grafic design 1990
highlights of dutch 1890
foreword
The title ‘The Golden Age of Dutch Graphic Design’ draws a parallel with that other Dutch Golden Age of Rembrandt and Vermeer. Common to both is the significance of advancement and quality, but above all the central importance of freedom and tolerance. René Descartes wrote that only in the Dutch Republic people could enjoy ‘complete freedom’. Indeed, books were published in Amsterdam that were banned elsewhere in Europe. In this exhibition, this culture of tolerance is closely bound up with the freedom of graphic designers. Inspired, perhaps even driven, by a period of progress and destruction, they sought new forms for printed communications. Within barely a hundred years they produced an experimental body of work that has lasting consequences for current practice. We fully expect that the inventive work of these designers will still manage to amaze you today. But above all we hope that this exhibition will give you a contagious sense of freedom. Dingeman Kuilman Managing Director Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion
highlights of dutch graphic design from 1890 to 1990 Graphic design from the Netherlands is internationally known and widely celebrated as highly innovative and influential. Bolstered by a long and unique artistic tradition, Dutch graphic design is the product of many outstanding individual talents supported by an unusually receptive clientele and public. This exhibition offers a rich overview of this particular field from approximately 1890, when graphic design entered a period of major technological innovation, to 1990. This exhibition shows the most renowned highlights of Dutch twentieth-century graphic design. Styles that flourished in this period include Art Nouveau, De Stijl, Expressionism, Dutch Constructivism and Post-War Rationalism. There will be works on display by Jan Toorop, Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Piet Zwart, Paul Schuitema, Willem Sandberg, Dick Elffers, Jan Bons, Pieter Brattinga, Jan van Toorn, Wim Crouwel and many other Dutch designers. Their individual and collective accomplishments represent a unique and surprisingly coherent cultural tradition. Many of their works – because of their outright originality or subtle complexity – continue to be a source of inspiration for our current graphic design language.
1 New Design Trends – Individual and Universal Art Nouveau was a new artistic movement representing a bridge between the nineteenth and twentieth century. It was called Nieuwe Kunst in the Netherlands and flourished from around 1892 until 1906. Through Nieuwe Kunst, many young Dutch artists provoked a genuine artistic revival that constituted the basis for future movements, including De Stijl.
The Turn of the Nineteenth Century
Jan Toorop, Delftsche Slaolie (Delft Salad Oil) poster, 1895.
The Dutch contribution to book design was very rich. Compared to Art Nouveau book design in other parts of Europe, Nieuwe Kunst had a more playful and provocative tone. This was seen in the work of Van Hoytema, Reijmert and Wenckebach, who followed a naturalistic approach in their illustrations. Others, such as Dijsselhof, tended to simplify forms into ornamental designs. Art motifs from the Dutch East Indies were especially important in Nieuwe Kunst design, as is evident in Toorop’s linear approach. The use of silhouettes and hair styles in his designs can be traced back to the Javanese wayang shadow puppets.
De Stijl and its Influence
Bart van der Leck, poster for Batavier Line, Wm. H. Muller & Co., 1916.
Theo van Doesburg started the De Stijl movement in 1917, together with Vilmos Huszár and Piet Mondriaan. Later, Bart van der Leck and Gerrit Rietveld also joined. De Stijl was one of many critical, intellectual responses to the calamity of World War I. De Stijl advocated a new, rational art better suited to the modern world. Van Doesburg designed an upper-case alphabet constructed from vertical and horizontal slabs of the same thickness, which could be stretched vertically and horizontally to force texts to fit any format. Bart van der Leck designed a poster for Batavier Line in a rational style, using an immediately recognisable, highly singular image language.
2 Expressionism – Functional Form As the First World War drew to a close, there was increasing interest among Dutch designers in geometry-based letters. In 1918, the magazine Wendingen was founded. Its strict, vertical and horizontal asymmetrical structure eventually became known as Amsterdam Expressionism.
The Wendingen Style For fourteen years, the magazine Wendingen addressed contemporary art issues. The publication was founded by the Amsterdam architect Hendricus Theodorus Wijdeveld. The name Wendingen can be translated as turnings, changes in direction, or upheavals. The decorative approach of Wendingen was at odds with the international movement toward functionalism, and although the covers exhibited a wide range of styles, its page layout followed an established format. Wijdeveld was Wendingen’s driving force and the publication’s highly personal style was not to survive long after his resignation in 1927. H.T. Wijdeveld, poster. international theater exhibition Kunst aan het Volk (Art to the People), 1929.
Dutch Constructivism
Piet Zwart, poster. Laga Rubber vloeren, (Laga rubber floors), The Hague, ca. 1925.
Piet Zwart and Paul Schuitema drastically changed the course of graphic design in the Netherlands. They always maintained however, that in addition to reforming typography, they also wanted to help bring about a change in society. Piet Zwart embraced many fields of the visual arts. These encompassed graphic design, architecture, architectural criticism, furniture design, industrial design, painting and photography. Zwart brilliantly achieved a feeling of unity and equilibrium, while allotting an individual role to each element. Often combining photographs and type, Schuitema’s goal was to convey information clearly, legibly and instantly. This differed dramatically from ordinary advertising at the time, which was characterised by artifice, ornament and trite illustrations.
3 The Demand for Artistry and Taste – Political and Social Upheavals An additional search for a new beginning was being led by those remaining committed to tradition-based typography. Emphasizing symmetry, harmony, balance and classical page proportions, they engendered an ongoing ideological conflict between themselves and the more progressive factions.
Different Directions
S.H. de Roos, poster. ca. 1933.
The typographic vanguard mainly consisted of type and book designers such as S.H. de Roos and Jan van Krimpen. They believed that book designers should primarily serve the writer and reader and not use typography as their own platform. Ironically, Van Krimpen’s fundamental approach and rejection of decoration linked him, to some extent, to the constructivists he so despised. At the same time, Hendrik Nicolaas Werkman was seeking the poetic aspect of typography. In The Next Call he combined traditional printing with an unconventional method where the paper was placed face up on the bed of the press. His work was consistently characterized by playfulness, innocence and boldness.
The 1930s: Turmoil and Change
Cas Oorthuys, poster. De olympiade onder dictatuur (The Olympics Under Dictatorship), Olympic games in Berlin, 1936.
The unstable economic and political climate in Europe during the thirties had a regressive effect on the expectations and aspirations of the 1920s. Graphic design was not immune to these political and social upheavals and conventional illustration regained some of its popularity. Prominent Dutch graphic designers whose careers began to flourish in the late twenties and early thirties included Willem Sandberg, Nicolaas P. de Koo and Andries Oosterbaan. Furthermore, due to the political situation in Russia and Germany after 1930, many intellectuals and artists emigrated from these countries to the Netherlands. Those from Germany (including Otto Treumann) brought a new vitality and perspective with them, greatly enriching Dutch graphic design.
4 Simplicity and Aesthetic Strength – Delivering the Message After the Second World War, Dutch graphic design underwent a transformation. Designers rebelled against the social and artistic values of the times, engendering a new expressionism in Dutch graphic design that increased significantly during the seventies and eighties.
Post-war Rationalism and Expressionism
Dick Elffers, poster. Weerbare democratie (Resilient Democracy), 1946.
The years directly following the end of the Second World War constituted a period of restoration, reflection and introspection. The title of the new Dutch avant-garde publication Open Oog (Open Eye), for which Sandberg designed the cover in 1946, suggested a fresh start for Dutch graphic design. Two currents emerged at this time. The first was a practical manifestation of Constructivism, while the second was a rise of non-conformist designers rebelling against the social and artistic values of the times. This engendered a new expressionism in Dutch graphic design.
International Design
Gielijn Escher, poster. Festival of Fools, Amsterdam, 1980.
Design firms such as Total Design were inspired by the international Swiss Style. In the same period, the rise of nonconformist designers such as Jan van Toorn stressed personal interpretation and subjectivity through a new expressionism in Dutch graphic design. This period witnessed a great deal of freedom for varying and personal interpretations: designers such as Gielijn Escher, who refused to be pigeonholed; Anthon Beeke and Swip Stolk with their personal views on image and typography; the Rotterdam studio Hard Werken; and Walter Nikkels, a typographical designer. The innovative Dutch climate accommodated any designer of quality with a personal perspective.
Curators: Cees W. de Jong, designer and publisher, VK Projects, Laren, The Netherlands. In cooperation with Professor Alston W. Purvis, Department of Graphic Design, College of Fine Arts, Boston University, USA. Consultants: Dingeman Kuilman, Managing Director, Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion, Amsterdam, The Netherlands. Esther Cleven, Professor of Modern Typography and Graphic Design, Universiteit van Amsterdam, and curator at De Beyerd, Museum for Graphic Design, Breda, The Netherlands.
Text: Cees W. de Jong Organisation: Renske Brinkman, Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion English translation: Gerard Forde Exhibition designers: COMA, Amsterdam/New York, in collaboration with Vaclav Pozarek. Graphic designers: COMA, Amsterdam/New York Exhibition construction: Landstra en De Vries, Amsterdam, in collaboration with Karel Sybesma Printing: robstolk®, Amsterdam
This project was made possible with the financial support of Netherlands Culture Fund Lenders to the exhibition: Affiche Museum Hoorn, Ben Bos, Martijn F. Le Coultre, Grafische Cultuur Stichting, IISG/Reclame Arsenaal, Cees W. de Jong, Dick Maan, Alston W. Purvis
11. Piet Zwart, stationery. WijNu, Society for experimental theatre, The Hague, 1925.
10. Sybold van Ravensteyn, poster. Bezoek de Huisvlijt tentoonstelling (Visit the Cottage Industry Exhibition), 1925.
5. Albert Pieter Hahn, poster. Stem Rood. Kiest de Kandidaten der Soc. Dem. Arb. Partij (Vote Red. Choose the Socialist 12. Piet Zwart, Democratic Labour Party Normalienboekje NKF, Candidates), 1919. (Information booklet NKF Dutch Cable Factory), ca. 1925 6. Bart van der Leck, poster. Van der Leck exhibition Voor de Kunst 13. H.N. Werkman, cover. (For Art), Utrecht, 1920. De Ploeg (The Plough), 1927. 7. Theo van Doesburg, cover. Wat is Dada? 14. Paul Schuitema, (What is Dada), brochure. Toledo Berkel The Hague, 1923. Snelwegers, (Toledo berkel Fast Weighing scales), Rotterdam, 1927.
4. Harm Kamerlingh Onnes, poster. De Sphinx (The Sphinx), Leiden, 1917.
3. Leo Gestel, poster. Philips Arga, 1919.
1. Jan Ros, poster. 8. Kurt Schwitters and Blooker’s Cacao Theo van Doesburg, (Blooker’s Cocoa), 1895. cover. Holland Dada (Dutch Dada), issue 1. 2. G. van Caspel, poster. Hanover, Kurt Schwitters, 1923. Ivens & Co. FotoArtikelen (Ivens & Co. Photographic Supplies), 9. H.N. Werkman, Nijmegen and magazine. The Next Call Amsterdam, 1899. nr. 8, 1923.
20. Paul Schuitema, magazine cover. De 8 en Opbouw, 1932.
19. Piet Zwart, cover. Het linnen venster, 12 Monografieën over Filmkunst (The Linen Window, 12 Monographs on Film Art) by C.J. Graadt van Roggen, Rotterdam: W.L. and J. Brusse, 1931.
18. Paul Schuitema, poster. Centrale Bond 30000 Transportarbeiders (Central Union, 30,000 Transport Workers), 1930.
17. Vilmos Huszár, magazine. Wendingen vol. 10, no. 3. Santpoort: C.A. Mees, 1929. Devoted to the Mexican artist Diego Rivera.
16. Paul Schuitema, blotting paper advertisement. C. Chevalier Printers, Rotterdam, 1929.
15. Piet Zwart, poster. Internationale tentoonstelling op Filmgebied (International Film Exhibition), The Hague, 1928.
29. Dick Bruna, poster. Pas Toe. Pas Toe (Utrecht-based furniture company), 1961.
28. Jan Bons, poster. Rietveld. Stedelijk Museum Amsterdam, 1959.
27. Jan van Keulen, poster. Fanfare, 1959.
26. Willem Sandberg, poster. International Posters 143, Museum Fodor Amsterdam, 1958.
25. Henk Rademaker, poster. Van Gogh, 1956.
24. Otto Treumann, poster. 50ste Jaarbeurs Utrecht (50th Trade Fair Utrecht), 1948.
23. Willem Sandberg, cover. Open Oog (Open Eye), 1946.
22. Johan M. Moerkerk, poster. Stokvis fietsen (Stokvis Bicycles), 1945.
21. Fré Cohen, magazine cover. Port Maritieme et Aerien, 1930.
36. Gielijn Escher, poster. Festival of Fools. Amsterdam, 1974.
35. Anthon Beeke, theme issue. Alphabet. Photography Geert Kooiman. Kwadraatblad Steendrukkerij de Jong, Hilversum, 1970.
34. Wim Crouwel, catalogue. Robert Rauschenberg, Stedelijk Museum Amsterdam, 1968.
33. Wim Crouwel, publication. New Alphabet, Steendrukkerij de Jong & Co. Hilversum, 1967.
32. Pieter Brattinga, poster. PTT. Hilversum: Steendrukkerij de Jong, 1965.
31. Jurriaan Schrofer, poster. i10, The International Avantgarde 1927 - 1929. Stedelijk Museum Amsterdam, 1963.
30. Willem Sandberg, Christmas issue. Drukkersweekblad (Printers Weekly). Amsterdam, 1963.
40. Frank Beekers, poster. De emotionele pest (The Emotional Pest). Toneelgroep Sater, 1984.
39. Anthon Beeke, poster. Richard III by William Shakespeare. Globe Theatre Group, 1979.
38. Hard Werken, Willem Kars and Gerard Hadders, publication, 1979.
37. Paul Mijksenaar and Piet Schreuders, Christmas Issue. Grafisch Nederland, 1976.
4
1
2
5
6
3
11
7
8
12
9
10
17
13
14
18
15
19
16
21
25
20
24
26
22
27
23
33
31
32
29
28
30
35
38
34
37
39
40
36
14. Paul Schuitema, brochure. Toledo Berkel Snelwegers, Rotterdam, 1927.
17. Vilmos Huszár, tijdschrift. Wendingen vol. 10, no. 3. Santpoort: C.A. Mees, 1929. Opgedragen aan de Mexicaanse kunstenaar Diego Rivera.
16. Paul Schuitema, advertentie. C. Chevalier Printers, Rotterdam, 1929.
15. Piet Zwart, affiche.. Internationale tentoonstelling op Filmgebied The Hague, 1928.
1. Jan Ros, affiche.. 10. Sybold van Blooker’s Cacao, 1895. Ravensteyn, affiche.. Bezoek de Huisvlijt 2. G. van Caspel, affiche.. tentoonstelling, 1925. Ivens & Co. Foto-Artikelen, Nijmegen en Amster- 11. Piet Zwart, stationery. dam, 1899. WijNu, Vereniging experimenteel toneel, ’s Gravenhage, 1925. 3. Leo Gestel, affiche.. Philips Arga, 1919. 12. Piet Zwart, Normalienboekje NKF, 4. Harm Kamerlingh ca. 1925 Onnes, affiche.. De Sphinx, Leiden, 1917. 13. H.N. Werkman, cover. De Ploeg, 1927. 5. Albert Pieter Hahn, affiche.. Stem Rood. Kiest de Kandidaten der Soc. Dem. Arb. Partij, 1919. 6. Bart van der Leck, affiche.. Van der Leck tentoonstelling Voor de Kunst, Utrecht, 1920. 7. Theo van Doesburg, cover. Wat is Dada?, The Hague, 1923. 8. Kurt Schwitters and Theo van Doesburg, cover. Holland Dada, nr. 1. Hanover, Kurt Schwitters, 1923. 9. H.N. Werkman, magazine. The Next Call nr. 8, 1923.
18. Paul Schuitema, affiche.. Centrale Bond 30000 Transportarbeiders, 1930. 27. Jan van Keulen, affiche.. Fanfare, 1959.
26. Willem Sandberg, affiche.. International Posters 143, Museum Fodor Amsterdam, 1958.
35. Anthon Beeke, themanummer. Alphabet. Fotografie Geert Kooiman. Kwadraatblad Steendrukkerij de Jong, Hilversum, 1970.
34. Wim Crouwel, catalogus. Robert Rauschenberg, Stedelijk Museum Amsterdam, 1968.
36. Gielijn Escher, affiche.. Festival of Fools. Amsterdam, 1974.
28. Jan Bons, affiche.. Rietveld. Stedelijk Museum Amsterdam, 1959. 29. Dick Bruna, affiche.. Pas Toe. Pas Toe, 1961.
40. Frank Beekers, affiche.. De emotionele pest. Toneelgroep Sater, 1984.
39. Anthon Beeke, affiche.. Richard III door William Shakespeare. Globe Theatre Group, 1979.
38. Hard Werken, Willem Kars and Gerard Hadders, publicatie, 1979.
37. Paul Mijksenaar en Piet Schreuders, Kerstnummer. Grafisch Nederland, 1976.
32. Pieter Brattinga, affiche.. PTT. Hilversum: Steendrukkerij de Jong, 1965.
31. Jurriaan Schrofer, affiche.. i10, The International Avantgarde 1927 - 1929. Stedelijk Museum Amsterdam, 1963.
30. Willem Sandberg, Christmas issue. Drukkersweekblad. Amsterdam, 1963.
19. Piet Zwart, cover. Het linnen venster, 12 Monografieën over Filmkunst door C.J. Graadt van Roggen, Rotterdam: W.L. en J. Brusse, 1931. 20. Paul Schuitema, tijdschrift cover. De 8 en Opbouw, 1932. 21. Fré Cohen, tijdschrift cover. Port Maritieme et Aerien, 1930. 22. Johan M. Moerkerk, affiche.. Stokvis fietsen, 1945. 23. Willem Sandberg, cover. Open Oog, 1946. 24. Otto Treumann, affiche.. 50ste Jaarbeurs Utrecht, 1948. 25. Henk Rademaker, affiche.. Van Gogh, 1956.
33. Wim Crouwel, publicatie. New Alphabet, Steendrukkerij de Jong & Co. Hilversum, 1967.
Grafisch ontwerp: COMA, Amsterdam/New York
Esther Cleven, professor Moderne Typografie en Grafisch Ontwerp, Universiteit van Amsterdam, en curator van De Beyerd, Museum voor Grafisch Ontwerp, Breda
Vormgeving tentoonstelling: COMA, Amsterdam/New York, in samenwerking met Vaclav Pozarek.
Adviseurs: Dingeman Kuilman, directeur Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion, Amsterdam
Organisatie: Renske Brinkman, Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion
Curatoren: Cees W. de Jong, ontwerper en uitgever, VK Projects, Laren. In samenwerking met Alston W. Purvis, hoogleraar Department of Graphic Design, College of Fine Arts, Boston University, VS.
tekst: Cees W. de Jong
Tentoonstellingsbouw: Landstra en De Vries, Amsterdam, in samenwerking met Karel Sybesma.
Dit project is mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van het HGIS-Cultuurprogramma. Bruikleengevers: Affiche Museum Hoorn, Ben Bos, Martijn F. Le Coultre, Grafische Cultuur Stichting, IISG/Reclame Arsenaal, Cees W. de Jong, Dick Maan, Alston W. Purvis. Bij de keuze van beeldmateriaal is zoveel mogelijk getracht de daarop rustende auteursrechten te honoreren. Wie meent auteursrechtelijke aanspraken te kunnen maken, wordt verzocht contact op te nemen met Premsela.
Drukwerk: robstolk®, Amsterdam
Gielijn Escher, affiche. Festival of Fools, Amsterdam, 1980.
Internationale vormgeving Ontwerpbureaus zoals Total Design werden geïnspireerd door de internationale Zwitserse stijl. In dezelfde periode benadrukte de opkomst van non-conformistische ontwerpers zoals Jan van Toorn persoonlijke interpretatie en subjectiviteit door een nieuw expressionisme in grafisch ontwerp. In deze periode bestond er veel vrijheid voor uiteenlopende en persoonlijke interpretaties. De afficheontwerper Gielijn Escher weigerde zich in een hokje te laten duwen, en Anton Beeke en Swip Stolk ontplooiden hun persoonlijke visies op beeld en typografie. Ook de Rotterdamse studio Hard Werken en typografisch ontwerper Walter Nikkels toonden aan dat het innovatieve Nederlandse klimaat ruimte bood aan iedere ontwerper die kwaliteit aan een persoonlijke visie wist te koppelen.
4 Eenvoud en esthetische kracht – De boodschap overbrengen Na de Tweede Wereldoorlog onderging het Nederlands grafisch ontwerp een transformatie. Ontwerpers verzetten zich tegen de maatschappelijke en artistieke waarden van hun tijd en gaven zo de aanzet tot een nieuw expressionisme in grafisch ontwerp, dat zich in de jaren zeventig en tachtig aanzienlijk wist te versterken.
Het naoorlogse rationalisme en expressionisme
Dick Elffers, affiche. Weerbare democratie, 1946.
De jaren volgend op het einde van de Tweede Wereldoorlog waren een periode van herstel, reflectie en introspectie. De naam van de nieuwe Nederlandse avant-garde publicatie Open Oog, waarvoor Sandberg in 1946 het omslag ontwierp, verwees naar een nieuwe start voor het Nederlandse grafisch ontwerpen. In deze tijd kwamen twee stromingen op. Was de eerste een praktische variant van het constructivisme, de tweede betrof de opkomst van non-conformistische ontwerpers die zich afzetten tegen de maatschappelijke en artistieke waarden van die tijd. Dit bracht een nieuw expressionisme voort in het Nederlands grafisch ontwerp.
Cas Oorthuys, affiche. De Olympiade onder dictatuur, Olympische spelen in Berlijn, 1936.
De jaren dertig: Tumult en verandering Het instabiele economische en politieke klimaat in Europa tijdens de jaren dertig had een regressief effect op de verwachtingen en aspiraties van de jaren twintig. Grafisch ontwerpers waren niet immuun voor deze politieke en sociale onrust en de conventionele illustratie herwon iets van haar populariteit. Tot de prominente Nederlandse grafisch ontwerpers die rond 1930 naam begonnen te maken behoren Willem Sandberg, Nicolaas P. de Koo en Andries Oosterbaan. Na 1930 emigreerden bovendien veel intellectuelen en kunstenaars naar Nederland, vooral vanwege de moeilijke politieke situatie in Rusland en Duitsland. Otto Treumann was één van de emigranten uit Duitsland. Ook hij bracht een nieuwe kijk en vitaliteit met zich mee die het Nederlands grafisch ontwerp geweldig heeft verrijkt.
3 De roep om artisticiteit en smaak – politieke en maatschappelijke beroering Een andere zoektocht naar een nieuw begin werd aangevoerd door ontwerpers die toegewijd bleven aan traditioneel georiënteerde typografie. Door het beklemtonen van symmetrie, harmonie, evenwicht en klassieke paginaverhoudingen, hielden zij lange tijd een ideologisch conflict met hun progressievere vakgenoten in stand.
Verschillende richtingen
S.H. de Roos, affiche. ca. 1933.
De voorhoede bestond hoofdzakelijk uit typografen en boekontwerpers zoals S.H. de Roos en Jan van Krimpen. Zij vonden dat boekontwerpers primair de schrijver en de lezer moesten dienen en typografie niet als hun eigen platform moest fungeren. Het is misschien ironisch dat Van Krimpens fundamentele benadering en afwijzing van versiering hem tot op zekere hoogte verbond met de constructivisten die hij verachtte. In dezelfde periode was Hendrik Nicolaas Werkman op zoek naar het poëtische aspect van typografie. In het tijdschrift The Next Call combineerde hij traditionele drukkunst met een onconventionele methode waarbij het papier met de bovenkant omhoog op de drukpers werd gelegd. Zijn werk werd steevast gekenmerkt door speelsheid, onschuld en doortastendheid.
Piet Zwart, affiche. Laga rubber vloeren, Den Haag, 1925.
Het Nederlandse constructivisme Piet Zwart en Paul Schuitema hebben de loop van het grafisch ontwerp in Nederland radicaal verlegd. Zij hielden echter altijd vol dat ze naast hervorming van de typografie ook maatschappelijke verandering beoogden. Piet Zwart heeft zich op veel gebieden van de beeldende kunst ontplooid, zoals grafisch ontwerp, architectuur, architectuurkritiek, meubelontwerp, industriële vormgeving, schilderkunst en fotografie. Zwart wist in zijn werk op briljante wijze een gevoel van eenheid en evenwicht te bereiken, terwijl hij er tegelijk in slaagde elk afzonderlijk element een individuele rol te geven. Schuitema, die vaak foto’s en typografie combineerde, streefde ernaar om informatie op een heldere, leesbare en directe manier over te dragen. Dit week radicaal af van de reguliere reclame uit die tijd, die juist werd gekenmerkt door kunstgrepen, versiering en clichématige illustraties.
2 Expressionisme – Functionele vorm Tegen het eind van de Eerste Wereldoorlog ontstond er onder Nederlandse ontwerpers een toenemende belangstelling voor op de geometrie gebaseerde letters. In 1918 werd het tijdschrift Wendingen opgericht. De strikt verticale en horizontale, asymmetrische structuur werd uiteindelijk bekend als Amsterdams expressionisme.
De Wendingen-stijl Gedurende veertien jaar heeft het tijdschrift Wendingen aandacht geschonken aan hedendaagse kunstonderwerpen. Dit blad werd opgericht door de Amsterdamse architect Hendricus Theodorus Wijdeveld. De naam verwijst zowel naar richtingverandering als omwenteling. De decoratieve benadering van Wendingen stond haaks op de internationale beweging naar het functionalisme. Hoewel de omslagen veel stijlvariatie lieten zien was de opmaak van de pagina’s conventioneel. Wijdeveld was de drijvende kracht achter Wendingen. De hoogst persoonlijke stijl van de uitgave was na zijn aftreden in 1927 een kort leven beschoren. H.Th. Wijdeveld, affiche. internationale theater tentoonstelling Kunst aan het Volk, 1929.
Bart van der Leck, affiche. Batavier-Lijn, Wm. H. Muller & Co., 1916.
De invloed van De Stijl Theo van Doesburg begon de beweging De Stijl in 1917, samen met Vilmos Huszár en Piet Mondriaan. Anderen die zich later aansloten waren onder meer Bart van der Leck en Gerrit Rietveld. De Stijl was één van de vele kritische, intellectuele reacties op de rampzalige Eerste Wereldoorlog. De Stijl pleitte voor één nieuwe, rationele kunst die beter bij de moderne wereld paste. Van Doesburg ontwierp een majuskelalfabet dat was opgebouwd uit verticale en horizontale rechthoeken van dezelfde dikte en dat in de hoogte en de breedte kon worden opgerekt om teksten de gewenste opmaak te geven. Bart van der Leck ontwierp een affiche voor de Batavier-Lijn in een rationele stijl, waarbij hij gebruik maakte van een direct herkenbare, hoogst eigen beeldtaal.
1 Nieuwe vormgevingstrends – Individueel en universeel Art Nouveau was een nieuwe artistieke beweging die fungeerde als een brug tussen de negentiende en de twintigste eeuw. Ze werd in Nederland Nieuwe Kunst genoemd, en floreerde van ongeveer 1892 tot 1906. Door de Nieuwe Kunst gaven veel jongere Nederlandse kunstenaars de aanzet tot een ware artistieke heropleving, die de basis vormde voor toekomstige bewegingen, inclusief De Stijl. Rond de eeuwwisseling
Jan Toorop, affiche. Delftsche slaolie, 1895.
De Nederlandse bijdrage aan boekontwerp was bijzonder rijk. Vergeleken met Art Nouveau-boekontwerp in andere delen van Europa had Nieuwe Kunst een meer speelse en provocerende toon. Dit was zichtbaar in het werk van Van Hoytema, Reijmert en Wenckebach, die voor een naturalistische benadering kozen in hun illustraties. Anderen, zoals Dijsselhof, neigden ertoe om vormen te vereenvoudigen tot ornamenten. Kunstmotieven uit Nederlands Oost-Indië waren vooral van belang in Nieuwe Kunst-ontwerpen, zoals blijkt uit Toorop’s lineaire benadering. Het gebruik van silhouetten en kapselstijlen in zijn ontwerpen is terug te voeren op Javaanse wajangpoppen.
highlights of dutch graphic design from 1890 to 1990 Grafisch ontwerp uit Nederland staat internationaal hoog aangeschreven als zijnde uiterst vernieuwend en invloedrijk. Het Nederlands grafisch ontwerp, met een lange en unieke artistieke traditie, is het product van veel uitzonderlijke talenten die volop steun hebben ondervonden van hun verlichte opdrachtgevers en een betrokken publiek. De tentoonstelling Golden Age biedt een rijk overzicht van deze traditie van 1890 tot 1990. Golden Age bevat de meest bekende en befaamde hoogtepunten van Nederlands grafisch ontwerp uit de twintigste eeuw. Tot de stijlen die tijdens deze periode tot bloei zijn gekomen behoren Art Nouveau, De Stijl, het expressionisme, het Nederlandse constructivisme en het naoorlogse rationalisme. Er worden werken getoond van onder meer Jan Toorop, Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Piet Zwart, Paul Schuitema, Willem Sandberg, Dick Elffers, Jan Bons, Pieter Brattinga, Jan van Toorn en Wim Crouwel. Hun individuele en collectieve prestaties vertegenwoordigen een unieke en verrassend samenhangende culturele traditie. Veel van dit werk is vanwege de originaliteit of de subtiele complexiteit ervan nog steeds een bron van inspiratie voor de grafische ontwerptaal van vandaag.
voorwoord
Met de titel ‘The Golden Age of Dutch Graphic Design’ wordt een parallel getrokken met die andere Gouden Eeuw van Rembrandt en Vermeer. De overeenkomst heeft betrekking op ontwikkeling en kwaliteit, maar vooral op de centrale betekenis van vrijheid en tolerantie. René Descartes schreef dat men alleen in de Nederlandse Republiek ‘volledige vrijheid’ kon genieten. In Amsterdam werden boeken gepubliceerd die elders in Europa verboden waren. In deze tentoonstelling is die cultuur van tolerantie innig verbonden met de vrijheid van grafisch ontwerpers. Geïnspireerd, misschien zelfs opgejaagd, door een tijdperk van vooruitgang en vernietiging, zochten ze naar nieuwe vormen voor gedrukte communicatie. Zo deden de Nederlandse grafische ontwerpers amper honderd jaar een reeks experimenten, waarvan de consequenties nog altijd doorwerken in de praktijk. Ik verwacht dat het inventieve werk van deze ontwerpers u opnieuw zal weten te verbazen. Maar ik hoop vooral dat deze tentoonstelling u een aanstekelijk gevoel van vrijheid geeft. Dingeman Kuilman Directeur Premsela, Dutch Platform for Design and Fashion
grafic design 1990
highlights of dutch 1890
