wat klijne fuste die beschildert zijn, daar onder een twee derde ook van prima soort i n quardt kisjes als het zijn, anders \ kisje daar onder. 40000

pecoe, alles prima soort.

200000 „ Songlo off groene thee, \ i n quart casse. | i n halve kisten. 50000 „ Tonkay, alles \ kissen. 80000 „ ïïysan C h i n , alles \ kissen. 40000

„ Supra fijne H y s a n , \ kisse.

6000 „ Thee B i n g . Verder alles puyke theeboey. WelEdele Heer, U I n A m s t . 4 Augs 1772.

(w. g.)

W . E . dw. dienaar, Johs le G r a n d .

D e n eysch van de thee is geweest anno

de geagterde makelaars

Project

passato.

voor deesen eys dit jaar.

plan.

198

Eerste sprokkeling uit de papieren, van eenen Congo gg 350000 a 400000

360000 ge

360000 ge d' verdeeling als voorleede jaar.

Souchon 150000 „

gg 150000 a 200000

60 a 70000 ge

gg 40000

150000 ge

Pecco als voorleede jaar, met deselve bepa-

mits puyk zijnde,

ling.

anders maar 30 a 36000 gg Songlo 200000 gg

ge

200000 ge

200000

Hysan 40000 „

ge 28000 a 40000

40000 „

Heysanschin 55000 „

ge 60 a 80000

60000 „

ge 50 80000

60 a 65000 „

Tunkay 60 a 65000 „

Bing 6000 gg

ge 6 a 8000

6 a 7000 „

Thee-boey volgens gewoonte, soo veel de scheepen l a a den kunne. Eysch van 4 Chineese scheepe. 2600000 gg Thee-boey. Congo. 400000 Chausson. 200000 Peccoe. 40000 Songlo. 200000 Tunkay. 80000 Hyssantchin. 60000 Bing. 8000 Hyssant. 28000 3616000 ge thee divers.

Wanneer in In wat qualitijt. dienst.

Wanneer OpperCoopm.

V

1772.

Gerardus Cluysenaar. Utregt. 1720. Soldaat. 1738. Oud Gouvernr van Amboina. Paulus Jacobus Dormieux. Tegenapatnam. 1726. „ 1755. Opperhooft te Paliacatte. Pieter Greving. Batavia. 1727. „ 1748. Oud Bailluw. Jan Bierens. Colombo. „ „ „ Groot Cassier. Jan de Roth. Grave. 17^3. Onder-Coopm. 1750. Ontvanger Generaal. David Kelly. Dundy. „ Jonge. 1761. Oud Oppercoopman. Godefridus Weyerman. Gulik 1734. Adsistent. 1757 Oud Commandr v a n Mallabaar. A n t h o n y Hendrik Dormieux. Colombo. „ Soldaat 1762. Visitateur Genl der I u d . ne#. boeken. Menso Isink. Gioningen. „ Adelborst. „ Oud hooft administ van Bengalen. Barth. Jacobs Raket. Jaffenapatnam. Soldaat. 1771 Hooft administr. te Colombo. Th. Fredk Wannemaker. Berlin. 1736. Matroos. 1757. Opperh. van 't Gen. soldy C. en Curator ad lites. Godfried Kritsmar. Breemen. „ Soldaat. 1758. Secunde van Malacca. Abraham Abeleven. Amsterdam. 1737. Coopman. 1750. Oud Gouvernr an Ternaten. Mattheus de Klerk. Vlissingen. 1739. Jonge. 1762. Oud eerste Opperc. van 't Casteel. Johannes Bacheracht. Archangel. „ Adelborst. „ Direct»' van Bengalen. Jacob Petters. Worms. 1740. „ 1767. Gouvr van Banda. Pr Jb de Vienne. Indagna. 1742. Ondermeestr. 1765. Binnen Regent van 't buyten Hospitaal. Bastiaan Duran. Enkhuisen. „ Timmerman. „ Baas op 't Eyland Onrust. Henricus Leembrugge. Leiden. „ Sergeant 1759 Secunde en Hoofadminisr op Cormandel. Hermauus Munnik. „ 1743. Constapelsm. 1763. Oud Gouvr van Ternaten. Gerrit de Vos. Nagapatnam. „ Hooploper. 1766. | Dessave te Jaffenapatnam.

Waar van daan.

LIJST der gequalificeerde personen in Indien

LXY-

Beioindhebber der Oost-Indische Compagnie. 199


J. A. van der Voort. J. A. de Villeneuve. P. G. van der Voort. Godf. Leonard de Costi. Matts Eredk Hemsink. N. L. Engelsdorp. Pieter Gerardus de Bruyn. Daniel Armenault. Johannes Rijnouts. Joh. Hendk Pook. Georgius Theoheren. Olphert Elias. John Gerard v. Angelbeek. David Jan Smitt.

Utregt. Bergen op Zoom. Utregt. Gera. Riga. Middelburg. Colombo. Amsterdam. Enkhuisen. Cortenhoef. Groningen. Alkmaar. Witmond. Manado.

Waar van daan.

1744. „ „ 1745. „ 1746. „ 1748. 1749. 1750. „ „ 1751. 1762.

Wanneer in dienst.

„ Onder-Coopm. Soldaat. Adsistent.

Jonge. Adsistent. Jonge. Sergeant. Soldaat. Constapelsmt. Soldaat. Onder-Coopm. Adsistent. Sergeant. Soldaat. Cadet. Soldaat. Adsistent.

In wat qualitijt.

1766. 1765. „ „

1765. 1762. 1763. 1765. 1767. 1759. 1767. 1771. 175$. 1764. 1771. 1766 „ 1768.

Wanneer OpperCoopm.

1764. 1767. „ 1762. „ 1765. „

1751. 1752. . „ „

Soldaat. Corporaal. Constapelsmt. Onder-Coopm. Adsistent. Advocaat. Onder-Coopm.

Middelburg. Frankfort. Leyden. Eysenbag.

Amsterdam. „ „ „ „ 1753. Leeuwaarden. „ Canton Bern. 1754. *sHerenArendskerk. „ Ziappen. „

Adriaan Moens. Elias Jacob Beynon. Pieter Lusac. Joh. Matth. Ros. Rijnier van Vlissingen. Jan Lapro. Bernard van Pleuren. Paulus Jacobs Valkenaar. Daniel Burnat. Pierre Poelman. Christiaan Rose.

Gouvr van Amboina. Secunde van Amboina. Gouvr van Macasser. Capitain Dessave te Colombo. Hooftadministr te Samarang. Eerste des Casteels. Eerste Secretaris van de H. R. Opperhoofd van Japan. Commandeur van Bantam. Drossaard der Bat. Ommelanden. Tweede Oppercoopman van 't Casteel. Oud Opperhoofd van Japan. „ „ te Tutucoryn, Gecommitt. tot en over de zaken van den Inlander. Command*" van Mallabaar. Secunde van Ternaten. Gesagh. over de Oosthoek. Secunde in Bengale en Hooftadministr te Cassembazaar. Gouvr van Chormandel. Resident in de Matarm. Secunde van Macasser. Gouverneur van Ternaten. Dessave te Mature. Waterfiscaal. Commandeur van Jaffenapatnam.

Wanneer in In wat qualitijt. dienst. OpperCoopm.

Wanneer

V

Isacq Reynst sabandaar van de onchristene 1770. Erederik Willem Hendrik van Blijdenberg sabandaar over christene 1770. Bijde opperkoopman titulair.

Oud Oppercoopman. Jan van Oordt.

M. J. Bosman. Dordregt. 1755. Cadet. 1765. Gouvr van Souratte. Hendk an Stokkum. Amsterdam. „ Jonge. 1771. Ie Opperc. van 't Casteel. Roeland Palm. Coeverden. „ Adsistent. „ Commandr. van Sum. W. Kust. Arnoldus de Lij. Bergen. 1756. Onder-Coopm. 1762. Commande ur van Gale. Jan Crans. 's Hage. „ „ 1763. Oud Opperhoofd van Japan. Johs Robbs van der Burg. Leyden. 1760. Constapelsm*-. 1767. Gouvr van Jav. Oostkust. Joachim v. Plettenberg. Leeuwaarden. 1764. Extra van Raad Justitie. . ... Secunde aan de Caab. J, C. M. Radermacher. „ 1766. Passagier. 1768. Bailluw. Jacob Roeld Thomassen. Colombo. „ Adsistent. 1771. Tweede Secretaris van de H. R. Pieter van Rhede van Oudshoorn. Utregt. 1771 Gouverneur aan de Caab. Mr. A. A. van La wick van Pabst. „ „ Independent Eiscaal aan de Caab.

Waar van daan.


202

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen L I J S T E der Hoge Indische Gouverneur

Regeering.

Generaal.

1762. Petrus Albertus van der Par ra. Directeur Generaal en Eer3te R a a d Ordinair. 1765. Jeremias van Riemsdijk. Raaden Ordinaris. 1762. Reynier de K l e r k . 1767. Michiel Romp. 1770. Pieter Haksteen. 1771. M r . "Willem A r n o l d A l t i n g . Pieter Cornelis Hasselaar,

gerepatrieert.

Rijk T u l b a g h , T i t u l a i r , overleeden. Raaden E x t r a Ordinaris, 1766. H e n d r i k B r e t o n . M r . Iman W i l l e m Ealck. 1767. W i l l e m Eockens. David Boelen. 1771. M r . Thomas

Schippers.

Johan A r e n d Meijer. Jacobus Johannes Craan. Johannes V o s ,

gerepatrieert.

Christiaan Lodewijk Senff, overleeden. Ordinaris Raden van Justitie. 1771. M r . Thomas

Schippers.

1753.

„

Jacob van Haaften.

1765.

„

Petrus van der V o r m .

1767.

„

Gijsbertus Maas.

„

Jacob de Meijer.

203

Bewindhebber der Oost-Indische Compagnie. 1768. M r . Joan Gabriel van Gehren. 1770.

„

George Carel F a l c k .

„

Paulus van Lelyvelt.

„

Jacob van der "Wijk, gerepatrieert. E x t r a Ordinaris Baden van Justitie.

1770. M r . Theodorus Bergsma. 1771.

„

Joachim Wicherts. Fredrik Johan M a n d t , gerepatrieert en op de rijs overleeden. Geassumeerde Leeden.

M r . Eredrik H e r m a n M u l l e r . „

Cornelis A n t h o n y Yerspijk. Advocaat Fiscaal van Indien.

M r . Hendrik Adriaan Lokman.

LXVL P L A N om den handel van tarwe van de Caab bij aanhoudenheid

te kunnen drijven.

6950 mudden tarwe aan de Caab tot de prijs van ƒ 5.15 de mud ingekocht

ƒ 39962.10.—

af de 10 die de C° van den landman trekt -

3996.

5.—

ƒ 35966.

5.—

a 72 st. de ducaton d. a 63

„

9990. »/, —

ƒ 31470.

5.—

Assurantie van Amsterdam naar de C a a b , weegens het overbrengen van zilver of gouden ducaten, 2 pC°

-

630.—.—

-

1260.—.—

Onkosten aan de Caab en assurantie tot Nederland

ƒ 33360.

5.—

204

Eerste sprokkeling uit de papieren van eenen ƒ 33360.

5.—

E e n schip ladende 250lasten tarwe Caabsch, kan tot A m s t e r d worden bevracht tot ƒ2500 m

smaands, 10 pC" avary en k a p l a k e n , aan den s c h i p p e r / 3 0 0 — , de reis gerekend 7/m, en aan legdagen

40 of 50 dagen, bedra-

gende de 7/m

ƒ17500.— 10 pC° avarye a -

1750.—

present aan den schipp -

300.—

r

-

19550.—.—

ƒ 52910.

5.—

D e 6950 mudden a 27 / mudden voor een 4

5

last, zijn 250 lasten a 152 ggls het l a s t . . , ƒ 5 3 2 0 0 . — . — D e onkosten hier te lande zijn van geen belang. D e prijsen van de Poolsche en Zeeuwsche tarwe van 1752 tot 1772, zijnde 21 jaaren, opgenomen,

worden door-

een bevonden 144 ggls het l a s t , en i n de 5 laatste jaaren komen de prijsen op 188 ggls

dooreen.

H e t gewas Zeeuwsche tarwe van a° 1771 was zeer slegt, dat van 1772 is zeer mooy uitgevallen, en het laatste heeft gewogen 130 a 133 f£.

H e t een en ander dit jaar ver-

kocht scheelt merkelijk in de prijs. Menschen die derhalven dit articul kundig zijn, zullen bekennen dat de Oaabsche tarwe, die 138 en meerdere ponden heeft gewogen, ook meerder dan de Poolsche of Zeeuwsche tarwe waardig i s , als hebbende i n zig een meerdere substantie en dus waardy. Remarques. T e n eerste, i n dit project is gestelt dat het schip met ballast uitzeilt en dus geen uitvracht voor den bevrachter verdiend; derhalven uit deese landen met het schip naar de Caab koopmanschappen,

behoeftens of

manschappen

wordende vervoert, zo word de winst zo veel meer, of komt het graan eenige goudgls minder te staan. B i j voorbeeld, de tarwe kan dan maar voor de reise herwaards worden

205


belast, het verschil zoude dan zijn ƒ 9 7 7 5 . — of ggl. 6982, en die geslagen over 250 lasten maakt een vermindering van 27 a 28 ggls per last, wanneer de tarwe maar op 124 ggls te staan zoude komen. T e n tweede, is dit plan op het disavantageust ingericht, om aan te toonen dat naar alle waarschijnlijkheid de Maatschappij bij deeze onderneming geen schade kan lijden, nademaal de prijs der inkoop op het hoogst en die van den verkoop op het laagst gesteld is.

Daar en boven is

er nog een verschil tusschen de beste Zeeuwsehe en Caabsche tarwe van om trend 20 ggl. (volgens de laast gehouden verkoping), daar i n dit p l a n ; dat different maar op 8 ggls berekend is. T e n derde, om alle bedenklijkheden en verschil aangaande de langheid der reise voor te komen en uit den weg te r u i m e n , k a n men de vracht bepaalen tot ƒ 80 per last. B e e k e n i n g pro forma. 250 lasten tot 273 ggls

ƒ 95550.—.— af 1 pC° ... -

955.10.—

ƒ 94594.10.— af onkosten -

1892.—.—

ƒ 92702.—.— D e inkoop Assurantie tot de Caab

ƒ 31470. 5 -

630.— - 32100. 5 . — Winst

ƒ 60602.

5.—

O f 188 a 189 pC° zonder vracht e t c , volgens Comp

3

gebruik. D e bijzondere quaiiteiten der Caabsche tarwe maaken ook nog een poinct van veel gewicht i n deeze onderneeming uit. D e verdere consideratien zijn bij deeze onnodig.

206


LXYIL KORTE

I N H O U D van de Memorie van C. v(an)

d(er) O(udermeulen), geleesen op 23 M a e r t 1771, en geresolveert aen 1 7

e

te brengen.

H e t begin van de Memorie bevat een ondersoek

over

den teegenwoordige staat van de O . - I . Comp.; bewijst het voordeel dat voor de Bepublyck i n de commercie, die door de negotie is veroorsaakt, is geleegen; bepaeld de tijd van het ten agter gaan, en het ondersoek, waar aan men voornaamentlijk de oorsaak kan toeschrijven. H e t op handen sijnde ijnde van het octroy geeft geleegenthijt om naa te speuren of de Maatschappij uyt haare gevaerlijke staat te redden s i j , dan niet. Omme hier i n een juyste ordre te houden, heeft men het werk i n 19 hooftstukken verdeelt. D e 14 eerste poincten behelsen de Comptoiren i n Molucquen geleegen,

als

oock J a p a n , Banjermassing, S i a m , M a l a c c a , de Comptoiren op S u m a t r a , Careecq, Suratte, Mallabaer, Chormand e l , B e n g a l e , Cijlon en de C a a p ; de Comptoiren op J a v a , uytgenoomen Batavia. M e n behoeft de comercie

die er gedreeven w o r d , de

manier, hoe deselve werd gedaan, de verliesen en de kosten van de Comptoiren, als meede de abuysen, die men denkt te ontdekken, maar naa te gaan. H e t 1 5 hooftstuk handelt over de generale e

commercie-

saaken van de I n d i e n , en voornaamentlijk die van het Comptoir van Batavia. T e n eynde

van dit stuk bepaeld men de oorsaak waar

aan voornamentlijk het ten agter gaan van de Comp. moet worden toe

geschreeven.

Zoo de oorsaaken, die voornaamentlijk i n d e l n d i e s i j n , niet voorgekoomen

worden, gaat de Comp. te gronde.

H e t 1 6 poinct spreekt van de scheepen, de manschape

207


pen en de premien, zeedert 1742 betaeld, en de verliesen ter zee. Het l 7

e

ontfangen;

over de eapitaelen naa Indie gesonden, en terug het waare beloop der verliesen en

van alle de etablissementen i n de Indien van

onkosten

een vergelijking

de saaken, naamentlijk van het jaar 1718, doen de

Comp. 40 p C t uytdeelde en 111 millioen te booven was, en n u 12£ p C t en 17 millioen en ten agteren, hetgeen aan natuurlijke oorsaaken kan werden toegesehreeven. Over de evaluatie der spetien werd i n het 18

e

poinct

gesprooken,

hebbende men sig bepaeld tot Septemb. 1768, om de introductie van de nieuwe evaluatie, loopende dus het geheele werk over neegen jaar. Het

19

e

poinct handelt over de comercie op China en

reflection desweegens. En

ijndelijk het besluyt, waar i n beredeneert werd de

gesteltheyt soo

der saaken voor de handel van de republicq,

het etablissement

van de Maatschappij niet meerder

mogt subsisteeren.

LXVIIL OPMERKINGEN

aangaande

de memorie van den H e e r

C. van Oudermeulen. Met

veel attentie geëxamineerd hebbende de twee me-

morien', opgesteld en ingeleevert door d ' L van der Oudermeulen,

tendeerende

den

een

tot

aantooninge

van

de

veragtering van de Oost-Indische Maatschappij deeser landen,

en de reedenen

van desselfs verval; en den ander

ingerigt om eenige middelen aan de hand te geeven, o m , waare het moogelijk,

de vervallen saaken van de Comp.

te redresseeren;

is het seeker

soo

dat d'heer autheur,

schoon maar seedert korte tijd acces tot de pampieren van deese Maatschappij hebbende, toont, dat seer veel moeyte heeft aangewent, en desselfs iever voor het welsijn van de Compagnie heeft doen blijken.

208


I n die memorien

werde saaken van groot belang voor

de Maatschappij voorgesteld.

Daarop is een exact onder-

soek noodig, 'tgeen , onder corectie, het gevoeglijkst soude kunne geschieden i n de H a a g h , door d'heeren die bij de Haagse besogne asisteeren. Aldaar sijn de leeden van alle de K a m e r s , de hooftparticipanten van de twee voornaamste K a m e r s en de Advocaaten

van de generaele

Compagnie

bij aanhoudenthijd present;

en daer w e r d , soo als men

weet, comptoir voor comptoir verhandelt, met voorleesing van de brieven die drie jaar van te vooren door de Vergadering van 1 7

e

aan Generael en R a a d e n , of aan Minis-

ters selfs, over dat Comptoir sijn geschreeven, de corespondentie,

als oock

die tussen Generael en R a a d e n , en de

M i n i s t e r s van soodanig Comptoir, over de voorvallende saaken en gesteldhijd van dat Comptoir is gehouden, met een

selfs

marginale beantwoording van die M i n i s t e r s , op

de brieff van de Vergadering van 1 7 op dat Comptoir bee

trekkelijk. D a n soude de consideratien. van deese memorie over soodanig Comptoir kunne werden geleesen, de voorgestelde swarigheeden

geexamineert en van de bevinding

aan de Vergadering van 17 raport gedaan worde; e

terwijl

inmiddels naa Indie soude kunne worde geschreeve bij herhaaling over diverse s*toffen.

W a n t het kan den heer

autheur niet onbekent sijn, dat er veel saaken bij aanhoudentheyt

sijn

geproponeert, en

andere

geordineert

tot

redres van misbruyken en verkeerde behandeling, waaromtrent ook bij sommige redres is gekoomen. D o c h de droevige ondervinding doet jaerlijks sien hoe difficiel het is verandering ten goede te maaken, als hetselve strijd met het intrest van de M i n i s t e r s , of selfs met haar denkbeelden niet overeen k o m t ; terwijl men d i k w i l s , geconsidereert de verre afstand en verandering die i n de saaken i n die tussentijd kunnen gekoomen sijn, niet sonder reeden bedenkelijkhijd heeft om positive ordres af te vaerdigen. D i t behoort geen oorsaak te sijn van minder atentie of


209

aandrang op het welweesen van de Maatschappij, maar werd in passant geallegeert, omdat te wensche was geweest, dat in die memorien favorabelder reflectie waare gemaakt op de directie der saaken van de Compagnie, vooral omtrent articuls, daar d'heer autheur selfs erkent geen behoorlijke kennis van te hebben. LXIX.

PLAN om d'Oost-Ind. Comp. in haar teegenwoordige schaarsheyd van cas ter hulp te koomen. Toen d'Comp. de revenues op Bengalen kreeg, wierd 't noodsaakelijk, om deselve in Engeland te realiseeren, haar negotie in Indien uit te brijden. Dit kon niet geschieden na genoegen in de Bengaalse manufactuuren, omdat de conssumptie daarvan seer bepaald is, bij 'tgebruyk en encouragement, gegeeven aan onse eyge catoen en linne fabriquen, en bij 't verbod om alle buytenlandse gedrukte en geschilderde manufactuuren te draagen. Dus moest d' Comp. d' articlen van thee in 't oog houden; door haar revenues is de invoer seer vermeerdert, en om een egaal debiet te verkrijgen, wierd een acte van parlement gepasseerd, afneemende 't regt van 1 schelling p fg, op alle swarte en singlo thee, voor den tijd van 5 jaaren, mits goed maakende aan 't rijk 't geen op de revenue te kort soude koomen, op een calculatie van de 5 voorige jaaren. Op deese wet heeft d'* Comp. haar debiet van dit articul seer vermeerdert, en de prijsen sijn in proportie gedaalt. d'Kooper aan de andere kant insisteerde daar op, dat d' Comp. haar vergoeden soude voor de 1 schelling p gg op alle thee, op haar verkooping gekogt, die niet geëxporteerd mogt sijn, na verloop der tijd van gem. acte. d' Comp. stemden het toe tot haar verkooping van Maart 1772, toen sij wijgerden 't langer te permiteeren. r

r

XXVIII. J.

16

210


D e groote somme,

door d ' C o m p . aan 't l a n d , soo wel

als aan d' koopers, betaeld en nog te betaalen, mitsgaders ' t important verlies door de laage prijsen van de thee, toonen duydelijk dat gem. acte aan 't oogmerk niet en voldoet. D u s was het natuurlijk te verwagten, dat d'koopers bij d'laatste verkooping van 7ber de prijsen souden n a advenant doen daalen.

N u staat de commercie als volgt:

E e n groote quantitijd, toebehoorende d'koopers, die sij reets ontfangen

hebben;

maar niet geleeverd een grooter

een groote quantitijd verkogt,

en nog i n de comp

pakhuysen; en

8

quantitijd on verkogt i n gemelde pakhuysen,

buyten en behalve de groote toevoere, die men binne de tijd van 2 jaaren verwagt. D a a r blijft n u over i n d' pakhuysen van de Comp. o n verkogt: I n ' t j a a r 1773 worden verwagt 13 schee- 1 17000000 gg p e n , waar van de carga gereek*

.

.

.

. J

8000000 „

D e 10 scheepen van dit jaar uytgerust, 1 t' saamen

met

d' scheepen

van B o m b a y , 1 6000000 „

sullen i n 1774 t' huys brenge

J 31000000 eg

D ' V e r k o o p i n g van de Comp. van 1773 en 1774 sullen denkelijk niet surpasseeren 6500000 gg ' s j a a r s , dus

13000000 „

Soo dat i n d' pakhuysen van de Comp. 1 na d' verkoop van 7ber 1774 onverkogt sal \ 18000000 blijven

'

fg

J

H e t blijkt d a n , dat n a de 2 verkoopingen i n 1774 daar sullen overblijven i n d' Comp pakhuysen 18 milioenen fg thee 8

onverkogt,

buyten en behalve 6 milioenen, wel verkogt,

maar niet geleevert, 'tgeen, saamen met de overige partijen i n handen van d' koopers,

soude omtrent de consumptie

van 4 jaaren uytmaaken. M e n is van concept, dat de quantiteijd noodig voor een jaar consumptie, t' saamen met d$ verkogte thee, d'koopers

211


toebehoorende, is ten allen tijde voldoende om geen gebrek te hebben, 'fcsij door oorlog off andere onverwagte evenementen.

Daar sijn n u onverkogt, als reeds gesegd, 17000000 gg

D e quantitijd, die men verwagt, sal de quantitijd van d'verkooping van de 2 aanstaande jaaren overtreffen

1000000 „ 18000000 gg

W a a r v a n afgetrokken de extra provisie voor d' consumptie van een jaar

6500000 „ 11500000 gg

D u s d' onnoodige quantitijd soude sijn 't bedragen van deese overvloedige quantitijd van 11500000 gg thee.

Gereekent op een avary

van d' prijsen der laatste verkooping van 7ber, soude sijn omtrent

£ 1900000.—

W a a r v a n de regten afgetrokken . . . .

475000.—

Blijft over £ 1 4 2 5 0 0 0 . — W e l k e somma van £ 1425000, n a de ordinaire costume van verkoop, niet i n cas k a n sijn voor de tijd van 2 j a a r e n , en de intrest daar o p , gereekent a 4 p C t p* a n n u m , maakt £ 114000.— Y o e g daar bij 't verlies i n de qualitijd en gewigt, pakhuyshuur en andere onkosten, volgens de opinie van de groote zee handelaars a 6 p C t sjaars

171000.— £ 285000.—

Daaruyt b l i j k t , d a t , indien d ' C o m p . deese handel op de teegenwoordige voet continueerde, 't soude sijn met een nadeel van £ 142500 p duurende de termijn van

r

a n n u m , welke jaarlijks verlies , de intrest gereekent

a 4 p C t , soude bed. £ 1900000 st.; en ' t k a n niet verholpen worden als met 't verminderen van d' comercie op China, ofte een vertier buyten 's lands te v i n d e n , voor de overvloedige thee op handen. N u is d' handel op China altijd, als seer voordeelig 16*

212


sijnde, door de andere Oost-Ind. Maatschappij gevonden; om te meer moeste soo sijn voor de onse, aangemerkt onse superieure voordeelen i n verschijden opsigte. A l s een handel drijvende Comp. moeten wij deese tax i n 't o o g houden, en ' t w a s ligt te d o e n , indien wij de7

selve vrijheyd hadden, dat alle andere Maatschappijen gen i e t e n , om weer uyt te voeren, vrij van uytgaande r e g t e n , alle haar surplus ofte overvloed van thee. Ons eenigste

oogmerk

is tot n u toe bepaald geweest,

om voor onse eyge consumptie te sorgen, en 't is misschien ' t eenigste a r t i c u l , dat men raadsaam gevonden heeft om n a buyten slands niet te reexporteeren. Door de groote toevoer van thee, meer als voor de daagelijkse consumptie, daar schijnt een absolute

noodsaake-

lijkheyd op andere marten aandagtig te s i j n , om de groote quantitijd

en

het gebrek

overvloed

te

slijten.

Ondertussen verijst

van d' Comp. aan contante p e n n i n g e n ,

men inmediaat voor sorgt,

dat

een gebrek dat i n plaats van

te verminderen, moet selfs vermeerderen op aankomst van de China scheepen, verwagt

worden,

die binnen de tijd van twee jaaren

d' V r a c h t alleen bedraagt

omtrent

£

400/m s t r . , die d ' C o m p . moet betaalen, terwijl haar cargaas blijuen onverkogt en een dood articul op handen. V i n d 't Gouvernement raadsaam een duursaame wet te maaken om den uytvoer van thee toe te staan n a de diverse marten van E u r o p a , ofte n i e t , de

teegenswoordige

staat van d' Comp. vereyst ten m i n s t e , dat men voor 't moment een wet maakt, haar te magtigen ofte i n staat te stellen haar wankelende credit te herstellen, e n ' t q u a a d voor te koomen, die het credit van de natie i n het generael soude krenken. D e instantelijke voordeel, dat de Comp. door soo een provisioneele wett soude krijgen, is niet alleen door 't behouden van haar c r e d i t , maar ook door de waarscbijnlijkhijd van w i n s t , spruytende uyt de differentie der prijsen

213


van de thee op haar laaste verkoopinge, teegensteld met die van de Sweede, Hollandse en Fransche. H e t blijkt bij neevensgaande staat, dat de Engelse soo wel van Bohat Congo en Songloe 4 6 J p C t minder als Gothenburg, 3 4 | p C t als H o l l a n d , en 1 5 f als L o r i e n t , dus 22 p C t als andere natiën. D e uytvoer soude 7£ p C t spaaren bove comissie assurantie , dat bij 32 p C t is 39\ p C t ; maer die uytvoer soude de prijs i n E u r o p a doen d a l e n ; maar de Comp. kreeg betaling als avanceerde niet door betaling, en andere natiën souden geen scheepe n a C h i n a senden;

uytvoer is nood-

sakelijk; maar of de revenu van ' t l a n d vermindert, moet nagesien; toont aan van n e e n : want invoer kan niet koome soo lang meer als consumtie i s . Vergelijking der prijsen op diverse plaadse: Orient 8 Octb. 1772 tot wissel 31V > soo als gefixeert 16

was i n frans gewigt, dat swaerder is 9 p C t als engels, en aftrekking is 6 p C t meer bij d' engelse als franse. Diverse. Bohee

£ 2.12 £ 2. 9.6 op avery £ 2.10.9 is engels sch. 2.2 pens*

Groenthout „ 6

„ 5.12

„

„ 5. 6

„

„

4.11^

Hysa

„ 9

„ 8.16

„

„ 8.18

„

„

7. 6 |

Congo

„ 4. 4 „ 2.16

„

„ 3.15

„

„

3. 2 ±

Gottenburg 20 A u g . 1772 a 70 dalers per £ sterl.; sweedse pond is 8 p C t ligter als de engelse, en bij engelse trekke 6 p C t meer af als aldaer. Diverse. Bohee

68.10

op een avery

Congo

97 a 138

„

Hyâ

74, egael met engels £ 2.3 118

„

pens.

3.7£

234 a 313

„

274

„

8.4%

Songlo 252 a 267

„

260

„

7.1 £

A m s t . Octob. 1772 a 35 sch. 4 gr., gewigt 9 p C t swaerder als engels, en 6 p C t meer aftrek als bij de Hollanders. Diverse. Bohee

26 a 23 stuyv. op een avery 2 4 | , egaal met 2 sch.

Congo

60 a 40

Hysa

85 a 76

Songlo 60 a 55

„

50

„

4.6 /

„

80J

„

7. /

„

57 £

„

7

3

15

/i 2

8

4

5.3%

a %

6

gr.


214

London. Bohee door ander 2 sch. 2|, af 25 p C t Custom 1 sch. 10\ Congo

„

4

Songlo

„

5.3|

„

Of

„ „

3

4.—

„

Hysa

„

9.9i

„

7.4

\

Recapitulatie van prijse op laaste verkooping. Lorient.

Gottenburg.

Amsterdam.

Bohee 2 0 2 ?

2 0 3 ?

20

Congo 3.2J

3 „ 7i

4 0 6*

1 0 10J

"/ie

Songlo 4.114

7.11J

5.3|

Hysa

8. 4 f

7.4*

7.61

London. 3.—.—\ 4.—.— 7.4

D u s hooger als te L o n d o n verkogt: Bohee 17 p C t

21J

Congo 51 Songlo 24 „ H y s a 21

191 981

n m

t

4

21 ^ I en met de 51| I 311 [ , . f , 1 hier onder 01J L

}

3

I

281 p C t

58 (39 1 ^ ) 8

3

Daarbooven spaert de verkooping aanstonds: Intrest van geld a 4 p C t , dus 2 jaer is

8 pCt

Groene thee vermindert 71 p C t a 21 p C t p. jaer is i n 2 jaer, door de andre 5 p C t ,

10

„

Pakhuyshuur, onkoste etc. 1 p C t i n t jaer

2

„ 20 p C t

Onkoste van verkoop en

uytvoer.

A l l e onkosten sijn Vragtassurantie

1 pCt 2

Losse weege en waaggeld

„ f

„

Pakhuyshuur

1

„

Coertagie

1

„

Inkoomende regte en paspoort.. Comissie

f- „ 2

„

Differentie tusse bank- en casgeld, wijl de prijsen boove 't bankgeld 41

„ 121

D u s met voorenstaende

„

71 p C t differentie.

215


Differentie van prijse dooreen van Bohee, Congo en Songlo. Te Amsterdam 3 4 f ^ , Gottenburg 46| ^ . Orient lo^

) _ , _ | p C t hooger als te L o n d e n , J * , , ' 1 door de ander 32 ) 6

^ pCt

rt

Daer nog bij het menageerde hier bove

71

„

391 p C t P r o forma, factuur en verkoopreekk., te L o n d e n ingekogt en te Amsterdam verkogt. 3 kiste 1000 gg E n g . vrij tar. a 22£ d. is £ 92.14.2 61 p C t voor contand ... „ 6. 6 £ 86.13.8 8.7

Onkoste van lade 1 p C t

£ 87. 2.3 Verkoop te Amsterdam. 3 kiste 1000 g g , 109 gg voor 100 gereekent, dus 917 gg te A m s t . verkogt 241 st. contant ƒ 1123.6, tar uytslag te L o n d e n en poneer egael te sijn met die te Amsterd. Onkosten. V r a g t en assurantie 2 p C t Losse weege waaggeld Pakhuyshuur Courtagie 1 p C t Inkoomend paspoort Comissie 2 p C t

ƒ -

18 7.10 11.— 11. 4 8 22. 9 ƒ

78.3

E e s t contant ƒ 1045.3 A 41 p C t agio tot bankgeld ƒ1000.3 35 0 4 d., is £ 94.7.1 A f montant L o n d e n Avans hier op

87.2.3 £

7.4.3

O f op £ 87.2.3 is 8 pCt 2 jaer intrest a 4 p C t 8 „ 2 dito verminderde qualitijd 5 p C t 10 „ Pakhuyshuur en kosten 1 p C t 2 „ 281 p C t minder schaad, of meer profijt- hier is geen pcent afgetrokke, schoon d' usantie bij publique vijling i n H o l l a n d altijd 1 a 2 p C t laat aftrekken op ordinaer verkooping; dan soude profijt soo veel meerder sijn.

216

217



LXX. S T A A T G E N E B A A L van de Kespective Kameren van de>osfc Indische Compagnie, gesloten onder dato 31 May 1772. Voor dat ten agtere komen de Kameren

Amsterdam

ƒ 13073876.15. 8

Zeeland.

-

667141. 4 . —

Delft

-

691177. 8. 8

.

Rotterdam

-

611526. 4. 8

Hoorn .

-

959175.10. 8

Enkhuysen

*

1287616. 3. 8

Per saldo komt de Generalen Staad ten agteren

ƒ 17290513. 6. 8

ƒ 17290513. 6. 8 Equipagie gedaan bij de respective Kameren, zedert 1 Junij 1771 tot 31 May 1772., daaronder begrepen de maandgelden, ongel*

Verhandelde goederen bij de Respective Kameren, zedert 1 Junij 1771 tot 31 May 1772

Amsterdam,

/

11639011.16. 8

den, wisselen, courtagien etc, te weten:

Amsterdam

4916858. 9 . —

Zeeland

.

-

4896185.11.—

Delft

-

1553386. 9. 8

Delft

.

-

1403004.11.—

Rotterdam

-

1532008. 8.—

Rotterdam

-

1311946.14.—

Hoorn .

-

1134730.16.—

Hoorn .

.

-

1266103. 2. 8

Enchuvsen

-

1138431. 4. 8

Enkhuysen

-

1007134.14—

.

.

TJytstaande schulden.

In banco en cassa.

Te samen.

/

Saldoos dergpective Stan.

Depositarisêen . . . . tot lasten van A aeposito tot o ti ipeerde de Generale ™ penningen. Comp. yder Kamer. ean

c

6

20602329.17.—

Restanten Onbetaalde Crediteuren. van afgiften. wisselen.

Te samen.

ƒ 987049. 4.8 ƒ1859068. 5.. ƒ2401528.13.8 ƒ 8580868.12.- Ten agteren.3073876.15. ƒ1869055.—.- ƒ3093718.14.- ƒ14468600.—.- ƒ1801043.18.- ƒ221229. 1.- ƒ201098.14.8 ƒ21654745. 7.8 ft 667141. 4. 934527.10.- - 23857.10.- - 1731496.—.- - 15237. 2.8 - 25072.11.8 •102608.14.48988.19.- - 809670. 7. - - 2165688. 4.-

Amsterdam, ƒ1400.Zeeland.


10717955. 4. 8

-

ƒ 21914427. 3. 8

Obligatien én actiën ten Onverkogte goederen. laste van anderen.

/

Zeeland.

789965.19. • - 517052.19.- -

• - 119750. 1.- -

Delft.

312402.

Rotterdam.

113235. 4. • -

95544.18.--

Hoorn.

569211.18, • -

72880.15.- -

Enkhuysen.

623202.—, - - 109090. 5.- -

72600.—. -

508769.19.- - 1013522.—.-

691177. 8.8 - 233631.17.8 - 220500.—.- - 1226000.-.- 611526. 4.8 - 233631.17.8 - 102100.—.- -

766500.—.- -

13523.—.- 8672.15.--

6023.15.- •

5020.16.- - 1704699. 8.8

3260.16.--

1662. 8.- - 1115827.16.8

55467.15. - 240053.15.- -

504301.12.-

83606. 3.• - 183909.13.8-

909608. 9.8

959175.10.8 - 233631.17.8 - 240125.—.- - 1288650.—.- -

10514. 8.- - 27985.17.- -

67876.17.- - 1868784.—.-

62739.19. - 414005.—.- - 1209037. 4.-

1287616. 3.8 - 233631.17.8 - 127688.14.8 - 2001800.—.- -

61908.17.8 - 42481. 2.- -

29142.16. - - 2496653. 7.8

ƒ1400.—.— ƒ5739839.10, - ƒ1901378. 2.8 ƒ2182471. 1.- ƒ4557937. 8.- ƒ14383026.1.8

/•3738110.—.-ƒ3807989.18.8 ƒ21483046.—.-ƒ1910930. 1.8 ƒ326053. 2.8 ƒ407410. 5.8/31673539. 8.-

218



219

LXXI. N A D E B E verbeterde Calculative Beekening Courant weegens de te doene handel tot Canton in China, voor 't loopende jaar 1772, zijnde den verkoop en 'tretour na gissing gesteld, mitsgaders de ongelden, en dat voor Batavia zoude dienen gevordert te werden, gecalculeerd naar 'tgeen dezelve ordinair voor deze hoofdplaats koomen te beloopen als: Stelle voor 't retour met 4 boDe i n China overgebleevene dems, volgens schrijvens der contanten bedragen Th. 303494. -.7.1 Chinase Cargas en meerdere 10661i s Mark Spaanse realen, of 10016 gedaane eysch van zijde stofmark en aan 1252 staven bhar fen, als: zilver, per de scheepen Bhijnsburgh en de Both bereeds verAan Chinase koopmanschappen Th. 660823.3.-.9 zonden, lee veren daar uyt..... „ 72033.8.2.- 400000 68 thin, die met 4 scheepen tot 11947 mq Spaensche realen, welke i n onderzwaarte na Nederland die munt per de scheepen 't staan gezonden te worden... „ 26399.3.-.5 Veldhoen en de Princes van 37500 fS bindtrottingen tot stuagie... „ 590.9.-.Orange staan af te gaan „ 80716.3.2.1 Th. 687813.5.1.4 3400000 fg thin in zoort, waar van Waarbij voegen voor de ongelden 3000000 voor den handel van scheepen en onkosten van a Th. 11 de picol van 122* fg de factory, geduurende den maakt Th. 269387.7.5.5 handeltijd „ 34000.-.-.400000 tot onderzwaarte in de scheepen, voor Nederland geE n 't bedragen der goederen die rekent tot / 23.15.3 de 100 eg „ 26399.3. -.5 voor a° 1773 van China voor „ 295787.-.6.Batavia dienen gevordert te 2000 eg moernagulen Th. 146,16.5, worden , „ 1700.-.-.de picol van 122i fg „ 2386.3.6.7 Overzulks 't fonds voor de stille 199376 gg loodt in zeugen Th. 3, de tijd, 'tgeen na de ordre der picol van 122| eg „ 4882.6.7.8 heeren Majores bepaald is op 1400000 Peeper, zwarte, geharpte, BanTh. 200000.-.-.- groot, blijft „ 199997.5.8.4 tamse en Westcust a Th. 12 de picol van 122* eg » 137142.8.5.7 37500 eg bintrottingen tot stuagie van de scheepen „ 590.9.-.12500 e§ nootenmuschaaten middelbaare Th. 85.5.2.3 de 122* ponden Th. 8522.7.5.5 12500 e8 garioffel nagulen a Th. 146.1.6.5 de 122* eg „ 14914.7.9.6 „ 23437.5.5.1 29 / eg stamp-paarlen, Cijlonse, kosten ƒ 666.13.- of „ 185.1.8.1 20 P grijnen, als 18 p schairroode en 2 p zwarte, kosten inkoops ƒ 2500.4.8 off. „ 694.5. -. 69 P polemieten, daar van 23 p purpere, 26 p schairrode, 20 p zwarte, kosten inkoops /7775.5.- of „ 2159.7.9.2 Somma Th. 923511.-.9.8 Somma Th. 923511.-.9.8 iccordeert met de op den 17 deezer in Eade van Indië ingediende origineele nadere reekening. B . Beynst, E . G. Klerck. Batavia den 16 Julij 1772. s

3

16

s

s

s

s

s

s

s

220


LXXIL NOTA van d'h. Boekhouder N o l t h e n i u s , toonende aan de noodsaakelijkhijd van de continuatie van de premiën. H e t is eblouissant voor iemand die 't niet verder onderzoekt , te zeggen dat de Comp. de premiën voor de thuyskomende

perzonen afschaffende,

jaarlijks ƒ 440000 zoude

uitwinnen. D e vorige directie heeft reden gehad om de Comp. i n deze onkosten

te wickelen, oordeelde dat dit met haar

intrest overeen k w a m , en dat het contrarie haar schadelijk zou zijn. V o o r a° 1742 betaalde de Comp. geen premiën, maar stond aan de officieren en gemene toe een quantiteit kisten en canassers mede te brengen, die tot twee misbruyk e n aanleiding gaven.

1. W a s dit zeer gunstig voor den

particuliere handel: want de Comp. voerde haar competiteuren met hunne waren i n haar eige schepen over. werden de schepen verongelucken schreeff,

2.

daardoor zo overladen, dat men het

jaarlijks van

retourschepen

daaraan

toe-

zo als bij de consideration van den heer van

Imhoff is te z i e n ; ook waren de dienaren i n I n d i e n de ware eigenaars dier goederen. D i t deed de directie ten dier tijde omzien naar middelen waardoor

1. de zeevaard direct bevoordeelt w i e r t , 2. de

morshandel afgesneden, 3. het overladen der retourschepen voorgekomen,

en men bevond raadsamer den last van ƒ 4

a 5 ton te dragen, als niet te vergelijken met de schade, welke de Comp. leed door 't wegnemen harer scheepsruymte, de minder prijzen die zij voor haar goederen k r e e g , de morshandel, welke zij tot haar eige kosten

entreteneerde,

en 't verlies van schepen. M e n zou de zeevaard door deze afschaffing van een aller


221

disperaatste conditie maken. Zijn d i t , ten minsten de gemene,

menschen

om i n droguerijen en indigo te doen?

Deze hebben met de premie, bij korte reizen zeer wijnig of niets te goede.

A l s zij i n 't hospitaal z i j n , genieten zij

thans geen penning gagie, welke de Comp. geheel i n h o u d , daar zij te voren de helft dezer gagie betaalde.

Op haar

uitreize een transport makende en voor 2/m op hand en een kist belast, hebben zij geen duyt i n handen om iets te k o p e n , nog enig crediet. Behalven de verkoop

van hun transport blijft er voor

hen niets over om eenig geld te vinden. W i l men de premien afschaffen, zo werden de transporten onverkoopelijk.

ZEVENDE

VEBGADEKING.

27 A p r i l 1872.

BIBLIOTHEEK. — BEZOEK

A S S Y R I S C H - B A B Y L O N I S C H E CYLINDERS.

—

V A N D E N GEZANT V A N M U S C O V I Ë N (1646).

—

DIFFERENT

TUSSCHEN D E N G R A A F

CÜLENBORGH. WLNWOOD

—

PROPOSITIE

E N DE GRAVIN VAN

V A N D E N AMBASSADEUR

OVER H E T BESTAND (1608). —

REDENEN VAN

D E T R E F V E S J E G E N S D'OORLOGE.

BIBLIOTHEEK.

T e n geschenke ontvangen: V a n de Schrijvers: J.

B . Rietstap,

Heraldieke, bibliotheek.

Tijdschrift

wapen-, geslacht-, zegel- en penningkunde, 2 aflev. e

voor

's Graven-

hage, 1872. 8°. Mr.

G . N . de Stoppelaar,

zaamheden, Schilderijen,

Catalogus der Oud» en Zeld-

Teekeningen en Portretten,

aanwezig

i n de Oudheidskamer ten Raadhuize van M i d d e l b u r g .

Mid-

delburg, 1870. 8\ R.

Chalon,

Curiosites numismatiques, 1 8 article. E

Extr.

de l a R e v . numism. J . H a r t o g , Be oprichting van eene godgeleerde bibliotheek bij onze Ambassade te Madrid in 1664.

Overdruk.

Bibliotheek.

223

Assirisch-Babylonische cilinders.

D r . H . R u m p , Liter. Randweiser, zunachst für das kathol. Deutschland, n°. 115. Zutphensche Courant.

Feestnummer van 1 A p r i l 1872.

V a n den H e e r J . H . van L e n n e p : Weekblad voor Zeist en omstreken 1872, n°. 14 en 15. I n r u i l i n g ontvangen: V a n de K o n . Akademie van W e t e n s c h . , te A m s t e r d a m : Jaarboek, 3871.

Amsterdam. 8°.

Verslagen en Mededeelingen, afd. N a t u u r k u n d e , 2 V I . 2.

Verslagen en Mededeelingen, afd. L e t t e r k u n d e , 2 I I . 2.

e

reeks,

e

reeks,

A m s t e r d a m , 1872. 8°. A m s t e r d a m , 1872. 8°.

Programma certaminis poè'tici ex legato Hoeufftiano, 1872. pl°. V a n het Indisch Genootschap: Notulen der algemeene Vergadering van 26 Maart 1872. Van

het Prov. Genootschap

van K u n s t e n en "Weten-

schappen i n N o o r d - B r a b a n t , te ' s H e r t o g e n b o s c h : Handelingen, 1868, 1870 en 1871.

's Hertogenboscb. 8°.

Bijdragen tot de Handelingen 1869.

's Hertogenbosch. 8°.

Verzameling van oorkonden betrekkelijk het beleg van '8 Hertogenbosch in den jare 1629, 3 Stuk. 's Hertogenb., 1871. 8°. e

V a n het V e r e i n für K u n s t und A l t e r t h u m i n U l m und Ober-Schwaben: Neue Reihe, l

e

s

und 4

es

Heft.

TJlm, 1869—1872. 4°.

V a n het germanische M u s e u m , te N e u r e n b e r g : Anzeigerfür Kunde der deutschen Vorzeit. Neurenb., 1871. 8"

A S S T E I S C H - E A B Y L O N I S C H E CYLINDERS.

D e H e e r D r . G . A . Hulsebos vestigt de aandacht op de zoogenaamde Assyrisch-Babylonische cylinders, waarvan enkele, o. a. i n het B r i t s c h m u s e u m , opklimmen tot 2000 vóór Christus. V a n eenigen, die door bemiddeling van den

-224 Asürisch-Babilonische cilinders. Bezoek enz. Different enz.

Graaf van Zuylen van Nyevelt, toenmaals Ambassadeur te Constantinopel, naar 's Gravenhage zijn gezonden, en in het Kon. munten penningkabinet worden bewaard, geeft spreker afgietsels ter bezichtiging.

BEZOEK T A K D E K G E Z A K T V A K MUSCOVIËN 1646.

De Heer Dr. W. G. Brill spreekt over een bezoek van den Gezant van den Grootvorst van Muscoviën aan ons Bewind, in 1646, naar aanleiding van hetgeen daaromtrent in de Resolutien van de Staten Generaal staat aangeteekend.

DIFFERENT tusschen den Graaf en de Gravin van Culenborgh. Uit het Archief ?an H I L T E N .

Extract vuyt tregister der Resolutien van mijne Heeren die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden. Jouis xxx Aprilis 1592. eQ

Sijn gelesen de stucken aengaende het differêt wesende tusschen den Heere en Vrouwe van Cuylenborch, ende es daer op geresolueert als volcht: Gelesen bij de Staten Generael der Geünieerde Nederlantsche Prouincien de remonstran, ouergegeuen van weegen de Welgeboren Grauinne van Culenborch, bijde welcke haer L. versocht heelt tegen den Welgeboren Graue van Cuylenborch, haere L . Ehegemael, behoorl. ordre totte sendinge van

225

Different tusschen den Graaf en de Gravin van Culenb.

haeren* sone, den jongen Graue van C u y l e n b o r c h , na de Vniuersiteyt van L e y d e n , ende sufficiënte verseeckeringe haeres en zijns onderhouts,

op eenige goederen

haeres

voors. heeren Ehegemaels, mette stucken e S documeten daer bij geuoeeht, mitsgaders tgene twelck tot desen eynde te meermalen bij den Bayde van State aen den voors. Graue geschreuen ende eernstel. vermaët, oock bij zijner L . daer op geantwt is geweest ende rijpelijck op als ) gelet wesende — , l

D i e voorschreuen Staten Generael, considererende dat het H u y s van Cuylenborch een principael H u y s van den L a n d e i s , ende dat mitsdien te meer (den voors. jongen Graue van Cuylenb. alsnu tot bequame jaeren gecoömen sijnde) allenssins voor den L a n d e e S den voors. H u y s e nootelijck en dienstich i s , dat denseluen jongen Graue voortan e adelick en anderssins behoorl. opgetrocken, geuoedt ende i n goede leere, tucht en manieren, nae sijne qualiteyt geinstrueert werde, — H e b b e n goet geuonden ende geresolueert, dat den Rade van State den H e e r e van Matenesse en Jonckhere Casijn vande H e i l vuyt heurl. Collegie sullen cömitteren en lasten hen nae Cuylenb. mitten eersten te verveugen, om den voors. Graue van Cuylenborch met alle goede redenen e S middelen te onderrichten en te beweg e n , eest mogel., dat zijne L . daer toe verstaen ende met vrintschap consenteren w i l l ,

den voors. jongen

Graue,

zijnen zoone, van hem te doene tot L e y d e n te zenden en aldaer te houden, besorcht met tamelijcke middelen tot zijn onderhout, van een pedagogum met een ofte twee diena#rs ende andere behoeften, om aldaer geinstrueert te werden als vooren, ende daer beneuens der voorschreuen vrouwe remonstrate, zijne E h e g e m a l i n , tot haer alimentatie en bijleuen oock te laten volgen en verseeckeren a l sulcke vierentwyntich hondert en drye hondert Duytsche guldens, als haer respectiuel. voor onderhout en spelgelt bij houwe-

1) d. i . alles. XXVIII. J .

17

226

Different tusschen den Graaf en de Gravin van Culenb.

lijeken voorwaerde, ende daer nae bij seecker verdrach, tusschen heure L . beyden tot Colen aengericht, gegunt en jaerl. toegeleet zijn geweest. D o c h soo den voors. G-raue hyer toe metter minne niet en soude te bewegen zijn, dat den voors. E a d e van State i n sul eken geualle het vuytsenden en onderhouden vanden voorschreuen jongen Graue tot L e y d e n met behoorl. auctoriteyt te wege sullen brengen en decerneren als sij inder redelickheyt sullen beuinden te behorene,

ende daer beneuens die voors, H e e r e n

Gecömitteerden te auctoriseren pthyen voor hem die saecke de versochte alimentatie aengaende sommarie te doen bedingen ende deselue instrueren bij eysch, antwoorde, repl. en dupl., ende bij prouisie der voors. Vrouwe remonstrante, vuyte gereetste goederen des voors. H e e r e n remonstrants sulcke alimentatie toe te mogen wijsen, als zij nae beuint, gelegentheyt en vuyte meriten vande saecke redelijck sullen achten. O m daer nae bij de voors. Gecömitteerde het geallegeerde

van pthyen well verstaen en gerapporteert

hebben ende alles bij den E a i d e van State ouersien en geexamineert wesende, het voors. different t e n prinlen bij denseluen E a d e getermineert te worden, gelijck deselue naer recht en equiteyt sullen beuinden te behooren.

PEOPOSITIE

yaii den Ambassadeur Win wood over het Bestand, 1608. Uit het Archief van H I I / F E N .

Messieurs.

Quoy q u e , par le discours que monsieur

Spencer a tenu en hault en Tassemblée de Messieurs les Estats Generaulx, V . S

r i e s

les intentions de sa M a

t é

entendent sur quelles raisons de l a Grande Bretaigne sont

fondées en ce fait de treuues qu'on traictte a present,

—

Propositie van den Ambassad. Winwood over het Bestand.

227

toutesfois, puis que Paffaire est de telle importance, dont tout ou le bon ou le malheur de ces Prouinces despend, la cognoissance duquel proprement appertient a ce College cy, j'espere que je ne feray pas chose indigne de ma charge, de tascher par ceste remonstrance vous rendre capables, combien i l importe au bien de eest Estat d'accepter les trefues, sur les conditions, qu'ont esté misez en auant. L e s quelles, a Faduis de sa M a

t é

de l a Grande

Bretagne, sont tellemment aduantagieuses tant pour l'honneur, que pour Taccroissement de ces Prouinces, que quoy que M e s s

rs

les Estatz fussent d'eux mesmes par leurs pro-

pres moyens et forces assez bastants pour contrequarrer le pouuoir de leur ennemy, sans l'assistance et secours de leurs amyz, par raison d'Estat ilz ne le debvroyent pas refuser. Car apres cent ans de guerre soyent leurs armes les plus heureuses, qu'aucuns oncques ont esté, que scaurez vous esperer d'auantage que d'estre emancipez de l a subjection d'Espaigne, d'estre recognus u n E s t a t franc et l i b r e , — de contracter en ceste qualité l a amitie et aliance tant auec voz aduersaires, qu'auecq les plus grands Monarches d'Europe, — de jouir de l a liberté de voz consciences, qui a esté le principal subject que les armes ont esté prises en m a i n , — de trafficquer par tout le monde, voyre jusques aux I n d e s , ce que l a Erance et l a Grande B r e taigne n'ont sceu obtenir, — de posseder ce que vous possedez a present, et tout cela soubs le garand de deux grands Eoys.

M a i s si les moyens vous deffaillent a entretenir la

guerre touts seuls contre u n ennemy sy puissant, comme est le vostre, sans que vous soyez secourus des Roys et P r i n c e s , voz voisins, et a eest effect vous vous appuiez sur leur ayde, je

vous declare franchement, suivant l a

charge, que nous auons receue,

que le R o y nre maistre

eest u n P r i n c e trop j u s t e , trop religieux, trop amateur de l a paix de l a Chrestienté, de fomenter une guerre, laquelle, la necessité l'ayant fait j u s t e , se rendra injuste 17*

228

Propositie van den Ambassad. Wïnwood over het Bestand*

par le refus du repos.

Nous scauons ce que se dit par t o u t ,

que toutte Ja bonne mine que les deux R o j s en facent, au contraire ilz seront bien aise que le R o y d'Espaigne soit tousiours embrouillé, et quand une fois les Prouinces seront derechef engagees en guerre, ilz ont trop d'interest de les laisser perdre a faulte de secours. Messieurs, je confesse que le R o y de l a Grande B r e taigne tient le mesme interest en l a conseruation de ces P r o u i n c e s , que les Prouinces mesmes.

C'est pourquoy i l

vous exhorte suivre son exemple et sortir de l a guerre, ce qu'il a faict. Quant aux subsides, dont on parle, les petits ne feront pas aultre b i e n , que vous faire languir a petit f e u , perdre ville aprez v i l l e , province apres prouince, et les grands nous ruineront tout a coup, F u n et Pautre nous jettera en guerre, laquelle sa M a

t é

n'est nullement deli-

berée d'entreprendre a l'appetit d'autruy, sans y estre poussée, ou pour maintenir l'honneur de ses couronnes,

ou

pour garantir du mal ses subjectz. C'est le desir de sa M a , t é

et l a seule raison, qui Fa meu de vous exhorter a ces trefues, que les sept P r o u i n c e s , quoy que nous n'auons guerres a faire de celles, qui sont le plus esloignées, puissent demeurer toussiours vnies et confederées, comme u n E s t a t forme apart, separées de l a dependence d'autruy. M a i s si le malheur a voulu que l a Geldres, l a E r i s e , Ouerijssell, Groeningen et Ommelans, exposéez a present aux ravages de l'ennemy, l u y tombent enfin entre les mains (des misères desquelles nous prions M e s s d'Hollande et Zelande d'auoir rs

le mesme resentiment qui nous en auons), nous scauons fort b i e n , que la Hollande et Zeelande, pour estre enela* uêes dans leur eaux, taillera pour long temps de l a besoigne au R o y d'Espaigne, sans qu'il aura le moyen de les venger, ou elles l a volonté de se rendre a son obeissance. Considerez encores, sil vous p l a i t , que ceux qui traictent auec vous a present ne sont plus les Archiducqz n y le R o y d'Espaigne, ains le R o y de Prance et le R o y de la Grande

Propositie van den Ambassad. Winwood over het Bestand. 229 Bretaigue et les Princes d'Alemagne, confederez,

qui sont

touts voz amyz et

trop sages pour estre trompez, et

trop interessez en l a conseruation de vostre E s t a t , pour vous tromper en contemplation de personne que ce soit. H z se contentent de l a declaration de l a liberté, laquelle les Archiducqz vous presentent, et vous recognoissant pour libres et souuerains, ilz promettent vous garantir les trefves, ce quilz ne voulussent pas faire, si la declaration a leur aduys ne fust tres suffisante. Car Messieurs les Estatz ne demandent point d'octroy, point de cession, transport ou donnations, ains une pure recognoissance, dont le moins eurieulx qu'ilz sont, le mieulx leur dictent les consciences leur droict estre fondé. M a i s on demande, qui deviendrez vous au bout de dix ams, quand le terme des trefues sera escheu, et je demande qui deviendrez vous, au bout de trois mois, s'il fault r'entrer en guerre, sans estre assistez de voz amys, si les Prouinces sont celles, que les petits livretz semez par tout les figurent estre, asscauoir que ou par perfidie elles se jetteront a l'envy aux piedz de l'ennemy, ou que par nonchalance tout i r a a l'abandon, et que c'est la craincte seule, qui jusques ores, comme serfs et esclaves, les a tenu en debuoir. Salus ipsa vos seruare non potest. Estatz sont ceux que leur M a

t e s

M a i s si M e s s

rs

les

les jugent estre, sages,

discrets, soingneux de la conduicte de leurs affaires, i l fault croire que les deux H o y s , les ayants induictz a faire les trefues, sont trop engagez en leur honneur de les laisser ruiner au bout de dix ans. Empoignez doncques M e s s i e u r s , si vous desirez estre heureux, l'occasion du repos qu'on vous presente;

suivez

les conseilz que les E o y s et Princes vous donnent, et croyez, si les trefues soubz leur garand seront dangereuses, l a guerre sans leur secours sera funeste. J e n'ay qu'un mot a d i r e , lequel je desire laisser emprainct aux espritz de touts, afiin qu'un chascun y puisse

230

Propositie enz.

penser estant chez soy.

Redenen enz.

C'est que c'est l a seule bonté de

D i e u , q u i vous a donné tant des victoires, a cause que voz armes ont esté justes.

D i e u n'assiste poinct une guerre

injuste, et bellum nullum justüm est, quod n o n est necessarium.

Signé Rodolphe W i n w o o d .

F a i t le 2 0

e

d'Octobre 1608, stilo nouo.

REDENEN v a n «le t r e f v e s J e g e n s GECONCIPIEERT

IN

D E VERGADERINGE

d'oorloge,

V A N

D E

STATEN

V A N

H O L L A N D T .

Uit het Archief van H I L T E N .

Redenen diennende voor het B e s t a n d t , jegens het oorloge. i.

D a t het oorloch is een straffe van Godt den Heere

ende dat men schuldich i s , tot affweeringe van het bloetvergieten, ouerval, moort, rooff, b r a n t , mitsgaders andere schaden, miserien ende calamiteyten (als vruchten van den oorloge), te bidden ende alle behoorlijke officien te d o e n , is naer Godes woort ende alle redenen van State onwederspreeckelijck. ij.

D a t geen oorloch rechtvaerdich gehouden en wordt,

dat nyet nootelijck en i s , heeft men van allen tijden voor seecker gehouden. iij. genth

D a t mijn H e e r e n de Staten Generael bij alle geleen

voor Godt den Heere Almachtich ende allen po-

tentaten hebben geprotesteert ende verclaert, dat sijluyden vanden beginne der oorloge wel hadden ouergeleyt alle de miserien, schaden, calamiteyten, o n h e y l e n , ende oock die onseeckere vuytcompste vander oorloge,

ende

Redenen van de trefves jegens d oorloge. y

231

dat sijluyden daeromme nyet anders als een godlijcke, eerlijcke en verseeckerde

vuytcompste

van dien en begeer-

d e n , blijckt vuyt verscheyden antwoorden, brieuen ende depeschen, daer op van tijt tot tijde gegeuen,

geschreuen

ende gedaen, ende daer op oock de jegenwoordige handelinge begonst. iiij.

D a t m i t het woordt godlijclc verstaen i s , dat men

jegens Godts eere ende sijn heylich woordt nyet en verstaet bij handelinge yet toe te staen, dat tot toelatinge vande Roomsche leere, noch i n t minste jegens de Christelijcke gereformeerde religie mochte strecken, is kennelijck. v.

Item dat met het woordt eerlijck is verstaen, dat men

nyet en conde yet toe staen jegens het decreet

vande

H e e r e n Staten G e n e r a e l , daer bij de landen ontslagen zijn vande heerschappije des C o n i n c k x van Spaignien ende gestelt i n vrijheyt, ende dat der landen voors. vrijheyt bij de wederpartijen oock toegestaen soude werden. vj.

E n d e moet geexamineert worden, off bij het voorge-

stelde Bestandt voor vele jaren de voors. puncten cunnen genoten werden ofte nyet. vij.

D a t die genoten connen worden, blijckt daer vuyt

dat bij het voorgeslagen

Bestant onse wederpartijen i n t

minste nyet jegens de Gereformeerde R e l i g i e , nochte voor de Roomsche

leere en trachten te bedingen.

O o c k , dat

zijluyden de landen houden voor vrije landen, daer op sijluyden nyet en pretenderen ende i n die qualiteyt met den seluen handelen.

Insgelijcx denseluen laten behouden a l

wat zij hebben ende besitten, ende nyet voor en stellen, daer door de landen verhindert souden mogen worden haer te verstercken, mit de alliantien ende vryntschappen vande voors. C o n i n g e n , P r i n c e n ende Republicqen; jae dat selffs die Coningen van Vranckrijc ende Groot Bretaignien haer stellen als voorslagers ende garandeurs van het Bestandt. viij.

D a t sulcke erkentenisse vande wederpartijen, no-

pende de landen vrijheyt, ons behoort te contenteren, ende

232

Redenen van de trefves jegensffoorloge.

streekt nyet alleen voor den tijt vant Bestandt, maer voor altijts, is bij de propositien ende vertoogen vande H e e r e n Ambassadeurs mit pertinente ende solide redenen aengewesen. ix.

De

H e e r e n Staten Generael ende van H o l l a n d t

ende "West-Yrieslandt i n t particulier, bij aduys vande C o l legien vanden Hoogen ende Prouincialen R a d e n ende L u y den vande Reeckenninge, hebben oock vanden beginne der handelinge tzelue voor genouch

geacht, ende

ouersulcx

nyet anders vande Eertshartogen nochte vanden Coninck van Spaignien begeert, naer inhout vande handelinge vanden x x i i i j x.

en

A p p r i l l i s 1607.

Jae ongevaerlijck drye maenden daer nae van nieus

daer op geconsulteert

wesende,

i n t concipiëren van het

formulier, daer nae de aggreatie vanden Coninck begeert werde, is bij aduys vande presenten H e e r e n Ambassadeurs iteratiuel. tzelue alsoo verstaen. xj.

E n d e de saeeke wel geexamineert zijnde, sal naer

rechten ende redenen moeten verstaen worden, dat tgeen meer begeert

is ofte begeert wordt, veel eer schadelijck

als dienstelijck i s , ouerraits der landen vrijheyt geen ander fondament en mach hebben, als 't voors. decreet,

twelck

exempelen heeft van verscheyden Rijcken ende L a n d e n , die bij gelijck decreet

haer bevrijt hebben van 't gebiedt van

hare Coningen ende H e e r e n . E n d e daeromme is oock i n de handelinge tot meermael aen den Gedeputeerden der vijanden verclaert dat de H e e r e n Staten noch bij coope, noch bij gifte, nochte

renunciatie, noch eenich

andere

titule vanden vijanden, haer vrijheyt hadden ofte en begeerden te hebben, inaer alleenlijck vuyt het voors. decreet, bevesticht ende bezegelt met soo veel vergoten bloets ende geleden schaden. E n d e makende het voorgeslagen B e s t a n t , heeft den Coninck van S p a i g n i e n , sonder eenige restrinctie, bij de brieuen van aggreatie vanden x v i i j

en

Septembris,

voldaen de belofte, begrepen i n de brieuen van verbande

Redenen van de trefves jegens d'oorloge. vanden Eertshartogen vanden x x i i i j

en

233

Apprilles 1607, aen-

gesien deselue alleenlijck gerestringeert zijn van daer aen nyet gehouden te wesen, ingeualle noch vrede noch bestandt geaccordeert en werde. E n d e al tgeene bij de Heeren

Staten geresolueert ende daer op i n t eerste articule

vande handelinge de vrede gestelt i s , om malkanderen te accommoderen

ende

mit eenicheyt te besoigneeren, en

mach tot nadeel der landen nyet gebruyckt worden, bijsonder terwijlen tzelue nyet en importeert, ende dat men eenparich eens zijnde dat het bestandt voor het oorloge moet werden geamplecteert, soo en behoort hetzelue nyet beleth te worden om eenige woorden. E n d e is de oprechte meeninge i n t nemen vande voors. resolutie geweest, om malkanderen te verseeckeren, dat men der landen vrijheyt zoude conserueeren, ende nyet i n kerckel. ofte andere saecken yet toestaen, dat eenichsints daer tegens moehte strijden , gelijck bij dese handelinge oock nyet gedaen en wordt. xij.

Opt geene geseyt werdt, dat ons wederpartije geen

gelooff willen houden ende daeromme het eerste articul vande vredehandelinge difficulteren, ende diergelijcken voorstellen , deselue mogen wel gelooft w e r d e n , om dies te beter

op onse hoede

te wesen; raaer dat men daeromme

soude naerlaten de vuyterste rigeuren vanden oorloge (bestaende i n o u e r u a l , moort, b r a n t , rooff, slauernye ende verlies van alle hetgene men i n de weerelt lieff ende weert heeft, die men bij oorloge altijts onderworp is) te ontgaen ofte uyt te stellen, is tegen alle reden van State strijdende. xiij.

D a t men om sulcken gevoelen soude naerlaten te

behertigen de behoudenisse van alle de litdmaten vande V n i e (ende hem i n gevaer stellen van hondert te verliesen ende nyet één te mogen w i n n e n , als i n specie sal connen aengewesen worden, is 't noot) is strijdende tegens de beswooren belooften der landen welvaert ende behoudenisse. xiiij.

D a t men daeromme soude naerlaten de alliancien

mitten Coningen van Vranckrijck ende Groot Brettaignien

234

Redenen mn de trefves jegens d oorloge. }

voor onse defensie ende behoudenisse te laten effect sort e r e n , ende hare C o n i n c k l . g u n s t e n , affectien ende assistentien voor ons te behouden, strijdt jegens alle redenen van State, jegens der landen dienst ende weluaert, jegens de danckbaerheyt ende 't respect, dat men hare Majesteyten schuldich i s , jegens de beloften aen deselue formeel, gedaen, van met haer bewillinge, r a e t , aduys ende contentement i n dese handelinge te procederen, daer jegens,

ende doende

soude nyet alleen alle voordere assistentie

geweygert, maer oock de Coningen vruntscbap verlooren, ende noch swaerder veroorsaeckt mogen werden. xv.

D a t men om tzelue gevoellen oock soude naerlaten

te redresseren den beswaerlijcken staet der l a n d e n , om die te stellen i n sulcken p o i n c t e n , dat die nyet en valle i n confusie, en soude nyet k u n n e n verantwoort werden n u nochte i n toecommende tijden. xvj.

D a t men daeromme oock soude naerlaten de lasten

van oorloge meer als de helft te lande, ende het meerendeel te water te verminderen, ende de landen van veel onnutte forten ende costen te ontlasten, en can mit redenen nochte met de welvaert der landen nyet bestaen. xvij.

D a t men mede, omme tzelue gevoelen, alle jaers

meer als twintich duyssent onnosele luyden van Abrahamsofte de bouwneeringe soude doen beschadigen, jae r u y n e r e n , en mach mit goeder consciëntie nyet geschieden. xviij.

D a t m e n , omme tselue gevoelen, de zeevarende

l u y d e n , soo ter coopvaerdije, groote, smalle, als clijne visscherijen, de zee bouwende, soude van nieus stellen i n gevaer van vermoort, gevangen, gerantsoenneert, op galeijen .geworpen, van hare reyse verstooten ende van hare neeringe verjaecht te werden, en can den staet der landen oock nyet lijden, als te seer schadelijck, nyet alleen voor de zeevaert, maer oock voor alle neringen ende hantwercken daer van dependeerende. V e e l m i n behoort, om sulcke onseekere vreese, het landt i n gevaer gestelt te worden om bij een notabel

Redenen van de trefves jegens d'oorloge.

235

ongeluck (twelck men alle dagen bij oorloch, tzij door verrassinge off ge welt onderworpen is) een generale alteratie onder de gemeente te verwachten, die hem mit redenen souden mogen beclagen, dat, men het bloedich oorloch voor een godlijck, eerlijck ende verseeckert Bestandt (selffs tegen den Staet ende aduys van" Coningen ende P r i n c e n alhier tot onse assistentie op ons eygen versouck gesonden) soude hebben geprefereert. xix.

Op tgene men seyt, dat den Coninck van Spaig-

nien bij Bestant zijn zaecken sal redresseren ende zijne macht i n de I n d i e n verstercken, daer op dient g e l e t h , dat den Coninck van Spaignien het redres van zijne saecken i n zijn eygen handen heeft, bij veele middelen, en namentl. bij e e n , te weten: het surcheren vande betalinge vande interesten (drye mael meer jaerlijcx importerende als alle het incommen der Vereenichde Landen). E n d e die nootelijckheyden tot de Indische vaerten en connen hem nyet gebreecken, soo lange hij met Vranckrijck, E n g e l a n d t , Dennemarcquen ende de Oostersche steden i n vrede is. M a e r onse principale sorge moet wesen op ' t redres van onsen S t a e t , die ouer H o l l a n d t en "West-Vrieslant soo hooch beswaert i s , dat men maentl. meer als eens soo veel moet opbrengen, als men voor de redemptie vanden x xx

e n

e n

en

penninck (ten deele oorsake vande oorloge) i n 't jaer

opgebracht heeft,

ende ouersulcx meer als vieren twin tich

mael soo veel; en noch en can men daer mede niet volstaen, noch jegens ouerual verseeckert wesen. xx.

Opt tgene men voorstelt, dat de jesuiten ende haers

gel. i n den landen meer sullen commen bij tijde van 't Bestant, als oorloge, daer jegens can men soo well ende beter bij Bestant voorsien als bij oorloge. xxj.

' T i s oock buytten alle apparentie, ende strijt jegens

de vromicheyden ende eere der L a n d e n ende den goeden ingesetenen van d i e n , ende hare geëxperimenteerde couragie, affectie, oordeel, constantie ende patiëntie, dat men

Redenen van de trefves jegens d'oorloge.

236

soude raeennen, dat de regierders van dezelue landen ende steden jegens de meneen ende practijcquen der vijanden, ende jegens het verval vande discipline militaire ende diergelijcken saecken nyet en souden beter bij Bestandt als oorloge connen voorsien. xxij.

Off der L a n d e n ende Steden neeringen toenemen

off verminderen sullen door het bestandt, staet i n Godes handen, die i n alles zijnen zegen geeft naer sijn welgeu a l l e , maer meest segent den geenen die godlijcke ende eerlijcke neeringen soucken ende vorderen. xxiij.

Vande arresten, die i n Spaignien te vreesen zijn,

is meer swaricheyt bij oorloch als bestant, alsoo den vijant de trafficque toelatende,

een yegelijck aldaer sal willen

handelen, oock bij oorloge, sonder eenige

verseeckeringe

als de experientie ende onse eygen remonstrantien aen de Co

e

M a * van Engelandt hoochst loffelijcker gedachtenisse,

hebben geleert, ende bij handeiinge sullen de L a n d e n bij belofte, ende oock bij garandt vande Coningen van V r a n c k rijck ende Groot B r e t t a i g n i e n , verseeckert wesen. xxiiij.

D a t den vijandt minder garnisoenen bij Bestandt

sal houden als w i j , is van clijne consideratie, hoe wel hij soo wel zijne frontieren jegens V r a n c k r i j c k , als de L a n d e n , sal moeten verseeckeren, ende ouersulx i n veel plaetsen garnisoen houden. xxv.

'Tgene men voorstelt, dat de Oost-Indische C o m p

e

door het Bestandt soude prejudicie lijden, en heeft geen fondament; jae het Bestant gemaeckt zijnde, sal men terstont bevinden, dat de actiën vande voors. Compaignie veel beter sullen wesen als bij oorloge. xxvj.

"Want bij bestandt zal de Compaignie haer han-

deiinge doende, mede bij bestant, veel minder costen ende consequentelijck meer proffijts doen. xxvij. loge,

E n d e indien sijluyden haer neeringe doen bij oor-

zoo sullen de H e e r e n Staten (bij Bestant i n dese

Landen) middel hebben omme aldaer het oorloge tot haren

237

Redenen van de frefves jegens d'oorloge.

laste te continueren ende de Compaignie laten traffiqueren, sonder dat eenige apparentie ter weerelt heeft, dat notable assistentie aen de Compaignie van wegen de H e e r e n Staten gedaen k a n werden, bij hervattinge ende continuatie vande oorloge i n dese L a n d e n , aengesien de eerste ende laetste sorge moet wesen, volgens de gesworen V n i e , de L a n d e n ende goede ingesetenen van dien jegens ouerual vooral te beschermen.

E n d e en. mach de Compaignie haer

oock nyet beclagen, dat zijluyden aldaer i n oorloge soude moeten blijuen, alsoo geen ondersaten van eenich Coninck ofte Potentaet vande Christenheyt daer anders oyt heeft gevaren ofte gehandelt, ten ware bij special ende gelimiteert consent. xxviij.

Op 'tgene geseyt wordt, dat men bij oorloge een

West-Indische

Compaignie sal formeren

ende daer van

groote proffijten wachten, daer op staet te l e t t e n , dat de costen altijts zeecker, maer de proffijten onseecker souden wesen,

en dat men op alsulcke onseeckere ende broose

fondamenten

geen acht en behoort te n e m e n , daer men

consulteert van landt ende luyden jegens de

vuyterste

rigeuren vanden oorloge te verseeckeren. xxix.

' T is noch verde te soucken, het verleenen van

't octroy voor de Compaignie na den gedaen voorstel, ende noch verder, de subsidie aen deselue Compaignie te doen. D e participanten en sullen bij auontuyre soo gereet nyet wesen, ter wijle de luyden alle daechs scrupuleuser worden hare penningen voor vele jaren op onseeckere winste vuyt te stellen.

A l s de Compaignie geformeert zoude wesen,

alsdan zoude noch onseecker z i j n , off men met vrucht yet zoude connen

vuytrechten, want de exploicten die men

vuyt de scheepen

te lande voorneempt te doen, zijn ge-

heel onseecker, vallende dickwils het beleth sulx dat men aen de voorgenomen

plaetsen nyet en can comen,

ende

schoon aen 't landt gecommen sijnde, hebben de exploicten hare difficulteyten ende loopen ordinarie met schade ende

238

Eedenen van de trefves jegens $oorloge.

schande te nyet. ' T is oock onseecker off men i n zee yemant sal sien ofte bejegenen; ende yemandt bejegent zijnde, is onseecker, off men malckanderen sal k u n n e n aendoen; ende malcanderen aendoende, is onseecker, wie die victorie hebben s a l ; maer het is seecker, dat de costen zeer groot zouden vallen. xxx.

A l l e welcke redenen wel geexamineert zijnde, zal

bij alle eerlijcke l u y d e n , die gesont oordeel gebruycken, wel verstaen werden, dat het voorgeslagen Bestandt veel beter is als het oorloge. E n d e als men daer bij voucht, dat men i n twee jaren van het jegenwoordige bestandt, te weten van seuen ende acht, noch i n eere noch i n reput a t i e , noch i n l a n d e n , p r o u i n t i e n , steden ofte plaetsen nyet verlooren heeft, veel duyssenden menschen minder bedrouft ende beschadicht zijn, ende minder costen gedaen als i n twee jaren te vooren, tusschen de veertich ende vijfftich hondert duyssent g u l d e n , ende dat men wel vijfftien hondert duyssent gulden soude hebben connen versparen, indien mit eenicheyt de saecken hadden mogen beleydt worden, soo sal lichtelijck verstaen werden de apparentie voor het toecommende, nyettegenstaende a l wat men ter contrarie voorstellen m a c h , aengesien datter geen beter leere en is dan de experientie van veel jaren. Y o o r 't bes! uyt worden versocht ende gebeden die geen e n die directelijck ofte indirectelijcken meer totten oorloge als tot het bestant genegen souden mogen zijn, wijsselijck eS tijtelijck te willen ouerleggen, dat het voordeel van dese L a n d e n , i n den oorloge gehadt, bestaende i n ' t ophouden van des vijants voortganck tot der L a n d e n o n derganck, naer menschen verstandt meest veroorsaeckt is door dien den vijant ontrent vijfftich mael mutinatien onder zijn volck heeft gehadt; bouen d i e n , dat de meeste ophoudinge van ons verlies ende het wedercrijgen van eenige plaetsen, bij ons te vooren verlooren, geuallen z i j n , als de twee derdendeelen van des vijants macht i n Vranckrijck

Redenen mn de trefves jegens d'oorloge.

239

geoccupeert was; ende daer beneffens, dat men bij verlies vande groote ende clijne steden van B r a b a n t , Vlaenderen ende andere P r o u i n t i e n , veel meer l a n d e n , steden ende menschen

i n weynich jaren verlooren

ende

onder

den

Spaignaert ende 't Pausdam gebracht v i n d t , als i n alle de Vereenichde P r o u i n t i e n s i j n , ende dezelue mede, rijpelijck ende tijtelijck, sonder passie ouerwegende 'tgeene i n 'tlaeste jaer van oorloge, te weten i n den jare 1606, soo te water als te lande is gepasseert,

nyettegenstaende dat men i n

denseluen jare ouer de twaelff duyssent mannen te voet ende duyssent te paert meer i n dienste gebruyckte, als men tegenwoordelijck (ende noch bouen slants vermogen) heeft. Oock bedenckende, wat, sonder den extraordinaris reegen ende het failleren van twee dangereuse ende ten naesten geëffectueerde

aenslagen der vijanden, noch schadelijcker

ende beswaerlijcker (zelffs voor den landen van H o l l a n d t ende West-Vrieslandt) te passeren apparent was, ende dat men voor den toecommenden tijt gelijcke swaricheyden (tot onuerwinnelijcke schaden) onderworpen blijft, — en sullen nyet k u n n e n twijffelen off sulcken godlijcken, eerlijcken ende verseeckerden Bestandt behoort het oorloge geprefereert te worden, ende dat men bij goede regieringe (die met Godts hulpe lichtelijck can gestelt en onderhouden worden) veel beter de Vereenichde L a n d e n ende alle de leden van d i e n , van den ouerval ende practicquen der vijanden sal konnen bewaren ende beschermen bij Bestandt, als oorloge.

E n d e bij het aennemen vant voors. Bestant

sal Gods rechtvaerdigen thoorn, der voors. Coningen gramschap ende misgenuegen ende de bedrouffenissen van veel duyssenden vromen ende oprechte lieffhebbers des vaderlants mogen geweert worden, daer ter contrarie het prefereeren van een oneyntlijck, bloedich, beswaerlijck, schadelijck, nyet noodich ende, consequentelijck, onrechtveerdich oorloch moet vergeselschapt blijuen mit ontallijcke miserien, calamiteyten ende onheyl.

ACHTSTE

VERGADERING.

11 Mei 1872.

BIBLIOTHEEK. — PLATEN, —

MOSAIEKEN

VLOEB. —

PORTRETTEN E N

ARCHIEF VAN DE DÜITSCHE ORDE. —

DERLEGGING VAN D E REDENEN VAN DE TREFVES. —

WEBRIEF

V A N P R . MATJRITS A A N D E PROVINCIËN OVER H E T B E S T A N D , 1608. —

CONSIDERATIEN

VAN P R . M A U R I T S E N GRAAF

MAURITS

V A N N A S S A U OP D E R E D E N E N V A N D E A M B A S -

SADEURS,

1608.

BIBLIOTHEEK.

T e n geschenke ontvangen: Y a n den Schrijver: J h r . J . J . de Geer van Oudegein, Archieven van de Buit' sche Orde, Baïye van Utrecht

U t r e c h t , 1871. 2 vol. 4°.

H . M . K e s t e l o o , Wandelingen door de voormalige SmaUtad Domburg.

M i d d e l b u r g , 1871. 8°.

D r . H . B u n i p , Lilerar. Handweüer für das kath. Deutschland, n°. 116. 8°. M r . G . W . Y r e e d e , Voorouderlijke wijsheid in hagchelijke tijden.

Het Ministerie der Raadpensionarissen Simon v. Slinge-

landt, Pieter Steyn en L. P. v. d. Spiegel herdacht. 1872. 8°.

Utrecht,

Bibliotheek.

Mosaieken vloer.

Portretten en platen*

241

W . N . D u r i e u , Supplement op het Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreffende de geschiedenis des Vaderlands enz. H.

L e i d e n , 1 8 7 2 . 8*. Q. J a n s s e n , Vlissingen,

de tweede lichtstraal van den

morgen onzer vrijheid. W a g e n i n g e n , 1 8 7 2 . 8°. Y a n Burgemeester en "Wethouders van U t r e c h t : Verslag van den toestand der Gemeente Utrecht over 1 8 7 1 . Utrecht, 1872. 8°.

MOSAIEKEN

VLOEE.

D e H e e r M r . B . J . L . de Geer van Jutfaas vertoont eene met zorg gemaakte afteekening van den Mosaieken vloer van gebakken tegels u i t de 12e eeuw, die gedeeltelijk op het Stadhuis berust en voor het overige nog een el onder den beganen grond ligt i n den t u i n van J h r . M r . J . L . A . M a r t e n s op het St. Janskerkhof, ter plaatse waar oudtijds de proostdij van St. J a n s t o n d , van een der zalen van welk gebouw hij het plaveisel uitmaakte.

POETEETTEN E N PLATEN.

D e H e e r Nijland geeft ter bezichtiging een aantal historische portretten, alsmede een zeldzame plaat van 1 6 5 3 , zijnde eene: Perfecte afbeeldinge van het wonderlicke schip gemaakt te Rotterdam. latere monitors.

H e t schip was een voorlooper van de O f de uitvinding toen tot eenig gevolg

geleid heeft, is den spreker niet bekend.

XXVIII. J .

18

242

Archief enz.

Wederlegging enz.

A R C H I E F V A N D E DTTITSCHE

ORDE.

D e H e e r M r . B . J . L . de Geer van Jutfaas vestigt de aandacht op het onder de ten geschenke ontvangen boeken zich bevindende Archief

van de D. Orde, Balye van

Utrecht. Spreker doet hulde aan de groote zorg, waarmede de H e e r J . J . de Geer van Oudegein deze uitgave heeft bewerkt en deelt eenige belangrijke bijzonderheden mede omtrent de Duitsche Orde en hare vertakking i n ons vaderland.

WEDERLEGGING v a n de r e d e n e n v a n de

trefves,

GECONCIPIEEKT I N D E V E R G A D E B I N G E V A N D E S T A E T E N V A N H O L L A N D ! ? DOOR D E N PENSIONNAIRIS V A N AMSTELREDAMME. Uit het Archief van H I L T E N .

Omme op het stuck vande geproponeerde treues te beter te mogen l e t t e n , soo dient geconsidereert, dat de heere van der H o r s t i n M a y o 1606 van wegen de Eertshartogen, alhier geschickt is geweest, omme de saecke te prepareeren ende den voorsmaeck te geuen tot eene vaste ende bestendighe vrede ofte bestant.

Daer op gevolcht i s , dat

de voors. heere van der H o r s t daer naer den 13 Januarij 1607 i n de Vergadering vande E . M o . H e e r e n Staten Generael tot dien eynde gedaen heeft eene propositie, op dewelcke de voors. H e e r e n Staten Generael, — alsoo de propositie relatyff was tot seeckere zijne instructie, gedateert den 6 M e y 1606, brieuen vanden xij Decembris anno voors ,

243

Wederlegging van de redenen van de trefves. ende acte van commissie vanden i i j

en

Januarij 1607, — daer

vuyt claerlijck te verstaen was, dat d'Eertshartogen alsnoch continueerden i n hare ongefundeerde pretensien i n ofte tot de Vereenichde P r o v i n t i e n , —

alsoo den voors. heere van

der H o r s t voor affscheyt gegeuen hebben, onder andere, dat deselue H e e r e n S t a t e n , om rechtvaerdige

redenen,

bij solempneel decreet verclaert waren vrije S t a t e n , welck decreet

sedert vijff en twintich jaren herwaerts met ver-

scheyde publicque acten ende handelingen, oock met de machtichste Coningen en Potentaten i n E u r o p a was bevesticht, ende bij hare E . M o g e n d e , voor haer zeluen ende alle hare gesworen bontgenooten (die vuytte hanthoudinge vande V n i e , soo met geweit als heymelijcke menéen ende practicquen, waren getogen,

daer van redintegratie be-

hoorde te geschieden), door de genade van Godt ende assistentie van hoochgemelte Coningen ende P o t e n t a t e n , met alle vuytterste debuoir loffelijck was gemaincteneert. Hebbende haer E . M o . op verscheydene gelijcke openingen,

—

oock lest vande Roomsche Keyzerlijcke M a , — verclaert, fc

dat noch goddelijck, eerlijck, noch zeeckerlijck en conde gehandelt worden metten genen, die ter contrarien i n ofte totte Vereenichde Nederlanden yet pretendeerden: — Sulcx dat haere E . M o . daer bij noch persisteerden ende hem voor

Godt den H e e r e , alle de weerelt ende sunderlinge

de Nederlanden, onschuldich hielden van alle miserien, schaden ende o n h e y l e n , den Nederlanden ende hare nagebueren door diergelijcke onrechtmatige pretensien ouergecommen ende verder ouer te commen. W a e r uyt blijckt, dat haere E . M o . , beneffens haer voors. gedecreteerde,

be-

vesticht ende gemaincteneert recht, daer van behoorlijcke erkenttenisse begeert

hebben van hare partije, alvooren

i n eenige handelinge te treden. W a e r naer de voors. handelinge bij den Commissaris Jehan N e y e n hervat i s , ende naer dat denseluen Commissaris tot tweemalen toe affgeslagen was, sijn geproponeerde

vande vaerten op de I n 18*

244

Wederlegging van de redenen van de trefven.

dien te verlaten, is eerst bij de offren der Eertsbartogen vanden x i i j

en

Martij 1607 der L a n d e n vrijheyt erkent, ende

i n de brieuen van verbande vanden xij ende xxiiij A p r i l l i s des seluen jaers, bij de Eertshartogen ende H e e r e n Staten Generael versegelt, tot dryemael toe gerepeteert van wegen de voors. Heeren Staten ende daer beneffens bij de Eertshartogen belooft vande voors. verclaringe ende trefues, bij de voors. acte getuaeckt, te leueren, binnen doen eerstcommende drye maenden, aggreatie ofte ratificatie van Coninck van Spaingnien. 'Twelck nodich geacht werde voor soo veel aenginck het temporeel ende vanden Coninck van Spaignien dependerende recht, dat d'Eertshartogen op de Nederlanden eenichsints soude mogen pretenderen. W a e r en bouen de voors. Eertshartogen noch belooft hebben, binnen den voors. tijt van drye maenden, te leueren gelijcke verclaringe vanden Coninck van S p a i g n i e n , als sij Eertshartogen gedaen hadden, van der L a n d e n vrijheyt, voor soo veele zijne M a * raeckte.

Wesende

tzelue bij den voors.

H e e r e n Staten noodich geacht, omme als der Eertshartogen pretens recht soude mogen ophouden, voor den toecommen tijt ende i n allen geualle oock bevrijt te blijuen tegens de pretensien vanden Coninck van Spaignien. B e louende de voors. Eertshartogen noch hare gedane verclaringe van der L a n d e n vrijheyt te onderhouden en doen onderhouden, oock alle directe ende indirecte contraventien van dien te repareeren ende doen repareeren: alles onder alle generale ende particuliere renunciatien ende verbanden daer toe behoorende.

Wesende de voors. aggre-

atie ende respectiue erkentenissen van der L a n d e n vrijheyt, soo bij den C o n i n c k , als de Eertshartogen te doen, te meer van noode geacht, om alsoo, bij de bekentenisse van beyde onse voors. parthijen, sonder bloetstortinge te vercrijgen de victorie van onse saecke, die mette wapenen soo zeecker nyet vercregen soude connen worden. Daer mede, sonder tegenspreecken, voorseecker vuytgewischt soude werden

Wederlegging van de redenen van de trefves.

245

de leelijcke ende odieuse naem van rebellen, oock de luyden binnenslants, die noch een angel i n haer gemoet hebben, aen den Coninck van Spaignien hangende, gerust gestelt souden worden, ende de regeeringe vanden Staten voor haer wettige Ouerheyt i n haer herte souden erkennen ende aennemen.

E n d e daer beneffens

'tzelue

strecken soude bij alle de weerelt tot justificatie van ons oorloch

ende vande actiën vanden H e e r e n S t a t e n , mijn

Heere den P r i n c e H o . L . M e . , met zijne E x c . ende het geheele H u y s van N a s s a u , mitsgaders tot justificatie der alliantien ende subsidien vande vuytheemsche machtichste Potentaten

onse vruynden,

eensamentlijck

om

dezelue

voortaen te beter ende te meerder tot continuatie vandien te bewegen.

Gemerckt zijluyden, met ons confedera-

tion gemaeckt ende ons gesubsidieert hebbende, voor dat de voors. Coninck ende Eertshartogen de voors. erkentenisse deden, ontwijffelijck geene swaricheyt nae alsulcke geobtineerde verclaringen souden maken, omme 'tzelue te vermeerderen: sonderlinge aenschouw nemende dat zij alsdan

sonder opsprake te meer souden mogen

letten op

het interest, dat zijluyden bij onse conseruatie hebben. D i t aldus gepasseert zijnde, heeft den audiencier Yereycken op den x x i i i j

en

Julij anno 1607,

nae den voors. x x i i i j

en

wesende drye maenden

A p r i l l i s , vuyt Spaignien ouergele-

u e r t , i n plaetse van eene behoorlijcke aggreatie ofte ratificatie ende gelijcke verclaringe vanden Coninck van Spaign i e n , eene zeer deffectueuse ratificatie van seluen C o n i n c k , daer bij h i j , i n 't hooft van d i e n , de Eertshartogen i n t i t u leerde P r i n c e n ende Souueraine H e e r e n , eygenaren vande Nederlantsche S t a t e n , ratificeerende alleenlijck, tot dryemael toe, wel restrictiuel., de suspentie van wapenen, sonder voorder aggreatie ofte gelijcke verclaringe als bouen vande voors. Coninck. "Waer op den x j volgende

en

A u g u s t y daer aen

d'Heeren Staten geantwoort hebben, de voors.

acte inperfect ende defectueux te wesen, soo i n de gege-

246


uen qualiteyt ende forme, als i n de substantie, naer breeder inhouden van 'tzelue antwoort; daer bij oock hare E . M o . verclaerden, op de gedaen offren ende presentation van hare ïïoocheden, mette prouincien, leeden ende steden, noch andere geinteresseerde nyet i n besoingne te connen eommen, voor ende alleer hare H o o c h

en

de belooffde brie-

uen van aggreatie ende gelijcke verclaringe i n behoorlijcke forme ende substantie ouergeleuert souden hebben, volgende het concept,

daer van bij hare E . M o . gemaeckt

ende den voors. audiencier ouergeleuert. M e t welck concept de Comissaris Jehan N e y e n naer Spaignien is gereyst, ende den x x v j

en

Octobris 1607, beneffens den audiencier voors.,

i n de Generaliteyt gebracht heeft eene andere aggreatie off ratificatie van tgene de Eertshartogen verclaert ende gedaen hadden, met gelijcke verclaringe van Coninch van Spaignien, conform tvoors. Concept, gedateert den x v i i j

en

Septembris anno voors., inhoudende insertie vander Eertshartogen

handelinge, verclaringe en

beloften.

"Welcke

voors. tweede aggreatie ende gelijcke verclaringe vanden Coninck bij den H e e r e n Staten Generael den i j

e a

Nouem-

bris 1607 geaccepteert i s , onder expresse protestatie van n u off naemaels nyet te connen aenneemen eenich poinct vande voors. brieuen, d a t , directelijck off indirectelijck, tegens de voors. aggreatie ende verclaringe, mitsgaders de belofften vanden Eertshartogen soude mogen beduydt ofte verstaen worden. Verclarende daer bij de voors. Heeren Staten, i n de qualiteyt (bij haer doen wederomme gerepeteert) als Staten van vrije L a n d e n ende P r o u i n t i e n , daer op Hoochgemelde Coninck ende Eertshartogen nyet en pretendeeren, dat zij wel ordre souden connen stellen ende onderhouden i n alle saecken, den welstandt, staet ende Eegieringe derseluer L a n d e n aengaende (daer onder bij monde geseyt

wierde, voornementelijck begrepen

te

worden het poinct vande E e l i g i e ) , sonder dat daer van i n de principale handelinge van vrede ofte bestandt van

2é7


wegen Hc-oehgedachten C o n i n c k ofte E e r t s h a r t o g e n , yet gheproponeert ofte gepretendeert mochte worden, ten ware men de voors. formele ende

solemnelen beloften wilde

contrauenieren, nemende voorts den tijt van ses weecken, om voorder te delibereeren op de handelinge. W e l c k e n tijt van ses weecken omgecommen zijnde, de Staten Generael den x x i j

en

Decembris 1607 eikanderen bij acte ter goeder

trouwen belooft hebben (alleer geresolueert worde van den vijant op de aengeboden handelinge van vrede off bestandt voor veele jaren i n tlandt te laten commen), dat bij voortganck van deselue handelinge ende besoingne, i n t eerste articule vandien, claerlijck ende uytdruckelijck soude moeten gestelt ende toegestaen worden de qualiteyt der Vereenichde L a n d e n als vrije lantschappen, daer op noch den Coninck van Spaignien nochte d'Eertshartogen nyet en pretendeerden; ende dat i n der bester forme, sonder dat tegens de voors. vrijheyt eenige poincten i n de voors. handelinge toegestaen ofte geaccordeert souden worden, noch i n kerckelijcke, noch i n waerlijcke, noch i n andere saecken.

E n d e i n geualle van wegen Hooehstgedachten Co-

ninck ofte Eertshartogen daer tegens gepersisteert werde, de voors. Coninck ende Eertshartogen i n haer ongelijck gestelt, ende voorts met ernst ende gemeene macht der tsamentlijcke P r o u i n t i e n , ende (ist doenlijck) t'impetreeren vande C o n i n g e n , Potentaten ende Stenden, hare saecken toegedaen, het oorloch hervat ende door Godes genade ende goede ordre tot eene christelijcke, eerlijcke ende verseeckerde vuytcomptste gebracht soude worden. 'sanderendaechs, den x x i i i j

en

Daer op

Decembris, den Eertsharto-

gen bij den Staten aengeschreuen i s , met relatie vande voorverhaelde acten vanden x i i j Aprillis, xviij

en

en

Septembris, x x v j

Martij, xij en

en

ende x x i i i j

Octobris ende i j

en

eu

No-

uembris voors., dat om redenen, i n de antwoorde van den l l

e n

Nouembris verhaelt, oock onder verclaringe ende protestatie daerinne vervat, ende dat men nyet en verstonde te wijc-


248 ken

daer van, noch oock vande beloften van hare ïïooche-

d e n , den x x i i i j

en

A p r i l s 1607 gedaen,

Commissarissen op

de handelinge i n t landt souden mogen commen.

W a e r op

de Eertshartogen den lesten van deselue maent December gerescribeert hebben, dat ze den voors. brieff vanden x x i i j Decembris voors. ontfangen,

en

ende daervuyt der H e e r e n

Staten resolutie verstaen hadden, sonder daer tegens yet te seggen, ofte alvooren (gelijck sij behoort hadden te doen) ouergesonden

te hebben

aen de H e e r e n Staten de ge-

staerte procuratie vanden Coninck van S p a i g n i e n , indien zij haer daer mede hadden willen behelpen Heeren

Staten verclaringe vanden i j

derseluer schrijuens den x x i i j

en

e n

tegens der

Nouembris ende

Decembris gedaen, behal-

uen dat deselue procuratie oock eygentlijck raect Commissarissen, — die oock thaerder aencompste pen i s , sonder

daer op te besoingneren.

het nyettegenseggen

sijne

verwor-

Z u l x dat door

ende de dadelijcke compste van des

vijants Commissarissen geacquiesceert is der H e e r e n Staten

antwoorden vanden i j

vanden x x i i j sequentelijck

en

e n

Nouembris ende het schrijuen

Decembris, daertoe relatyff zijnde, ende conden

Heeren

Staten geacquireert i s ,

selffs

door geaccepteerde aggreatie ende verclaringe vanden Coninck van Spaignien, den i j gedaen,

e n

Nouembris bij haer E . M o .

de qualité van vrije l a n d e n , alvooren i n eenige

handelinge te treden, gelijck origineelijck altijt d'intentie geweest ende bij den H e e r e n Staten elckanderen,

nyet

bij forme van resolutie, maer bij solempnele acte van x x i j

en

Decembris belooft is. E n d e de voors. Commissarissen den eersten Eebruarij 1608 i n tlandt gecommen zijnde, is volgende de voors. acte van beloften bij den Staten malcandren gedaen, ende vuyt cracht vande verclaringe des C o nincx ende der Eertshartogen, i n derseluer beyden namen ten

ouervloet, i n 'teerste articul vande vredehandelinge,

de erkende qualiteyt ende der L a n d e n vrijheyt, met aduys vande gesanten der Coningen ende E u r s t e n hier zijnde,


249

i n der bester forme zeer breet gestelt ende bij des vijants Commissarissen toegestaen,

selffs met congratulatie van"

voors. vrijheyt bij haer toegestaen wesende,

oock aen de

voors. Coningen ende E u r s t e n , ende gestelt i n de ligue met den Coninck van Groot Brettaignien gemaeckt. "Waer naer verscheyden poincten verhandelt zijnde, de Commissaris J e han Neijen den i j

e n

A p r i l i s deses jaers naer Spaignien gegaen

is op tstuck vande Indien ende andere vreemde vaerten, mitsgaders op tpoinct vande R e l i g i e , nyettegenstaende de voors. Commissarissen wel verclaert hadden, dat zij vande Religie nyet souden proponeeren ('twelck den staet van 't landt prejudiciabel soude zijn), maer alleen 'tgene raeckte 'treglement van d i e n , als men vuyt dese L a n d e n souden commen i n Spaignien, ofte aen d'andere zijde. Daer zijluyden nochtans al vanden laesten Junij 1607 (doen d ' j mancke ratificatie e

bij den Coninck van Spaignien gedaen is geweest), ende daer nae vanden eersten Januarij xvj acht, last hadden c

tot het point vande religie aider eerst te verhandelen, welcken last oock vernieuwt was vanden Coninck den x v i i j

en

Martij 1608. E n d e i s , n a lange wachten op des Commissaris Neijens wedercompste vuyt Spaignien, eyntelijck de vrede gebroocken

den x x i i j

en

Augustj 1608, om redenen

verhaelt i n 't affscheydt den voors. Commissaris alsdoen gegeuen.

N a e r welcke rupture vande vredehandelinge door

de Gesanten van Coningen en E u r s t e n , hier zijnde, den xxvij

en

Augustus voors., i n de Generaliteyt propositie ge-

daen is van Trefves; ende also bij deselue propositie de qualiteyt vande L a n d e n vrijheyt zeer mager gestelt was mette naevolgende woorden: „Datte trefues soude gemaeckt worden mette Heeren S t a t e n , als vrije Staten, op dewelcke den Coninck van Spaignien nochte hare Hoocheden nyet en pretendeerden", — zoo zijn de voors. H e e r e n Gesanten bij de Gedeputeerdens vuyt elcke P r o u i n t i e , insisteerende op de originele intentie ende de beloften vanden x x i j

en

Decembris malcanderen gedaen, versocht des vijants C o m -

250


missarissen

voor te houden,

dat vooral de qualité van

L a n d e n vrijheyt i n de handelinge op de trefues erkent en gestelt moste worden i n conformité van ' t j articule van e

vredehandelinge; — d a t oock de Oost-Indianen onder de trefues begrepen souden moeten worden, sonder vande religie i n de trefues yet fce proponeren,

ende dat de Gesanten

bij de voors. Commissarissen souden gelieuen te sonderen, off zijluyden daertoe

vanden Coninck van Spaignien last

hadden. W a e r op de voors. H e e r e n Gesanten den i x

e n

Sep-

tembris lestleden bij monde ende geschrifte verclaert hebb e n , dat des vijants Commissarissen te vreden waren trefues te maken voor seuen j a r e n , op de eerste ratificatie bij den C o n i n c k , den lesten Junij 1607 gedaen, den x x i i i j

en

vanden trefues

A p p r i l l i s daer te vooren met den Eertsharto-

gen gemaeckt.

M a e r soo de H e e r e n Staten daer op nyet

en begeerden te handelen ende naerder verclaringe vande L a n d e n vrijheyt vanden Coninck wilden hebben, versochten de voors. Gesanten, na dilay van tweemael vier dagen, dat des vijandts Commissarissen mochten hebben de geheele maendt van September, om te verwachten antwoort vanden Coninck van Spaignien op de propositie vande trefues bij den H e e r e n Gezanten gedaen, die welcke bij den Eertshartogen door een coureur expres naer Spaignien was gesonden. Versouckende n o c h , ten regarde vande commercien op de I n d i e n , tijt van twee maenden, om te verclaren off de handelinge aldaer soude mogen gedaen worden bij belieuen vanden Coninck ofte bij hostiliteyt; wel verstaende, indien 't geschieden mochte bij belieuen vanden C o n i n c k , dat i n sulcken geualle deser L a n d e n vrunden ende geallieerden i n de I n d i e n mede begrepen souden worden onder de trefues. E n d e daer op gedelibereert zijnde, is den x i i j

en

Septembris lestleden bij de H e e r e n Staten Generael geresolueert, ende des anderen daechs de Heeren Gesanten aengeseyt, dat, ter contemplatie van derzeluer H e e r e n ende Meesters, de H e e r e n Staten mochten lijden, dat des vijants


251

Commissarissen tot den lesten Septembris incluys alhier souden mogen

blijuen verwachten haer vuyterlijcke last

vuyt Spaignien, dewelcke soude moeten wesen om nochmaels te erkennen de vrijheyt vande Vereenichde Nederlanden sonder

eenighe

restrictie ofte conditiën, soo wel

vanden Coninck van Spaignien als Eertshartogen; sulcx dat dezelue

erkentenisse haer soude moeten

extenderen

nyet alleen voor den tijt dat de trefues soude dueren, maer oock voor altijt, tot contentemt vanden H e e r e n Staten Generael.

M i t s dat de Commissarissen vande Eerts-

hartogen haer souden

disponneren, om bij gebreck van

sulcke last te vertrecken den eersten Octobris, sonder te versoucken eenich voorder di'lay, soo weynich aen de Heeren G e s a n t e n , als aen den Staten, om dat het nyet geaccordeert en soude connen worden; welcken volgende d'zelue Commissarissen, door dien zijluyden geenen last en cregen, den lesten Septembris voors. zijn vertrocken. M i t s twelck voorts op 't stuck van geproponeerde trefues dient geconsidereert, 'tzij dat men verstae, dat wij al hebben de erkentenisse vander L a n d e n vrijheyt, soo wel vanden Coninck van Spaignien als d'Eertshartogen, gelijck hier vooren is verthoont jae, ofte datter oock verstaen mochte worden, dat wij de erkentenisse vanden Coninck van Spaignien nyet anders souden hebben, dan bij soo verre datter vrede ofte trefues gesloten

werde, —

datter i n beyden geualle noodich is

de qualiteyt vander landen vrijheyt te doen stellen ende erkennen i n de handelinge vanden trefues, conform het eerste articule gestelt i n de vredehandelinge. sten , om dat wij deselue

I n den eer-

luyden zijn i n de trefues, die

wij waren als men vanden vrede handelde, ende ouersulcx in d'zelue qualiteyt behooren gestelt ende erkendt te worden.

T e n tweeden,

om dat de natuyre van alle trefues

i s , alles i n zijn geheel

te l a t e n , ende dat dienvolgende

den Coninck van Spaignien i n toecommenden

tijden sus-

tineeren soude i n zijn geheel van pretens recht gebleuen

252


te wesen, ten zij de voors. qualiteyt als bouen voor al tijt gestelt worde.

T e n derden, om dat i n

toecommenden

tijden ons obsteren zoude het verschil vande breeder qualiteyt i n 't eerste articul vande vredehandelinge gestelt, als de qualiteyt i n de trefues nyet beuonden soude werden euen breet vuytgedruckt te zijn.

T e n vierden, om dat het

stellen van magerder qualiteyt innoueert en enerueert de voorgaende erkentenisse bij den Coninck ende Eertshartogen gedaen, mitsgaders de breeder extentie i n 't eerste articul vande vredehandelinge gestelt.

T e n vijffden, om

dat het de Prouincieh elckanderen belooft hebben bij acte vanden x x i j

ea

Decembris 1607, ende dienvolgens sulcx i n

de vredehandelinge is gestelt; oock daer op den x x x A u en

gustj 1608 de Gedeputeerde vuytte Prouincien bij de gesanten geinsisteert, ende den x i i j

en

Septembris lestleden

daer bij gepersisteert hebben, als hier vooren breeder is verhaelt.

T e n sesten, om dat den President E i c h a r d o t ,

i n zijn gevonden geprepareerde oratie, seyt de principale substantie vande saecke te bestaen i n de expressie vande qualiteyt, gedaen i n 't voors. eerste articul vande vredehandelinge.

T e n seuenden, om dat wij n u de voors. er-

kentenisse, soo wel vanden Coninck van Spaignien als Eertshartogen, beter nochmaels gedaen sullen crijgen, als hier naer bij een vredehandelinge, die gemeent wordt vuyt dese handelinge van trefues naemaels te sullen volgen: want de Coninck van Spaignien geduyrende de trefues machtiger ende fierder sal worden; wij ter contrarie swacker ende moedelooser, door 't openen vande hauenen van V l a e n d e r e n , op dewelcke bij Eranchoisen, Engelssen ende ingesetenen deser landen vrij geuaren, ende vuyt Vlaenderen ende Brabant vyt deselue hauenen, sonderlinge met stickgoederen, op Spaignien ende Portugael gehandelt sal worden, selffs bij de ingesetenen deser l a n d e n , omme hare goederen

i n Spaignien ende Portugail op den naem van

luyden aen d'ander zijde woonnende,

te beter te mogen


253

beschermen, ingeualle de trefues gebroocken mochte worden. W a e r door nyet alleen den handell ende coopmanschap hier te lande, maer oock de convoyen vermindert sullen worden; daer bij gevoucht dat deser landen schepen, goederen

en persoonnen

al tijt i n menichte i n Spaignien

en Portugail zullen wesen, daer se n u met proffijt qualijck connen v a r e n , door dien dat de schepen i n grooten getale gemaeckt zijn, omme op andere quartieren vande weerelt te gebruycken, ende den handel door 't vinden van vreemde vaerten van daer gediuerteert is.

Sulcx dat de Coninck

van Spaignien nyet alleen den ouden handel daer weder sal stabileeren, tot vermeerderinge van zijn incommen ende weluaren van zijn ingesetenen,

'twelck zij n u missen,

maer oock altijt i n zijn handen ende macht hebben, de schepen, goederen ende luyden deser landen, om i n Spaignien ende Portugael d'zelue aen te houden ende qualijck te tracteren, ende soo ' t h e m belieft, ons mette zelue oock hier te lande te commen becrijgen ende oueruallen. W a e r bij noch gebeuren c a n , dat de goede patriotten versteruende, verflauwen ofte vertrecken, tegens duytganck vande trefues soo hart nyet geinsisteert en sal worden op de voors. erkentenisse, om die bij vredehandelinge te vercrijgen, sonderlinge soo, bij dissensie off negligentie i n de regieringe, de saecken haer mochten disponneren tot reconciliatie. B o u e n alle welcke redenen, diennende om de qualiteyt der Landen vrijheyt, conform 'teerste article van vredehandelinge, gestelt ende erkent te hebben, noch hoochnoodich i s , dat de trefues gemaeckt werde voor twaelff, vijffthien off t w i n tich j a r e n , volgende den keure daer van den Heeren Staten gegeuen, nyet alleen bij de Eertshartogen i n de acte vanden x x i i i j

en

A p r i l l i s 1607, maer oock bij den Coninck

selffs i n zijne voors. aggreatie ende verclaringe vanden xviij

en

Septembris deszeluen jaers, deur dat daer inne ge-

insereert is de voors. acte vanden x x i i i j

en

Apprillis.

In

den eersten, om dat men soude mogen behouden deselue

254


gegeuen k e u r e , dewelcke (soo men gemeenlijck zeyt) geit waert i s , en buy ten twijffel de lancxste trefues alder diensiichst soude zijn. T e n tweeden, om dat bij minderjarigen trefues, nyet geweecken en werde vande fundamenten der voors. langer jaren.

M a e r ten derden, ter contrarie bij

't kiesen van twaelff, vijffthien, off twintich jaren gecorroboreert

ende vast gemaeckt werde, de voors. verclaringe

bij den Coninck van Spaignien gedaen den x v i i j

en

Septem-

bris 1607, bij soo verre getwijffelt mochte werden dat wij de voors. verclaringe vanden Coninck nyet en hebben, ten zij wij vrede ofte trefues met hem maecken: want i n allen geualle de voors. zijne verclaringe soo wel slaet op

de

voors. lange trefues, als op de vrede die n u gemist is. Daer bij ten vierden noch geconsidereert, dat de Coninck van Spaignien bij 't sluyten van lange trefues, soo wel als bij vrede, i n de voors. verclaringe belooft alle depeschen te doen, tot volcommen satisfactie vande Prouintien.

Ten

vijffden compt hier noch bij, dat door 't maecken van eorter trefues, sonderlinge als die maer alleen i n E u r o p a , indirectel. tot niet gebracht soude werden de Guinesche handelinge, die door 't vuyt voeren van manufacturen derwaerts en

't wederbrengen

van gout

vuyt G u i n e a , soo

grooten proffijt i n 't landt brengt ende veele schepen derwaerts geequipeert

werden, oock veel volcx bij de vaert

haer onderhouden.

Y a n gelijcken soude indirectelijck ver-

loren moeten gaen de handel op I n d i e n , ende voornemen tlijck op de O o s t - I n d i e n , niet alleen om dat den Coninck van S p a i g n i e n , hier trefues hebbende,

sijn macht aldaer

soude mogen employeren, maer oock om dat de B e w i n t hebbers daer toe nyet bewillicht en sullen cunnen worden, noch oock het varende volck op de Oost-Indien zullen willen varen bij oorloge, als 't hier trefues soude zijn, onder anderen om de periculen die z i j , i n Spaignien ende Portugael commende,

i n haer persoonen

ende

goederen

zouden hebben te vreesen, ofte vuyt Spaignien ende P o r -


255

tugael als gebannen soude moeten blijuen. E n d e s a l ' t vergaen vande voors. Oost-Indischen handel de Coninck van Spaignien i n zijn incommen seer stereken ende hij nyet meer te vreesen hebben het verliesen van zijne galioenen ende caracken, die tot dertich toe bij de Oost-Indische Compaignye verouert ende vernyelt z i j n , ende hij heeft moeten lijden dat twe sijne gereformeerde vloten door de Oost-Indische Compaignie ouerwonnen, Tudora ende A m bona ingenoemmen, M a l a c c a ende Mosambicque belegert zijn geweest. Daer ter contrarie, bij onderganck vande voors. handel vermindert sal worden 'tinnecommen deser landen, soo i n 't generael i n 't missen van verouerde prijsen, dewelcke veel hondert duyssenden voor 't landt geimporteert hebben, ende i n 't deruen van 't incommen ende vuytgaende convoy, 'twelck ouer soo costelijcke waren vuytter maten veel bedraecht, als oock i n 't particulier veel goede patriotten, die t'haren costen,

tot grooten dienst voor

't l a n d t , 't oorloch tegens den Coninck van Spaignien i n Oost-Indien hebben helpen voeren, merckelijcke schaden in

haer cappitael souden moetten lijden, ende onder de-

zelue veel weduwen ende weesen beduruen worden. B e h a l uen dat grootelijcx te beduchten i s , dat d'Oost-Indianen, door vreese vande Portugiesen en Spaengiaerden, óffhaer reconciliatie ende rantsoen souden maecken met het ouerleueren van deser L a n d e n luyden en goederen, wesende,

ófte getrouw

aldaer

blijuende, ten vuyttersten met

groote wreetheyt vernyelt ende vuytgeroyet souden werd e n , gelijck bij de laeste geintercepteerdé brieuen vanden Coninck van Spaignien, bij den Admirael Matelieff hier gebracht, claerlijck blijekt daer toe last gegeuen te zijn, ende buyten alle twijffel den handel op de Oost-Indien eens verloren zijnde, dezelue nummermeer aldaer soude c u n nen weder worden innegevoert.

Behaluen dat het landt

oock soude commen te missen het recours van een prompte verseeckerheyt, op des voorn Compaigniens groote gewei-

256

Wederlegging mn de redenen van de trefves.

dige schepen, die t'zedert het eerste begin tot hondert ende thien toe op de Oost-Indien gevaren ende noch tot dertich toe jegenwoordelijck aldaer z i j n , hebbende veel al gecost omtrent hondert duyssent guldens ' t s t u c k , sonder de ladinge vande coopmanschappen,

ende noch ter noot

het landt mede sich soude connen behelpen met des C o m paigniens geschut, nadien zij tegenwoordel. ses hondert soo metale als ijzere stucken hebben i n de schepen ende aen landt. Daer beneffens oock het geit ofte credit vande Compaignie voor 't landt te passé soude connen commen, als i n Vranckrijck off Groot B r i t t a i g n i e n op de l i g u e n , met dese landen te maecken, off die wille van die t'achtervolgen verandert, off door ongelegentheyt de belooffde hulpe nyet gepresteert soude connen werden,

offschoon

noch a l de w i l nochte macht gebreecken, echter haer secours te laet soude mogen commen. Staten goede redenen hebben

Soo dat de H e e r e n

om te staen op de lanxte

trefues, en beneffens de erkentenisse vande Eertshartogen (die i n effecte nyet dan eene naeckte tytel hebben ende vanden Coninck van Spaignien dependeren) oock te vercrijgen de erkentenisse vanden Coninck van Spaignien. T e meer, om dat jegen woordelij ck de oorloge op zijnen naem ende met zijne middelen hier te lande gevoert wordt, jae selffs twee vande Gedeputeerdens, die alhier op de vredehandel geweest z i j n , i n effectuelen dienst van Coninck van Spaignien w a r e n , te weten: den M a r q u i s Spinola, als Generael van des Conincx armee, ende M a n c i c i d o r , als Secretaris vande oorloge van zijne Ma . E n d e tot een euident fc

teecken, dattet alles aenden Coninck van Spaignien hangt (selffs n u , en veel meer dan als der Eertshartogen pretens recht soude mogen ophouden): i n de gebroocken handel van vrede, alsoo oock noch op de voorgeslagen trefues, op alles last vuyt Spaignien heeft moeten commen.

Daerbeneffens

oock des Coninckx crijchsluyden i n Vlaenderen en Brabant sullen blijuen ende bij hem betaelt worden, nadien hij

Wederleggin ff van de redenen van de trefves.

257

zelffs, soo de vredehandelinge hadde voortgegaen, nyet en wilde toestaen^het vertrecken van zijn Spaengiaerden ende andere vuytheemsehe

natiën.

E n d e omme

mede aen te

roeren de redenen, i n de remonstrantie vande Heeren Gesanten verhaelt, sullen wij presupponeren derseluer meeninge te zijn, dat zo wel bij de Coninck van Spaignien als d'Eertshartogen tot genougen

behoort

erkent te werden

der landen vrije qualiteyt, i n de handelinge vande treues bij haer voorgeslagen; dan ' t e n volcht nyet, als wij van onse partije, volgende haer ouergifte, begeeren erkentenisse van ons gedecreteert ende gemainteneert recht, dat wij daeromme daer aen soude twijffelen, ende tzelue recht eerst crijgen vande tijt aff, als onse partije zijne erkentenisse mette renunchiatie, bij hem belooft, confirmeert, nadien de gene die yet erkent en confirmeert, niet nyeus en geeft, maer wort al 'tzelue te rugge gereeckent ende getrocken, totten tijt dat wij onse recht gedecreteert hebben.

Van

onse parthije en wort bij ons oock nyet versocht, dat se yet van het haer quiteren zouden, dan alleen erkennen, dat wij wel ende terecht houden 'tgene wij lange te vooren gehadt hebben.

E n d e is i n allen geualle i n rechten

ende bij de doctoren wel getracteert, hoe verre de P r i n cen vermogen, i n prejudicie van haere kinderen,. te verminderen de heerlijckheden, dewelcke op hare kinderen jure hereditario souden commen,

ende nyet door 't recht van

bloetmaechschap, wetten ofte coustumen van 't l a n d t , gelijck specialijck van zulcke natuyre het Coninckrijck van Vranckrijck i s ; — sonderlinge als het geschiet bij consent ende ten versoucke vande ondersaten, gelijck wij, alschoon ondersaten wesende

(als neen), nyet dan eene belooffde

recognitie van onse beseten vrijheyt begeeren. V o o r t s , het eerste geschrifte bij den Heeren Gesanten op de trefues ouergeleuert, en accordeert mette vercregen erkentenisse van onse partije n y e t , dan voor een deel, ende nyet i n 't geheel, veel min mettet gene i n ' t j afl vande e

XXVIII. J .

19

258


vredehandel, bij toestaen van des vijants commissarissen en goetvinden vande Gesanten, gestelt is. 'Twelck, hoe wel zij seggen haer suspect geweest te z i j n , beroerende quitteren vande n a e m , titulen ende wapenen deser Nederland e n , 'tzelue nochtans van consideratie i s , ten aensien dat, als onse parthije den naem, titulen ende wapenen deser landen bleue voerende,

'tzelue een acte possessoir zoude

smaecken, daer vuyt hij i n toecommen tijden zijne gedaene erkentenisse soude mogen willen controverteren. W i j en sullen 't oock op een verclaringe, bij sententie van een rechter te doen, nyet laten aencommen,

ende verstaen

mede wel dat wij ons goet recht mette wapenen moeten staende houden; maer effenwei ende dient onse vrijheyt met twijffelachtige woorden nyet geimpugneert te worden bij onse eygen toelatinge, i n een tractaet van trefues, dewelcke alles ende voor al de vrije qualiteyt i n haer geheel behooren te laten blijuen, jae met sulcke woorden te eonserueeren, dat ze door de natuyre vande trefues, altijt temporel wesende, nyet gecrenckt en worde. W a t voorder geremonstreert wort, dat de Coninck van Spaignien jong ende apparentlijck nyet genegen is om veel schatten te vergaderen, maer eer omme te verquisten, ende dat zijne tresoren deur andere vijanden wel vuytgeput souden mogen worden, ende wij onse staet reformeren ende schulden afleggen gheduyrende de trefues met ons, 'tzelue willen wij garen verhopen, als de erkentenisse van onse vrijheyt naer behooren, als bouen, gestelt zal zijn, i n lange trefues van twaelff, vijfftien off twintich j a r e n , tot onse keure, als mede 'tgene

de gesanten voorder i n de

voors. remonstrantie voordragen van de commoditeyten, die meer i n trefues, als i n oorloge, tot verseeckeringe van onsen staet souden zijn, om daer door te beter vereenicht te blijuen, de stucken bijeen te houden ende de gemeente te laten contribueren; oock om yedts tegens de oorloge te vergaderen en een misvertrouwen van onse vijanden te

259

Wederlegging van de redenen van de trefves,

hebben, wel verstaende dat de trefues, als bouen, mogen zijn met behoorlijcke erkentenisse beswaehtelt ende voor lange j a r e n , tot onse optie. Doch en compt op ons nyet wel te passé 't exempel vande Switsers, dat dezelue door trefues zijn gecommen

tot vrijheyt, zonder erkentenisse

van hare oude P r i n c e n , aengesien zij zoo machtige vijanden nyet tegen en hebben gehadt^ als wij; dat oock bij haer nyet veel en was te h a l e n , gelijck bij ons, ende als haer landt (daer oock zeer qualijck aen te commen was) verouert mochte geweest zijn, d'ouerwinder daer door geen middel becommen

soude hebben omme de geheele Chris-

tenheyt te becrijgen, gelijck deser landen middelen bij de Spaensche macht gevoucht zijnde, grootelijckx bij andere Princen ende L a n d e n daer voor te vreesen soude zijn. Voorts is het eene andere saecke mette Coninckrijcken van Dennemarcken en Sweden, als met ons, naer dien dezelue

sijn keurrijcken en nyet successyff op d'erffgena-

men, sonder nieuwe electie. W a e r omme met redenen gesustineert werdt, dat beneffens

behoorlijcke erkentenisse

vande landen vrijheyt, soo wel bij den Coninck van Spaignien als d'Eertshartogen te doen, oock, tot keure vanden Heeren S t a t e n , trefues van x i j , xv off twintich jaren behooren geaccordeert te worden, sonder 'twelck nyet zekerlijck gehandelt en can worden, ende consequentelijck oock nyet goddelijck noch eerlijck.

Te min ten aensien dat den

Coninck van Spaingien, i n plaetze van twee maenden, den negenden Septembris versocht, n u i n October versouckt noch drye maenden, om te verclaren off hij de commercien op de I n d i e n , met zijn goeden wille ende belieuen, bij trefues w i l laten geschieden, off bij hostiliteyt, welcke hostiliteyt hij apparentelijck sal k i e s e n , om dese landen nyet alleen vuyt de Oost-Indien, maer oock met eenen vuyt de W e s t - I n d i e n ende E i g o Scenega,

Capo V e r d e , G u i n e a

ende elders i n Affrica buyten te sluyten ende te versteecken vanden proffijtelijcken handel aldaer vallende, gelijck 19*

260


hier bouen verthoont is. Daer bij gevoucht, dat hij tracht, geduyrende de versochte drye maenden, zijne West-Indische siluere vlote sonder affbreuck ('twelck buyten de l i m i ten vande trefues gedaen soude mogen worden) thuys te crijgen, ende de Oost-Indische Compaignye, deur de onseeckerheyt van 'tgene hij kiesen s a l , 't fatsoen van schepen op Oost-Indien toe te maken, te doen verliesen, ende daer, bij 't verkiesen van oorloge, henluyden voor 't geheel onlustich te maecken. E n d e als de trefues nyet seeckerlijck, redelijck noch eerlijck, als vooren, geobtineert zoude connen worden, noch met bewillinge vande P r o u i n t i e n , ende onder anderen van die van Zeelandt, dewelcke met H o l l a n d t d'eerste fundamenten vande vrijheyt geleyt hebben, noch oock met goetvinden van zijne E x e . ende zijne E . Graeff W i l l e m , soo is van groote consideratie, off het oorloge nyet voor al sulcke trefues vuyt noot vercooren moet worden.

Ende als 't oorloch nootsaeckelijck i s , tot deffentie

ende handthoudinge van 't recht dat men heeft, zoo is 't rechtvaerdich ende mach met Godt vervolcht worden. W e l is waer, dat het oorloch veele calamiteyten met hem brengt ende de vuycompste vandien onseecker is-, maer daer jegens staet te considereren, dat vande ellenden ende onheylen vander oorloge

degene

vrij ende

onschuldich z i j n ,

die

'tzelue, als bouen, tot haer bescherminge voeren moeten, gelijck oock de Heeren Staten i n 't affscheyt, aen de Heeren vander Horst gegeuen, hebben.

geprotesteert ende verclaert

Oock can van onser zijde, soo veel mogelijck zal

sijn, orde gestelt worden, dat onse soldaten geen ouerlast noch ongeregeltheyt en plegen; dat mede, tot verseeckertheyt van dengeenen

die ter coopvaerdije ofte visscherije

varen ter zee, bij goet convoy ende monture der schepen voorsieninge geschiede,

waer bij de landen haer redelijck

wel gevoelt hebben de naeste jaren herwaerts. aengaet d'onseeckerheyt

E n d e wat

vande vuytcomptste vander oor-

loge , die is soo wel aen d'een als d'ander zijde te vreesen,


261

ende staet van onser zijde te bidden ende van Godt te verhopen, dat hij onse crijch, tot behoudenisse vande Gereformeerde Christelijeke religie ende onse vrijheyt gevoert werdende, sal zegenen ende t'zijnder tijt een goddelijcke, eerlijcke ende verseeckerde

vuytcomptste

geuen, 'tzij bij

ouerwinninge van onse vijanden, off door occasie van anderen, die onse partije de oorloge souden mogen aen doen; — off dat hij, moede wordende, ons met vreden souden moeten l a t e n , off door andere middelen, die wij niet en connen bedencken.

W a n t de handt des Heeren nyet vercort

en i s , die ons, als men ' t g e w i n aensiet, gelijck als uyt nyet

gemaeckt

heeft

tot

een

voorburch

vande geheele

Christenheyt tegens de Spaensche ambitie, hebbende ons oock verleent veel sterckten ende middelen te lande, ende zonderlinge ter zee, daer den Coninck van Spaignien meest gecrenckt is ende beschadicht can werden, als zijne rijckdommen

ende macht meest ouer zee vuyt de Indien crij-

gende, waer inne wij hem crencken mogen, 'met slandts oorlochschepen

op de custen van Spaignien ende P o r t u -

gaell te seynden, ende oock met zijne West-Indische vloot affbreuck coopluyden

te doenne; schepen,

behaluen dat door middel vander de Coninck van Spaignien zeer ge-

swackt sal connen worden bij continuatie vande vaert op de

O o s t - I n d i e n , daer van d'effect

ende proffijten

voor

't landt grootelijcx gevoelt zijn. Item mette handelinge op Guinea ende andere voorverhaelde plaetsen i n Affrica, ende noch met het oprechten van eene West-Indische Compaignye, die inogelijck aldermeest treffen soude. Daer bij noch staet* te verhopen, dat de Franchoisen, Engelsen ende andere natiën, considereerende 'tgemeene intrest dat zij hebben bij onse conseruatie,

onse saecke secunderen sullen

met subsidien ende faueuren, nyettegenstaende

de Hee-

ren Gesanten, n u tot een prouff van onse constancie, ende ouermits haere Heeren ende Meesters

metten

Coninck

van Spaignien en Eertshartogen i n vruntschap staen, ons

262

Wederlegging enz.

Brief enz.

de trefues, daer op n u gedelibereert wordt, voorgedragen hebben.

B R I E F van P r , Manrits aan de Provinciën over het Bestand,

1608. Uit het Archief van H I L T E N .

Maurifcs, Prince van Oraengien, Graue van Nassau etc. Eersame, wijse ende discrete, l i e u e , besundere.

Alsoo

men jegen woordelij ck i n handelinge staet ouer 'tgene daer aen 'tgantsche wel ofte qualijck varen der Vereenichde Prouintien voor altijt is dependerende, geacht onses ampts te wesen,

soo hebben wij

die Heeren Edelen ende

Steden van dese Prouintien wel t'informeren van ons gevoelen, soö ouer die voors. handelinge, als mede hoe diezelue ten meesten dienste ende verseeckerheyt der landen voortaen beleyt behoort te worden, ten eynde ghijluyden daer ouer delibererende, oock die volgende redenen van ons gevoelen examineren ende tot vluyder meesten oorbaer (daer toe wij se alleen gemeent hebben) gebruycken mogen. ' T i s vluyden bewust, dat de vijant (volgende zijne oude bedriechgelijcke maniere) i n den aen vang voorgestelt Tieeft seer specieuse

conditiën, omme die Heeren Staten daer

door maer aen 't handelen te brengen, te weten: D a t , soo wel bij tractaet van paix, als lange trefues van xv ofte twintich j a r e n , dese landen nyet alleen bij de Eertshartog e n , maer oock bij den Coninck van Spaignien gehouden souden worden voor eenen vrijen Staet, daer op dieselue

Brief van Pr. MauriU aan de Provinciën over het Bestand.

263

nyet en pretenderen, ende dat men behouden soude 'tgene men heeft. D a n bij de handelinge van vrede en heeft men nyet anders als het gewoonlijck ende n u soo dickmaels eruaren bedroch ende

nyet minder als 't effect vanden

voors. versproocken conditiën vernomen, ende daerom diezelue handelinge t'eennemael affgesneden, i n vougen dat, onder het specieuse ende mit soo veel ceremoniën becleede dexsel van eene goede oprechte vrede, nyet anders en heeft gescholen als een stilstandt, den welcken den vijant, hebbende die handelinge vanden vrede gebroocken, mit eene sonderlinge behendicheyt, heeft doen proponeeren door die Heeren Gesanten der Coningen ende P r i n c e n , omme bij middel van dien sijne verloopene

finantie,

traficque ende

andere beswaernissen te repareeren> ende alsoo zijne macht te verdobbelen: want geduyrende den stilstant soude hij i n verseeckerde ruste ende buyten costen z i j n , daer ter contrarie dese landen (geene verseeckertheyt konnende hebben als i n de wapenen) beladen souden moeten blijuen mit excessiue costen, tot onderhout van een goet aental crijchsvolx ende gestadige aenvechtinge van allerley heymelijcke ende gevaerlijcke aenslagen, practijcquen ende treecken, die den vijant bij den trefues (als maer eene cessatie van wapenen zijnde) nyet verboden en worden. Ende ondertusschen souden dese landen van alle neeringe ende weluaren vuytgetrocken ende die steden van Brabant en Vlaenderen daer mede gestoffeert, ende, volgens, een derdendeel der ingesetenen deser landen (sich alleen bij den oorloch generende, ende derhaluen tot 's landts bescherminge noodich zijnde) verdoruen ende verjaecht werden.

M i t s 'twelcke de staet ende 't vermogen, als oock

't beleyt van 't oorloch i n corten tijt zoo zeer soude commen te declineren, ende daer tegen 's vijants macht, zoo i n middelen als correspondentie ende verstant o n d e r o n s , i n sulcker vougen toenemen, dat terstondt nae ende misschien noch wel voor den vuytganck vande trefues, oor-

264

"Brief van Pr. Maurits aan de

saecke genomen soude worden omme malcanderen te raden ende te dringen tot eene schandelijcke reconciliatie, gevolcht mit eene ondragelijcke slauernye ende eeuwich verderff; 'twelck 't proffijt i s , dat ons die trefues mede soude brengen, oock wanneer men schoon die voorgeslagen conditiën erlangen conde.

M a e r men ontsiet sich oock nyet

te wijeken vanden voorgeslagen en voet: want men begint n u te spreecken van v i e r , vijff ofte zeuenjaerige trefues; jae oock van prolongatie vande loopende voor een j a e r , omme die te beter te doen insluypen, ende dat noch sonder die absolute Souuerainiteyt, nae 't voorgeuen van eenige, sich beduncken latende dat men sich diesaengaende soude contenteeren mitte verclaringe vande Eertshartogen, daer men emmers wel weet, dat die Eertshartogen (selffs i n hare landen nyet

dan vassalen van Spaignien zijnde) i n

't stuck vande voors. souuerainiteyt gantz nyet en vermog e n ; behaluen dat noch alle 't crij sch volck i n eedt, dienst ende betalinge is vanden Coninck van Spaignien, ende dat denzeluen Coninck gereserueert is die successie vanden voors. landen. W e l c k e ende andere redenen vluyder Gecommitteerden ter lester dachuaert veroorsaeckt hebben omme bij de acte vanden 1 3

eu

deses te verclaren, dat men

alle alsulcke voorslagen verwerpen soude.

Soo dat wij het

daer voor houden die meeninge van v luyden te wesen, dat die erkentenis vanden vrijen souuerainen staet deser l a n d e n , bij 't tractaet van trefues behoort te geschieden, i n derseluer forme ende woorden, die nae rijpe deliberatie ende bij aduys van samptlijcken Gesanten ende bewillinge van 's vijants Gedeputeerden selffs gestelt zijn i n 't eerste articule vande vredehandelinge.

'Twelck dan buyten alle

twijffel ende dispute moet blijuen, ten aensien dat i n dit stuck geen

onderscheyt gemaeckt mach worden tusschen

het tractaet van trefues ende vrede, gemerct i n beyden verstaen, ende bij de acte vanden x x i i i j uembris ende x x i i j

en

en

Apprillis, i j Noe

Decembris des verleden jaers, vuyt-

265

Provintien over het Bestand.

druckelijck verdragen en verclaert i s , dat i n beyden tractaten eene eenparige erkentenisse ouer der landen vrijheyt soude moeten werden gedaen. 'Twelck alsnu oock te meer noodich i s , om dat sich de vijandt (willende doch alleen trefues maecken)

mitte articulen in de

vredehandelinge

geaccordeerd, i n de handelinge van trefues sal willen behelpen. E n d e om die waerheydt te seggen,

indien de Coninck

van Spaignien ende d'Eertshartogen sinceerlijck gemeent zijn hare pretensien op dese landen absolutelijck te verlaten, soo en sullen zij hen in de woorden nyet beswaert vinden (insonderheyt nyet i n den genigen die bij gemeenen advis bequaem

ende

noodich gevonden

zijn)

omme

alsulcke absolute verlatinge uyt te drucken ende te doen, Indien men n u i n plaets vandien eenige andere formule poocht op te d r i n g e n , dat is een gewis teecken, dat men ons die substantie wil onthouden ende i n plaets vandien ons tracht te bedriegen mit duystere, twijfelachtige ende op schroeuen gestelde woorden ende termen, die zoo zeer nyet en verbinden ende verseeckeren: off het n u geraden is den staet der landen op tweesinnige ofte disputable woorden te vertrouwen, konnen v luyden na haere eygene discretie lichtelijck oordeelen.

E n d e dwalen grootelijcx diegene die

voort brengen dat die landen nyet van noode hebben des vijants verclaringe.

Want

schoon wij die selue voor ons

nyet en behouffden, soo isse ons hoochnoodich omme alle Princen ende volckeren oorsaecke te geuen, datse ons voor vrij houden, ende allermeest om onse eygene innegesetenen te verseeckeren, datse geene andere opgaende sonne te verwachten hebben, 'twelck hen bij gebreck vande voors. verclaringe ingebeelt zal worden. E n d e naerdien die trefues gemeenelijck

gemaeckt

worden omme

daer door tot

eene goede paix te geraecken, waer toe soude sulcke trefues anders diennen, als tot eene voorbereydinge om naderhandt op gelijcken voet (namentlijck sonder erkentenis

266

Brief

van Pr. Maurits aan de

vande Souuerainiteyt) te handelen van eene deditie ofte reconciliatie.

E n waer toe en wil de vijant van zijne pre-

tensien geen affstandt doen, als om ons wederom te becrijgen; daer ter contrarien den affstandt vandien naemaels den wech soude mogen

openen tot eenen verseeckerden

vrede, daer toe andertsints geene hopening en is. W i j hebben ons billick verblijdt te verstaen die goede resolutie, bij u luyden hier op genomen,

ons vertrouwende op de

stantvasticheyt bij die zelue tot bevoirderinge van ' t g e meene beste altijt bewesen. D'importancie nyettemin vande saecke porret ons omme v luyden bij desen i n haer loffelijck voornemen te verstercken, te meer wijl wij voorsien, dat men bij allerley practicquen soucken zal die gemeene resolutie te subuerteren, ten weynichsten die zelue m i t subtile clausulen ende

moderation te swacken ende

te

krencken, ende, volgens, eenige ijdelen ende dubieuse woorden t'onderworpen, daer inne misbruyckende v luydër gewoonnelijcke goedertierenheyt ende oprechticheyt, die men bij mangel van redenen eerst poocht te bestormen ende t'oueruallen mitte exageratie ende verswaringe vande noot der landen. M a e r euen daer uyt konnen v luyden speuren, dat het den lande nadeelich is 'tgene men v luyden door die noot wil persuadeeren: want goede en

voordeellige

saecken oock zonder noot aengenomen worden, zijnde de noot nyet anders als de pijnbanck omme yemanden mit bedwanck

te brengen tot 'tgene quaet i s , en deur 't be-

willigen van 'tgene

nadeelich is en wordt die noot nyet

vermindert, maer veel eer vermeerdert, ende die landen i n grooter noot gebracht. H e t toestaen vander Souuerainiteyt is alleen de grontvest, daer op dese handelinge is aengelegt ende v luyden aengepresen

i s , zijnde 'tzelue doemaels

voorderlijck geacht,

soo noodich

en

dat sich die landen (daer sonder) i n

geene handelinge zoude ingelaten hebben, tegen die mannelijcke resolutien, daerbij v luyden loffelijcke voorouders

267


sedert dertieh jaren harwaerts cloeckmoedichlijck ende i n grooter

noot

hebben

gepersisteert,

zonder t'admitteren

eenige induction ofte intercession, die tot onderscheydene malen bij meest allen den voornaempsten Coningen ende Princen van Christenrijck gedaen ende bij de voors. v l u y der voorouders nyet anders als uyt 's vijants practicquen heer te kommen verstaen zijn. T e n weieken respecte oock de samentlijcke Prouintien op den x x i i j

en

Decembris lest-

leden eendrachtelijck, oprechtelijck ende ter goeder trouwen geresolueert ende malcanderen belooft hebben, dat men noch van vrede nochte van trefues soude handelen sonder te hebben verclaringe vande souuerainiteyt i n der bester forme, ende dat men bij fault e van dien het oorloch hervatten soude mit ernst ende gemeene macht der Prouintien ende (waer 'tdoenlijck) t'impetreeren vande C o n i n g e n , Potentaten ende Stenden, hare saecken toegedaen wesende. E n d e diewijle die noot vanden lande alsnu nyet grooter en is als te dier tijt, soo is 't emmers buyten propooste die selue resolutie mitte noot te willen labefacteeren. E e n yder can bij zich selffs genouchsaem affnemen, dat men mit soo machtige vijanden geene saecken ten haluen doen mach: want als schoon alles wel versocht i s , en mach men sich noch euenwel daer op nyet vertrouwen, —

ende dat

men daerom die voors. en andere fundamentale resolutien (daer op die handelinge is aengevangen) i n 't minst nyet en mach retracteren, mutileren ofte modereeren ; want die hier i n ' t b e g i n vanden wech compt te wijeken, verloren gaet, gelijck als die vanden eersten, ghemeenlijck oock van alle trappen valt. noot commen

Bij aldien wij door d'imaginatie vande

te postponeren

het allderhoochste p o i n c t ,

namentlijck die verseeckertheyt van onse vrijheyt, soo zullen wij die geringere poincten oock wel door die monsteringe passeeren, ende eyntlijck, i n 't sluyten vande r o l l e , tot eene reconciliatie commen; i n 'twelcke gelegen is alle 't gevaer, dat onse voorouders i n gelijcke handelinge ge-

Brief van Pr.

268

Maurits aan de

vreest, ende om 'twelcke wij oock des te minder daer toe verstaen hebben. V u y t alle 'twelcke ghijluyden claerlijck begrijpen, wij oock die zelue (ten ouervloet) verseeckeren k o n n e n , dat wij i n desen nyet en sien op ons particulier, begeeren oock nyet 'tzelue bij yemanden (onsent haluen) gedaen te werden, want een goede vrede is ons ende onsen gantschen huyse nyet weyniger (als eenigen ingezetenen deser landen) noodich. "Wijlen onsen heer vader H . , M . ende wij hebben ons n u ouer die veertich jaren i n gedurigen strijt, oorloch ende

allerley swaricheyt ten dienste van dese landen ge-

b r u y c k t , ende onses huyses weluaren daer bij opgeseth; mit refus van alle auantagieuse conditiën, die ons diuerselijck zijn gepresenteert geweest, oock alnoch wel zouden volgen, mit notoir ende groot voordeel van onsen huyse, indien onse H e e r vader ende wij dese christelijcke saecke hadden willen verlaten. M a e r ruste te nemen als de vijandt die landen i n onruste ende grondelijck verdorff souckt te brengen en vermach nyet onse consciëntie noch p l i c h t , daermede wij aen den landen zijn verbonden. Daer beneuen

soo en is ons voornemen nyet om ons

mit raedt ofte daet i n 't minsten te separeren, ofte die voors. fundamentale

ende

mit behoorlijck

beleyt

staets-

wijze genomene resolutie t'impugneren ofte te verhinderen, maer wel die zelue tegen alle listicheden ende menées van den vijant, nae onsen vuy tersten vermogen ende eysch van onsen ampte, bij alle behoorlijcke ende dienlijcke wegen te handelen ende vuytvoeren te helpen. V L . vertrouwelijck waerschouwende, dattet alleen 't werck vanden vijant i s , die seluer v luyder resolutien te contramineren, ende dat hij daer toe geene l i s t e n , moeyten noch costen sal sparen omme

tot zijn voornemen

te geraecken, daer i n

hem die voors. resolutien alleen beletten. Waerom v luyden (soo lieff hen is die conseruatie hares lieuen Vaderlants) die voors. resolutien tegen eenen yegelijck i n alles moeten


269

staende houden, oock zelffs ouer 't vertreck van des vijants G-ecommitteerden, als van denwelcken doch nyet dan alle quade vruchten te verwachten zijn. Insonderheyt sal v luyden belieuen met ernst daer op te l e t t e n , dat die resolutien van alle d'andere P r o u i n t i e n gantschelijck hangen aen 'tgene

bij de Heeren Staten van H o l l a n d t wordt goetge-

vonden, ende dat ghij luyden daerom bij v luyder resolutien (in allen manieren) moeten persisteeren, sonder om yemants wil i n 't geringste daer van te wijeken ofte v luyden nae anderen t'accommoderen, (als die meeste

offentie

te min alsoo ghijluden

gedaen hebben) ook die meeste

straffe sout hebben te lijden. Weshaluen ghijluyden hiermede vermaent suit wesen omme v luyder Gecommitteerden ter aenstaender daechvaert scherpelijck te lasten, datse preciselijck sullen hebben te blijuen bij de voors. fondamentale resolutien, ende voornamentlijck ouer die souuerainiteyt ende vrijheyt der landen geene andere verclaringe toe te laten, dan die woorden van 'teerste afle vande vredehandelinge mede brengen, sonder daerinne een eenich woordt te laten veranderen. D i e selue v luyder Gecommitteerden oock authoriseerende, omme te consenteeren op de poincten bij den Raden van Staten geproponeert, alsoo andertsints, ende bij langer vuytstel, die staet vanden lande buy ten notoire confusie nyet en kan gehouden worden. Laestelijck willen wij v luyden wel versocht hebben, omme v luyder Gecommitteerden (die voortaen ter dachuaert compareren sullen) ernstelijck te beuelen, datse mit ons i n landtsaecken sullen hebben

te houden alle goede corres-

pondentie ende communicatie sulcks als 't behoort, en mit allen voorgaenden

Gouuerneurs ende besonder mit wijlen

onsen H e e r vader H . M . is gepleecht ende (sonder roem te melden) onse lange diensten genouchsaem meriteeren, ten eynde alle saecken voortaen i n confidentie, onderlinge correspondentie ende eenicheyt, ten meesten dienst van-

270

Brief van Prins Maurits enz.

den lande beleyt

Consider atien enz

en alle misverstanden geweert

mogen

werden. V luyden verseeckerende, dat ons 'tzelue altijt zeer aengenaem sal wesen ende dat wij nyet en zullen naerlaten bij alle occasien mitter daet te bethoonnen die goede ende getrouwe genegentheyt, die wij dragen tottet. welvaren vanden lande i n ' t gemeen en van v luyder stadt ende persoonen i n 't besonder.

D i e selve.

Hiermede,

Eersame, wijse ende discrete, lieue besondere, zijt Gode bevolen.

Den 21

e n

September 1608. V luyde goede vrundt.

In dorso: Copie vanden eersten brief bij zijn E x c . gesonden aen de Edelen en Steden van H o i l a n d t , van gelijcken aen P r o u i n t i e n van G e l d e r l a n t , Utrecht en Ouerijssel.

CONSIDERATIES

van Pr. Maurits en Graaf Manrits van Nassau OP

DE

REDENEN

VAN

DE

AMBASSADEURS,

1608. Uit het Archief van H I L T E N .

Consideration van zijne E x c . ende Graue W i l h e l m van Nassau etc. op die redenen bij den Heeren Ambassadeurs, den 1 3

en

deses ouergegeuen,

tot

naerder verclaringe, beweringe ende bevorderinge van hare propositie,

gedaen

den 2 7

en

Augusti

lestleden, op 't stuck vanden stilstant voor veel jaren. Op ' t j

e

article beginneS: Men seyt ten eersten dat die

liberteyt. D i e wijle 't gantsche stuck daer i n alleen bestaet dattet

Consideratien v. Pr. Maurits en Graaf Maurits v. Nassau. 271 landt naer een en veertien jarigen erijch gestelt mach werden i n ruste ende vrijheyt, soo is oock vooral noodich, dat die souuerainiteyt vuytgedruckt werde met

genouchsame

clare ende geensints twijffelachtige woorden, gemerckt de Coninck van Spaignien dieselue andertsints f a l l e n tijden vuytleggen

can t'sijnen voordeel.

N u can een yder van

gesonden oordeel wel verstaen, dat die woorden, die men ons poocht te doen geloouen,

i n geender manieren vuyt

drucken noch inhouden 'tgene men begeert. W a n t men nyet versouckt, noch oock behoeft, eenige verclaringe van onse vrijheyt, ofte van eenen vrijen staet, ouermits wij altijts vrij geweest zijn, oock onder onse P r i n c e n , die ons wettelijck na de rechten ende priuilegien der landen geregeert

hebben;

maer omme eens vuyt dese langduyrige

oorloge te geraecken,

soo hebben wij van noode die ver-

claringe van onse wederpartije, van dat zij beloouen nummermeer yets te pretenderen op de heerschappije deser landen; dan zonder dezelue en konnen wij geene hopeninge hebben van t'eenigen tijden i n ruste te connen leuen, gelijck bij alle resolutien, ouer dese handelinge genomen, altijt eendrachtelijck is verstaen.

Anderssints 'tgene men

ons belooft sonder die voors. verclaringe en kan tot geenen anderen eynde dyennen, als omme totte pretensien te geraecken ende dese landen fonder te brengen. Te meer wijl die woorden van op die vrijheyt nyet te pretenderen, die pretensien op de heerschappije nyet wech en nemen, mitsdien die vrijheyt ende heerschappije twee verscheyden zaecken sijn. Daer bij gevoucht, dat alles wat i n een tractaet van stilstant begrepen wordt, compt t'expireren mitten vuytganck vanden stilstandt, soo dat 't geheele tractaet nae zijne expiratie gehouden wordt als nyet gemaeckt, ten ware die continuatie van eenich poinct voor altijt expresselij ck bedongen mocht wesen.

Daerop dan des te meer

geleth moet werden, om dat des Paus N u n c i u s i n V r a n c k rijck zijnde, ende die jesuiten hare vuytterste neersticheyt

272

('onsideratien van Pr. Maurits en Graaf Maurits

doen,

ten eynde

voorgestelt, den.

dese forme, bij den Heeren Gesanten

goet ende genouehsaem gevonden mach wer-

Daerom oock ' t w o o r t : voor altijt,

des te meer ver-

eyscht wordt, mitsdien bij tractaten van paix gemeenlijck een articul wordt gestelt, dat die zelue eeuwich zijn sal. M a e r indien bij een tractaet van stilstant 't woort van altijt nyet vuytgedruckt en i s , soo compt die souuerainiteyt oock vuyt te gaen ende te cesseeren mitten stilstandt, ende die meeninge van Heeren Staten i s , dat die souuerainiteyt sal eeuwich zijn, ende die Gedeputeerde vande Eertshartogen hebben wel rondelijck verclaert ter contrar i e n , dat hare meesters dieselue nyet en verstaen langer te sullen duren als voor de tijt vanden stilstant. Op 't af le beginnen: Men moet oock considereren etc. W i j en versoucken geen octroy ofte gifte van vrijheyt, als wel wetende dat wij die van ons seluen hebben; maer hier wordt gehandelt om die wapenen neder te leggen, ende 't landt i n verseeckertheyt te brengen.

'Twelck nyet

en can geschieden, t e n zij de Coninck van Spaignien volcommelijck quittere zijne pretensien op dese landen voor altijt: want die huyden nyet en pretendeert can morgen pretenderen: daer bij dan oock blijckt die capitieusheyt ende 't pericul i n de voorgestelde forme gelegen. Op 't af le beginnen: Ghijluyden en behoort nyet meer te begeren. W a t is dit anders te seggen, dan dat wij d'Eertshartogen ofte, om claerder te spreecken, de Coninck van Spaignien kennen moeten voor Souuerain ende H e e r e , daer toe men billick vreest, dat desen stilstant diennen sal tot een voorbereytsel.

E n d e waer toe can die selue anders strec-

k e n , als dat de vijant, ons gebracht hebbende buyten sorge ende achterdencken, ende geredresseert sijnen staet ende finantie,

ons mach ouervallen ende grondelijck r u i n e r e n ,

sonder dat wij onse saecken als dan sullen mogen ofte

van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608. 273 eonnen redden i n eeniger manieren; 'twelck i n der waerheyt zijn eenich desseing ende voornemen is.

Sijnde op-

merckens weerdich, dat K e y s e r K a r e l de Vijffde sich nyet en heeft gecontenteert, dat hij ouer de tzeuentich jaren i n volle ende rustelijcke possessie was geweest van Vlaenderen, maer dat hij den Coninck van Vranckrijck, Franchois d'eers t e , heeft doen renunchieren vande souuerainiteyt vand i e n , ende

dat wel i n eene andere forme, als men ons

hier voorstelt. Op 't afle beginnende:

Ghij en hebt dan nyet van hen te

versoucken. D i t point is hier bouen bean twoort bij het eerste en tweede articule; te weten, dat vooral noodich i s , dat die souuerainiteyt wel vuytgedruckt waerde ten opsichte vande natuyre des stilstants, die welcke expireerende alles compt te cesseeren,

alsmede dattet landt vrij is van zich selffs,

ende i n seeckerheyt nyet gestelt k a n werden, sonder dat de Coninck van Spaignien quittere ende renunchiere van zijne pretensien. Op ' t a r t i c u l e beginnende: Wij deden oock dese declaratie. H e t articquel vande souuerainiteyt is bij de vredehandelinge nyet alleen gestelt m i t voorgaende aduys der Heeren Ambassadeurs, maer oock bij dezelue nyet genouchsaem, dan krachteloos geacht sonder die woorden van jegenwoordich ende toecommende, ende voor haer ende hare naecommelingen; hebbende oock te vooren altijt verclaert, dat wij bij tractaet van Bestant nootwendich hebben mosten die zelue souuerainiteyt voor altijt. Op ' t a r l e beginnen: Maer men objecteert etc. ' T en is nyet genouch dattet de vijandt segt, want oock die verclaringe die de H e e r e n Ambassadeurs gedaen hebben ter vergaderinge vande Heeren Staten öeneraell, op XXVIII. J .

20

274

Consideralien van Pr. Maurits en Graaf Maurits

den 1 8

en

deses (als haer E . proponneerden ende ouerle-

uerden d'articulen van den Stilstandt), van datse alien mogelijcken debuoir gedaen hadden, en noch doende waren, omme te wege te brengen

eene vastere ende starckere

verclaringe vande souuerainiteyt, als zij dan oock altijt bij de Gedeputeerden vande Eertshartogen geinsisteert hebben, ende noch insisteeren, op die woorden:

Wij houden ende

verclarense voor vrije Staeten, wijst claerlijck eene notoire contradictie, emmers dat die selue voorgestelde forme nyet en kan gehouden wórden voor genouchsaem, maer veel eer, dat zij 't doen bij maniere van acquict, latende ons selffs 't oordeel ouer onse eygene saecke. E n d e dat meer i s , soo en zijn nyet alleen d'Eertshartogen gehouden 'tzelue te presteren, maer oock de Coninck van Spaignien heeft vuytdruckelijck belooft, 18

en

bij zijne acte van aggreatie, vanden

Septemb. 1607, te sullen onderhouden ende obser-

ueeren ende doen obserueeren ende volbrengen alle ende yegelijcke p o i n c t e n , soo wel vanden stilstandt als vanden vrede, daer toe sich verbindende i n konincklijcke woorden, met alle generale ende particuliere renunciatien ende obligation, dier behooren ende van noode zijn. Daer en bouen hebben die voornoemde

Gedeputeerde, soo i n den name

vande Eertshartogen, als vanden Coninck van Spaignien, bij de vredehandelinge geaccordeert het articul vande souuerainiteyt i n der forme als 't l e y t , die wel anders luyt als die men ons hier voorstelt. Op ' t a f l e beginnen: Het is daerom dat wij estimeren etc. Daer en is geene apparentie dat den stilstandt worden sal eene volcommene vrede, anders als tot voordeel vanden vijandt, als die sich bij middel van dien eyntlijck meester maken sal van dese landen, tot derseluer vuyttersten verderff ende ellende.

van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608. 275 Op 't afle beginnen:

Soo verre dese woorden nyet en con-

tenteren. N y e t genouch isset, dat die P r i n e e n ons houden voor vrij, maer 't is noodich, dat oock alle d'ingesetenen daer van i n haer gemoet verseeckert zijn, op datse nyet en mogen

sien nae eene andere opgaende sonne.

Oock soo

en zijn die Coningen en P r i n c e n maer verbonden geduyrende den stilstandt, maer alle die swaricheyt is gelegen i n ' t uytgaen vandien. Op 't afle beginnen: Voorts soo is het zeeker etc. Daer is groot onderscheyt te bewilligen i n eene souuerainiteyt, die claer i s , ende i n eene soodanige, die men op twee

sinnen can verstaen ende t r e c k e n : want die clare

maeckt d'oorsaken vanden crijch clijnder, ende bij d'andere geuen wij den vijant stoff omme zijne pretension te j u s t i ficeeren, ende

ende een pretext omme van ons te vervreemden

tot sich te trecken onse geconfedereerde selffs, ge-

lijck dan bij die doot ende tijt alle saecken vander weerelt commen te veranderen. Op 't afle beginnen: Het is dan oVauontuyre van wapenen etc. Bij die claerheyt van tractaten worden nyet alleen sware oorlogen voorgecommen,

maer oock rechtveerdich ofte o n -

rechtveerdich, ende is daerom die zelue claerheyt gantsch noodich

voor

desen staet ende n a de rekenninge bij dit

articul voorgegeuen,

en behouffde

men geene tractaten

altoos te m a k e n , gemerckt alle differenten beslicht zouden moeten worden door die wapenen. Op 't afle beginnen: Men seyt noch dat de Coninck van Spaignien etc. H e t is al te zorchgelijck sich te betrouwen op dese o n seeckerheden, te meer, wijl de Conick van Vranckrijck ons 20*

276

Consideration van Pr. Maurits en Graaf Maurits

diennen can tot een contrarie exempel; maer men moet veel eer geloouen,

dat een Coninck van soo eene spaer-

saeme n a t i e , ende die a l te groote schatten heeft omme door lust ofte genuchte

vuytgeput te worden, gedreuen

wordende door zijne hoochmoedige

ende eergierige n a t i e ,

schatten vergaderen sal omme onder zijne gehoorsaemheyt te brengen dese landen, als die hem voor een goet deel i n den wech zijn geweest, dat hij sich nyet en heeft connen maecken M o n a r c h van Europe. Op 'tgene daer i n 'tzelue arle staet: Ghij ter contrarien die nyet en suit etc. Soo wijt is 'tvandaer, dat wij eenige schatten souden konnen versameien, dat ter contrarien onse middelen ende neeringe sullen commen te verswacken; want die hauenen vanden vijant geopent

zijnde, sal die neeringe derwarts

gediuerteert worden, als men aireede bij dese schorssinge van wapenen i n der daet bevindt, ende die gemeente a l lomme daer ouer claecht. Op ' t a f l e b e g i n n e n , Eenige vougen oock daer bij etc. Nyemandt begeert, dat men ter saecke van dese vreese het oorloch continueren s a l , maer die die humeuren ende practicquen vanden vijandt, alsmede die gesteltenis van onsen staet k e n t , en behoort dit inconuenient nyet te verwachten. Op 't af le beginnen: Ende noch veel eer in vrede etc. Dese inconuenienten staen meer te beduchten bij eenen stilstant als vrede: want diegene, die alsoo geneycht zijn, zullen bij tijt van stilstandt meer aengevochten worden vanden vijant; i n den welcken zij altijt achten sullen meer gehouden te zijn, daer hier tegen de vrede alle diergelijcke genegentheden

soude doen vergeten.

E n d e alhoewel die

van Nasvau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608. 277 reden vereyscht, dat men bij tijt van stilstant meer op zijn hoede zij, soo en lijdt dat euenwel onse gelegentheyt nyet. Jae onse sorgloosheyt, daerinne wij door den stilstant zullen commen

te vallen, sail den vijant des te meer oor-

saecke geuen omme zijne gewoonnelijcke practijcquen te werck te leggen ende ons hier ofte daer aen te grijpen. Op 't afle beginnen: Vorder als men consider eert etc. W e y n i c h luyden vermogen veel i n onsen staet, soo wel ten goeden als ten quaden, gelijck verscheydene

voorge-

loopene exempelen genouchsaem vuytwijsen. E n d e blijckt claerlijck, dat veel oock gebooren sijnde i n dese vrijheyt, daerom nyet en laten den vijant t'eenemael toegedaen te zijn, gemerckt zij die ingewortelde Spaensche wreetheyt nyet en hebben geproeft, als wel die oude. Op 't afle beginnen: Dit perijckel van practycquen en corruptien. D i t staet voorseecker te besorgen, i n geualle van eenich ongeluck;

nochtans soo en heeft de vijant soo goede ge-

legentheyt nyet omme sijne listicheden te gebruycken bij tijde van oorloch als van stilstant, mitsdien bij oorloch tijden alle conuersatie cesseert.

E n d e alleen dese reden is

genouchsaem, ten aensien van ons particulier, omme allerley soorte van stilstandt te bevoirderen; maer die conseruatie des vaderlants moet altijt geprefereert worden, want het onmogelijck

is alle inconvenienten voor te commen,

ende eerlijcke l u y d e n , hebbende haer beste gedaen, konnen sich troosten ouer hare goede consciëntie. Op 't afle beginnen: Daer isser oock die voorstellen etc. D i t is gewisselijck een goet ende bequaem middel om sich te verseeckeren, ende twelck ouersulcx soo wel bij paix als stilstandt behoort

voort te g a e n , want nae de

278

Consideratien van Pr. Maurits en G>aaf Maurits

gelegentheyt

van onsen staet en kan 't daer nae nyet te

wege gebracht worden. Op 't af le beginnen: Maer sij vougen noch daer bij etc. D i e verswackinge van onse n e r i n g e , die den stilstant mede brengen s a l , ende die verminderinge van onse cont r i b u t i e n , die men nyet en sal konnen ontgaen, en sullen nyet toelaten yets te versparen, oock wanneer, schoon een goet deel van ons volck soude wesen affgedanckt, dat nochtans sonder notoir hasard van onsen staet nyet en kan geschieden, — ' t w e l c k wijdt van daer i s , dat wij meer als d'eene helft versparen sullen. E n d e die noot ofte schaersheyt van middelen, die men voorgeeft,

en is sodanich

n y e t , dat die zelue behoort te veroorsaecken die gantze ruine van 't landt door een blat papiers; te m i n wijl i n voorleden

tijden gesien i s , dat Godt dese rechtvaerdige

saecke nyet verlaten en heeft bij gebreck van middelen. Behaluen dat die seruicen, die men als dan gestadelijck sal moeten b e t a l e n , oock tot soo eene groote somme sullen commen

te stijgen, dat ze wel billick i n eenige conside-

ratie behoorde te commen tegen die onkosten die i n 't veltleger vallen. Op 't afle beginnen: Men allegueert noch voor redenen etc. A l l e e r Lipsius i n eenige reputatie was gecommen, hebben die verstandichste ende

soo

eruarenste aen 's vijants

zijde, als onder anderen die presidenten Y i g l i u s , H o p p e r u s , Assonuille ende E i e h a r d o t , oock Taxis ende meer andere onder die Spaingarts, selffs den wech van stilstant gehouden voor den bequaemsten, om ons t'onder te brengen, ende daer tegens hebben die beste ende getroutste patriotten van onser zijde alle sorte van stilstant geoordeelt te wesen die ruine vanden Lande. Oock soo thoont die vijant claerlijck, dat hij verhoopt tot zijne meeninge te commen door desen stilstant: want hij i n den aenvang vanden je-

van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608. genwoordigen

mit corruptien gesocht

279

heeft denseluen te

mogen vercrijgen. Ende de brieff van L i p s i u s bewijst genouchsaem hoe zeer d'onderdanen te vreesen hebben, die elare ende volcommene souuerainiteyt, souden dese L a n d e n i n dezelue qualiteyt van subjectie herstelt worden. Op 'taïle beginnen: Voorts aVexempelen bij hem verhaelt etc. Indien men sich mit exempelen wilde behelpen, sijn thien tegen é é n , dat die al te licht haren vijant gelooft hebben

3

bedrogen ende verdoruen zijn geweest.

Op 't afle b e g i n n e n : Bies ghij meucht v op dit subject erinneren het tractaet etc. D i e pacificatie van G e n t is gemaeckt tusschen die Staten van die Prouincien selffs, maer bij alle andere tractaten die wij mitten Coninck van Spaignien hebben begonnen, zijn wij bedrogen geweest; jae het tractaet van Ceulen heeft nyet alleen onder ons veroorsaeckt groote scheuringen , maer oock van ons affgesondert een groot deel van onse Provintien; daer aen wij ons bij dese conjuncture wel behooren te spiegelen. Op 't arle beginnen: Het exempel vande Switsers. Dese

comparatie is al t'ongelijck: want die Zwitsers

maecktten eenen stilstandt mit eenen Graue van H a b s b u r c h , tegen den welcken zij binnen xxiiij vren eenen zeer grooten hoop volcx konden te velde brengen, daer wij te doen hebben mitten aldermachttichsten M o n a r c h van E u rope, mitten welcken wij, onser offensien haluen, irreconciliabel zijn.

Gelijck dan oock 't exempel aengetogen, bij

de propositie vanden Ambassadeurs nopende den Coninck ;

Christiernus van D e n e m a r c k e n , hier geen plaets en can hebben, gemerckt dat een electyff Coninckrijck i s , daer de zoon den vader nyet en succedeert, dan bij voorgaende

280

Consideratien van Pr. Maurits en Graaf Maurits

verkiesinge.

E n d e soo was de voors. Coninck gevangerf

ende aireede een ander i n zijne plaetse gesurrogeert. Op ' t a f l e beginnen: Nu ghij meucht hopen etc. en het naervolgende, beginnende: Het is Godt alleene etc. D i e macht te water ende 't getal van goet eruaren ende cloeckmoedich scheepsvolck en k a n alhier i n geene consideratie commen, mitsdien alle 't geuaer dat wij te vreesen hebben te lande i s , daer tegen die gelegentheyt ende die starcke riuieren nyet en helpen, sonder macht van volck. E n d e naer dien alle die macht deser P r o u i n t i e n alleen bestaet i n vuytlants crijchsvolck, soo is 't zeecker dat nae ' t verlies 'twelck ons soude mogen ouercommen,

het se-

cours te spade aencommen soude vuyt Vranckrijck, Groot Bretaignien

ende

D u y t s l a n d t ; en sonder eene suyuere

ende clare souuerainiteyt sijnder zoo veel redenen o m , nae den s t i l s t a n t , te twijffelen van 't secours, als sich daer van te verseeckeren. Op ' t afle beginnen: En arresteert u dan nyet etc. H i e r op mogen die antwoorden, die eenige schriften gemaeckt ofte vuytgegeuen hebben omme 't volck oproerich te maecken, ende die sich nyet en hebben

geaddresseert

daer ende zoo ' t behoort. Op 't afle beginnen: Men heeft hen selfs willen doen gHoouen. "Wesende Dom Pedro de Toledo noch i n Spaignien, heeft zijn E x c . van zeer goederhandt gewisse contschap ontfang e n , dat deselue D o m Pedro gesonden zoude worden i n Vranckrijck, om dese vredehandelinge te breecken,

ende

eenen stilstant te practiseren, ouermits die gedeputeerden vanden Eertshartogen sich te wijd bij de vredehandelinge hadden

ingelaten ouer die souuerainiteyt, 'twelck men

daerom bij 't middel vanden stilstandt moest sien te repa-

van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608.

281

reeren. A l l e 'twelcke sijn E x c . nae 't breeeken vande vredehandelinge ende vóór die propositie der Heeren Gesanten, op 'tstuck vanden trefues gedaen, verclaert i n de volle verclaringe vanden Heeren Staten Generael; ende i n allen geualle, soo heeft die minute, bij Eichardot ontworpen, op 't poinct vanden trefues, ende alhier i n den Hage nevens sijne instructie vergeten, dieselue woorden i n den mondt die de voors. propositie is inhouden. Op 't afle. beginnen: Wij en gevoelen daer om nyet etc. W i j konnen wel affnemen, dat d'Ambassadeurs vande Coningen ende P r i n c e n hare particuliere insichten hebben, streckende ten dienste van haren staet, die wij oock geeren ten besten verstaen ende opnemen,

verhopen dat zij

oock wederomme i n 't goede zullen duyden, dat wij letten op 't proffijt ende conseruatie van desen staet, daer aen wij zoo hooch biddende

verbonden en geinteresseert z i j n ; haer E .

ons vastelijck te willen toevertrouwen, dat wij

hierinne sinceerlijck en oprechtelijck handelen, sulcx als wij ten meesten dienst van 't' L a n t , en zelffs van hare respectiue Coningen ende P r i n c e n , bevinden te behooren; ons verseeckerende, dat i n tijden ende wijlen hare Majesteyten selffs sullen oordeelen ende sien, 'dat wij hierin den wijsten ende besten raet gehadt hebben. Op afle beginnen: Wij sullen dit woori noch vougen etc. Indien bij tijde vanden stilstandt een misslach geschiede, het gantsche landt ware verloren, sonder eenige hope van redres, daer i n 't tegendeell die schaden ende ongelucken, bij 't oorloch

vallende, reparabel zijn; als bij experientie

gebleecken is dat men 't corpus van 't lant bewaert heeft, sonder die frontieren, die wij door Godts segeninge gewonnen, ende bij middel van dien selffs onsen staet geredresseert hebben.

E n d e nu is ' t t i j t , dat wij behooren te

genyeten die vruchten van een veertichjarich oorloch, ende

282

Consideralien ran Pr. Maurits en Graaf Maurits

ten minsten goede conditiën te maecken, diewijle wij voordeel op den vijant hebben, 'twelck vuytter handt wesende, nummer meer soo goede occasie daer toe verschijnen sal. W a n t na den stilstandt sullen wij doch gedrongen zijn den vijant te voeten

te vallen, ofte te treden i n eene veel

periculoser, jae gedespereert oorloch, ende alsoo men ons tot verseheydene

malen die carte blanche

gepresenteert

heeft om eenen stilstandt te m a k e n , soo sal men ontwijffelijck ons noch van gelijcken wel doen, soo dick ende menichmael als wij ons willen blinthocken ende te vreden stellen

mit soo eene donckere

en gebreeckel. souuerai-

niteyt. Soo is dan onse meeninge ende sweck ') alleen daer toe streckende: seeckert

indien 't L a n d t mitten stilstandt well ver-

ende

gedient

meent

te

wesen, dat ten

wey-

nichsten die souuerainiteyt gestelt mach worden i n eene goede, clare ende bastante forme, sulcx dat die zelue nyet alleen duren ende haer cracht hebben ende houden voor den tijt vanden stilstandt, maer oock daer nae voor altijt, ende datse ouersulcx nyet becleet

en werde met twee-

sinige ende captieuse, maer mitte selffde woorden, die i n 't articul vanden vredehandel mit rijpen raedt gestelt zijn, volgende den voet,

vanden beginne daer op wijselijck en

eendrachtelijck genomen bij de resolutien vanden 2 4 lis, 2

Nouembris en 2 3

e n

en

Apri-

en

Decembris des verleden jaers,

item den affscheyt ouer 't breecken vande vredehandelinge den 2 4

en

A u g u s t i verleent, ende die acte vanden 1 3

en

Sep-

tembris lestleden, als mede d'aduysen vanden Heeren Gesanten gegeuen

ouer 't artickel van souuerainiteyt; oock

selffs d'obligatie ende renunchiatie, begrepen i n de acten, soo vanden C o n i n g van Spaignien, als Eertshartogen, op dat alsoo het landt i n der daet mach genyeten 'tgene daer op dese gantsche handelinge is aengeleydt, ende dat dese voor-

1) Hoogd. Zweck, doel.

van Nassau op de redenen van de Ambassadeurs, 1608. gestelde

283

souuerainiteyt nyet dienen moge voor pretext,

om ons te brengen i n eene handelinge, die desen Staet schadelijck ende verderffelijck zij.

E n d e om sulckes des

beter voor te eommen ende die P r o u i n t i e n in goede vrede, eenicheyt ende verseeckertheyt te houden, achten wij voor ons aduys geheel noodich te zijn, dat, alvooren op dese saecke i n eenige deliberatie te treden. die Eertshartogen besorgen gen

ende bij den Coninck van Spaignien vuytbren-

sullen acte van verclaringe van souuerainiteyt, die

suiver, suffisant ende den voors. resolutien, affscheyt, act e n , advysen, obligatien en renunchiatien, insonderheyt den voors. a r t i c u l , gansch ende al conform i s , ten eynde men sich nyet anderwerff,

als bij de handelinge van den

vrede geschiet i s , bedrogen vinden moge.

NEGENDE

VEEGADEEING.

2 November 1872.

BIBLIOTHEEK.

ZENDING

—

NAAR

W E E N E N , 1749.

VOOR

BOMEINSCHE

—

VAN BENTINCK

V A N R-HOON

HISTORIEPENNINGEN. —

OUDHEDEN. —

BRIEVEN

ZORG

VAN HOO-

GERBEETS.

BIBLIOTHEEK.

Ten geschenke ontvangen: V a n de Schrijvers: Dr. P. L . Muller,

Be Staat der Vereenigde Nederlanden

in de jaren zijner wording, 1572—1594. Aflev. 2 , 3, 4, 5, 6. H a a r l e m , 1872. 8°. D r . A . A . van H e u s d e n , Handleiding tot de Aardrijkskunde, l

e

stuk, 7

e

druk.

Breda 1872. 8°.

J . I . Doedes, Geschiedenis van de eerste uitgaven der Schriften des N. Verhonds in de Nederlandsche taal (1522, 1523).

utrecht, 1872. 8°. M r . J . W . Staats E v e r s , Honderd dagen in Italië en Midden-Europa.. A r n h e m , 1872. 8°. M r . J . J . S m i t s , Be Spiegel van Sassen, of zoogenaamde Hollandsche Sachsenspiegel, volgens het eenigst bekende H.S (Overdr. uit de Nieuwe bijdr. voor Regtsgeleerdheid en Wetgeving).

285

Bibliotheek.

P . A . L e u p e , Be handschriften der ontdekkingsreis van Abel Jansz. Tasman en Frangois Jacobsz. Visscher,

1642—1643

(Overd. u i t de Bijdr. voor Vaderl. Gesch. en Oudheidk.). P . A . L e u p e , Kolonisatie op Java (Josaphat Geerdings Gort discours oft loopreden over de populatie van Indien). Overdr. M . P . A . G . C a m p b e l l , Kinderpap (Overdr. uit de Ned. Spectator). D r . R . Westerhoff,

Nog eenige bladzijden betrekkelijk de

geschiedenis van Schiermonniken Oog en van de Lauwers (Overdr. uit de Bijdr. tot de Geschied, en Oudheidk. van Groningen). M r . W . B . S. Boel es, Be dichtvreugde over het ontzet van Groningen en de herovering van Coevorden in 1672 (Overdr. als voren). A . Schimmelpenninck van der O j e , Aanteekeningen op het S. 1. e. a.

Huis en Geslacht Ampsen.

D r . H e r m a n n R u m p , Liierarischer Handweiser, zunachst für das kathol Deutschland, n°. 117—124.

M u n s t e r , 1872.

V a n het K o n . Oudheidkundig Genootschap, te Amsterd. : Jaarverslag in de 1 4

e

algem. Vergadering 13 Mei 1872, uit-

gebracht door den O n der-Voorzitter.

A m s t . , 1872. 8°.

V a n den Heer M . F. A . G . C a m p b e l l : Verslag van de aanwinsten der Kon. Bibliotheek in 1871. 's Gravenhage, 1872. 8°. V a n den H e e r C. L e e m a n s : Verslag van de Comm. der Kon. Akad. van Wetensch. tot het opsporen, het behoud en het bekend maken van de overblijfsels der vaderl. kunst, 1871/2.

A m s t e r d a m , 1872. 8°.

V a n den H e e r J . H . van L e n n e p : Weekbode voor Zeist, Briebergen en omstr., n°. 26 en 35. V a n het W a r - D e p a r t m e n t , te W a s h i n g t o n : Tri-daily weather map, Tri'daily

Bulletin,

|

12 J u n e , 1872.

I n ruiling ontvangen: V a n de K o n . Akademie van W e t e n s c h . , te Amsterdam:

Bibliotheek.

286

Verslagen en Mededeelingen, at'd. N a t u u r k u n d e , 2 reeks, e

V I . 3.

A m s t e r d a m , 1872. 8°.

P e t r i Esseiva, Ad juvenem Satira.

A m s t . , 1872. 8°.

V a n het Prov. Utrechtsch Genootschap van K u n s t e n en Wetenschappen: Verslag van het verhandelde in de algem. Vergadering 25 Juni 1872.

U t r e c h t , 1872. 8°.

V a n het Eriesch Genootschap van Geschied-, Oudheiden T a a l k u n d e , te L e e u w a r d e n : Be vrije Fries, X I I . Nieuwe reeks, V I . 3. Leeuw., 1872 8°. 44 Verslag der handelingen, over 1871/2. Leeuw., 1872. 8°. e

V a n het K o n . Instituut voor de T a a l - , L a n d - en Volkenkunde van Nederlandsch Indië: Bijdragen, derde volgreeks, V I . 3. 's Gravenh., 1872. 8°. V a n het Indisch Genootschap: Notulen der algem. Vergadering 30 Mei 1872. Naamlijst der leden ( M e i 1872). V a n het Bataviaasch Genootschap van K u n s t e n en Wetenschappen, te B a t a v i a : Tijdschrift, X V I I I . 3 , 4.

X X . 3.

B a t a v i a , 1871. 8\

Notulen, I X . 1871. B a t a v i a , 1872, 8\ Eerste vervolg-Catalogus der bibliotheek, en catalogus der Maleische, Javaansche en Kami-handschriften.

Batavia, ' s H a g e ,

1872. 8°. V a n de Vereeniging tot beoefening

van Overijsselsen

E e g t en Geschiedenis, te Z w o l l e : Verhandeling over het Graafschap Goor, en beschrijving van de heerlijkheid Almelo en Vriezenveen. Twee onuitgegeven hoofdstukken van den tegenwoordigen staat van Overijssel, door M r . G . Dumbar.

Deventer, 1859. 8°.

Charters en Bescheiden over de beirekking der Overijsselsche steden, bijzonder van Kampen, 1251—1398.

op het Noorden van Europa,

Deventer, 1861. 8°.

Kamper Kronijken, 1, 2.

D e v e n t e r , 1862—1864. 8°.

Uittreksels uit het dagboek van Arent toe Boecop. Deventer, 1862. 8°.

Bibliotheek.

287

J . W . R a c e r , Aanmerkingen omtrent de grondbeginselen der zes eerste titels van het Landregt van Overijssel.

Deventer,

1866. 8°. J . van D o o r n i n c k , Geslachtskundige aanteekeningen ten aanzien van de Gecommitteerden ten landdage van Overijssel, 1610 —1694.

1—5.

Deventer, 1869—1871. 8 .

Officiatorum rev. Frederici de Baden,

1496—1516.

De-

venter, 1871/2. 8°. Verzameling van stukken, die beirekking hebben tot Overijsselsch Regt en Geschiedenis, I I 1—7.

e

afd. Verslagen en Mede deelingen,

D e v e n t e r , 1860—1872. 8°.

J . van D o o r n i n c k , Schets eener verdeeling van Overijssel in Schout- of Rigtersambten en Marken omstreeks 1750. Z w o l l e , 1867. 8\ Inrigting,

Grenzen en Regten der Marken, in Overijssel {rap-

port der Comm.). 1861. 8°. Verslag omtrent eene uitgave der Stad-, Dijk- en Markeregten.

Z w o l l e , 1866. 8°.

Lijst van twistschriften de Prov. Overijssel rakende, uit de 17

e

Eeuw, opgemaakt

door M r . J . van D o o r n i n c k , P . C.

Molhuysen en M r . J . N . J . Heerkens. Overijsselsch Stad-, Dijk- en Markeregten, ten van Vollenhove.

I I . 1.

Dijkreg-

Z w o l l e , 1872. 8°.

Catalogus van de Bibliotheek.

Zwolle, 1872. 8°.

V a n de königl. bayerisehe Akademie der Wissenschaften, te München: Siizungsberichte, 1871, 5 , 6. 1872, 1. Münch., 1871/2 8°. V a n den H a r z - V e r e i n für Geschichte und Alterthümer, te' Wernigerode: Zeitschrift,

1872, 1 , 2. Wernigerode, 1872. 8°.

V a n de oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften, te Görlitz. Neues lausitzisches Magazin, X L I X , 1. Görlitz, 1872. 8°. V a n de K . K . geographische Gesellschaft, te W e e n e n : Mittheilungen, X I V , 1871 W i e n , 1871. 8°.

Bibliotheek.

288

Zending enz.

V a n den historischen Verein für Steiermark, te G r a t z : Beitrage zur Kunde steiermarkischer Geschichtsquellen, V I I I . G r a t z , 1 8 7 1 . 8°. Miitheilungen, X I X .

G r a t z , 1 8 7 1 . 8°.

V a n de Redactie: Altpreussische Monatschrift, 1—4.

neue F o l g e , I V - — V I I I , I X ,

Königsbergen, 1 8 6 7 — 1 8 7 2 . 8 ° .

V a n de Commissions royal es d ' A r t et d'Archéologie,

te

Brussel: Bulletin,

X . 9 — 1 2 . X . 1 , 4.

Bruxelles, 1 8 7 1 / 2 . 8°.

V a n de Société scientifique et littéraire du L i m b o u r g , te

Tongeren: Bulletin,

XII.

Tongres, 1 8 7 2 . 8°.

V a n de Redactie: Messager des Sciences historiques, 1 8 7 2 , 1, 2 . G a n d , 1 8 7 2 . 8 ° . V a n de Section

historique de l'Institution de Luxem-

bourg, te L u x e m b . : Publications,

1870/1.

X X V I (IV).

Luxemb., 1 8 7 1 . 4°.

V a n de Société d'Histoire et d'Archéologie,

te Genève:

Mémoires et documents, X V I I . 3 . X V I I I . Genève, 1 8 7 2 . 8 ° . V a n de Smithsonian I n s t i t u t i o n , te W a s h i n g t o n : Annual report, 1 8 7 0 . W a s h i n g t o n , 1 8 7 1 . 8°. V a n den historischen V e r e i n für Schwaben und N e u b u r g , te Augsburg. Fünf- und dreissigster Jahresbericht fur

1 8 6 9 und 1 8 7 0 .

A u g s b u r g , 1 8 7 2 . 8°.

ZENDING VAN GEAAE

BENTINCK

WEENEN

IN

VAN RHOON

NAAE

1749.

D e H e e r W . G . B r i l l spreekt over de zending van Graaf W i l l e m Bentinck van Rhoon naar W e e n e n i n 1 7 4 9 , naar aanleiding van door A . Beer uitgegeven

Fransehe aan-

Zending enz. Historiepenningen. Zorg enz.

289

teekeningen van genoemden G e z a n t , betreffende

die zen-

ding.

D i t boek trok zijne aandacht,

de bevestiging gemaakte

omdat

hij daarin

hoopte te vinden van eene door spreker

gissing betreffende

de ongenade, i n welke de

Hertog van Brunswijk bij de JSTederlandsche natie gevallen is.

W a t hij i n die aanteekeningen vindt,

wederspreekt

zulks niet.

HISTORIEPENNINGEN.

D e H e e r Nijland geeft ter bezichtiging eenige penningen van historischen aard.

ZORG

VOOR E O M E I N S C H E

OUDHEDEN.

D e H e e r D r . G . J . Hulsebos wijst op den ijver waarmede men i n België iedere gelegenheid aangrijpt om de verzamelingen van oudheidkundige voorwerpen door nagravingen uit te breiden. H i j vraagt of de schatten van E o meinschen oorsprong, die i n onze onmiddellijke nabijheid, te V e c h t e n , ongetwijfeld nog i n den grond verborgen zijn, moeten

verloren blijven of verloren gaan voor de weten-

schap.

H i j heeft i n handen van verschillende personen,

die bij den aanleg van het fort te Vechten bezig waren, merkwaardige voorwerpen

gezien.

D e H e e r M r . B . J . L . de Geer van Jutfaas merkt op, dat men stuit op drie bezwaren, 1°. den eigendom van den g r o n d , 2°. de ligging van de terreinen onder den verboden k r i n g van het fort, 3°. de kosten, die ongetwijfeld voor XXVjji. j .

21

290

Zorg enz.

Brieven van R. Hoogerbeets.

eenig belangrijk onderzoek vele duizenden zullen bedragen. V a n het meeste belang ware het vinden van de begraafplaats, waarvan de ligging onbekend is.

B R I E Y E N VAK

R.

H O O G E R B E E T S . Medegedeeld door den Heer H . C . R O G G E .

Seer lieve ende beminde huisvrouwe. D e sententie die voor de middach op de audiëntie vant H o f van H o l l a n d t tegens mijn gegaen i s , daerbij ic t e n eewigen dagen, dat is mijn leven l a n g , i n de gevanckenisse ben geeondemneert,

ende dat met confiscatie van

mijne goederen, twijffele i c niet of ghij suit verstaen hebben.

D e Heere almachtich wil ons gedult ende lijtsaem-

heit geven om dit te connen verdragen. I c verlange seer dat i c doch uwe 1. ende mijn 1. kinderen eens soud mogen spreecken; ooc sal i c van clederen ende anders moeten voorsien sijn: daerom hope ic dat de heeren u sullen toelaten bij mijn te mogen comen.

Hiermede sijt den Heere

bevolen mette vrunden alle te samen, ende van harten gegroet.

Desen 18 M a y 1619. U w e 1. man B . Hogerbeets.

{Maatschappij d. Ned. Letterk.)

M i j n heer ende seer getrouwe vrundt. Sedert uwe E . geluckige verlossinge uit dese benaude

£91

Brieven van B. Hoogerbeeta. banden, heb ic van deselve eerste van den x x x

en

twee brieven ontfangen, de

Martij uit Andtwerpen ende den twee-

den uit Parijs, van daer den x x i i i

en

A p r i l i s , ende daeruit

verstaende uwe E . sonderlinge getrouwe genegentheit mijn waerts, mitsgaders wat goede devoiren dselve terstont na sijn ancompste aldaer voor mijn heeft angewandt, can niet laten uwe E . daervoor seer hartelijck te bedancken, met verclaringe dat ic nochte de mijnen dselfde weldaden tot genen tijden en sullen vergeten, maer met alle dancbaerheit wederom

soucken te verschuldigen, so veel het ons

sal mogelijck

sijn.

Voor desen had ic aen uwe E . seer

waerde huisvrouwe op haer afscheit van hier twee memorykens doen behandigen, die niet anders sonderlinx inhielden als Josephs begeerte aen den schencker, doen hij van hem uit de gevanckenisse was scheidende. Daer is weinich an gelegen of sij bestelt sijn ofte n i e t , want ic bemercke n u w e l , dat mijne recommandatie daertoe is onnodich.

De

Heere w i l uwe E . voorts tot mijne ende ons vaderlants vertroostinge met goede gesontheit lang verstercken, tot grootmakinge van sijn h. name ende verblijdinge van so veele bedroefden.

Eenigen tijt herwaerts sijn de geruchten

hier i n t landt geweest, dat mijne verlossinge mede voorhanden was. H i e r o p hebben mijn kinderen, met raedt van goede v r u n d e n , een request gepresenteert, nadat nu onse ambassadeurs ) wederom uit Vrancrijck thuis gecomen wal

ren ende haer rapport gedaen hadden, daerbij sij simpelijck, so mijn geseit i s , mijne ontslaginge versocht hebben; dan sij en hebben daerop, dat ic wete, alsnoch geen andtwoort ofte apostille ontfangen.

W a t volgen sal, sal ic van

den goeden God verwachten. Voor desen hebben wij altemet wel gesien, als men tot onse meerder bewaernisse yet voor hadde te doen, dat men alsdan, om 't volck wat te paijen, wel diergelijcke maren uitgaf; wat men n u hier-

]) Pauw, Wimmenura, Manmaker en Ploos. 21*

2&2


mede meent sal den tijt leeren. Ick ben gerust ende wel gemoet om met Godes hulpe uit te staen ende te verdragen wat mijn voorts voor de goede saecke soud mogen overcomen,

ende betrouwe

vastelijc dat God almachtich

m i j n , n u alle dagen tsestich jaren oudt wesende, ter bequamer tijt uit dese droufheit i n de hemelsche

vreuchde,

bij mijn seer waerde en 1. huisvrouwe, die mijn hierin den wech gethoont

heeft, ende alle gelovigen

ende van alle catijvicheden verlossen,

sal

opnemen

twelc mijn gene

menschen noch met sloten noch met traliën en sullen beletten.

Ick bidde uwe E . seer vrundelijck, dat dselve

doch gelieve bij alle gelegentheden mijn bedroufde kinderen behulpelijck te sijn, ende haer, so veel de gelegentheden souden mogen

toelaten, met uwe E . seer goeden

ende wijsen raedt bijstaen,

voornamentlijck

mijn

soon,

die n u i n de directie van sijne studiën uwe E . onderrechtinge wel soude van doen hebben.

A l s uwe E . yewers ter

neder sal gestelt sijn, wilt hem voor een tijt bij uwe E . ontbieden, om hem wat te formeren ende i n de fransche tale ooc te oeffenen.

Sij hebben alle te samen mijn en haer

salige moeder i n onse swaricheden seer getrouwelijck bijgestaen, ende haer gene moyeten nochte periculen ontsien gehadt, gelijc sij ooc

noch doen:

daerom en twijffele ic

niet of G o d sal haer wederom aen si el ende lichaem segen e n , tot haerder salicheit, ende tghene sij n u i n t tijdelijck moeten

missen, sal hij haer wederom hier ende hierna-

maels rijckelijc vergelden.

So daer yet is dat uwe E . van

haer begeert, dat sullen sij wel bestellen, opdat het goede mach

bevordert

hoochsten,

worden.

Ick verblijde mijn daerin ten

dat de goede saecke ende waerheit so goeden

patroon becomen heeft;

alles sal n u tot Godes eere wel

beschermt werden, als den tijt sal gecomen sijn. D e Heere wil sijne C o n . M

f c

ende sijnen seer wijsen raedt voorspoe-

dige regieringe, langdurighe gesontheit, gehoorsame ondersaten ende gerusticheit des rijcks verlenen, ende uwe

293


E . met sijnen H . Geest bijstaen ende verstercken, ten besten van ons vaderlandt.

H i e r m e d e , mijn seer waerde

heere ende getrouwe vriendt, mijn van harten aen uwe E . gebiedende, sijt Gode almachtich bevolen. 1621,

Desen 16 M a y

uit de plaetse uwe E . bekent. U w e E . seer dienstwillige bekende vriendt, E . Hogerbeets.

Desen brief ophoudende tot dat de andtwoort op de requeste soude becomen sijn, hebbe ic n u verstaen, dat het versouck terstont werde afgeslagen, waeruit te sièn is dat de gemoeden noch even ontstelt sijn, ende voor mijn geen vertroostinge is te verwachten. Daerom w i l ic mijn hierin gans gerust stellen, ende niet eens meer dencken, dat eenige tijdelijcke verlossinge voor mijn sal connen vercregen worden.

I c sal mijn i n Godes handen stellen ende met die

hemelsche ruste mijn voorts becommeren.

W a t mijn kin-

deren doen sullen i n t vervolgen van 't proces tegens den fiscaal,

of sij daermede den tijt noch wat sullen insien

ofte n i e t , wilde ic geraden sijn.

U w e E . sal daerop eens

gelieven te l e t t e n , want mits de vacantie van Pinxteren n u op handen is en sullen wij mettet verwachten niet verletten.

H i e r m e d e , mijn heere, sijt andermael hertelijc van

mij gegroet en Gode bevolen, 23 M a y 1621. A e n mijn heere, M i j n heere M r . H u g h e de Groot tot Parijs. (Acad. Bibl. te Leiden.)

Seer waerde heere ende beminde broeder. Uwe E . schrijven, gedateert i n October lestleden, is mijn alhier i n Decemb. daeran seer wel ter handen gecomen, recht op die tijt als ic door het drouvich afsterven van mijn seer lieve ende getrouwe huisvrouwe de christelijcke vertroostinge aldermeest van doen hadde, ende was 'tselfde

294


mijn daertoe sonderling dienende ende uittermaten angenaem.

Corts daeran had ic een andtwoordt daerop weder

gereet gemaect,

maer de occasie, waerdeur ic deselfde

meende te bestellen, quam te failleren, twelc ende andere opgecomen

veranderingen hebben mijn belet dat ic tot

noch toe niet geschreven hebbe.

N u en can ic niet laten

mijn daerin te quijten, ende uwe E . vooreerst ten hoochsten te bedancken van sijne hardgrondelijcke ende broederlijcke affectie tot mijnwaerts hiermede bewesen, met vrundtlijck versouck dat dselve doch altemet, als sijne serieuse occupatien sulx sullen toelaten, i n gelijcker vougen de droufheden van mijn eensame gevanckenisse wat gelieve te verlichten, ende door christelijcke medelijdsaemheit de wercken der liefde aen m i j n , uwer E . oude ende getrouwe vrundt, te bethonen. I c k dancke den almachtigen, barmhertigen G o d , dat hij i n dese mijne hoghen noot ende menichvuldige swaricheden, n u i n mijn oude dagen mijn overgecommen, mijn so genadelijcken sterct ende bijstaet, dat ic door sijne crachten ende hulpe i n mijne aenvechtingen niet en beswijcke, niettegenstaende de swacheden van mijn nature ende de swaerte des lijdens daermede ick beladen ben. W a n t als ic overdencke, hoe ic door 't raenschelijck oordeel van eer,

naem, goet, j a bijnaest van

't leven selve (nadien ic misse de inenschelijcke conversatie, ende dat mijn niet anders als een drouvighe ghevanckenisse overich i s , die tgemoet van de aldersterckste soude vertsagen) ontbloot b e n ; hoe ic mijn alderliefste ende getrouwe geselschap verloren hebbe,

ende n u sien moet

dat mijn ses kinderen, van haer vaderlijc ende moederlijck goet noch wesende versteecken, door het lant moeten swerven om bij mijn te comen; hoe vele datter sijn die, eertijts mijn voornaemste v r u n d e n , n u met den tijt i n de partijdichste vianden sijn verandert, andere die door vrese mijn niet meer en derven k e n n e n ; ende dat dieghene die mijne defensie behoort hadden, volgens hare besegelde beloften,

295

Brieven van B. Eoogerbeets.

an te nemen, mijn so slaphartelijck hebben verlaten ende ten besten gegeven,

daer sij nochtans mijne mandanten

geweest sijn ende schadeloosheit belooft hebben, etc. A l s ic dese ende andere swaricheden meer overdencke, wie ist die hem verwonderen sal dat ic mijn altemet u i t swacheit wat ontsette ende bedrouve? D o c h i n dese flauten en blijve ic niet leggen, maer rechte mijn, door Godes genadige hant geholpen wesende, wederom o p , mijn daermede vertroostende, dat mijn gemoet mijn volcomentlijck getuicht, dat ic niet lijde als een boosdoender ofte eenen die na eens anders staet ofte officie gegrepen hebbe; maer omdat ic i n mijn wefrtige beroepinghe gesocht hebbe G o d ende mijn vaderlandt, volgens mijn schuldighe plicht ende gedaen beloften, getrouwelijck te dienen, gedragende mijn daerinne vooral tot Godes eh voorts ooc tot uwe E . ende anderer, die mijn gekent hebben, [kennisse].

Oversulx en

acht ic niet het menschelijck oordeel dat over mijn gevelt i s , ende de voorverhaelde swaricheden stelle ic daermede ter sijden van m i j n , omdat ick weet dat God mijn die toesent tot mijnen besten, dat hij mijn voor de wereltse ende verganckelijcke eere ende goederen met sijne hemelsche ende eeuwighe gaven sal verheerlijcken, mijne droefheden i n onuytspreeckelijcke blijschap sal veranderen, ende niet beschaemt en sal laten die ghene die op hem vertrouwen ; dat hij een vader ende besorger wesen sal van mijne kinderen, ende i n plaetse van der menschen vrundschap, mijn ende de mijnen met sijne gunste ende goedicheit gestadelijck sal bijwonen, mijn versterckende ende vertroostende met sijnen H . Geest i n dese mijne banden.

Ick

bekenne dat i c k , i n de vorige tijden van voorspoet, des Heeren weldaden ende genade met sodanighe danckbaerheit niet en hebbe waergenomen ende gebruict, als ick wel schuldich was ende behoorde te doen, ende dat ick daerinne grotelijx mijn tegens G o d hebbe besondicht ende misgaen: daerom ooc n u dese castijdinghe wel veelvoudich

296

Brieven van R. Roogerbeets.

hebbe verdient ende waerdich b e n ; maer de Heere en sal mijn daerom nochtans niet straffen i n sijnen toorne, hij sal mijn genadich sijn na sijne grote barmherticheit, om de verdiensten wille onses Heeren ende Salichmakers Jesu Christi.

H i j en castijt mijn niet om te verderven, maer

om te behouden;

ende op dat hij mijn door het sout der

verdruckinghe bequaem soude maken ten eewigen leven, heeft hij mijn uit het geselschap der ghener die mijn siele dagelijx bedroufden ende mijn van den rechten wech sochten af te t r e c k e n , als met de handt geleit, ende gestelt ter plaetse daer ic ooc

neffens

andere om sijns naems

wille lijden soude tot mijnder sielen salicheit.

H o e ge-

nadelijcken heeft hij ons ooc afgesondert van de versamelinge

derghener

d i e , onder

de name

van religie, met

ongesonde o p i n i e n , wraecke ende vervolginge swanger gingen , derwelcker innerlijck gemoet n u door deses tijts veranderinghe claer is aen den dach gecomen.

Ooc sijn wij

n u geprouft, hebben gesien hoe veel tijt-Christenen datter sijn, die aen den mammon manc g a e n , ende door hare rijckdommen, staten ende officien geen swaricheit en maken tegens haer beter weten haren G o d ontrouwelijck te dienen.

H i e r voren daneke ic G o d , dat hij mijn genadelijck

behoet heeft, hem biddende ootmoedelijck,

dat hij mijn

voorts ten uitende toe daervan w i l bewaren, gevende mijn sodanige crachten, dat i c , int goede volherdende,

met

gedult ende christelijcke lijdsaemheit den tijt mach verbei» d e n , dat hij mijn saecke

sal bij der hant nemen om te

oordelen, ende alsdan mijn te verlossen uit dese benautheden ende over te setten i n dat eewige l i c h t , om aldaer sijne gerechticheit

volcomelijck

te leeren kennen

ende

anschouwen, mitsgaders sijne h. name te loven ende prijsen met alle heiligen i n der ewicheit, amen.

H i e r t o e , seer

waerde heere ende seer beminde broeder, wilt mijn met uwe E . ende alle der anderen broederen heilich gebet behulpich sijn, ende na hartelijcke groettenisse zijt

Gode

Brieven van R. Eoogerbeets.

297

almachtich bevolen, die uwe E . alle te samen wil nemen i n sijn protectie en van alle quaet ende ongeval bewaren. U i t Louvestein desen 2

d e n

Junij a° 1621.

U w e E . seer getrouwe ende van harten toegedane vrundt, R . Hogerbeets. Ick verlange seer na de confessie, ende bidde ernstich dat uwe E . doch mijner altijt w i l gedachtich sijn,

ende

met sijn schrijven altemet wat vermaken. Seer vrome, godsalighe ende hooch geleerde Johannes Wyttenbogaert, mijn seer waerden heere ende bijsondere goede getrouwe vrundt. {Acad. Bibl. te Leiden.)

M i j n heere, seer waerde, getrouwe medebroeder, bijsondere goede vrundt. U w e E . schrijvens van den lesten Septemb. voorleden uit

Thonningen is mijn

seer wel op den 1 7

d e n

alhier i n mijne gevanckenisse

Octobris daeran te handen geco-

m e n ; gelijc ic n u ongevaerlijc een jaer geleden uwe E . seer pertinent ende bondich verhael van tghene op de veranderinge i n ons liefs vaderlants regieringe is voorgevallen, met de bijgevouchde redenen tot voorstant van de goede saecke,

mede

wel heb

ontfangen ende

met

seer groot vermaken gelesen, ooc den heere G r o t i o terstont medegedeelt, die dese bij hem gehouden heeft, om hem i n tijden ende wijlen te dienen tot des waerheits ende onser landen vrijheits defensie.

Daertoe hope ic dat hij

sijn naersticheit ende hoghe wetenschap sulx sal anwend e n , dat de goede saecke daerdoor aen yeder sal worden bekent, ter eere van Godes heilige name ende verdedinghe der onschuldige verdructe liefhebbers van de ware godsalicheit ende vrijheit onses vaderlants. ' T is mijn van

298

Brieven van R. Hoogerbeets,

harten lief ende angenaem te verstaen, dat God almachtich uwe E . met so aensienlijcken ende eerlijcken beroepinghe ende rustplaetse versien heeft, bij den doorluchtigen, hoochgeboren Eürsten und H e e r e n , Heeren Friderieum, E r b e zu Norwegen, H e r t z o g von Sehleiswig, H o l s t e i n , Stormaren und Dietmarsen, ende dat uwe E . seer L . ende waerde huisvrouwe ende kinderen aldaer so geluckelijc ende voorspoedelijck sijn overgecomen.

D e Heere w i l uwe E . te

samen voorts i n sijn heilige protectie annemen, ende geven dat dselve aldaer i n goede ruste, vrede ende welvaren mogen leven ende God i n alle godsalicheit ende eerbaerheit dienen, tot uwer E . aller sielen salicheit, ende gunnen dat sijne hoochgemelte fürstelijcke doorluchticheit met s^jn genadige gunste ende goedertierenheit dagehjx meer en meer, soo tegens uwe E . ende de sijnen i n t particul i e r , als over de verdructe Remonstrantsgesinde i n t gemeen mach ontsteecken, ende tot derselvers voorstant ende bescherminghe bewogen worden, verwachtende i n vergeldinghe van dien Godes ghenadigen segen over sijne fürstelijcke doorluchticheits persoon, landen ende ondersaten, i n tijtlijcke welvaert ende geestelijcke salicheit. W a t mijn ende mijnder ses kinderen bedroufden ende ellendigen staet aengaet, bedancke ic uwe E . van h a r t e n , dat dselve so i n sijne christelijcke gebeden

tot G o d , als anders bij alle

goede occasien sich anneemt die te gedencken, voldoende daerin der Christenen aert, die van ons vereyscht, dat wij der gevangenen sullen gedachtich sijn, als of wij mede selfs gevangen waren. M i j n bewaernisse is noch even hardt: ic mach noch niet van mijn camer comen, noch van yemant eenighe troostelijcke anspraecke genieten, selfs mijn soon is n u langer als een geheel jaer van mijn geweest. E n d e mitsdien God almachtich de gevangen predicanten so tot Haerlem als Amsterdam u i t de tuchthuisen genadelijck alle te samen verlost heeft, so hebben de Staten van Hollandt

n u onlancx een resolutie genomen,

dat

299


voortaen alle Eemonstranse' predicanten, so haest men dselve gevangen crijcht, datelijc opt huis alhier i n bewaringe sullen gebracht worden, achtende datter geen vaster noch bequamer plaetse daertoe en is als dese. E n d e dienvolgens is n u alhier voor weinich daghen een gevangen predicant ') bij den procureur generael uit den Haghe herwaerts overgebracht, die gelogeert is op de earner daer de heer Grotius geweest i s , sulx dat wij hier n u sijn opt huis met ons beiden; dan en mogen bij malcanderen niet comen.

U w e E . can hieruit seer wel oordeelen, hoe die

gemoederen

noch gestelt sijn.

V a n der M y l e n had mede

bij request versocht, also sijn huisvrouwe opt uitterste swaer i s , dat hij i n den Haghe bij haer soud mogen comen, ende niettegenstaende dat de C o n souc was recommanderende, niet mogen geworden.

e

M a van Bohemen dit ver1

so heeft hem nochtans sulx

A l l e mijne ende mijnes salige huis-

vrouwen goeden sijn noch i n annotatie, so dat mijn kinderen n u i n drie jaren daervan gans geen genot gehadt hebben, moettende haer behelpen met opneminge van penn i n g e n , nadat sij best mogen, om mijn ende haerselven daermede te onderhouden, ende om mijn alhier te dienen, verposen sij malcanderen, sodat sij i n t reissen ende op twee plaetsen huis te houden, grote costen ende moijeten hebben. D e straffe behoorde mijn alleen te treffen, ingevalle ic se verdient heb, sonder dat men mijn kinderen eenichsins daermede behoort te beswaren; doch sij hebben d a e r i n , God lof, geen

verdriet.. D a n als ic i n mijn oude dagen

dit overdencke, can uwe E . wel bevroeden hoe mijn te moede is.

David en bidt niet te vergeefs:

Domine ne

projicias me i n tempore senectutis, cum defecerit virtus mea, ne derelinquas me. D i t exempel wil ic mede volgen, ende G o d gestadelijcken bidden, dat hij mijn genadelijcken

1) S. Lucae Bysterua, gewezen predikant te Ingen, in 1621 terdam gevat.

te Rot-

300


i n alle anvechtingen w i l bijblijven, ende i n mijne swacheit sijne crachten bethonen, opdat ic niet en beswijcke onder de lasten, i n mijne droeffenissen mijn niet en becommere, i n mijne benautheden niet en vertsage, wetende dat ic i n mijne verdruckinghen niet en sal vergaen, maer eintelijc door Godes barmberticheit daeruit verlost worden, ende

so ic ten uiteinde toe volstandicb blijve int goede,

met de crone der heerlijcheit sal worden gecroont

ende

i n de eewighe vreuchde angenomen; twelc mijn ende uwe E . w i l geven den barmhertigen goeden G o d , . om ende voor de verdiensten sijns L i e v e n Soons onses H e e r e n ende Salichmakers, Jesu C h r i s t i , amen.

Dese die neme uwe E . met

uwe seer 1. ende waerde huis vrouwe ende familie i n sijne heilige protectie, ende segene uwe E . te samen aen siel ende licchaem.

"Wilt doch bij alle goede

mijnder gedencken

gelegentheden

ende continueren dese communicatie,

die mijn seer vertroost ende sterct. Sijt hiermede te samen hartelijc gegroet van U w e E . seer getrouwe ende dienstwillige v r u n d t , E.

Hogerbeets.

Daer is niemant die een woort van mijn derf spreecken, sulx dat ic van alle menschen verlaten wesende, op G o d alleen mijn betrouwen stellen moet,

die mijner sal gena-

dich sijn. A a n mijn H e e r e , mijn Heere M

r

Johan de H a e n , des

doorluchtigen, hoochgeborenen Eursten und H e r r n , H e r r n E r i d e r i c i E r b e zu N o r w e g e n , Hertzoch von Sleiswig, H o l stein e t c , geheime Eaedt tot Thonningen.

(Acad. BibL te Leiden.)

M i j n Heere. U w e E . schrijvens van den 15 Decembris verleden heb

301


ic alhier seer wel ontfangen, ende met blijscop daeruit verstaen gehadt uwer E . aller gesontheit, G o d almachtich biddende dselve voorts te willen continueren tot sijns h . naems grootmakinghe ende uwer E . sielen salicheit.

De

gunstige ende trouhertige affectie, die uwe E . so stantvastelijek over mijne drouvighe banden ende der mijnder ellenden is bethonende, is mijn van herten lief. I c k sal nimmermeer nalaten dselve met danckbaren harte te erkennen. Doch

insuuderheit is mijn seer aengenaem geweest

te

verstaen de sonderlinghe naersticheit ende vliet, daermede uwe E . het werck des H e e r e n is bevorderende.

Ick hadde

wel verhoopt daervan het overgesonden te hebben mogen sien; dan ten is mijn noch niet toegesonden. van M e d e n ) l

S

r

Hans

heeft mijn eenighe advertentie gedaen van

het andere, dat noch onder handen i s : de Heere w i l het werck seghenen tot sijns naems eere ende tot voorstant van de waerheit ende gerechticheit. D e n uitgegeven confessie ) met de bijgevouchde voorreden heb ic met sonders

linge lust gelesen. oogen geopent,

I c hope dat daerdoor aen veelen de

de ware kennisse des godsalicheits i n de

herten sal ingedruct worden, om waerdighe vruchten der bekeringhe voorttebrengen. W a n t na mijn oordeel, so ist een cort ende duidelijck begrip van de Christelijcke R e l i g i e ende van al tghene een Christen mensche toecompt te weeten, seer dienstich om den eenvoudigen te openen het rechte verstant van de H . Schrifture. D e Heere wil daertoe sijn seghen verlenen.

M i j n soon is n u geconsenteert

voor een tijt bij mijn te mogen sijn, sedert sijns salige moeders overlijden en heb ic hem noyt bij mijn gehadt; als den tijt wat verder sal sijn meene ic h e m , so het G o d gelieft, uwe E . toe te senden, ende onder desselfs directie ende bestieringhe over te gheven, volgens uwe E .

1) Pseudoniem van Wtenbogaert. 2) Door Episcopius opgesteld {Bibl. d. Remonstr. geschriften bl. 40).


302

seer goedertierene

acceptatie.

M i j n kinderen hebben n u

onlanx requeste gepresenteert, versouckende dat, mits de dagelijxe periculen die alhier op de frontieren door de excursien vant crijsvolck voorvallen, ic op een ander bequamer plaetse soud mogen gebracht worden; dan het werde terstont plotselijck afgeslagen,

waeruit uwe E . oordelen

c a n , wat versachtinghe ic alhier noch hebbe te verwachten.

D e H e e r e , hope i c , sal mijn genadelijck bijstaen

ende lijdsaemheit geven, totdat ic met een gerust gemoet sijne goedertierene fangen.

verlossinge uit dese ellenden sal ont-

Symon Lucae is noch i n sijne eenicheit, sonder

dat sijn huysvrouwe ') ende cleine kinderkens eenich acces tot hem vergunt is.

I c en weet niet dat i n eenighe

plaetsen dusdanighe straffen i n dier voughen oyet sijn gepractiseert.

D a n de Heere weet wat ons tot ware gene-

singhe van noden i s : hij is getrou ende sal ons niet meer opleggen

als wij connen

verdraghen.

I n de saecke van

confiscatie is noch het advertissement niet gelevert, anders souden mijn kinderen de expeditie ernstelijck vervorderen, want sij moeten

eens een einde hebben; connen sij de

previsie niet vercrijgen, so moeten sijt op een ander maniere versoucken.

Ic vertrouwe dat de Heere haer verle-

nen sal tghene tot haer nootdruft van noden i s , ende dat sij vooral soucken sullen sijn rijcke; twelc haer ende ons allen God almachtich w i l verlenen. H i e r m e d e , mijn heere, gebiede ic mijn van ganscher harten aen uwe E . , G o d biddende dselve met sijne genade te willen verrijcken, ende van alle quaet bewaren. Loevestein desen 27 Eebruarij a° 1622.

Uwe E . seer dienst-

willighe ende getrouwe v r u n d t , E . Hogerbeets. A e n mijn heere, mijn heere de Groot tot Parijs. {Acad. Bïbl. te Leiden.)

1) Isabella van Hattem.

Uit

303

Brieven van R. Hoogerbeets. Seer deuchtsame, godvresende,

waerde Jonckvrouwe de

Groot. H o e lief ende

angenaem

dat mijn uwe

E . schrijven

ende groettenisse geweest i s , en can ic niet genochsaem met mijn penne verclaren. langen dat dieghene,

U w e E . weet met wat ver-

die i n dusdanigen besloten plaets

so hart als ic bewaert worden, na eenighe ooc de minste tijdinghe van hare goede vrunden ende bekenden sijn verwachtende , ende met wat een verheuchenisse deselve worden

ontfangen.

Daerom

vertrouwe ic ooc

dat uwe E .

mijnder altemet bij goede gelegentheit met een clein meN

moryken sal gedachtich sijn.

Twas mijn uittermaten seer

angenaem als ic uit uwe E . schrijven verstont uwe E . aller gesontheit, die G o d almachtich uwe E . te samen lang w i l vergunnen tot salicheit. Aengaende de beroerten die daer geweest sijn, ende de weinich kennisse die uwe E . daer is hebbende, met het derven van uwe E . vrunden, geloof ic wel dat uwe E . eenichsins wat ontselt hebben. als uwe E . al dit tsamen vougende

Maer

eens vergelijck met

den drouvigen staet, daerinne uwe E . hier wesende gestelt was, sal dselve grote oorsaecke vinden om God grotelijx te loven ende te dancken over die sonderlijcke verlossinghe, die hij aen mijn heer uwe E . man ende uwe E . voorts alle te samen gedaen heeft.

Ghij sijt daer te samen

i n vrijheit, G o d lof, daer ghij hier als onder het mes uwen asem scheppen most. W a t rijckdom, wat lusten connen bij de vrijheit vergeleecken worden? T is waer, sijn vaderlant, moeder, susters ende broeder te derven schijnt wat te sijn-, maer als men is ter plaetsen daer men van deselve alle acht dagen tijdinge can ontfangen, ende daerbij dan overdenckt de elende die men hier soud moeten onderworpen sijn, so ist geen pijne i n een vreemt landt met so lieven man ende kinderen i n eeren ende aensien te leeven, maer moet voor een sonderlinge segeninge

Godes angenomen

Brieven van R. Boogerbeets.

304 werden.

D e weinich kennisse weet ic wel dat uwer E .

geen groot verdriet en i s , nadien dselve met haer seer 1. man altijt i n vrijheit can vergeselschapt sijn, ende haer genuchte scheppen met hare kinderen. D e beroerten van tghemëne volck is men overal subject, ende voornamentlijck ooc hier te lande; maer die plaots is de beste, daer men dselve door autoriteit ende voorsienicheit van wijse regenten can betemmen ende voorcomen; waervan als uwe E . vergel ijckinge doen w i l , sal dselve haer haest connen te vrede stellen.

Doch is bekent dat nergens waer wij sou-

den mogen sijn ende hoe wel het ons ooc soud mogen gaen, des menschen harte evenwel geen volcomen genougen heeft, twelc G o d ons daeromme toesent, opdat wij weten souden dat wij ons harte hier aen dit tijttelijck niet moet gebonden worden, maer dat wij hier boven i n ons rechte vaderlant onse rustplaetse moeten verkiesen, ende daertoe ons bereit houden, j a daerna te verlangen, als de Heere sal gelieven ons van hier tot hem op te nemen i n de eewighe vreuchde ende heerlijcheit, die hij heeft toegeseit

ende

geven sal alle, die i n sijne liefde ten uitende toe volherden. Twelc wil ons ooc geven de almachtighe G o d t , seer waerde, beminde joffrouwe,

die uwe E . met haere 1. man ende

kinderen w i l nemen i n sijn heilige protectie.

M i j n soon

hoop ic uwe E . , wilt G o d , haest te senden. 1622.

28 Eebr.

Uwe E . dienstwillige vriendt, E . Hogerbeets.

(Jcad. Bibl te Leiden.

Op de keerzijde van den vorigen

geschreven.)

M i j n Heere. D e n uwen op goede Vrijdach geschreven heb ic alhier over acht dagen wel ontfangen, daeruit met blijschap verstaende het goet accuil dat uwe E . bij sijne M a

fc

gehadt

305

Brieven van R. Hoogerbeets. heeft,

G o d biddende dat dese gunste voorts meer ende

meer over uwe E . mach toenemen, ende dat desselfs hoghe gaven met grote eeren ende digniteiten mogen worden erkent en beloont na behoren.

D e sorghe ende gedach-

tenisse van mijn persoon, daermede ic sie dat uwe E . so getrouwelijck is beladen, is mijn mede seer

angenaem,

ende so lang als ic leve sal ic niet l a t e n , gelijc als reden i s , uwe E . weldaden ende goetgunsticheit altijt met een dancbaer harte te erkennen. D a t de saecken daerinne na uwe E . gunstich begeren niet en succederen, mits de swaricheden ende veranderingen van den tijt, daervoor bidde ic dat uwe E . sich niet sonderling w i l ontstellen, doch daerom uw E . schrijven aen mijn eenichsins

ophouden.

Leve est detrimentum de m e , qui jam sum devexae aetatis, nee Ecclesiae nee R e i p . magis u t i l i s ; si Deo placet, ut primus s i m , qui i n carcere per longum tempus precariam animam i n tormentis, tandem etiam hic vitam finiam et dolores, ego me plena fiducia ipsi commendo, et recti conscientia me consolor, TOV xuphoyvuffrviv;

cui sua merces i n tuto est apud

ipse suo tempore

i n apertum producet.

innocentiam meam

D e verclaringhe die sijne M a

daen heeft over de gecondemneerden

fc

ge-

ter oorsaecke van

de onlancx alhier opgeresene geschillen, is wel i n uwe E . schrijven opgeheven,

maer niet voltrocken, sulx dat ic

daervan het rechte bescheit niet en wete: een teyeken van uwe E . menichvuldige dagelixe occupatien.

Over der

Remonstranten religionsoeffeninghe had ic gehoopt dat sij ooc i n t publijc, so wel als de andere H u g e n o t e n , souden toegelaten geweest sijn, also uit hare uitgegeve belijdenisse n u genochsaem haer gevoelen is geopénbaert; dan de redenen die sulx voor als noch belet hebben, sijn mijn onbekent.

D e Heere sal altijt waecken voor sijne kereke,

ende sorge dragen van de ghene die van harten hem beminnen ende de ware godsalicheit sijn souckende, ooc i n cruis en lijden haer verstereken ende met sijnen geest XXVIII. J .

22

306

Brieven

van

R.

Hoogerbeets.

bijstaen, opdat sij haren loop victorieuselijc mogen volenden.

M i j n soon is n u bij de drie maenden alhier bij mijn

opt huis geweest; als hij n u weder afgaet, twelc wij menen dat wesen s a l , so het G o d gelieft, over veerthien dagen, sal hij hem totte reise met Godes hulpe gereet maken. W i j hebben alhier Wesembecij paratitla') verre voor het meeste deel overlopen. A l s h i j , wilt G o d , daer comen s a l , so wilt hem ontfangen, leiden ende stieren als den uwen, ende al wat hij verteert, of uwe B . eenichsins voor hem verstrect, dat sal alhier terstont danckelijck weder worden voldaen. D e Heere hope ic sal hem geven dat hij onder uwe E . opsichte ende directie sijn studia sal mogen volenden tot Godes eere ende sijnder sielen salicheit, opdat ic so aen hem als aen mijn andere kinderen i n dese ellenden mijn vreuchde noch sal mogen s i e n ; niet dat sij bij de werelt i n groten aensien en waerde sijn, maer dat sij, i n ware Godes vrese wandelende, Gode alleen mogen soucken

te behagen.

Rijcdommen ende wereltse eere en

heb ic niet aen haer na te l a t e n , maer bij den vroemen, so ic hope, een goede name, ende vooral dat i c , na mijn clein vermogen ende geringe gaven, mijn G o d gesocht hebbe te d i e n e n , onbeveinsdelijck, getrou te sijn.

ende mijn vaderlant

Daerom en durven sij haer dese mijne

banden niet schamen, gelijck sij ooc

haer niet ontsien

hebben mijn so getrouwelijck i n mijnen noot tot nochtoe bij te staen, daerover ic vertrouwe dat G o d almachtich i n overvloet sijnen genadigen segen uitstorten sal tot haerder sielen salicheit. gereet

H e t advertissement verstaen ic dat n u

is om overgelévert te worden int proces van de

confiscatie.

D e heeren van L e y d e n hebben tselfde gevisi-

teert, ende d a e r i n , so ic verstae, eenige veranderinge doen

1) De bec, 1581.

Paratitla juris sive commentarius in pandectas van M .

Wesen-

hoogl. in de rechten te Wittenberg, geb. 1531 te Antwerpen, gest.

307


doen, d a n , soe men mijn laet w e t e n , van eleinder importantie. A l s t overgelevert i s , sullen mijn kinderen haer beste doen om de expeditie te becomen, also sij het niet langer eonnen h a r d e n , mitsdien sij bij drie jaren geen genot ooe van haer salige moeders ghoeden gehadt hebben.

Disqui-

sitionem ad Pelagiana dogmata ') heb ic n u van de weecke ontfangen,

ende lese d'selfde met grote vermakelijcheit

ende mijnre stichtinghe. T is s u l x , als i n den beginne seer wel

bewesen w o r t , dat die het rechte middelpat houden

ende de afgedwaelde ten rechten weder brengen w i l l e n , so wel ter eender als ter andere sijden van ketterij e, ofte ten

minsten dat sij sijn fautores haereticorum, beschul-

dicht worden; sed bene facere et male audire vere est Christianorum. M e n moet cloucmoedelijck met des Heeren werck voortgaen, ende de wacht i n alle getrouwicheit verdedigen; de Heere sal daertoe ontwijfelijc sijn segen verlenen.

D a n vergeeft het mijn dat ic het dus lang make

ende uwe E . serieuse occupatien met dese mijne kindsche ende onaengename redenen belette. W i l t mijne liefde tot uwe E . de faulte toeschrijven ende ten besten houden, sij is so groot dat alle andere respecten ende consideration i n mijne ogen dselve niet connen egaleren. M i j n heere, mijn van herten gebiedende

Hiermede, aen uwe E .

ende desselfs seer waerde huisvrouwe (aen dewelcke ic i n mijne laesten mede geschreven h a d , die ic hope uwe E . ter handen gecomen te sijn), sijt met uwe E . gansche familie Gode almachtich bevolen, die uwe E . genadelijck aen siel ende licchaem w i l segenen ende van alle quaet bewaren.

I n de gevanckenisse desen 13 A p r i l 1622.

Uwe E . seer getrouwe ende dienstwillige medebroeder, E . Hogerbeets. M i j n heer, mijn heer de Groot tot Parijs. (Acad. Bibl. te Leiden.)

1) Van de Groot.

Zie zijne Opera omnia, T. III. 22*

Brieven van B. Hoogerbeets.

A c h t b a r e , hoochgeleerde,

seer wijse, voorsienighe

Heere. I c k sende uwe E . neffens desen wederom disquisitionem dogmatum Pelagianorum. Bedancke uwe E . seer hartelijck van de communicatie.

Soe daer noch een i n t landt ge-

weest h a d , ic soude de vrijheit aen mijn genomen hebben ende desen alhier behouden, omdat hij mijn so sonderlinghe anstaet.

I c hoop datter wel meer over sullen comen,

ende dat immers het ander werck haest sijn voortganc hebben s a l , nadien daerna so seer alomme verlangt wort. D e Heere wil sijn segen genadelijck verlenen tot tghene voorleden Paesdach ten huise van uwe E . seer waerde soone i n des H e e r e n name begonst i s , ende geve dat het veelvoudighe vruchten mach voortbrengen van ware godsalicheit *).

I c k bedancke uwe E . insgelijx dat dselve met

sijn seer 1. huisvrouwe laestmael de moyeten annam om herwaerts eens over te comen; tgesichte ende ansehouwen van uwe E . seer waerde personen vermaecte mijn harte. W a t soude het gedaen hebben, hadden wij maleanderen eens mogen spreecken.

N u 't en gelieft die goede Godt

n i e t , wiens heilighe name altijt moet gelooft ende gepresen sijn i n der eewicheit.

Nadien het proces tegens den

fiscael J I U is i n state van wijsen, so uwe E . tot de expeditie van dien mijn kinderen eenich vordeel meent te kunnen doen , wilt haer doch de behulpsame handt mede delen, Godt de Heere sal het weder lonen. E n d e hiermede mijn seer hartelijck ghebiedende aen uwe E . , mitsgaders desselfs seer waerde huisvrouwe ende alle gunstige v r u n d e n , sijt

1) "Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op eene eerste ning der Remonstrantsche ballingen in Frankrijk, Groot te Parijs.

Zie den volgenden brief.

godsdienstoefe-

ten huize van H . de

Brieven van R. Hoogerbeets. Gode almachtich bevolen.

309

U i t mijne gevanckenisse desen

l « M a y a° 1622. e

U w e E . seer dienstwillige ende getrouwe v r i e n d t , R . Hogerbeets. Achtbare, hooch gheleerde, seer wijse voorsienighe heere, mijn heere M r . J a n de G r o o t , Raedtsheer van sijn G . van Hohenloo tot Delft. (Acad. Bibl. te Leiden.)

M i j n seer waerde heere ende getrouwe vriendt. Neffens desen hope ic dat mijn soon mede bij uwe E . door Godes ghenade sal overcomen, ende voorspoet.

in goede gesontheit

Overdenckt doch eens met wat innerlijke

beweginge dat ic van hem i n dese gelegentheit gescheiden b e n , nadat hij opt huis alhier recht drie maenden mede had opgesloten

geweest.

M a e r door des Heeren genade

can ic dit alles oversetten, daermede mijn voornamentlijck troostende, dat hij uwe E . ende d. Grotium aldaer hebben sal, die over hem i n mijn plaetse de vaderlijcke sorge sullen gelieven an te n e m e n , ende sijne studiën te samen formeren ende

beleiden, sulx uwe E . tot grootmakinghe

van Godes heilige name ende sijn er sielen salicheit bevinden suit aldervorderJijxst te sijn.

I c vertrouwe gansche-

lijck, mijn waerde heere ende vriendt, dat uwe E . te samen daertoe geen

mindere naersticheit sullen anwenden, tot

verlichtenisse van mijne ellende, als of ic selfs daer tegen woordich ware; ic sal hierover de bewesen weldaden altijt met een dancbaer hert erkennen, ende ghij suit i n hem mede een goeden inborst bevinden. sal hem ende

D e H e e r e , hope i c ,

alle mijne kinderen i n sijne heilige wegen

leiden, mitsgaders aen siel ende lichaem met sijne gaven segenen, om die sonderlinghe getrouwicheit ende bediensticheit, die sij mijn i n desen staet van vernederinghen,

310


als om 't vlijtichste, bewijsen, baer ghene moyeten noch periculen ontsiende, waerover ic den goeden God niet genochsaem en hebbe te dancken.

I n de reste houde ic

mijn met het goede getuichenisse mijnder conscientien gef u s t , verwachtende van den Heere een genadighe ende salige uitcompste, niet twijfelende of hij sal mijn ondtschult, ist niet hier, 't sal sijn i n dien groten dach, openbaren ende bekent m a k e n , ter eeren van sijn heilighe name.

T is mijn seer lief ende angenaem geweest te ver-

staen de goede fundamenten, die bij uwe E . ende d. E p i s copio met d. d'Ore ') n u i n de voorleden Paeschdaghen geleit sijn; de Heere w i l voorts uwen arbeit rijckelijck seghenen, opdat daeruyt een volmaect gebouw ende huis des Heeren mach voortcomen,

tot grootmakinghe van

Godes name ende bevorderinghe van de ware godsalicheit. Doet doch mijne hertelijcke gebiedenissen aen uwe seer waerde huysvrouwen. D . Episcopium ende

alle andere

goede bekenden ende gunstighen, die daer souden moghen sijn, ende sijt alle te samen Gode bevolen. So uwe E . yet soud mogen verstrecken voor mijn soon, dat sullen wij danckelijck wederom rembourseren. nis desen 2 8

en

U y t mijne gevancke-

M a y 1622.

U w e E . seer dienstwillighe ende getrouwe vriendt, R . Hogerbeets. Vergeet doch mijnder niet i n uwe E . publycque als private gebeden tot G o d den Heere. {Bibl. d. Remonstr. gem. te Rott. Zonder adres, doch blijkbaar aan J . Wtenbogaert gericht.)

1) De Fransche predikant Francois d'Or.

311


Seer waerde, beminde ende getrouwe vriendt, broeder i n den Heere. Verstaende uit mijn kinderen de sonderlinge vriendtschap ende weldaden, die sij van uwe E . ende desselfs eerwaerde broeder, mitsgaders van onsen seer goeden bekenden heer ende vriendt ende sijne E . huisvrouwe ontfangen i n desen haren verneerderden staet, heb ic niet connen laten uwe E . daervan uyt ganscher harten te bedancken; soud ooc

seer gaerne sulx gedaen hebben aen de andere

vrienden alle te samen, maer om de tegenwoordige

ge-

vaerlijcke gelegentheit en heb ic tselfde niet derven bestaen. A l ist dat den tijt alles verslijt, so en vinden wij nochtans gheene verlichtenisse, j a sijn noch eerder meer beswaert als oit te voren. D e H e r e , hope i c , sal sich eenmael over ons erbarmen, ende daerentusschen ons crachten geven, dat wij onder desen swaren last niet en beswijcken, maer tot grootmakinge van sijn heilige name, ten uytende toe i n t goede moghen volstandelijc volharden.

H e t sal uwe

E . gelieven aen de andere vrienden mijn excuse te doen, ende haer te laten w e t e n , dat ic met hart ende gemoet hare ontfanghene weldaden altijt danckelijck sal erkennen ende ooc

metter daet, so den goeden God mijn daertoe

noch eenighe ghelegentheit soud mogen verlenen, soucken te vergelden. I c k bidde seer vriendelijck, dat uwe E . beneffens hare E E . sijne goede gunste tot mijn ende de mijnen voorts will continueren, ende dese moyeten, tot mijn kinderen profijte angenomen, so lange uytvoeren alst uwe E . sal gelegen sijn ofte dat mijne kinders het anders van doen mochten hebben, i n welcken gevalle hope ic dat sij het sonder eenich pericle door uwe E . behulp wel sullen becomen.

H o u t mijn hierinne mijn stouticheit ten besten,

gedenckende

mijnen droevigen staet ende hoe troostelijc

het voor mijn i s , als ic n u i n dese gesteltenisse, daerin ic van alle menschen afgesondert b e n , noch eenige vinde,


312

die over mijn ende de mijne hare vorighe goede affectie niet ganschelijc hebben uitgetogen.

D e Heere sal dselve

hare christelijcke mededogentheit wederom rijckelijck vergelden.

W i l t daerom, mijn waerde vriendt, onbeswaerlijc

voor. de mijne het beste doen ende christelijcke gebeden

mijnder i n uwe E

tot G o d ooc gedachtich sijn, opdat

hij mijn met sijnen h. geest verstercke, tot onderdanige goetwillige gehoorsaemheit

ende lijdsaemheit, en dat i c ,

verwachtende met stilswijgen ende hope den tijt mijnder verlossinge, daerna bequaem mach bevonden worden om mede te deel en int erve der gelovigen i n het licht.

Twelc ons

alle te samen wil gunnen G o d den Vader door sijnen lieven soone, onsen H e e r e , die uwe E . met sijn 1. huisvrouwe ende k i n d e r e n , beneffens alle andere vrienden ende gunstigen wil nemen i n sijn heilige hoede, ende bewaren voor alle ongeluc.

Sijt hiermede hartelijc gegroet alle te samen

van mijn, Uwer E . dienstwillige ende bekende vriendt, 16 Sept. 1623. Seer vromen, godvresenden ende discreten, mijnen bijsonderen waerden vriendt. (In mijn bezit. Zonder adres. Waarschijnlijk aan den Hoornschen burgemeester Merens gericht.)

S. P . A d literas tuas ornatiss, D D . tardius quidem respondeo quam decet, sed non mea culpa aut negligentia accidit: expectavi hactenus responsum amicorum, quibuscum ego propositum negotium communicaveram. H o c jam modo accepi et statim rescribo.

E x literis meis ad filiam

datis plenius omnia intelliges, hoe tantum te hisce scire volo, me non esse ex eorum numero, qui hereditarias aut adquisitas opes., majorumque claritudinem propriae virtuti anteferant. Scio ac re ipsa jam experior, opes esse fluxas


313

et incertas, virtutem autem permanere, nee ullis fortunae casibus subjectam esse.

Erustra majorum facta jactamus,

si ipsimet probitatis omnis simus expertes; quisque propria virtute studeat inclarescere.

Quare cum mihi sum-

morum virorum testimonia de tua probitate et eruditione satisfaciant, ego, divini numinis favore implorato, i n hac mea solitudine mecum flagitasti

expendi, quod uteris tuis a me

e t , si tibi addictam filiam meam habes, Deo au-

spice, ad petitionem tuam assensum meum praebeo, et a bonorum

omnium datore omnia vobis fausta et felicia ex

animo exopto, precorque u t , pio amure ac Christiana concordia invicem conglutinati, per muitos annos Deo vivere et, beata prole foecundi, ipsius nomen celebrare possitis. D e pactis dotalibus ad filiam perscripsi; si conditiones tibi placent, poteris eas tua manu i n mundum redigere et ad me transmittere, ut signem.

D e ceteris inter vos dispo-

n i t e , prouti huic meo statui ac conditioni judicabitis convenire. N o b i l i s s D . Suleno') me meosque carceres commen0

dabis, si scirem ipsi g r a t u m , fore ego ipsemet per meas literas D . S. interpellarem. H i s vale ornatiss. D D . et mei in tuis ad Deum precibus memor ^ t o .

Salutem officiose

nobiliss* D . Suleno, nee non domi ipsius uxori et N° filio, item tuae d. m a t r i , sorori, aliisque meis verbis annunciabis. R a p t i m Lupesteni 24 Octob.

1622.

T . H . ex animo addictus, R.

Hogerbeets.

Pietate ac eruditione excellenti d. d. Theodoro Modaeo, L u g d u n i B a tav. (Maatsck. d. Nederl. Letterk.)

M i j n Heere. D a t uw E . sich mijnder, die n u i n t seste jaer uyt aller 1) Waarschijnlijk de heer van Zuylen.

314


menschen ogen als een rejectamentum ben wech genomen ende opgesloten geweest, noch anneempt ende gedachtich i s , houde ic voor een sonderlinge gunste ende goede affectie, ende so lang mijn God het leven gunnen s a l , sal ic met een dancbaer gemoet sulcx gedachtich sijn ende erkennen. W a n t behalven datter seer veele sijn, die i n tijden van tegenspoet

ende vervolginge haer der ellendi-

gen noot gaer niet an en nemen, ofte daervan verkeerdelijc oordelen,

ende dengenen daermede sij te voren seer

grote vrundschap gehouden

ende daervan sij verscheiden

weldaden hebben ontfangen, niet meer kennen w i l l e n , — so sijnder ooc die hare vorige vrundschap i n dodelijcke viandtschap veranderen, ende soecken haer mettet verdrucken ende onderhouden van die n u ter neder gevelt i s , i n der groten gunste te insinueren ende haer selven daerdoor te verheffen,

siende alleen op tgene hier op aerden hare

onmetelijcke begeerlijcheden soud mogen vorderen, sonder eens te dencken op den tijt die hierna comen s a l , noch lettende op de reeckenschap die aldaer met een yegelijck sal gehouden worden.

D a t dit sulcx is, mijn heere, heb

ic bij ervarentheit n u selfs bevonden,

ende mitsdien ic

wete, dat uwe E . sulcx genoechsaem mede bekent i s , so en sal daervan geen particulier verhael doen, mijn daermede troostende,

dat God mijn dit toesent

tot mijnen

besten, als een medicine, om daermede mijn te conserveren ende verstercken int goede, preserveren vant quade ende purgeren van de schadelijcke humeuren, mijn geestelijcke gesontheit dicht worden. daermede,

dat

daerdoor

soud hebben mogen bescha-

I n mijne droufheden verblijde ic mijn ooc mijn vianden selfs van mijn

voorgaende

leven, aleer ic n u lest i n dienst van de stadt van L e y d e n gecommen b e n , gans niet en weten te berispen. A l tghene men mijn te laste mach leggen, is dan dat tot L e y d e n gebeurt i s , i n de tijt van ontrent negen maenden; en hoewel 't meeste

ende principaelste van mijn beschuldingen

Brieven von R. Hoogerbeets.

315

voor mijn ankomste aldaer is verhandelt geweest, als het arresteren van de Resolutie van den 4 A u g u s t i 1617, het annemen ende beëdigen van de waertgelders, het tegenstaen vant synodus nationael ende meer andere saecken, twelc daerom

met ghene reden tot mijnen laste can ge-

bracht worden, so moet ic het nochtans mede ontgelden, ende daermede

als een piacularis hostia beladen worden.

Tghene i n den tijt mijns dienstes is voorgevallen, daertoe heb ic expresse last van de vroetschap, of van burgemeesteren , of van de heeren, die neffens mijn ter dachvaert sijn geweest, gelijck uwe E . genoch bekent i s , ende uit de resolutien ons medegegeven sonden, can bevonden

ende brieven, aen ons overge-

worden.

Evenwel heb ic hiervan

de last alleen moeten dragen, ende hierin hebben mijn selfs Ooc gecondemneert, die present geweest sijn op meest alle de vergaderingen, daer dvoorsz. resolutien sijn genomen. W a t raet hiertegens?

I n stilheit ende lijdsaemheit mijn

siele te besitten, ende met gedult des Heeren compste te verwachten; al comende compt hij ende sal niet vertoeven ; hij compt haestelijc ende sijnen loon is met hem, om te geven eenen yegelijc sulx als sijn werck wesen sal. E e n yegelijc mach toesien, daer sal niemant verschoont sijn. Conditor ille humani generis non natalium nos, non nominum claritate distinxit, nisi dum hic sumus; ubi vero ad finem mortalium [inexorabilem perventum est], ad omnia patienda pares sumus. Ic heb voor G o d i n mijne wettige bedieningen, daervan ic niemant uitgestoten hebbe, maer die i c , ernstelijc versocht sijnde, met believen van heeren Staten van Hollandt heb angenomen,

i n alle naersticheit

ende getrouwicheit gewandelt, na de gaven die mijn G o d verleent heeft; weet niet dat ic oyt mijn leven mijn naesten i n eenige saecken hebbe beschadicht ofte verongelijct. Verre ist van mijn, dat ic dolo malo sulcken groten c r i m e n , daermede ic lijf ende goet soud verbeurt hebben, ten regarde van mijn vaderlant soud begaen hebben.

Ick ben

316


wel getroost des H e e r e n ende groten rechters oordeel hierop te verwachten.

I n de reste en rechtvaerdige ic mijn sel-

ven niet, bekenne voor God almachtich mijn een a r m , ellendich sondaer te sijn, ende dat ic veelvoudelijc Godes geboden heb overgetreden;

maer daerin hoop en vertrouwe

ic dat hij mijn genadich wesen s a l , om de verdiensten, voorbiddinge ende intercessie sijnes lieven Soons,

mijns

Heeren en Salichmakers w i l l e , ende dat hij mijn met sijn dierbaer bloet besprengen ende reinigen s a l , opdat ic daerdoor uit genaden van mijne sonden gereinicht wesende, onstraffelijc mach overgestelt worden i n de vreuchde der gelovigen. H e t versouc van mijn kinderen om tot hare verlichte nisse van de grote costen ende periculeuse reyssen een ander plaetse tot mijn bewaringe te mogen becomen, is bij de staten van H o l l a n d t afgeslagen, omdat men seit, dat na onse condemnatie

een resolutie genomen i s , dat

men binnen ses jaren geen versoucken van de gecondemneerdens sal aennemen; ende hoewel dit versouc niet eigentlijck mijn a n g i n c , maer mijn kinderen, so hebben sij dit mede moeten

ontgelden. Voor mijn ist immers evenveel

of ic hier bewaert worde, ofte op een ander plaets, hier sterve ofte elders; maer mijn kinderen, die men haer moeders salige erffenisse tot n u ontrent een jaer toe onthouden heeft,

ende het mijne noch moeten derven, sonder

dat sij van mij gagie ofte pensionen sedert Augustus 1619 eenen penninc hebben genoten, ende evenwel mijn op hare posten alimenteren, dat men die eenige verlichtenisse i n de oncosten

gedaen h a d , met accommodatie van een be-

quamer plaets, dat dunct mijn niet dat ooc tegen de voorsz. resolutie soud gestreden hebben.

M a e r 't en heeft de hee-

ren so niet gelieft, ende niemant isser die voor de mijnen een goet woort derf spreecken.

Daerom moeten sij ooc

hierinne haer te vreden stellen, ende van jonx aen het cruis des Heeren leeren dragen, ende latende de werelt


317

hoppen en tobben, haer Godes heilige wille gehoorsamelijc ende goetwillichlijc onderwerpen. Daertoe ic hope ende bidde, dat G o d haer i n sijn genade wil verlenen ende uwe E . M i j n heere, dese sijne goetgunsticheit t'mijnwaerts met sijnen goddelijcken segen rijckelijcke vergelden, uwe E . ende desselfs seer 1. huysvrouwe ende kinderen nemende i n sijn genadige protectie i n goede gesontheit, tot uwer E E . sielen ende lichaem salicheit, vrij van alle ongeval bewar e n , gebiedende

mijn voorts gans dienstelijc aen uwe E .

Desen 28 Octob. 1623. U w e E . goede bekende ende dienstwillige vriendt, R. H . Hoochgeleerde, wijsse, voorsienighe, seer discrete heere, mijn heere E p . *) (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rotterdam.)

M i j n seer waerde heer ende beminde broeder. Tis mijn van herten lief, so ic met mijnen geringen arbeit ende goetwillige genegentheit eenigen aengenamen dienst aen uwe E . doen can. W i l t mijn doch onbeschaemt i n alles gebruicken, i n het middel hope ic met alle voorsichticheit te handelen, tis mijn lief te verstaen dat uwe E . daerin mede so besorcht is.

H e t saxken is swart ende

het coordeken heb ic gister mijn dochters doen swart mak e n , hoewel ic te voren meende dat grau genoch was; dan tis n u seeckerder.

M i j n witte crage leg ic af, treek

een swarte hantschoen aen de hant die buiten comt ende neme goede acht i n t openen en sluiten van mijn raem, dat die niet gehoort worde.

Op het licht daerover let ic

mede so veel mogelijc i s , want omdat sij heen ende weder gaen en comen, so can men daervan niet heel seec-

1) De letters zijn niet duidelijk.

Misschien is Episcopius bedoeld.

318


ker sijn.

Op der sterren licht heb ic mede altemet ge-

dacht ende daer voor ooc gevreest;

maer omdat sij geen

kennisse van yets hebben, hope ick dat ons tselfde niet sal l e t t e n ; doch sal daerop mede voordacht sijn.

Gister

avondt soud ic uwe E . gaern dit stuxken lacks toegesonden hebben, maer om 't licht daerover ende omdat ic wat i n t water hoorde plassen (twelc ic n u vermoede dat tegens het ijs was), scheide ic daeruyt, om dat het geen haest en had.

H e t coordeken is n u wat gecrompen mits het ge-

swart i s : so het te cort i s , laet het mijn weten, ic salder dan noch wat aenbinden; ten sal ooc n u soo sterck niet sijn als van te voren, dan het en draecht geen last.

Meent

uwe E . ooc dat het cloppen te hart gaet ende soud mogen gehoort worden, laet mijn dat mede weten. Droevige tijdingen sijn dese, dat na Cupi gevanckenis tot Amsterd a m , mede aldaer geapprehendeert is Wesekius ').

Offer

noch meer i n t lijden yewers gecomen sijn, weet ic n i e t ; dan men ordineert hier opt huis diverse nieuwe plaetsen, wel tot vier of vijf, om te logeren.

D i t is mijn boven

maten bedroevende, siende dat men de beloofde ingestelde requeste met dusdanighe feitelijcke procedure beantwoort. O Heere en sal de mate niet eens vervult sijn, suit ghij ons altijt vergeten?

D e weduwe van den heer van Groe-

ne velt ) is papist geworden. N o c h verstaen ic dat die van 8

Amsterdam negen personen gebannen hebben, of dit van kerckelijcke censure of polityc bannissement te verstaen i s , weet ic niet.

Hiermede mijn heere, na de hartelijcke

groetenisse, sijt Gode bevolen.

18 Januarij 162é.

U w e E . seer dienstwillige vriendt, E . Hogerbeets. 1) Bern. Vesekius, de predikant van Echtelt, in 1619

afgezet en te-

gelijk met Petrus Cupus, gewezen predikant van Woerden, ber 1623

te Amsterdam gevangen genomen.

in Decem-

In Februari 1624

werden

zij naar Loevesteiu gebracht. 2) Anna Weytsen, later gehuwd met den dichter Jacob Westerbaen.


319

Saterdach coom i c , wilt G o d , weder; opt bestellen sullen sij letten.

D e n ontfangenen heb ic met lack wel ge-

sloten. {Bibl. d. Remonstr. gem. te Rotterd.

Zonder adres, maar

blijkbaar gericht aan Charles de N i e l l e s , gewezen predikant te Utrecht, i n 't begin van 1623 tegelijk met Eduard P o p p i u s , die te Gouda had gestaan, te Haarlem gevangen genomen en naar Loevestein vervoerd.)

Hoochgeleerde,

seer wijse, godsalige heere,

beminde

broeder i n Christo. H e t is mijn boven maten angenaem geweest, dat uwe E . mijne droufheden ende ellenden met sodanigen trouhertigen ende christelijcken troostbrief n u eenigen tijt geleden gesocht heeft te versachten.

I c k en soude niet nagelaten

hebben daerop terstont weder te andtwoorden, ende uwe E . daervan seer hartelijc bedanct te hebben; dan de menichvuldige swaricheden, die ons i n t voorleden jaer continuelijc ten einde toe bejegent sijn, hebben mijn daerinne belet gehadt, waervan also ic weet dat uwe E . mede k e n nisse heeft, twijffele ic niet of uwe E . sullen mijn swijgen toch noch ten besten afnemen.

Tegenwoordich, hoewei

wij noch geen verlichtenisse onses cruices vercregen hebben,

so en can ic evenwel niet laten uwe E . bij desen

van sijne goede gunste ende hartelijcke affectie te bedanck e n , opdat ic door langer verbeiden bij uwe E . niet soude i n verdachtheit comen van i n dancbare gedachtenisse deser weldaden eenichsins nalatich te sijn.

H e t jock dat de

Heere mijn gelieft op te leggen is n a den vleesche vrij swaer, ende ooc door sijne langduricheit seer verdrietich, so dat na den lichame ic daerdoor vrij geswackt worde ende afneme; d a n , G o d lof, na den geest heeft mijn God de Heere tot noch toe sonderlinge gesterct, ende ic be-

320


vinde door Godes genade,

quod terrestris hujus vasculi

infirmitates animae saluti non obsint, sed ad Christum nos perducant, quodque carnis imbecillitas mentis vigorem exacuat. D e H e e r e , hope i c , sal dese sijne genade voorts i n mijn vermeerderen, opdat dit werck, dat hij i n mijne swacheden angevangen heeft, tot sijnder eeren mach volendet worden.

H e t is mijn eenigen wensch dit mijn lijden

sulx te mogen dragen, dat ic den Heere mach bevallich sijn, mijn gewillichlijc overgevende i n des Heeren heilige w i l l e , met een vast betrouwen op sijne genadige beloften ende toeseggingen.

H i j geve dat door mijne lijdsaemheit

sijn heilige name mach worden gepresen bij den vromen, die weten dat ic niet en lijde als een boosdader,

maer

voor de gerechticheit, volgens tghetuichenisse mijnes gemoets, twelc mijn innerlijc verheucht, ende i n alles dat mijn

soud mogen

overcomen

gerust stelt.

U w e E . sal

voorts gelieven sijn gunste tot mijn ende de mijnen te continueren, haer behulpich sijnde i n t ghene uwe E . daer tot haren vordeel buiten sijne schade sal connen verricht e n , ende mijns i n sijne christelijcke gebeden doch niet vergeten, opdat de Heere daerdoor gelieve sijn genade aen mijn te bevestigen.

Hiermede, hoochgeleerde, wijsse, seer

voorsienige heere, seer goede vriendt, na mijne hartelijcke gebiedenissen, sijt Gode almachtich bevolen.

Desen

. .

Januarij 1624. U w e E . seer dienstwillige dienaer, E . Hogerbeets. Ic bedancke uwe E . gans hartelijc voor de vrientschapp e n , mijn soon bewesen.

Sal niet laten die altijt gedach-

tich te sijn. Reverendo et doctissimo viro d. Petro Vigilantio. (Bibl. d. Rem. gem. te Rott. copius.)

P . Vigilantius is S. E p i s -

321

Brieven van R. Hoogerbeets. M i j n heere.

H o e angenaem dat mijn i s , op dese verdrietighe plaetse ende i n dese bedroufde tijden, te ontfangen eenige tijdinge ende groetcenisse van so waerden vriendt, als uwe E . mijn i s , can d'selve bij hem sèlven wel afnemen. Ick en soude niet nagelaten hebben daerop weder mijne dancbare affectie terstont te openbaren, ten ware dat de drouvige beroerten ende verdere swaricheden, hier te lande i n t voorleden jaer so menichvuldelijcken opgecomen, sulx eensdeels belet hadden, ende dat ic ooc onversien had geweest om wel te bestellen: bidde daerom dat uwe E . mijn tselfde ten besten w i l afnemen.

Onse bewaringe is hier noch

even scharp; wij sijn n u onder ons vijven ) , elc apart op!

gesloten, uitgesondert twee,

die bij malcanderen sijn op

de camer daer uwe E . geweest i s ) . a

M e n seit dat Cupus

tot Amsterdam gevangen is*, of die hier mede sal gebracht worden, sal den tijt leren.

U y t dese proceduren en is

noch geene versachtinge voor yemant van ons te verhopen. M i j n kinderen hadden voor eenige maenden versocht, dat ic tegens de wintertijt op een bequamer ende nader plaetse, daer sij met minder periculen en costen souden mogen comen, soud gestelt worden; dan de Stat. van H o l landt hebben, n u de ses jaren om sijn, daerin niet willen resolveren. "Wij dragen i n alles goede patiëntie, ende dewijle wij van gene menschen eenigen troost, hulp noch bijstant hebben te verwachten, so nemen wij ons toevlugt tot G o d den H e e r e , die mijnder niet en sal vergeten, maer alst tijt sal sijn, door sijnen crachtigen arm genadelijc verlossen, ende uit dese droufheden over setten i n de eewighe ruste ende vreuchde der heiligen.

M i j n soon i s ,

G o d lof, voorspoedelijc ende i n goede gesontheit wederom

1) S. Lucae Bysterus, Poppius, Niellius en P. Lindeaius. 2) Zie Bezoeken op Loeveslein in 1624. XXVIII. J .

Dordr.

1859.

23

322


thuis gecomen; heeft n u bij de twee maenden bij mijn geweest. Waertoe hij hem voorts hier sal mogen begeven, om eerlijc sijn cost te w i n n e n , moet ic mijn met goede vrunden beraden.

So uwe E . mijn hierinne mede met sijn

advys geliefde te d i e n e n , 't soude mijn seer angenaem sijn. H i j heeft mij medegebracht ende behandicht: Dic£a poetarum apud Stobaeum') e t c , daer ic seer mede vermaect ben ende uwe E . seer hartelijcken voor bedancke; voornementlijc heb ic mijn mede daerin verblijt, als ic ex proleg. verstonde wat uwe E . voorts is voorhebbende.

I c bidde

G o d dat hij daerin uwe E . arbeit genadelijc wil segenen, ende met sijne gaven van nappwix et aXvjèetoe, begiftigen, opdat dat heerlijc werck tot Godes eere ende ten gemenen besten mach voltrocken ende i n t licht uytgegeven worden, verlenende uwe E . ooc daertoe goede gesontheit ende voorspoet na den^ lichame.

Isser bij mijn yet dat ic tot be-

vorderinghe van dien ofte i n t particuliere souden connen bijbrengen, suit mijn gelieven te adverteren.

H i e r mede

voor desen n u eindigende, bidde G o d uwe E . met sijn seer waerde huisvrouwe ende kinderen te nemen i n sijn heilige protectie, van harten mijn gebiedende aen uwe E . ende desselfs seer 1. huysvrouwe, ooc van al mijn kinderen wegen, met hartelijcke dancksegginge over alle de vrundtschappen aen mijn soon aldaer bewesen, die wij bereit sullen sijn tot allen tijden danckelijc te erkennen.

Den

. . Januarij 1624. U w e E . seer dienstwillighe dienaer ende vriendt, R . Hogerbeets. Sijt doch mijnder gedachtich i n uwe E . christelijcke gebeden tot G o d . A e n mijn heer, mijn heer de Groot tot Parijs. (Acad. Bibl. te Leiden.) 1) Van H . de G r o o t , in 1623

te Parijs verschenen.

323


Seer waerde heere ende beminde broeder i n den Heere. I c k sende uwe E . hier beneffens de antwoorde van juffrouw Daetselaer op den uwen.

H e t schijnt dat de huis-

vrouwe van S. L u c a e ende sij malcanderen qualijc verstaen hebben

ende dat het op uwe E . vermoeden uyt compt.

I c hope dat uwe E . mettet ghene ic voorleden saterdach afsont wat sal ontset sijn; dan siet doch eens hoe liehtelelijc dat men i n eenige swaricheden soud connen geraken.

U w e E . sal connen verstaen uyt de copie van den

brief, die ic aen d. Veseeckium sende, dat dese goede joff. van uwe E . schrijvens aen andere goede ende vrome luiden eenich vermaen gedaen heeft.

Dese uyt goetherticheit

gaven mijn dochter gister eenen

brief mede met eenich

geit d a e r i n , om door Abraham ') aen d. Veseeckium te bestellen; daerin wordt mede mentie gemaect van uwe E . schrijvens.

D a n wij vonden goet desen brief niet te laten

gaen door handen van Abraham ende met kennisse van den Commandeur, om redenen uwe E . bekent. Hope dat uwe E . beide onse insichten niet quaet sullen vinden ende ons ten besten afnemen, dat wij op alles wat nou letten. I c k bedancke uwe seer hartelijck van de beandtwoordinge ende onderwijsinge op mijne voorgestelde

vragen; houde mijn

vernoucht i n alles, ooc aengaende tghene ic op de exempelen had voorgestelt.

' T is waer datter noch wel yet soude

mogen tot naerder onderrechtinge worden gemoveert; maer naerstelijck lettende opt ghene bij uwe E . seer nervoselijc wort verhaelt, houde i c mijn i n alles vernoucht.

Ick ver-

stae dat tot Amsterdam nieuwe burgermeesteren gecosen sijn: B a s , P o p p e n , Jonas W i t t s ende Oetgens.

Bas ken

ic w e l , omdat wij te samen i n de legatie van Denemercken geweest sijn.

Poppen is mede een Beemstriaen, was

op de vergaderinge i n den Haghe recht voor onse appre-

1) A b r . Daetselaer. 23*

324


hensie ende seer hart tegens den vromen ouden heer goeder gedachten. Jonas W i t s s ken ic n i e t ; Oetgens weet ic mede niet wye het i s : want ic mene niet dat het is F r a n s H e n drixsen Oetgens; dat was een out en seer hart m a n ; ic meen dat die al moet overleden sijn. M e n seit dat H o i n c k geraect is van de apoplexie, en dat E a u met suiselingen int hooft gequelt is.

I c en hoor van de burgermeester

B a r t e l Cromhout, des presidents broeder, niet eens vermanen , noch van sijn k i n d e r e n ; so uwe E . van de gelegentheit aldaer eenige kennisse heeft, wilt mijn die mededelen.

Mansvelt is i n den H a g e ; die van Rotterdam heb-

ben aen sijn volck eenige betalinge moeten doen, of sij dreichden se metten brandt. Rosaeus ende eenen die scheel i s , i n den H a g e , hebben op de bancketten ende het dobbelen ende spelen der heeren so gepredict, dat men daer een misnoegen aen heeft.

D e Staten van H o l l a n t sijn

tegens den 20 van dese maent beschreven.

N i e t anders

hebbende sal dese eindigen met mijne hartelijcke gebiedenisse, uwe E . bevelende i n Godes protectie. Overmorgen sal ic het saxken weder af senden offer yet waer. Desen 13 F e b r . 1624. U w e E . seer dienstwillige broeder, R . Hogerbeets. Eerw.,

hoochgeleerde,

seer godvruchtighe D . Carolo

Niellio. (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rott.)

Seer waerde heer, beminde broeder. Ick bedancke uwe E . seer van de communicatie deser missive, die ic neffens desen wederom sende, ende voorts van uwe E . vordere onderrechtinge aengaende de gelegentheit ende humeuren der regenten tot A m s t e r d a m ; noit en hadde ic daervan sodanighe perfecte onderrechtinge ver-

325

Brieven van R. Hoogerbeets. staen.

I c k verblijde mijn dat Poppe ) !

so verandert i s :

want ic wist dat hij seer hart ende hevich geweest is. D e Heere hope ic sal meer anderer herten mede vermorwen ende hare ogen verlichten, opdat sij eenmael van 't quaet mogen afstaen ende de gerechticheit hanthaven. V a n Jonas W i t s s ende Oetgens heb ic noch geen kennisse, d a n , nadat ic hier uit mijn kinderen verstae, worden sij al mede voor moderate personen gehouden.

Sij moeten op

haer hoede sijn, et aliorum exemplo docti haer i n tijts voorsien. W a t aengaet uwe E . voorslach van eenige openinge van binnen te beramen, daer heb ic altemet mede van gedacht; dan omdat ic niet en weet hoe het beneden met de balcken ende ribbens gestelt i s , heb ic daervan niet gerept.

M i j n vloer is gepaveyt met estricken; doch

'fc en is niet seer die; i n den houc na het oosten ofte westen dunct mijn dat het niet qualijc soude vallen, alsser beneden bequaemheit toe waer.

Uwe E . sal daerop eens

gelieven te letten. W i j sullen daerna met malcanderen breder mogen

communiceren.

H i e r m e d e , seer beminde

broeder, mijn hartelijc aen uwe E . en d. Vezekium gebiedende, wensche uw te samen een goede nacht ende in G-odes protectie dselve bevelende. R a p t i m 15 Eebr. 1626. U w e E . seer dienstwillige vriendt, R. Hogerbeets. Eerweerde, godsalighe, seer geleerde d. Carolo Niellio. (Bibl. d. Rem. gem. te Rott.)

Seer weerde heere, beminde broeder i n Christo. D e grote swacheit ende langdurige crancte van onsen seer waerden broeder D . Poppium doet mijn vresen, dat hij het niet sal connen harden-, doch de H e e r e , hope i c ,

1) De Amstfirdamsche burgemeester Jacob Poppen.


326

sal hem noch eenigen tijt leven sparen, ende hierinne tgebet van soo vele vromen genadelijc verhoren, opdat hij Godes gemeente noch wat sal mogen dienen, so met sijn vroem leven ende w a n d e l , als met sijne sonderlinge gav e n ; ick wensche

ende bidde dat van ganscher harten.

D e Salemse ') heeren houde ic dat uwe E . met mijn niet sonder reden noch verdacht hout; ic heb haerder eenigen over lange jaren g e k e n t , voornamentlijck den ghenen die n u afgegaen geweest

is ) , 8

wiens broeder een van mijne rechters

i s , niettegenstaende dat wij altijt, van het jaer

van 78 af, so grote vrundtschap met malcanderen gehouden hebben, als eenige broeders souden mogen doen, ende dat ic hem altijt niet als mijns gelijc, maer als mijn meerder geeert ende gerespecteert hebbe.

M a e r i n t leste jaer

van mijn gevanckenisse schijnt het dat sijn gemoet tegens mijn met een grooten haet is ontsteecken geweest; ic en weet anders geen oorsaecke, dan dat wij te samen onderlinghen i n den H a g h e 's iaers te voren wesende, ic hem i n sijn opinie niet en conste toestaen.

D i t heeft hij mijn

n u dus vergolden: de Heere w i l het hem vergeven.

Sijn

swager heeft hij terstont i n mijn plaetse geholpen i n den raedt, die daer n u sit meis spoliis ornatus (dese plaetse hadden mijn de heeren Staten vergunt dat voor mijn open blijven soude), anders soud hij tot L e y d e n pensionaris hebben geweest;

is seer hevich, daerom n u te angenamer.

D e broeder van den anderen tot Amsterdam houd ic voor een loos m a n , seer begerich ende naerstich om grote rijcdommen te vergaderen. H i j bekent opentlijc vant Remonstrantse gevoelen te sijn, maer dat is niet genoch: scienti bonum facere et non facienti peccatum ei est, ia sal te swaerder gestraft worden, so hij hem niet bekeert.

Daer

is n u alomme seer grote verslagentheit i n t lant geweest, om dat den viandt ons op de been ende de I J s e l al ge-

1) Amsterdamsche.

2) Bartel Kromhout.

327


passeert was. M e n sent ambassadeurs n a Vrancrijc ende E n g e l a n t , ic denc om te vertonen de noot vant landt ende secours te versoecken. D i t en dunct mijn geen goet teicken te sijn^

I n Vrancrijc vers tont ic laestmael dat den

cancelaer ) , wesende een seer out m a n , daer d. Grotius !

sijn Stobeum aen had gedediceert, aen sijn huis soud sijn geconfineert,

ende dat men meent dat tusschen de prins

van "Wallis ende des conincx van Vrancrijx suster wel een huwelijc soud mogen

besloten werden.

Corstiaen Gijs-

bertsz. *) heeft mijn dochter verleden maendach gesproock e n ; hij meende 's dachs daeraen na Bommel te vertrecken, had van de andere bouxkens noch niet ontfangen; becomen hebbende,

soud die dan senden en schrijven.

I n Trig-

landij bouck ) heb ic mede grove leugenen ende onbe3

schaemheden, so hier so daer metter haest doorsiende, angemerct, daermede dat hij de bekende waerheit soeckt te becladden; dan ic hope dat hij beschaemt sal uitcomen, ooc

m t tghene hij ons boven de saecke van de religie

ende de bescherminge der Remonstranten tegens hare wrevelheden ende boos voornemen, i n de politie w i l te laste leggen. D e soldaten sijn voor mijn ancompste tot L e y d e n al angenomen geweest, tot genen anderen ende, dan dat de vrome ende vreedsame burgers ende inwoonders i n seeckerheit ende vrij van alle oploop, beroerten ende plunderage i n een stadt so vol vreemt volx, souden mogen leven. Hiervan heeft het lant noch niet eenen penninc te coste gehadt, ende men leit ons te last dat men de heeft uitgeput.

finantien

T is waer dat de steden, die om redenen

voorsz., met consent ende resolutie van de Staten van H o l l a n t , eenige soldaten angenomen hadden, sustineera'en dat dese soldaten, als tot ruste vant landt angenomen wesende, niet minder maer veel meerder bij het landt van

1) De Sillery. v. pamfl.y

2) De gewezen predikant Barth. Praevostius.

n . 2017 en 2024. 9

3) Bibl.


328

H o l l a n t behoorden betaelt te worden, als de soldaten tot Amsterdam tot haer particulieren dienst angenomen; maer niemant isser die daerop noch eenich geit ontfangen heeft. D a t men dese soud brengen tot last van de generale Stat e n , als onse sententien inhouden, is bij ons ontkent ende en sal niet bevonden worden.

Evenwel twas enigh point

te meer, het most tot onsen laste daerin comen,

ende

wie en soude het, alsser niemant tegens seggen m a c h , niet geloven?

E t sic de caeteris.

I n t kerckelijc hebben

de heeren van L e y d e n beide de parthijen (so C o n t r . - als Remonstranten) gearbeit i n . r u s t e te houden, hebben van elx gevoelen even veel predicanten gehadt; die te samen een accoordt gemaect ende aen den magistraet met eede belooft hadden tselfde na te comen.

D a n de Contrarera.

bij mijn tijt sprongen daeruit, pasten op den eedt n i e t , seiden het most n u so wesen: sij mosten n u eens scheid e n ; doch seide Festus sijn, man en wijf souden spottende

tsoud maer een fribusculum daerna wel weder accorderen,

sulx met G o d , met haer wettige magistraet

ende met haren eedt. Leytse broeders

I c verwondere mijn dat dit van de

nergens wert angeroert

Te voren alst

accord tusschen beiden gemaect was, werde het seer bij een yeder gepresen, ja de prins stelde die van L e y d e n aen andere voor tot een exempel van goede ordre etc. Dan

hier van op een ander tijt meer.

N u desen endi-

gende met mijne hartelijcke gebiedenissen ooc aen uwe 1. huysvrouwe ende aen d. W e s e c k i u m , sijt te samen met uwe 1. huysvrouwe ende dochterken Gode bevolen.

Desen

l«n Martij 1624. U w e E . seer dienstwillige vriendt ende broeder, R. H . D e n Italiaensen waersegger *) schijnt hier i n tlant inge-

1) De Leidsche predikant F . Hommius.

2) Waarschijnlijk is n . 1985 der Bibl. v. pamfl. bedoeld. Q

329


stelt te sijn, om de luiden wat te encourageren metten hoop van de "West-Indische vloot. V a n pardon te verso ucken heb ic noit gedachten gehadt, weet niet waerom ic sulx versoucken soude.

Mijn

kinderen hebben versocht een beter gelegentheit, opdat sij bij mijn ai te samen souden mogen wonen, ende van de costen om op twee plaetsen huis te houden ontslagen te sijn.

D i t ist versouc ende niet anders.

E e r w . , seer geleerde, vrome ende godsalige d. Carolo Niellio,

getrouwe

getuighe der waerheit ende

dienaer

J . Christi. (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rott.)

Seer waerde heeren ende broeders. D e gelegentheit n u weder gecomen wesende, ende het ander middel wat tarderende, sende ic mijn voorgaende schrijvens hier beneffens.

Sedert en hebbe ic niet ontfan-

gen, mits de onbequaemicheit van den tijt. M i j n dochters hebben op den avondt geweest bij ons seer 1. ende waerde broeder D . P o p p i u m , relaterende mijn dat hij seer cranc ende uittermaten swac i s ; dat ooc den doctor geen hoops heeft, daerin ic mijn van harten bedroeve.

H i j seyde aen

mijn dochters versocht te hebben door A b r a h a m , da*t d. Niellius eens soud mogen bij hem comen; dan dat tselfde afgeslagen was.

D e Heere w i l hem genadich sijn, ende

geven i n leven ende sterven dat hem salich is.

Morgen

sal ic het saxken weder aflaten of yetwas tegens maendach. volen.

N a mijn voorts hartelijc gebiedende, sijt Gode beDesen 8

en

Martij 1624 U w e E . seer dienstwillige vriendt, E. H.

D i t had ic gister avondt afgesonden, maer om dat het niet ontfangen werde, 'tsij om dat uwe E . het cloppen

330


niet gehoort heeft ofte anders, ende omdat het licht anquam en liet ic het so lang niet hangen.

So uwe E .

eenich gebrec i n mijn handelinge bevindt, laet mijn sulx weten, ic sal het soecken te beteren.

Hiermede sijt a n -

dermael al te samen Gode bevolen endehartelijc gegroet. 9 Martij 1624. Onsen seer 1. ende waerden broeder d. E d . P o p p i u s , dien getrouwen ende godsaligen dienaer J . C h r i s t i , is n u na de middach ten 4 uren i n den Heere ontslapen ende verlost van alle ellenden.

D e Heere w i l onser mede ge-

nadich sijn. (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rott. Zonder adres, maar blijkbaar voor N i e l l i u s bestemd.)

Seer waerde beminde heeren ende Broeders i n Christo. Ick was voorleden saterdach verwondert dat mijn het saxken ledich van uwe E . weder toegesonden worde; hadde gemeent

dat dselfve yet vaerdich souden gehadt hebben,

om tegens

heden door de mijne af te senden: want dat

soude mijn saterdachs ten uyttersten moeten ter handen comen,

omdat des maendaechs diegene

die na Gorcum

gaen, voor haer vertrec alsdan niet bij mijn comen, maer sondaechs 'savonts haer afscheit van mijn nemen, d'oorsaecke

twelc

was dat ic gister avont na haer afscheit niet

en dede, doordien ic n u het haer niet soud hebben connen medegeven.

D . Poppij zaliger soon met sijn huysvrouwe

sijn mede n u gereist na Gorcum om haer te voorsien totte rouclederen.

Sijne scripta hope ic dat mede wel suHen

gesalveert, elc moet daerinne voor de sijne ooc wat besorcht sijn, opdat men niet onversiens werde overvallen. I c en sorge n u dieshalven n i e t , bevele mijn saecke ende mijn onschult G o d den H e e r e , d i e , ist niet hier voor de werelt, i n dien groten dach voorseecker dselve sal bekent

331


m a k e n , niettegenstaende alle den arbeit die men n u a n w e n t , om die n u voor de oogen der menschen te bedecken. Tghene ic voor uwe E . i n desen doen c a n , laet mijn niet te gebruicken. D u s verre had ic geschreven voor den avontmale, verwachtende voorts of mijn yet nieus van Gorcum soud mogen comen, twelck ic uwe E . hier beneffens soud mogen mededelen. H e t brief k e n , aen D . "Wezekium medegebracht, sende ic hier beneffens over; ooc crijch ic schrijvens van H o o r n , daer i n mijn angeschreven wort dat eenen Janss Janss tot Haerlem ende J o n . Antheunisz. tot Amsterdam souden mede gedeelt hebben i n de penningen, die betaelt sijn over het anbrengen van de personen van D . Poppius saliger gedachtenis ende D . N i e l l i u s , mitsgaders van D . "Wezekius ende Cupus. D e vergaderingen tot H o o r n heeft men mede door schrijvens aen den officier aldaer

ende

aen de magistraet gesocht te beletten; dan de magistraet heeft haer burgerije i n rust begeren te houden. M i j n suster doet haer gebiedenisse.

D e heer M a u r i e r is weder i n

Vrancrijc ontboden, ende tegens Paesschen sal een ander i n sijn plaetse comen.

D e secretaris van den heer van

Langerac is van daer overgecomen, seer groot secours.

brengt tijdinge van

D e gesanten Aerssens ende Joachimi

sijn naer E n g e l a n t vertrocken. D e garnisoenen sijn weder van Gorcum nae H o l l a n t vertrocken i n de steden aldaer, twelc ic niet en verstae, menende dat men die behoort te brengen op de frontieren. gebiedenisse, sijt Gode bevolen.

H i e r mede nae hertelijcke xi

e n

Martij 1624.

Uwe E . seer dienstwillige, R. H . (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rotterd.)

Seer waerde vrient domine Cupus. M i j n suster sal een maendach den ingeleyden brief wel

332


bestellen ende met eenen tot D i r c k Jacobsen eens verneemen of daer niet en is voor u E .

J a n Woutersen sey

ons gisteren, dat hij goet voor u E . megebracht hadt, maer dat daer geen brief bij en was, omdat H e r p e r eer vertrocken was als sij wel gemeent hadden. D a n het can wel dat hij die tot D i r c k Jacopsen gebracht heeft. Ick en heb niet verstaen van eenich boscruyt of dat daer bijna een ongeluck sou gebeurt sijn; maer doen ick een maendagh weer van Gorcum q u a m , worden mijn geseyt dat Jacob de Snijer, die den rou gemaeckt heeft voor Eransoyse, meer als een hande vol hagel uyt de broek van domine Poppius salichger sou gehaelt hebben, hetwelck hij aen de commandeur heeft gegeven.

I c k en geloof niet dat sulcx waer

i s ; als het soo was, dan sou sij de broeck wel self ontternt hebben: want sij souden het niemant gebreck laten liden ende seggen: siet sulcke luyde sijn de predycanten. H e t can wesen dat het dochterken daer iet af gehoort heeft, maer ick en heb hier op het huys daer niet af gehoort; dat sij het wisten sij souden het wel seggen. H i e r m e eyndygende, na mijn vaders, susters ende mijn dienstichge gebiedeniss aen u E . , sal ich u E . den H e e r beveelen. M e t haest desen x x i i i

en

M a e r t 1624.

W a e r ick u E . eenichgen dienst can doen, ick sal altijt sijn u E . dienstbereyde v r i e n d i n n e , M a r i a Hogerbeets. (Bibl. d. Remonstr. gem. te Rotterd.)

Seer waerde heere, beminde broeder. 'Tghene ic ofte mijn kinderen tot uwe E . ende der uwer dienste eenichsins hier connen doen is so g e r i n g , dat het genen danc waerdich is. W i j doen het van harten gaern ende bidden, dat uwe E . ons w i l gebruicken i n al tghene daer hij meent dat wij hem eenichsins wat connen behul-

333


pich sijn. D e droefheden over d. Poppij sal. afsterven hebben wettige oorsaecken, ende is te duchten dat de kercke Godes daerbij geen cleine schade lijden sal. D a n wat sullen wij doen: het gelieft den Heere so, sijn wille moet geschieden,

ons compt

toe Hem• vierichlijcken om sijne

goddelijcke genade ende bijstandt te bidden, die tot bevorderinge van Godes

saecke

van node i s , ende voorts dat

een yegelijc i n sijn beroep hem getrouwelijc ende neerstelijc quijte i n alle oprechticheit, met een goede consciëntie, gevende de vordere sorge God den Heere over: hij sal het wel m a k e n ; wij moeten niet verflauwen noch worden.

moijeloos

D e weduwe ende kinderen hebben voorwaer veel

verloren; dan sij hebben een rijcken vader i n den hemel, die seit: O martyr C h r i s t i , qui pro me fundis sanguinem, noli de filiis tuis sollicitum esse, noli de uxore: me habent pro te. Verleden maendach als de weduwe tot Gorcum quam, worde sij uyttermaten wemoedich, doordien sij schrijvens creech van der G o u d e , dat sij aldaer haren huisraet niet en soude senden; datter niemant was die tselfde om 't voorgaende verbot dorste i n huis plaets geven ofte ontfangen.

Siet hoe cleinhertich dat de luyden sijn i n so

clenen saecke, ende hoe haest dat sij de getrouwicheden, haer bewesen,

vergeten.

Doch de schipper die tgoet in-

nam , liet hem noch op 't leste bewegen, sijnent soud innemen. en const sij ooc

dat hij het tot

H e t testament met de annotatien

niet weder crijgen; de vaendrich excu-

seerde hem met de absentie van den L i e u t e n a n t , die doen van huis was.

I c heb mijn kinderen geseit dat sij haer

daervan bij gelegentheit eens souden mogen anspreecken, twelc sij doen sullen.

Op Triglandij bouc mogen wij wach-

ten wat dat gedaen sal worden. Laestmael hadde de mijne verstaen tot 1) Gewezen

Gorcum,

dat

van Dwingelo ) l

predikant van Leiden, beschuldigd van

aan de samenzwering.

yet

geseit

deelgenootschap

Hij gaf in dit jaar eene Verantwoordinghe in het

licht {Bibl. v. pamfl., nos

2068 en

'69),

334


worde geschreven te sijn tot sijnder verontschuldinge, dat men verwachte; maer ic en heb daervan sedert niet gehoort.

T gepasseerde tot L e y d e n aengaende de grote be-

leeftheit daermede de magistraet E e s t u m , Colonium ende Cuchlinum ') met haer ouderlingen heeft bejegent,

met

verclaringe dat sij d'eene so wel als d'andere van hare ingesetens, niettegenstaende van wat gevoelen sij ooc souden mogen s i j n , i n haer protectie annemen, daertoe ooc hare openbare aflesingen ende publicatien waren dienende, is ongeloofFelijc;

dan twas al te vergeefs: het en schorte

haer daer n i e t , als de uytcompste geleert heeft. D e stucken die ic daervan onder mijn gehadt hebbe, afhandich gemaect;

sijn mijn

dan ic meen dat de Reinonstr. lee-

raers aldaer noch wel eenighe souden becomen.

Colonius

beriep hem altijd op sijn gemeente, dat hij most soucken die i n ruste te houden ende daerna sijn predicatien a n rechten; daerin dat ic geen genoegen h a d , menende dat," een dienaer Jesu Christi sijnde, niet en behoorde te sien op 'tghene sijn toehoorders angenaem i s , maer op 'tghene dat stichtelijc is totte ware godsalicheit ende dat dient tot verstant van de waerheit. Onse ambassadeurs sijn i n E n gelant gearriveert; schrijven dat het hoghe ende lage huys van 't parlement den coninc versocht hebben alle handel i n g e , so van 't huwelijc van Spangnien als van voorslag e n , tot noch toe sonder effect geweest sijnde,

nopende

de restitutie van den P a i s , af te willen slaen ende alles stellen buiten hoop van accommodatie;

daerop dat men

de andtwoorde van sijne Majesteit verwacht, die men meent daertoe genegen is van daer.

te sijn; sulcx dat men vol goede hoope

D e ambassadeurs na Vrancrijc mene ic dat

daermede n u al sijn angecomen, omdat de wint ons eenige daghen goet geweest is. V a n de propositie die den E n gelsen ambassadeur i n den H a e c h soud gedaen hebben,

1) Predikanten.

335


heb ic daerna niet meer verstaen; so mijn daervan weder yet voren compt, sal niet laten uwe E . tselfde mede te delen.

Ick bedancke uwe E . van de onderrechtinge van

Procopio Gazaeo *); ic houde hem mede voor een goet schrijver, i n alles aengaende de vijf articulen met de Remonstranten accorderende ende daerin seer goede consideration ende argumenten, n a mijn clein verstant, voorstellende.

Oock heb ic van de weeck bij gevalle wat gelesen

i n Enchiridio Christianae institutionis, twelc a° 1536 i n Concilio provinciali Coloniensi bij Grepperum, so Sleidanus seit, gemaect ende op H e r m a n n i archiepiscopi Coloniensis name uytgegeven i s , daer i n ic sub tit. de sacramento poenitentiae ende daerna de justificatione verscheiden voorstellingen: de conversione h o m i n i s , de gratia D e i praeveniente, subsequente, libero hominis arbitrio, de vera fide justificante gelesen hebbe, die mijn dochten niet quaet te sijn, ende daerover ic mijn verwonderde dat de Roomschen so claer ende niet gans onbequamelijc haer meninghe waren voorstellende, veel verschelende van tgene men haer nageeft.

So uwe E . dselve eens gelieft te sien ende ooc

Senecam te hebben, mach uwe E . een memoryken daerom stieren, ende ooc so daer noch yet anders onder mijn i s , dat uwe E . soud begeren.

P l i n i u m noch Xenophontem

heb ic n u n i e t ; dan heb X e n o p h . gehadt.

I c en derf hier

mede niet veel boucken ontbieden, ende als ic eenige nieuwe laet comen, send ic de andere die ic gebruict heb, weder af, ende dat om de confiscatie van al mijn goet. A l s 't haer i n de sinne soud comen, souden sij mijn wel alles afhandich maken. Isidori cum comment. die mede ontbieden. ic mede bij mijn.

Begeert uwe E . ooc

Epistolas

Rittershusij eens te s i e n ;

moocht

Salvianum met sijne comment, heb

H i e r m e d e , seer waerde beminde heer

1) Een sophist in de 6de eeuw, boeken van het O. Test. in 1555

wiens commentaar op de eerste 8

door Clauser werden uitgegeven.


336

ende broeder, gebiede ic mijn van harten aen uwe E . desselfs seer 1. huysvrouwe ende D . W e z e k i u m , uwe te samen met uwe 1. dochterken Gode almachtich bevelende.

Uwe

E . particuliere swaricheden sijn mijn hartelijcken leedt; maer lieve broeder en wilt daerinne uwe E . niet te seer onstellen ofte bedroeven: de Heere can aires weder voorsien ende beteren als hem gelieft. H e b t doch goede moedt ende vermaect uwen geest doch altemet wat met singen. D e Heere w i l u sterken ende met sijne genade crachtelijc bijwonen. Vaertwel.

6 April

1624

U w e E . seer dienstwillige vriendt, R. H , Ick verwacht Basilium m a g n u m , Greg. Nazianzenum, Cyprianum,

Theodoretus de graecanis affect.,

Leonis I

Epistolas, enz. W a t heeft men doch met ons voor, dat men ons niet en voorsiet van turf. I c heb door de grote coude op dese earner i n de winter, met ooste ende noorde w i n d e n , een verswackinge der senuwen i n mijn rechter been.

N u sit

ic sonder v i e r , ende daer en is ooc geen brandt om de spijse te coken.

I c en verstaen mijn desen handel niet.

Om dit te bestellen soud ic het saxken wel gebruict hebben, maer de stereke wint tegens mijn vensters dede mijn daervan schromen; anders w a s ' t doncker genoch. D i t is de oorsaecke dat i c , nadien het geen haest en heeft, het ander middel gebruicke.

Ondertusschen heb ic

saterdach savonts mede ontfangen

op

dese bijgaende oratie

van den coninc Jacobum aen sijn parlement, die ic uwe E . hier bij toesende om mede te lesen ende mijn dan weder toe te laten comen, om deselve te senden daer se van daen compt.

I c weet niet sonderlings daeruit te verstaen

van sijn resolutie.

I n den Haghe ginc de spraec datter

een schip weder na Engelant soude gaen om onse ambassadeurs weder te h a l e n , om dat. men oordeelde dat sij daer niet sullen uytrechten, andere seggen heel anders.

De

337


goede God wil ons nemen i n sijne beseherminghe en van alle onheilen bewaren. Seer gheleerde,

9 A p r i l 1624.

wijse, godsalige d. Carolo JSTiellio, ge-

trouwe dienaer ende getuighe des H e e r e n Jesu C h r i s t i , om der waerheits voorstant opgesloten op 't huis te L o e vestein. (Bibl. d. Remonslr. gem. te Rotterd.)

E e r b a r e , deuchtsame, discrete joffrouwe Daetselaer. I c k bedancke

uwe E . seer hartelijc voor de hartelijcke

vertroostinghe mijn dese voorleden dagen toegesonden.

Ic

hope ooc dat God almachtich mijn dienvolgende sijne genadige bijstandt verlenen s a l , dat ic i n dese mijne ellenden alleen mijn toevlucht nemen ende vertrouwen stellen sal op sijne goedicheit ende vaderlijcke gunste,

daermede

hij mijn tot noch toe so genadelijcken heeft bijgestaen. T is wel na den vleyssche seer verdrietich dat ic alhier, als een die onwaerdich is eenighe menschelijcke anspraecke te genieten, voor een uytvaeehsel ende onwaert mensche opgesloten,

bij velen ooc voor een onvroom man gehou-

den ende bij eenighe van mijne goede vrienden, die nochtans weinich i n getale sijn, mede als afgesneden ende i n vergetenisse gestelt worde, so datter bijnaest niemant en i s , die sich mijnder eenichsins schijnt meer te gedencken of an te nemen; — m a e r evenwel so en ontset ic mijn i n alle desen gans n i e t , want ic stelle alleen mijn hoop op G o d , die mijn kent ende oordelen sal na sijne genade ende barmherticheit: ooc vertrouwe ic dat H i j mijn met sijnen geest gedurichlijcken sal bijwonen, al waer 't ooc dat mijn alle menschen souden mogen verlaten.

' T is mijn genoch

dat ic i n de gerusticheit mijns gemoets sijnen troost ende bijstant gevoele: daerin verheuge

ende vermake ic mijn.

"Word ic van de eene mensche veracht, bij de andere i n vergetenisse gestelt, XXVIII. J .

ic sal mede mijn gedachten van de 24


338

menschen voortaen aftrecken ende van al tghene dat hier verganckelijc i s , verheffende mijnen geest na tghene dat hier boven i n de hemelen i s , daer ons recht vaderlandt, onse borgerschap bij den heere Jesu C h r i s t o , onsen heilandt ende salichmaker, ons bereit is.

Daertoe sal ic met de

vleugelen des geloofs doordringen ende met mijne gebeden G o d den Vader i n mijne eensaemheit anroepen, dat hij mijn doch door sijn genade w i l becrachtigen, dat ic den cleinen tijt mijns levens, die mijn noch is restende, in sijnen dienst getrouwelijcken mach besteden ende mijne dagen wel overleggen, opdat den tijt mijnder verlossinghe, die voor de deure i s , gecomen wesende, ic Gode mach opofferen

een angename siele, besprenct met den bloede

des onbevlecten lams, ende also uyt desen jammerdale i n die vreuchde ende rustplaetse der heiligen mach overgeset worden.

Twelc ic uwe E . en E . seer 1. man met alle

vrienden ende goede bekenden mede van harten toewensche, mijn voorts aen deselve alle te samen hartelijc gebiedende ende voor alle uytnemende vrundschappen bedanckende.

Desen 1 3

en

A p r i l 1624.

U w e E . seer dienstwillighe vriendt, E.. Hogerbeets. E e r b a r e , deuchtsame, seer discrete joffrouwe Johanna Daetselaer tot Gorcum. (Acad. Bibl. te Leiden.)

Seer waerde, beminde heeren ende broeders. H o e w e l uwe E E . n u door de compste van d. V e z e k i i huisvrouwe meerder tijdinge ontfangen hebben als mijn souden mogen overgeschreven sijn, nochtans can ic evenwel niet laten uwe E E . mededelinge te doen.

M e n schrijft

mijn dat de heer M a u r i e r , gewesene hier te lande ordinaris ambassadeur van de con. ma

fc

van V r a n c r i j c , op voor-


339

leden vrijdaeh uyt den Haghe vertrocken i s , om te landt sijn reise voorts te nemen na Vranckrijck. Sijn huisvrouwe vertouft hier noch eenige dagen, maer sal hem te water met den eersten volgen.

Sijn successeur wort alle dagen

verwacht, hij is catholyc ende heet mons Despesses. r

dijckgraef van B i j n l a n d t ,

S w i e t e n , is op

den

Den

tweeden

Paesdach voorleden overleden; Eranehoisken, van L e y d e n comende, seide tegens mijn kinderen daer gehoort te hebben, dat also hij mede een van onse rechters geweest i s , op sijn uytterste bij hem verclaert soude sijn, dat hij tot het dooden

van den heere advocaet sal. gedachten, sijn

stemme niet gegeven had. Junius den raedtsheer seit men dat, i n gelijcke gestaltenisse wesende, mede sulx soude geseit hebben.

Daeruit men siet ende verstaet wat be-

commernisse dat die luiden i n t harte hebben, als haren tijt is genakende, et quod consciae mentis pavor illos non sinat esse securos. D e Heere geve, dat sij door waer berouw ende bekeringe haer mogen tot G o d begeven

ende

vergiffenisse van hare sonden uit genaden door onsen H . J . Christum becomen hebben.

D e andere die noch in tie-

ven sijn, mogen haer daeran spiegelen ende den tijt der genaden,

dewijle het noch huiden i s , waernemen.

De

heere van Sundeftm is mede overleden, een man gecomen wesende gen.

tot hoghe jaren.

D i t is al dat ic hebbe ontfan-

So uwe E . yet daerenboven heeft,

sal ic tselfde

mede verwachten, ende mijn hartelijc aen uwe E E . ende derselver L . huysvrouwen gebiedende, uwe 1. geselschap bevolen.

sijt Gode met al

Desen 16 A p r i l 1624.

Uwe E E . seer dienstwillighe vriendt, E . Hogerbeets. D e n voorn, dijcgraef ende Manmaker quamen eens i n mijn caraerken, daerin ic opgesloten was, ende wilden mijn opdringen, dat ic met pater Tempel tot L e y d e n communicatie gehouden had, daer ic de man niet en k e n , noch 24*

Brieven van B.. Hoogerbeets. weet oyt mijn leven gesien te hebben. Item dat ic i n de Meymaent a° 1618 op Andtwerpen brieven gesonden h a d , daer ic noit mijn leven aen d'ander sijde aen yemant eenigen brief geschreven heb.

Sij seiden evenwel dat sij daer

goede informatien van hadden, en dat ic soud toesien dat ic mijn i n geen verder moyeten ende swaricheit soud brengen.

H i e r o p vraechde men mij mede i n de vergade-

ringe van de rechters, hoewel sij daerna selfs bekenden dattet abuis was, gelijc alsser veel meer andere vragen waren.

M e n moet het aen alle can ten soecken offer yet

mocht uytcomen, ooc met dreigementen. Seer vrome, godsalighe ende welgeleerde hh. d. C. N i e l l i o ende B. V e z e k i o , getrouwe getuigen des h. Evangeliums ende dienaren J . Christi. (Bibl. d. Remonstr. gem. ie Bolt.)

Seer waerde ende beminde heer ende broeder. D a t uwe E . i n sijne droefheden ende pijnelijcke indispositie noch heeft de moyeten angenomen om op mijne voorgaende so gunstelijc te andtwoorden, neme ic voor een seer uytnemend teycken van uwe E . goede affectie tot mijnwaert, ende can niet laten daer over bij desen d'selve hartelijc te bedancken, gelijc mede voor alle voorgaende christelijcke vertroostingen ende onderwijsingen, mijn bij uwe E . voor desen toegesonden.

Och of het G o d gelieft

had ons die genade voorts te vergunnen, dat wij i n dese onse communicatien hadden mogen continueren ende daermede i n dese swaricheden ons wat vermaken. D e vrese die ic hebbe dat ons door dese voorgenomen veranderinge dit gans sal belet worden, doet mijn van harten wee, ende ic ben daerdoor so ter neder geslagen, dat ic gans moedeloos i n droufheden schier versmachte; doch ic betrouwe dat die goede G o d mijn genadelijc de handt bieden ende

341

Brieven van R. Hoogerbeets. met

sijne craehten sal onderstutten, opdat ic niet en

beswijcke,

maer ten ende toe mach volherden in tghene

de Heere i n mijn angevangen heeft te wercken. A l s den lieutenant i n den Haghe de resolutie bij eenige heeren werde angeseit, yraechde hij of ic daeronder mede begrepen was; sij gaven daerop voor andtwoort, dat de resol. generael

ende niemandt daervan uitgesloten was; maer

alsoe hij mijn hoghen ouderdoom haer voorstelde, seiden sij dat dan dieghene die bij mijn sijn voorts tot nader last bij mijn souden mogen blijven. nu de lieutenant so, sonder tot -Gorcum

D i t blijven verstaet

dat sij op ' t h u y s moeten blijven, ter

merct

te mogen gaen,

waer-

mede wij gans ontryft sijn, also wij ons door een ander qualijc connen doen voorsien, gelijc tot andere tijden bij d. Grotij ende mijn sal. huysvrouwe is verthoont. hierop n u volgen s a l , sal den tijt leeren.

Wat

M a e r 1. ende

waerde broeder, wat w i l ic uwe E . veel mijn swaricheden verhalen, nadien dselfde noch meerder lasten te dragen heeft als ic. ' T i s mijn leet te verstaen, dat so uwe E . als uwe 1. huysvrouwe n u boven

tghene ons van anderen

wort angedaen, noch met lijfs swacheden besocht sijn; ic hope d a t , door deselve ende andere redenen bij uwe E . ingestelt, de heeren tot eenighe mededogentheit worden bewogen,

sullen

dat sij uwe E . versouc sullen accorde-

ren. Hadden uwe E . sonen mede hier mogen blijven, dat had voor haer seer goet geweest, also ic niet en twijffele of sij souden haest door uwe E . institutie so verde hebben connen gebracht worden, dat sij na haer voornemen tot yet anders souden mogen worden geemployeert.

Ic wenste

van harten dat sij daertoe consent souden mogen vercrijgen ende uwe E . tot geselschap eenigen tijt bijsijn.

De

quade menschen, die tot dese eensame opsluitinge dus arbeiden ende van wijf ende kinderen ons afsonderen, toonen metter daet van wat geest .sij gedreven worden. H e t sal haer beswaerlijc vallen i n den dach des oordeels, haer


342

daervan te ontschuldigen; sij schijnen daerdoor niet anders voor te hebben, als door de eensaemheit ende swaermoedicheit ons te brengen tot vertwijffelinge, twelc G o d hope ic verhoeden s a l , ende dat wij so beide aen siel ende l i c chaem souden schade lijden. N o y t en soud ic gelooft hebben dat sulcke proceduren, als tegens ons gebruict worden, i n JNederlant, veel m i n i n H o l l a n d t , bij Christenen souden gebruict geweest

gereformeerde

sijn, ende dat het

odium et rabies theologorum (daer van Philippus M e l a n thon op sijn sterf bedde seyde, dat hij door den doot soude bevrijt worden) so diep soud ingewortelt sijn, dat den langen tijt van so veel n u verlopen j a r e n , dselve gans niet en soude connen verteeren ofte

eenichsins doen slijten.

D a n wat connen wij hier tegens anders doen als ons den Heere bevelen, ende hem bidden dat hij ons i n desen swaren noot

w i l bijstaen ende stereken, opdat w i j , door

het vier der besouckinge

beproeft,

door lijdsaemheit i n

't ware gelove gesterekt wesende, getrou mogen bevonden worden totter doot toe, ende dat ons dese dienen mach tot den inganc des eewigen levens.

D i t geve ons die

goede G o d door sijnen lieven sone onsen Heere. H i j verstereke ons met sijnen h. geest ende beware ons van alle quaden. W i l oock uwe E . ende uwe huisvrouwe wederom goede gesontheit verlenen, ende met uwe 1. kinderen dselve lange daerin onderhouden, tot uwer E . aller sielen salich e i t ; gebiedende

mijn voorts gans hartelick aen uwe E .

Dewijl ons noch de gelegentheit is dienende, heb ic niet connen laten dit aen uwe E . af te senden ende te bidden, dat uwe E . doch mijner altijt wil gedachtich sijn i n sijne christelijcke gebeden tot G o d ; ic sal uwer E . niet vergeten. Donderdach 29 (Aug.) die decollat. J o h . , als ic over ses jaren bij den prins ontboden ende i n verseeckerheit gehouden werde. TJwe E . van harten toegedane vriendt,

Brieven van R. Hoogerbeets. Seer gheleerde, vroeme, wijsse ende godsalige d. Carolo N i e l l i o , getrouwe dienaer des Heeren Jesu C h r i s t i , om der waerheyts getuichenisse gevangen op L u p e s t e i n . {Bibl. d. Remonstr. gem. te Rott.)

Seer waerde heer, beminde broeder i n Christo Jesu. D a t ie niet eerder op den uwen geandtwoort hebbe, is toegecomen, omdat ic over acht dagen niet en meende dat uwe 1. huysvrouwe so haest weder soud bij 't geselschap gecomen hebben, mits dat sij rechts te voren van Gorcum gecomen was, ende daerna sijn mijn dochters eenige dagen tot Botterdam geweest; dan n u , God lof, van haer reise weder gecomen wesende, can ic mijn andtwoorde op uwe E . voorgaende

niet langer uitstellen, uwe E . voor eerst

van harten seer bedanckende, dat dselve van sijne serieuse occupatien so veel tijts is afbreeckende, om mijn sodanige leersame ende troostelijcke brieven so mildelijc toe te senden, mijn ooc met de daet daerinne bethonende, met wat een christelijc ende lijdsamelijck gemoet uwe E . alle sijne swaricheden, die groot ende veel i n getale sijn, so domesticque ende die uwe E . i n 't particulier angaen, als die de gemene saecke van Godes verdructe gemeente sijn rakende, is opnemende ende patientelije verdragende; 'twelc mijn ende ooc anderen dient tot exemple, om daerinne door Godes hulpe uwe E . voetstappen mede n a te volgen.

D e Heere w i l uwe E . ende ons voorts daerin

verstercken, opdat door ons cruis ende lijden sijn heilige naeme mach werden gelooft ende gepresen, ende dat dieghene die ons verdrucken, hierdoor ende door de vermaningen, die hen altemet toecoemen door het afsterven van eeniger haer medegenoten, haer wegen bedencken, van ' t q u a e t afstaen, Gode de eere geven ende de waerheit mede helpen voorstaen ende hanthaven. "Wat angaet de

Brieven van B. Hoogerbeets. vermaninge van [Tr] soude ie wel van herten wenschen, dat uwe E . geliefde de moyeten

an te nemen, om tot

voorstant van 't goede, nodige onderwijsinghe van de swacken ende versterckinge van de vromen, yet bij handen te nemen ende tselfde bij het ander werck, so daer yet mocht voorgenomen

sijn (daervan ic twijfFele, menende vee] eer

dat sij bij dese gelegentheit aldaer met eenige andere gemeene saecken wat souden mogen besich sijn), te vougen ende tselfde daermede selven uyt te geven.

te vercieren, ofte anders op hem

W a n t ic mene (seer waerde broeder,

laet mijn toe dat ic hierin mijn clein oordeel mede mach openbaren)

datter onder

al tgeselschap

geen

bequamer

daertoe te vinden is als uwe E . , so om de bequaemheit van sijn persoon als de kennisse die bij heeft van de saeck e n , ende ooc omdat den anderen heer ) , mits sijnen hogen !

ouderdom, n u tegens den arbeit so wel niet en mach, immers dat hij wel eenen H e r c u l e m van doen heeft, die sijne schouderen hierin wat onderstutte; ende als men malcanderen so de hant b i e t , sal het were te lichter sijn voortganc hebben,

ende het stout, onbeschaemt voorstel van

de wederparthije geopenbaert worden. M o g e n wij niet met recht tegens haer seggen,

tgene Nazianzenus seit i n sijn

eerste oratie tegens J u l i a n u m : C u m nos quibusd. temporibus potentia

floreremus,

quid tandem simile vestri a

Christianis perpessi s u n t , qualia saepenumero Christiani a vobis perferunt? Quam libertatem vobis eripuimus? I n quos plebem furentem concitavimus ? I n quos praesules, plura e t i a m , quam ipsis imperatum esset,

exequentes?

Quibus vitae periculum creavimus? Imo quosnam praeturis aliisve honoribus qui praestantissimis quibusque viris debentur, submovimus? A t q u e ut summatim dicam, eccui aliquid simile i n t u l i m u s , qualia multa a vobis partim pat r a t a , partim denunciata sunt.

1)

Wtenbogaert.

Sed ne ipsi quidem hoe


345

dixeritis, qui nobis mansuetudinem et humanitatem c r i mini vertere soletis. H e t is even also h i e r m e d e , so mijn dunct, toegegaen, ende dit behoort men haer immers n a de waerheit i n 't openbaer met beleeftheit voor oogen te stellen, op hope of sij noch door eenighe schaemte, die in haer overich soude mogen sijn, tot bekennen souden mogen gebracht worden.

D e Heere wil daerin uwen E .

arbeit segenen. Aengaende der Remonstranten gevoelen op de 1 0

de

vraghe: de vindicta per magistratum procuranda, be-

dancke ic uwe E . voor de onderrechtinghe. Ic ben ganschelijc tselfde toestemmende, late mijn daerom ooc bedancken dat den eysch, die men gewoon is i n de hoven van justitie in saken van injurien op te nemen, te weten tot honorable ende profitable amende den christenen gans niet en voucht, also dselve maer dient tot uitvoeringe van onse particuliere vindicta; maer dat men souckt bij verbot van dé overheit het quaet voor te comen met een mandement van sauvegarde, ofte met interdictie van alle wegen van feiten, dat is den christenen toegelaten en niet qualijc voegende, om redenen bij uwe IJ. seer wel geallegeert.

Doch een

yeder moet ooc voor hem s i e n , dat hij hier i n sijne passien matige ende i n den toom houde, ende dat hij sijne wraecgiericheit met ghene middelen van rechten en soucke te bedecken; waerin of wel eenich misbruic altemet soud mogen vallen, en mach daerom het recht gebruic van rechtsvorderinghe ende het ampt des overicheyts, bij God selfs ingestelt, niet gewraeckt worden,

niettegenstaende

dat ooc i n de bedieninghe van dien seer vele ende grove gebreecken dagelijx sijn voorvallende. Sed bonum illud vix aliter haberi potest, hoewel dat d i e , die i n de bedieninge van sodanige ampten sijn, op haer doen ende laten goede acht gestadelijc behoren te nemen, ende te gedencken dat den tijt comen s a l , dat sij voor een meerder ende groter Rechter van al haer doen sullen moeten reeckenschap gev e n , die een yegelijc vergelden sal nadat hij verdient sal

346 hebben.

Brieven van R. Hoogerbeets. I n Enchiridio Coloniensi vinde ic dat i n onse

controverse pointen veel goede consideration ende allegation ex patribus worden voorgestelt.

Sleidanus, dunct

m i j n , seit dat het bij velen van de Eoomse selfs verdacht gehouden werde.

D a n Cassander i n Consultatione sua ad

Eerdinandum imp. s e i t : quod pér Italiam et Galliam summopere fuerit collaudatum, ut quod summam sententiae veterum de Christiana religione pulcherrime referat.

Als

het ketterdoden mocht bij allen ophouden ende dat vredelievende personen uit Godes woort mochten met malcanderen confereren, ic houde het daervoor, dat men vrij wat goets tot een gemene vrede soud connen uitrechten. M e n heeft i n 't reformeren al te rou gehandelt, sonder op de stichtinghe behoorlijck te l e t t e n , twelc onsen treffelijcken Erasmus ende andere godtvresende personen met groote droeffenisse dicwil geclaecht hebben,

ende n u

gevoelen

wij de swaricheden metter daet die sij vreesden, als dat daerdoor niet de godvresentheit soud gevordert, maer een groote licentie ende ongebondenheit ingevoert worden. A l s men de saecke wel insiet ende overweecht,

so can een

yeder lichtelijck oordelen of haer vrese te vergeefs is geweest, ende of den tegenwordigen standt der gereformeerde C h r i s t e n e n , omdat sij seggen i n velen een beter gevoelen te hebben als de andere, wel so veel waerdiger te houden is als het menichvuldich vergieten van der menschen bloet, invoeren van alle ongebondenheit ende godloosheit, haet, nijtt ende andere ondeuchden, die de oorlogen medegebracht hebben ende n u de overhant meer nemen als oyt te v o r e n : ic late staen dat men n u mede anderen met gewelt de conscientien wilde opdringen tghene sij goet oordeelen, hoewel een ander sulcx niet verstaen can.

Ic

meen niet dat onse ouders sodanigen reformatie intevoeren voorgehadt hebben, ende daerom angenomen so grote swaricheden ende periculen u i t te staen.

D a n , als uwe E .

wel seit, hiervan waer te wenschen dat wij mondeling wat

347


mochten confereren; op dese manier en can het niet wel geschieden,

I c duchte dat het ons gegaen is gelije den

onervaren medicinen, qui dum parum dextra vel etiam aliquando noxia adhibent remedia, pro morbo extinguunt hominem, aut ex leviore malo reddunt immedicabile.

De

Heere wil i n dese swaricheden de arme Christenheit een goede uytcompste heilige name.

verlenen, tot grootmakinghe

van sijn

Eranchoisken en heeft van den Raedt geen

consent connen vercrijgen om ter G-oude te mogen wonen: is sulcx na Amsterdam vertrocken om haer aldaer van een woonplaetse

te voorsien; of sij haer boucken weder ont-

fangen heeft heb ic niet vernomen-, qualijc can men weder wat crijgen uit hare handen: daerom moeten wij daermede ooc

geleert

sijn.

M i j n boucken mach uwe E . vrijelijc so

lang gebruicken als hij gelieft; ic sal mijn ondertusschen met andere wel behelpen.

M i j n seer 1. suster ende D .

Sapma doet hartelijcke gebiedenisse aen uwe E . Sij scrijft m i j n , dat de nieuwe electie van de magistraet n u voorleden Paesschen

seer qualijc gevallen is op der Remonstr.

sijde; dattet alle harde personen sijn, die i n de regieringe sijn gecomen, sulx dat sij vresen voor nieuwe vervolging e n , te meer omdat den officier mede niet wel i s , seer afgaet, jae van velen geoordeelt wort niet lang te connen leven.

D e s e n , als uwe E . weet,

is seer civyl geweest:

souden sij dan i n sijn plaetse mede een harden crijgen , so souden sijder ten besten niet an sijn.

D a n de Heere

sal 't voorsien ende alles dirigeren tot sijner eeren ende salicheit van die i n sijne liefde volhouden. Voorts so schrijft sij mijn: dat de saecken tot Enchuisen vrij wat veranderen; dat daer veel i n de magistraet sijn die vrij anders beginnen te oordelen ende te spreecken van 's lants saecken, als sij voor henen wel gedaen hebben; datter i n Januario voorleden op 't stadthuis grote con ten tie geweest i s ; schijnt n u i n de regieringe te sijn, j a dat sij genoch hantsgemeen waren geworden.

D e Heere wil openen de ogen derghe-


848

ner die tot noch toe i n blintheit geweest sijn; ende verstereken de

harten tot voorstant van de waerheit ende

gerechticbeit. I n de voorleden winter is tusschen Amsterdam en H o o r n i n 't ijs verdroncken ofte verongeluckt der Mennonisten leeraer van H o o r n , wesende noch jong van j a r e n , doctor medicinae, wel geleert ende seer beleeft, so ic verstaen hebbe;

sijn naem was doctor A n t o n i u s . D i t

sijn de nieuwe tijdingen, ende voor desen niet anders hebbende, seer hartelijc mij aen uwe E . , desselfs seer 1. huysvrouwe ende d. Vezekio gebiedende,

sijt te samen met

uw 1. dochterken Gode almachtich bevolen. dach 1624.

Desen vrij-

U w e E . seer dienstwillighe vriendt, B». Hogerbeets.

Seer gheleerde, vrome ende godsalighe d. Carolo N i e l l i o , getrouwe dienstknecht des Heeren Jesu C h r i s t i , om de getuigenisse des waerheits opgesloten tot Loevesteyn. (BièL d. Remonslr. gem. te Bott.)

Seer waerde beminde broeder i n den Heere. M i j n soon i s , God lof, i n goede gesontheit bij sijn susters i n den Haghe wel overgecomen, doet sijne hertelijcke gebiedenissen aen uwe E . ende laet mijn weten aldaer verstaen te hebben, dat tot Amsterdam de burgermeester Poppe soud' overleden sijn, 'twelc velen bedroeven s a l , die menen dat hij n u onse saecke wat gunstiger geworden was, als hij voor henen wel geweest i s ; doch ic en weet niet dat hij tselfde alsnoch met eenige uytterlijcke teeckenen heeft bethoont gehadt.

Ie heb gisteren gelesen een

bouxken dat mijn dochters voorleden maendach mede van Gorcum brachten aen S. L u c . , groot een vel pampiers, geintituleert: D e silveren naelde, om met dselve te lichten van der Hollanderen ogen de schillen die daer op gewasschen sijn, waerdoor sij niet connen sien de grote onheil e n , die haer door den conscientiedwangh n u eenige jaren

Brieven van R. Hoogerbeets, herwaerts overgeeoruen

349

sijn, ende dat sij niet en soue-

ken dselve met goede middelen te remediëren, verthoont de óngerechticheit die sij plegen i n uwer E . aller sware gevanckenisse, ten ende sij daervan souden desisteren e t c . ) l

H e t is S. L . n u i n handen gestelt; anders soud ic het uwe E . gesonden hebben.

Van tghene tegens Triglandij bouck

uitgecomen is en hore ic gans niet. Onsen goeden schout tot H o o r n is mede overleden: ic vrese dat de vrijheit aldaer schade lijden s a l ; dan de Heere weet daerin te version. H i j w i l uwe E . met uwe 1. huysvrouwe ende kinderen i n goede gesontheit bewaren. M i j n voorts hartelijc gebiedende. Desen 4

en

Decemb. 1624. U e E . seer dienstwillighe medegevangen, B . Hogerbeets.

Seer gheleerde, vrome ende godsalighe d. Carolo N i e l l i o , getrouwe dienaer des Heeren J . C h r i s t i , mijn waerde vrient, om der waerheits getuychenisse gevangen op Loevestein. (Bibl. d. Remonst. gem. te Rott.)

M i j n seer waerde heere, beminde ende alderliefste vriendt ende broeder i n den Heere. Beide uwe E . schrijvens, so van den 16 A u g u s t i als den 5 Eebr. lestleden, heb ic alhier seer wel ontfangen ende met sonderlinghe vreuchde ende mijns harten vermakelijcheit gelesen.

Op de eerste hope ic dat uwe E . mijn andt-

woorde voor desen al sal ontfangen hebben, ende mits de tegenwoordige goede gelegentheit can ic niet laten den tweden n u mede te beandtwoorden, hopende dat uwe E . niet onangenaem wesen sal dat i c , tghene mondeling tusschen ons niet can geschieden, dan dese maniere met mijn nedrige slechte stijl soucke te onderhouden, A e n S

r

van C l e e P ) , daermede ic sonderlinge goede kennisse n u 1)

Van Paschier de Fijne.

2) C. Niellius.


350

gecregen heb, hoewel ic sijn E . noch noyt mijn leven, dat ic wete, gesien hebbe,

heb ic de groettenisse gedaen,

ende door sijn behulp vermaecke ende oeffene ic mijn wat in

' t l e s e n van de schriften eeniger oude vaderen; ende

mitsdien ic bemercke dat sij i n hare scriften een groten ijver betonen tot de ware godsalicheit, so heb ic daer een lust toe,

ende weet daerin mijn tijt so wel te besteden,

dat sij mijn wel al te cort compt, ooc i n dese gelegentheit.

Doch ic houde mijn principalijc aen ' t lesen van

't Nieuwe Testament, ende tghene ic i n haer bevinde dat daermede wel accordeert ende tot stichtinge is dienende, dat notere i c , daerin mij verblijdende, dat ic alle de oude vaders, tot A u g u s t i n i tijden toe, bevinde een drachtelij ck te accorderen mettet gevoelen, twelc deghene die haer gereformeerde

noemen i n hare vergaderingen condemne-

r e n , niettegenstaende dat s i j , de oude, verelaren quod i t a de natura hominis a majoribus suis sint edocti, ipsique mortales caeteros i t a doceant, voegende daerbij tot confirmatie

van d i e n , ende om de fatale necessiteit te destru-

eren, clare schriftuerplaetsen ende vaste bewijsredenen, daertegens met fundament na mijn oordeel niet can geseit worden. ' T is voorwaer een grote gerusticheit voor die ghene, die aen dit gevoelen, dat i n de eerste algemeene kercke, bij sodanige treffelijcke mannen ende getuigen G-odes,

so ernstelijc tegens alle ketters is voorgestaen

ende beschouwt geweest, als wesende het fundament van de ware godsalicheit, n u mede moeten lijden ende vervolcht worden; ende al ist dat tegens haer een ontsterffelijcken haet hier schijnt opgenomen te sijn, die nimmermeer op op en hout haer te quellen ende alle verdriet an te doen, so en moeten sij nochtans daerom niet verflauwen ofte eenichsins mismoedich worden, maer gedachtich sijn die troostelijcke sententie, die ons de waerheit selfs heeft toegeseit: salich sijn die om de gerechticheit vervolch lijden, want het conincrijck der hemelen behoort hen toe; salich

Brieven van B, Hoogerbeets.

351

sijt ghij als u de menschen versmaden ende vervolgen ende alle quaet tegen u spreecken, liegende, om mijnent wille; verblijt ende verheucht u , want u loon is groot i n de hemelen. Daer henen moeten wij onse harten verheffen ende de werelt een scheldbrief senden, ut Deus nobis sit beata possessio.

Compt hier een b a i l l i u , die ons ofte onse vrien-

den met onrecht quelt; is daer een valschen broeder of vriendt die ons verraet, smaet of met onwaerheit schelt, twelc voor 't vleesche wel swaer valt, het moet al met lijdsaemheit, voor dien cleinen tijt dat wij hier noch sijn, door Godes genade overwonnen werden: het loon sal hiernae des te heerlijcker ende groter sijn; sodat wij ons midden i n ' t l i j d e n behoren te verblijden, dat de Heere ons waerdich keurt om onder sijn lijdgenoten gereeckent te sijn; medelijden hebbende

met die arme verdoolde men-

schen, hoe hooch sij ooc

hier op aerden souden mogen

verheven sijn, die om dese tijttelijeke ende verganckelijcke eere en ghoeden haer consciëntie beswaren; quid miserius est iis hominibus, quos ministros furoris a l i e n i , quos satellites impurae passionis, necessitas aut invenit aut fecit; non enim honor ille aut provectio dignitatis est, sed hominis damnatio ad carnificinam, D e i vero ad poenam sempiternam, inquit L a c t a n t i u s . D e Heere betrouwe i c , mijn 1. broeder, dat ons sijn genadige hulpe verdubbelen s a l ; so dese van haer woeden

niet willen ophouden, het sal

haer hart vallen tegens dien prickel te stoten, ende hoe swart dat wij sijn, so sullen wij nochtans de overwinninge hebben i n eo qui nos corroborat.

D e Loevesteinse sitten

noch a l op de oude maniere van malcanderen gesepareert. Voor eenighe dagen is P r i n s ' ) daer mede gebracht, so dat het huis vol wort.

D e Heere w i l haer alle met sijnen H .

G . bijstaen, troosten ende verstercken.

A l t e m e t gaender

geruchten van eenige verlichtenisse voor haer; maer of die

1) Samuel Prinse.

352


met eenige apparentie uitgestroit werden, weet ic niet. Sij sijn seer na de plaetse daer nu het oorloch meest valt, so dat hare huisvrouwen ende kinderen dicwil niet sonder pericle sullen sijn i n 't reisen.

D e n brief tegens Came-

ronem uitgegeven, met Cameronis andtwoorde daerop heb ic eens doorlopen; ic sien dat hij een ander pareersel souct voor die vuile b r u i t , dan mijn dunct niet dat hij met sijnen vondt veel sal opdoen. H i j stelt veel nieuwe maximen

directelijc tegens Godes woort, de leere der eerster

kercken ende de principia physic, et ethices: daerom hope ic

dat onsen goeden

vriendt dit an vangen werck met

Godes hulpe wel sal voltrecken, hem wachtende van eenighe nieuwe questien te moveren buiten noot, opdat door het opnemen van deselve, de principale materie, die ic mene dat met grote stichtinghe can verhandelt worden, niet en worde nagelaten ende voorbij gegaen, ofte immers bij

eenighe niet so angenemelijc werde opgenomen, als

't wel behoorde.

D a n hier gaen ic buiten mijn spoor; die

het werck bij handen genomen beeft, weet beter als ic hoe hij 't ten ende sal beleiden. Hiermede sal ic desen endigen, ende, zeer waerde beminde heer ende broeder, mijn hartelijc aen uwe E . ende desselfs seer 1. huysvrouwe met S de r

Wachtere gebiedende,

bidde G o d almachtich uwe E . alle

te samen te willen stereken met sijnen H . Geest i n dese lichamelijcke benauthèden,

ende i n goede gesontheit de

jaren van uwe E . ouderdom noch lange sparen ende alle te samen bewaren, tot Godes eeren ende uwe E . salicheit. Desen 5

e n

A p r i l 1625, ter plaetse uw E . bekent, bij Uwe E . seer cordiale dienstbereide vriendt.

Eersame, seer vrome ende discrete S Johan van M e d e n , r

coópman tot R o u e n . (Bibl. d. Remonstr. gem. te Botterd. op 't adres: „ R 19 A p r i l . a

Resp

di

Wtenbogaert schreef 20 A p r i l . " )

353

Brieven van R. Hoogerbeets. Seer waerde, beminde broeder i n den Heere.

D e vriendelijcke communicatie der tijdingen uwe E . toegecomen is mijn seer lief ende angbenaem;

ic ben uwe

E . daervan hartelijc bedanckende, ende houde dat uwe E . ooc uittet ghene mijn kinderen bejegent i s , seer wel bes l u i t , dat de gemoeden

derghener die ons hier hebben

doen stellen, geensins vermurwet zijn om ons eenige versachtinge te accorderen, ic laet staen verlossinge toe te staen.

' T mach wel sijn datter altemet eenighe i n c o m e n ,

die het wel gaern anders sien souden, maer ic mene dat sij haer noch niet en derven openbaren, ofte so sij a l de vrijmoedicheit hadden om haer hart te ontdecken, so souden evenwel de andere met hare hevicheit de overhant behouden, heeft,

behalven dat men ooc

i n rechten een rege

quod i n pari causa potior sit conditio prohibentis.

H i e r o m heb i c mijn kinderen ooc geraden voor mijn advys, dat sij de saecke daerbij wat souden laten berusten, maer uittet schrijven, twelc ic voorleden maendach van haer ontfangen h e b , verstaen ic dat sij van meninghe sijn haer selfs aen mijn heer de P r i n s te addresseren ende van sijn Ex

c i e

favorabel voorschrijvens te versoucken, doordien de

Staten van H o l l a n d t te voren geresolveert hadden, op haer request niet te disponeren dan met advys van den overleden P r i n s , ende also d i e , mits sijne toenemende siecte, daervan niet en mochte gemoeit worden, so dat hij gesturven is sonder eenich advys te geven, ende dat n u sijn Ex

c i e

i n sijn plaetse is gesuccedeert, so sullen sij sien of

sij n u van daer wat connen crijgen; doch of sij veranderen s u l l e n , mijn schrijvens gesien hebbende, weet ic niet. D a t comploot

der Calv. soud voor onsen staet niet goet

sijn: twaer te duchten dat wij van binnen over hoop souden geraken ende dat den viandt van buiten ons dan soud connen overvallen; doch sij en geven niewers om. Eenige Engelse crysluiden hebben tot Gorcum al vrij wat hooch XXVIII. J .

25

Brieven van M. Hoogerbeets.

354

gesproocken; ic hoop dat de P r i n s hiervan mede a l k e n nisse sal gedaen s i j n , om daertegens te versien so veel 't mogelijc is. I n Yrancrijc seit men dat de oorlogen tegens de Hugenoten weder aen gaen ende dat den H e r t o c h van Espernay Montauban weder soud belegert hebben.

Hier-

mede, seer waerde beminde broeder i n den H e e r e , n a hartelijcke groettenisse, sijt Gode almachtich met uwe 1. k i n derkens bevolen.

Desen 9

e n

Julij 1625.

U w e E . seer dienstwillighe v r i e n d t , R. H . Seer gheleerde, vrome ende godsalige d. Bernhero Vezekio, getrouwe dienstknecht des H e e r e n J e s u C h r i s t i , om der waerheyts getuychenisse gevangen op Loevesteyn. (Acad. Bibl. te Leiden.)

Seer waerde ende beminde broeder. U w e E . seer angenaem schrijvens van den 7 ende 20 A p r i l i s voorleden heb ic hier met sonderlinge blijschap wel ontfangen ende met een grote vermakelijcheit gelesen, als mijn toegesonden van so eenen goeden vriendt, wiens gelijc ic houde niet eenen meer te hebben i n de gansche werelt, die hem verwaerdicht aen mijn slecht ende gering persoon sodanige uitnemende troostschriften, vol van christelijcke liefde ende affectie, toe te senden, daer ic uwe E . voor ben bedanckende van ganscher harten, ende, so lang de H e e r e mijn het leven g u n t , altijt met een dancbaer gemoet sal erkennen.

I c k soude hierop a l met den eer-

sten weder geandtwoort ende uwe E . ooc eenigen troost over de swaricheden, die uwe E . alhier i n de persoon van desselfs neve worden angedaen, medegedeelt hebben, dan mits de dagelixe geruchten ende ooc veranderingen, die ons aengaende onsen staet te voren quamen, so ben ic

355


daerdoor van mijn voornemen wat opgehouden, verwachtende den tijt om uwe E . yet seeckers daervan te mogen overschrijven; doch tghene de gemene saecke angaet ende de claerheit des l i c h t s , daervan de beginselen door de woleken ons van G o d den H e e r e vertoont worden, daervan en sal i c evenwel n u geen mentie maecken, mitsdien ic niet en twijffele of uwe E . is daervan door andere, die van alles seeckerder kennisse hebben als wij op dese plaetse, voor desen ten vollen geadverteert.

D i e goede G o d w i l

ons gunnen dat wij eenmael, na so langhe droevige tempeesten , de lente ende den soeten sonnenschijn mogen beschouwen. D a n het schijnt dat alles sijn tijt moet hebben: de grote macht ende victorie van den buiten viand t belet noch het goet werek te beginnen, ende van selfs en sullen diegene, uwe E . genoch

bekent, haer faulten niet

e r k e n n e n , veel m i n weder soucken te helen ofte verbeteren , twelc men hier uyt mede can bespeuren. D e kinderen van Hogerbeets,

door de geruchten van haer vaders

verlossinge, die so binnen als buitenslJints worden uitges t r o i t , wacker gemaeckt sijnde, presenteerden een request aen de vergaderinge van de h.h. Staten Generael, daerbij sij versochten dat haer soud mogen vergunt worden, mits de oorlogs periculen, die op de frontieren, daer haer vader gevangen s i t , seer toe n e m e n , sij hem souden mogen bij haer hebben i n haer huis, om aldaer als gevangen i n alle stilheit te leven ende sijne dagen, alst G o d geliefde, te endigen.

D e hh. Staten van H o l l a n t begeerden

daerop

eerst te verstaen het advys van P r i n c e M a u r i t s ; maer also dselve, mits de verswaernisse van sijne sieckte, hem daertoe niet en conste verlegen, so hebben sij bij sijn leven daerop geen dispositie genomen; dan eenige weecken overleden geweest sijnde, vonden queste

te

vervolgen, ende

apostille, dat Hogerbeets

de kinderen goet haer re-

cregeh

entelijc daerop

voor

van Loevestein op 't huis te

W e e r d e n soud mogen verbracht worden, so het den cas25*


356

telein aldaer soud gelegen sijn. Dese bij de kinderen daer* van angesprooeken

sijnde, weigerde

hem te

ontfangen,

seggende dat hij daertoe geen plaets en h a d , sodat die saeck daerbij n u blijft steecken. gerbeets

E n d e ic meen dat H o -

daerom niet seer droevich i s , want als hij daer

geen meerder vrijheit soud gehadt hebben als hij n u heeft, wat vordeel soud hem doch die blote veranderinge van plaetse gegeven hebben?

D a n men can hier uit mercken,

dat men alsnoch niet seer genegen is tot eenige sunderlinge mededogentheit

aen de gevangenen

te

bethonen:

verre ist van daer dat men dselve hare vorige vrijheit soud vrijwillich begeren te vergunnen.

Sij werden alsnoch im-

mers so nau bewaert ende opgesloten als oyt te voren. "Watter voorts van volgen B a l , is den H e e r e bekent.

Het

hof, verstaen i c , dat uwe E . neef bij provisie ontslagen heeft, mits betalende de costen van de gevanckenisse, so dat de jongman n u uit de banden is ontslaghen.

D i t is

noch eenighe verlichtenisse, daerin ic mijn met uwe E . van harten verblijde: want ic merckte u i t uwe voorgaende dat sijne detentie u vrij dructe. M i j n 1. broeder, laet ons den geest des droufheits door Godes genade van ons wer e n , so veel ons mogelijc i s , ende onsen corten t i j t , die ons noch is resterende, met vreuchde ende blijschap i n den H e e r e passeren, siende op die hemelsche goeden, die God den H e e r e bereit heeft voor deghene,

die i n gedult

ende lijdsaemheit haer cruis op haer n e m e n , de werelt versaecken ende

den Heere volgen; dien t i j t , seg i c , is

c o r t , het sal hier haest gedaen sijn. W i j sijn, G o d lof, hier te samen noch wel getroost ende welvarende, verwachtende

van G o d den Heere onse uytcompste.

Mijn

oeffeningen sijn meest i n 't N i e u w e Testement, daerop ic dan altemet tot mijn

onder wij singe, principalijc op

de

punten daervan men hier disputeert, aenteycken tghene daerin ic bevinde dat de ouden altijt eenstemmelijc geleert ende gevoelt

hebben, twelc ic vinde ooc

te dienen tot

357

Brieven van R* Hoogerbeets. mijne gerusticheit.

I n 't [vordere] weet ic wel dat niet al

dat de vaders geschreven hebben sonder onderscheit mach angenomen worden, maer dat men alles moet passen ende toutsen aen Godes woort, behoudende alleen tghene daermede overeencompt,

de middelmatige leeringen tot stich-

tinge ende sonder superstitie gebruickende, ende verwerpende al tghene eenichsins van den regel van Godes woort is afwijckende.

Doch

sonderling

ben

ic vermaeckt i n

' t l e s e n der outvaderen, omdat ic bevinde i n hare schrift e n , dat sij tot bevorderinghe

van de ware godsalicheit

so getrouwelijc sijn arbeidende, ende beide te samen vougen het gelove ende den

apostel

de wercken der liefde (gelijc

Paulus doet).

Ista duo,

ooc

inquit I g n a t i u s ,

ubi copulata f u e r i n t , D e i hominem absolvunt, alia omnia ad honestatem

et

bonitatem consequentia

sunt.

Tunc

verum nomen ac verus fructus est amborum, ait L e o , cum insolubilis utriusque manet connexio. dat diegene, sij sodanige

D a n het schijnt

die haer voor suivere uitgeven, menen dat vermaningen

niet van

doen

hebben;

dat

praevisum decretum daer sij op rusten en let op dese kinderlere n i e t ; waerin ic n u vast houde dat sij haer sullen

bedrogen

vinden.

De

groettenisse

van mijnheer

de W a c h t e r is mijn van harten l i e f , bidde dat uwe E . gelieve mijn hartelijcke gebiedenisse aen sijn E . te doen ende te seggen dat ic sijn epistolam met sonderlinge vermakinge heb gelesen; i n tghene mijn verstandt soud mogen te boven g a e n , laet ic andere, die meer gaven van den Heere hebben ontfangen, schende

wijder examineren, wen-

ende G o d den Heere biddende, dat alles voorts

geschieden mach i n de vrese des H e e r e n , i n liefde ende tot stichtinghe.

Onsen

seer goeden

vriendt tot Parijs

verstaen ic dat mede wat heeft laten u i t g a e n , maer ic en hebbe het noch niet gesien. W i l t doch sijne E . u i t mijnen name mede hartelijc groeten; want siende dat sijn E . met mijn schrijven niet vermaeckt i s , so sal ic mijn daer-


858 van

onthouden ende door de mondelinge groettenisse de

kennisse onderhouden.

E n d e hiermede, seer waerde, be-

minde heer ende broeder, mijn gans hartelijc gebiedende aen

uwe E . mitsgaders desselfs seer 1. huysvrouwe, ooc

mons Tresel ende sijn huisvrouwe, sijt alle te samen Gode r

almachtich bevolen, die uwe E . gesamentlijc lang i n goeder gesontheit w i l bewaren ende g u n n e n , is ' t o n s salich, dat wij noch malcanderen eens mogen sien ende spreecken, ende vooral Godes h. naem opentlijc loven en dancken over die grote genade, die hij ons i n dese langdurige benautheden heeft bewesen. H e m sij lof en eere van eewicheit tot eewicheit. A m e n .

Desen 9

e n

Julij 1625.

Uwe E . van ganscher harten toegedane ende bekende vriendt. Hoochgeleerde, vrome ende godsalighe d. Johanni Uyfctenbogardo, getrouwe dienaer Jesu C h r i s t i , tegenwoordich tot Eowaen. (Acad. Bibl. te Leiden.

„ E 26. E e s p . 29 J u l i i . " ) a

Seer waerde ende beminde broeder i n den H . Jesu Christo. H e t schynt dat de tijdinghe, die uwe 1. huysvrouwe medegebracht heeft van mijn verhuisinghe, wel soud mogen waer vallen.

Mijn

outste ongehuwde dochter is gister

avondt tot Gorcum gecomen,

doende mijn door mijn an-

der dochter bootschappen, datter apostille soud gestelt worden op haer overgegeven requeste, dat ic op een van vier huisen omtrent den H a g h e , daer genoemt, met mijn kinderen soud mogen w o n e n , mits den eigenaer contenterende van de heure, als reden i s , ende dan noch borge stellende ter somme toe van 20 duisent g u l d e n , voor dat ic van die plaetse niet en soude wech l o p e n , ende dan


359

soud ic daer vrij ongesloten mogen w o n e n , ooc buytens huis de lengte van een musouet schoots gaen wandelen. Dese borchtochte hebben sij al gestelt ende daerbeneffens noch voor eenige duisenden, van dat sij mijn seeckerlijc van hier sullen overbrengen. Siet doch hoe waert dat men mijn persoon noch is houdende: waerom ende wat men met mijn noch i n den sinne heeft, en weet ic niet. H e t roert mijn gans dat ic van hier scheidende, uwe 1. met dandere broeders hier noch moet l a t e n ; dan ic hope dat dien goeden G o d hem haest eens i n t gemeen over sijn kercke sal erbarmen; tghene ic daerinne bij goede gelegentheden sal connen doen,

sal ic niet laten i n alle ge-

trouwicheit n a mijn vermogen te bearbeiden, ende den Heere om een goet succes hartelijc te bidden, met een vast vertrouwen, dat hij eenmael sijn gunste ende barmherticheit ons volcomentlijc sal mededelen.

M e n begint

te mompelen dat de heren van Amsterdam wel souden beginnen te luisteren aen de Remonstranten een kerke i n haer stadt i n te r u i m e n , ende altijt twee uitten haren te committeren, die i n de predicatien souden present sijn, om te letten datter niet polityx soude voorgestelt worden; so dat daer voortganc hadde, ic soude hopen dat de andere steden wel haest volgen souden. men gister dat sijn P r . E x

c i e

Tot Gorcum seid

heden nae den Haghe soud

vertrecken, twelc seer goet i s , omdat de Staten van H o l lant noch vergadert sijn. M i j n dochter en heeft d'apostille niet mede gebracht: men coste se so haest niet vaerdich m a k e n ; sij vertroc v o o r u i t , mijn soon soud dselve vervolgen ende

terstont hem daermede herwaerts over maken.

Daerom onseecker sijnde of mijn reise wel haest soud mogen vallen, sal ic mijn affscheit nemen van uwe E . , mijn gunstelijc gebiedende i n uwe christelijcke gebeden tot G o d den H e e r e , ende na mijne hartelijcke groettenisse, ooc aen uwe E . seer 1. huysvrouwe, G o d almachtich bidden uwe E . met sijnen H . Geest gestadich te willen bijwonen,


360

vertroosten ende versterken, ende ooc ewiclijc verlossen tot uwe E . salicheit.

Desen 2 8

e n

Julij 1625.

U w e E . seer dienstwillige ende van harten toegedane. E.

Hogerbeets.

Seer gheleerde, vrome ende godsalighe d. Bernhero V e zekio, getrouwe

dienstknecht des H e e r e n Jesu C h r i s t i ,

om des waerheits getuichenisse gevangen op Loevesteyn. (Bibl. d. Bemonstr. gem. te Rott.)

TIENDE

VERGrADEKINGL

30 November

DIE

1872.

ELANDBISCH-HOLLANDISCHE VEBWICKLUNGEN. —

LIPS I I

E N DON CABLOS.

—

M A U R I T S OVER H E T BESTAND. — DE

CONTRAREMONSTRANTEN

VAN UTRECHT. DERIK

—

REMONSTBANTIE

INGEDIEND

DOOR

B I J DE STATEN

D E STATEN V A N UTRECHT

AAN PBE-

H E N D B I K OVEB H U N VEBSOHIL M E T D E STAD.

INKOMEN VAN HOLLAND E N WEST-ERIESLAND,

DIE

PHI-

TWEE BBIEVEN VAN PEINS

FLANDRISCH-HOLLANDISCHE

—

1622.

VERWICKLUNGEN.

D e H e e r B r i l l vestigt de aandacht op een onlangs verschenen werkje getiteld: Die flandrisch-hollandische Verwicklungen unter Wilhelm von Holland 1 2 4 8 — 1 2 5 6 , von D r . P h i l . Sattler.

Gött., 1872. H i j toont a a n , dat daarin voor ons

eigenlijk niet veel nieuws te lezen i s ; maar dat toch de charters en andere bronnen door den schrijver met zorg en kritiek zijn behandeld.

362

PHILIPS II

E N DON CARLOS.

D e H e e r B r i l l bespreekt, naar aanleiding van de p u b l i catiën van Gachard en van de werken der K o n . Belgische Akademie (Bulletins de l a Comm. d l i i s t . ) , de behandeling door don Carlos van Spanje ondergaan. H e t blijkt uit de gedane onderzoekingen, dat hij soms dolzinnig was.

Be-

wijsbaar is het niet dat hij schuldig zoude geweest zijn aan eenig voornemen om zijn vader te vermoorden.

I n 1568

werd hij gevangen gezet, naar het schijnt, omdat zijn vader, die aan zulk eenen zoon zijne rijken niet k o n toevertrouwen en allerminst van hem de voortzetting zijner staatkunde k o n verwachten, vreezen moest dat hij zijn eigen eer en het belang der Dynastie i n de waagschaal zou stellen. I n de gevangenis deed de ongelukkige P r i n s herhaalde pogingen om zich het leven te benemen;

eindelijk is hij

uiterst devoot gestorven. Y o o r vermoeden van vergiftiging is geen grond. W a s de behandeling hard, men moet i n het oog houden dat de vaderlijke macht toen onbeperkt w a s , en soms zeer streng zelfs tegen over Prinsessen werd toegepast.

D e gevolgen

waren treffend. troonsopvolger.

van den dood van don Carlos

M e t hem stierf de toen eenige zoon en E e r s t u i t het derde daarop

huwelijk zijns vaders werd een troonsopvolger later P h i l i p s I I I .

aangegane geboren,

363 TWEE

BRIEVEN oyer

V A N PRINS

MAURITS

het Bestand.


Mauritz, Prince van Orangien, Graue van Nassau etc., Marquis van Vere etc. Erentfeste, eersame, wijse ende discrete, lieue, besundere. Bij onse voorgaende vanden xxj Septembris lestleden hebben wij vluyden amptshaluen gewaerschoudt, van 'tgene ghijluyden t'uwer conseruatie te considereeren ende te doen hebt in dese voorgeslagene handelinge van trefues. Ende alhoewel wij nyet en twijffelen off ghijluyden suit onse trouhartige vermaninge, als vluyden ten besten geschiet, met behoorlijcken ernst verstaen ende aengenoemmen hebben; oock in 'tgene vluyden ouer deselue handelinge voorder sal mogen bejegenen, als oprechte patriotten betrachten, ende dat ouersulcx onnoodich ware geweest vluyden dien aengaende wijder t'onderrechten ende te vermanen. Diewijle nochtans de heeren Ambassadeurs dese dagen, neuen hare nieuwe propositie, oock ouergeleuert hebben een groot discours, diennende om nyet alleen haer eerste propositie den 27 Augusty lestleden, op 't stuck vanden trefues gedaen, te beuoorderen, maer oock den voors. onsen brieff te refuteren, ende volgens vluyder goeder resolutien daerop genomen te enerueren, daer toe hare E. dan seer veel specieuse' redenen bijbrengen, ende nyet te min bekennen dat daer tegen oock veel wichtige wederreden dienen, in vougen dat een oprecht lieffhebber des vaderlants bilKck bewogen wordt om sijn gevoelen daer tegen t'openbaren, te meer wijl dieselue heeren Ambasen

en

364

Twee brieven van Prins Maurits over het Bestand.

sadeurs geene volcomene kennisse hebben connen van aert van onsen S t a e t , nochte van 'tgene tusschen ons gepasseert i s , — Soo sijn wij daer door veroorsaeckt om ons contrarie bedencken vluyden hier bij wederom mede te deelen, ende door die voorschreue occasie wat omstandelijcker als wij wel gewoon sijn te deduceeren

die m o t i u e n , die wij

hebben, omme den raedt vande heeren Ambassadeurs nyet te volgen.

' T i s notoir dat vanden beginne deser oorloge

voor een fundament van onsen Staet bij de eruarentsten ende getrousten deser landen altijt is gehouden geweest, mitten vijandt niet te handelen, ende dat wij sonder verderff van onsen Staet i n geen handelinge en konden treden , oock schoon wanneer wij alles dat wij mochten begeer e n , hadden mogen vercrijgen. Welcken regel nyet alleen 1

stricktelijck onderhouden is geweest bij eenen yegelijcken, selffs bij dengenen die n u van contrary aduys z i j n ; maer men heeft oock bij alle wegen tegengestaen dengenen die den zeluen regel sochten t' i m p u g n e r e n , houdende alsuicke voor onduchtige ende schadelijcke luyden i n onsen Staet. E n d e dat mit sulcker constantie, dat men oock d'intercession vanden K e y z e r , Coningen van V r a n c k r i j c k , E n g e l a n t , Dennemarcquen, P o l e n , P r i n c e n des E i j c x , nochte van ymanden anders, eenige plaetse daer tegen heeft laten vinden; selffs nyet d'intercessie vande Coninginne van Engelandt i n den jare 1587, als die landen geinfecteert waren mit periculeuse factiën, als N i m m e g e n , S u t p h e n , Deuenter, G r a u e , Breda ende Groeningen i n 's vijants gewelt waren en d'ordinarise middelen vanden lande bouen ij m gulden ter maendt nyet vuyt en brachten, soo dat c

men n o c h ' l e g e r ,

noch geschuth, noch ruyterij konde te

velde brengen, en daer en bouen als door 't sluyten vande Sondt die landen i n de hoochste benautheyt geraeckt waren.

Door d'authoriteyt des Conincx van Vranckrijck en

heeft men daer toe oock nyet konnen beweecht worden i n den jaere 1598, als het tractaet tot Vervins wiert ge-

Twee brieven van Prim Maurits over het Bestand.

365

sloten, nyetyegenstaende men wel sach, d a t , de vrede i n Vranckrijck getroffen zijnde, de gantsche last van 't oorloch op dese landen vallen soude,

ende dat onse midde-

len ongelick clijnder waren als n u , ende wij van onse macht ter zee noch geene proeue gedaen, nochte gesien en hadden, dat wij den Coninck van Spaignien daer mede tot redenen konden brengen.

M a e r t' zedert eenigen tijt

harwaertz heeft men beginnen voor te slaen, dat men soude mogen handelen, als de vijant zijne pretension totte heerschappije deser landen quitteren wilde, euen als off men hier voormaels daer op nyet en hadde geleth, dat men alle handelinge ende conditiën vuyt sloot, ende dat alle swaricheyt soude cesseren, als men sich nyet en begaff onder de regieringe van vijandt. Daer doch onder andere wichtige redenen, hier te lang om te verhalen, oock voornamen tlijck geconsidereert is geweest, dat simpelijck het handelen pernicieulx was, ten aensien dat onsen Staet i n de alliancie van soo veel l e d e n , die onderscheyden zijn i n gesintheyden, voornemen

ende interesten, is bestaende,

ende dat men ouersulcx i n onderlinge dispute geraeckende, ende eenich articul gestelt zijnde, twelck den eenen meer als den anderen betreffen mochte, oock d'een meer door ' t oorloch beschadicht zijnde als d' ander, dat men daer door soude commen te vervallen i n c o n t e n t i e n , jalousien ende suspicien, ende alsoo voorts, bij gebreecke van authoriteyt om daerinne te voorsien, geraecken soude i n scheuringe, ende eyntelijck i n onuerwinnelijck verderff ende r u i n e , ofte emmers elckanderen tot eene schandelijcke reconciliatie dring e n ; ouermits de vijant onse desordre siende, altijt zoude rugwaerts gaen, ende dat wij daer tegens eendrachtich blijuende, nyet en souden konnen ghebroocken werden, gelijck d'eruarentheyt vande voorgaende handelingen hadt geleert. Daer is oock ten anderen ouerwogen

geweest, dat, als

schoon goede conditiën gemaeckt ende gearresteert waren, dezelue doch bij veranderinge van tijden ende gelegenthe-

366


den nyet en souden onderhouwen worden bjj dengeenen diese selffs aengingen. Twelck de vijant (sijnde de wapenen eens i n 'tgeheele ofte deele nedergelegt) door sijne pract i c q u e n , ende diegene die hem toegedaen zijn ende noch dagelijcx van hem aen zijne koorde getrocken souden mogen worden, allenskens souden konnen te wege brengen, soo nyet o u e r a l , ten minsten aen diuersche plaetsen, geen macht ofte authoriteyt i n den landen wesende, die daerinne souden konnen remediëren, ofte eenich lydt bij den vijant gestijft bedwingen, wanneer ' t s i j n eygen r e c h t , bij tractate vercregen, soude willen afstaen.

E n d e naerdien

dese evidente swaricheden bij de voors. voorslach nyet en zijn wechgenomen, dan veel meer dat die landen daerdoor gedreycht

worden

mit apparente

pericquelen

die

sich

naerder openbaren s u l l e n ; dat wij oock tot nochtoe geen openinge

en hebben gehadt van eenige ordre, die men

soude mogen stellen tegen alle confusien die voors. swaricheden, zoo wel i n als na de handelinge, onder ons souden mogen verwecken, — soo en konnen wij ons i n dese handelinge nyet gerust v i n d e n , noch vergeten tgene ons al van onse jonge jaren aff is ingeprent, soo bij onsen heer vader h . m . , als bij de voornaempste van desen Staet, insonderheyt wijl bij d'effecten bevonden wort de voors. regulen nyet vergeeffs te zijn. Desen allen nyettegenstaende is men i n de vredehandelinge gecommen, nyet om dat de voors. peryculen cesseerden,

maer om dat men meende

daerinne versien te wesen bij twee m i d d e l e n , namentlijck, dat men die handelinge nyet en soude aenvangen sonder eerst ende alvooren bij brieff en zegel, soo vanden Coninck van Spaignien, als d'Eertshartoge, verseeckert te wesen dat dezelue ten eeuwigen dage opte landen nyet en zouden hebben te pretenderen eenich recht van souuerainiteyt. T e n anderen dat die prouincien, steden ende leden van d i e n , malcanderen belooffden i n geene handelinge te treden sonder eerst de voors. brieuen ontfangen te hebben.

367


"Waerop d'Eertshartogen wel verleent hebben acte van den xxiiij

en

A p r i l l i s 1607, ende hare brieven vanden 1 2

daeraenvolgende, Coninck

en

Junij

inhoudende belofte van 'tzelue bij den

van Spaignien te doen

aggreeren,

maer dese

aggreatie en is tot noch toe i n 't gerincxste niet geschiet. D i e heeren Staten Generaell, daer door bemerckende dat den Coninck van Spaignien dese aggreatie bij zijn acte i n date den lesten Junij 1607 genouchsaem refuseerde, ende bij zijn acte vanden x v j

en

Septembris 1607 i n sulcker vou-

gen restringeerde, dat men claerlijck speuren conde, dat men dezelue van hem nyet en hadde te verwachten, vonden groote swaricheyt om te consenteren van opte voors. acten i n handelinge te treden. D a n eyntelijck is men bij aduys ende inductie vanden heeren Ambassadeurs soo wijt vande voors. resolutien affgeweecken, Decembris 1607 goetgevonden

dat men den 2 3

eQ

heeft i n handelinge te com-

m e n , sonder opte voors. aggreatie voorder instantie te doen, mits dat de Prouincien malcanderen

eendrachtelijcken,

oprechtelijcken en ter goeder trouwen belooffden,

dat i n

't eerste arle vande handelinge, soo wel van vrede als van stilstandt, vuytdrucklijck soude moeten gestelt ende toegestaen worden der landen vrijheyt, ende dat den Coninck van Spaignien ende Eertshartogen daerop niet en pretendeerden, ende sulx inder bester forme, ende bij gebreecke vandien, dat de handelinge gebroocken ende het oorloge mit gemeene macht hervat soude werden. Meynende alsoo malkanderen wel verseeckert te hebben,

door dien men

sonder affstandt van svijants pretensien nyet en soude handelen , ende bij gebreecke vandien gelijckelijck ende sonder scheuringe d'oorloge weder aennemen. Volgende twelck i n de handelinge van vrede gecommen zijnde, is bij een vande eerste articulen vandien, mit aduys van voors. heeren A m bassadeurs ende bewillinge van beyde parthijen, naer lange beraetslaginge ende ouerweginge

van alle woorden, ge-

maeckt een formulier vande voors. verclaringe, twelck mede-

368

Twee brieven van Prins Maatrits over het Bettand.

brengt i n wat vougen beyde de parthijen, als oock de heeren Ambassadeurs, verstaen hebben, dat de voors. erkentenisse vander landen vrijheyt ende affstandt van 's vijants pretensien behoorde te geschieden, als dezelue suffisant ende bundich soude wesen; inhoudende mede, dat de renunchia t i e n , daer toe noodich, bij een besunder articul naerder ende inder bester forme souden worden gestelt. "Waeruyt dan besloten wordt, dat die meeninge, verstant ende intentie van beyde partijen, mitsgaders vanden heeren Ambassadeurs, altijt geweest i s , dat de woorden gestelt i n de voors. acte van 2 4

e n

A p p r i l l i s 1607, nyet suffisant en waren om

te dooden die pretensien vanden vijant, maer dat die gestelt mosten worden i n der bester forme, dat i s , van geen t i t u l ofte wapenen te voeren ende voor haer ende haere nacommelingen mit behoorlijcke renunchiatien ende belooften

van ten eeuwigen dage (want de vrede voor eeuwich

is) op de landen nyet te pretenderen.

Naerdien n u dit

articul eens affgehandelt ende geaccordeert i s , soo en behoort i n geen dispute gestelt, noch oock i n 'tgerincxste geweecken te worden van 'tgene daer op de voors. vredehandelinge soo lange gecontinueert ende diuersche poincten ten

wederzijden gesloten ende toegestaen,

weynich

ende dat zoo

bij de p r o u i n c i e n , steden ende leden vandien

als bg den vijant zelffs. W a n t bij eenige P r o u i n c i e n ende L e d e n derseluen en can daer van nyet geweecken worden, ouermits sij, omme sich tegen de voors. inconvenienten te verseeckeren, malkanderen belooft hebben soo wel de handelinge van vrede als van trefues aff te snijden, bij aldien men de voors. verclaringe i n der bester forme nyet en konde vercrijgen.

E n d e ouer de forme en mach n u nyet

gedisputeert worden, mitsdien bij 't voors. articquel de forme soo solempneellijck als bouen geaccordeert en besloten is geweest; want de forme n u wederomme i n dispute te willen trecken en is nyet anders als die scheuringe een coleur te geuen.

D o c h is oock tegen die dispute, die forme

Twee brieven van Prins Maurits over het Bestand. belangende, den 3 0

en

369

voorsien bij twee resolutien, d'eene i n date

A u g u s t i , gevolcht op eene resolutie vanden hee-

ren Staten van Hollandt vanden 2 9 , inhoudende dat de e n

voors. verclaringe ofte erkentenisse sal wesen voor altijt, oock nae d'expiratie vande trefues, hetzij datter vrede ten principale gemaeckt werde ofte n y e t ; ende die tweede i n date den 1 3

en

Septembris lestleden, daer bij den Gesan-

ten vanden Eertshartogen opgelecht wordt te vertrecken, bij soo verre zij bij den Coninck van Spaignien voor den lesten desseluen maents nyet en waren gelast omme de voors. erkentenisse te doen voor alltijt. V u y t twelck volcht, dat, schoon

men bij gemeen consent de voors. verbinte-

nisse, beloften ende resolutien zoude mogen te nyet doen, twelck sonder perijckel van onsen Staet nyet kan geschieden , noch euenwell van dese resolutie nyet en mach geweeeken

worden,

sonder

tpublicq gelooff

te vercorten,

oock schoon die meeste stemmen sulcx verstonden. W a n t de naerder Vnie van V t r e c h t , mitsgaders tverbont, tusschen die steden ende leden van H o l l a n d t gemaeckt, i n zaecken van dusdaniger nature geen ouerstemminge toe te laten. E n d e op dat dit auontuyr van stemmen ons nyet en zoude werpen i n de voors. swaricheden, soo en zijn die voors. belooften

ende verseeckeringen gedaen van 'tzelue

nyet te sullen stemmen, maer te blijuen bij de

voors.

resolutien, sonder veranderinge, omme nyet te vallen i n d'inconuenienten die wij n u voor oogen sien. Diewijle dan die voors. resolutien zijn genomen als een verbondt, diennende tot voorcomminge van alle scheuringen, die vuytte verscheydenheyt

vande aduysen souden mogen s p r u y t e n ,

wanneer men vanden eersten voet ende soo voorts tot andere nieuwicheden souden

willen schrijden, daer voor

i n dese handelinge allermeest staet te vreesen, — soo moet oock volgen, dat diegene die sonder algemeen ende eendrachtich consent, eenichsints souden commen te declineren vande voors. resolutien, ofte van 'tgene mit soo goede XXVIII. J .

26

870


keimisse solemneellijck mitten vijandt is geaccordeert, haer beloften te buyten souden gaen ende alsoo oorsake zijn van alle disputen, twisten ende scheuringen die daer vuyt zouden mogen commen te rijsen, als wijckende vande resolutien die tot hanthoudinge van eendrachticheyt zijn genomen, en i n tegendeel

dat de eere van eendracht competeert

dengenen, die begeeren te blijuen bij 'tgene eendrachtelijck is besloten.

W a n t indien wij beginnen onse

genomene

resolutien te veranderen, te buygen of te breecken, soo en konnen wij onse ruine nyet ontgaen. D i e Gecommitteerde vanden vijandt en konnen oock mit geen fondament bij de trefues i n twijffell trecken 'tgene bij 't voors. articquel vande vredehandelinge is toegestaen, off schoon die vredehandelinge gebroocken i s , gemerekt't affstaen van haer pretensien opte landen nyet anders en i s , dan de verclaringe van eenerley saecke, die i n dezelue forme toegesecht i s , soo wel bij trefues als vrede, ende derhaluen oock i n beyde geuallen i n dezelue forme gedaen moet werden, die henluyden oock nyet meer en beswaert i n eere, reputatie ofte substantie, wanneer die gedaen wordt i n de trefues dan i n de vrede, soo dat indien zij ons wilden accorderen die substantie van 'tgene zij ons belooft ende bij de handelinge vanden vrede toegestaen hebben, sij en zouden sich aen $ie woorden, bij henluyden eens goet gevonden, n u geenssints stooten, en a l ' t g e n e bij henluyden n u voorgegeuen texten.

wordt en zijn maer bedriechgelijcke pre-

D a n om die waerheyt te seggen,

soo wordt de

vijant daer toe alleen gemoueert deur hope van ons mit donckere, ijdele ende op schrouuen gaende woorden i n dispute ende onneenicheyt en volgens i n scheuringe, ende alsoo eyntelijck tot eene reconciliatie te brengen; 'twelck sijn eenich desseing i s , daer toe hij aenvanckelijck dese handelinge heeft beleyt, sonder oyt gedaen te hebben die pretensien op dese landen ter goeder trouwen te quicter e n , gelijck men bij soo vele goede aduysen van allen k a n -

371


ten gewaerschout is geweest. 'Twelck ons emmers billick achterdencken behoort te geuen ende te bewegen van geen andere formulieren te hooren spreecken, verseeckert dat men 't formulier nêt en soude weygeren,

soo men die

substancie oprechtelijck wilde toestaen, i n vougen dat, hoe men dit zelue meer i n dispute treckt, hoe wij ons daer van meer moeten verseeckert houden ende mit des te meerder standtvasticheyt ons daer tegen wapenen.

W i j ver-

trouwen vastelijck, indien d'heeren Ambassadeurs van dese onse gelegentheyt wel waren geinformeert geweest, datse ons geenssints en souden raden om door veranderinge van f u n d a m e n t a l regulen van onse Regieringe, ende vande resolutien ende verbonden, daermede wij malkanderen verseeckert hebben, omme te treden i n eene handelinge daer voor wij ende onse ouders soo zeer hebben geschrickt, dit alles wederomme te brengen i n dispute ende ons daer door te

stellen i n hazard van tweedracht

ende

onderganck.

E n d e dit om aen te nemen eenen stilstant van veel j a r e n , die soo weynich inder weerelt is gepractiseert geweest, ende die d'heeren Ambassadeurs selffs bekennen, niettegenstaende die redenen bij haer E . angetogen, zeer veele swaricheden ende inconvenienten onderworpen te zijn.

Soo

dat alzoo apparent i s , dat wij door denseluen stilstandt van arger als beter conditie soude worden; emmers is buytten twijffel, dat de vijant daer door i n beteren ende verseec» kerden staet soude werden gestelt, ende nae expiratie van de trefues meer voordeels op ons hebben, als h i j , geduyrende sulcken tijt van trefues, bij openbaer oorloch op ons soude konnen gewinnen.

d'Authoriteyt vande Coningen

ende vanden heeren Gesanten, mitsgaders die beneficiën die wij van hare M a

t e n

ontfangen hebben,

verobligeren

ons billick tot allen mogelijcken respecte ende danckbaerheyt i n al hetgene dat i n ons vermogen, oock eerlijck ende deuchdelijck i s ; maer wij moeten verseeckert zijn ende op hare gerechticheyt ende goede genegentheyt volcommelijck 26*

872


ons vertrouwen, dat se van ons nyet en begeeren, 'twelck men soude mogen verstaen anders te wesen.

Soo dat i n

desen anders nyet valt t'examineren, dan off dese trefues ende

conditiën die ons worden geproponeert,

soo danich

zijn, dat men mit verseeckertheyt ende voordeel van onsen staet daer op soude commen

i n onderhandelinge: want

indien die soodanich beuonden worden, dat onsen staet daer door zoude vallen i n perijckel ende merckelijck achterdeel, soo en can men ons nyet verdencken, dat wij op onse eygene conseruatie l e t t e n , oock

nyettegenstaende

onse opinie vanden haren mocht verscheyden z i j n , door dien dese deliberatie alleen ons ende nyemandt anders is incomberende. Staende dan hier alleen te delibereeren off men mit voordeel en verseeckerheyt van onsen Staet, behoudenisse ende weluaren vande goede ingesetenen, die daer voor soo veel hebben geleden,

i n handelinge vanden langen stilstant

behoort te treden, — Soo dunckt ons voor ons aduys, dat m e n , behoudens eer en eedt en die getrouwicheyt die men elckanderen bij soo veel resolutien ende verbonden heeft belooft,

ende daer op men malkanderen i n dese hande-

linge gebracht, mede om geen scheuringe te veroorsaecken, door inbreuck van 'tgene een dracht elijck is besloten, nyet en mach wijeken van 't voors. arle bij de vredehandelinge op de souuerainiteyt ten wederzijden geaccordeert,

maer

dat men dienvolgens behoort te hebben eene verclaringe vande souuerainiteyt, gestelt mit goede, clare ende geenssints tweesinnige ofte captieuse, dan mitte selffde woorden die int voors. articul begrepen staen, ende dat men daerom i n geene handeling en behoort te commen voor ende alleer die Eertshartogen die zelue

verclaringe bij

den Coninck van Spaignien sullen hebben

te wege ge-

bracht, soo mits redenen, vooren verhaelt, als diegene die wij aengeteyekent hebben op elck articule van 't discours der voors. heeren Ambassadeurs, hier neuen gaende. V e r -

373

Twee brieven van Prim Maurits over het Bestand.

souckende dat ghijluyden daer op letten ende resolueren wilt mit sulcken ernst en sinceriteyt als v E . eygene conseruatie ten hoochsten vereyscht, wij vluyden vertrouwen ende ghijluyden 'tzelue voor 't vaderlandt ende die posteryteyt gedenckt te verantwoorden.

A l t i j t willen wij ons

hier mede tegen het landt ende vluyden voor Godt ende die weerelt van onsen debuoir gequeten ende van allen o n h e i l l , die anderssints den lande ouercommen mochte, geexcuseert

ende voorts alles tot vluyder eygen voorsich-

t i c h e y t , gewoonnelijeken ijuer ende soo menichmael bewesene courage ende trouwicheyt gestelt hebben. H i e r mede, Erenfeste, eersame, wijse ende discrete, lieue, besundere, zijt Gode beuolen.

I n 's Grauenhage den x x j

Oc-

en

tober 1608. Vluyder goede vryndt. In dorso: Copie vanden tweeden brief bij zijne E x

e

ge-

sonden aen de steden van H o l l a n d t , mette voors. consideration.

M a u r i t z , P r i n c e van O r a e n g i e n , Graue van Nassau e t c , Marcquis vander Vere e t c Erentfeste, eersame, zeer discrete, lieue, besundere. Op eergisteren is ons bij eenige Gecommitteerden op ons versouck ter handen gestelt seeckere geschrift ofte redenen diennende voor het B e s t a n t , i n de vergaderinge der heeren Staten van H o l l a n d t ouergegeuen, hetwelck wij, geexamineert, bevonden hebben bij onsen lesten briefF ende appostillen, daer beneffens ouergesonden, genouchsaem wederleyt. Daertoe wij ons dan refereerende, onnoodich achten daerop te seggen, maer willen vluyden alleen ten ouervloet ende tot waerschouwinge h i e r b i j aen wij sen, dat bij 't voors. geschrift bekendt wordt, dat de vijant ons nummermeer sal accorderen eenen absoluten affstandt van

374


zijne pretensien, ende dat daerom sonder fundament geseyt wordt, dat onder die voorgestelde woorden begrepen ende ons toegestaen soude zijn 'tgene de vijandt wel expresselijck is weygerende.

Opte inconvenienten ende swa-

richeden vanden oorloge, die bij dit geschrift bouen ouder gewoonte breet vuytgemeten worden, is te considereren, dat immers beter is alle deselue vuyt te staen ende van Godt eene goede vuytcompste te verwachten, als i n ' s vijants handen te vallen, volgende den ouden regel, houdende dat een seecker oorloch beter is als eene onseeckere paix ofte stilstant, soo

dat alles op de

verseeckertheyt

van dit tractaet aencomt. Sijnde onse meeninge geenssints vluyden tot het oorloch te raden, wanneer ghij anderssints sout mogen leuen i n eene verseeckerde vrede, die weleke wij i n dese handelinge nyet en konnen bemercken, vuyt oorsaecken dat alles wat daertoe bij 't voornoemde geschrift verhaelt wordt, alleen bestaet i n ijdele woorden ende belooften van i n toecommenden tijden ordre te sullen stellen. Daer op m e n , onses erachtens, den staet van 't landt nyet en kan vertrouwen, mits twee redenen: dat men namentlijck vluyden souckt te bewegen tot retracteren van fundamentale resolutien ende belofften daer op dese handelinge is aengevangen, tueren

'twelck ons billick veroorsaeckt om op t'effec-

van soodanichge

resolutien weynich te

bouwen.

T e n anderen, om dat wij gesien hebben, dat men mit gelijcke voorslagen van goede ordre ende verseeckeringe malcanderen heeft gebracht tot besluyt vanden eersten trefues, onder belooften dat voor de expiratie der seluer nyet alleen alles geresolueert en geconsenteert,

maer oock geëf-

fectueert zoude wesen, ende dat, naer eenige beschrijvinge daer op gevallen, die saecken sulcx zijn gedifficulteert, dat tot nochtoe die minste resolutie, veel weyniger eenich effect daer op gevolget zij, konnende nyet anders vermoeden, dan datter noch veel m i n soude volgen, indien die trefues gesloten waren. Dies wel vlijtelijck daer op te letten staet,

375


want de vijant ons f a l l e n tijden, nyet alleen geduyrende die trefues, i n gelijcke ende meerdere vreese en periculen stellen c a n , als men ons poocht bij dit geschrift i n te beelden;

maer oock insonderheyt naer den vuytganck van

dezelue, als wanneer die vreese en peryculen soo

veel

meerder sullen wesen, als onse macht clijnder en des vijants grooter geworden sijn z a l ; sonder dat wij een eenich woort i n dit geschrift bevinden, dat eenige tegen gegeuen

is ofte sal worden.

ordre daer

Oock zoo en zijn die

middelen van 't landt soo gering n y e t , dat men daerom eenige quade off nadeelige conditiën behoort aen te nemen. Begeeren ouersulcx dat ghijluyden v stuck waernemen en die conseruatie van uwe vaderlandt ende

van u seluen

well ernstelijck behartigen, makende die vaste reeckeninge dat wat ghijluyden n u nyet en bedingt, daer nae nummermeer vercrijgen suit.

E n d e ons des alles t'uwertz ver-

latende beuelen vluyden, Erentfeste, ersame, zeer discrete, lieue, besundere, zijt Gode beuolen.

Ges. i n 's Grauenhage den

23

eD

Octobris

1608. Vluyder goeden vrundt. In dorso: Copie vanden derden brieff bij zijne E x

e

ge-

sonden aen steden van H o l l a n d t , tot wederlegging vande redenen van Trefues jegens d'oorloge, geconcipieert i n de vergaderinge vande Staten van H o l l a n d t .

376

REMONSTRANTIE DOOR

de Contra-Remonstranten ingediend bfl de Staten Tan Utrecht. Uit het Archief van H I L T E N .

E e n aenwijsinge ende bloote dolerende

verthooninge dat de

litmaeten van waere

Gereformeerde

Christelijcke kercke binnen V t r e c h t , niet dan met alle waerheyt ende oprechticheyt i n haere Remonstrantie aen de E d . M o . Heeren Staten des L a n t s van V t r e c h t , ouergeleuert den x x i x lestleden, gehandelt ende ommegegaen

en

April

hebben.

Alsoe het den E d . M o . H e e r e n Staten des L a n t s van Vtrecht gelieft heeft, tegen onse hoop ende verwachtinge, niet alleene ons te ontseggen

het ootmoedich

versoeck

aen haere E d . M o . , van wegen de bedroeffde litmaten der waere gereformeerde kercke Christi alhier binnen V t r e c h t gedaen, om te mogen hebben vrije exercitie vande suyvere gereformeerde ende tot noch toe i n dese landen aengenomene R e l i g i e , maer oock dese haere ontsegginge daer op te fonderen, dat de positien van onse Remonstrantie met de waerheyt niet en souden corresponderen:

Soo hebben

wij ten hoochsten noodich geacht, soo tot meerder onderrichtinge van deselue E d . M o . H e e r e n , als tot ontlastinge van dese onse bedroeffde gemeente, ende naerder openinge van dese saecke, ons bewijs, waer mede wij alle de positien van onse Remonstrantie ende yder vandien i n ' t bijsonder, connen vast maecken ende met de waerheyt doen corresponderen , soo cort als 't mogelijck is bij geschrifte te stell e n , ten eynde de E d . M o . Heeren vande rechtveerdicheyt onser saecke ende billicheyt onses versoecks breder gein-

Remonstrantie door de Contra-Remonstr. ingediend enz.

377

formeert sijnde, op onse gedaene supplicatie wat naerder gelieuen te l e t t e n , ende ons de vrije exercitie vande gereformeerde Eeligie te vergunnen. W i j hebben dit te nodiger geacht, eensdeels vermits het een saecke van grooter gewichte sijnde, bequamelijcker bij geschrifte als mondelinge gedebateert can worden, voornemen tlijck van geringe persoonen, die onversiens i n sulcke voortreffelijcke vergaderinge ontbooden worden. Vertrouwen derhaluen vastelijck, dat de E d . M o . Heeren ons dit i n 't goede sullen affneemen,

dewijle het ter goeder

trouwen wt oprechter harten geschiet-,

ende bidden oot-

moedel. dat deselue op dit ons bewijs rijpelijck geleth hebbende, ons ouer ons gedaen versoeck oorsaeck van redelijck contentement gelieuen te verleenen. Daer sijn vijff poincten, ouer welcke wij i n de vergaderinge vande E d . M o . Heeren Staten aengesproocken sijn, waer van die twee eerste de predicanten deser stadt ende haere leere aengaen; het derde het verstant vanden x x v i i j

en

artyckel onser Confessie betreft; het vierde onse persoonen raect; het vijffde ende leste op yetwes i n onse requeste aen zijne P r . Excellentie gestelt, siende is. H e t eerste dan dat wij i n onse Eemonstrantie s t e l l e n , is dat alhier binnen V t r e c h t geleert ende openbaerl. gepredict wordt een nieuwe leere A r m i n i i ende der Remonstranten. W e l c k e positie, dat sij met de waerheyt niet soude corresponderen, en connen wij voor alsnoch niet sien, maer meen en meer als s toffe genoech te hebben om de waerheyt vandien claerlijck te doen blijcken.

E n d e voor eerst, dat

de predicanten alhier openbaerlijcken, het gevoelen ende de sijde der recht gevoelende leeraren verlaetende, die men n u Contra-Remonstranten noempt, het gevoelen A r m i n i i ende de leere der Remonstranten wel ernstel. leeren, voorstaen, verdedigen en soecken voort te planten ende het oprechte gevoelen der gereformeerde kercke op het hatelijckste voorstellen , daer mede schimpen ende spotten, ende leelijcken

378

Remonstrantie door de Contra-Remonstranten

becladden. M a e r het blijct oock soo claer als de sonne op den middach, wt de boecken Jacobi T a u r i n i , die hij niet seer lange geleden vande onderlinge

verdraechsaemheyt

quansuys geschreuen heeft, daer inne (insonderheyt i n het tweede) hij anders niet en doet als de leere A r m i n i i ende der Remonstranten voorsfcaen, staende houden ende anderen soo veel i n hem is inplanten, daer en tegens de rechtgevoelende leere seer schandelijck ende lelijck affschilderen, oock met een groot misnoegen van sommige Remonstranten seluer, soo wij verstaen, die dese manier van schrijuen improberen ende dese sijne licentie niet en doruen prijsen; oock soo verre, dat hij selffs ouer sijne al te groote hevicheyt bestraft sijnde bij eenige vanden onsen, haer daer i n geen

ongelijck gegeuen

en heeft.

W i j hebben wel veel

heuige strijtschriften van vijanden der waerheyt tegen de gereformeerde

Religie gesien, maer datter oyt bitterder

ende scherper sij wtgegeuen als dit tweede boeck T a u r i n i , connen wij qualijcken den eken off geloouen; daer inne hij wtdruckel. sustineert ende staende hout, dat het gevoelen der rechtsinnige leeraeren, die men Contraremonstranten noemp£, ouereen soude commen met de dolingen der M a nicheën, Stoischen, L i b e r t i n e n , T u r c k e n , Saracijnen ende diergelijcken; dat daer door Godt tot een autheur vande sonde gemaect wordt ende tot een t i r a n , die genadelijcker met de duyvelen soude handelen als met de menschen, ende diergelijcke veel lasteringen meer.

W a t sullen wij

dese saecke haluen van Isaacum oock seggen, dien eenige vande onse met geen minder droeffenisse als verwonder i n g e , selffs i n der E d . M o . H e e r e n vergaderinge, tegens de leere der gereformeerde kereken soo lelijcken hebben hooren wtvaeren, ende ons, die bij deselue, als Godes heylige woort conform, begeeren te blijuen, voor sulcke grouwelijcke ende monstrueuse menschen affmaelen, die noch eedt noch trouwe en souden houden, ende volgens dien noch op Godt noch op Ouerheyden passen. W a n t als onse

ingediend bij de Staten van Utrecht.

379

broeders daer presenteerden haer met eenen nieuwen eedt te verplichten, soo daer yemant waere die yet soude willen attenteren, twelck strecken soude tot nadeel van der heeren S t a t e n , haere persoonen ofte state, dat sij seluer dat souden ontdecken ende te kennen geuen, heeft hij daer op wel stoutelijck geantwoort, dat de H e e r e n met soodanigen eedt en souden bewaert sijn, dewijle onse leere mede brocht, dat het ons aen onse salicheyt niet schaden conde,

all ouertraden wij schoon dien eedt ende gingen

den seluigen te buyten.

D i t souden wij te vergeeffs met

meer bewijsredenen beuestigen, dewijle wij ons verseeckert houden, dat de predicanten dit van selffs geerne sullen toestaen, ende niet voor Contraremonstranten, maer voor Eemonstranten ende dienvolgens drijuers vande leere Arminii sullen willen gehouden sijn; soo dat wij i n deesen deele hebben hetgeene voor de beschuldigers het meeste i s , te weeten de eygen bekentenisse vande beschuldichden. D a t n u vorders dese leere A r m i n i i ende der Remonstranten een nieuwe leere s i j , i n dese landen noyt aengenomen

ende i n dese stadt doorgaens

vanden beginne

der Reformatie aff niet geleert, bewijsen wij ouervloedich met dese naevolgende redenen.

D e eerste en wordt ons

niet duisterlijck van Remonstranten gegeuen, wanneer sij in haere Remonstrantie (wel weetende dat dese haere leere ende articulen met het gevoelen der gereformeerde kercken niet en accordeerden, noch met de eenmael aengenomene leere der waerheyt ouereen en quam) de E d . M o . Heeren Staten bidden, dat sij van haer E . E d . mochten tegen alle kerckelijcke censuren hier ouer i n protexie genomen worden: want andersints waere dit versoeck onnodich geweest, soo sij bij het gevoelen der kercken gebleeven hadden. T e n tweeden, de predicanten selffs van dese stadt en deruen dit niet o n t k e n n e n , noch en willen hier ouer met ons geensins confereeren,

seggen dat niet s i j , maer

de H e e r e n dat seggen, dat van aenbegin der Reformatie

380


niet anders soude sijn geleert als tegenwoordich geleert wordt; zoo dat daer wt genoechsaem blijct dat wij oock i n desen deele de eygen bekentenisse vande predicanten hebben ende dienvolgens niet buyten waerheyt geschreuen. T e n derden, Jacobus Taurinus, gevraecht sijnde waer doch sijne kercke was eer dat A r m i n i u s op stonde,

ende wie

zijne broeders waeren die met hem eens i n 't gelooue waer e n , heeft geantwoort:

te L e y d e n bij Caspaer Coolhaes,

ter Goude bij Hermannus H e r b e r t s , te H o o r n bij Cornelis Wiggerss., welcke leeraers met haer gevoelen,

soo yder

een kennelijck i s , eertijts vande gereformeerde kercke verworpen ende veroordeelt zijn geweest, met approbatie vande Hooge Ovricheden. Soo verre ist van daer, dat sij vande kercke voor gereformeerde

leeraers souden erkent sijn,

off haere leere vande Hooge Ouericheyt gemaincteneert wesen, gelijck sulcx wt de schriften ende proceduren, daer van wtgegeuen sijnde, breder can gesien en verstaen worden.

W a e r van onder anderen een seecker aduys,

de

E d . M o . Heeren Staten van H o l l a n t ende Westvrieslant ouer de leere van Cornelis W i g g e r s s . , ouergegeuen den vj

en

September xv vijff ende t'negentich vande drye proc

fessooren tot L e y d e n ende Jeronimo B a s t i n g i o , mitschaders Joanne Wtenbogaert, aldus l u y d e t : maer wat aengaet e t c T e n vierden wordt dit oock beweesen met het placcaet der E . Magistraet deser stadt V t r e c h t , gepubliceert den xxix

en

M e y xv

c

dructe woorden

t'negentich, al waer haer E . met rondelijck verclaeren, dat de

wtge-

oprechte

euangelische E e l i g i e binnen der stadt Vtrecht doen a l l e e n , ende geen andere, openbaerl. i n alle kercken geleert, gepredickt ende geexerceert wierde door ministers ende predicanten, die ouer lange jaeren professie gedaen hadden vande voors. E e l i g i e , ende i n H o l l a n d t sonder opspraecke gestaen, geleert ende geprediet hadden, ende als suyver ende gesont i n de leere gekent, geacht ende gehouden


381

sijn geweest, oock bij den geweesen kerckenraet van Vtrecht selffs.

ÏTu 't is kenlijck dat dese predicanten van het ge-

voelen der Contraremonstranten waeren, ende dienvolgens is doenmaels, volgens dese bekentenisse, geen andere leere binnen Vtrecht openbaerlrjck gepredict, als diegeene daer wij professie van doen ende vrije exercitie van versoecken. Gelijck mede sulcx blijct wt een seecker placcaet, gepubliceert den x x x j

en

Julij xv t'negentich, i n hetwelcke de prec

dicanten vande oprechte gereformeerde E e l i g i e , puyr ende suyver i n de leere ende haere predicatien des oprechten Euangeliums ende suyvere woordt Godes (genoemt worden). N u is emmers yder een wel bekent, dat de predicanten van dien tijdt soo niet en leerden, als men n u tegenwoordich doet, maer aen d'andere zijde, dat sij haer hielden aen dat gevoelen, dat n u der Contraremonstranten genoemt wordt, ende die leere predicten waer van wij. n u i n onse E e m o n strantie vrije exercitie versoecken. Ten vijffden, is den E d . M o . H e e r e n wel bekent,

dat

de Nederlantsche Confessie i n den jaere x v l x x x v j , als c

een Formelier van Eenicheyt ende sommierlijcke belijdenisse des

gelooffs,

sittens raets,

van alle predicanten

deser stadt, ter presentie vanden Graue van M e u r s o n derteyckent

ende met

haer eygen

handen

onders. i s ;

welcke Confessie V E . M o . i n de laeste wtgegevene kercken-ordeninge

des jaers

xvj

c

ende twaelff,

oock

onder

andere stelt als een Eormelier van Eenicheyt met alle naebuyren ende bontgenooten;

item met alle Evangelische,

gereformeerde Coninckrijcken, Vorstendommen, Eepublycken ende K e r c k e n . N u ist soo, dat de predicanten alhier geensins en hebben willen verclaeren, dat dese Confessie soude sijn waerachtich, schriftmatich i n 't verstant ende met Goodes woort ouereen commende: want als eenige van ons presenteerden onder deese verclaringe met haer te vereenigen en des Heeren H . Nachtmael te houden, (hebben) sij dit affgeslagen ende geweygert.

W a e r wt immers on we-

382


derspreeckelijck volgen moet, dat sij heel een ander leere drijuen als van aenvanck der Eeformatie doorgaens geleert is.

Jae selffs als haer i n de gemelde kerekenordeninge

belast wordt die leere, die i n 't jaer xv lxxxvj vande predic

canten met teyckeninge ende ohderschrijvinge voor waeraehtich ende rechtsinnich verclaert i s , weygeren sij niet alleen te teyckenen ende leeren, maer oock slechs alleenlijck voor schriftmatich en voor conform te verclaren die Confessie, daer bij de E d . M o . H e e r e n Staten i n de gemelde kerekenordeninge willen blijuen, ende daer mede,

neffens

Godts woort ende de twaelff articulen des gelooffs, haer eenicheyt i n saecken des gelooffs met alle Euangelische gereformeerde Coninckrijcken, Vorstendommen, E e p u b l y c ken ende kereken willen bethoonen,

willen sij voor con-

form Godts woort niet houden, maer eer sij dat hebben willen doen, hebben ons liever alle hoope om met haer wederom vereenicht te worden, willen affsnijden. T e n sest e n , als B l o c k h o u i u s , eertijts hier predicant sijnde, eenige articulen van die gene, die n u openbaerlijcken geleert ende vande predicanten gedreuen

worden, geleert hadde, is

daer ouer vande andere predicanten Gerobulo ende Caesario seer eernstelijcken tegen gestaen, die verclaerden dat sij hier toe niet swijgen en mochten, sonder Godes eere, de zalicheyt haerder schapen ende goéden naem deeser stadt troulooselijck te verraden. ' T en was dan geen leere die van aen begin der reformatie hier doorgaens

geleert

was i n de oogen van die predicanten; 't en was oock geen cleyne noch geringe saecke bij haer, maer die eere Goodes, die salicheyt der schapen ende den goeden naem der stadt raeckte. Daer houden wij het alsnoch oock voor, ende connen anders i n consciëntie niet verstaen, en volgens d i e n , gelijck die predicanten haer bèswaert vonden ende oock wel wtdruckelijck weygerden met Blockhouio i n dien deele gemeynschap

te houden,

alsoo vynden wij ons op

alderhoochste oock daer inne beswaert.

het

E n d e dit is het


383

fondement van ons versoeck, dat wij onse consciëntie soude mogen

vrij houden ende niet genootsaect

gedrongen

worden noch

o m , ofte tegens ons gemoet ende consciëntie

met dese predicanten gemeenschap i n leere en sacramenten te h c u d e n , ofte, als L i b e r t i j n e n , sonder exercitie van Eeligie ende Goodes dienst l e v e n , maer vrije oeffeninge hebben van die gereformeerde E e l i g i e , die, conform Godes heylige woordt, i n de Confessie en Catechismo begrepen is. T e n seuenden, wanneer wij i n 't begin van dese veranderinge, al voor de alteratie, merckende dat sommige vande predicanten met deese nieuwicheyden besmet waeren, daer ouer swarichheyt moueerden, hebben sij tegen eenige van den onsen wtdruckel. bekent, dat het wel waer was, dat sij eenige veranderinge hadden, ende vraechden off se niet een particulier gevoelen bij haer seluen mochten hebben, maer dat wij daer mede niet te doen en hadden, noch daer inne swaricheyt te maecken, soo lange sij dat niet op den stoel en brachten; hetwelcke sij naderhant wel degelijck gedaen ende voor de leere der gereformeerde kercken wtgegeuen hebben, gelijck niet alleen sij seluer moeten bekennen ende haere toehoorders connen betuygen, maer oock Taurinus rontwt bekent i n de toeeygenbrieff voor sijn tweede deel, ende doorgaens door 't geheele boeck. Ten

achtsten, Spynhouius selffs heeft i n 't eerste seer

groote swaricheyt gemaect ouer het poinct vande volstandicheyt der heyligen, gelijck het n u vande Eemonstranten ende van hem seluer geleert wordt, seggende: can één l i tmaet vande kercke affvalien, soo connen sij alle affvallen ; ende can dat sijn, soo soude Christus sonder leden ende sonder lichaem connen sijn, hetwelck hij seyde onmogelijck te wesen; verstont derhaluen dat soodanigen leere noch stichtelijck noch waerachtelijck i n de gereformeerde kercke coste geleert worden.

Denseluen Spynhouius heeft oock

een seecker predicant, die i n St. Jacobs kercke gepredickt hadde, wt A p o c a l . iij verso x x : „Siet ick stae ende cloppe

384


aen de d e u r e " , seer heftich ingevaeren ende van groote doolingen ende ketterije, tegen Confessie ende Cateechismo strijdich, beschuldicht, om dat hij hem seluen i n 't point vande vrije wille wat verclaert hadde met A r m i n i o ende 't gevoelen dat n u der Remonstranten is ende hier geleert wordt, te accorderen.

Daer wt blijckt wat de predicanten

seluer van dese, n u haer eygen, leere te vooren gehouden, en dat het geen wonder is dat wij, van haer seluer anders onderrecht ende onderweesen, oock voor de soodanige leeraers, die het contrarie drijuen, gewaerschout sijnde, ons in consciëntie beswaert vynden vande eenmael aengenomene waerheyt aff te wijeken, die wij als noch voor de oprechte waerheyt houden, met Godes woort volcommen ouereen dragende.* T e n negenden, sonder twijffel i s , soo in dese landen i n 't gemeen,

als i n dese prouintie ende

stadt i n 't bijsonder, van aenbegin der Reformatie aengenomen ende doorgaens geleert en gemaincteneert een leere die vande valsche leere der papisten al i n veel meer als in drye poincten des gelooffs verschilt, te weten: de mis, de verdienstige wereken ende aenbiddinge der -heyligen. N u heeft Taurinus selffs rontwt bekent, dat de leere der Remonstranten i n drie poincten vande leere der Papisten verschilt, daer wt volcht dan immers onwederspreeckelijck, dat dese remonstrantische leere niet en can sijn deselue, die van aenbegin der Reformatie doorgaens alhier is geleert geweest, maer dat het is een nieuwe leere, vande gereformeerde kereken noyt aengenomen, die ten allen tijden i n veel meer als drye leerpoincten vande Papisten verschilt heeft, soo wt de belijdenisse van alle gereformeerde kercken aff te nemen is.

T e n t i e n d e n , het is buyten alle

exceptie ende tegenspraecke, dat tot V t r e c h t van aenbegin der Reformatie doorgaens geen leere gepredict i s , die strijdich is met de gereformeerde kereken van B r i t a i n g e n , V r a n c k r i j c k , H e s s e n , N a s s a u , den P a l t s , Oostvrieslant etc.

Immers de M o g e n Heeren seluer verclaeren i n de

385

ingediend bij de Staten van Utrecht. meer gemelde

kerckelijcke ordonnantie, dat sij i n L e e r e

ende E e l i g i e met die en alle diergelijcke gereformeerde kercken goede eenicheyt ende eenparicheyt willen onderhouden ende dienvolgens soodanich eene E e l i g i e mainten e r e n , die tegen de voors. gereformeerde kercken geen parthij en s i j , maer met deseluige accordeere ende over een comme.

Dewijle dan Taurinus ter contrarie van sijne

Eemonstrantische Leere getuycht, dat deseluige tot parthije hebbe alle de bouengenoemde gereformeerde kercken, zoo en connen wjj niet s i e n , off daerwt volcht immers claerlijck, dat dan de L e e r e der Eemonstranten een nieuwe Leere i s , veel beter met den P a p i s t e n , van dewelcke sij i n drye leerpoincten, als met de Leere der gereformeerde k e r c k e n , daer sij i n veel meer leerpoincten van swaerder gewichte van verscheyden is (als daer sijn de leerpoincten vande verkiesinge, versoeninge C h r i s t i , vrijen wille des menschen, volstandicheyt der gelovigen, erffsonde, volmaectheyt des menschen i n desen l e u e n , het salichmaeckende gelooue, seeckerheyt der salicheyt, ende diergelijcke meer), accorderende

ende ouereen

commende.

W t alle

welcke ende noch meer, dat wij om cort te sijn verbij gaen, wij verhoopen dat de E d . M o . Heeren blij eken s a i l , dat dese onse eerste positie niet op onwaerheyt berust, maer op warachtige, onbeweechlijcke ende onwederleglijcke fondamenten steunt ende gebout i s , ende dat de Leere Arminii

ende der E e m o n s t r a n t e n , die tegenwoordich ge-

leert ende gedreven wordt, een nieuwe L e e r e is. W i l t yemant seggen, dat sij nochtans a l l over lange van aenbeginne der reformatie, soo n u , soo d a n , eenige favoriten ende voorstanders gehadt hebbe, ende van eenige predicanten binnen V t r e c h t geleert is geweest, als van eenen M r . H u y b r e c h t i n St. Jacobs kercke, Blockhouio ende sooder noch yemant mochte geweest

sijn, dat en dient

tegens ons voorige seggen n i e t , ende daer op is seer licht te antwoorden. W a n t , voor eerst, dat een ofte twee n u ende XXVIII. J .

27

386


dan voor een cleyne wijle gedaen hebben, en ean niet geseyt worden doorgaens geschiet te zijn.

T e n tweeden, en

meenen wij n i e t , dat immers sail bewesen worden, dat die luyden oyt soo verre gegaen s i j n , als de Remonstranten n u d o e n : sij mogen i n 't een ofte 't ander daer wat naer gesweemt hebben, maer dat sij de leere, die n u der Remonstranten i s , souden geleert ende gedreuen hebben, sail nimmermeer blijcken. T e n derden, soodanige persoonen en sijn off noyt voor oprechte leeraers der gereformeerde kercke gecensureert, en veroordeelt, ofte ten minsten , soo sij de censure der kereken ontrocken sijn, blijckt aen andere, die i n diergelijcke doolingen steeckende vande kercke gecensureert sijn, wat men oock van haer te oordelen heeft, ende hoe men tegens haer sonde geprocedeert hebben, soo sij haer niet ontrocken en hadden. T e n vierd e n , soo heeft de ervaren they t wel dapper geleert, wat een

onstichtinge ende ouergroote

met

verwerringe, jae

dreygementen vanden onderganck der k e r c k e ,

soodanige

geleert hebben; ende wat daer van soude te verwachten sijn geweest,

soe die saecke niet intijdts voorgecommen

waere, connen veele noch wel indachtich sijn: i n welcken gevalle noch altijdt de oprechte gereformeerde r e l i g i e , die n u der Contraremonstranten geheten wordt ende daer wij bij blijuen, de ouerhant gehouden heeft, gebleuen, geapprobeert,

gemainteneert ende

geweest.

T e n vijffden, soo en hebben die leeraers noyt

eyntelijck gearresteert is

hier soo geleert ende haere opinie gedreuen met sulcke lasteringen, calumnien ende leelijcke affmalinge vande suyvere gereformeerde r e l i g i e , als men n u doet, met wtsluy* tinge van de recht gevoelende leere ende de vrije exercitie van deseluige gereformeerde

r e l i g i e , als wt het terstont

voorgaende blijet. W i j en connen, mogen noch willen de E d . M o . H e e r e n niet prescriberen (verre van daer sij dat van ons), hoe zij haer i n 't mainteneren van het een ofte het ander gevoelen dragen s u l l e n , maer versoeeken alleen

ingediend bij de Staten van Vtrecht.

387

ootmoedel. dat haere E d . M o . het andere soo belieue te accommoderen, dat wij middelerwijle blijuende bij de waere gereformeerde religie, niet gansch en mochten veriaeten sijn, maer ten minsten eenige vrijheyt hebben om die seluige te exerceren: zoo dat dese tegenwerpinge, men neme die soo men wille, tegen onse positie noch het bewijs vandien gansel. niet en strijt. noch deseluige i n ' t minste omstoot. D a n dewijle men dese saecken halue van M r . Huybrecht seyt, eertijts gewesene pastoor i n St. Jacobs k e r c k e , sullen wij hier van i n 't bijsonder cortelijck wat spreecken, ende bewijsen, dat dit tegen onse positie ende de waerheyt vandien niet en is. "Want behaluen dat D . Casparus G r e vinckhovius getuycht, dat desen M r . H u y b r e c h t noyt voor een leeraer der gereformeerde kercke is aengenomen, zoo staet dit wel aen te m e r c k e n , dat deseluige hier i n dese stadt noyt eenige reformatie te deegen heeft aengerecht. W a n t , voor eerst, soo is M r . Huybrecht wel zeuen ofte acht jaeren nae dat de gereformeerde religie binnen V t r e c h t , soo i n 't openbaer als daer nae i n 't heymelijck is gepredict geweest, eerst van Eotterdam hier i n dese stadt gecommen.

H i e r sijnde heeft hij i n St. Jacobs kercke noch

eenen langen tijdt i n ' t coorcleedt gepredict, tot dat hem dat bij ordonnantie vande H e e r e n gebooden is afF te leggen. Daer beneffens so en heeft hem deese M r . Huybrecht naderhant noch oock noyt bij de gereformeerde kercke gevoecht,

noyt met haer geconverseert, i n geen kercke-

lijcke vergaderinge met haer geseten, noch oock seluer oyt eenige kerckenraet gehadt, maer alleen soo tusschen beyden heen gepredickt i n S t . Jacobs k e r c k e : soo dat wij gans niet en s i e n , hoe dat het exempel van desen M r . Huybrecht tegens

onse positie ingebracht can worden, tot

nadeel vande oprechte gereformeerde religie, daer van wij professie doen ende vrije exercitie van versoecken; welcke historie wij n u , om cort te sijn, soo ter loop verbij gaen, bereyt sijnde, des noot, dit breder te bewijsen.

I n allen 27*

388


gevalle, dewijle de H e e r e n seluer altijdt, ende n u oock tegenwoordiehl., verclaert hebben en expresselijck getuyg e n , dat haer E d . haer houden aen de leere der gereformeerde k e r e k e n , waer van de formulieren van eenieheyt sijn Confessie ende

Catechismus, soo en moet men niet

sien, wat dese ofte die voor eenen corten tijdt, bij de eene ofte d'ander gelegentheyt, gepredickt hebben, maer welcke de gereformeerde religie sij, die de H e e r e n altijdt verclaert hebben te willen mainteneren ende, volgens haeren eedt ende beloften, oock doorgaens gemainteneert hebben, totter tijdt toe, dat dese droevige swaricheyden door het indringen van dese nieuwe leere opgestaen sijn, waer van in 't voorgaende cortel. wat gehandelt is. E e r wij hier affscheyden, s a l ' t van noode sijn vande hoedanieheyt van deese nieuwe leere A r m i n i i ende der Remonstranten, ende oock die geene daer sij het mede houden, een weynich te handelen, op dat het blijeken mochte, dat wij sonder goede redenen ende fondament daer geen affkeer van en hebben, ende niet sonder gewichtige oorsaecken groote suaricheyt maecken, hetgeene wij tot nochtoe wt Goodes heylige woordt geleert hebben, ende van welckers waerheyt wij ons i n consciëntie verseeckert houden, soo lichtveerdichlijck te veriaeten, ende soo, door het gehoor der predicatien als het gebruyek der Sacramenten, te approbeeren een andere leere, die wij verstaen met Goodes H . W o o r t ende de leere der gereformeerde kereken, i n Confessie ende Catechismo sommierlij eken vervat, te strijden. H i e r en sullen wij n u geen bijsonder dispuyt i n 't lange van maecken, dewijle dit ons oochmerek niet en is. W i j cunnen ende willen dese saecke laeten berusten bij hetgeene daer van aireede i n verscheyden schriften geschreuen ende wijtloopich bewesen is. i n 't algemeyn seggen,

D a t willen wij alleenl.

dat wij niet en connen verstaen,

dat de verandering cleyn ende geringe soude s i j n , als men schoon alleen op de predestinatie en de andere vier poin-

389


ten der Eemonstranten siet, maer wel van grooten gewichte, gelijck de Eemonstranten seluer dit bekennen.

doorgaens

Seyt niet Bertius i n de prefatie aen de E d .

M o . H e e r e n : „hoedanich die predestinatie i s , soodanich is de r e l i g i e " ; soo dat wij volgens dese bekentenisse met een ander leere der predestinatie aen te nemen, een ander religie souden aen nemen.

Seyt niet A r m i n i u s ende

de Eemonstranten conf. pag. 6 1 , „dat haere leere vande Predestinatie soude sijn het fondament van het .Chrystendom der salicheyt ende de

seeckerheyt

der salicheyt"?

Soo en is het dan geen cleyne saecke, maer siet onses bedunckens al seer verde, dewijle s i j , naer der Eemonstranten eygen bekentenisse, het fondament der salicheyt niet alleenlijck raeckt, maer geheelijck aengaet.

Jacobus

Taurinus oock hout hem, in sijn tweede, seer qualijck, dat men soude seggen, dat het verschil over de vijff articulen cleyn soude sijn ende weynich te beduyden hebben, ende nae dat hij hem daer i n dat geheele boeck aenstelt, connen wij qualijck gedencken ofter well oyt tusschen de gereformeerde kercke ende andere haere parthijen grooter verschil geweest s i j ; ende het mocht soo weynich te beduyden hebben, de Eemonstranten souden daer soo veel spels ende moytens niet om maecken, soo haer de vreede van Godes kercke eenichsins ter harten g i n c k j daer wij n u ter contrarie s i e n , dat sij lieuer de bloyende dotfr

Goodes

genadigen

segen

florerende . kercke

ende deser

landen tot sulcken desolaten staet hebben willen brengen,

als wij 'tegenwoordich

met

droeffheyt

s i e n , ende

deseluige i n perijckel stellen van het onderste bouen gekeert te worden, dan sij met haere leere souden achterblijuen ende deseluige bij haer behouden.

Doen sij dit

om een saeck die niet veel te beduyden en heeft, soo mogen sij toesien. Heeft het oock vrij veel om 't lijff, wat willen sij ons dan beschuldigen, dat wij de'saecke hooch achten ende ons wijs maecken dat het hier off daer op

390


een poinctien aencompt.

H i e r bij compt noch d i t , dat de

predicanten alhier binnen V t r e c h t niet alleenlijcken de voorseyde

nieuwe leere A r m i n i i

en der Eemonstranten

leeren, drijuen ende voortplanten, maer haer oock niet en onthouden van leere der gereformeerde kercke, die w i j , als geseyt i s , i n consciëntie voor warachtich ende met Godes H . woort accorderende houden, te beschimpen, bespotten, becladden en allerwegens op het lelijckste aff te schilderen. W t alle welcke men claerlijck verstaen c a n , off wij redenen hebben om ons van het gehoor der predicatien ende gebruyck der Sacramenten met dese predicanten aff te houden. M a e r alhoewel de predicanten voor wenden ende insonderen braueren met het poinct van Predestinatie, om dat sij daer inne wat stoff meynen te hebben om de gereformeerde religie te becladden, — gelijck dien wech meest alle de parthijen der seluiger sijn ingegaen, — soo betuygen wij nochtans ende verclaeren ter contrarie, datter onder dien deckmantel all vrij wat anders s c h u y l t ; dat op een poinctien ofte twee niet aen en compt, maer de meeste en principaelste hooftpoincten des gelooffs (vrijen wille des menschen, volstandicheyt der geloovigen, erffsonde, volmaecktheyt des menschen i n desen l e u e n , 't salichmaeckende geloove), daer inne de E d . M o . H e e r e n Staten van H o l l a n d t seluer anno xvj elff wel expresselijck belast hebc

ben buyten Confessie ende Catechismo niét te g a e n , i n welcke poincten nochtans Taurinus stilswijgende en g r i n sellende genoechsaem

toegestaen

heeft, dat de Eemon-

stranten met de Papisten accorderen ende overeen commen. W i j connen oock bewijsen dat deseluige Taurinus i n openbare predicatie geleert heeft, „dat het geloove sij een gehoorsaemheyt

Jesu C h r i s t i , een rectum oppositum van

ongehoorsaemheyt,

ende dat soodanigen gelooue, welcke

beschreuen wordt, „niet alleen te sijn een seeckere k e n nisse daer door men voor waerachtich houdt des H e e r e n

ingediend bij de Staten van Utrecht. geopenbaerde

391

woordt, maer daer door men oock seecker-

Kjck vertrout dat niet alleen andere maer oock ons vergeuinge der sonden, eeuwige gerechticheyt ende salichey t van Godt geschoncken sij wt louter genade, alleen om de verdiensten C h r i s t i " , was een fantastelijck geloove,

pas-

sende op alle secten en sectarisen, die maer wterlijcke professie en deden van Jesu Christo onsen Salichmaecker", — welcke L e e r e directelijck met de L e e r e der gereformeerde kereken ende onsen Catecbismo strijdich i s , als oock mede met de nature des gelooffs seluer, hetwelcke doorgaens i n Goodes woort tegens de wereken gestelt wordt. "Wij cunnen van gelijcken bewijsen, dat de predicanten i n 't poinct vande erffsonde onsuyver sijn ende vande L e e r e der gereformeerde kereken verschillen ; dat Taurinus geseyt heeft: „dat die oneygentlijck sonde genoempt wordt; dat hij oock niet en can geloouen, dat Godt de Heere recht soude

gehadt

hebben,

het menschelijcke

geslachte

om

Adams sonde selffs, eer H i j sijn verbont met den mensche gemaect hadde, te verdommen", gelijck i n sijn tweede deel § 30 en 36 claerlijck te sien i s , hoe verre hij hier i n buy ten de waerheyt der gereformeerde kercke gaet. I t e m , dat Spynhouius ten verscheyden maelen seer spottel. vande erffsonde gesproocken heeft, seggen: „soude G o d t ons straffen om een sonde, die ouer soo veel duysent jaeren begaen is* — om een vreemde sonde, die ouer de vijff duysent jaeren geschiet i s , ende soude ick voor mijn bectevaers bestevaers schuit betaelen, die ouer vier ofte vijff duysent jaeren doot is geweest? hoe soude dat toegaen"? ende andere diergelijcke dingen meer, tot ontkenninge ende loocheninge vande erffsonde ende de straffe der seluiger streckende; heeft oock H e n r i c u s Caesarius openbaerlijck geleert: „dat men de gebooden Godes i n desen leuen volcommelijck can volbrengen." D a t men dit met een Euangelische volmaectheyt wil wtleggen is te blauw, want die en ontstaet niet wt de onderhoudinge vande gebooden Godes, maer

392


ter contrarie wt de toereeckeninge der gerechticheyt Christi aen dengeenen, die de gebooden G-odts niet naecommende, den vloeck des wets ten aensien van haer seluen souden onderworpen sijn.

Blijct dan datter a l l veel meer schuylt

als de Predestinatie, ende dat het haer daer om niet te doen en i s , gelijck dit oock daer mede claerlijck bewesen wordt, dat eenige wt den onsen de predicanten gepresenteert hebben met haer ten auontmael te gaen, bij soo verr sij souden willen verclaeren, dat sij geen verschil meer en hadden met den Contraremonstranten, als de vijff artieulen vande Predestinatie met de vier aencleuen; betwelcke haer vanden predicanten affgeslagen i s ; jae sijn soo verde gecomen, dat sij gepresenteert hebben met den predicanten te vreden te sullen sijn, bijaldien sij haer schriftel. wilden beloouen geen veranderinge van eenige leerpoincten meer op den predickstoel te brengen als alleen de vijff poinct e n , maer de reste, daer i n sij haer beden eken souden mogen hebben, bij haer te behouden, tot dat op de Sinode Nationael anders sail worden geordonneert.

Dese vercla-

ringe en hebben sij oock vanden predicanten niet mogen crijgen. W a t is dat anders als een

onwederspreeckelijck

bewijs, datter veel meer als een poinct vande Predestinatie tusschen haer ende de gereformeerde

kercken i n geschill

staet, jae veel meer als de vijff Eemonstrantische articul e n , ende dat niet ouer geringe s t u c k e n , maer ouer de voornaemste leerpoincten des gelooffs. A l d u s dan claer ende bundich de waerheyt van onse eerste positie op het aldercortste bewesen hebbende,

aen

denwelcken wel het meeste gelegen i s , ende op welcken ons ootmoedich versoeck principalijck gefondeert i s , sullen wij n u van gelijcken met meerder cortheyt de waerheyt vande vier volgende positien aenwijsen. W a t dan belanckt de tweede positie, daer wij ouer aengesproocken

sijn, die gaet aen de predicanten deser stadt.

Wij hebben i n onse Eemonstrantie gestelt, dat de predican-

393


fcen sich soo verre verloopen, dat sij de Gereformeerde kereken van B r i t t a i g n i e n , Vranckrijck, H e s s e n , N a s s a u , vande P a l t s , Oostvrieslant etc. voor haer parthijen houden. Daer ouer ondersocht sijnde, is Taurinus genoemt,

die oock

doen niet en heeft doruen noch connen ontkennen.

Hij

meende, seyde h i j , dat de woorden wat anders gegeuen sijn. "Wij weeten wel hoese gegeuen sijn, en hebbender a l l te nauw op gelet (wij spreecken van eenige van onse broederen) als dat hij ons die ontfutselen soude,

H e t compt alleen

hier op a e n , off wij de andere predicanten geen ongelijck en doen, dat wij dit i n ' t g e m e y n vande predicanten segg e n , daer het alleen Taurinus maer tegens ons affgegeuen en heeft. D a n de saecke wel ingesien sijnde, blijet genoch, dat i n allen gevalle bij ons hier i n geen faulte begaen, noch onwaerheyt geposeert is. W a n t voor eerst (op dat wij dat tot ouervloet seggen) Wtenbogaert selffs defendeert ende hout dese maniere van spreecken staende: „wanneer men i n 'talgemeyn van eenige wat seyt i n ' t g e t a l l van veelen, dat het genoech i s , dat men maer één en weet te noemen, ende dat men dan niet buyten waerheyt geseyt off geschreuen heeft. Daer en bouen als onse broeders hier aff met Taurinus discoureerden, hebben sij niet i n 't particulier van sijn persoon gesproocken, maer hem i n ' t a l gemeyn gevraeclit waer om sijluyden haere saecken het oordeel der wtheemscher kereken niet en willen onderwerpen ende de presentatie D . Sibrandi aennemen. Daer op hij oock wederom niet voor sijn particulier geantwoort heeft, maer i n 't gemeyn ende i n 't getal van veelen: „alle die kereken (seyde hij) die Sibrandus daer stelt, sijn onse parthijen."

Heeft Taurinus hier te ruym gesproocken, dat

laeten wij hem verantwoorden, ende schuylt hier eenige onwaerheyt, daer mogen haer de andere predicanten bij Taurinum ouer beclagen. W i j en hebben niet dan i n alle v

waerheyt ende oprechticheyt geposeert hetgeene eygentlijck vande saecke i s , ende soo het inder daet geseyt i s :

394


soo dat men ons hier ouer met de alderminste schijn van redenen van geen on waerheyt en can beschuldigen. Blijct volgens dien dat oock dese onse tweede positie, als de eerste, op alle waerheyt gefondeert ende gegront is. T e n derden sijn wij aengesproocken ouer hetgeene i n onse Remonstrantie gestelt was, nopende den x x v i i j

en

ar-

tyckel van onse Nederlantsche Belijdenisse. W i j hadden geposeert,

dat wij verstonden, volgens denseluen x x v i i j

en

a r t y c k e l , schuldich te sijn ons bij de waere gereformeerde C h r i s t e l K e r c k e , i n 't gehoor van Goodes H . woort ende e

gebruyck der E L Sacramenten te voegen, ende ons niet op ons seluen te houden.

Dewijle wij ons dan beswaert

vonden te vervoegen bij de predicanten, die alhier opentlijck prediken, om redenen ten deele verhaelt, soo mosten wij ons dan ofte op ons seluen houden, ende dat meenen wij alsnoch dat tegen den genoemden artyckel strijt, gelijck de woorden dat ciaerlijck mede brengen, ofte souden wij dien artyckel naecommen, soo mosten wij ons door 't gehoor der predicatien ende gebruyck der H . Sacramenten bij de K e r c k e vervoegen ende exercitie vande waere gereformeerde E e l i g i e hebben. E n d e dat is hetgeene alleen, dat wij i n onse Eemonstrantie ootmoedelijck versocht hebb e n , opdat wij alsoo onsen G o d t i n oprechticheyt des harten mochten d i e n e n , onse conscientien quijten ende neffens dien desen x x v i i j commen.

en

artyckel betrachten ende nae-

Middelerwijlen vertrouwen wij de E d . M o . Hee-

ren toe, dat haere E d . sich lieffhebbers ende vrunden van deseluige gereformeerde

Eeligie,

daer wij professie van

doen, sullen bethoonen, ende niet toelaten, dat de belijders van deseluige bijnae alleen sullen moeten missen en ontberen hetgeene men die van andere gesintheyden toe laet eS vergunt, naemelijck de vrije exercitie van haeren Goodes dienst.

E n d e tot dien eynde hebben wij supplianten ons

tot deseluige E d . M o . gekeert en onsen toevlucht tot haer* E d . genomen, gelijck wij door desen alsnoch d o e n , noch


395

vastelijck verhoopende, dat deseluige, de rechtveerdicheyt onser saecke hoe langer hoe meerder verstaende, ons hetgeene wij versoucken sullen inwilligen. H i e r wt blijct dan oock, dat wij desen x x v i i j

en

artyckel onser Confessie niet

met onwaerheyt hebben bijgebracht i n onse Remonstrantie, maer ter goeder trouwen, i n alle oprechticheyt geallegeert. W a n t ofte wij souden moeten, tegens onse consciëntie, gaen i n dese kercke hier binnen V t r e c h t , dat ons doch niemant en soude raeden, off wij mosten als L i b e r t i n e n ende vrijgeesten, jae bijnae als beesten l e u e n , ende ons op ons seluen houden, dat ons door dien artyckel verbooden wordt, ende daertoe wij mede met goeder consciëntie niet verstaen en c u n n e n , off wij moeten hebben hetgeene wij i n onse Remonstrantie alsnoch ootmoedelijck versoeeken. T e n vierden hadden wij geposeert, dat wij qualijcke ende t'onrecht worden gesugilieert, dat wij aen de muyterije souden schuldich sijn. D i t mogen wij met vrijmoedicheyt wel seggen, ende kennen ons oock daer vrij aff, wel doruende G o d t den Heere tot getuyge nemen, dat het ons om geen muyterije noch yetwes diergelijcx te doen i s , maer alleen lijck om de vrije oeffeninge van onsen Godtsdienst en quytinge onser conscientien; de E d . M o . Heeren ootmoedelijck biddende, d a t , gelijck haer E d . anders niet van ons sullen vernemen, deseluige oock anders niet van óns gelieuen te geloouen.

W i j mercken w e l , ende hebben 't met onsen

eygen ooren met hartseer gehoort, dat ons daer mede voor de E d . H e e r e n soecken swart te maecken dien het alderminst betaemt, hoe wel wij ons daer mede troosten, dat veele van de onse den E d . M o . H e e r e n daer toe al te wel bekent sijn, ende (sonder roem gesproocken) al te sinceer tot noch toe gedragen hebben, dan dat men oock de alderminste suspitie van sulcx op haer rechtveerdel. soude curinen neemen.

H e t heelt airede aen diegene, die onder ons

voor eenigen tijdt vanden E d . Officier deser stad i n rechten betrocken sijn, om dat sij buyten ter predicatie ge-

396


gaen hadden ende tot het gebruyck des H . Nachtmaels, gebleecken.

Soo

wierden oock voor oproerige, seditieuse

persoonen wtgeroepen, die van de voorgaende muyterije niet vrij en waeren; maer naer neerstige informatie heeft dienseluigen Officier niet een stipken noch jota daer van cunnen bewijsen, niettegenstaende dat het genoechsaem het fondament van 't proces was; hetwelcke daer over oock is blijuen steecken, sonder dat het wtgewesen wordt, daer nochtans haere goederen

daer ouerall lange bij executie

wtgehaelt ende openbaerlijck vercoft sijn. E n d e op dat de E d . M o . H e e r e n van onse persoonen ten hoochsten souden mogen verseeckert sijn, dat wij ons niet dan i n alle getrouwicheyt ende gehoorsaemheyt sullen dragen, sijn wij alsnoch bereyt, bouen den eedt van getrouwicheyt van ons eenmael gedaen ende tot noch toe, door des Heeren genade, onverbroocken onderhouden, ons met eenen nieuwen eedt tot deseluige gehoorsaemheyt te verbijnden. W i j en hebben ons immers tot nochtoe soo niet gedragen, dat wij bij eede gans geen gelooff en souden meriteren, hoe wel wij n u mercken, dat het veelen leet i s , dat wij tot nochtoe voor mannen met eeren gegaen hebben ende de E d . M o . seluer veele vanden onsen daer voor bekent sijn, ende soecken de salicheyt onser sielen, ende all ons wenschen is met een goede consciëntie voor onsen Godt i n alle oprecbticheyt te wandelen. Dies sail de Heere onse G o d t , die wij soecken te d i e n e n , ons getuyge s i j n , ende daer van tusschen ons ende diegeene, die ons soecken sonder reden te suspecteren, richten ten jongsten dage. wij hiertoe niet seggen, wende,

M e e r en cunnen

verhoopende en vastel. vertrou-

dat de E d . M o . H e e r e n haer E d . door sulcke

ongefondeerde

swartmaeckingen van ons niet en sullen

doen affkeerich maecken ende

vervreemden, maer naer

alle christelijcke billicheyt een soodanich oordeel van ons hebben, als haere E d . M o . wijsheyt ende discretie betamelijck i s , ende onsen zedigen stillen wandel (daer wij niet s

397

ingediend bij de Staten van Utrecht. van en willen roemmen)

vereyscht.

D i t hebben

wij in

' t cort tot beuestinge van deese vierde positie willen stell e n , ende

tot bewijs dat oock die met de waerheyt wel

accordeert. Ten vijffden ende laesten, sijn onse medebroeders daer ouer aengesproocken, dat i n 't request aen sijne P r E x e

c i e

staet, dat ons soude verbooden sijn elders eenige predicatien te gaen hooren off de Sacramenten te gebruycken. Daer op dient voor antwoort, dat oock hierin alles ter goeder trouwen ende naer waerheyt gehandelt i s ; want voor eerst refereeren wij ons tot het placcaet seluer, met wtgedructe woorden,

welck placcaet wij oock, gelijck de

woorden mede brengen, den requeste geannexeert hadden. D a n alsoe sijne P r . E x

c i e

het voors. placcaet doen al ouer

lange gehadt ende gelesen hadde, sijn wij niet curieus geweest om hetseluige i n 't ouerleveren daer bij te doen, het genoch

houden dat wij ons daer toe refereerden, en

dat het aireede i n handen van sijne P r . E x

c i e

was.

Daer

en bouen alhoewel i n 't placcaet alleenlijcken schijnt verbooden te worden, dat wij met troupen niet en mogen wtgaen buy ten het Sticht van Vtrecht ter predicatie, off tot het gebruyek der H . Sacramenten, soo nochtans

wordt

ons

inder daet daer mede alle exercitie van onse

Religie verbooden.

W a n d t gelijck onse intentie voorhee-

nen niet en is geweest met troupen buyten ter predicatie nae V i a n e n ende elders te gaen, maer elck bij hem seluen i n alle s t i l h e y t , ende wij euenwel nochtans bij malcanderen buyten com mende, een goet getall gemaect

hebben,

ende daer ouer niet meer te mogen wtgaen verbooden sijn, alsoo sijn wij dat seluige gevaer ten allen tijden onderworpen, zoo dat wij off resolueren moeten heej ende all t'huys te blijuen, dat wij verstaen met goeder consciëntie niet te cunnen doen, off soo

wij buyten g a e n ,

schoon

alleen, i n perijckel staen, dat wij daer andere oock sullen vinden,

ende

alsoe

als contrauenteurs vanden

pjaccate

398

Remonstrantie door de Contra-Remonstranten enz.

gestraft worden: soo dat het i n hem seluen eeuen soo veel is off men ons expresselijek belast hadde heel ende a l l , ten fyne geseyt i s , niet te mogen wtgaen. "Want alhoewel de woorden van het placcaet sulcx eenichsints schijnen toe te l a e t e n , de gelegentheyt

nochtans vande saecke (als wt

hetgeene airede geseyt is claerlijck blijct) en can dat geensins lijden; ende ouersulcx is hier wederom niet dan i n alle waerheyt, oprechticheyt ende ter goeder trouwen gehandelt, hetwelcke oock daer wt naectelijcken blijct, dat wij een ende deseluige woorden i n de Remonstrantie aen E d . M o . H e e r e n Staten van Vtrecht stellen, als wij i n onse requeste aen zijne P r . E x

6 i e

geset hebben; soo dat wij niet

en cunnen s i e n , hoe hier eenige suspitie van quaetwillicheyt soude cunnen plaets hebben, beneffens dat onse goede consciëntie ons hier van bij ons seluen vrij spreeckt eïi ontschuldicht.

B o u e n alle desen staet noch aen te merc-

k e n , dat dese Remonstrantie ende requeste wt den naem van de geheele doolerende maect,

gemeente

deser stadt is ge-

ende dat het die i s , die hier spreect en claecht

dat haer verbooden wordt elders eenige predicatie te gaen hooren off de Sacramenten te gebruycken; hetwelcke immers waerachtich i s , dewijle deseluige i n een merckelijck getall bestaende,

niet soude cunnen elders eenige predi-

cation gaen hooren, sonder met troupen te gaen ende het placcaet te ouertreden. D i t i s , soo cort als 'tmogelijck is geweest, hetgene wij tot verificatie vande positien onser Remonstrantie voor desen hooch noodich geacht hebben te stellen, altijt bereyt sijnde hetseluige breder te verclaeren ende naerder te beuestigen; den E d . Mogende

Heeren Staten andermael als vooren,

gans ootmoedelijcken biddende, dat haer E d . ons dit ten goeden gelieuen aff te n e m e n , ende wt allen desen de billickheyt onses versoecks ingesien hebbende,

ons oor-

saeck van redelijck con ten temen t te doen hebben.

Waer

toe wij den Almachtigen G o d t , kender ende stierder aider

Remonstrantie enz.

399

Schrijven enz.

h a r t e n , bidden dat zijne M a * v E d . M o . gemoederen genadelijck bewegen wille.

SCHRIJVEN yau de Eerste twee Leden der Staten van Utrecht aan den Prins Stadhouder Fred, Hendr. over hun verschil met de Stad (1646). Uit het Archief van H I L T E N .

Doorluchtiger, Hoochgeborner V o r s t , genadiger Heere. D'ongespaerde

vaderlijcke sorgen, overgroote

en becommeringen,

moeyten

die uwe Hooch* vanden tijt aff van

derselver regieringe ende

Gouvernement tot deser uyre

toe, i n den staet ende exercitie van het Stadthouder-Ampt der P r o v i n c i e van Vtrecht i n 't particulier, goedertierlijck heeft gelieft te bethoonen ende effectueren, mede tot weistan t vanden gemeen en Staet der Vereenichde Nederland e n , dienende tot eenen onsterffel. roem ende reputatie, soo van uwe H o o c h

ta

Princelijcken persoone, als van des-

selffs Doorluchtigen H u y s e , — D o e n ons (genadiger Vorst) als representerende de twee eerste leden vande Staten der Provincie van V t r e c h t , geerne bekennen ende uwe Hooeh* mét alle genegen respect alhier seggen, dat daer over uwe Hooch* wij nochte onse nacomelingen

nimmermeer

ge-

nouchsame danckbare diensten sullen connen praesteren, selffs niet naer onsen volcomenen w i l l e , vele m i n naer de hooch aensienlijcke meriten van uwe Hooch* ofte desselffs Vorstelijcken, Doorluchtigen H u y s e .

Ons i s , genadiger

V o r s t , sonderlinge leedt, dat wij sijn genootsaeckt geweest uwe Hooch* i n desselffs hoochwichtiger ende menichfuidichste occupatien t'iinportuneren ende interroinperen, soo

400

Schrijven van de Eerste twee Leden der Staten

door onse brieven als besendingen, tot weeringhe vande differenten, ontstaen ende noch sweven tusschen ons ter eenre ende die vande Stadt V t r e c h t ter andere zijden; dewelcke uwe H o o c h

1

uyt onse overgesondene

documen-

ten particulierlijck ende goedertierlijck gelieft heeft t'examineren, neffens die vande stadt, ende daer uyt te formeren als mede ons respectivel. toe te senden d'acte van I n t e r i m , waer nae men sich beydersijts soude hebben te richten bij provisie, tot voorcominge

van alle voordere

verwijderingen; dewelcke bij ons is aengenomen t'observeren,

voor soo

veel deselve ons was raeckende, onaenge-

sien 'tgene wij daerinne aen stoot elijck vonden te wesen. D i e vande stadt Vtrecht ter contrarie deselve weygerende ende verwerpende, uwe H o o c h derhalven dienstich ende 1

goedt gevonden

heeft, ons ende haer respectivel. aen te

schrijven bij twee distincte brieven, i n date den 1 0 / 2 0 Martij ende den 1 0 / 2 0

en

en

A p r i l i s 1646, dat wij ons onder

den anderen door onderlinge conferentie souden sien t'accommoderen,

omme soo veel als 't doenlijck was d'onder-

linge questien te beslichten ende u y t den weghe te leggen. W a e r toe bij ons alles gedaen ende voortgebracht sijnde (genadige Vorst) wat daer toe diende, en heeft zulcx mede niet willen v a l l e n , gelijck wij vertrouwen uwe H o o c h met 1

de redenen van dien u y t den Heere van Renswoude etc. (bij ons daer toe sijnde versocht, geauthoriseert ende geinstrueert) ende de mede gegevene gewisselde pampieren wijdloopich verstaen ende vernomen sal hebben, waer van wij hier de particulariteyten niet en repeteren, beduchtende uwe H o o c h al gereets te moeijelijck geweest te sijn. 1

Op des gemelten heere van Renswoudens etc. aengeven bij uwe H o o c h goet gevonden sijnde, ons bij desselffs leste 1

missive i n date den 1 7 / 2 7

en

M a y 1646 aen te schrijven,

dat wij de verhaelde aengevangene conferentien sulcx wilden hervatten ende ter herten n e m e n , dat eenmael de noodige ende gewenschte uytcompste van vrede ende eenic-

v. Utrecht aan de Prins Sfadh. Fred. Rend. enz.

401

heyt daer uyt mochte werden genoten, — Sijn w i j , genadige V o r s t , mede genegen ende geresolveert dit v H o o c h

ts

goedt-

vinden t'optempereren ende nae te comen, i n vougen uwe Hooch* sulcx bij ons den 2 3 rescribeerfc i s , hebbende, verhaelde uwe H o o c h

ts

en

M a y 1646, ouden stils, ge-

volgens

het tweede

Lith

der

leste missive, bij provisie, door de

vergaderinge

vande Heeren ordinaris Gedeputeerden, de

gewoonlijcke

regieringe vande Provincie weder i n gangh

gestelt ende de H e e r e n Staten laten beschrijven. E d o c h , genadiger V o r s t , alsoo wij uyt alle 't voor verhaelde geensints (onder correctie) connen hopen nochte voorsien eenige vruchten van rechte vrede ende eenicheyt gebouwd te sullen connen werden tusschen ons ende die vande stadt V t r e c h t , ten meesten dienste en welstandt vande Provin cie i n 't particulier, ende bij reflexie vanden Staet der Vereenichde Provinciën i n 't generael, — Soo vinden wij ons ten hoochsten

benoodight alsnoch bij dese occasie te i n -

hereren onse meermaels seer dienstich gedane instantien en versoeeken, ten eynde uwe H o o c h goedertierlijck mochte 1

werden

bewogen,

omme

nae

derselver

hooch-begaefde

wijsheyt met de H e e r e n , bij uwe H o o c h daer toe te as1

sumeren, ten eersten doenlijck, de stucken, uwe Hooch* hinc inde geexhibeert,

t'examineren ende

daer uyt

te

formeren soodane decisie, als deselve ten meesten dienste ende welstant der Provincie van Vtrecht als Stadthouder sal bevinden te behooren, als sijnde 't principaelste object vande functie van uwe H o o c h door uwe H o o c h

1

ts

Stadthouder-ampt.

Waer

ons t'samen ende besunder, ten dienste

vande gemeene zaecke,

desselffs

Vorstelijcken Persoone

ende doorluchtigen H u y s e , meer ende meer sal verplichten ende verbinden, als wij ons oock schuldich ende genegen vinden n u mede Godt ende

den

Heere

Almachtich ijverich

van herten te bidden voor uwe H o o c h

ts

langhzalige

Vorstel, regieringe, dispoosten, gesonden ende

voorspoe-

digen welstant, mitsgaders dat sijne Almogende, E e u w i g e , XXVlll. J.

28

402

Schrijven enz.

Goddel. M a

fc

Tnkom.en van Holland en

de Vorstel. Persoone

derselver n u voorgenomene

W.-Fried.

van uwe

Hooeh

1

in

sware crieghs-expedition voor

al Ion ongelueke (als tot noch toe) genadichst schutte ende bewaere, croonende nochmaels desselffs Vorstel. Hooft met soo eene geluckighe ende gewenschte victorie, die altijt voor uwe

Hooch

ts

Vorstel. Persoone

ende doorluchtiger

H u y s roemelijcxt ende insonderheyt den Staet deser Vereenichde Nederlanden best en seeckerst

s i j , oock mede

't geheele Christenrijck gedijen moghe tot eenen vasten en bundigen vrede, waer door oock desen Staet en uwe Hoocht mogen werden ontlast van alle costen, moeyten' en pericul e n , die oorlogen veroorsaken en gemeynlijek medebrengen.

INKOMEN VAN HOLLAND EN.WEST-FRIESLAND ( 1 6 2 2). Uit het Archief van H I L T E N .

Staet i n 't cort vanden innecommen van Holiandt ende West-Vrieslandt voor den jaere

1622, de

verpondingen genomen ingegaen te sijn met den eersten Januarij, ende de middelen ingegaen metten eersten A p r i l i s , eersten A u g u s t i ende eersten October 1622 voors., sijnde drie verseheyden verpachtingen. Eerst de suyvere verpondingen mette gemeene middelen ende andere, i n 't Suyderquartier. D e verpondingen voor den jare 1622 beloopen, mette verhooginge vaïï twee achste parten ouer de platte l a n d e n , tot c

m

£ elck

achste p a r t , t'samen 1128094. O . i d . ;

aff-

Inkomen van Holland en Wed-Friesland

1622.

403

getogen alle quytsch el dingen mette gratiën ende verhalen, f s a m e n ter som me van 98456 £ met 8187. 7.0.

Ouer de verpondingen

vande dorpen i n 't landt van H e u s d e n , met E t t e n en M e u w e n , alsoo die op de verdinge gestelt sijn,

soo hier nae wert verhaelt,

blijven noch suyvers

1021451. 9.0J

D e verdingen van Sevenbergen in den jare 1622

beloopen

«

26000. 0.0

D e verdingen vande ses dorpen

i n de

Langestraet p. a° 1622

8000. 0.0

D e verdingen vande Hooge

ende Lage

Swaluwe beloopen voor den voors. jare 1622 op c £ ter loopender maent, compt

voor

12 maenden

1200. 0.0

D e verdingen vande dorpen i n 't landt van H e u s d e n , mit E t t e n en M e u w e n , soo ouer de verpondingen als hoorngelden, mette peerde e t c ,

als bij acte vande Gecommit-

teerde R a d e n vanden x x v i i j Nouember 1622 en

voor de jaren 1 6 2 1 , 22 ende 1623 t'sjaers tot De

4500. 0.0 verdingen vande verpondingen van

,'t landt van A l t e n a tot 5227 £ sjaers, gelijck deselve voor den trefves betaelt gehadt hebben, sijn begrepen i n de generale somme vande verpondinge als hier boven gestelt. H i e r dienende voor

Memorie.

D e quoten vande respectiue steden i n de iij m dB, affgetogen 'tgene bij sommige stec

den te cort gefurneert wort, blijven suyvers

182481.18.41

D e n impost op de peerden voor een geheel j a e r , ingegaen prima A p r i l i s , wort bij de Ontfangers vande gemeene middelen ontfangen, dus

Memorie.

404

Inkomen van Holland mi West-Friesland

1622.

De xxiiij stuuers op de tonne biers, uyt der Staten accijs te betalen, daer die nyet verpacht worden, beloopen suyvers , 54717. 6.8 Den impost op den turff, voor eenjaer, ingegaen prima Augusti 1622, beloopt t'satnen 178256. 0.0 P a somma vande verpondingen ende anders in 't Suyderquartier xiiijclxxvjmvjcvj £ xiiij sc. j d. Gemeene middelen in 't Suyderquartier, soo die van saisoen tot saisoen verpacht sijn, sonder eenige speciën van d'eene verpachtinge onder d'andere vermengt te sijn. Dordrecht, sonder Seuenbergen en den Swaluwen. 30 e

40 e

April 1622 Augusti „ October „ pa

125341.15.0 95916. 0.0 89217. 4.0 Q i n ^ l IQ A

Den ende penning t'sedert Apriiis 1622 totten laesten Martij 1623, op de nauste reeckeninge genomen op 14850. 0.0 Den 40 e penning op de vercoopinge ende mangelinge vande schepen P a sa ouer Dordrecht iijcxxvmiijcxxiiij £ xix s. April , Augusti TT . Haerlein < _ Den 30 e ende J October..... 40 e penning, als hier vooren ... op Dordrecht genomen, op Den 40 e penning op de schepen mede als vooren op ija Ia ouer ïïaerlem, sonder den 40 e penning ouer de schepen vcxjmvc £ x s.

158935.10.0 J 82400. 0.0 137165. 0.0 33000. 0.0 478500.10.0

Inkomen van Holland en PFest-Friesland A™ 1 rr April _ , | Augusti \ October ( Den 30 c ende 40e penning, als vooren op Dordrecht genomen, op Den 40 e penning op de juen ae schepen scnepen mede meae als ais vooren iija sa ouer Delff, sonder den 40 e penning ouer de schepen, vclxxxvmviijclxxxiiij £ xij s. April

{

1622.

405

i n o e i o 0.0 AA 193643. 146345. 0.0 213196.12.0 553184.12.0

32700. 0.0

205988. 0.0

Den 30** endeAugusti 40 e penning, als vooren op 172106. 0.0 October 153501. 0.0 Dordrecht genomen, op 36000. 0.0 531595. 0.0 Den 40 e penninck vande schepen mede als vooren iiija sa ouer Leyden vclxvijmvcxcv &. April 480731. 0

{

Den xxxen endeAugusti xle penin October Den xle penning vande schepen V a sa ouek1 Amsterdam xijcxxiijmliiij £. f April ) Augusti ) October [ Den 30en ende 40 en penning Den xlen penning ouer de schepen vja sa ouer Goude ijclxxvijmviijcxj B,

275727. 38000. 428596. 1185054.

00 0 0

107947. 81661. 68703. 258311. 19500.

0 0 0 0 0

406

Inkomen van Holland en Wett- Friesland

1622,

April

115960. 0

!

^ Augusti Den 30 en endeOctober 40eü penning J Den 40 en penn op de schepen a c m c vij sa op Kotterdam ij xcvij ij xv £. April

1

^ s October

A

1

t

i

7

0

4

288915. 80713. 00 9200. 0 91342. 34448. 0

8

8

- ° 22653. 0 127589. 0 7300. 0

Den 30 en ende 40 en penning Den 40 en penning ouer de schepen viija sa ouer den Briel cxxxiiijmviijclxxxix £. 42484. 00 ( April 117282. Den xxxen ende xlen penin. 6000. 0 Den 40 en penin ouer de schepen ixa sa ouer Augusti Gorinchem cxxiijmijclxxxij £. 37603. 0 ija ga vande gemeene October middelen, metten 30en ende 37195.40 en0 penin ouer de successien, etc. ende sonder den 1179R9, 40en pen-O ning ouer de schepen, als vooren, xlcxlvjmvclvj £ j s. P a grossa Sa van incomen ouer het Suyderquartier, als voren, lvcxxiijraclxij £ xv s. j d. Andere incomen vande verpondingen, mette gemeene middelen, xxxe ende xle penning ende anders in 't Noorderquartier, soo volcht. De verpondingen, mette verhoogingen van twee achtste parten ten platten lande, beloopen naer advenant den staet van liquidatie de somme van 351050. 0,0

Inkomen van Holland en Wed-Friesland 1622.

407

D e quote van het Noorderquartier i n de iij ni c

£ ouer de steden gerepartieert, beloopt volgende de voors. staet van liquidatie de somme van

61500. 0.0

D e n impost op de peerden voor een jaer, ingegaen prima A p r i l , sijn i n de andere middelen als vooren begrepen, dus

Memorie.

D e xxiiij stuuers uyt de steden aceijs te betalen, daer die niet verpacht sijn, beloopen

17359.19.0

D e n impost op de consumptie vanden turff voor een j a e r , ingegaen j A u g u s t i 1622 a

P

a

S

31738. 0.0

vande verpondingen ende andere mid-

a

delen i n 't Noorderquartier als vooren iiij lxj vj xlvij £ xix s. ix d. c

m

c

A n d e r innecommen vande verpachtinge ende gecollecteerde middelen, soo volcht: / April D e verpachtinge vande ge- l . ,. ^ ) Augusti meene middelen i n 't geheel ( 1 October Noorderquartier p. a° 1622. D e n 30 ende 4 0 p e n n i n g , genomen op de &

ö

eïl

e n

299499.10 oonici

m

229151.10 869266~~5

en

naeste raminge, volgens den staet van liquidatie Den xl

340615. 5

20000. 0

penning op de schepen, alsoo daer

van noyt en is geliquideert, provisionel. ende sonder prejudicie alhier genomen voor den geheelen jare 1622 op

Memorie.

i j Somma vande verpachte ende gecollecteerde gemeene a

middelen als vooren, sonder den 4 0

en

penning op de sche-

p e n , viij lxxxix ij lxvj £ v s. c

m

c

i j grossa somma vande verpondingen mette verpachte a

ende gecollecteerde

middelen ende anders i n 't Noorder-

quartier, als vooren x i i j i i x x i i i j £ iiij s. ix d. c

m

c

108

inkomen can Holland en West-Friesland

1622.

A u d e r incommen van interesten op de hooftsommen,

bij die van H o l l a n t ende Westvrieslandt ge-

negocieert en ten behouue vande Generaliteyt op interesse gefurneert, soo volcht: D e hooftsommen, die van wegen H o l l a n t genegotieert ende ten dienste vande Generaliteyt gefurneert sijn, beloopen t'samen 3783160. 3. 6 i , daer van beloopt den interesse, die bij die van H o l l a n t voors. jegens de Generaliteyt geproffiteert wort, jaerlicx de somme van

257978. 7

Totalis somma vanden incomen van H o l l a n d t ende Westvrieslandt voor den jare 1622 als vooren t'samen lxxj xxxij liiij £ vj s. x d. c

m

L a s t e n , die de Provintie van H o l l a n t tegens haer incomen jaerlicx heeft te dragen. Eerst beloopen de r e n t e n , die de Provincie soo ouer lijff- ende losrenten des jaers heeft te betalen, ontrent xiiij ende*xxvj c

tegens

sij proffiteren i j l i j c

m

m

£; daer

£ sjaers ouer den

interest van 't capitael, 'twelck die van Hollandt de Generaliteyt hebben gecrediteert ende in

den staet van oorloge is begreepen,

blij-

vende sulcx noch 't gunt jaerlicx ter saecken van renten wort betaelt,

1174000. 0.

D e betalinge vande ruyteren ende knechten, mitsgaders andere verscheyden partijen in den staet van oorloge gespecificeert maent 458637 £,

%

beloopen ter

ende ouer de twalff maen-

den

5503644 £.

D e tractementen vande Heeren Gecommitteerden ter Vergaderinge van Heeren Staten Generael, E a d e n van State,

Reeckencamer,

Gecommitteerde R a d e n , als mede die i n a n -

Inkomen van Holland en West-Friesland

1622.

409

dere Collegien sijn gecommitteert. Itern vande Ontfangers, soo generael als particuliere, vande gemeene middelen, Commysen ende Clercquen vande

finantie

ende

secretarie,

schrijffloon,

mette appendentien vandien, beloopen

ouer

geheel H o l l a n t i n ' t j a e r

110000 £.

D e fortificatiën, mette turff ende keerssen voor de soldaten, mitsgaders de tractementen ende concherges i n de steden ende forten ouer H o l l a n d t , ende bij de Pro vin tic i n 't particulier worden betaelt, i n 't jaer op

«

250000 £.

D e quijtscheldingen vande verpondingen ouer landen ende

Goodtshuysen i n de respectiue

steden ende dorpen, beloopen jaerlicx omtrent

45000 £.

D e gratiën ende quijtscheldingen van quade schulden aen pachters vande gemeene landts .middelen ontrent i n ' t j a e r Gratuiteyten,

80000 £.

nieuwe j a r e n , vereeringen,

vacatiën, reiscosten, defroyementen, mitsgaders diuersche respecten i n 't particulier, beloopen i n ' t j a e r omtrent o p . . - .

70000 £.

D e subsidien, die tot onderhout vande predicanten

moeten

worden

gedaen,

beloopen

ongeveerlijcken i n 'tjaer S

a

40000 £.

vande ordinaris lasten

•

7272644 £.

Boven dese lasten betalen d'Heeren van H o l l a n d t hare quote; Tot onderhout ende betalinge vande trance troupes, beloopen i n ' t j a e r

400000.

D e quote i n de legerslastenD e quote i n 1 5 0 D e quote i n 5 0

m

m

466500.

£ totte fortificatiën...-.

87468.

£ tot het gieten van ge-

schut

29156.

D e quote i n vier maent solts voor de vier duysent waertgelders

»

117000. 0.

410

Inkomen van Holland en Wed-Friesland

1622.

D e quote voor de 250 carabijns ende 12 nieuwe aengenomen eomp

eu

beloopt

167000. 0. 1267124. 0. 7272644. 0. 8539768. 0.

N o c h die quoten i n andere nieuwe versochte petitiën, nae gelegentheyt van tijden, als tot subsidie vande A d m i raliteyten, tottet winterleger, equipagie van Vranckrijck ende E n g e l a n t , subsidie vande "Westindische Compaignie, verschot aen M a n s f e l t , onderhout van nieuwe comp

en

met

vierroers i n 't Sticht van Vtrecht etc., de nieuwe 5000 te voete ende 2000 paerden, ende andere voorvallende saeck e n , daer op niet kan gereeckent worden.

ELFDE

VERGADERING.

21 December

BIBLIOTHEEK.

—

VAN H E N D R I K FRIESLAND. — LEANTIEN RAPPORT DUSSEN NINGEN,

DE

V R E D E VAN

KRONIEK

—

G E N E R A L E M I D D E L E N IN

GRIETENIJEN E N GRIETMANNEN.

OP D E R E G E E R I N G V A N F R I E S L A N D , VAN H E N R I C K

Do-

— 1627.

—

V A N E S S E N E N EWOTJT V A N DER

OVER H U N N E MISSIE NAAR F R I E S L A N D E N GRO1630.

BOOTSMA,

1635,

MUNSTER.

VAN T H A B O R . —

B R I E F VAN D E S T A T E N V A N F R I E S L A N D

—

A A N DIE V A N U T R E C H T , 1635. VAN

1872.

ONTVANGER

—

R E K E N I N G VAN

GENERAAL VAN

JOHA;

FRIESLAND

M E T RESOLUTIE DAAROP B E T R E K K E L I J K .

BIBLIOTHEEK.

T e n geschenke ontvangen: V a n de

Schrijvers:

D r . P . L . M u l l e r , Be

Staat der Vereen. Nederlanden in

de jaren zijner wording, 7 en 8 aflev. e

e

H a a r l e m , 1872. 8°.

J . B . R i e t s t a p , Heraldieke Bibliotheek, 1872. 4.

's Gra-

venhage, 1872. 8°. H . R u m p , Literar. Handweiser, n°. 125—127. 1872. 8°.

Munster,

412

Bibliotheek.

V a n hei; Prov. M u s e u m van Oudheden i n D r e n t h e : M r . L . Oldenhuis G r a t a m a , Bijdrage

tot de kennis der

oudste ordelen of gewijsden van Brost en 24 Etten, later den Overdruk.

Etstoel van Brenthe.

M r . L . Oldenhuis G r a t a m a , Costuimen, Ordonancien van procedueren ende rechten, soe die in den lande van Brenthe worden geholden. Bijdrage tot de kennis van gewoonteregt in Nederland.

A m s t e r d a m , 1872. 8°.

I n ruiling ontvangen: V a n de Koninklijke Akademie van Wetenschappen,

te

Amsterdam: Verhandelingen, afd. L e t t e r k u n d e , V I I , met A t l a s . Amsterdam, 1872. 4°. Verslagen en Mededeelingen, afd. Letterkunde, I I I I , 3.

e

Reeks,

A m s t e r d a m , 1872. 8°.

V a n het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheiden Taalkunde, te Leeuwarden; Friesche Oudheden, 3

e

aflev.

Leeuwarden, 1872. fol.

V a n het K o n . Instituut voor T a a l - , L a n d - en Volkenkunde van Nederlandsen Indië: Bijdragen, derde volgreeks, V I I , 1. 's Gravenh., 1872. 8°. Van

de

Société historiqué

et archéologique

dans

le

Duché de L i m b o u r g : Publications, I X .

Ruremonde, 1872. 8°.

V a n de Redactie: Altpreussische Monathschrift,

neue F o l g e , I X , 5, 6. K ó -

nigsberg, 1872. 8°. V a n het Indisch

Genootschap:

Notulen van de algem. Vergadering 5 November 1872.

Vrede v. Munster.

Kroniek v. Ilendr. v. Thahor.

413

V R E D E VAN MUNSTER.

B e H e e r B r i l l sprekende, naar aanleiding van het thans door hem bewerkte gedeelte der Vaderlandsche geschieden i s , over de onderhandelingen die geleid hebben tot het sluiten van den vrede van M u n s t e r , merkt o p , men i n ons

dat als

land van de welsprekendheid van vroegeren

tijd spreekt, men nagenoeg uitsluitend denkt aan den kansel en de balie. hoe ook

Zoo

ziet men

te veel over het hoofd,

vele staatstukken door kernachtigheid van uit-

drukking en keur van woorden uitmunten. Spreker citeert daarvan uit de genoemde onderhandelingen eenige merkwaardige voorbeelden.

K R O N I E K VAN H E N D R I K VAN T H A B O R .

Deze k r o n i e k , i n handschrift te Groningen aanwezig, door den H e e r A r c h i v a r i s , M r . F e i t h , ons ter inzage toevertrouwd, en door ons den Hoogleeraar E . F r u i n in handen gesteld,

werd door dezen H e e r onderzocht.

resultaat van zijn onderzoek,

Het

dat hij ons vergunde mede

te deelen, komt hierop neder. V e e l belangrijks, dat niet van elders bekend was, is i n deze K r o n i e k niet te zoeken. te trouw geëxcerpeerd.

Daartoe had Mathaeus haar

I n zijne A n a l e c t a , zijne F u n d a -

tiones en andere geschriften staan nagenoeg al de bijzonderheden verspreid, omtrent welke de geschiedvorscher bij H . van Thabor uitsluitsel zou zoeken.

D e K r o n i e k heeft

geene waarde of eigenaardigheid: zij is eene vervelende vertaling of navolging van de D i v i s i e - K r o n i e k i n het L a t i j n . V a n deze D i v i s i e - K r o n i e k had onze F r a t e r een gedrukt

414

Kroniek van Hendrik van Thabor,

exemplaar voor zich»

D i t erkent hij bescheiden genoeg.

A a n het slot zegt h i j : Quos (cronicos) ex cronicis impressis i n mater na lingua transtuli sine premeditatione latinam linguam.

simpliciter sicut inveni i n

E t brevissimo tempore,

infra spacium

unius anni perfeci, nihil omittens de vita regulari celebracione ac frequentacione chori. H e t laatste bewijst voor zijn vlijt, meer dan voor de deugdelijkheid van zijn werk.

D i t werk zou dan ook niet de

minste waarde hebben, indien niet hier en daar die n o t i ces verscholen stonden, die Mathaeus er uit te voorschijn heeft gehaald en waarvan reeds gewaagd is. H o e was onze auteur daaraan gekomen? O m op de vraag, die Mathaeus volstrekt niet besproken

h a d , een antwoord te vinden,

verlangde de H e e r F r u i n vooral het H S . te zien. heeft gevonden wat hij zocht.

E n hij

I n den aanvang van zijn

langen arbeid veroorlooft de Frater zich een korte uitweiding over zich zelf, voor zoover zijne lotgevallen met zijn geschrijf i n verband staan.

Deze plaats luidt aldus:

Idcirco ego frater H . G-oude, canonicus regularis professus i n Thabor conventu sancti Salvatoris mundi prope Sneeck,

anno 1500 virginei partus exul a proprio con-

ventu propter guerras F r i s i a e , ordinatus fui ad habitandum [parvo] ') tempore

i n Leyderdorp conventu eiusdem

capituli Windesimensis.

E t ne tempus ibidem praeterirem

in

vacuum, collegi ibidem aliqua ex libris mihi oblatis a

venerabilibus patribus eiusdem conventus,

scilicet patre

W i l h e l m o [fratre/fratrum] traiecti suppriore q u i sua dicebat se reeepisse ex Archivis et secretario civitatis traiectensis. E t a patre Alberto H o r e n qui ibidem eodem anno obiit i n praefesto Michaelis archangeli et omnium angelor u m , q u i sua excepit

1) De woorden tusschen [ ] anders te lezen.

ex libro Camerae H o l l a n d i a e , ex

zijn onduidelijk geschreven en misschien

Kroniek van Hendrik van Thabor. curia videlicet Leidensi.

11T»

Insuper anno domini 1515 ite-

rum exul a proprio conventu ordinatus fui i n Viridivalle prope B r u x e l l a m ; ibi oblatus mihi fuit liber scriptus a quodam

magistro civium Bruxellensium i n cuius extremo

folio scriptum erat se ilia excerpsisse ex libro scripto in castro Egmundensi. N u dit te hebben

vernomen

zal men zich zeker niet

meer verwonderen dat de auteur n u en dan iets bijzonders en belangrijks mededeelt. verwonderen bronnen

E e r bestaat er reden om zich te

dat hij zoo weinig van belang uit zoo goede

heeft geput.

I k althans (zegt de H e e r F r u i n ) ,

toen ik i n den aanvang van de lectuur deze opgaaf zijner zegslieden

had aangetroffen,

vleide mij met de hoop op

een rijken buit van historische bijzonderheden.

D a t ik i n

die verwachting ben teleur gesteld, behoef ik n a het reeds gezegde niet te herhalen. M e t dat al zou het wel de moeite beloonen als iemand, die over veel vrijen tijd te beschikken h a d , de kroniek zorgvuldig doorwerkte en al wat daarin oorspronkelijks staat, excerpeerde en i n druk gaf.

W a n t vooreerst heeft M a -

thaeus niet alles gegeven, en bovendien staan die uittreksels i n een aantal werken verspreid. E e n uitgaaf van het geheele lijvige handschrift is natuurlijk niet raadzaam.

416

Generale middelen in Friesland.

G E N E R A L E M I D D E L E N IN F R I E S L A N D . Uit het Archief van H I L T E N .

Cortan staet van 'tgene de middelen i n 3 achter den anderen volgende jaren over landen ende steeden over Vrieslandt hebben uytgebraeht. A n n o 1602

216671. 0. 0

„

1603

„

1604

227919. 5. 0

Sa

706376. 1. 0

r a m

261785.16. 0

I n de boven ges. somma hebben de steden gedragen als volcht:

A n n o 1602

122927.11.12

„

1603

148523. 5.12

„

1604

129309. 0. 0

Sa"»» 400759.17. 8 E n d e alsoo de steeden de middelen niet wel wilden innewiliigen, ofte men most haer consenteren te ontfangen het 3 deel, dat i n haer steden geheven werden, tot vere

vallinge van haer corporgelden, 'twelck haer toegestaen en beloopt als volcht:

A n n o 1602

40975.17. 4

„

1603

49507.15. 4

„

1604

43103. 0. 0

ende hier en boven is de steeden geaccordeert het stuyvergeit, lopende i n de 3 voors. jaren Sa wat de steden i n 3 jaren voor haer 3

6679. 6. 0

e

deel hebben geproffiteert

140265.18. 8

Dese affgetogen vanden geheelen ontfanck vande middelen over geheel Vrieslandt i n 3 jaeren ontfangen

706376. L 0 140265.18. 8 blijft suyver

566130. 2. 8

compt 'sjaers 188703. 7. 8

417


So men eens jaers 28 st. op den floreen omslaet, b sloopt 199952 carolus gs., ergo zoo

waer 't heel middel vande

consumptie gevonden van jaerl. Verdeylinge over de steden

I n Vrieslandt werden be-

i n ^rieslant de 15237.26.101

vonden de naevolgende pon-

floreen, wesende haer corpor-

dematen lants, elcke ponde-

gelden:

maet 240 roeyen en 2-J- op

Leeuwarden Doccum

5514. 8. 0

den mergen, al behalven d'on-

977. 0. 0

gebruyckte landen, die der

1491.12. 0

sommen

Harlingen

2780. 0. 0

Walcheren pondematen.

Bolsweert

1457. 0. 0

360000 pondematen maec-

Sneeck

1534. 8. 0

ken 144000 mergen, ende heb-

Hst

205.20. 0

ben tot laste 142189 floreen,

Wirckum

582.24. 0

mette corporgelden, en heb-

Hindeloopen

165.20. 0

ben uytgeset i n den jaren

Staveren

354. 8. 0

1624 een carolus gs. ter 2

Slooten

175. 6.10%

maenden

Praneker

Belopen de corporgelden van boven ges. steden

soo groot zijn als

op

elck

floreen,

ende 1625 dertich st. 15237,26.101

Om

400 m gs. extraordinary^ te v i n d e n , beloopt i n ' t j a e r op den floreen 1624, 6 gs. ende op den floreen 1625, 9 gs. Compt voor de stadt L e e u waerden tot laste van haer huysen

.

.

.

49629.12.0

ende voor alle de steden i n V r i e s lant

148888.16.0 772

Gemeten lants i n H o l l a n d t

770000 mergen.

Gemeten i n Zeelandt

155000 mergen.

578

Wal-

cheren 40000 gemeten. Op 't gemet 23 s t . ; i n Zeelandt geen costen van watermolens, gel. i n H o l l a n d t , maer aen kosten van dijcken jaerl. 80 off 100™ gs. XXVIII. J .

29

418


Hoornbeesten en besayde mergen: I n Hollandt

345000 gs. off 300000 £.

I n Zeelandt

4700O £ off

Verpondingh

der

buyser

45000 £.

t' A m -

sterdam

77000 £

Vrieslandt

Over alle de steden van H o l l a n d t 193000 £ quote 7 5 0 0 0 1 Amsterdam

lli

148888 £ off

Vrieslant . noch "zoo

veel

i n 't

hondert i n 't

selffs

44112 £ jaer.

als^ boven gestelt is H o l l a n d t meer als Vrieslant. Zeelandt

vermindert op 11 i n 't hondert versoect op 8

gestelt t' sijn, alsoo hare neringh vermindert is ende haer luyden verarmen. Lieffkenshoeck,

H a e r middelen jaerlijcx, met L i l l o en

ongefer 800000 £.

T e voren hebben zij

14 off 13^ i n 't hondert betaelt. D r e n t e 1 i n 't hondert. Bijnlandt en Woerden zijn groot 71723 mergen. Delfflandt ende Haechambacht

40442. 5.10.

Gelderlant over heel Vrieslandt

Hollandt

57. 0.

voor 12 maenden, al begin-

Zeelandt

11. 0.

delen

Zutphen

3. 0.

den lesten A p r i l 1625, heb-

Utrecht

5.10.

ben gegouden 363666. 9. 8.

Vrieslandt

11.10.

Groeningèn

5.10.

Drente

1. 0. 100. 0.

Eepartitie van contributie. Staet van floreen zoo die over landen ende steden in Vrieslant haere schattingen daer naer uytsetten en collecteren. Ostergoe. Leeuwerderadeel Feruerderadeel

8256.—.— 5728.—.—

Sevenwolden. Vtingeradeel

1973.14.—

Angwierden

191.—.—

Generale middelen in Friesland. Westdongerdee]l

4209.—.—

Opsterlant

Oostdongerdeel

5864.23. 8

Schotterlant

419 616.14.— 1121. 8 . —

Dantumadeel

2227.— . —

Haskervyffgae

1068.—.—

Collummerlant

4976.—.—

Donyewerslal

3965.—.—

Achtcarspelen

1872.14.—

Gaesterlant

3055.10.12

LemstervyfFgae

2436.12. 8

Tziertzerstera2182.—.—

deel Smallingerlandt

581.17.—

Idaerderadeel

1907.—.—

Rauwerderhein

2656.—.—

Floreenen

40460. 5. 8

Westergoe.

Stellingwerff west

2573.14.—

Stellingwerff oost

804.—.—

Floreenen

17804.17. 4

Steeden i n Vrieslandt. 2091.—.—

Menalduniadeel

7356.—.—

Leeuwaerden

Franekeradeel

4626.—.—

Doceum

Barradeel

4747.23. 4

Franeker

Baerderadeel

6401.—.—

Harlingen

279.14.—

Hennaerderadeel 5 1 6 2 . — . —

Bolsweert

1162.27.—

Wonseradeel

Sneeck

10869.—.—

Wirckum Hindelopen

303. 8 . —

3999.—.—

Staveren

295.20.—

426.13.—

Hst

Hemelumerolphart

594.23.—

11864.14.—

Wymbritzeradeel

200.—.— 1450.—.—

1250.—.—

128.15.—

Sloten Floreens

55015. 9. 4 Oostergoe

Florenen 40460. 5. 8

Westergoe

55015. 9. 4

Sevenwolden

17804.17. 4

Steden I n t geheel J

81282.15.—

8182.15.— 121462.12.—

D e steden noch 15220. 0. 0 voor haer corporgelden ofte negende el tegen den floreen ten platten lande. D e B i l t noch 5486. 0. 0 voor haer

deel naer adve-

nant. Maecken t'samen 142189 floreen, yder floreen 1 st. opgestelt.

M a e c k t over geheel Vrieslant 7109. 9. 0. 29*

420

Generale middelen in Friesland Lijste vande schoorsteenen, zoo die i n 'tjaer 1606 i n Vrieslandt zijn opgeteyckent, soo ten platten lande als i n steden en volgens de Oostergoe.

Sevenwolden.

Leuwerderadeel

1293

Vtingeradeel

Ferverderadeel

1464

Angwerden

169

Haskervijffgae

805

Dongerdeel,

westzijde 1110

Dongerdeel, oostzijde Dantumadeel

1291

Donyewerstal

753

948

Schotterlandt

574

1341

Collummerlandt Achtcarspelen

514

925

Opsterlandt

609

Stellingwerf?, westeyn

1017

Tzietzersterdeel

1000

Stellingwerff, oosteyn

405

Smallingerlandt

369

Lenistervijffgae

407

Idaerderadeel

685

Gaesterlandt

870

Rauwerderhem

313 S . 10839

S

a

Westergoe.

a

6122

Steeden.

Menaldumadeel

1709

Baerderadeel

1441

Bolsweert

999

958

Harlingen

1952

776

Franeker

1116

Doccum

1228 1713

Hennaerderadeel Franekeradeel

Leeuwaerden

5506

't B i l t

1284

Woenseradeel

2310

Sneeck

Wijnbritzeradeel

1514

Hst

194

Hemelumerolphart

1355

Wirckum

971

Hindeloopen

314

Slooten

298

Staveren 'S

a

12639

413 S

a

14704

Generale middelen in Friesland. Oostergoe

10839

Westergoe

12639

Sevenwolden

421

6122

Steeden S

Grietenijen enz.

14704

alle schoorstenen 44304

a

44304 schoorstenen, elck op 30 st. 8

gestelt,

beloopt

over

Vries!audt

66456 carolus gs.

GRIETENIJEN

EN G R I E T M A N N E N .


Namen der Grietenijen i n Vrieslandt, ende der G r i e t mannen over deselve. Oostergoe. E r n s t van Donia.

Leuwerderadeel.

„

Rienck van Bourmania.

Eerwerderadeel.

„

Douwe van A y l u a .

Dongerdeel,

Jo

1

westeynde der

Pasens. „

E r n s t van A y l u a .

Dongerdeel,

oostzijde

der

Pasens. „

Bocco van Eeytzma.

Collummerlant

Tarquinius Boelens.

Achtcarspelen.

'Tjaerdt van A y l u a .

Dantumadeel.

en

't nieuw

Cruyslant. „ „

A e r n t van Haersma.

Smallingerlandt.

Erans van Eyssinga.

'Tziertzercksteradeel.

D e heere Abraham Roorda.

Ydaerderadeel.

Jo

Rauwerderhem.

r

Peter van Eyssinga.

11-

Grietenijen en Grietmannen.

422

Westergoe. Tierck van Herema.

Menaldumadeel.

„

Doco van Jonghema.

Franekeradeel. Barradeel.

Jo

r

„

Douwe van H o t t i n g a .

„

Hobbe van A y l u a .

Baerderadeel.

„

Bocco van Burmania.

Henneerderadeel,

„

'Tjaerdt van A y l u a .

Woenseradeel.

Hennaer-

deradeel. „

Jovius van Haringhsnia.

Wymbritzeradeel.

L a l i u s van Lyclema.

Hemelummeroldephaert

Edsardt van Burmania.

H e t Bildt.

en

Noortwolden. „

9. Se ven wolden. Tyberius van Oenema.

Vfcingeradeel.

Hippolitus Crack

Aengwirden.

Tinco van Oenema.

Schoterlandt.

Saecke Fockens.

Opsterlandt.

Hobbe van Baert.

Haskervijffgae ofte H a s k e r -

Jo

Doniewer stall.

lant. r

Sixtus van Osinga.

Obbe Obbes. Cristianus van

Geesterlandt. Oosterzee.

Lemstervijffgae off Lemsterlandt.

Marcus van L y c k l a m a (dese

Stellinghwerff, westeynde.

is vacant door zijn overlijden). Esayas van L y c k l a m a .

Stellingwerff, oosteynde. 10. T'samen 30 Grietenijen.

423

D O L E A N T I E N over misbruiken in de Regeering van Friesland, 1627. Uit het Archief van H1LTEN.

Doleantien overgegeven op de tegenwoordige Regieringe van Frieslandt op den 2 9

en

Januarij 1627.

Alzoo w i j , Bauwe van Poorda ende Hessel van S i m m i a , Julius Dominicus van H o t t i n g a ende A l b e r t van A y s m a , M a r t i n u s Fockens ende Bernardus Osterzee, D i r c k Thijssens ende W i l l e m van V i e r s e n , bij den H e e r e n Staten van Vrieslandt gecommitteert zijn omme vanden ingesetenen derselver Landtschappe over te nemen den doleanc e n , zoo bij dezelve ingesetenen zoude mogen ingebracht werden over de abusen i n de staet van regieringe binnen desen Lantschappe ingeslopen, ende om deselve te examin e r e n , ende daer die gefondeert mochten zijn ende correctie van noode hebben, te annoteren ende nae ons goet bedincken te reformeren, ende van ons

gebesoigneerde

aen de wel ged. Heeren Staten rapport te doen, o m , zulcx geschiet, voorts bij hun E d . M o . daer over geadviseert ende besloten te worden naer behooren; blij ck ende bij de resolutien derzei ver H e e r e n Staten de dato den 2 3

e n

vember 1626, ende onse commissien de dato den 7 cember daer op gevolcht, als mede vanden 1 6 1626 ende den 9

e n

en

en

NoDe-

December

Januarij 1627 respectivel. — Soo i s t , dat

wij, achtervolgende deselve commissien, ons vervoecht hebben op de Landtsehaps H u y s binnen Leuwaerden, ende aldaer, achtervolgende den instructie, bij de voor ged. Heeren Staten ons ter handen gestelt de dato den l l arij 1627, voor eerst overgenomen

e n

Janu-

hebben de respective

doleancen van verscheyden ingesetenen der Lantschapp e n ; ende, sulcx gedaen geduyrende den tijt ons daer toe

424

Doleantien over misbruiken in de Regering

geprefigeert, hebben denselven doleancen gelesen ende wel rijpel. geexamineert, en die wij verstonden gefondeert te zijn, geannoteert en ter goeder trouwe gecorrigeert, i n voegen naer volgende: j . e

D a t volmachten ter vergaderinge vande Landtdagen

comparerende, hetzij i n eygender personen, ofte dooreen gesubstitueerde, daer substitutie plaets heeft, niet sullen mogen tot eenige ampt op densselven Lantsdach gecoren worden, maer, sullen den amp t e n , vande volmachten, geconfereert

buyten den personen

worden aen andere wel

gequalificeerde persoonen. Alsoo men bespeuert, dat binnen dese Provincie zedert eenige j a r e n , over 't begeeren van ampten veel ongeregeltheden gepleecht zijn, jae selver de Landsdagen geprotraheert ende goede resolutien verachtert zijn,

oock andere wel gequalificeerde psoonen

daer

door vande ampten wtgeslooten zijn, tot naedeele van Lantschappen, — Soo verstaen d'Gecommitteerde nodichte z i j n , dat van nü voortaen geen ampten zullen geconfereert

worden aen personen, dewelcke oflf i n

eygener persoonen,

ofte door hun gesubstitueerde,

ofte oock als substituten V o l m a c h t e n , op den L a n d s dach geraecken zullen te compareren. ij.

D a t persoonen, sessie hebbende

i n eenige L a n d t -

schaps Collegie, niet zullen vermogen als Volmachten op den Landsdach te compareren, oock niemandt i n hun plaetse te substitueren. Dewijle meer dan billick i s , dat een amptdragende persoon hem alleen becommert met het ampt, 'twelck hem bevolen i s , ten eynde het gemeyne besten door sijn absentie en andere commissie niet verachtert worden, zoo vinden zij Gecommitteerden goedt, dat per-

van Friesland,

425

1627.

sonen, sessie hebbende i n eenige 'tzij Gnaeliteyts ofte Landtsehaps Collegie, ofte generalijcke alle persoenen

vanden Landtschappen tractement

niet

worden

geadmitteert

genietende,

tot Volmachten op

den

Landsdach. iij.

D a t voortaen niemandt zal worden toegelaten

besoigneren

i n ecclesiastique

te

ofte politique zaecken, als

alleen degeene diewelcke goede patriotten vanden L a n d e en vijanden vande Spaingiaerden, oock de

gereformeerde

religie wel toegedaen zijn, ende daer toe vijff ende t w y n tich jaren oldt. Alzoo

des

Landtschaps regieringe principaelijcke

bestaet omme Godes heylige Gemeente ende policye te handthavenen tegens 't gewaldt der Spaingiaerden, soo verstaen die Gecommitteerden, dat tot de besoignies van zaecken, concernerende,

denzelven kereken ende

policye

alleen behooren toegelaten te worden

veeljarige personen, die ten minsten lieffhebbers vande waere gereformeerde

religie zijn, bekende patriotten

des landts ende vijanden vande Spaegniaerden en van hun adherenten. iiij.

D a t vari n u voortaen niemandt geoorloft zal zijn

i n 't ambiëren ofte vervolgen van eenige ampt, 't zij Grietmanschap, Secretarischap, Ontfanger, Volmachtschap ende Dijckgraeffschap

ende alle andere a m p t e n , yemandt

te

vereeren nochte tracteren, 't zij met w i j n , bier ofte maeltijden ende andersints, bij peene dat, indien imant bevonden

worde

hebben

ofte tractement ende maeltijden, als vooren ver-

ter oorsaecke als vooren

geexpëdeert

te

haelt i s , aengerecht te hebben, alle stemmen, op alzulcke personen gedirigeert, gehouden mogen werden van n u l en van onweerde.

426

Doleantien over misbruiken in de Regering Dewijl de misusen i n 't vervolgen vande

ampten

hoges en leges standes binnen dese provinciën dagelijcx meer en meer toenemen,

tot verachtinge vande

staet van regieringe ende tot een onlijdelijcke sehandale voor alle Christenen, — soo achten die Gecommitteerden die gevouchlijcste remedie daer tegens te z i j n , dat niemandt van n u voortaen i n 't begeren ofte vervolgen van eenich ampt, hoedanich het zoude mogen zijn, —

't zij ofte 'tzelve bij ofte van wegen

desen

Landtschappe^ ofte bij leden van dien Staet te vergeven, —

zal vermogen

eenich tractement van wijn,

bier, banquetten ofte maeltijden binnen ofte buyten des sollicitants h u y s , bij wat gelegentheyt het oock zoude mogen zijn, directe noch indirecte, door hem selffs nochte een ander persoone

van zijnen t wege

7

al was het oock op beleyde dagen, comparitien en andere bijeencompste, al waer wijn ofte bier geschoncken werdt, oock om wat oorsaecke ofte onder wat pretext d'selffde aengestift ofte gehouden zoude mogen werden.

B i j poene, dat indien imandt bevonden worde

contrarie deses disposities gedaen en stemmen ofte vota tot een ambt bij dier wegen vercregen te hebben, d'selffde gehouden

stemme,

op alsulcke persoonen gedirigeert,

zullen werden van n u l en van on waerde.

D o c h indien imandt bewesen

wordt contrarie deses

gedaen, ende midts dien stemme op hem vercregen, een ampt geobtineert ofte stemme gegeven, ofte een ampt op imandt geconfereert te hebben,

vopr g e i t ,

passeren van obligatien, ofte andere giften, hoedanich 'tzelffde zoude mogen wesen, — dat zoo wel den gever als den ontfanger van al zulck geldt, obligatie ofte andere giften, gehouden zullen werden voor inhabilis om eenige ampten te bedienen. ve.

D a t geen Grietsluyden i n den platten l a n d e , nochte

van Friesland, 1627,

427

Magistraet i n steden, noch andere amptdragende psoonen, sullen vermogen eenige Collegie binnen ofte buyten dese Prouincie te b e d e d e n ,

maer zal een yder hem met sijn

bedienen ampt contenteren, ten waer zaecke hij bereyt was hem van het eene ampt bij het aenveren van het andere nieuwe ampt de facto t'ontledigen. Dewijle dese doleance i n recht ende groote reden bestaet,

soo

achten zij Gecommitteerden voor den

dienste ende conservatie deses lants hoochnodich, dat noch

G r i e t s l u y d e n , nochte

Magistraets persoonen,

naerder bij de Heeren Staten des landt selffs te specificeren, meer als één ampt, het zij i n ofte buyten Collegien zullen mogen bedienen. vj.

D a t de politycque ampten aen niemandt vergeven

sullen worden als aen ingeborene landtsaten. D e Gecommitteerde, verstaen den ingeboren landtsaten deses lants, nae de natuere meest'geaffectioneert ende

geneycht

tot den welstandt van desen

lande ende tot de conservatie vande Staten van d i e n , — vinden goet, dat voortaen alle de ampten van Staet, tot desen Provincie behorich, geconfereert worden aen ingesetenen, lantsgesetene ende aen geen

vreemde

ofte buytenlandtsche persoonen, ten minsten den tijt van thien jaeren binnen dese Provincie sijn hiiyshoudingh met hun familie gehadt zullen hebben

ende

begoedicht zijn. vij.

D a t geen persoonen, als eygenerffden, gecoren mo-

gen werden tot Volmachten op Landtdagen ofte i n eenige Collegie, daer beyde de Staten van A d e l ende Eygenerffden worden geobserveert,' ten zij deselffde personen zijn staet van eygenerffschap zal connen bewijsen i n de tweede graedt, uytgenomen den ingesetenen vander B i l d t ,

428

Doleanlien over misbruiken in de Regering D e Gecommitteerden verstaende tot conservatie van den gemenen rust mede te strecken, dat de ordre van beyde de Staten van A d e l ende Eygenerffden, respectivel. onderhouden worden, vinden goet, dat volgens dese doleance de eygenerffden hunne staet i n den tweeden graet bewijsen, i n 't begeren van Volmachten ofte andere Officieren, sonder praejuditie nochtans vande ingesetenen vander B i l d t .

viij .

D a t eens ordre moge werde beraempt, waerdoor

e

alle cuyperijen, liguen ofte verbintenissen om een ampt te becomen, mogen werden affgeschaft. H o e wel verscheyden disposition, inderdaet dit point mede betreffende, op verscheydene doleancen particulier genomen zijn, op eenige volgende poincten noch genomen zullen worden, zoo vinden zij Gecommitteerd e n , tot voldoeninge van dese doleance, geen beter remedie, als dat voor eerst alle verbintenisse, die voor date deses tusschen Volmachten ofte andere Officieren , i n 't Collegie van dese Provincie sessie hebbende, ofte oock tusschen particuliere persoonen, over het stemmen tot Volmachtschap ofte eenige andere ampten, bij woorden ofte bij geschrifte gemaect, zullen zijn ende gehouden worden voor gecasseert ende geanulleert; ende dat de heeren Volmachten op den Landsdach ende alle anderen i n eenige Collegie als vooren sessie hebbende, verboden worden omme voortaen

over

het vergeven ofte

becomen

van ampten

eenige verbintenissen met imandt aen te gaen ofte onderlinge te maecken. Bij poene, dat diegeene, dewelcke nae desen bevonden sal ofte sullen worden, zoodanige verbintenissen, contrarie dese inhibitie, gemaeckt, ofte eenige ampt daer door geobtineert te hebben,

ipso jure en sonder declaratorie, zal ofte

van Friesland,

429

1627.

zullen gehouden worden inhabiles om eenich ampt te bedienen — ende beneffens dien de facto van 't geobtineerde ampt als inhabiles geremoveert worden. ix.

D a t geen officien, politycque ofte m i l i t a i r e , zullen

mogen vercoft, ofte om eenich geniet vanden eenen op den anderen overgedragen worden, nochte oock imandt eenige gifte ofte gave zal mogen

genieten voor het confereren

van soodanigen ampt; bij poene dat beyde den gever ende ontfanger geacht zullen worden voor infame persoonen. De

Gecommitteerden

vindende dese doleance

te

strecken tot mede confirmatie vande voorgaende, achten wel nodich dat d'selve doleance i n voegen die is luydende, gearresteert ende i n train gebracht worde, zonder praejuditie van hetgeene nopende d'overdracht van eenigen

Schrijverschappe bij distincte hier nae

gesecht zal worden.

Des nochtans bevonden

werden

eenige crijch-Officieren door den ouderdom ten minsten van t'sestich j a r e n , ofte door eenige andere accid e n t e n , ten dienste van lande onbequaem

geworden

te zijn, denzelven bij tollerantie vande Heeren Gedeputeerden zal mogen geconsenteert worden, zijn bedienende ampt aen een ander bequaem persoon i n den oorloge, ten minsten den tijt van vier jaeren geoeffent, over te dragen; —

midts voor den affstandt alleen

genieten vanden nieuwen Officier alsulcken jaerlijxen pensioen, als tot onderhoudinge van zijn persoon sal worden vereyscht, ten eynde 't lantschap met zulcken persoon niet beswaert en werde. x.

D a t geen personen, sessie hebbende i n eenige Col-

legie, zal vermogen te vergeven, nochte helpen te vergeven met zijn stem, aen imandt van dezelve Collegie eenich ampt, 'twelck aen ofte i n denzelven Collegie zal staen te vergeven.

430

Boleantien over misbruiken in de Regeering Dewijle de dagelijxe er varen theyt genoehsaem u y t wijst, wat opspraecken en lasteringen gecauseert worden door het distribueren der ampten van een Collegie, —

soo i s t , dat gelijckerwijs dat bij hem Gecommitteer-

den goet gevonden i s , dat geen Volmachten op den Lantsdage eenige ampten onder hen mogen vergeven nochte aennemen, — alzoo oock i n alle andere Collegien voortaen geen, ampten ofte diensten, hoedanich deselffde

zouden mogen sijn, zullen mogen

vergeven

worden aen imant van zeiven Collegien. xj.

D a t een yder, dewelcke i n eenige Collegie geraeckt

sessie te n e m e n , gehouden zal sijn hem met sijne huyshoudinge ter plaetse, al waer 'tzelve Collegie gehouden wort, mefcter woon te vervoegen. De

Gecommitteerden, bemerckende

dat voor den

veelvoudigen absentie der personen i n Collegie sessie houdende,

die voor 't meesten deel gecauseert wor-

den doordien d'selfde buyten de plaetze vanden Collegie sijn wonachtich, des Lantschaps zaecken qualijcken versorcht moeten werden, ende de ingesetenen i n h u n versoeck niet wel gedient ofte andersints verachtert worden, bevinden hoochnodich, voor den staet van dese landen geordonneert worde, dat een yder, aennemende

eenich ampt*in een Collegie,

gehouden

zal zijn sijne huyshoudingh met zijn familie te transporteren, en daer mede metter woon te trecken, daer 't Collegie wordt gehouden. xij.

D a t mede geordonneert werde, dat de Gecommit-

teerden deser Landtschappe, i n Collegie sessie houdende, hen vanden plaetse, daer het Collegie gehouden werdt, niet zullen mogen vertrecken, nochte vanden Collegie absenteren langer als acht weecken i n 't geheele jaer, ten zij om merckelicke ende wittige reden; ende dat respective

van Friesland,

431

1627.

Secretarien alle sessie pertinente annotatien houden, wie present ofte absent is geweest, en hoe d i c k w i l s ; oock deselve annotaen aen de Heeren Volmachten op den lantsdach jaerlijx overleveren. Aengesien dat dese doleance vast gefondeert is op gelijcke redenen als de voorgaende, soo willen sij Gecommitteerden ,door de redenen ad precedentem

ver-

haelt, voor goet houden, dat alle Officieren i n eenige C o l l e g i e , binnen ofte buyten l a n t s , gehouden zullen sijn i n de vergaderinge altoos present te z i j n , zonder dat imant h e m , buyten commissie ofte andere rechtmatige oorsaecke,

van selve vergaderinge zal mogen

absenteren

langer tijt als acht weecken i n 'tjaer te

reeckenen.

Daer van de Secretarien der respective t

Collegien geordonneert mach werden perfecte annotatien te houden, en deselve annotatien, bij expirae van 'tzelve j a e r , aen H e e r e n Volmachten op den L a n t s dach over te leveren. donneert worde

E n d e dat daer beneffens geor-

worde, dat i n allen Collegien dien ordre

gehóuden, dat het meerendeel

der Collegien

altoos present zijn, ten eynde andersints des L a n d t schaps ende der ingesetenen saecken niet verachtert werden. xiij . e

D a t de Gecommitteerden ter vergaderinge vande

'Staten G n a e l , Raden van S t a t e , A d m i r a l i t e y t e n , binnen ende buyten lantdts, Gedeputeerden Staten, Reeckenmrs, insgelijcx binnen ofte buyten l a n d t s , Monster-Commissarien respective zullen i n hun ampten continueren den tijt van drie jaren en niet langer als vier jaren. Dewijle dese doleance

mede dient tot wechnemen

der cuyperijen, en tot proffijt van degenen

d'welcke

andersints op 't onseecker hun woonplaetse zoude gehouden zijn te transporteren, gel. voor goet gevonden

432

Dolmntien over misbruiken in de Regeering is ende andersints voor 'tpublycque om merckelieke consideratie dienstich i s , — soo achten zij Gecommitteerden goet en raetsaem, dat d'Officieren, i n dese doleance gespecifieert, i n hun respective ampten continueeren ten minsten den tijt van drie j a r e n , ende niet langer als vier j a r e n ; — alzoo daer nae dese een zodanigen

Officier ofte amptdragen persoon, nae ex-

pirae der voors. jaren 't bedienende ampt verlatende, niet zal mogen die tijt van twee jaeren (tot) eenigen alhier gespecificeerde

ampt gecoren

worden, nochte

gecooren sijnde, 'tzelffde nieuwe ampt aen te nemen. xiiij . e

D a t de H e e r e n Gedeputeerden verboden worden

eenige nieuwe a m p t e n , die tot noch toe niet bedient zijn geweest, op nieuws te i n ven ter e n ; oock eenige traetementen augmenteren, buyten advys en consent vande Staten des landts. Alsoo het inventeren ende aenstellen van nieuwe ampten, ende het augmen teren van tractementen onwederspreeckel. den Staten van lande toebehoort,

soo

vinden sij Gecommitteerden geraden, dat zulcx d'Heeren Gedeputeerde der Staten worde verboden. xv . D a t den H e e r e n Gedeputeerden inhibitie werde gee

daen om aen niemand t quijtscheldinge te doen van L a n d t schapspenningen; oock om geen hantsluitinge te doen aen* respective Ontfanger deses Lantschaps, over het invorderen van des Lantschaps penningen ofte resten. De

Gecommitteerden, verstaende quijtscheldinghe

vande Lantschapspen buyten de administratie te bestaen, en de surseance vande executie, i n desen geroert, den Lantschappen naedeelich te sijn, vinden goedt, dat beyde voors. poincten de H e e r e n Gedeputeerden werden geinterdiceert.

van Friesland, xvj .

D a t geen ampten i n eenige

e

nochte yets geresolveert

433

1627.

Collegie vergeven,

ofte geappoincteert werde,

ten

zij bij het meerder getal der Collegien, ende dat oversulcx geordonneert worde dat i n alle Collegien het meerder getal der Collegien altoos present zij. D e Gecommitteerden, om merckel. redenen, vinden dese doleance voor gefundeert; achten nodich, dat het inhoudt vandien ingevoert ende i n alle Collegien strictel. worde xvij .

geobserveert.

D a t de Heeren Eeeckenmrs ten minsten alle drie

e

maenden de comtoiren van Ontfanger deser Lantschappe respectivel. sullen visiteren, en vande toestandt derzelver de H e e r e n Gedeputeerden rapport doen. De

Gecommitteerden

verstaen dese doleance

dienste vanden lande te strecken ende vande Heeren Gedeputeerden, kennisse hebbende

tot gerieff

ten eynde

vanden staet der

tot

deselve,

Landtscbappe

gerede p e n , des te beter gelegentheyt hebben d'selve tot proffijt van selven Lantschappe te converteren. xviij . e

gehouden

D a t oock de Heeren Eeeckenmrs alle jaeren sullen zijn,

ter eerster vergaderinge

L a n t s d a c h , aen Heeren Staten des lants de reeckeningen der respective

vanden geslotene

Ontfangers van het laetste

verlopende jaer over te leveren. Dewijl dese doleance goede insichte heeft, insonderheyt desen, dat de H e e r e n Volmachten op de L a n t s d a gen kennisse mogen hebben, waer ende tot wat eynde de gedragen consenten en andere landtpenningen geconverteert z i j n , soo

verstaen de Gecommitteerden,

dat dien achtervolgende den H e e r e n Eeeckenmrs belast worde omme alle jaeren aen Heeren Volmachten, XXVIII. J .

30

Doleantien over misslagen in de Regeering

434

ter eerster vergaderinge vande L a n t s d a c h , der respective Ontfangers de gesloote

reeckeningh van voor-

gaende leste jaer ter handen te leveren. xix . e

D a t de Ontfanger Gïïael, K e n t m r s ende O n t f a n -

ger der cloosters goederen deser Landtschappe alle halff jaeren hun respective reeckeninge i n des Lantschaps reeckencamer sullen overleveren, ende alle jaren te sluyten. D e Gecommitteerden verstaende dese doleance gefundeert, vinden dat deselve i n train gebracht ende achtervolcht werde. xx . e

D a t alle particuliere Ontfangers der G r i e t e n i j e n ,

Steden ende D o r p e n i n Vrieslandt, alle jare van hun administratie sullen doen reeckenschap, bewijs ende reliqua. Alsoo billijck en rechtmatich i s , dat een y d e r , bewinthebbende van andere luyden p e n n i n g e n , daer van doe reeckenschap, bewijs ende reliqua, soo

houden

de Gecommitteerden desen artikel voor goedt ende mede voor den gemeenen ruste dienstich. xxj . e

D a t alle des Lantschaps resten jaerl. sullen moe-

ten gesuyvert worden, voor dat de nieuwe consenten worden gedragen. D e Gecommitteerden, bevindende voor den Landtschappe hoochnodich, dat alle de Lantschaps resten jaerlijx gesuy vert worden, op dat deselve Lantschappe daer door niet alleene buyten schade mach blijven, maer oock de goetwillige geen oorsaecke gegeven worde tot traecheyt i n 't contribueren, achten dese articule niet alleenich voor dienstich, maer, op dat dese te beter onderhouden mogen

worden, vinden goet dat

geen Volmachten u y t Grietenijen nochte Steden voort-

435

van Friesland, 1627.

aen tot den Lansdach zullen worden geadmitteert, nochte derselver procuratien bij den H e e r e n Gedeputeerden aengenomen,

veel weyniger gevisiteert ende

geapprobeert worden, ten sij zaecke, dat vertoont en bij de procuratie overgelevert worde absolute quitancie, onder de handt van Ontfanger G n a e l , van volcome betalinge van Lantschaps pen tot den laetsten Decembris des voorgaenden jaers. xxij .

D a t de Monster-Commissarien mede sullen ge-

e

committeert ende geaucthoriseert worden, om te visiteren de ammunitie- en proviandthuysen, ende daer van bij perfecte annotatie rapport te doen. Dewijle het een saecke van groote importantie is voor de landen, dat de ammunitie- ende proviandthuysen wel versorcht worden, zoo vinden de Gecommitteerden 'tselve goet, dat oock de M u n s t e r Commissarien geaucthoriseert worden omme de ammunitie- ende proviandhuysen i n de sterckten te visiteren ende vanden toestandt van dien partinente annotatien maecken, en daer van aen de H e e r e n G e d e p

den

rapport te doen.

xxiij . D a t de munster-rollen voortaen worden gevisiteert e

ende gesloten bij twee uyt den Collegie der H e e r e n Gedeputeerden , twee uyt de Eeeckenmrs ende den M u n s t e r Commissaris, dewelcke de munsteringe gedaen heeft. N a d i e n veele opspraecken werden gemoveert

over

den gepleechden maniere van visiteren ende het sluyten van munster-rollen, soo vinden zij Gecommitteerden goet, dat zulcx ten aensien van des saecks gewichticheyt den clercquen vanden Collegie ontrocken worde, ende

dat voortaen

de monsterrollen gevisiteert en

gesloten werden alleen bij een uyt den Collegie der H e e r e n Gedeputeerden, een uyt de Eeeckenmrs ende 30*

436

Doleaniien over misslagen in de Begeering den M u n s t e r Commissaris, dewelcke de rolle ingestelt ende de munstering gedaen heeft.

xxiiij . e

D a t alle vacerende militaire ampten sullen onder

de compaignie, daer het selffde ampt vervallen4s, vergeven worden bij successie ofte m e r y t e n ; doch dat niemant geadvanseert worde ten sij deselve habil en tot het ampt bequaem zij. Naedemael men bespeurt nodich en oock behoorlick te wesen, insonderheyt i n den oorloch, dat de avancementen geschieden nae de bequaemheyt- en meriten, soo achten sij Gecommitteerden goet, dat alle de vacerende militaire ampten worden vergeven onder

de

compagnien, alwaer onder deselve ampten geraecken te vervallen, aen een ander bequaem soldaet onder deselve compaignie, ende dat sodanigen ampt aen niemandt worde geconfereert, ten sij deselve ten minsten den tijt van vier jaren continuel. gedient hebbe i n den .Nederlantsshen oorloge,

opdat zijn bequaemheyt

bekent mach z i j n ; en daer beneffens, indien een C a p i teyns-ampt van een compaignie vaceert, dat i n 't vergeven van 'tzelve Capiteyns-ampt de L a n t s a t e n van deselve

compaignie,

gedient

hebbende

den tijt als

vooren, den uytheemschen zullen daer i n worden geprefereert. xxv . c

D a t de

H o p l u y d e n , L u y t e n a n t e n , Vaendrichs

ende andere chrijchs-Officieren gehouden

sullen zijn hen

steets bij haer compaignie te houden, ten waere om merckelicke redenen. Aengesien tot bevordringh vande L a n d e dienste is streckende, de crijchs-Officieren stedich verblijven bij hun compaignie, ten eynde de soldaten te beter i n discipline gehouden einde militaire exercitie geoeffent


437

worde, soo kennen sij Gecommitteerden voor goet, dat den H o p l u y d e n , L u y tenanten, Vaendrichs ende andere Officieren belastinge werde gedaen om hem gestadich bij hun respective compaignie te houden, ende van daer niet te vertrecken voor dat h e n , bij genoechsame kennisse van saecke, worde geconsenteert bij den geenen die sulcx toestaet te consenteren. xxvj . e

D a t geen Grietsluyden ten platten l a n d e , noch

Magistraets persoonen

i n de steden, noch secretarien i n

landen en steden eenigen ontfanck van gemeene landtschaps penningen zullen mogen bedienen. Dewijle over de bedieninge vanden ontfanck der lantschaps pen van Grietenijen ende Steden veel questien gemoveert

worden, soo verstaen zij Gecommit-

teerden den besten middel te wesen om denzelven questie aff te snijden, d'Ontfangen der landtschaps pen i n Grietenijen en Steden voortaen niet zullen mogen bedient worden, nochte bij den G r i e t s l u y d e n , nochte bij die M a g i s t r a t e n , nochte bij Secretarien i n landen ende steden respectivelijck, maer buyten denzelven bedient worden bij een ander particulier ingeseten, die oock te beter k a n gebrocht worden tot reeckenschap, bewijs ende reliqua van zijne administratie. V e r staende niet te m i n behoorlijck te wesen, dat de Grietsluyden ten platten lande vande ingesetenen van hun respective Grietenijen, i n recompens van desen i n d'een ofte andere wegen worden gebeneficeert. xxvij . e

D a t den G r i e t m a n , binnen zes weecken

nae

'toverlijden vanden Secretaris sijnder Grietenijen, gehouden zal zijn uytscrijvinge aen de ingesetenen te doen, om andere drie personen tot het vacerende Secretarischap, naer ouder gewoonte, uyt te setten, ende binnen acht dagen daer nae 'tzelve ampt aen een vande genomineerde per-

438

Doleantien over misslagen in de Regeering

soonen, sonder daer voor yets te genieten, vergeven, off dat,

bij gebreecke

vande wtschrijvinge ende verge vin ge

respective i n den voors. tijt te doen, den ingesetenen selff zulcx doen geoorloft zij. O m te beter aff te snijden de oorsaecke van cuyperijen i n landen ende steden, soo wordt goet gevonden bij hen Gecommitteerden, dat, een Secretarye i n een Grietenije ofte Stadt deser lantschappe vacerende, de Grietman ofte Magistraet vande Grietenije ofte Stadt, al waer 'tselve ampt geraeckt te vaceren, zal 'tzelve ampt aen een ander wel gequalificeert persoon binnen den tijt van drie weecken moeten vergeven. Des dat ten platten lande de Grietsluyden binnen véerthien dagen, nae dat 't ampt vacant geworden zal sijn, gehouden

wort uytschrijvinge te doen aen de

ingesetenen der respective dorpen tot nominatie van drie personen, volgens ouder gewoonte, bij poene dat de ingesetenen geoorloft zal sijn de vacante plaetze selffs te vergeven, bij aldien den Grietman binnen der voors. tijt die uytschrijvinge en respective collatie te doen i n gebreecke mochte zijn. xxviij . e

D a t niemandt meer dan één schrijverschap van

compaignie soldaten sal mogen bedienen, nochte, een schrijverschap bedienende, 'tzelve sal mogen vercopen, nochte aen ymandt overdragen, voor eenich geniet. D e Gecommitteerden verstaen, dat van n u voortaen aen niemant meer dan één schrijverschap sal mogen geconfereert worden, nochte van imants meer als één schrijverschap als schrijver bedient worden, ende vinden daer beneffens goedt,

dat de respective scrijver-

scappe, die welcke nae date deses bij imandt vercregen mogen worden, het zij om niemendalle, ofte voor een recompens, daer zulcx plaetse heeft, ofte die aen imants

439


voor desen geconfereert sijn sonder geniet, het zij bij de Heeren Gedeputeerden, ofte

voormaels, bij den

Capiteyns niet sullen mogen verhandelt, vercoft ofte aen imanden voor eenigen geniet overdragen worden. E n d e aengaende de schrijverschappe, die welcke voor date deses gecoft ofte voor eenige recompens van geldt ofte andersints vercregen zijn, verstaen zij, dat ex aequitate toegelaten behoort te worden, dat d'selve voor geldt ofte ander geniet mogen werden vercoft, verhandelt ofte aen een ander overgedragen worden, binnen den tijt van een geheel jaer a date deses, zonder langer. xxix . e

D a t de drie affgaende personen uyt de Magistraet

der stede Leuwaerde niet zullen mogen i n dezelve Magistraet op nieuw wederom gecoöpteert, gedelegeert

nochte

geadmitteert worden i n denzelven M a g i s t r a e t , voor dat zij drie ofte vier jaren uyt hun magistraets ampt zullen sijn geweest. Dewijle de voet ofte beraminge, waer op ende 'nae die tegenwoordige

raetbestellinge binnen de

voors.

stadt Leuwaerden geschiet, bij Gecommitteerden vande Heeren Staten des lants gemaeckt i s , soo wordt goet gevonden, dat de dolerende burgers der voors. steede Leeuwaerden hun zullen (desen aengaende)

hebben

te addresseren aen de welgemelte H e e r e n S t a t e n , omme bij h u n E . E . M . M . gedaen te worden, zulx als tot den meesten rust vanden lande ende stadt i n 't particulier verstaen zal worden te behooren. xxx . e

D a t de peene van injurien ende gewalten op son-

dagen bedreven, mede verdubbelt mogen worden. D e Gecommitteerden verstaen dese doleance gefondeert te zijn ende aengenomen behoort te worden.

440

Doleanüen over misdagen in de Regeering

xxxj .

D a t de placcaten, tegen de jesuiten voor desen

e

uytgegeven,

vernieuwt ende voortaen stricte mogen wor-

den onderhouden. D e Gecommitteerde, exempt B . van Eoorda, verstaen nodich, dat die placcaten, i n desegemelt, vernieuwt, ende stricktel. bij de respective Overicheden achtervolcht worden. xxxij .

D a t de H e e r e n vanden H o v e wel serieuselijck

e

belast worde om alle quaetdoenders rigoreuselijck te straff e n , ende daer toe aen te wenden al soodanige middelen als tot mainctenu vande justitie ende uytvoeringe van hun beslotene sententien zal worden vereyscht. D e Gecommitteerden, exempt B . van E o o r d a , willen de H e e r e n Staten versocht hebben omme hun Staten Provinciael te belasten, niet alleen den quaetdoenders, gelijck hun E . E . wel vertrouwt wordt, regpreuselick te straffen, maer oock om denselven E a d e n Provinciael de handt te bieden ende met soodanige middelen te adsisteren, als tot hanthavingh van justitie ende de uytvoeringe van hun sententien zal worden vereyscht. xxxiij . e

D a t d'ordonnantie op het stuck van poene van

overspel mogen worden verandert, ende de poene geaugmenteert ofte beswaert, nae keyserlijcke rechten. Alsoo de Gecommitteerden verstaen dese artikele buyten hun commissie te bestaen, zoo willen sij desen gestelt hebben

tot goetvinding vande Heeren Staten

zelffs, met recommandatie nochtans omme op de wichticheyt vande zaecke te l e t t e n , soo hun E . E . M . M . bevinden sullen te behooren. xxxiiij . e

D a t het Collegie ter Admir

residerende,

fc

binnen Doccum

moge worden van Doccum

getransporteert

binnen de stadt H a r l i n g e n .

van Friesland,

1627.

441

Alhoewel de Gecommitteerden bemercken dese doleance te sijn van consideratie, ende nochtans dewijle zij verstaen d'ordening, die daer over gestelt zoude dienen te worden, te behooren tot den H e e r e n Staten deses l a n t s , zoo willen zij de zaecke gestelt hebben tot hun E . M o . sorge ende goetvinding. xxxv . e

D a t , om vaste te doen onderhouden de bovens.

poincten van reformae, geen procuraen van Volmachten uyt Grietenijen ofte Steden deser Lantschappe totten L a n d t s dage nae desen goet gekent zullen werden, ten sij deselve contineren de clausule van t'approberen ende renoveren alle 'tgene tegenwoordich

op 't stuck vande doleance zal

mogen werden gearresteert. De

Gecommitteerden vinden goet, dat de Griets-

luyden ten platten lande ende Magistraten i n de steden gehouden worden omme i n de procuratien vande respective Volmachten expresse te doen insereren dese clausula, omme hem op de Lansdach nae de resolutie over dese doleanoe te reguleren, ende dat de H e e r e n Staten des landts h u n Gedeputeerden belasten omme geen procuratien van Volmachten totten Lantsdach te admitteeren, daer i n de voors. clausula niet bevonden werdt geinsereert. A l d u s gedaen, geadviseert ende gesloten bij ons ondersc. Gecommitteerden, op des Landtschaps huys binnen L e e u waerden, desen 2 9

en

Januarij 1627.

W a s onderget. Bauwe

van E o o r d a , Hessel van S m i n i a , J u l i u s Dominicus van H o t t i n g a , A . A y s m a , M a r t i n u s Eockens, B .

Osterzee,

D . Tijssen, W i l l e m van Viersen ende T . M a r s u m . la,ger stondt: Is desen met den principale bevonden corderen.

I n kennisse van mij den 1 3

get. T . Marssum.

en

Noch t'ac-

Eebruarij 1627:

442

Doleantien over misslagen in de Regeering Naerder besluyt over den doleance ende respective reformatien derzei ver doleance, bij den acht Gecommitteerden voormaels beraempt, n u genomen bij den H e e r e n Volmachten op den tegenwoordigen L a n t s d a c h , op rapport ende bij goetvindinge van hun principalen.

A d j . artic. "Wordt aengenomen.

D o c h hoe wel d'selve

alleen vermeit van Lantsdagen,* zoo wordt verstaen, dat oock persoonen, gecommitteert zijnde tot kiesinge van een Dijckgraeff, Dijcxgedeputeerde ende van andere Dijcxofficieren, niet zullen mogen geduyrende d'selve hun commissie gecoren

worden tot eenigen alsulcken Dijcxofficier,

nochte gecoren sijnde 'tzelve officie aennemen. ij . e

Dese wordt mede aengenomen; nochtans met dese

ampliatie, dat oock personen, tractement genietende uyt eenige Generaliteyts comptoiren, mede niet sullen mogen compareren op den L a n d t s d a g e n , ende voorts met dien restrictie, dat de curatoirs vande universiteyt tot Eraneker, mitsgaders d'Ontfangers van Gritenijen ende Steden van desen dispositie sullen wesen geeximeert. iij . e

Desen wordt voor goedt aengenomen. Des zoo wordt,

neffens 't poinct van voljaricheyt, mede verstaen, dat voortaen geen ampten, hoedanich standts d'selve soude mogen sijn, alsmede geen schrijverschap van eenige compaignie, zullen mogen geconfereert worden aen personen beneden de vijff en twyntich jaeren oldt zijnde.

E n d e aengaende

de minderjarige personen, die welcke airede eenige ampten ofte diensten, ende onder andere eenige schrijverschappen b e d e d e n ,

wordt gestatueert dat d'selve minderjarige

persoonen i n hun bediende ampten ofte diensten voortaen sullen mogen

continueren, bij aldien sij twintich jaren

oudt sijn; ende indien deselve bevonden worden van minder ouderdom te s i j n , dat zij i n alsulcken geval gereputeert sullen werden als onbequaem ende de facto van h u n


443

bedienende ampten en diensten ontleedicht, ende deselve A m p t e n , Staten ofte diensten terstont wederom vergeven worden aen andere bequame personen; zoo nochtans dat van desen gehouden worden exemt te sijn de soonen van den heere Stadthouder deser Provinsie. i i i j . Dese articule, i n voegen d'selve is luydende, wordt e

aengenomen. v.

Aengaende deses artikels interpretatie wordt ver-

e

staen, dat geen G-rietsluyden ten platten l a n d e , nochte Magistraets personen vande steden, nochte Secretarien i n de voors. landen ende steden, nochte Ontfangers van grietenijen ende steden, nochte eenige andere personen vande Generaliteyt ofte dese L a n t s c h a p p e , genietende

eenige

tractement (exemt de curatoiren des voors. universiteyts, welcke beneffens

hun één bediende ampt 't voors. cura-

teurschap zullen mogen bedienen), bededen sullen mogen eenigen ampt i n eenich Generaliteyts ofte des Landtschaps Collegie, alsmede geen Munster-Commissarisschap. vj .

Dese artikule wordt goedt gekent.

e

vij . e

viij . e

Insgelijcx wordt dese articule aengenomen. D e contenue van desen articule wordt geappro-

beert, soo nochtans,dat, indien ymandt bevonden werde op voorgaende mutuele verbintenissen, 't zij scriftelicken ofte mondelingen, eenige ampt ofte dienst vergeven ofte geobtineert te hebben, d'Procureur Generael deser L a n d t schappe bij desen wel expresse, sonder alle dilay ende conniventie, geordonneert wordt om tegen alle zoodanige personen, als overtreders van des lants wetten ende parturbateurs vanden gemeene r u s t e n , criminaliter te proceder e n , ende de aenclager gehouden zal sijn bij de aenclachte genoechsame verseeckeringe te stellen vanden costen der proceduren van beschuldinge te hoeden, i n cas van defect van bewijs, en daer beneffens bij absolutie vande beclaegde, selff te vervallen i n de peene van dese wet. ix . e

Desen wordt aengenomen.

444

Doleanlien over misdagen in de Regeering

x.

D'inhout van desen articule wordt goedt gekent,

e

des dat hetzelve alleen zal aengaen ofte beroeren

den

ampten ende diensten, vervallende i n des Landtschaps collegien, ende niet i n Generaliteyts Collegien, 't sij binnen ofte buyten slandts. xje.

Dese articule wordt geadprobeert, mits hier onder

mede begrijpende gevonden

het recht Scholdts ampt.

W o r t goedt

dat ' t w o o r t familie worde uytgedaen, als ver-

staende genoechsaem

dat d'Officiers hun huys ende woo-

ninge ter plaetse vanden Collegie houden. xij .

Insgelijcx wordt oock dese geapprobeert.

e

xiij .

Soo vele 't poinct van continuatie ende affganck

e

der Officieren, i n desen benoempt, wordt 'tzelve gelimiteert i n al sulcker voegen,

dat personen,

sessie hebbende ter

vergaderinge der H o o c h M o . H e e r e n Staten Generael ofte Raden van S t a t e n , al wel zullen moeten i n hun ampten gecontinueert

worden den tijt van drie j a r e n ; dat noch-

tans naer expiratie van deselve drie jaeren, die wijdere continuatie van alsulcke amptdragende persoon zal staen tot gelieve vande H e e r e n Volmachten van yder Goe ofte Kamer. xiiij . e

Dese articule wordt niet alleen aengenomen, i n

voegen

deselve is luydende, maer wordt daer beneffens

gestatueert, dat alle a m p t e n , jaerlijxe pensioenen

ende

g i f t e n , hoedanich deselve zullen mogen sijn, item augmentation van trac tarnen t e n ,

dewelcke bij de H e e r e n Gede-

puteerde der Staten deses l a n t s , ende niet bij de Heeren Staten selffs, ofte bij denzei ven H e e r e n Staten gevolchde approbatie geinventeert, vergeven ofte gedaen mogen sijn, voortaen zullen cesseren, ende den personen, aen wien deselve confereert mogen sijn, onthouden worden. xv .

Desen articule werdt aengenomen.

e

xvj .

Desen insgelijcx.

e

xvij .

Alsmede desen articule.

xviij .

E n d e oock desen articule.

e

e

van Friesland, 1627. xix *

445

W o r d t desen articule mede goet gekent.

e

xx .

V a n gelijcke desen.

e

xxj .

Dese articule wordt i n dier voegen gelimiteert,

e

dat de gecorene Volmachten van landen ende steden r e spectivelijck sullen mogen geadmitteert worden tot den L a n s d a g e n , onder exhibitie van quitantie des Ontfanger G n a e l , waer bij d'selve Ontfanger verclaert, dat de Grietenije ofte S t a d t , waer uyt de Volmachten gecooren word e n , tot den laetsten Decembris des laetst verlopenden jaers i n c l u y s , voluyt geadsigneert heeft. xxij .

Desen wordt aengenomen.

e

xxiij . e

xxiiij . e

Insgelijcx desen articule. E n d e oock dese articule.

xxv .

Dese wordt mede voor goet gekent.

xxvj .

Nopende dese articule wordt verstaen, dat den

e

e

ingesetenen deses Landtschap hun vrijheyt behoort gelaten te worden i n ' t k i e s e n van een Ontfanger, sonder onderscheyt ofte exemptie van personen i n hun kiesinge te maecken. Des zoo wort insgelijcx den G r i e t l u y d e n , Magistraten en Secretarisen, i n dese doleance benoemt,

hun

vrijheyt gelaten om hun bedienende ofte nieuws geoffereerde Ontfangerschap aff te slaen ofte aen te nemen. xxvij . e

Desen articule wordt niet alleen geapprobeert i n

voegen deselve is luydende, maer noch geamplieert, alsóo dat oock dese dispositie mede plaetse voortaen sal hebben i n 't vergeven van een vacerende Grietmansampt. Tot welcken eynde d'Heeren Gedeputeerden wordt belast om hun uytschrijvinge tot de kiesinge van een ander Grietman aen den ingesetenen vande vacerende Grietenije te doen binnen den tijt van veerthien dagen, nae dat 'tzelve ampt gecomen is te vaceren, ofte dat andersints, dien tijt overstreecken sijnde, zonder de uytscrijvinge der selver H e e r e n Gedeputeerde, den voors. ingesetenen geoorloft sal zijn, bij de goede ordre selffs te procederen tot stemminge van drie personen tot het nieuwe Grietmansampt, waer uyt d'wel-

446

Boleantien over misslagen in de Begeering

gedachte Heeren Gedeputeerden gehouden zullen sijn binnen gelijcke tijt van veerthien dagen, nae de gedane nominatie , een tot 't voors. ampt te erwelen en denselven te verleenen commissie i n forma, sonder alle inwindinge ) l

ofte wijdere delaye. xxviij .

Dese articule wordt aengenomen.

6

xxix .

N i h i l hic.

e

xxxe.

Dese articule wordt gekent, des dat daer i n mede

begrepen worden alle bede- ende andere heylige dagen. xxxj .

A l s mede desen a r t i k e l , des dat i n de placcaten

e

mede gecomprehendeert

worden priesters ende allen an-

dere, hen dragende voor geestelijcke personen, gedestineert om pauselijcke dienst te doen. xxxv .

Desen articule wordt geapprobeert.

e

xxxiij . 0

Verblijven desen aengaende bij de resolutie voor

desen over dit poinct geëmaneert, ter somme penael van twee hondert goudtguldens. xxxiiij . e

xxxv . e

N i h i l hic. W o r d t dese niet alleen goet gevonden, maer tot

corroboratie van d i e n , daer noch bij gevoecht, dat voortaen niemant toegelaten zal worden op den Lantsdach als Volmacht te compareren, nochte eenich ampt i n een Collegie te b e d e d e n , ten zij d'personen eerst ende bevooren praesteren eenen solemnelen eedt, ende onder denzelven eede beloven alle dese articulen ofte poincten van reformatie perfectelijck te observeren ende nae te comen; bij poene dat de contraventeurs vandien metter daet gehouden sullen

worden als menedich, daer toe als overtreders vande

wetten des Vaderlants ende verstoorders vande gemeene r u s t e , en dat de Procureur Generael van desen L a n d t schappe gehouden sal zijn tegen al sodanige personen c r i minaliter te procederen.

1) Hoogd.

Binwendung.


447

Poincfcen additioneel van reformatie bij de H e e r e n van 't minder getal op rapport ingestelt. j .

D a t voortaen een vader, een soon ende een swager,

e

ofte eens dochters m a n , respectivelijck te samen, ofte elck i n 't besonder comparerende op den L a n s d a c h , ofte sessie hebbende i n eenige Collegie deses l a n t s , sal ofte sullen vermogen met hun samptlijck ofte elcx besondere stemme, elcx anderen tot eenich ampt ofte dienst, op den L a n t s dach ofte i n eenige Collegie vervallende, hoedanich 'tselve soude mogen wesen, te promoveeren. ij .

dat alle de Deurwaerders, soo van d'Heeren Gede-

e

puteerden als vanden Hove van V r i e s l a n t , gehouden sullen zijn genochsame borge te stellen voor de getrouwe bedieninge van h u n ampt, mitsgaders voor de indemniteyt van ptijen,

tot welckers vordel sij de commissien geraecken

sullen t'exerceren. iij . e

D a t geen secretarien i n landen ofte steden, noch

eenige andere personen, doende vercopinge van boelgoederen , sullen van deselve vercopinge meer geniets mogen trecken als anderhalve stuyver voor yder goutgulden, 't stuck tot acht en twyntich stuyvers gereeckent, daer van den coper ende vercoper elcx betalen sullen de gerechte helfte, sonder daer te boven voor vacatiën en schrijfloon (exempt d'copien) yets te mogen genieten, bij peene van gecasseert te worden van h u n A m p t e n . iiij . e

D a t de reeckeninge vande Grietenijen, steden ofte

dorpen, soo gemeene als particuliere goederen ofte opcomsten, zoo wel politique als geestelijcke ofte beneficiale, sullen voortaen worden gedaen voor ende ten overstaen vande respective Grietsluyden ende Magistraten der zeiver Grietenije,

Steden

en D o r p e n , ende

eenige questien sijn gemoveert,

indien daer over

gedecideert

worden ter

eerster instantie voor en bij den Gerechte der respective Grietenijen ende Steden, ende i n cas van beswaringe bij

448

Doleancien over misslagen in de Regeering van Friesl.

wegen van appellatie, daer nae gebracht en getermineert worden aen en bij den Collegie der H e e r e n Gedeputeerden deser Lantschappe, sonder dat d'Heeren E a d e n P r o vinciael hen daermede sullen mogen v.

bemoeyen.

D a t geen Ontfangers vande Grietenijen nochte Dor-

e

pen

ten platten landen tot den

Ontfanger der selver

Grietenijen ende D o r p e n , zullen volgens d'oude gewoonte gestemt ofte gecooren worden, ofte daer toe gestemt sijnde, denselven ontfanck mogen bedienen, ten sij saecke dat tot alsulcken kiesinge eerst ende alvooren wettelijcke uytschrijvinge aen de respective D o r p e n ofte D o r p van Grietenije, al waer de voors. kiesingen geschien, zall worden gedaen bij den G r i e t m a n van deselve Grietenije, ofte, bij onbillijcke weygeringe vanden G r i e t m a n , bij de H e e r e n G e d e p

deD

, naer

genomen kennisse vande voors. weygeringe. vj . e

D a t alle complote, t'samen rottinge en conventicu-

len vande ingesetenen ten platte landen ende steden deser Provinciën, buyten kennisse ende consent van h u n respective Overheden, expresse verboden worden, bij poene dat de personen, contrarie deses hen comploterende ofte conventiculen houdende, sullen worden gehouden voor seditieus ende als alsodanigen gestraft worden, nae keyserlijcke rechten. vij . e

D a t alle vacante ampten, waer van de collatie den

Collegie der H e e r e n Gedeputeerden toestaet, bij derzelver H e e r e n Gedeputeerden vergeven sullen worden binnen den tijt van veerthien dagen, a date dat 'tzelve ampt vacant en impetrabel is geworden.

Onder stondt: Accordeert met-

ten principale i n kennisse van mij, geteyckent L . B e y m a .

449

RAPPORT VAN

Henrick van Essen en E w o u t van der Dussen, OVER HUNNE MISSIE NAAR FRIESLAND EN Q-RONINGEN, 1630.


Eapport vande Heeren H e n r i c k van E s s e n ende E w o u t vander D u s s e n , van 'tgeene bij haer verricht is i n de Provinciën van Vrieslandt ende Stadt Groeningen ende Ommelanden, tot uytvoeringe van deze naervolgende instructie. Instructie vande Hooge ende Mogende H e e r e n Staten Generael der Vereenichde Nederlanden, voor de heeren H e n r i c k van E s s e n , Eaedt extraordinaire van Gelderlandt, E i c h t e r tot Aernhem ende i n Veluwenzoom, ende Ewoudt vander D u s s e n , E i d d e r , Oudt Burgemeester der stadt Delft,

Gecommitteerde ter Vergaderinge van haer H o .

M o . , van 'tgene

bij haer te verrichten zal zijn i n de

Provinciën van Vrieslandt ende Stadt ende L a n d e n respective. j.

D e voors. H e e r e n zullen haere reyse spoediger, om

soo haest mogelijck te comen binnen Leeuwaerden, daer althans vergadert zijn de H e e r e n Staten van Vrieslant. ij. Z u l l e n , naer versochte audiëntie, behoorlijcke salutatie ende overleveringe van haere brieven van credentie, i n de Vergaderinge vande welgemelte H e e r e n S t a t e n , der selver minder getal ofte ordinaris Gedeputeerden, daer het van noode zal z i j n , proponeren. XXVIII. J .

31

450 iij.

Rapport v. HenricJc v. Essen en Ewoui v. d. Dussen, D a t t e groot e noot vande zaecken van 't landt, daer-

inne deselve soo langs zoo meer comen te vervallen,

zoo

wel ten regarde vanden oorloge te water, als van die te lande, haer H o . M o . , zijn E x

c i e

ende den Eaedt van State

hebben gedrongen dese besendinge aen haer E d . M o . te doen, omme dezelve voor te dragen, i n wat gevaerlijcken staet dezelve althans zijn gebracht,

ende mitsdien van

haer E d . M o . , als van goede ende getrouwe bontgenooten, hulpe ende bijstant te versoecken, tot voorcominge van totale confusie. Hij.

E n d e namentlijck, dat zoo veel den oorloch te wa-

ter aengaet, de zaecken zoo verre gecomen z i j n , dat de Heeren van H o l l a n d t , i n de voorgaende jaren zedert d'expirae vanden trefve, haer soo verre hebben geeslageert, dat zij niet alleene hebben betaelt gehadt haere quote i n de subsidien, totten voorschreven oorloch te water versocht, maer oock boven dezelve noch een groote merckelijcke somme gefurneert, ende van tijt tot tijt, naer dat telckens de noot is opgecomen geweest, haer seer ijverich en liberael getoont,

alles ten aensien vande importantie vande

zaecke ende dat aen de vrije navigatie ter zee is dependerende de conservatie vanden staet vanden l a n d e , vertrouwende, dat zij bij de andere Provinciën met gelijcken ijver ende promtitude gerencontreert zouden zijn geweest. v. M a e r ziende, dat de andere Provintien niet soo prompt en waeren haer contingent i n de versochte subsidien op te brengen, veel weyniger dat zij daerenboven noch yets zouden furneren tot betalinge vande schulden, bij de respective Collegien ter A d m i r a l i t e y t , voor den jaere 1628 excluys gemaeckt, vj.

E n d e dat daer door veele van hunne ingesetenen,

hebbende aen de Collegien ter Admiraliteyt gecrediteert, waeren geexecuteert, geruyneert ende tot groote armoede ende

ellende gebracht, selffs oock verscheydene steden

door deze wanbetalinge i n sulcke ongelegen they t gebracht,

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630.

451

dat zij haere ordinaris en extraordinaris middelen niet en weten f i n n e n , ende mitsdien oock niet en connen dragen ofte opbrengen 'tgeene

tot hunne laste is staende;

dat mede de cracht, vigeur ende reputatie deser L a n d e n ter zee daer door t'eenemael guam te vervallen, de navigatie te verminderen, het varende volck te verloopen, 's deels naer den vijant, 's deels naer andere landen, eenige van hunluyden oock, naer beroovinge van schip ende goed e r e n , wreedelijck op galleyen ende elders

getracteert,

andere buyten boort geworpen, off met de schepen i n de gront geboort ende jammerlijcken versmoort werdende; vij. D a t daeromme de welged H e e r e n van H o l l a n d t gee

perst ende genootdringt waeren hun hier over te beclaegen ende expresselijck i n haer H o . M o . vergaderinge te verclaer e n , dat zij zoo weynich acht zouden nemen opte betaelinge van ruyteren ende knechten, garnisoen houdende i n de frontiersteden buyten haere P r o v i n c i e , als zij bespeurden ende bemerckten dat bij de andere Provinciën gedaen wierde op de militie ende directie vanden oorlog te water; protesteren dat zij aen de onheylen ende zwarigheden, die daer u y t voor den Staet deser landen zouden mogen ontstaen, niet en wilden deelachtich z i j n , als daertoe bij de andere P r o v i n t i e n rechtveerdich subiect gegeven wordende. viij.

D a t daerop alle d'andere Provinciën de saecke sulcx

hadden innegesien ende d'importantie van deselve alsoo overwogen,

dat zij aengenomen

hadden de voorschreven

versochte repartitie, ende belooft dezelve naer haere forme ende innehouden, soo die l e y t , te voldoen. ix.

Behalven dat ix H e e r e n Gecommitteerden van Vries-

landt hun daer i n singulier hadden gedragen ende 'tselve geexcuseert. x.

Daer over dat haer H o . M o . dese besendinge noo-

dich hadden gevonden, omme haer E d . M o . te versoecken desen aengaende haer te willen conformeren mette andere P r o v i n t i e n , ende dien volgende de voorschreven repartitie 31*

452

Rapport v. Henrick v. Essen en Ewout v. d. Bussen,

der schulden mede aen te n e m e n , nevens de betaelinge van haer E d . M o . quota i n de petitiën, van jaer fcot jaer tot subsidie voor d'Admiraliteyt gedaen,

ten eynde alsoo

voorgecomen mochten worden de zwarigheden, die andersints den L a n d e nootsaeckelijck zouden moeten overcomen. xj.

'Twelck den H e e r e n Staten van Yrieslandt bij de

voors. Heeren Gecommitteerden voorgehouden

werdende,

sullen daer bij deduceren d'inconvenienten, die uyt hunluyden weygeringe zouden comen 'te ontstaen, tot groote prejuditie ende nadeel vanden L a n d e . xij.

E n d e namentlijck d a t , d'andere Provintien aireede

i n de voors. repartitie geconsenteert hebbende, daer v a n , bij gebreck van gevolgh, wederom zouden comen te resilieren; daer door die vande Collegien ter Admiraliteyt buyten posture gebracht,

d'equipagie te rugge gestelt, den

vijandt de zee geopent

ende de navigatie i n soodanigén

perijckel geredigeert zoude worden, dat bij niemant, ofte immers seer weynige, eenige goederen ter zee gehasardeert, ende alsoo alle neringe ende welvaren dese L a n d e n ontrocken ende elders gediverteert soude

worden,

sonder

deselve, eens gediverteert zijnde, zoo lichtelijck wederom te connen herstellen. xiij. Gecom

Aengaende den oorloch te lande zullen de voors. den

daermede

voordragen de groote meenichfoudige d a c h t e n , de Vergaderinge van haer H o . M o . ende des

Eaets van State dagelijcx worden vervult, bij verscheydene schippers, voerluyden ende andere, den treyn van ' t l e g e r i n de voorgaende jaren gevolcht hebbende,

als oock van

aennemers van fortificatiën ende anderen, haeren arbeyt, tijt ende gelt i n ' s l a n t s dienst geemplojeert sonder daervan gecontenteert

hebbende,

te worden, alle te samen

met soodanige impatientie om haere betaelinge gestadelijck aenhoudende, dat het voor die van de regieringe qualijcken mogelij eken is huysen ende straeten met vrijheyt te gebruyeken.

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1 6 C 0 . xiiij.

453

E n d e vermits eenige Provinciën sustineren, hare

legerlasten betaelt, de penningen van fortificatiën totte logysgelden geemployeert ende de consenten, daeruyt de voorschreven dagende luyden betaelt zouden moeten worden, elders gediverteerd te hebben, alles refererende tot hunne liquidatie, die nochtans langsaem bij comt; xv.

D a t daeromme

voor desen voorgeslagen,

de Provintien aengenomen

oock bij

is geweest, dat om de haes-

tichste crediteuren eenichsins te contenteren, promptelijck opgebracht ende gefurneert zoude

werden de helfte van

't m i l i o e n , over het jaer 1628 totte legerlasten versocht, dewijl i n 'tselve jaer geen leger te velde was geweest ende evenwel de consenten daertoe waren gedragen. xvj.

Versoeckende daeromme haer E d . M o . , dat zij mede

haere quota i n de voors. v m £ willen furneren, gelijck bij r

d'andere Provinciën aireede meest is gedaen, sonder 'tselve te dilayeren ofte binden aen eenige liquidatie, dewijl de dagende

ende crijtende l u y d e n , wiens diensten men we-

derom moet employ eren , daerop niet en connen uytgestelt worden. xvij.

D e Gemelte H e e r e n Gecommitteerden, nae datse

haere commissie volcomentlijck zullen

hebben verricht,

ofte nae gelegentheyt middelertijt ende gedurende de deliberatie vande Heeren Staten van V r i e s l a n d t , sullen een keer doen nae de stadt Groeningen, ende sullen, observatis curialibus, als i n 't tweede artyckel hier vooren gesecht i s , aen de Heeren Staten vande Provincie van Stadt ende L a n d e n , off, bij hun absentie, i n 't Collegie van derselver ordinaris Gedeputeerden, proponeren, dat haer H o . M o . hier bevoorens zeer geerne hebben verstaen, dat haer E d . M o . consent hadden gedragen i n de versochte vijff hondert duysent guldens, i n plaets van legerlasten voor den jaere 1628, tot betaelinge van verscheyden schippers, voerluyden ende andere, breeder i n 't naest voorgaende artyckel geexpresseert; maer dat haer E d . M o . aen derselver con-

454

Rapport v. Henrick 0. Essen en Ewout «. d. Dussen,

sent alnoch defectueus zijn gebleven ter somnie van x i i i j

m

v lxxij £ xvj s. j d . , zulcx dat de voorverhaelde naelooc

pende ende crijtende persoonen, nae behooren niet en hebben connen voldaen werden; dat oversulcx haer E d . M o . alnoch hant over hart willen leggen ende zuyveren het voorschreven defect. xviij.

T e n tweeden, alsoo de penningen van contributie

geemployeert hebben moeten werden tot betalinge van de interesten, ende daer door verscheyden andere posten, opte contribution geassigneert, onbetaelt blijven, die nochtans niet langer uytgesteit connen werden, zullen de voors. H e e r e n Gedeputeerden versoecken, dat de Heeren Staten van Stadt ende L a n d e n bij provisie ordre willen stellen tot betaelinge van haere quota i n ij m c

daer van voor d ' i n -

teresten over ' t j a e r 1629 descharges zijn gedepescheert, ende dat hiernae noch vorder descharges zullen moeten gedepescheert worden, vermits d'interessen zedert eenigen tijt herrewaerts tot een excessive groote somme zijn vermeerdert; doch dat diesaengaende haer E d . M o . nader onderrechtinge bij 't oversenden vande naevolgen descharges sal worden gedaen, daer mede haer H o . M o . jegenwoordich besich zijn, doch dat de besoignes daerover aengestelt, vermits de cortheyt des tijts voor 'tvertreck van hun Gecommitteerden, niet en hebben connen worden geabsolveert. xix.

'Ten derden, dat nadien bij advys van zijn E x

c i e

de

heere P r i n c e van O r a n g i e n , tot dienste vanden L a n d e ende beeter regieringe vande vijffhondert man binnen E m d e n , goet gevonden is uyt deselve door den E a e d t van State te laten formeren drie compagnien, daer over tot C a p respectivel. bij zijn hoochgem. E x

c i e

n e n

gestelt zijn Erentreiter,

E y s i n g a ende O v i n c k , sonder nochtans desen Staet te bezwaeren boven de twee ende vijftich duysent guldens, gelijck dezelve, tot betalinge vande voorschreven vijffhondert m a n , bevoorens successivelyck versocht ende geconsenteert zijn geweest, ende dat op den voet als haer E d . M o . is

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630. toegesonden:

455

datse oversulcx i n 't verschot vande voors.

twee en vijftich duysent g u l d e n , volgens denselven overgesonden voet, willen continueren, zijnde haer H o . M o . te vreden dattet selve gecort worde aen haer E d . M o . ordinaris ende extraordinaris consenten, i n allen schijn off 'tzelve i n baren gelde aen handen vanden Ontfanger Generael Doubleth realiter ware getelt geweest, gelijck het oock daer voor moet werden gehouden. xx.

T e n vierden, dat de Colonnel ende Capiteynen

vande Schotse ende Duyfcsche natie respective, n u albereyts eenen geruymen tijt affgedanckt, als oock mede alle andere C a p i t e y n e n , begrepen i n de x i j m a n , i n den voorm

leden jaere extraordinarie gelicht tot de groote belegeringe van 'sHertogenbosch, continuele instantie doen, met groote impatientie ende impertinentie, om te hebben betalinge van 'tgeene h u n noch resteert over haeren dienst, ende dat claerlijck, nae voorgaende ondersoeckinge door den Raedt van

S t a t e , bevonden i s , dat de voors. Collonnel ende

Capiteynen respective op verre nae niet en hebben connen voldaen werden uyt de zeven hondert duysent gulden, bij de Provinciën van Gelderlandt, H o l l a n d t ende V t r e c h t extraordinarie ingewillicht ende vooruytgegeven; dat oversulcx haer H o . M o . ten hoochsten noodich hadden geacht, tot conservatie van ' s l a n t s reputatie, te laten affgaen descharges ter somme van ij lv ij xciij £, i n minderinge vande c

m

c

xxxiiij xlix v lxiiij £, die de lasten i n 't verleden jaer 1629 c

m

c

de petitiën, gedaen tot stuer vanden oorloch voor 'tzelve jaer, hebben geexcedeert, volgens den staet daer van gemaekt ende aen haer E d . M o . i n Novembri lestleden neffens de generale petitie van zijn E x soeckende

c i e

overgestuert: — V e r -

mitsdien dat haer E d . M o . haere quota i n de

voors. dechargen op 't spoedichste gelieven te furneren, opdat de voorschreven naeloopende crijchsofficieren daeruyt, als oock uyt de quota van d'andere Provinciën, mogen worden betaelt ende gecontenteert.

456

Rapport v. Henrick v. Essen en Ewout v. d. Dussen,

xxj.

Op alle welcke voors. poineten zullen de meer ge-

melte H e e r e n Gecommitteerden vande H e e r e n Staten van Vrieslant ende Stadt ende L a n d e n respective, goede ende spoedige resolutien urgeren, houdende van alles schriftelijck verbael, ende 'tselve t'haerder wedercompste overleveren , dezelve spoedigende zoo veel h u n doenlijck zal wesen, ende ondertusschen met haer H o . M o . houdende goede correspondentie. A l d u s gedaen

ende gearresteert ter vergaderinge van

haer H o . M o . i n 's Gravenhaghe opten eersten Martij sestien hondert ende dertich. "Was geparagrapheert Nicolaes vander Bouchorst v . Onderstondt: Ter ordonnantie vande l

Hoochgemelte H e e r e n Staten G e n e r a e l , geteeckent C o r n Musch. I n gevolge vande bovengeschreven instructie hebben wij ondergeschreven

ons op de reyse begeven.

Ick, Essen,

alsoo ick nootwendich ten dienste vanden L a n d e mijn reyze over Aernhem moste nemen, den vierden Martij deses jaers 1630, ende ick vander D u s s e n , mijn wech recht op Vrieslant nemende, den v i j den x

e n

en

desselven maents, ende alle beyde

tot Leeuwaerden gearriveert, ende aldaer voorts

vernomen, hoe dat d'Heeren Volmachten meest vertrocken waeren, doch tegen den x i j comen, om tegen den x i i j beginnen.

en

etl

des avonts alle weder zouden

hunne Vergaderinge weder te

"Weshalven wij den x j

e n

sijn G e n . G . E r n s t van

Nassau hebben gaen begroeten, de brieven van haer H o . Mo., zijne Ex y

c i e

ende vanden Eaedt neffens de behoorlijcke

complimenten overgelevert, i n 't cort d'oorsaecke van onse commissie verhaelt ende daertoe d'adsistentie en bijstant van zijne Genade versocht, daertoe zijne Genade alle goede officien seer liberalijck presenteerde.

Den xij

en

hebben wij

oock den H e e r Secretaris van d'Heeren Staten van Vrieslandt bij ons ontbooden, ende versocht ter eerster Vergaderinge van d'Heeren Staten voorschreven, onse aencomste


457

hunne E d . M o . te willen notificeren ende, om geen tijt te verliesen, i n der selver goet believen te stellen, ons alsdan voorts audiëntie te verleenen ofte daertoe de volgende Vergaderinge t'assigneren, soo ais het haer E d . M o . best te passé zoude comen.

Den xiij

en

hebben wij verstaen uyt

eenige vande V o l m a c h t e n , dat zij i n tamelijcken getal n u waeren, ende dat wij veellicht op den naemiddach audiëntie zouden becomen,

alzoo zij alsdan zouden vergaderen.

Waerop wij des namiddaechs, tusschen drie ende v i e r u y r e n , door onsen bode hebben laten opwachten ende met eenen doen

vernemen, ofte het haer E d . M o . geliefte was ons

alsdoen audiëntie te verleenen, ofte liever den volgenden dach. Daerop hij een weynich tijts daer naer wedergecomen i s , ende zeyde dat zij ons i n de Vergaderinge verwachten. Daerop wij voorts derwaerts gingen, ende hebben

neffens

overleveringe van haer H o . M o . brieff van credentie, mette brieven van zijn E x

c i e

ende den Raedt van Staten daerbij

geschreven, ende derzei ver salutatie, geproponeert die twee p o i n c t e n , daer mede wij i n onze instructie gelastet waer e n : het eene raeckende de zaecken ter zee, als de zuyveringe vande defecten i n de subsidien voor de A d m i r a l i t e y t e n , zedert den jaere 1622 tot den jare 1627 incluys versocht, ende daerenboven d'aenneminge van hunne quota i n de xxv m £, c

met versoeck

dat tot dien eynde, ende

ingevolge vandien, hare E d . M o . wilde gelieven de repart i t i e vande oude schulden, zoo als zij bij haere H o aen alle de P r o v i n t i e n was overge'sonden,

Mo.

en i n sulcken

forme ende i n h o u t , soo die l e y t , voldoen. H e t andere was: dat haer E d . M o . wilden furneren haere quota i n de v°m £, die zij noch ten vollen schuldich waeren , zijnde de helft van 't m i l l i o e n , over het jaer 1628 totte legerlasten versocht, 'twelck d'andere Provinciën geconsenteert

ende

aengenomen

hadden te betaelen, jae

oock het meestendeel betaelt, om daermede eenichsints te con ten teren de haestigste crediteuren, zoo van degene die

458

Rapjwrt v. Berwick ». Essen en Ewout v. d. Bussen,

den treyn van 't leger volgen ende aen 't L a n d t ten achteren zijn, als eenige aennemers van fortificatiën, sonder dat zij het selffde dilayeren ofte binden wilden aen eenige liquidatie.

D'heere Roorda uyt de name vande Vergade-

ringe heeft haere H o . M o . wegen de goede voorsorge ende ons van onze overcomste bedanckt, verclarende datze de zaecke i n rijpe deliberatie zouden leggen, ende ons zoo haest mogelijck met resolutie t'expedieren. Den xiiij Den xv

en

en

is gepasseert met particuliere visiten. hebben wij bij het minder getal audiëntie ge-

hadt des naermiddachs tot vier u y r e n , ende aldaer zeer ernstelijek gerecommandeert onse gedane propositie, met versoeck, dewijle het op het eynde vande weecke g i n c k , dat zij doch d'heeren Volmachten niet wilden laten scheyd e n , voor dat zij daerop hadden geresolveert. "Wij hebben oock geraden gevonden, alsoo wij bemerckten dat het hun niet onaengenaem zoude z i j n , ende op dat zij het geproponeerde te beter zouden begrijpen, hunluyden te behanden dese naervolgende memorie. MEMORIE.

Het

geproponeerde

van Gecommitteerde der H e e r e n

Staten G e n e r a e l , daer op de H e e r e n Staten van V r i e s lant versocht worden vruchtbare ende spoedige resolutie te nemen, gelijck bij de andere ses P r o v i n t i e n aireede is gedaen, bestaet i n twee poincten: H e t eerste, raeckende d'oorloge te water, dat haere E d . M o . believe tot betaelinge vande defecten i n de subsidien, (

die voor de Admiraliteyten versocht zijn zedert den jare 1622 tot 1627 i n c l u y s , als oock mede tot betaelinge van hunne quota ende contingent i n de xxv m £, aen, te nec

men de verdeylinge ende repartitie, soo als die voor desen bij haer H o . M o . , naer de proportie van yders quota i n de voors. x x v m £, ende naer advenant van yder zijns dec

fecten, i n de versochte consenten was gemaeckt ende ge-


459

arresteert, ende oock i n den jaere 1629 aen de respective Provintien overgesonden, ende dienvolgens ordre s t e l l e n , dat de betaelinge vandien aen den Ontfanger G e n e r a e l , ofte de respective Collegien van d ' A d m i r a l i t e y t e n , mach geschieden volgens de sommen ende termijnen i n de voors. repartitie verhaelt. H e t tweede is raeckende d'oorloge te lande: Alsoo den Raedt van State den 2 1

e n

December 1628, i n de V e r g a -

deringe van haere H o . M o . hadde vertoont het versoeck van voerluyden, schippers ende andere, die den treyn van 't leger zijn volgende, versoeckende betaelinge van haere legerdiensten van 1625, gelijck oock deden eenige werck basen, versoeckende betaelinge van ettelijcke duysenden, wegen gemaeckte fortificatiën, ende dat daertoe geene penningen uyt de Provintie en quamen, vermits eenige Provintien sustineerden haere legerlasten betaelt te hebben, ende de penningen van fortificatiën tot logysgelden geëmployeert, ende alsoo de consenten, daer uyt de dagende luydeif zouden werden gecon ten teert, elders gedi verteert te hebben; — zijn E x

c i e

hadden alle de Provintien den voorslach van

ende den E a e d t van Staten aengenomen, als te

weten, dat om de haestichste crediteuren eenichsints te contenteren, de Provintien promptelijck solden opbrengen ende furneren de helfte van het millioen van 1628 tot de legerslasten gevordert, dewijle i n 'tselve jaer geen leger te velde was geweest ende

evenwel de consenten

daertoe

waren gedragen. Dewijle nu d'andere ses Provintien voor het meestee deel hunne quota i n de voorschreven vijff hondert duysent gulden hebben betaelt, werden hare E d . M o . versocht, dat zij mede haer contingent i n de voorschreven somme willen furneren ende opbrengen, zonder 'tselve te dilayeren ofte aen eenige liquidatie te b i n d e n , alsoo de dagende ende crijtende luyden, wiens diensten men meer van doen beeft, daerop niet connen worden uytgestelt.

460

Rapport o. Henrick v. Essen en Ewoat v. d. Bussen,

D e n x v j , niettegenstaende onse gedane versoeck, zijn eQ

d'Volmachten des morgens zoo tijtelijck vertrocken, dat zijn G e n . Graeff E r n s t met eenige vande Heeren Gedeputeerde S t a t e n , des morgens t o i thien uyren bij haer willende gaen om gelijck versoeek te.doen van bijeen te blijven

zonder te scheyden, te late quamen, soo dat wij

dien dach, als oock den x v i j , x v i i j , x i x en

eu

en

ende x x

en

niet

hebben connen vorderen, als alleen eenige particuliere visiten doen bij de weynige die i n de stadt waren gebleven. Den xxj

en

hebben wij audiëntie versocht bij elcx vande

Cam eren i n 't bijsonder, ende aldaer op nieus gërecommandeert onse negotiatie, zoo wegen het aennemen vande overgesondene repartitie, oock de betalinge van hun contingent i n de versochte v m £, als mede van 'tgene zij noch schuldich c

waeren aen de Collegien van Admiraliteyten i n de twee millioenen, i n gevolge vande brieven van haere H o . M o . van date den v i i j

en

M a r t i j , dewelcke ons den x x

en

dessel-

ven eerst worden gelevert. E n d e alsoo het wederom naer 't eynde vande weecke g i n c k , ende wij bevreesden dat zij gelijck als voordesen, niettegenstaende onse contrarie versoeck, weder zollen vertrecken, en eenige dagen uytblijvende, ons sonder besongie te l a t e n , hebben wij haere E d , M o . versocht, ditmael, sonder te scheyden, bijeen te willen blijven, tot datze ten principalen hadden geresolveert,-ende alsoo ons die van Oostergoe zulcx toeseyden, hebben wij gelijck versoeck gedaen aen die van Westergoe, Sevenwolden ende C!J Steden, ende oock 'tselve geimpetreert. Den xxij , xxiij en

en

en x x i i i j

en

hebben wij particulierlijck

onse versoeck gerecommandeert, ende den x x v

en

verstaen,

dat die vande Sevenwólden, immers het meerendeel van d i e n , wegens de keur van een Dijckgrave ende het stellen van ordre op de dijcken waeren vertrocken, soo dat d'andere Cameren sich bezwaerden i n derzelver absentie, yet iinalicken op onze gedaene versoecken te resolveren. E n d e


461

alsoo wij vast van dach tot dach derzelver wedercomste verwachten te vergeeffs,

hebben wij den x x i x

en

audiëntie

weder versocht bij die van 't minder g e t a l , ende ons beclaecht wegen het vertreck van die van Seven wolden, derselver lange uytblijff; versochten dat z i j , als die directie hebbende van dese Lantschapps Vergaderinge, de zaecken daertoe

wilden helpen s t u y r e n , dat bij de presente reso-

lutie mochte

werden genomen,

ofte daer d'aenwesen de

Volmachten zich daerin mochten bezwaeren, dat dan d'aenwesende

bijeen wilden blijven ende d'absente verschrijven

tegen een maendagen morgen, zijnde den eersten A p r i l i s . E n d e hebben haer E d . M o . belooft bijeen te zullen blijven ende d'absente

te verschrijven, ende t'samentlijcke Vol-

machten daertoe te sien disponeren, dat zij soo lange, sonder te vertrecken, bijeen blijven, tot dat zij op onze versoecken hadden finalijck geresolveert; genomen tiate

hebben

'twelck wij danckelijck aen-

ende op nieuw serieuselijck onse nego-

gerecommandeert.

Oock hebben wij denselven dach een bode gedepescheert naer den H a g e met onse brieven aen haer H o . M o . , inholdende de gelegentheyt van onse negotiatie alhier. E d o c h , alsoó d'Volmachten voor den tweeden

Aprilis

des avonts niet weder en guamen, hebben zij op onse versoecken

niet gebesoigneert.

D e n derden hebben wij

particulierlijck d'eene ende andere weder gesproocken.

Den

vierden hebben wij met zijn G e n . 'Graeff E r n s t van Nassau i n deliberatie geleyt, wat wij tot vorderinge van onse last best bij de handt zouden n e m e n , erde is bij ons gesamen tlijck geraetsaem gevonden, dat zijn G e n . denzelven morgen sich zal gelieven te vervoegen bij die van 't minder getal ende aldaer recommanderen onse saecken, ende .dat wij op den namiddach bij alle de Cameren ten zeiven eynde audiëntie solden versoecken. Daerop zijn G e n . voorts derwaerts gegaen

i s , ende,

soo als wij verstonden, seer

goede officien gedaen heeft. Oock werden wij berichtet, dat

462

Rapport v. Henrick v. Essen en Eivout v. d. Bussen,

zijn G e n . die doorgaens hadde gedaen, soo publyckelijck als particulierlijck; ende alsoo wij meenden denzelven naermiddach audiëntie te versoecken bij alle de Gameren, worden ons geraden bij eenige gequalificeerde V o l m a c h t e n , die met ons i n de herberge logeerden, dat wij dien dach wilden laten voorbij g a e n , alsoo die van ' t m i n d e r getal der tijts rapport solden doen van hun

gebesoigneerden

elcx i n zijne C a m e r e n , ende dat wij meer belet op die tijt zouden doen als vorderen. Waerover wij resolveerden daer mede i n te holden tot den volgenden dach, ende hebben op Woonsdach den vijffden des morgens den Secretaris Marssom bij ons ontboden, ende versocht te willen procureren, dat wij dien morgen audiëntie mochten hebben, 'twelck hij zeyde geerne te willen doen; dan alsoo de meeste Volmachten ter predicatie g i n g e n , bevreesden dat daer niet van zoude willen vallen; edoch dat zij op den namiddach weder zouden vergaderen: belooffde vastelijck dat hij zoude maecken dat wij alsdan audiëntie mochten crijgen. W i j insisteerden om deselve noch dien morgen te hebben, daerop hij belooffde

zijn beste te zullen doen, ende bij

zoo verre het alsdan niet gelegen waere, dat hij 't seeckerlijck tegen den naermiddach zoude beschicken; daerop wij den geheelen voormiddach wachtende niet en zijn ontboden geweest.

Op den namiddach tot twee u y r e n , als hij

quam om het affscheyt te geven aen de Gecommitteerde vande Admiraliteyt van B o t t e r d a m , hebben wij nieuwe instantie daerop gedaen, ende heeft hetzelve doenmael weder aengenomen, ende alsoo wij wachteden tot vijff u y r e n , ende niemants en vernamen, hebben wij hem door onse bode d'aenmaeninge gedaen; daerop zijn L . ons ontboot,

dat

wij het ons niet wilden laten verdrieten, dat de Volmachten noch met het rapport van 't minder getal doende waeren; dat hij het evenwel dien avont noch zoude zien te gedencken. E c h t e r is dien dach niet van gevallen ; doch heeft ons des avonts tot acht uyren door zijn eerste clerck

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630. doen weten, dat het geen

463

gelegentheyt hadde gegeven,

wegen de menichte der besoignes, dat wij audiëntie hadden mogen erijgen. Waerop wij versochten hem te willen segg e n , dat hij die ons tegen den volgenden mergen wilde procureren; ende ten overvloet hebben wij den v j

en

des

morgens t'seven uyren h e m , M a r s s o m , weder bij ons ontboden ; beclaechden ons dat wij op onse instantich versoeck den

voorigen geheelen

dach geen audiëntie en hadden

connen becomen-, versochten alsnoch audiëntie bij de C a meren denzelven morgen. D'Secretaris excuseerde het gepasseerde met de serieusheyt van de besoignes; doch nam aen te sullen procureren, dat wij binnen een halve uyre audiëntie solden hebben.

Waerop wij bijnaest een uyre

wachtende en niemants vernemende, goet vonden, dewijle het Paeschavont was ende vreesden dat zij zonder resolutie solden scheyden, selffs derwaerts te gaen, gelijck wij deden, ende door den Deurwaerder lieten den Secretaris uytroepen ende seyden, dat wij daer waren om d'versoehte audiëntie; daerop hij binnen ginck ende wij oock corts geroopen worden, ende gebracht bij die van 't minder getal. A l waer wij, ons beclagende over haere irresolutien ende d i l a y e n , versochten alsnoch corte ende vruchtbare resolutie , representerende i n 't corte d'voordeelen, die 't L a n d t zoude comen te genieten i n cas dat zij sich met d'andere Provintien quamen te conformiren, ende ter contrarien, de ongelijcken ende inconvenienten, i n val van vorder dilay ofte excuse. Daerop haere E d . M o . antwoorden, dat zij voor desen van onze versoecken trouw rapport hadden gedaen ende n u noch doen zouden; excuseerden de lancksaemheyt, vermits de mennichte der comparanten, als oock van hunne besoignes. E n d e alzoo, gelijck hier boven geseyt, wij bij de Cameren audiëntie te versoecken dienstiger hadden gevond e n , ende men ons i n 't minder getal hadde gebracht, vonden geraden hunluyden wegen bedancken, ende te seggen,

de goede offitien te

aen hunne affectie niet ge-

464


twijffelt te hebben, noch oock te twijffelen. E c h t e r haer E d . M o . i n 't bedencken te stellen off het niet dienstich zoude zijn, dat wij het geproponeerde aldaer mede i n de respective Cameren voordroegen. Daerop haer E d . M o . antwoordende, 'tzelve tot onze discretie te s t e l l e n , hebben wij raetsaem gevonden i n alle Cameren gelijcke debvoiren te d o e n , gel. wij oock deden bij d'eene voor ende d'ander naer, ende bij die occasie met d'selve i n onderlinge communication quamen. Doch d'eene m i n , d'andere meer, alle daertoe tenderende, dat zij sich sochten t'excuseren, d'eenemael sich beroepende op hunne onvermogentheyt, d'andermael op

de quade mennage van d ' A d m i r a l i t e y t e n ,

soo

wegen de mesusen, die voor desen i n eenige Collegien vandien waeren geweest,

als de slappigheyt die zij noch

gebruyckten als zij seiden i n het straffen vande L o r r e n drayers, voorts d'eene Camer op d'andere de schuit vande dilayen leyden. E n d e alsoo w ij met gevoechlijcke ende perT

tinente redenen diluïrden,

hebben eyntelijck alle aenge-

nomen alles te willen bij brengen wat mogelijck, ten eynde wij expeditie mochten crijgen, soo veel doenlijck tot contentement van haer H o . M o . "Waermede wij ons vertrocken, ende een uyre daer naer verstonden, zoo uyt sijn G e n . Graeff E r n s t van N a s s a u , die ons d'eer dede ende dat mael quam besoecken, als oock uyt andere V o l m a c h t e n , als dat zij gescheyden

waeren op reces, om tegen den x v

en

A p r i l i s wederom i n te comen ende alsdan serieuselijck op onse versoeck te delibereren ende te resolveren. Zijn G e n . versocht o n s , gelijck oock daernaer eenige andere Volmachten , dat wij de tijt met patiëntie wilden affwachten, welcke Volmachten ons mede zeyden, dat zij den morgen eens waeren geworden op het vinden vande middelen, daeruyt zij solden cunnen vervallen hunne ordinaris lasten van dit loopende j a e r , dewelcke zij voor desen meest op de florijn hadden gevonden, ende n u noch over twee nieuwe middelen eens waren geworden, als den 5 0 0

en

p e n n i n c k , ende 'tschoor-

over kunne missie naar Friesland en Groningen, 1630.

465

steengeit, daer over zij lange voor desen hadden gedisputeert, soo dat zij vertrouden, daer over eens zijnde, dat zij met meerder faciliteyt op onse versoeck sullen connen disponiren.

Zeyden oock mede, dat zij om 't selffde te doen,

den 1 5

e n

A p r i l i s weder te comen hadden aengestelt,

soo

dat wij zeyden op alsulcke hoope noch te sullen patienteren ende de tijt affwachten; 'twelck wij te lichter deden, alsoo wij doch geinstrueert waeren om naer Stadt ende L a n d e n te gaen, om aldaer vier poincten, i n onse instructie begrepen, te recommanderen ende daerop resolutie te becomen,

'twelck

wij i n die tijt hoopten

t'effeetueren.

D e n zeiven dach hebben wij door onse boode haer H o . Mo.

van alles geadverteert, als oock van onse reyse op

G r o e n i n g e n , die wij den i x

e n

des morgens vroech aenna-

m e n , ende zijn des avonts daer gecomen.

D e n volgende

morgen gesonden aen den heere W i n s h e m i u m , Sindicum tot G r o e n i n g e n , dewelcke, ons prevenierende, ons selve quam besoecken,

seggende dat de Heeren Staten van

Stadt ende Ommelanden al gescheyden waeren, ende dat de

Gedeputeerde

feestdagen

Staten van d'Ommelanden wegen

de

van Paesschen meest op het landt naer haere

huysen waeren vertrocken, edoch op onse versoeck, 'twelck wij dienthalven hadden te doen aen den president van derselver Vergaderinge, i n een dach ofte twee ten langsten weder bijeen zollen connen zijn.

E n d e alsoo zijn E . uyt

ons verstonde de p o i n c t e n , dewelcke wij aldaer voor te stellen gelastet waeren, zeyde dat daerop al i n de Vergaderinge van Staten was gedelibereert; meynde dat daerom d'Heeren Gedeputeerden genoech geauthoriseert sollen zijn, om op onse voorstellingen te delibereeren ende te resolveren , oock tot contentement van haere H o . M o . Ingevolge van dien wij ons geaddresseert

(hebben) aen de heeren

Tiassen, President, alsdoen hem van onse qualiteyt ende commissie notificerende, ende versochten de verschrijvinge vande aflwesende, om soo haest mogelijck resolutie te moXXVJII. J.

32

466

Rapport v. Henrick v. Essen en Ewout v. d Bussen, 4

gen becomen,

'twelck zijn E . aengenomen ende te effec-

tueren belooft

heeft.

xj

e n

Edoch zijn niet gecomen voor den

des avonts, soo dat wij den x i j

tie bequaemen,

en

des morgens audiën-

versocht ende geleyt door haer E d . M o .

Secretaris, ende hebben,

naer de gewoonlijcke salutatie

ende complimenten, als oock d'overleveringe van onse credentialen, haere E d . M o . voorgedragen de drie p o i n c t e n , mette welcke haere H o . M o . gelieft hadde ons t ' i n s t r u e r e n : als, d'aenneminge ende betaelinge van hun contingent van van de decharge van ij lv ij xciij ü , i n minderinge vande c

xxxiiij xlix v lxiiij £ c

m

c

}

ra

c

die de lasten vanden voorleden jaer

1629 de petitiën, gedaen tot stuer vanden oorloch, voor 'tzelve jaer hadden geexcedeert,

als oock de provisionele

betaelinge van hunne quota i n ij m dB, daervan voor d'inc

teresten over ' t j a e r 1629 decharges zijn gedepescheert.

Ten

derden tot continuatie van 't versorgen der betaelinge vande vijff hondert man binnen E m d e n leggende, ende n u onder drie compagnien geformeert,

op' den voet als haer E d .

M o . was toegesonden, ende mits dat zij het zouden mogen corten aen haere E d . M o . ordinaris ende extraordinaris consenten, i n allen schijn off 'tselve i n baren gelde aen den Ontfanger Generael Doubleth realiter ware getelt. H e t vierde p o i n c t , als de betalinge van xiiij v lxxij £ xvij m

s. j d . , zijnde de reste vande 5 0 0

m

c

£, i n plaetse vande

legerlasten van ' t j a e r 1628, tot betaelinge van verscheyden schippers, voerluyden ende andere ingewillight, ende ons

om te vorderen mede te laste geleyt,

hebben wij

voorbij gegaen, alsoo wij door d'heere W i n s h e m i u s , als oock den Commys H a r t m a n s berichtet waeren, dat haer E d . M o . , die gedurende onse verblijff i n Vrieslandt aireede betaelt hadden; soo dat wij haer E d . M o . met een woort daerover bedanckten.

H a e r e E d . M o . hebben door d'Heere Presi-

dent naer gelijcke complimenten haer H o . M o . wegen de voorsorge, ende ons vande moeyte bedanckt.

Versochten

dat wij de voors. poincten schriftelijck wilden overgeven,

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630. seggen

467

datze alsdan daer op noch dien dach solden sien

te resolveren. W e l c k e memorie wij tot dien eynde veerdich hebbende,

i n voegen als hier volcht, haer E d . M o . ter

handen stelden ende daermede gescheyden zijn.

M e m o r i e van 'tgene bij de G e c o m

van haer H o .

den

M o . versocht wert aen de Heeren Staten van Stadt ende Ommelanden. T e n eersten, dat alsoo den Coionnel en Capiteynen vande Schotse ende Duytsche natiën respective n u albereyts eenen geruymen tijt affgedanckt zijn, als oock mede alle andere C a p i t e y n e n , begrepen i n de x i j

m

m a n , i n den

voorleden jaere extraordinaris gelicht tot de groote belegeringe van 's Hertogenbosch, ende deselve voor een goet gedeelte noch onbetaelt zijn, doende continuele instantie, met groote impatientie ende impertinentie, om te hebben betaelinge van 'tgeene hun noch resteert voor haren dienst, — hebbende den E a e d t van State claerlijck doen blijcken, dat de voorschreven Coionnel ende Capiteynen respective op verre nae niet hebben connen voldaen werden uyt de sevenhondert duysent g u l d e n , bij de Provintien van G e l derlant, H o l l a n d t ende V t r e c h t extraordinarie ingewillight; dat oyersulcx haer H o . M o . ten hoochsten noodich hadden geachtet, tot conservatie van slants reputatie, te laten affgaen decharges ter somme van twee hondert l v i j xciij m

£, i n minderinge vande xxxiiij x l i x c

m

c

v lxiiij dB, die de lasc

ten van verleden jaere 1629 de petitiën, gedaen tot stuer vanden oorloch, voor 'tzelve jaer hebben geexcedeert, volgens den staet daer van gemaeckt, ende haer E d . M o . i n Novembri lestleden, neffens de generale petitie van zijn Ex

c i e

, overgesonden; ende alsoo haer E d . M o . hunne quota

i n de voorschreven decharge noch niet en hadden betaelt, worden zij versocht dat zij deselve op het spoedichte gelieven te furneren, opdat de voors. naeloopende crijchsluyden 32*

468


daer u y t , als mede uyt de quota van d'andere P r o v i n t i e n , mogen worden betaelt ende gecontenteert. Ten tweeden, alsoo de penningen van contributie geemployeert hebben moeten worden tot betaelinge van d'interesten, ende daer door verscheydene andere posten, op de contribution geassigneert, onbetaelt blijven, die nochtans niet uytgestelt connen worden, sullen haer E d . M o . gelieven bij provisie ordre te stellen tot betalinge van haere quota i n de ij m £, daer van voor d'in teresten over ft

' t j a e r 1629 decharges zijn gedepescheert;

sullende hier

naer noch vorder decharges moeten gedepescheert worden, vermits d'in teresten zedert eenigen tijt herwaerts tot een excessive groote

somme zijn vermeerdert, daer van haer

E d . M o . nader onderrichtinge bij 't overseynden vande naerdere decharges zal worden gedaen. T e n derden, dat nadien bij advys van zijn E x

c i e

den

Heere Prince van O r a n g i e n , tot dienste vanden L a n d e ende beter regieringe vande vijffhondert man binnen E m d e n , goet gevonden

is uyt deselve door den Raedt van

Staten te laten formeren drie C o m p , daer over tot C a p en

respectivel. bij sijn Hoochgem. E x

c i e

en

gestelt zijn E r e u t r e y -

t e r , Eyssinga ende O v i n c k , zonder nochtans desen Staet te beswaeren boven de lij

111

£, gelijck dezelve, tot betaelinge

vande voors. vijffhondert m a n , bevoorens successivel. versocht ende geconsenteert zijn geweest,

ende dat op den

voet als haer E d . M o . is toegesonden, —

dat oversulcx

haer E d . M o . i n 't verschot vande voors. betaelinge volgens

den overgesonden

voet willen continueren; zijnde

haer H o . M o . te vreden, datte zelve gecort worde aen haer E d . M o . ordinaris ende extraordinaris consenten, i n allen schijn

off hetselve i n baren gelde aen

handen . vanden

Ontfanger Generael Doubleth ware gestelt geweest, gelijck het oock daer voor moet werden geholden.


469

D e n volgenden dach op den naermiddach hebben zij ons schriftelijck resolutie door den Secretaris toegesonden i n voegen als volcht: Op de propositien bij de H e e r e n H e n d r i c k van E s s e n , Raedt extraordinaris van G e l d e r l a n d t , R i c h t e r tot A e r n hem ende i n V e l uwen zoom, ende E w o u t vander D u s s e n , R i d d e r , oudt Borgemr der stadt D e l f t , Gecommitteerde vande H o . M o . H e e r e n Staten G n a e l , nae overleveringe van haere credentsbrieven i n date den l

e n

Martij van haere H o . M o . , zijn P r i n c

c i e

e

Ex

, 5

e n

ende 6

en

ende de Hee-

ren Raden van S t a t e n , mondelijcke gedaen ende voorts bij memorie overgegeven,

hebben de H e e r e n Gedeputeerden

van Stadt ende L a n d e n gerespicieert de generale petitiën, ende daerop bij de Heeren Staten van Stadt ende L a n d e n genomene resolutie verclaert als volcht: Ad

l

m

, betreffende

de betaelinge van deser Provintie

quota i n tweemael hondert l v

m

i j xciij dB, tot voldoeninge c

van 'tgeene gerequireert wort tot die restanten van 12000 m a n n e n , verleden jaere gelichtet, i n minderinge vande versochte 3449564 dB, dat, niettegenstaende de verschotten bij dese P r o v i n c i e , aen de nye l i c h t i n g e n , legerslasten ende anders gedaen, dewelcke deser Provincie quota i n dit consent

zullen

connen absorberen, deser Provincie

quota i n die versochte somme, tegens overleveringe van die decharges, soo haest doenlijck met contanten zal worden betaelt, met vastelijcke vertrouwen dat deser Provincie wijdere verschotten i n andere posten voor betaelinge sullen worden geaccepteert. A d 2 , raeckende die versochte quota i n die interessen m

van genegotieerde

penningen i n ' t j a e r 1629 vervallen,

is verstaen, dat de H e e r e n Staten van Stadt ende L a n d e daer aen voor alsnoch niet gehouden z i j n , ten zij bevoorens uytfundich zij gemaeckt, uyt wat oorsaecke ende tot welcker Provincie laste de penningen tijtlijcx zijn genegotieert, zoo wel voor als nae den jaere 1618.

470

Rapport v. Henrich v. Essen en Ewout v. d. Bussen,

Ad 3

t i u m

, nopende het verschot te doen aen de twee nyes

geformeerde

Comp

binnen E m d e n , volgens

en

seeckeren

overgesondenen staet, is geresolveert, dat bij provisie ende tot revocatie de gagen bij deze P r o v i n t i e zullen worden verschooten, mits dat den Commys i n alle species van consenten die blijcken van gedeboerseerde penningen voor contanten zal aennemen, ende sulcx de H e e r e n Staten van Stadt ende L a n d e werden gevalideert, i n allen schijn als off 'tselve i n baren gelde den Commys ofte den Ontfanger Generael Doublet waere aengetellet. M e t welcke veraütwoordinge de Gedeputeerden van Stadt ende L a n d e n versoucken dat de welgemelte H e e r e n G e dep^

11

van haere H o . M o . sich gelieven te contenteren

ende dezelve op 't favorabelste haere H o . M o . voor te dragen , haer E d . mits desen voor haere moeyten ende goede debvoiren, i n dese legatie gedaen, bedanckende.

Actum

i n Collegio der H e e r e n Gedeputeerden binnen Groeningen den 2

e n

A p r i l i s 1630.

Onderstondt: T e r ordonnantie der

H e e r e n Gedeputeerden van Stadt Groeningen ende Ommelanden, get. L . H e m i l i g , D . E n d e alsoo wij u y t de lecture van dien sagen, dat haer E d . M o . wel aennemen de betaelinge van hunne quota i n 255293 £, edoch daer bij doende ende clausulerende met de wóórden „zoo haest doenlijck", hebben wij beyde d ' S y n dicos W i n s h e m i u s ende G o c k i n g a , die ons den middach geselschap hadden geholden,

als oock den Secretarium

versocht, dat de voorschreven woorden zouden mogen worden uytgedaen. Daerop haer E d . verclaerden 'tzelve onnoodich te z i j n , alsoo de meyninge was soo haest die decharge overquam, dat zij die alsdan datelijcken zouden doen betaelen; doende de Secretaris daer bij dese woorden, „dat haere casse, mits het furneren van veele sommen, als hunne quota i n de 4 0 0

m

£ vande legerslasten deses jaers, als

oock van veele duysenden aen d ' A d m i r a l i t e y t e n , fortifica-

over hunne missie mar Friesland en Groningen, 1630,

471

tien van B u r i c k , voorts anderen, n u leedich was, edoch dat dienniettegenstaende, soo haest de decharge daer q u a m , zij ordre zullen stellen, het ware door de p e n n i n g e n , die den Ontfanger op nieus zal mogen becomen uyt hunne middelen, off oock bij negotiatie, die alsdan datelijck sol betaelen",

alsoo dat wij daerover contentement

namen.

D a n bevindende dat haer E d . M o . sich excuseerden

voor

alsnoch van de betaelinge van hun contingent i n de 2 0 0

m

i> van d'interessen, hebben wij versocht nieuwe audiëntie noch

dien naermiddach te mogen

hebben bij d'Heeren

Gedeputeerden, voorts diluiren de redenen i n hunne resolutie daerop obiter gemoveert,

ende degene die zij mon-

deling daerbij deden: als dat zij de meeste van dien hadden betaelt, gel. bij hare liquidatie can blijcken; dat het meest posten waeren, die andere Provintien waren schuldich gebleven ende voor dezelve opgenomen; — dat het hun ongelegen was die ten tweeden mael voor anderen te betaelen, ende dat deze weygeringe het middel zoude zijn daer door men indirectel. alle de Provintien tot prompte betaelinge

ende jaerlijcxse liquidatie zoude connen bren-

gen. W i j ter contrarien zeyden, als dat haere E d . M o . uyt onse mondelinge voorstel, als oock uyt onse schriftelijcke memorie hadden connen verstaen, hoe dat de betalinge van dese decharge maer provisionelijck worden versocht; dat daer andere dechargen noch op zouden volgen, bij dewelcke men alsdan haer E d . M o . naerder onderrichtinge zouden over send e n ; — dat haer H o . M o . daerover tegen woordich besich waren, soo dat hare E d . M o . tegenwoordich niet conden weten, waeruyt dat de capitalen quamen te spruyt e n , ende wij consequentelijck geen contrarie bericht geven; — i n allen gevalle dat zij bij provisie hunne quota i n dese decharge

behoorden

te betalen, ende dat dit h u n

dilay niet alleen geen vruchten, veel m i n beter ordre soude causeren i n onse Staet, maer veel eer confusie, alsoo wij bevreesden dat hun schadelijck exempel bij andere eerder

472

Rapport v* Henrick v. Essen en Ewout v. d. Dussen,

zoude

worden gevolcht,

eredyt te vervallen.

ende consequentelijek des L a n t s

Deden alsnoch instantie om andere

audiëntie, daerop haer E d . antwoorden, dat die niet worden geweygert,

echter te vergeeffs

zoude zijn, alsoo de

Gedeputeerden die macht niet en hadden om de resolutie, Staetswijze genomen, te veranderen; — dat zij onse bericht wel hadden verstaen; —

dat tegen de Staten van hunne

Provintie weder quamen te vergaderen, haer H o . M o . met brieven nieuwe instantie conden d o e n , ende wilden vertrouwen dat haere E d . M o . volgens hunnen gewoonlijcken ijver ende plicht de redenen plaets zouden geven.

Ende

alsoo wij bemerckten met nieuwe aenmaninge bij de Gedeputeerden, vermits manquement

van genoechsame a u -

thorisatie, niet te connen vorderen, hebben wij 't haere E d . op 't nieuws ten hoochsten gerecommandeert, als oock zedert d'andere H e e r e n van 't Collegie der Gedeputeerden, die dien dach als oock den volgende, wesende

sondach,

denwelcken wij wegen onweder ende contrarie windt niet costen

vertrecken, ons telckens alle middach ende avont

quamen geselschap twee

te holden; hebbende

'tselve d'eerste

dagen gedaen een uyt de Magistraet met "Winshe-

m i u s ; dan zedert d'aencomste

der Gedeputeerden is het

bij haer E d . M o . Gecommitteerde gedaen, ons ten vollen vande gedane verteiringe defroyerende. Den xv

en

zijn wij des morgens tusschen vier ende vijff

uyren van daer gereyst ende des avonts t'zeven uyren tot Leeuwaerden gecomen. Den xvj

en

ende x v i j

en

zijn de Staten van Vrieslant noch

i n zulcken competenten getal niet geweest, dat zij hebben connen besoingeren Staetswijze, alhoewel die meeste van 't minder getal den x v i j

en

op den naermiddach vergadert

zijn geweest. Daerentuschen hebben wij aen den Commys Hartmans,

die op Groeningen verreyst was,

denselven

dach geschreven, als wij van daer herwaerts quamen, dat hij wel zoude doen ende vorderen aen de Gedeputeerde

ooer hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630.

473

Staten aldaer de betaelinge van hunne quota, volgens derselver toesage, i n de 255293 £, ende zoo hij die decharge niet en hadde, dat hij die vanden Ontfanger Generael datelijck wilde ontbieden. W i j hebben oock tot Leeuwaerden onse negotiatie, soo door S. G e n . Graeff E r n s t , als selffs particulierlijck bij d'aenwesenden

doen ende

gaen

recommanderen, ende werden ons bij eenige voorgeworpen, als off men weder vande Trefve was handelende, ende i n zulcken val die noot hebben geantwoort,

zoo groot niet en zoude zijn.

Wij

dat echter de olde schulden mosten

betaelt worden, ende meteen verclaert verscheyde particuliere brieven te hebben van eenige Heeren uyt de E e gieringe, maer geen vermaen ter werelt daerin te zijn van de Trefve, ende veel eer ter contrarien, dat noch i n de Vergaderinge van haere H o . M o . , noch oock i n de laetste Vergaderinge van H o l l a n d t yets ter werelt daer van gesproocken was, dan dat den roep veellicht daerhen quam, dat men weder vande wisselinge vande gevangens te water was spreeckende. Den xviij

en

hebben wij weder audiëntie versocht ende

vercregen bij die van 't minder getal, ten hoochsten onse expeditie

gerecommandeert,

representerende

op

nieuws

d'uytterste noot van 't L a n d t , d'inconvenienten die daeruyt zouden comen te s p r u y t e n , bij zoo verre haere E d . M o . ons geene vruchtbare resolutie en gaven, ofte oock dezelve langer dilayeerden; versoeckende i n allen gevalle, dewijle wij n u ses weecken hier waren geweest, dat men ons wilde expediëren en echter hunne resolutie ons zoo sroech ter handen stellen, dat wij voor het scheyden van haere E d . M o . noch bij dezelve onse behoorlijcke affscheyt mochten nemen. 'Twelck wij deden, opdat w i j , i n val zij ons resolutie gaven, die ofte i n 't geheel offte oock ten deel affslagich was, tijt mochten hebben om bij hare E d . M o . nieuwe instantie te doen. nis generalibus geantwoort

Sij hebben ons i n termi-

trouwen rapporten te willen

474

Rapport v. Henrick v. Essen en Ewout v. d. Bussen,

doen, ende zoo veel doenlijck te bearbeyden, dat wij resolutie mochten crijgen. Den xix

hebben wij weder gesonden om verscheyden

en

particulieren te begroeten, maer niemants con men comen te spreecken. Den xx

e n

zijn de H e e r e n Volmachten gescheyden, sonder

ons eenige antwoort te geven, meest gecauseert, zooveel wij onderhants conden verstaen, om dat de Steden, die te vooren boven de bezwaringe vanden florijn neffens d'andere leden met eenstemmigheyt hadden geconsenteert, doch op behaegen van hunne principalen, i n den vijffhondertsten penninck ende i n het schoorsteengeit, n u verclaerden dat hunne principalen tot schoorsteengeit niet en conden verstaen, daer over zij, i n contentiemet den anderen comende, tot geen

resolutie op onse voorgestelde poincten hebben

willen ofte connen eens werden.

D o c h , alsoo zij zeyden

dat zij den volgenden maendach off ten langsten dingsdach weder bijeen zouden comen, hebben wij goet gevonden die weecke noch aff te wachten, ende te sien wat wij met onse nadere instantie noch te wege zoude mogen brengen. E n d e hebben daerèntusschen

den x x j

en

aen de Gedepu-

teerde Staten van Stadt ende Ommelanden geschreven, deselve op het versoeck vanden Oommys H a r t m a n s ten hoochsten recommanderende, dat zij i n gevolge van hunne beloften ende resolutie, hunne quote i n de decharge van 255293 £ met contanten wilden betalen, sonder die voor ditmael met andere posten te liquideren.

E n d e hebben

vorders onse negotiatie niet connen vorderen, noch op den x x j , x x i j , x x i i j en

eu

en

ende x x i i i j , alsoo die Volmachten en

i n sulcken competenten getal niet en waren vergadert, dat zij costen besoingeren.

E n d e alsoo wij van buyten

aff eeniger maten bericht worden, dat zij ons wel zouden mogen laten l i g g e n , sonder eenich antwoort te geven, opdat wij alsoo sonder affscheyt zouden v e r t r e c k e n , ende dat wij oock oordeelden ondienstich te zijn voor ' t J J a n t ,

over hunne missie naar Friesland en Groningen, 1630. in

alsulcken irresolutie langer te

xxviij

en

blijven, hebben

475 den

audiëntie versocht bij de Cameren ende ons aldaer

beclaecht wegen hunne irresolutien, ende i n 't cort op nieuws gerepresenteert die schaden en onheylen, die daeruyt quamen te ontstaen; verclarende, dat den dienst van 't L a n t , noch oock het respect vande H e e r e n onse Committenten niet toe

en l i e t , dat wij i n sulcker manieren

hier werden opgeholden.

E n d e dat wij dienthalven ge-

nootdringt zouden zijn binnen twee ofte uytterlijcke drie dagen te vertrecken. V e r s o c h t e n , dat zij binnen de voors. tijt alsnoch wilden ponderiren

ende overleggen alle die

redenen ende motiven, die wij haer E d . M o . soo dick ende meenich mael hadden voorgedragen, ende dienvolgens n u eyntel. eene goede ende vruchtbare resolutie n e m e n , off daer zij, 'twelck wij doch niet en wolden verhoopen, alsulcke resolutie. niet en zouden connen n e m e n , dat zij i n allen gevalle ten eenen ofte anderen wilden resolveren ende ons dezelve schriftelijck binnen de voors. tijt, zij waere dan hoe zij ware, medegeven; off daer zij oock Staetswijze ons die niet en conden geven, gelijck wel eenige i n 't particulier ons gezeyt hadden, dat dan elcke Camer i n 't bijzonder ons die hunne wilden ter handen stellen, ten eynde wij, d'eene ofte d'andere hebbende,

naer buys mochten keeren ende

rapport doen daer het behoorde*,

uyt welck rapport als-

dan hare H o . M o . hadden t'oordeelen

wat zij van daer

hadden te verwachten, ende waernaer hinvorder hunne raetslagen ende resolutien te dirigeren. Versochten voorts bij dezelve al wederom, dat zij ons doch hunne resolutie, voor hun scheyden, zoo vroech wilden ter handt s t e l l e n , dat wij noch

tijt mochten hebben

M o . Staetwijze te spreecken.

te voorens haere E d .

D i e van Oostergoe, Wester-

goe ende die Steden excuseerden die langsaemh met hunne fc

onderlinge disputen wegen het vinden der middelen daer u y t zij de lasten zouden vervallen, doch belooffden alle hun best te willen doen, dat wij met alle mogel

e

contentement

476


mochten vertrecken.

D i e vande Sevenwolden hebben wij

niet connen spreecken, alsoo zij niet vergadert en waren. Den xxvj

en

hebben wij gelijcke instantie gedaen bij de

Sevenwolden ende gelijcke antwoort gecregen. D e n xxvij hebben d'heeren R i n c o , B u r m a n i a ende Roerda en

ons geseyt,

dat op onze saecke geresolveert was; dat de

Secretaris de resolutie stelde, ende zoo haest die; geteeekent was, dat men ons die ter handen zoude stellen. "Wij zeyden te verhoopen, dat zij zulcx was dat zij tot contentement van haer H o . M o . zoude s t r e c k e n , ende i n allen gevalle, dat wij die immers soo vroeg zouden crijgen, dat wij , voor 't scheyden vande V o l m a c h t e n , d'selve noch eens souden mogen spreecken. Daerop men ons antwoorde, dat de Volmachten meest gescheyden waeren, ende hier alleen gebleven waeren de Gedeputeerden uyt de Goon ofte Cameren, die onse resolutie te teyckenen gelastet waren. Op den avont is den Secretaris Marssom bij ons gecomen met de resolutie, ende alsoo wij uyt de lecture van dien bevonden dat dezelve i n 't geheel niet smakelijck zoude zijn voor hare H o , M o . ; dat zij mede gerestringeert was met verscheyden clausulen, die de voors. resolutie genoech illusoir maeckten, ende dat daerenboven i n het narré uytgelaten was de petitie vande defecten der consenten, gevordert tot de subsidien van d'Admiraliteyt, zedert den jaere 1622 tot 1627 i n c l u y s , — versochten wij h e m , dewijle wij wegen het vertreck vande Volmachten i n de zaecke ten principalen geen veranderinge costen crijgen, dat hij ten minsten het narré wille insereren, 'tgeene hij vergeten hadde, ende bij ons zoo duydelijck voorgestelt ende oock schriftelijck overgegeven

was; 'twelck hij te doen aenge-

nomen heeft, die antwoorde, naer sich nemende ende een andere den volgenden dach op den x x v i i j

en

des avonts ons

weder brengende, luydende als volcht: D e Staten van Erieslant met rijpe deliberatie hen geoccupeert hebbende i n 't versoeck vande propositie bij den


477

E . E . heeren H e n d r i c k van E s s e n , E a e d t extraordinaris van G-elderlant ende E i c h t e r van A r n h e m ende V e l u w e n zoom, ende E w o u t van D u s s e n , E i d d e r ende olde B u r gemr der stadt D e l f t ,

als Gecommitteerden, ende van

wegen den H o . M o . H e e r e n Staten G e n e r a e l , volgens hun E . E . verthoonde brieven van credents vanden i i j

e n

Martij

laestleden, ter Vergaderinge van hun E . E . Mogende gedaen ende bij verscheydene instantien gerepeteert, over de betaelinge van des voors. Lantschaps respective quoten; te weten: i n zeecker xxv m £ van loopende schulden der c

Collegien vande A d m i r a l i t e y t e n , ende i n de achterheyden derselver, vanden jaere 1622 tot den jaere 1627, als mede i n 't halve millioen vande veltlegerslasten des jaers 1628, — Voegen denselven Heeren Gecommitteerden mits desen voor antwoort, dat haere E . E . Mogenden wel gewillich zouden zijn om haere H o . M o . over de voors. petitiën te geven goede satisfaction, nae 't verhaelde exempel van andere Provinciën, — maer dewijle de onvermogentheyt vande voors. hunne Provincie zulx i s , dat men de consenten, zoo ordinaris als extraordinaris, niet en can vervangen als metten

uyttersten benautheyt vanden goeden ingesetenen,

ende dat de voors. schulden opgeleyt zijn bij de Admiral i t e y t e n , buyten hun E . E . Mogende resorte; oock dat de quote vande voors. veltlegerslasten i n den voors. jaere niet anders is geconsenteert, als op conditie, zoo wanneer een gereformeert leger te velde zoude worden gebracht, ende dat haer E . M o g e n oversulcx suffisante reden hadden om de betaelinge vande voors. petitiën geheel t'excuseren,

—

nochtans, om te bethoonen de continuatie van hun gewoontlijcken ijver tot den welstant vande gemeene zaecke, ende insonderheyt mede tot de goede progressen ter zee,

—

soo zullen haere E . E . Mogende i n de betaelinge vande quote der voors. xxv m £ consenteren, doch op zeeckere c

conditiën, die haer E . E . eerst versoecken geadimpleert te worden.

Daervan die eerste i s , dat de secrete zaecke bij

478

Rapport v. Henrick v. Essen en Ewout v. d. Dussen, enz.

zijn G e n . Graeff E r n s t Casimier, Graeff thoe Nassau etc., van wegen haere H o . M o . ende zijn P r . E x c i haere E . E . e

M o . voorgedragen, i n alien poincten worde ter handen genomen

en realijck geeffectueert;

ende de tweede, dat

eerst ende alvoren tusschen den respective P r o v i n t i e n bemiddelt worde een generale reassumptie vande respective quoten derselver Provinciën, ende de quote vande voors. Provincie

van Erieslant

daerbij geredresseert

ende

ge-

bracht op den t a u x , zoo ende gelijck deselve beraempt is geweest

bij den naerdere U n i e tot V t r e c h t i n den jaere

1579, ende dat alsdan hen E . E . Mogende perfecte staet der voors. schulden worde gelevert met expressie van quantiteyt ende van 't naturael derselver, ende beneffen dien vrijgelaten worden omme met den crediteurs (die op deze Provincie getransporteert zullen worden) over 't point van betaelinge sulcx te bedingen, als zij met denzei ven crediteurs

zullen connen over een dragen.

A l d u s gedaen ende geresolveert bij de H e e r e n Staten voors. op 't Lantschapshuys binnen Leeuwarden desen x v i j

en

A p r i l 1630, ende was ten principale geteeckent voor Oostergoe, G . v. A r n s m a , J . v. V e l s e n ; voor Westergoe, IS. v. B u r m a n i a , A . A n d e l a ; voor de Steden, G . K e t h , Hanso Molt.

Onderstondt: Accordeert metten principale i n k e n -

nisse van mij Secretaris, geteeckent T. Marssum. D i t ist dat wij ten laetsten naer het affwachten van seven weecken te wege hebben connen brengen, daervan niet de geringste, maer wel de principaelste oorsaecke i s , de vreese ende omsicht, dewelcke een yder heeft over de tumulten ter cause van 't invoeren vande middelen van consumptie, voor weynich jaeren verresen, die oock soo groot is dat ter geen voorslagen cunnen gedaen worden om het vinden vande extraordinaris lasten, zijnde de floreen soo hooch bezwaert, dat die niet meer en can dragen, waerinne, bij zoo verre niet versien en wort ende andere

Rapport enz.

479

Brief enz.

ordre daerop gestelt, niet alleen te vreesen staet, maer oock ontwijffel. zal volgen, dat de Generaliteyt uyt de Provincie van Vrieslandt geen geit ter werelt zal hebben te verwachten, zulcx dat haere Hooge Mogende daerop wel hebben te letten. haghe op den v j

en

A l d u s gerapporteert i n 's Graven-

M e y 1630. W a s onderteeckent H . van

E s s e n , E . v a n d Dussen. r

B R I E F yan de Staten Tan Friesland aan die van Utrecht, 1635. Uit het Archief van H1LTEN.

E d . M o . H e e r e n , goede vrienden, naegeburen ende bondtgenoten. Alsoo wij hoe lange soe meer naedencken den ijdele geruchten, waermede wij ons buyten slandts bevinden becladdet, niet anders ofte wij den Eegieringe binnen onse Provintie geheel souden soecken te renverseren, ende den meerendeel onser actiën violentl. ende tegen récht ende reeden beleiden; soo worden wij meteen van gevoelen, dat voor ons ende onsen Landtschappe nodich is om alsulcke geruchten door onse verantwoordinge i n tijdts ter neder te leggen.

H e t is waer, dat wij zedert een ruymen tijt,

gemerckt hebbende eenen disordre i n onse

finantien,

om

'tselve te remediëren eenige persoonen van qualiteyt ende wetenschap vuyt de vier L e d e n des L a n d t s hebben tot extraord. Rekenmrs geordonneert, ende denselven geauthoriseert om van onsen Ontfangers, ende insonderh. van onsen Ontfanger G n a e l , aen wiens comptoire bestaet ' t b e leyt van onsen geheele militie ende wes daer v a n , soo

Brief van de Staten van Friesland

480

ordinaris als extraordinaris, dependeert, i n t'eyschen ende over te nemen den ongeslotene rekeningen, denselven, indien die sluytbaer bevonden souden worden, behoorl. te sluyten ende van alles aen ons rapport te doen.

Ende

hadden wel gemeynt 'tselve als een saecke, die tot conservatie vanden Staet van 't geheele L a n t ende tot aller ingesetenen

pFofijt streckende i s , te sullen sijn van seer

lichten arbeyt;

maer hebben

doch eerst i n 't becomen

vande rekeningen des voors. Ontfangers G n a e l ende voorts van tijt tot tijt daerin gevoelt veele traversen ende alsulcke beletselen, dat wij wel niet anders voor oogen hadden als van een goede vuytcompste te despereren; ten waere, dat wij, siende des voorn Ontfangers eerste clercq (dien hij de meeste penningen te manieeren vertrout hadde) wech geloopen,

ende daer door een quade achterdencken schep-

pende, ons met een serieuseit gemoet daer tegen hadden gewapent.

Daer door wij dan soo veel te wege gebracht,

dat deselve Ontfanger, a l l treckende onder de voorn onse extraord. Gecommitteerden R e k e n m r s , eyntel. heeft ingelevert sijne vijff achterstallige rekeningen, dewelcke i n dier voegen zijn gesloten, dat bij goede calculatie bevonden i s , i n 't slodt vande xvij

e

ofte laetste rekeninge, den voorn

Ontfanger Geïiael aen onsen Landtschappe, ter cause van meerder ontfangh als uytgaue, ten achteren gebleven te zijn den somme van achthondert veerthien duysent achthondert

ende

dertich g u l d e n , ofte nae afftochte

vande

resten, dien h i j , sonder onsen Gecomitteerden voorgaende examinatie ende liquidatie, i n uytgaue hadde gebracht, den somme van drie hondert en vijff duysent vierhondert t'negentich gulden achthien s. acht penning suyver g e i t , behalven noch seeckere somme van ses ende t'sestich duysent ses hondert ses ende t'sestich g u l d e n , dien hij naer 't sluyten der voors. reeckeninge voorgaeve uyt sijnen ontfangh par abuys gelaten te hebben.

Soo ist dan oock alsoo, dat

wij noch geduyrende de voors. molestien*, versocht zijnde

481

aan die van Utrecht, 1635. geweest

vanden

Gementen i n de Steden onser

voors.

Landtsehappe, om hem toe te staen ende t'octroyeren den vrijen bestellinge van Magistraten i n deselve Steden, den welcken t'zedert den jaere 1588 ende 1597, exempt nochtans de steden Leeuwaerden en F r a n e k e r , i n conformité van derselver i n s t r u c t i e , bij provisie endje tot revocatie was geweest aen onsen Stadtholder ende den twaelff Raden P r o v i n t i a e l , met gelijcke recht van stemminge, den voors. G e m e i n t e n , bij onse resolutie vanden 2 5

Julij

e n

jonstleden, met A hier annex, alsulcken Eaedtsbestellinge hebben geconsenteert ende geoctroyeert, vermidts wij verstaen denselven als een regale tot den hoocheyt des voors. L a n d t s te behooren,

ende

dienvolgens nae rechte ons

a l l e e n , ofte dien wij sulcx souden consenteren, onveilbaer te competeren; ende dat wij andersins oock reden van State hadden, die ons tot net verlenen der voors. octroye bewoogen, invoegen deselve ten voors. resolutie breder zijn aengetogen. Hebbende voorts denselven Gemeinten, opdat zij de effecten van onsen voors. octroye mochten hebben te g e n i e t e n , geconsenteert,

ende

oock den handt ge-

boden om voorts den vrijen electie derselver M a g

r t

bij

goede ordre i n 't werck te stellen, en den regierende M a gistraten, vermidts deselve, nochte bij ons, nochte op onsen octroye bestelt w a r e n , ende dien wij daerom tot continuatie i n h u n bedieninge geensints verplicht waren, soo veel zij te rade souden v i n d e n , te veranderen, ofte op 't nieuws te verkiesen. Gelijckerwijs daerop de nieuwe electie wettel, ende vredel. gevolcht i s , ende ofte wij wel niet en twijffelden ofte i n de voors. saecke was mede bij ons gedaen sulcx als recht ende equiteyt, jae selffs de constitutie van den Staet onses voors. Landtsehappe ons toeliete, —

Soo

hebben wij bevonden, dat tegen het sluyten der voors. rekeningen personen, niet alleen i n ' t heymelijcke, hen hebben opgemaeckt, maer oock gedruckte boeckens alomme i n de L a n d e n ende Steden mede buyten onse Provintie gestroeyt, XXVIII. J .

33


482

daer i n onser Gecomitteerden gemaeckt slot van des voorn Ontfangers x i i j reeckenin e

ter somme van ses hondert duy-

sent twee hondert vier ende t'zeventich gulden xiij s. achterstal , met een gesuborneerde

deductie ende daer u y t

gefabriceerde slot, gereduceert hebben ter some van twee duysent vier hondert drie en dertich gulden xij s. vij d. D i e n wij daerom bij resolutie vanden 9

e n

November jongst-

leden verclaert hebben te zijn calumneuse ende alsoo fameuse l y b e l l e n , ende bij openbaere placcaet vanden 1 4 dito ingeroepen.

en

E n d e hebben mede vernomen, dat men

den voors. onsen octroye ende daerop gevolghde verkiesinge der M a g i s t r a t e n i n de voors. steden heeft gecontramineert, oock nae dat wij den H o o c h ende W e l g . H e e r e n Graeff H e n d r i c k van Nassauw, onsen Stadtholder, beneffens onse Welgemelte E a d e n P r o v i n t i a e l , op den 6

e n

No-

vemb. voor ons i n onse vergaderinge hadden bescheyden, ende aldaer i n 't openbaer door onsen Secretaris henluyden den voors. Raedtsbestellinge voortaen te onthouden, hadden doen voorlesen. I n dier voegen dat de hoochgemelte Heere Stadtholder, *) onaengesien de voors. onse bevelen, hem begeven heeft i n heymelijcke communicatien met den heeren E s s e n , H e r b e r t s , Sonck ende A m e r o n g e n , die binnen onsen stadt Leeuwaerden zich dies tijts bevonden, i n den tijt van thien dagen, sonder ons, tegen den gepleeghden gebruyek ende regule van p o l i c i e , aen te soecken ofte aen onse vergaderinge de minste openinge te doen van h u n qualiteyt, versoeck, ofte aenbrengen, — ende bij derselver communicatie onderstaen heeft, buyten ons en onse G e d e p

de

kennisse, hoewel dies tijts beyde present

sijnde, op zijn patente alleen verscheydene onses regiments comp

e

vuyt den garnisoenen te lichten ende ten selven

1) Zie over het gedrag van den Stadhouder in deze zaak en over het algemeen over deze onlusten in Friesland: Arend, Algem, Gesch. des Va-

dert. D . III. St. IV, bl. 828—831.

aan die van Utrecht, 1635.

483

dage nae de stadt H a r l i n g e n te commanderen, met intentie om i n der nacht met de gemelte H e e r e n te volgen, ende alsoo denselven stadt met gewapender handt te i n patroneren.

Gelijckerwijs sulcx per avanture soude hebben

gesuccedeert, ten waere dat w i j , ten voors. nacht kennisse becomen hebbende van 't voors. desseyn, den poorten der voors. stadt Leeuwaerden hadden doen geslooten houden. O m dese vreemde procedueren een coleur aen te strijcken, bemercken wij dat bij den hoochgem. onsen Stadtholder soude worden gepretexseert twee ongefondeerde m o t i v e n : 1. D a t zijn G e n . tot den bestellinge der Magistraten soude zijn gerechticht. 25

e n

2. D a t de vpors. onse resolutie van den

Julij niet soude zijn vallabel, vermits absentie vande

H e e r e n vande Sevenwolden, dewelcke mede representeeren een L i d t van onsen Staet.

Soo veel het eerste aengaet,

verclaeren wij dat zijn G e n . daerin geheel verabuseert i s , in

respecte dat zijn persoon, nochte zijn G e n . predeces-

seurs, den voors. bestellinge oyt gehadt ofte geexerceert hebben als Stadtholders jure aliquo speciali, maer als een medeledemaet van onsen voors. Provincialen R a d e , door cracht vande acten vooren gespecificeert, ende alsoo bij provisie ende tot revocatie. Gelijckerwijs de andere R a d e n , dewelcke singillatim voor ons ontboden zijnde, op den 9 ende 1 3

e n

e n

Novemb. respectivel. verclaert hebben onse voors.

resolutie te acquiesceren, ende hun vande voors. raedtsbestellinge voortaen te willen onthouden, volgende de acte van verclaringe, daer van te boecke geregistreert, hier copiel. met de B . mede gaende, voor onse~ G e d e p selff op den 1 2

e n

den

ende vervolgens mede

gedaen heeft de Heere Stadtholder,

Novemb. laestleden, nae vuytwijsen vande

schriftel acte hier te neffens met C. — Soo verclaren wij e

dan oock, dat de Hoochgemelte Heere Stadtholder i n den tweeden allegatie mede is verabuseert: want ofte wel de voors. resolutie alleen is verstreckent vuyt de naeme van vier Grietenijen der voors. Sevenwolden, soo hadde zijn

484


G e n . te gedencken aen de acte van vuytschrijvinge, waer bij alle Grietenijen van 't voors. Quartier tot des L a n d t s dag beroepen zijn geweest, en beneffens dien aen den expresse wetten ende

langdurige observantiën van 't L a n d t ,

die

oock i n alle vergaderingen worden onderhouden: dat de absenten ofte niet compareren, cum comparare jussi s i n t , gehouden worden voor bijvallende, ende dewijle ses Grietenijen vande thien (waer i n 't voors. Quartier bestaet) present zijn geweest over het voteren vande voors. resolut i e , dat deselve, als de pluraliteyt present zijnde, het geheele lidt gerepresen* hebben. I n allen gevalle connen wij niet apprehenderen wat ^redenen de welgeda. H e e r e n vuyt de vergaderinghe van haere H o . M o . connen hebben om met onsen Heere Stadtholder i n de voors. saecke te complotteren, ende daer i n met persoonen, geen Volmachten zijnde, heymlijck sulcx te negotiëren, als haerluyden (die buyten verthoninge van hun procuratio en credensbrieven als private personen te reputeren) i n aliena E e p . ongeoorloft was. Te meer, naedemael de voors. poincten z i j n , ende oock niet geoordeelt connen worden anders te z i j n , als particuliere zaecken, den Staet ende Hoocheyt van onse Provintie alleen ende niet den Generaliteyt nochte andere Provintien betreffende.

E n d e doen oock de voors.

secrete negotiatien ende het verswiegen van h u n qualiteyt, dat wij niet hebben connen presumeren, dat haer E . E . als moyenneurs ende pacificatores alhier souden connen zijn aengelandt, alhoewel haer E . E . personen i n alsulcken qualiteyt alhier souden zijn ondienstich, vermidts wij binnen onse Provintie geen differenten gevoelen, waertoe alsulcke intercessie soude connen van noden zijn.

Dese verhalen

E . M . H e e r e n hebben wij geraden gevonden V E . M . i n 't lange voor te dragen, op dat V E . M . daer door mochten werden geinstrueert van onse oprechtich., ende hoe onsechtel. wij onder 't beleyt der bovenges. saecken werden getraduceert; ende voorts, om van ons te gevoelen, dat

aan die van Utrecht, 1635. wij begerigh zijn een yder gel. ende recht te doen,

485 ende

om met reden den vrijhoocheyt ende soveranieteyt van onse P r o v i n t i e , dien wij weten dat bij onse voorouders met verlies van veel goets ende bloets vereregen ende i n alle tractaten, selff oock i n 't huldigen van K e i s e r Caroli ende den Coninck van H i s p a n i e n , ende insonderh. mede bij het Tractaet vande naeder U n i e gereserveert zijn, te defenderen ende te handthavenen.

E n d e hebben daer beneffens

ten serieusten willen versoecken V E . M o . als onse goede nabuyren ende getrouwe bondtgenoten, om ons i n de voors. defentie den handt te bieden, ende aen V É. M . Gecomitteerden ter Vergaderinge van haere H o . M o . expresse bevel te doen, om sich vuyt den bovenges. saecken van onse reeckeningen en finantien, mitsgaders vande voors. E a e d t s bestellingen, en wes meer den Staet van onse Provintie i n ' t particulier soude mogen aengaen, t'onthouden, ende voorts hem vanden bedieninge van alsulcke prejudiciabele coffiissie te revoceren; opdat bij weygeringe van sulcx de apparente onheylen i n onsen Staet mogen werden voorgecomen,

ende

selffs de loffelijcke u n i e , ten minsten bij reflectie, daer door geen inbreucke geraecke

te lijden.

H i e r aen soude ons

vriendtschap ende onse voors. P r o v i n t i e een sonderlinge dienst worden gedaen,

dien wij bij gelijcken ofte andere

voorvallende gelegenth. sullen danckbaerlijck agnosceren ende vergelden, daer i n ons tot V E . M . goede discretie onveilbaer verlaetende, E . M . H e e r e n , bidden Godt A l machtich V E . M . te verleenen een geluckige ende voorspoedige regieringe. E n d e was geparap* R . V . B u r m a n i a v*. T E ,

M o . goede v r u n d e n , naebuyren en bondtgenoten,

de Staten van Vrieslandt. T e r ordonnan derselver ond'. J . Marssum. V u y t Leeuwaerden desen 2 7

e n

Novemb. 1635.

Superscriptie: D e n E . M . H e e r e n Staten van V t r e c h t , ofte i n derselver absentie hun E . M . Gedeputeerden tot V t r e c h t .

486

REKENING V A N

J O H A N

V A N

B O O T S M A , 1635,

ONTVANGER G E N E R A A L VAN ERIESLAND MET

RESOLUTIE

DAAROP BETREKKELIJK.

U i t het Archief van H I L T E N .

Staet i n 't corte van 'tgene den Ontfanger Generael Johan van Bootsma aen den Landtschappe te reste soude wesen, mitsgaders vande stucken ende documenten, die hem daer tegens moeten ende behooren te valideren, alsnoch onder hem berustende ende voor 't sluyten der laester rekeninge de Heeren Extraordinaris R e k e n i n gepresenteert over te rs

leveren, omme hem voor uytgave te strecken. Eerstelijck bedraecht het sloth der laester rekeninge van 23<* Octob. 1635 tot V a n d e n heer V i e r s e n is ontfangen door 't haestich schrijven der x v j

e

305490.18. 8 ende

rekeninge

niet gestelt

33333. 0. 0

V a n den heer A y s m a is van gelijcken ontfangen

33333. 0. 0 S» ontfangh

372156.18. 8

"Waer tegens te goede moeten comen die volgende s t u c k e n : V o o r eerst, eenige affgeloste obligatien te samen bedragen ter some van

49074. 4.14

Verscheydene quitantien van betaelde interesten, belopende tot D e H e e r e n Rekenmeysters hebben u y t de rekeninge geroyeert

een ordonnan van wa-

7222. 5. 0

Bekeniag van Johan van Bootsma, enz.

487

genvrachten, des jaers 1631 te velde gedient hebbende, ter somme van

15162. 4. O

N o c h geroyeert een recipisse van Commis H a r t m a n s van penningen hem van wegen de Generaliteyt betaelt

36500. 0. O

D e n heer Tiersen aen ordonnan van fortificatiën eeniger steden overgelevert,

luyt

recipisse

18000. 0. O

E n d e alsoo den Ontfanger door resolutie der H e e r e n G e d e p

den

Staten ware gecommit-

teert tot den ontfangh van B i l d t , heeft hij meerder uytgegeven dan ontfangen, 'twelck hem weder i n rekeninge moet geleden werden tot

20057.17.13

H a i n van R i n g i a volgens ordonnantie van 2 8 ' A p r i l i s 1635 betaelt

519. 4. 0

en

Jacques van Onnema volgens ordonnan van 16™ Martij 1635 betaelt

1997. 0. 0

N o c h is bij den Ontfanger G n a e l betaelt van strijckgelden ende vacatiën van verpacht i n g e , M a y 1634 innegegaen, de some van

6306.16. 0

N o c h is betaelt, off moet den Ontfanger valideren, seker adsignatien vande falieerde pachters op 't blochuys sittende Voorts heeft

de

heeren

Extraordinaris R e k e n m

18

8739. 9. 6

Ordinaris

ende

belieft den Ontfan-

ger te royeren i n sijn 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 1 4 , 15, 16, 1 7 rekeningen, van wegen e

sijn p r o f i j t e n , ende

werden

hem

volgens

resolutien geconsenteert omtrent

32000. 0. 0

N o c h compt den Ontfanger volgens resolutien van 2 8

en

Novembris 1628, van wegen

't negocieren van 38000 ü), jaerlicx den 1 0 0 p e n n i n g h , waer aff den halff 1 0 0

en

en

pen is

488

Rekening van Johan van Bootsma, Ontvanger Generaal

resterende voor 7 jaren, 'sjaers ter somma van 190 £ ende alsoo t'samen Van gelijcken compt den Ontfanger, volgens resolutie der Heeren Staten, van 'tnegocieren van verscheydene capitalen buyten dese Provincie, van; yder hondert een quart, voor maeckelaerdyegelt, 'twelck compt te bedragen

1330. 0. 0

2947. 5. 0

Volgens 't sloth der x rekeninge is bevonden, dat errore calculi den Ontfanger Gnael is te hoge in 't sloth gestelt schuldigh te ^ big ven de somme van 610. 0. 0 Mede in de xiiij rekeninge in den ontfangh der negociatien, bevonden dat in plaets van 3500 bij Jo Focco Eomnets aen den Landtschappe verschoten, is gestelt 4500 £ ende alsoo te hoge 1000^, 'twelck geblijckt uyt de volgen rekeninge, daer deselve post niet hoger als 3500 £ voor uytgave gestelt werdt, dus 1000. 0. O JSFoch heeft den Ontfanger Gnael volgens resolutien der Heeren Gedeputeerden Staten van 6 ende 7 Augusti 1635, aen verscheyden adsistenten ende soldaten betaelt de somme van omtrent 1200. 0. 0 S 202666. 6. 1 Den voors. ontfangh beloopt 372156.18. 8 Daer affgetrocken de bovenges 202666. 6. 1 Soude den Ontfanger resteren 169490.12. 7 Tegens welcke reste bevonden wort dat Abbe Erericx, volgens 't sloth der laester rekeninge vanden 25 Octobris 1635, aeïï Ontfanger Generael ofte den Landtschappe is schuldigh gebleven die somme van 128047. 9.11 Ende noch van 'tgene daer nae geopene

e

r

en

en

a

en

van Friesland 1635, met resolutie daarop betrekkelijk.

489

baert is ende ten requeste gemelt wordt die somme van

54777. 4. 8

Compt A b b e Erericx alsoo te resteren.... 182824.14. 3 W a e r affgetrocken bovengestelde reste tot 169490.12. 7 W o r t bevonden den Ontfanger te competeren de somma van ,

13334. 1. 2

D e Staten van V r i e s l a n d t , seer ongaern verstaen hebbende, dat onlangs i n druck uytgegeven ende allomme i n L a n d e n ende Steden, soo binnen als buyten de P r o v i n c i e , uytgestroyt sijn het dubbel van het sloth van des O n t fangers J a n van Bootzma dertiende rekeninge, bij den E . E . D r . Johan Saeckma, Orck van D o y e m , D r . Hectore B o u ricius, D r . H o r a t i u s D o m a n , als Gecommitteerde B e k e n meesters, op den 5

en

A u g u s t i 1635 gesloten, ende tot laste

van seiven Ontfanger begroot ter somme van ses hondert ende

twee duysent, twee hondert vier ende t'seventich

-carol, gul. dartien stuyvers; mitsgaders twee remonstrantien bij denselven Bootsma aen hen E . M o . gepresenteert, gefourneert mét een corten staet van eenige p o s t e n , die bij den welg. extraordinaris Gecommitteerden i n den voors. rekeninge sijn geroyeert; — Sijnde de voors. dubbelden ende corten staet i n dier vougen i n druck gestelt ende wtgegeven,

als off gemelte B o o t s m a , per sloth vanden voors.

seventiende rekeninge, niet meer ten achteren soude sijn gebleven als de somme

van twee duysent vier hondert

drie ende dartich £ xij s. vij p e n n i n g e n , ende dat daeromme

de voorn Gecommitteerden i n 't voors. sloth den

voorn Bootsma souden hebben verongelijckt, — E n d e alsoo hare E . M o . nochtans lichtelick connen apprehenderen, dat bij den vorn hunne Gecommitteerden i n 't voors. sloth niet anders gegaen is als met goet fondament, — Soo ist dat hare E . M o . , oordelende den voors. gedruckte ende gestroyde boecxkens te sijn calumnieus ende als fameuse

488

Rekening van Johan van Bootsma, enz.

libellen oock streckende tot nadeel van des voors. Lantschaps

finantien,

ende alsoo te sijn van seer quaden ge-

volge, — bij desen authoriseren hun Procureur Generael ende denselven ordonneren om hem ten spoedichsten t'informeren op den autheur vanden voors. gedruckten boecxkens, ende wie deselve gedruckt, uytgestroyt ofte gedistribueert mogen hebben, ende tegens denselven ten serieusten te procederen soo nae rechten behooren s a l , sonder daer van te blijven i n gebreke. E n d e ten eynde deselve boecxkens geheel mogen

worden geaboleert, soo authoriseren hare

E . M . hunne Gedeputeerden, ende ordonneren hare E . E . wel e r n s t l . , om bij openbaren placcaet den voors. boecxkens wederom te revoceren ende i n te roepen van allen ende een y d e r , van wat conditie ende qualiteyt deselve souden mogen sijn, onder den w e k k e n die souden mogen berusten,

ende denselven te doen brengen aen hunne

Vergaderinge ofte die sij daer toe souden authoriseren, op poene van vijftich gouden Eriesehe rijders bij den contraventeurs te verbeuren; latende den dispositie over a l suleke ingetrockene boecxkens tot haere E . E . goetvinden. A l d u s gedaen ende geresolveert bij den Staten van E r i e s landt op 't Landtschapshuys binnen L e e u w a r d e n , desen 4

e n

JSTovemb. 1635. Onder den principale stonde: voor Oos-

tergoe, J . v. E o o r d a , E . A y s m a ; voor Westergoe, H ; v. B u r m a n i a , A . A n d l a ; voor de Sevenwolden

„

voor de Steden J a n Claes Vollenhooff, Eijtske Jans. O n derstont: Accordeert metten principale, i n kennisse van m i j n , absente Secretario.

- --—

HISTORISCH GENOOTSCHAP,

Recommend Documents