Highligh monitor ts uit de Verkenn Economische ingen 20 15.
Een Groene, Gezonde en Slimme Regio
01 Economische ontwikkeling PAGINA 04 In dit overzicht vindt u de highlights uit de monitor Economische Verkenningen 2015. Het complete rapport vindt u op research.economicboardutrecht.nl Deze factsheets geven inzicht in de economische ontwikkelingen in de provincie Utrecht (uitgesplitst naar stadsgewesten) in de periode 2011-
02 Werkloosheid PAGINA 08 03 Werkgelegenheid PAGINA 10
2013. Hoe heeft de economie van Utrecht zich ontwikkeld in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid? Wat zijn de ontwikkelingen geweest voor de verschillende economische sectoren en regio’s in Utrecht? En wat zijn de korte termijn groeiprognoses?
04 Verstedelijking PAGINA 12 05 Sectorstudies PAGINA 14 06 Discussie PAGINA 22 EBU
3
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Economische ontwikkeling, Provincie Utrecht / stadsgewesten
Ontwikkeling brp naar stadsgewest, 2011 - 2013 De stedelijke deelregio’s Utrecht en Amersfoort vertonen in de periode 2009-2013 gemiddeld per jaar een lichte economische groei. De meer landelijk deelregio’s Utrecht-West* en ZuidoostUtrecht laten een krimp zien. Binnen stadsgewesten worden stedelijkheid en dichtheid belangrijker voor economische ontwikkeling. Steden hebben een gediversifieerde economie en een groter aanpassingsvermogen. Stedelijke regio’s kunnen hierdoor beter inspelen op de veranderende economie en de trend van schaalverkleining.
Economische groei (%) bbp/brp, Nederland en provincie Utrecht, 2011-2015
*Gemeentelijk herindeling: in 2011 zijn de Breukelen en Loenen overgegaan van regio Utrecht-West naar Stadsgewest Utrecht. Dit geeft een vertekend
03
beeld van de krimp in Utrecht-West. De groei in Stadsgewest Utrecht ook enigszins, maar omdat dit gebied een groter aandeel in de Utrechtse
02
economie heeft, is het effect hier kleiner.
01
0 2011
2012
2013
2014
Economische groei naar stadsgewest, 2011-2013
2015
-0,1
01
-02
BBP NL (%) BRP Provincie Utrecht (%) Prognose
0
Bron: CBS/CPB/TNO
Economische ontwikkeling provincie Utrecht / stadsgewesten
van krimp naar groei
0
2,75%
0
Fors herstel in 2015 Groeiverwachting 2015, Utrecht
0
De economische groei in Utrecht komt, na twee jaar van krimp in 2012 en 2013, uit op een groei van 2 procent in 2014 en 2,75 procent in 2015. Hiermee ligt de groeiverwachting boven het landelijk gemiddelde van 2 procent in 2015. Deze positieve groeiverwachting voor de provincie Utrecht is mede het gevolg van het feit dat naast de export ook de binnenlandse consumptieve uitgaven en de bedrijfsinvesteringen aantrekken. EBU
55
Bron: CBS/CPB/TNO
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Werkloosheid Nederland en provincie Utrecht, 2000-2015 10%
8%
6%
4%
2%
Regio’s Utrecht en Amersfoort vertonen in de periode 2009 - 2013 gemiddeld per jaar een lichte economische groei
Provincie Utrecht
2015*
2014*
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Nederland
Prognose
Bron: CBS/CPB/TNO
02 eid laten h s o o l k r We achter m a a z g we lan ons!
VOUW OPEN
Werkloosheid daalt Mede door de licht aantrekkende arbeidsmarkt daalt de werkloosheid in 2015. Het werkloosheidspercentage in Utrecht, circa 7%, ligt onder het werkloosheidspercentage van Nederland, deze ligt rond de 8%. We laten de werkloosheidscrisis langzaam achter ons.
positief EBU
2001
2000
0%
7
EBU
8
EBU
9
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Werkgelegenheidsgroei (%) Nederland en provincie Utrecht, 2011-2015 1,5 1 0,5 0 -0,5 -1 -1,5 -2 2011
2012
Nederland
2013
2014*
Provincie Utrecht
2015*
Prognose
Bron: CBS/CPB/TNO
Werkgelegenheidsgroei (%) naar stadsgewest, 2011-2013
03 0
-12,7%
0
0%
2012
-0,1%
2011
Meer aanta werkgeleg l met 1 banen gr enheid oeit ,1%
Bron: CBS/CPB/TNO
2011
2012
-0,1%
2011
2,8%
0
0 2012
2012
0,6%
2011
-1%
-1,8%
Stedelijke deelregio’s krimpen minder hard Werkgelegenheid stijgt De werkgelegenheid in Utrecht trekt weer aan. Met een verwachte werkgelegenheidsgroei van 1,1% in 2015, ligt de Utrechtse trend net boven verwachte het landelijk gemiddelde van 1% in 2015.
Binnen de provincie zijn er vrij grote verschillen in werkgelegenheidsgroei. Agglomeratievoordelen van de stad en een relatief gediversifieerde economie zorgen ervoor dat de werkgelegenheid van stedelijke deelregio’s Utrecht en Amersfoort minder hard is gekrompen in de periode 20112013 ten opzichte van de meer landelijke stadsgewesten Zuidoost-Utrecht en Utrecht-West.
* Gemeentelijk herindeling: in 2011 zijn Breukelen en Loenen overgegaan van regio Utrecht-West naar Stadsgewest Utrecht. Dit geeft een vertekend beeld van de krimp in Utrecht-West. De groei in Stadsgewest Utrecht is ook enigszins vertekend, maar omdat dit gebied een groter aandeel in de Utrechtse economie heeft, is het effect hier kleiner.
EBU
11
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Schaalverkleining en verstedelijking Utrecht kent relatief veel kleine ondernemingen. Dit wordt deels verklaard door de sectorstructuur van Utrecht met relatief veel dienstensectoren, waarin het als zzp’er gemakkelijk starten is. Daarnaast biedt Utrecht netwerkvoordelen voor kleine bedrijven en zzp’ers; dit leidt tot ‘economies of scope’. Bedrijven profiteren dan van elkaars nabijheid in de omgeving voor samenwerkingen en opdrachten, zonder onderdeel uit te maken van hetzelfde bedrijf. Stedelijke milieus in het bijzonder bieden een ontmoetingsfunctie voor kleine bedrijven en zzp’ers. Dit is ook zichtbaar in het groeipad van de stadsgewesten Utrecht en Amersfoort, die beter herstellen dan de overige deelregio’s in Utrecht.
04 Verstedelijking netwerkvoordelen voor kleine bedrijven Gem. bedrijfsgrootte Nederland Gem. bedrijfsgrootte provincie Utrecht
meer kleine bedrijven
Bron: LISA,2014 / PAR,2014
EBU
13
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Krimp en groei in belangrijke sectoren Groei bruto toegevoegde waarde (%) provincie Utrecht en Nederland, 2009-2013 Bouwnijverheid
05 Sectorstudies opvallende krimp en groei in Utrecht
sectorale groeiverschillen
Verhuur en overige zakelijke diensten
Informatie en communicatie
Onderwijs
Openbaar bestuur en overheidsdiensten
Gezondheidsen welzijns zorg
Utrecht -2,8 %
Utrecht -3,0 %
Utrecht -3,7 %
Utrecht 1,6 %
Utrecht 3,0 %
Utrecht 3,3 %
Nederland -5,3 %
Nederland -1,8 %
Nederland -1,0 %
Nederland 0,2 %
Nederland 0,8 %
Nederland 2,8 %
Bron: CBS/CPB/TNO
Krimp *Gelijk Groei *Gelijk: groei of krimp ≤ 1%
Specialisatie in kennisintensieve diensten
31%
Van totale economie
De sectoren die in Utrecht relatief zijn oververtegenwoordigd, zijn: • financiele dienstverlening • specialistische zakelijke diensten • informatie & communicatie Deze drie bedrijfstakken maken gezamenlijk 31% van de economie uit; in Nederland is dat 21%. Banken, verzekeringen, juristen, accountants, ingenieurs en softwarebedrijven vormen de kern van de marktsector in Utrecht. EBU
15
Krimp brp in sleutelsectoren
Groei bruto toegevoegde waarde (%) naar sector, naar deelregio, 2009-2013
De marktsectoren zijn in de periode 2009-2013 sterk gekrompen. De krimp in de toegevoegde waarde laat zien dat deze, naast de bouw, verhuur en overige zakelijke diensten, detailhandel en industrie, vooral geconcentreerd is in voor Utrecht belangrijke bedrijfstakken:
Bouwnijverheid
Industrie
Informatie en communicatie
Financiële dienstverlening
Openbaar bestuur en overheidsdiensten
Gezondheidsen welzijns zorg
Stadsgewest Utrecht -1,7 %
Stadsgewest Utrecht -1,2 %
Stadsgewest Utrecht -5,2 %
Stadsgewest Utrecht 1,1 %
Stadsgewest Utrecht 5,0 %
Stadsgewest Utrecht 4,5 %
Utrecht-West -4,3 %
Utrecht-West -6,9 %
Utrecht-West -3,3 %
Utrecht-West -16,1 %
Utrecht-West -3,3 %
Utrecht-West -1,4 %
Stadsgewest Amersfoort -4,5 %
Stadsgewest Amersfoort 0,0 %
Stadsgewest Amersfoort 3,2 %
Stadsgewest Amersfoort 8,2 %
Stadsgewest Amersfoort 2,5 %
Stadsgewest Amersfoort 1,1 %
Zuidoost Utrecht -3,6 %
Zuidoost Utrecht -1,4 %
Zuidoost Utrecht -5,7 %
Zuidoost Utrecht -2,5 %
Zuidoost Utrecht -4,7 %
Zuidoost Utrecht -0,3 %
• groothandel (-0,2%) • specialistische zakelijke diensten (-2,0%) • informatie & communicatie (-3,7%) Deze hebben alle drie een absoluut groot aandeel in Utrecht, en de laatste twee ook relatief. Dit laat zien dat de krimp van de economie juist optreedt in bedrijfstakken die de kern van de Utrechtse productiestructuur betreffen. Teruggelopen bestedingen aan juristen, accountants, onderzoeksbureaus, IT-adviseurs, reclame en architecten tasten de specialistische zakelijke diensten en informatie & communicatie aan. In deze bedrijfstakken treedt ook een effect van technologische en institutionele verandering aan het licht.
Groei brp in non-profit sector en financiële diensten Sectoren die in de periode 2009-2013 de hoogste groei in bruto toegevoegde waarde laten zien, bevinden zich in de non-profit sector (zorg en welzijn, overheid en onderwijs). Non-profit sectoren zijn afhankelijk van de publieke financiering en ook in hun spreiding over het land weinig geconcentreerd. De provincie Utrecht kent een zorgcluster met aanwezigheid van UMCU, UU en aanverwante innovatieve bedrijvigheid op gebied van farma en biotechnologie. Het aantal banen in de zorg (‘handen aan het bed’) vertoont recent wel een daling. Ook de financiële diensten in Utrecht vertoonden (als absoluut en relatief omvangrijke sector) groei in toegevoegde waarde in de periode 2009-2013. De groei van toegevoegde waarde wordt voornamelijk gerealiseerd door productiviteitsstijgingen. Door grote investeringen in IT en online dienstverlening neemt de werkgelegenheid in de bankensector al jaren af en nieuwe bezuinigingen op personeel worden aangekondigd.
Krimp *Gelijk Groei
Bron: CBS/CPB/TNO
*Gelijk: groei of krimp ≤ 1%
Groei brp in stedelijke deelregio’s hangt samen met sector, maar verklaart niet alle groei Het figuur hierboven laat zien dat de groei in toegevoegde waarde binnen groeisectoren voornamelijk plaatsvindt in de stadsgewesten Utrecht en Amersfoort, juist daar waar de zorg, overheid en onderwijs ook zijn geconcentreerd. Marktgedreven bedrijfstakken die aan de economie van beide stadsgewesten bijdragen, zijn: vervoer en opslag, overige diensten,
horeca en financiële diensten. Buiten de overheid zijn het de financiële diensten en horeca die groei realiseren in beide stadsgewesten. De ontwikkeling van beide in deze periode van stagnatie is opvallend. De financiële sector in Utrecht is vooral geraakt in Utrecht-West, maar is wel aan herstructureren om de toegevoegde waarde te verhogen. EBU
17
Werkgelegenheid naar sector, naar stadsgewest, 2014
Werkgelegenheid geconcentreerd in 3 sectoren
aantal werkzame personen
Het figuur hiernaast laat zien dat dat de sectoren groothandel, zakelijke dienstverlening en zorg in alle vier de stadsgewesten in absolute aantallen veel werkgelegenheid bieden. Ook binnen de sectoren onderwijs, informatie en communicatie en overheid zijn absoluut gezien veel mensen werkzaam in de provincie Utrecht.
Landbouw, delfstoffen
Industrie, nutsbedrijven
Bouwnijverheid
Groothandel
Transport
Horeca
Informatie en communicatie
Financiële instellingen
Zakelijke diensten
Overheid
Onderwijs
Zorg (gezondheidsen welzijnszorg)
Overige diensten Bron: PAR, 2014
Stadsgewest Utrecht Utrecht-West
Stadsgewest Amersfoort Zuidoost Utrecht EBU
1919
ECONOMISCHE VERKENNINGEN
Discussie De Economische Verkenningen 2015 laten zien dat de provincie Utrecht niet geheel ongeschonden door de crisis is gekomen. Tot 2013 is de werkeloosheid opgelopen, met name door ontwikkelingen in voor Utrecht belangrijke sectoren: herstructurering van financiële diensten, uitval van markten voor specialistische zakelijke diensten en transitie van IT-diensten, naast vraaguitval in bouw en industrie. De economische krimp leek Utrechtstad en regio Amersfoort tot 2012 niet te raken, maar ook zij voelden vanaf dat jaar de crisis.
Groothandel, zakelijke dienstverlening en zorg bieden veel werkgelegenheid in de stadsgewesten
De periode 2014/2015 is een kantelpunt. De economische groei voor de provincie zal in 2015 alweer een pre-crisisniveau bereiken van 2,75%. Niet langer echter gedragen de non-profitsectoren (zorg, onderwijs, overheid) zich als vluchtheuvel voor werkgelegenheid en groei: bezuinigingen in openbaar bestuur en zorg leiden tot krimp. De marktsectoren nemen het stokje juist weer over, al zijn er verschillen tussen bedrijfstakken en tussen regio’s. Industrie en groothandel pakken het herstel snel op, terwijl IT-advies krimpt en softwareontwikkeling groeit. Herstel treedt het snelst op in stedelijke deelregio’s.
06
het ke t d e e el tr delij Herst op in ste e snelst gio’s deelre
VOUW OPEN
Onder het herstel liggen wel structurele veranderingen. Zo groeit online dienstverlening -van handel tot beleggen en van boekhouden tot therapie- spectaculair. Dat stuwt de vraag naar IT-specialisten in alle sectoren, maar wel met een duidelijk nieuwe focus: geen consultants of systeembeheerders maar softwaredevelopers. Er is een versterkt bewustzijn dat hergebruik van vastgoed bijdraagt aan kwaliteit van ruimte, en dat nieuwe energiesystemen nodig zijn. De traditionele schaalvoordelen van grote bedrijven kennen nu een tegenhanger: de voordelen van de wendbaarheid van kleine bedrijven. Geen enkele ondernemer, beleidsadviseur of strateeg kan terugkeren naar zijn routine van voor 2008. De Economic Board Utrecht gaat graag het gesprek aan met partners in de Utrechtse regio om nieuwe routines, nieuwe kansen en nieuwe markten vorm te geven.
nieuwe kansen EBU
21
EBU
22
EBU
23
Als onderdeel van de Economic Board Utrecht houdt EBU Research zich bezig met de monitoring van de economie van het ‘EBU-werkgebied’. Hieronder vallen alle 26 gemeenten binnen de provincie Utrecht en de gemeente Hilversum (Noord-Holland). Naast het monitoren van economische kerngegevens zoals banen, vestigingen en economische groei voert EBU Research ook sectorspecifiek/domeingericht onderzoek uit. Deze tekst is afgesloten op 9 september 2015. Voor meer informatie over EBU Research: research.economicboardutrecht.nl Contactgegevens Monique Goddijn-Roso T. 06 33 67 92 42 E.
[email protected] Evelien Boshove T. 06 13 31 48 10 E.
[email protected]
Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage uit het Europees Fonds voor de Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.
