hier ZMF warmt jongeren op voor klimaat De tien stellingen van Kees Slager N 57: Waar een wil is komt geen weg Op weg naar de klimaatneutrale straat

Zeeuwse Milieufederatie

Wantij

Tijdschrift over natuur en milieu in Zeeland

• ZMF

warmt jongeren op voor klimaat • De tien stellingen van Kees Slager • N 57: Waar een wil is komt geen weg • Op weg naar de klimaatneutrale straat

hier

Wantij

Column

Colofon: Het Wantij is de plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de Vereniging Zeeuwse Milieufederatie (ZMF). Het blad verschijnt vier maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMF verstuurd. Het lidmaatschap van de ZMF bedraagt € 12,- per jaar. Losse nummers van Wantij kosten € 1,15. Redactie: Elly Geelhoed (secretariaat), Janneke Donkers, Anke van der Geest, Jos van der Heijden, Peter Maas, Jan Moekotte, Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Redactiesecretariaat: Zeeuwse Milieufederatie, Postbus 334, 4460 AS Goes, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes, tel. (0113) 23 00 75, fax (0113) 25 09 55. E-mail: [email protected]. Afsluiting kopij voor Wantij nr. 103, jrg.24, nr 4: 11 november 2007. Bijdragen kunnen in overleg met het redactiesecretariaat worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMF weergeven. Vormgeving/opmaak: Kristiaan Daled bNO, Oostburg. Drukwerk: Zoetewey, Yerseke.

Oktober 2007, nr.101, jrg.24, nr.3

P(r)eijs

2

Column

P(r)eijs Willem de Weert

3 ZMF warmt jongeren op voor klimaat Janneke Donkers

5 Klimaatneutrale woningen Heinkenszand komen in doodgewone straat Willem de Weert

6 Klimaatneutrale woningen worden meer waard

“Proficiat provinciegenoten! Het is ons gelukt. We hebben de prijs gewonnen! Natuurlijk met dank aan onze voorvaderen de heren Van Aartsen (Jan Industrie) en Kaland (Kaal Land). Zonder hun inspanningen zou het prijswinnende gebied nu nog een troosteloze vlakte zijn die tweemaal daags onder water loopt. Nutteloos slik. Ik zal eens informeren of je de beker mag houden als je drie keer wint. Laten we dus vlug een tweede kerncentrale en een WCT bouwen. Dan weten we zeker dat het Sloegebied het lelijkste landschap van Nederland blijft (enquête Milieu en Natuur Planbureau).”

Peter Maas

7

Karla Consument

Borsele hangt de schone was buiten Gerda Spaander

Willem de Weert

8 Kernenergie heeft geen toekomst Anke van der Geest

9

De tien stellingen van Kees Slager

‘Ik zie liever het ritme van boerenland’ Jan Moekotte en Willem de Weert

11

De lezer spreekt

Wantij braaf en voorspelbaar? Lex Kattenwinkel

12

N 57: Waar een wil is komt geen weg Jan Moekotte

14

Handhaving

Axel scheurt Jan-Eelco Dijk

15

wAARDEvol

Oudste Zeeuwse land ligt langs grens met Vlaanderen Anke van der Geest

16

De voorloper

Schumen in Hoofdplaat Peter Maas

17

Berichten

19

Advertenties

20

De voetafdruk van

Gedeputeerde Marten Wiersma Gerda Spaander

Voorpagina: Actie HIER op Concert at SEA. Foto: Janneke Donkers.

Artikel BN/DeStem

ZMF warmt jongeren op voor klimaat Janneke Donkers

Hoe klimaatbewust is de jeugd van tegenwoordig? Zijn zij bereid om hun gedrag aan te passen voor een bijdrage aan de oplossing van het klimaatprobleem? Wat doet de ZMF eigenlijk om jongeren te betrekken bij het thema energie en klimaat?

Mijn persoonlijke ervaring is dat jongeren best weten dat er iets aan de hand is met het klimaat. Een groot gedeelte ziet in hoe belangrijk het is om een bijdrage aan de oplossing te leveren. Maar daadwerkelijk andere keuzes maken omwille van het klimaat? Dat is toch wel een wat ingewikkelder verhaal.

m

Deze kaart van de ZMF werd

Gebrabbel De ZMF wil jongeren meer betrekken bij het klimaat- en milieubeleid in Zeeland. De milieufederatie moet aantrekkelijker en toegankelijker zijn voor jongeren. Dat kan door jongeren aan te spreken in ‘hun taal’ en via ‘hun media’. Dat betekent bijvoorbeeld interactief communiceren via internet en aanwezig zijn op de plaatsen waar de jeugd komt. Geen ambtelijk gebrabbel of milieuvakjargon, maar duidelijke taal. Waar staat de ZMF voor? Wat doet de ZMF voor milieu, klimaat en energie, natuur en landschap? Ervaring en vernieuwing Voor alle duidelijkheid. Het gaat om jong én oud! De milieufederatie wil graag een mooie mix van ervaring en vernieuwing. Stapsgewijs slaat de ZMF een andere koers in door meer activiteiten voor de jeugd te organiseren en in te spelen op de huidige ontwikkelingen. Concert at SEA 2007 Een voorbeeld is de aanwezigheid van de ZMF op Concert at SEA. Dit was een groot - klimaatneutraal - concert aan de

uitgedeeld op de Brouwersdam.

Brouwersdam met circa 55.000 bezoekers. De ZMF informeerde de voornamelijk jonge concertbezoekers met behulp van de klimaatcampagne HIER. We probeerden deze bezoekers bewust te maken van de klimaatsproblematiek en informeerden hen over de bijdrage die zij zelf kunnen leveren aan de oplossing van dit mondiale probleem. We prikkelden de concertgangers met de stelling: “2050. Concert in SEA?!”. Dit leverde zowel grappige reacties op als ook diepgaande discussies over oplossingen en alternatieven. Verrassend veel jongeren gaven aan dat zij op hun manier al een steentje bijdragen. Vaak met simpele dingen zoals telefoonopladers niet onnodig in het stopcontact laten zitten, de tv niet op stand-by laten staan en gloeilampen verwisselen voor spaarlampen. Maar we zagen op de Brouwersdam ook dat de klimaatproblematiek wel onderkend wordt, maar dat de bijbehorende verantwoordelijkheden weggewuifd werden. Om enkele bezoekers te quoten:

“Voor het de spuigaten uitloopt, ben ik er al niet meer”. “Je leeft maar een keer, waarom zou ik me zorgen maken”. “De aarde vergaat toch wel”.

Hyves Aansluitend op dit concert introduceerde de ZMF de hyves-pagina: www.hieriszmf.hyves.nl Hyves is een communicatieplatform op internet waar jongeren elkaar ontmoeten. Op de genoemde site kunnen jong en oud ‘vriend’ worden van de ZMF. Met deze digitale vriendschap geven zij aan de missie van de ZMF te ondersteunen. Die missie is: werken aan een duurzaam Zeeland, een schoner milieu, een rijkere natuur en een aantrekkelijk landschap. Inmiddels heeft de ZMF al 60 digitale vrienden.

Jongeren op Concert at SEA

Foto’s: Janneke Donkers

Jongeren op Concert at SEA: “Wat betekent het klimaatprobleem voor mij persoonlijk?” Renske van Kempen, warehouse & operations coördinator, 25 jaar “Ik denk dat het niemand ontgaan is dat het klimaat daadwerkelijk aan het veranderen is. Iedereen heeft op bijvoorbeeld het nieuws wel beelden gezien van smeltende gletsjers. Veel mensen hebben gemerkt dat door het uitblijven van strenge winters er ’s zomers enorm veel muggen zijn. Iedereen heeft meegekregen dat al enkele jaren de aardappeloogst van Nederland slechter is geworden door overvloed aan regen of juist aanhoudende droogte. Consumenten merken dit, en niet in de laatste plaats in hun portemonnee. Het feit dat je ermee wordt geconfronteerd op bijvoorbeeld het nieuws en ook het feit dat je er steeds meer en drastischer van hoort, draagt hier aan bij. Ik denk dat voor iedereen wel geldt dat er steeds meer zorgen zijn. Ik maak me persoonlijk vooral druk over

Klimaatcafé in Middelburg woensdag 28 november Op 28 november is er in café Brooklyn te Middelburg een ‘live’ mogelijkheid voor jongeren om te discussiëren over het klimaat. In de ‘Week van het Klimaat’ vindt het Klimaatcafé plaats op initiatief van de ZMF en in samenwerking met de Roosevelt Academy. De studenten presenteren tijdens het klimaatcafé posters over de ecologische effecten van de klimaatverandering en gaan in debat over kernenergie. Het belooft een spannende avond te worden met allerlei verschillende invalshoeken. En gezien het internationale karakter van de Roosevelt Academy is Engels deze avond de voertaal.

wat de klimaatveranderingen zullen betekenen voor dieren in de wilde natuur. Ook maak ik me zorgen over het behoud van drinkwaterbronnen.”

Yvonne Cornelis, dansdocent, 22 jaar “Ik vind het een heel enge gedachte. Als we zo doorgaan, dan gaat de aarde echt kapot. Er moeten echt dingen veranderen. Niet later, maar nú. Ik ben nog jong, heb nog een heel leven voor me hier, misschien wel een nageslacht later, en ook zij moeten het goed gaan hebben. Dieren sterven uit, de natuur gaat kapot, ik word daar verdrietig van, dit moet gewoon ophouden!”

Esra Brouwer, scholier, 16 jaar “Persoonlijk ben ik er niet echt mee bezig, maar ik gooi geen papiertjes op de grond of zo, wat veel andere scholieren wel doen. Ik vind dat gewoon niet kunnen! Op dat soort momenten denk ik wel eens aan het klimaat.” ●

Alle activiteiten en projecten genoemd in dit artikel zijn terug te vinden op: www.zmf.nl Janneke Donkers is coördinator communicatie bij de ZMF.

Klimaatneutrale woningen Heinkenszand komen in doodgewone straat Willem de Weert

Op we g naa klimaa r de tneutr ale str aat (2 Op init ) iatief v a n de Zee gaan d uwse M e geme ilieufed enten een str eratie Borsele aat me e n t Veere e k li maatn bouwe lk eutrale n. Wan woning tij volg op de e t n d e ontw voet.H ikkeling et eers te vers het vor lag sto ige num nd in mer, W antij ju li 2007.

In de gemeente Borsele zijn Jan Zandee, wethouder van milieu, en Marcel Aanen, beleidsmedewerker energie en duurzaam bouwen, bezig met de ontwikkeling van een straat met klimaatneutrale woningen.

w

Wat is een klimaatneutrale woning?

“Een klimaatneutrale woning gaat een stap verder dan een energiezuinig huis,” zegt Marcel Aanen.“De uitstoot van CO2 (broeikasgas) moet op nul uitkomen. Er komt bijvoorbeeld geen gasaansluiting, maar een warmtepomp. Overtollige warmte in de zomer wordt afgevoerd naar de bodem en in de winter weer opgepompt. Dat werkt met een gesloten systeem waarbij geen grondwater onttrokken wordt. De huizen gebruiken wel elektriciteit. Die wordt voor een deel opgewekt met zonnepanelen. We bestuderen nog hoe we de uitstoot van CO2 door het elektriciteitsgebruik kunnen compenseren, bijvoorbeeld door het aanplanten van bomen. Dat zal ook nodig zijn om de CO2 die bij het bouwen van de woningen vrijkomt, te compenseren. Want bouwen gebeurt op gangbare wijze. De architect, installateur en aannemer letten wel op de materiaalkeuze. Bouwen zonder CO2 uit te stoten is niet mogelijk, maar met de aanplant van bomen kunnen we weer een hoop compenseren.”

Wordt de klimaatneutrale straat een opvallende straat?

Zandee: “Dat denk ik niet en dat streven we ook niet na. Ons profileren is niet het dieper liggende doel. De gemeente Borsele initieert. We laten gewoon zien dat een straat met klimaatneutrale huizen mogelijk is. Geen mondiale aanpak dus, maar op micro-niveau. In Borsele begint de victorie (lacht). We gaan 17 klimaatneutrale woningen bouwen, deels in een rij, deels twee onder één kap. De woningen voldoen normaal aan de eisen van welstand, het beeldkwaliteitsplan en de bouwvergunningen. Er is geen bijzondere milieuvergunning nodig. Het uiterlijke aanzicht zal wel anders worden door de zonnepanelen.Wat dat betreft zijn de huizen gunstig op de zon (zuidoost) georiënteerd.”

Waar komen die bomen?

Dus geen ecologisch groenbeheer en LED-verlichting bijvoorbeeld?

Wethouder Jan Zandee (SGP/ChristenUnie): “Waar de bomen komen weten we nog niet zeker. We weten ook nog niet hoeveel bomen er nodig zijn om de CO2 -uitstoot te compenseren. Er is nog geen woonrijp plan. Een van de mogelijkheden is om deze bomen in het Sloebos te plaatsen. Dat is de groene buffer tussen het industriegebied Sloe en de dorpen ’s-Heerenhoek, Borsele en in de toekomst mogelijk Nieuwdorp.”

Zandee: “Nee. Het wordt een doodnormale straat. Het is al een goed gebruik dat bij nieuwbouw het afvalwater en regenwater gescheiden worden en dat de straatverlichting energiezuinig is. LEDverlichting is volgens ons nog te experimenteel. Als we milieuvriendelijke maatregelen nemen, doen we dat voor heel de gemeente. Je kunt trouwens geen wettelijke milieu-eisen stellen in een bestemmingsplan. En dat is jammer, want nu kun je geen goede integrale afweging

Marcel Aanen en Jan Zandee van de gemeente Borsele. Foto: Willem de Weert.

maken. Het zou mooi zijn als de gemeente, liever vandaag dan morgen, over de mogelijkheid beschikt om het bestemmingsplan en het milieuplan in elkaar te schuiven. Dan kun je een omgevingsplan maken en wél milieu-eisen stellen.” Meerwaarde

Aanen vult aan: “De meerwaarde zit in het feit dat de gemeente, de projectontwikkelaar, de architect en de aannemer veel meer op elkaar afstemmen. We investeren in een nieuwe manier van bouwen zonder dat het extra geld kost.”

“De toekomstige bewoners komen in een technisch hoogstaand, comfortabel huis met een fors lagere energierekening” ● Vraag voor volgende Wantij: Hoeveel bomen zijn er nodig om de CO2–uitstoot bij de bouw van een klimaatneutrale woning te compenseren?

Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

Walter Koens van Marsaki:

“Klimaatneutrale woningen worden meer waard” Peter Maas

Projectontwikkelaar Marsaki in Goes is opgericht door en werkt voor verschillende woningbouwcorporaties in Zeeland en WestBrabant. Eén van de nieuwe projecten, in Grijpskerke, zal klimaatneutraal zijn.

In Grijpskerke wordt gewerkt aan een klimaatneutrale straat met 7 seniorwoningen voor de verhuur en 12 koopwoningen voor starters. Op iets langere termijn verwacht men daar ook een klimaatneutraal woonzorgcomplex te bouwen met 35 appartementen.

i

Toekomst Walter Koens werkte al in 1991 als projectontwikkelaar aan energiezuinige woningen in Breda. Hij zat in een werkgroep met idealisten, maar ook realisten die ervan overtuigd waren dat dit type woning economisch gezien de toekomst heeft. Koens: “Het is gebleken dat deze woningen ondertussen meer in waarde zijn gestegen dan vergelijkbare woningen in de omgeving.” Stap verder Een klimaatneutrale straat gaat volgens hem nog een stap verder. “De woningen krijgen een dubbele kierdichting, zonnepanelen, meer isolatie en veel dikkere muren om de warmte binnen te houden. Verder denken we aan een pelletkachel, die met houtsnippers gestookt wordt, in combinatie met een grote zonneboiler. Als we het niet helemaal rond krijgen moet er gedacht worden aan extra compensatie door elders bijvoorbeeld bomen te planten. Maar mijn ideaal is om de klimaatneutrale woning volledig op de locatie zelf te realiseren.”

Walter Koens van Marsaki. Foto: Willem de Weert.

Problemen “We worstelen met wat problemen. De locatie in Grijpskerke lag al vast. Daar konden we niets meer aan veranderen. Maar de stand van de huizen is verre van ideaal. De zon schijnt tegen de zijkant van de woningen. Ook ligt het volume van de woningen al vast. De ruimte die nodig is om de dikkere muren te metselen, gaat er dus aan de binnenkant van af. Dat gaat gauw om 20 tot 30 centimeter. In een slaapkamer van een seniorenwoning past dan misschien het bed niet meer.” Het is volgens Koens ook een puzzel om het financiële plaatje rond te krijgen. “De bouwkosten zijn voor ons ongeveer 10% hoger. Dat wordt normaal gesproken doorberekend in de huur. Maar de huurder profiteert van de lagere energierekening. We streven per saldo naar lagere woonlasten voor de huurder.” Waarom nu pas? Het verhaal van de klimaatneutralestraat klinkt mooi. De hogere bouwkosten laten zich binnen 15 jaar terugverdienen en de energiebesparing is maximaal. Waarom dan nu pas aandacht voor deze manier van bouwen? Walter Koens: “Ik denk dat het met de mensen zelf te maken heeft. Bij de initiatiefnemer, ontwikkelaar, uitbater en

gemeente moeten toevallig de juiste personen zitten die elkaar op het juiste moment vinden. Daarom vind ik het zo belangrijk dat we hier de juiste formule weten te vinden. Dan zal de klimaatneutrale straat zich als een olievlek verspreiden. De woningen in Grijpskerke willen we eind volgend jaar bouwen. Ik ga er vanuit dat er twee jaar later heel wat meer initiatieven voor klimaatneutrale woningen op de plank zullen liggen.” Walter Koens: “Klimaatneutraal bouwen vergt een extra investering. Dit zorgt voor extra concurrentie ten opzichte van de gangbare woningbouw. ”

”Klimaatneutraal bouwen verplicht stellen in de Bouwverordening (waarin de minimale bouweisen zijn opgesomd), zou voor elke projectontwikkelaar een grote stimulans zijn” ● Vraag voor volgende Wantij: Hoeveel hoger wordt de huur precies en hoeveel lager de energierekening? Wat gaat de huurder er per saldo op vooruit?

Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

Consument

Borsele hangt de schone was buiten

Gerda Spaander

Minder energie gebruiken is goed voor het milieu, maar ook voor je portemonnee. De gemeente Borsele springt hier op in door haar inwoners met een minimuminkomen of iets daarboven een gratis energieadvies aan te bieden, met daarbij een box met energiebesparende producten.

Dit project Energie Sociaal wordt ondersteund door de ZMF en Delta. Het advies wordt geleverd door energieconsulenten, tien in getal. Dat zijn in dit geval mensen met een bijstandsuitkering, die voor dit project een cursus volgen bij Delta en op hun uitkering een vrijwilligersvergoeding krijgen. Twee vliegen in één klap. Sandra Doedel en Nico van Beek zijn consulent. We gaan met hen op stap naar de familie Rijn in Hoedekenskerke. Rijtjeshuis, man, vrouw, 4 kinderen thuis, en een bovengemiddeld elektriciteitsverbruik. Wat kunnen ze besparen?

d

Onnodig Allereerst hun energieverbruik: Welke apparaten hebben ze, hoe lang worden ze gebruikt, staan ze onnodig aan? Alle antwoorden worden in de computer gestopt en daar zal een besparingsadvies uit rollen. Nico en Sandra geven direct een paar tips. In het huishouden van Rijn wordt veel gewassen en alle was gaat in de droogtrommel. Dat kost veel energie:hang de was eens aan de lijn of aan het droogrek. Sommige wassen gaan op 90º C, maar met de wasmiddelen van tegen-

woordig kan het best wat minder warm. En al die lampen, televisies en andere apparaten die vooral de kinderen onnodig aan laten staan. Liesbeth Rijn gaat proberen haar kinderen zover te krijgen dat ze daarop gaan letten. Ook loont het echt om de verwarming lager te zetten als je een paar uur weg bent.

Energiebox Over een week komen Sandra en Nico terug met een besparingsadvies en de Energiebox. Wat daarin komt, bepalen ze in overleg met de klant. Die kunnen, ter waarde van een bedrag van 45 euro, kiezen uit spaarlampen, standby killers, isolatiemateriaal, stekkerdozen (waar je bijvoorbeeld de computer, printer, scanner op aansluit zodat je die in één keer uit kunt zetten. Ook handig in combinatie met een standby killer), enz. Als ze voor dat laatste kiezen hoeven ze de kinderen niet zo vaak meer tot de orde te roepen. Besparen Er hebben zich 150 huishoudens aangemeld voor een energieadvies. Heel uiteen-

Foto: Gerda Spaander

lopende huishoudens, volgens Sandra Doedel. “Een bejaarde vrouw had een stokoude kachel die erg veel energie gebruikte. Die is nu het huis uit. Bij een ander gezin was eigenlijk niets te bezuinigen, die deden al hun best. Maar vaak kunnen mensen ongeveer 100 euro per jaar bezuinigen. Sandra heeft het voor zichzelf ook al uitgerekend: 59 euro. Tevoren was ze niet zo energiebewust, maar nu is bij haar de vonk ook overgesprongen.

Energie Sociaal loopt tot 2008. Nieuwe huishoudens kunnen zich tot dan aanmelden. Mogelijk komt er nog een vervolg. Het project wordt dan misschien uitgebreid tot bejaardenhuizen en scholen ●

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

KERENERGIE HEEFT GEEN TOEKOMST

Anke van der Geest

In 2004 zou de kerncentrale Borssele sluiten. Dat was althans het plan (Wantij, december 1999). Maar het vorige kabinet besloot de centrale tot 2033 open te houden. Er was zelfs sprake van plannen voor een tweede centrale. In de huidige trend van energiebesparing en reductie van CO2-uitstoot staat kernenergie weer (even?) in de belangstelling. Foto: Jaap Wolterbeek.

In september 2006 besloot de regering om de kerncentrale nog een kwart eeuw open te houden. Er werd zelfs al gesproken van de bouw van een tweede centrale. Exploitant EPZ sprong daar gretig op in. Daarnaast werd 250 miljoen euro toegezegd om te investeren in de ontwikkeling van duurzame energie. Het huidige kabinet voert een ander beleid. De nieuwe regering wil zich inzetten voor 2% energiebesparing per jaar en voor 30% minder broeikasgassen, onder andere te bereiken door CO2 opslag in de bodem. Verder wil de regering meer nadruk op (CO2)emissiehandel en verdere ontwikkeling van windenergie. In het regeerakkoord wordt niet (meer) direct over kernenergie gesproken.

i

Kernenergie: CO2 –neutraal? Het argument dat op het ogenblik veel wordt gebruikt ten gunste van kernenergie is dat kerncentrales geen CO2 uitstoten. Dat is op zich juist, maar geeft een scheef beeld van het gehele productieproces. Wat namelijk niet wordt meegerekend is de CO2 - uitstoot die vrijkomt in de gehele keten. Zowel bij de winning

van uraniumerts, het opwerken van het uranium voor de centrales, het transport, maar ook bij de verwerking van de radioactieve afvalstoffen, is energie nodig (van traditionele energiebronnen) en daarbij komen wel degelijk broeikasgassen vrij. Verder moeten kerncentrales na sluiting ontmanteld worden. Dit vraagt vanzelf ook weer een hoop (traditionele) energie en dus CO2 - uitstoot.

Veilig? Bij de uraniumwinning komen radioactieve gassen en radioactief stof vrij waar de mensen die er werken aan blootgesteld worden. Deze radioactieve stoffen blijven lang actief met gevolgen voor mensen, dieren en planten. Verder is er nog geen goede oplossing voor de opslag van het sterk radioactieve afval. Bij Duitse ervaringen van opslag in zoutmijnen blijkt dat er toch lekkage kan ontstaan en kan het grondwater besmet raken. Goedkoop? Het huidige aantal kerncentrales kan lang niet voldoen aan onze groeiende energiebehoefte. Om dat wel te bereiken zouden

er wereldwijd vele centrales bijgebouwd moeten worden. Voor de bouw van een kerncentrale is ongeveer 10 jaar nodig. Dit kost heel veel geld (en energie). Een aantal oudere centrales is zo langzamerhand aan vervanging toe. Daarvoor moeten nieuwe gebouwd worden. Dan wordt er nog niet eens gebouwd voor de groeiende vraag naar energie. Voor de ontmanteling van een verouderde kerncentrale is ook heel veel geld en weer energie nodig.

Nieuwe kerncentrales bouwen is een duur en tijdrovend proces dat in Nederland op veel maatschappelijk verzet kan rekenen. Investeren in schone en veilige energieopwekking wordt door de meeste onderzoekers als zinvoller beschouwd ● Voor meer informatie: www.vrom.nl www.tegenstroom.nl

Anke van der Geest is lid van de Wantijredactie.

De tien stellingen van Kees Slager

‘Ik zie liever het ritme van boerenland’ Jan Moekotte en Willem de Weert

Luther spijkerde zijn stellingen op de kerkdeur. Kees Slager publiceert ze in zijn nieuwste boek ‘Mijn Zeeland’ (blz. 308). Tien prikkelende stellingen over Zeeland en de Zeeuwen. De meeste hebben betrekking op natuur en landschap. Wantij vroeg om een toelichting en kwam zelf met een schram terug uit Poortvliet.

Kees Slager heeft in dit persoonlijke boek, letterlijk van A tot Z, zijn liefde en zijn kritiek op zijn geboorteland en zijn mede-Zeeuwen samengebald. Lofliederen en requisitoirs, jeugdherinneringen en actuele reportages, anekdotes en bespiegelingen (tekst achterflap), vullen zijn zoektocht naar de ziel van de provincie.

k

1. De deltawerken vormen een historische vergissing. “De zeearmen zijn geamputeerd. Hotemetoten van Rijkswaterstaat geven het zelf toe. Nu de deltawerken klaar zijn, moet er van alles gebeuren om de schadelijke bijwerkingen ongedaan te maken: de zandhonger, de blauwalgen. De zandhonger werd door een aantal onderzoekers al voor de aanleg voorzien. Opnieuw zout water in de randmeren toelaten bestrijdt de algen. De proef met het doorlaatmiddel in het Veerse Meer is een groot succes. De actiegroep Oosterschelde Open heeft postuum gelijk gekregen: dijkverhoging was de beste optie.” 2. Het Scheldeverdrag van 1839 met België dient te worden opgezegd. “Vergelijk het oude Scheldeverdrag met het recht van overpad. Vroeger gold dat voor een wandelaar, eventueel met een

Senator Kees Slager wil eventueel het verdrag met België opzeggen. Foto: Jaap Wolterbeek

ezel of een koe. Maar niet met zware landbouwmachines. Je moet ergens een grens trekken. Als de Belgen volharden in de vraag naar steeds verdere verdieping van de Westerschelde op basis van dit verdrag, dan moeten we het opzeggen. Dat zal ik bij gelegenheid in de Eerste Kamer voorstellen.”

3. Het belang van de recreatiesector wordt ten onrechte gelijk gesteld aan het Zeeuws belang. “De recreatiesector is goed voor zo’n tien procent van het Zeeuwse inkomen. Je mooie landschap verkopen aan de recreatie, is een vorm van hoererij. Ik zie liever boerenland dan een bungalowpark.” 4. Ruilverkaveling en natuurbouw hebben meer schade aan het cultuurlandschap toegebracht dan de watersnood van 1953. “Het leesbare landschap verdwijnt. Verkavelingen, ook voor de zogenaamde nieuwe natuur, wissen het oude cultuurlandschap uit. Ik woon tegenwoordig in

Poortvliet, vlak bij mijn geboortedorp. Mijn hele jeugd is weggeshoveld voor Plan Tureluur. De natuur in de polder is vrijwel altijd hetzelfde. Geef mij het ritme van het boerenland maar. De dynamiek moet buiten de dijk liggen. Het ergert me dat de mens uit de natuur verbannen wordt. In het gunstigste geval mag je er nog in onder leiding van een groen geüniformeerd baasje.”

5. Zeeland is een van de gevaarlijkste woongebieden tijdens een toekomstige oorlog. “Dat lijkt me nog al voor de hand liggend met een kerncentrale, de COVRA en een grote LPG-opslag in het Sloegebied. Ik heb in de B-zone van Borssele gewoond. Het was één van de redenen om weg te gaan uit ’s-Heerenhoek.” 6. De verkiezing van Annie M.G. Schmidt in 1999 tot “Zeeuw van de eeuw” getuigde van een masochistische inslag bij de kiezers.

huis, jn woon eek. Wolterb r voor zi e g la S s to: Jaap Fo Kee t. e li oortv aal bij P het gem

“Deze mevrouw heeft voor Zeeland helemaal niets betekend. Ze heeft er amper gewoond, alleen laatdunkend gedaan over de Zeeuwen. Haar enige verdienste is dat ze de Zeeuwse bekrompenheid aan de kaak heeft gesteld.”

7. Op elke binnendijk horen bomen te staan. “In mijn jeugd stonden ze overal. De schuivende bomenrijen zijn prachtig. Boeren hebben een hekel aan bomen omdat ze schaduw geven. Als ze niet langs de akkers mogen staan, dan maar op de dijk. Niet op de zeedijk natuurlijk.” 8. De Westerscheldetunnel is zowel leterlijk als figuurlijk een dieptepunt. “Dit is een puur romantische stelling.De veerboot betekende: even uit de auto. Ik heb kennissen die uit Frankrijk speciaal over Zeeuws-Vlaanderen terugreden om met de pont het vakantiegevoel te verlengen. Ik mis het uitwaaien, over de reling hangen, op ideeën komen, de kinderen op een avontuurtje trakteren. Het is jam-

mer dat je nu door zo’n donker gat naar de overkant moet. De tunnel is er voor het bedrijfsleven gekomen, maar Zeeland is er minder Zeeland door geworden.”

9. Goeree-Overflakkee hoort bij Zeeland. “Helemaal qua landschap, mentaliteit, dialect. In mijn boeken over de vissers, de landarbeiders en de ramp heb ik GoereeOverflakkee er altijd bij betrokken. Bij het plan voor de vorming van een provincie Rijnmond is het ter sprake geweest om Goeree-Overflakkee bij Zeeland te voegen. Maar daar is het bij gebleven.” 10. Lukt ’t vandaehe niet, dan lukt ’t merrege. “Dat is de verbastering van luctor et emergo. De mentaliteit van niet opgeven, doordouwen, hoort bij dit land. Het zal en moet gebeuren. Dat hoort ook bij mijn meningen. Misschien is er voor mijn inzichten later meer begrip.” Satire Slager wijdt in zijn boek ook een paar zinnen aan Wantij. Hij noemt dit blad braaf en voorspelbaar. “Ik vergelijk het

met ‘De Gouden Delta’ waar ik zelf aan meewerkte. Een provoachtig blad, cabaretesk, dat Zeeuwse bestuurders en bobo’s flink tegen de schenen schopte. We hadden niks te verliezen. Wantij wel, het blad is verbonden met de Zeeuwse Milieufederatie. De ZMF wordt gesubsidieerd en zit in allerlei overlegorganen. Met iemand de kachel aanmaken kan niet meer. Maar mag er alsjeblieft wat satire in.”

In het jaarboek Zeeland, dat deze maand verschenen is, publiceert Slager een essay over de Zeeuwse Milieufederatie. “Een van de veranderingen die ik zie, is dat de ZMF minder aandacht voor mensen heeft en meer voor vogels.”

Voor reactie ZMF op het essay van Slager: zie berichten blz. 18.

Jan Moekottte is redactielid. Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

De lezer spreekt

Wantij braaf en voorspelbaar? Lex Kattenwinkel

Sinds

1984

kunnen

de

leden

van

de

Zeeuwse

Milieufederatie in Wantij het reilen en zeilen van hun organisatie volgen. Sommige lezers zullen nog de illustere voorganger van Wantij kennen: De Gouden Delta. Dit blad wist tien jaar lang de bestuurders van Zeeland te provoceren. Wantij slaat een veel mildere toon aan. ”Wantij is braaf en voorspelbaar”, zegt Kees Slager (zie vorige artikel). Terug naar het protest van de jaren zeventig? Of kan Wantij er misschien beter helemaal mee stoppen of vervangen worden door een digitale nieuwsbrief?

Leen de Broekert, Middelburg: “Ik lees Wantij altijd met veel plezier en zou het blad beslist niet te braaf willen noemen. Er staan goed gedocumenteerde, informatieve verhalen in en goede foto’s. Het blad informeert de leden over de standpunten van de ZMF, en ook over de standpunten van de partijen die er anders over denken. Daarmee krijgen de leden argumenten in handen om in hun eigen omgeving uit te kunnen leggen waarom de ZMF ergens voor of tegen is. Daar heb je veel meer aan dan aan kretologie. Het is ook helemaal niet nodig de lezers te overtuigen, want ze zijn al overtuigd. Wantij is een blad voor eigen parochie. Overleg met overheden of andere belangengroepen is iets anders – dan moet de milieufederatie haar standpunten misschien wel eens wat aanzetten om ze extra goed over het voetlicht te krijgen. Voor de eigen leden is die retoriek niet nodig. Ik zit in de muziek. Als ik voor publiek speel leg ik de accenten ook anders dan wanneer ik thuis muziek maak.”

Piet Meeusen, Vlissingen: “Als er iets is wat met het milieu in Zeeland te maken heeft, lees je erover in Wantij. En je kent meteen de standpunten van de ZMF, ook al ben ik het niet altijd

met alle standpunten eens. Dat hoeft natuurlijk ook niet. Als ZMF-lid mag ik best tegen ontpoldering zijn, want ik vind nu eenmaal dat land wat eenmaal op het water is gewonnen niet meer aan het water prijsgegeven mag worden. De ZMF, en daarmee Wantij, moet niet te braaf zijn. Juist niet, want anders bereik je niks. Provoceren hoeft ook weer niet, want je moet wel met andere partijen in gesprek blijven. Ik lees altijd vrijwel alle artikelen en zou het blad niet willen missen. Oude bladen bewaar ik – ze gaan niet bij het oud papier. Nee, Wantij moet gewoon doorgaan en zeker niet vervangen worden door een digitale nieuwsbrief, want op het internet zie je door de bomen het bos niet meer.”

Henk Nijssen, Middelburg: “Ik vind Wantij over het algemeen leuk lezen en informatief. Je leest over onderwerpen die je interesseren en waarover je niet altijd zoveel weet. Over dezelfde onderwerpen staan natuurlijk ook artikelen in de kranten, maar kranten vertrouw ik niet altijd. Je kunt er niet vanuit gaan dat alle informatie klopt, of soms staat er maar de halve waarheid in. Wat dat betreft schat ik Wantij hoger in. De standpunten mogen best scherp geformuleerd zijn, maar niet op de manier zoals in de jaren zeventig in De Gouden Delta.

Ik heb dat blad gekend, een zeer kritisch blad, maar het was toen ook een andere tijd dan nu. In die tijd was de milieubeweging een soort tegenbeweging, nu is het een meedenk- en bewustmakingsbeweging. Meepraten levert veel meer op dan overal bezwaar tegen maken. Maar de ZMF moet wel scherp blijven. Af en toe de zaak opschudden mag best. De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt opgediend, maar heet opdienen kan geen kwaad.”

Gert-Jan Verburg, ’s-Gravenpolder: “Ik lees Wantij globaal. Door andere bezigheden en een groot aanbod van andere bladen en literatuur ontbreekt de tijd om alles te lezen. Over kernenergie en de opslag van radio-actief afval lees ik alles, omdat ik me in het verleden met deze onderwerpen heb bezig gehouden. Dan wil je weten wat nu de opvattingen zijn, want die kunnen in de loop der jaren verschuiven. En andere actuele onderwerpen zoals de WCT volg ik ook. Wantij is een degelijk blad met goed gefundeerde artikelen. Daar heb je meer aan dan aan opgeklopte verhalen. Qua lay-out en typologie zijn nog wel verbeteringen mogelijk. Het zou er iets aantrekkelijker uit mogen zien, als het maar niet ten koste van de inhoud gaat” ● Lex Kattenwinkel is medewerker van de Wantijredactie.

N 57

N 57: Waar een wil is komt geen weg Jan Moekotte

In Veere bestaat verzet tegen de nieuwe N 57. Het bestuur van GroenLinks afdeling Veere en een aantal particulieren,

De N 57 is een Rijksweg die Rotterdam over de deltadammen met de A 58 op Walcheren verbindt. Rijkswaterstaat wil al jaren een nieuwe N 57 op Walcheren die verkeersveiliger is en de overlast voor omwonenden vermindert. Het Tracébesluit daarover werd bijna 10 jaar geleden vastgesteld en heeft eind 2007 als uiterste houdbaarheidsdatum. De nieuwe weg snijdt tussen Vrouwenpolder en Serooskerke een paar bochten af op het bestaande tracé en wordt, om gelijkvloerse kruisingen te voorkomen, deels boven het maaiveld (lees verhoogd) aangelegd. De nieuwe N 57 zal ook niet meer door, maar langs Middelburg lopen en vierbaans, met een tunnel onder het Kanaal door Walcheren, aansluiten op de A 58 bij Nieuw en St. Joosland.

verenigd in het Platform N57, dienden bezwaren in bij de Raad van State. Joep Vergroesen is een van de bezwaarma-

Kaart tracé N57. Bron Rijkswaterstaat

kers. Hij is eigenaar van een pannenkoekenrestaurant in de molen van Serooskerke aan de huidige N 57. Wantij vroeg Vergroesen en GroenLinks naar hun bezwaren. Foto’s: Jaap Wolterbeek

Een vraaggesprek met Joep Vergroesen is een kanotocht op snelstromend water. Wat hem drijft is eigenbelang en het gevoel dat hij belazerd wordt. Vergroesen: “Ik kan er niet tegen dat ik word voorgelogen Als mijn kinderen zich zo zouden gedragen als Rijkswaterstaat, dan kregen ze klappen. Deskundigen, ingehuurd door Rijkswaterstaat, beweerden bij de Raad van State, zo ongeveer onder ede, dat vrachtverkeer uit Rotterdam over de N57 meer rijtijd kwijt zou zijn dan over de snelweg langs Bergen op Zoom. Leugens! We hebben het nagerekend en daarbij dezelfde routeplanner gebruikt. Op alle trajecten kwamen we tot gelijke resultaten, behalve waar de N57 deel van het traject uitmaakt! Om na te gaan of Middelburg wel zo’n flessenhals is als beweerd wordt, reed ik op de motor achter vrachtwagens aan. Ik klokte hen bij MacDonalds als ze Middelburg inreden en opnieuw als ze aan de noordkant de stad weer uitreden. Daaruit bleek dat Middelburg niet lang zo’n tijdrovend obstakel vormde als werd voorgesteld. De Raad van State schoof onze cijfers van tafel als “niet wetenschappelijk”.

e

Snelste verbinding “Maar mij maken ze niks wijs. Ik ben ervan overtuigd dat de nieuwe N57 de snelste verbinding is voor vrachtverkeer

Joep Vergroesen fulmineert tegen de

tussen de Maasvlakte en de havens langs de Belgische en Franse kust. En let op hè, ... die Tweede Maasvlakte komt er. Verder voorspel ik je dat als die N57 er eenmaal ligt, knelpunten op die route in een mum van tijd worden opgelost. Dan worden de toegangsweg naar de Westerscheldetunnel en de Tractaatweg vierbaans en krijgt Sluiskil zijn vierbaanstunnel. Als ze mij eieren, melk en bloem voorhouden, ben ik niet verbaasd als daar later beslag van gemaakt wordt. Met ingrediënten als vierbaanstunnels, turborotondes en de status “Rijksweg” maken ze van de N57 een snelle transportas.”

Fijn stof “Ben ik te koop? Lig ik dwars om er financieel beter van te worden? Nee, Rijkswaterstaat heeft me inderdaad van alles geboden, maar ik neem geen zwijggeld aan. Ik heb grote moeite met gedram en leugenachtigheid. De Raad van State gaf ons gelijk in 2006. De Provincie Zeeland had het bestemmingsplan van Veere niet mogen goedkeuren in verband met de wetgeving ten aanzien van fijn stof. In een nieuw bestemmingsplan is geprobeerd een en ander te repareren. Zo kwam er, omwille van de rust op de begraafplaats in Serooskerke, ook een geluidswal. De Provincie heeft, met uitzondering van die geluidswal, ook dat nieuwe bestemmingsplan goedgekeurd. Ik beschuldig Rijkswaterstaat en de

aanleg van de N57

onderzoeksbureaus van manipulatie en bedrog, van gegoochel met cijfers. Het rapport van E-Connection, een bureau gespecialiseerd in wind en windhandel, over de effecten van een geluidswal op de molen, hebben we aan flarden geschoten. Gedeputeerde Staten voelt nattigheid, want waarom zouden ze anders nou net aan die geluidswal goedkeuring onthouden? En nu, vlak voordat het doek valt, beweert Rijkswaterstaat opeens dat er voor de aanleg nog 20 miljoen ontbreekt. Ja, dat past goed in een scenario om met opgeheven hoofd het strijdtoneel te kunnen verlaten als de Raad van State ons straks weer gelijk geeft.”

Top drie GroenLinks In de provincie zat GroenLinks niet op een lijn. Enkel de afdeling Veere maakt bezwaar tegen de weg. Midelburg bleek voor. Fractievoorzitter van GroenLinks/ PvdA in de gemeenteraad van Veere, Peter Louwerse, brengt de bezwaren van zijn partij tegen de nieuwe N 57 in de vorm van een top drie. Op één: De aantasting van het land-

schap. Louwerse: “Ons eeuwenoude Walcherse landschap hoeft echt niet zo grondig op de schop moet als Rijkswaterstaat voor ogen heeft.” Op twee: De barrièrewerking. Louwerse: “Nu kun je nog op elk B- weggetje

Walcheren doorkruisen, straks lopen veel van die weggetjes dood”. Op drie: De geluidsoverlast en de kwaliteit van de lucht. Louwerse: “Het vrachtverkeer zal ontegenzeggelijk toenemen. Meer vrachtwagens betekent natuurlijk ook meer lawaai en meer vervuiling.” Verkeersveiligheid Voorstanders verwijten Louwerse dat hij onvoldoende oog heeft voor verkeersveiligheid. Louwerse pareert die verwijten met cijfers van Rijkswaterstaat zelf. Daaruit blijkt dat de afgelopen 20 jaar de drukte op de N 57 is toegenomen (van 9000 naar 11500 voertuigen per dag), maar dat het aantal ongelukken, relatief en absoluut, is afgenomen. Alleen al op grond van die cijfers vindt Louwerse het dus vreemd dat Rijkswaterstaat de nieuwe N57 nodig vindt vanwege verkeersveiligheid.

Tiny Polderman, raadslid voor GroenLinks in de gemeente Veere, zegt jarenlang een nogal eenzame strijd te hebben gevoerd. “Pas toen de Raad van State ons op onderdelen gelijk gaf, kwam er wat waardering. Ik heb me eigenlijk al die tijd vooral gesteund gevoeld door de ZMF” ● Jan Moekotte is lid van de Wantijredactie.

Handhaving

Axel scheurt Jan-Eelco Dijk

Voor de één staat

motorcross voor

spanning, sensatie en romantiek. Voor de ander is de wedstrijd van de plaatselijke crossclub een voortdurend terugkerende bron van hinder. In Axel behoren veel omwonenden tot die laatste categorie. Tijdens wedstrijddagen wordt het leven in de plaats beheerst door het gescheur van motoren.

Veel bewoners waren dan ook niet blij toen de motorcrossclub een milieuvergunning aanvroeg voor een uitbreiding van de activiteiten. De club wilde veel meer uren kunnen crossen. Ook wilde men tijdens wedstrijden veel meer motoren in de baan. Alles bij elkaar vroeg de sportvereniging een verdubbeling van het aantal crossuren aan.

v

Lawaaisporten De provincie besloot de uitbreiding te weigeren. De gedeputeerden (GS) deden in hun besluit een beroep op het provinciaal milieubeleidsplan. Dit is een plan waarin de provincie het milieubeleid voor een aantal jaren uiteenzet. In het Zeeuwse milieubeleidsplan “Groen Licht” stond dat een terughoudend beleid werd gevoerd ten aanzien van lawaaisporten. Geluidsruimte De crossclub ging tegen de weigering van de provincie in beroep en kreeg gelijk van de Raad van State. Op zichzelf mag de provincie wel een beroep doen op het provinciaal milieubeleidsplan, maar in dit geval was dat plan volgens de staatsraden wel erg algemeen geformuleerd. Bovendien gelden voor grote motor-

Foto: Jaap Wolterbeek.

crossterreinen ook de bepalingen van de Wet geluidhinder. Die wet is speciaal om grote lawaaimakers te reguleren. Op basis van deze wet is een fictieve zone om het crossterrein heen gelegd, waarbinnen niet meer dan 50 decibel aan geluid mag worden gemaakt door de crossers. Hoewel een uitbreiding van de milieuvergunning werd aangevraagd, leidde deze uitbreiding van het aantal crossuren niet tot een overschrijding van de 50 decibel binnen de zone, aldus de Raad van State. Er was dus nog wat geluidsruimte over die door het crossterrein voorheen niet was gebruikt.

Nieuw milieubeleidsplan Nu de Raad van State de beslissing van GS heeft vernietigd, moet de provincie een nieuw besluit nemen op de vergunningaanvraag. Omwonenden menen dat de uitspraak van de Raad van State de mogelijkheid biedt om opnieuw uitbreiding van de vergunning te weigeren. Er is inmiddels een nieuw milieubeleidsplan door Provinciale Staten vastgesteld, waarin klip en klaar is opgenomen dat er geen mogelijkheden meer zijn voor uitbreiding van lawaaisporten als motorcross. Daarbij heeft de Raad van State niet geoordeeld

dat een uitbreiding altijd moet worden toegestaan als wordt voldaan aan de eisen van de Wet geluidhinder. Op zichzelf kan met een beroep op het milieubeleidsplan een strengere geluidsnorm worden opgelegd dan de zone van de Wet geluidhinder toestaat. De Raad van State viel over het feit dat het oude plan te algemeen geformuleerd was. In zoverre kon dat plan niet dienen als rechtvaardiging van strengere normen, aldus de Raad van State. Die formulering laat dus duidelijk de deur open voor een nieuwe weigering van de uitbreiding.

Voor omwonenden staat vast dat als de provincie hun stad leefbaar wil houden, de uitbreiding van de milieuvergunning opnieuw geweigerd wordt. Het zou nog mooier zijn als de provincie serieus werk maakt van de verplaatsing van het crossterrein naar... ●

Jan-Eelco Dijk is als advocaat werkzaam bij Spuistraat 10 Advocaten in Amsterdam. Hij verleent rechtshulp aan milieugroepen in onder andere de provincie Zeeland.

wAARDEvol

Oudste Zeeuwse land ligt langs de grens met Vlaanderen Anke van der Geest Als je in Zeeuws-Vlaanderen langs de Belgische grens

Foto’s: Anke van der Geest.

loopt of fietst, zie je een golvend landschap, dat (behalve het duinlandschap) opmerkelijk anders is dan de rest van Zeeland. In feite is dit het oudste Zeeuwse land. De rest van de provincie is later flink omgewerkt door erosie en sedimentatie.

In het laatst deel van de ijstijden, circa 70.000-10.000 jaar geleden (Weichselien), was Nederland niet meer bedekt met landijs. Het ijs dat nog wel tot in Noord-Duitsland reikte, zorgde bij ons voor een poolwoestijn. Dat betekende kou, harde winden, wilde rivieren en vooral veel stuivend zand. Dat zand was ruimschoots aanwezig op de bodem van de brede rivierbeddingen van Maas, Rijn en Schelde. Die rivieren hadden een ander karakter dan de tamme, meanderende rivieren van ons huidige tijdperk (Holoceen). Door de kou waren er minder planten die de bodem bedekten. Het gevolg was dat het zand ging stuiven. Een groot deel van Nederland werd met dit zand bedekt, vandaar de naam dekzand.

i

Invloed van de zee In Zeeland is dat dekzand grotendeels weggespoeld of bedekt door nieuwe afzettingen (zand, klei, veen). Maar langs de grens met België is nog een aantal dekzandruggen bewaard gebleven. Tussen Overslag en Clinge, rond Hulst en in westelijk Zeeuws-Vlaanderen tussen Heille en Biezen, bleven de dekzanden gespaard van totale vernietiging. De dekzandrug ten noordoosten van Hulst liep tot ongeveer 700 na Chr. zelfs tot in het land van Saeftinghe en verhinderde zo nog een tijd dat de Schelde een meer westelijke loop aannam. In die tijd stroomde de Schelde noordelijk langs Bergen op Zoom. Maar de zee won aan invloed. Die invloed reikte uiteindelijk tot aan de huidige grens met België. Kreken ontstonden en door-

Hulst

Axel

kruisten het gebied. De dekzanden verdwenen in zee of werden bedekt met mariene (zee)zanden en klei.

De zandgronden die overbleven, zorgden voor droge voeten. Dat is nog te zien aan de ligging van de dorpen en wegen langs de grens van Zeeuws-Vlaanderen. De licht glooiende velden (max.+4.00 m. NAP) en de resten van de kreken zorgen in het huidige landschap voor een mooie afwisseling ●

Heikant

Koewacht Rode Sluis

Dekzanden rond Koewacht

Anke van der Geest is lid van de Wantijredactie.

De voorloper

Schumen in Hoofdplaat Peter Maas

Hoofdplaat Foto: Peter Maas.

De dorpsraad van Hoofdplaat stuurde een inzending in voor de prijsvraag van Landschapsbeheer Nederland: ‘Creëer je eigen ommetje’. Dit ommetje is volgend voorjaar voor een belangrijk deel gerealiseerd. De voorloper neemt er nu al een kijkje.

Automatisch loop ik het ommetje tegen de klok in. Dat heb ik ook altijd als ik over de bloemdijken struin. Waarom is me een raadsel. Waarom kunnen schaatsers alleen maar linkse bochtjes maken? Het zal wel iets met hersenhelften te maken hebben.

a

Absolute stilte Nog even genieten van de zwaluwen die overvliegen. Het is een groepje van wel vijftig huiszwaluwen. De natte bietenbladeren reiken tot aan mijn knieën. Vóór me schijnt de zon, maar achter me neemt het grijs van de wolken indrukwekkende vormen aan. De wind wakkert aan. Als ik m’n papier maar droog houd, denk ik, want de rest kan er allemaal wel tegen, en ik loop verder langs de watergang. Het polderpeil is laag. De drooggevallen modderige bodem vormt een ideaal plekje voor steltlopers. Er zitten enkele zwarte ruiters, groenpootruiters, watersnippen

en oeverlopers. Af en toe moet je hier stilstaan om de absolute stilte tot je te laten doordringen. Luisteren naar het water dat uit een drainagepijp druppelt. Het veld met aardappelen is gerooid. De herfst komt er onverbiddelijk aan. Een eindje verderop loop je door het dorpsbos. Struiken hangen vol met bessen: Gelderse roos, rode kornoelje, hondsroos, vlier, sleedoorn en liguster. Onder de struiken bloeit een wespenorchis. Ik heb nu het polderlandschap gezien en de beschutting van een klein bos ervaren.

Scheldedijk Maar het ommetje rond Hoofdplaat speelt zijn sterkste troef pas uit wanneer je de hoge Scheldedijk opklimt. Voor je ligt de Westerschelde en die verveelt nooit. Bij helder weer zie je links de woontorens van Breskens en helemaal rechts die van Terneuzen. Ook zie je aan de overkant de torens van Vlissingen, de fabriekspijpen

van het Sloe en de koepel van de kerncentrale. In het oosten wolkt Dow. Door heel Zuid-Beveland kun je de hoogspanningsmasten volgen. Toch trekt vooral de natuur je aandacht. Boven het smalle schor baltst een graszanger. Met wat geluk zwemt er een zeehond voorbij. Ieder klein stipje op de slikken in de verte is een steltloper. Die bouwt hier en nu zijn vetreserves op voor de grote reis naar Mauritanië. Dit zijn de plekjes waardoor een ommetje langer duurt dan gepland. Hier wil je blijven plakken.

Er staan aangenaam veel bankjes bovenop de dijk. Vanaf deze hoogte kun je trouwens heerlijk ‘schumen’ in achtertuintjes. Hoofdplaat is nog een echt dorp in de meest positieve zin van het woord. Iedereen creëert hier zijn eigen stekkie. Als mensen elkaar hier op straat tegenkomen, dan maken ze nog een praatje met elkaar. Waarom zou een mens ooit verder weg willen dan Hoofdplaat? ● Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

Berichten

Ledenvergadering 20 november 2007 Op 20 november a.s. vindt er weer een Ledenvergadering van de ZMF plaats. Iedereen is hiervoor van harte uitgenodigd. Uit de vorige ledenvergadering kwamen geluiden vanuit de achterban dat de Ledenvergadering best wat aantrekkelijker ingericht kon worden. Hier hebben we absoluut naar geluisterd en we zijn op dit moment bezig met een spannend concept. Zodra we meer informatie hebben, wordt het op onze website: www.zmf.nl geplaatst. Houd de site dus in de gaten en noteer de datum 20 november alvast in je agenda. Agenda:

1. Opening/mededelingen 2. Bespreking van het verslag van de meivergadering 3. Vaststellen werkplan en begroting 2008 4. Bestuursverkiezing: Jeroen Krapels en John van Vliet worden voorgedragen als nieuw bestuurslid 5. Rondvraag en sluiting Stand van zaken: natuurpakket Westerschelde Overleg tussen de provincie, de landbouwsector en de natuurbeweging leverde een conceptovereenkomst op over de 600 ha natuurontwikkeling: 300 ha ontpoldering (Hedwigepolder en Zwin) en een vertraagde invulling van de natuurplannen voor het middendeel van de Westerschelde. De ZMF ging met pijn in het hart akkoord met dit schrale pakket, op voorwaarde dat de overige partijen er expliciet mee zouden instemmen. De landbouwsector eiste echter vrijwilligheid bij de uitvoering en verwierp het ‘akkoord’. De provincie lijkt nu te gaan voor een minimale versie van het akkoord. De ZMF is daar op tegen, omdat er: (1) geen steun is van de andere partijen en dus geen compromis

(2) de nadere invulling van de natuur voor het middendeel van de baan lijkt. Met deze minimale invulling is de schraalheid van het pakket voor de ZMF onder een kritische grens gekomen. De impasse rond de invulling van de 600 ha estuariene natuur duurt dus onverminderd voort. (VK) Oproep: “Mag het licht uit?” Op 27 oktober 2007, als de zomertijd plaats maakt voor de wintertijd, organiseert de ZMF voor de derde maal de Nacht van de Nacht. In deze nacht vragen wij aandacht voor de schoonheid van de duisternis. Zonder duisternis geen schoonheid dus daarom vragen wij u: “Mag het licht uit?”. Deze vraag is gericht aan zowel particulieren als bedrijven, instellingen en overheden. U bent ook van harte welkom bij een van de vele activiteiten die op de Nacht van de Nacht georganiseerd worden. In deze Wantij vindt u een folder met meer informatie over de activiteiten en de locaties. Voor een actueel overzicht kunt u ook kijken op: www.nachtvandenacht.nl (ME) Digi nieuws Website Binnenkort gaat de vernieuwde website van de ZMF de lucht in. Het adres www.zmf. nl blijft gewoon hetzelfde. Wat verandert er? Meer natuur- en milieunieuws in een kortere tijd, dat betekent meer updates, meer participatie (elke maand een peiling) en meer nieuws. Nieuw op de website is de lidorganisatie van de maand. Op deze pagina wordt elke maand een lidorganisatie in het zonnetje gezet. De lidorganisatie vertelt op deze pagina, wie zij zijn en wat zij doen en gaat dieper in op hun relatie met de ZMF. Nieuwsbrief

Vele leden hebben zich al aangemeld voor de nieuwsbrief van de ZMF. Wilt u de nieuwsbrief ook ontvangen? Kijk dan op onze website en meld u aan. Eind oktober verschijnt de eerste editie.

Jaarverslag Het jaarverslag 2006 staat online! Een jaar met ups en downs. Een jaar van gevoelige dossiers en met emoties. Een jaar van successen, zoals het winnen van de Zeeuwse Milieuprijs. Downloaden dus! (JD) Reactie Total op artikel ‘Ondergronds’ “Bij het lezen van Wantij 'Ondergronds', uitgave december 2006, werden wij onaangenaam getroffen door enkele vermeldingen betreffende ons bedrijf in het artikel op bladzijde 10/11 die ons inziens een verkeerd beeld scheppen van onze ondergrondse pijpleidin-

gen en het beheer daarover.Het commentaar bij de foto van A.J. Boterenbrood vermeldt: 'De 20" duims transportleidingen van de steiger van Total lekten op diverse punten. 'Feitelijk was er sprake van lekkage op twee punten in één van de leidingen in het najaar van 2002. Deze leiding en een tweede, niet lekkende, leiding zijn in 2003/4 geheel vernieuwd. In de vetgedrukte alinea op bladzijde 11 wordt vermeld: Op basis van de Provinciale Milieuverordening vond in Zeeland een inspectie van de leidingbeheerders plaats. Gasunie, Air Lquide en Air Products en Shell beschikken

Per abuis is er in de vorige Wantij een begroting opgenomen, dit was helaas niet de bedoeling. Hierbij de verkorte staat van baten en lasten 2006.

Berichten

Hij concludeert dat de ZMF een negentiende-eeuwse visie heeft op de relatie mens en natuur en illustreert dit enkel met negatieve verhalen. Zijn kijk laat blijkbaar geen positieve voorbeelden toe, terwijl die toch het werk van de ZMF kenmerken. Bedoeling

over een goed functionerend leidingbeheerssysteem. Dat van Zebra pijpleiding en Total is voor verbetering vatbaar.Ter informatie:De Provincie Zeeland heeft in het voorjaar van 2003 een onderzoek uitgevoerd naar de beheerssystemen voor pijpleidingen bij de beheerders in Zeeland, waaronder Total. Hierbij is gebruik gemaakt van een niet formeel van toepassing zijnde vragenlijst gebaseerd op het BRZO.Total was op dat moment doende zich aan te passen aan de toepasselijke norm in ontwerp NEN 3650. De huidige regelgeving voor transportleidingen is gebaseerd op NEN 3650 versie 2003 en het beheerssysteem van Total voldoet hieraan reeds sinds begin 2004.Eind 2004 heeft de Provincie Zeeland alsnog de resultaten van het inmiddels achterhaalde onderzoek uit het voorjaar van 2003 gepubliceerd. Wij hechten eraan met de ZMF een goede en open relatie te onderhouden, zoals ook blijkt uit het handhaven van onze ondersteuning van uw organisatie zelfs in tijden dat u in onze milieuvergunning niet realiseerbare eisen wilt laten opnemen. In een dergelijke relatie past ook, dat bij berichtgeving over ons bedrijf, er verificatie plaatsvindt van de vermeende feiten. Dit basisprincipe voor iedere zichzelf respecterende redactie is o.i. ook in op zijn plaats in een blad als het uwe.Wij hopen dat ons commentaar kan bijdragen aan de kwaliteitsverbetering van uw blad

en zijn graag bereid tot overleg met u. Met vriendelijke groet, C.A.R. (Stan) Wullems Total Raffinaderij Nederland N.V. Technical Director

Ik vraag me af welke bedoeling Slager heeft met deze karikatuur van de ZMF die de waarheid zo te kort doet. Slager lijkt er aan voorbij te gaan dat de wereld van nu een andere wereld is dan die uit de roemruchte actiejaren van zijn Gouden Delta. De reële gevaren voor natuur en milieu, de opstelling van de burger en de totstandkoming van het beleid, zijn fors veranderd. Logisch dat de ZMF haar strategie daar op aanpast.

Voorbeelden

Met een aantal voorbeelden geeft Slager vertekende en bevooroordeelde meningen weer. Geen feiten. De ZMF heeft bijvoorbeeld onderhandeld over acceptabele voorwaarden voor een WCT. Maar het kwam nooit tot een akkoord. Toen het Kabinet koos voor de tweede Maasvlakte hebben Thijs Kramer en ondergetekende aan Philippen en Bruinooge in een viermansgesprek scherp duidelijk gemaakt: “Wij serveren de WCT af.” Met de aansluiting van Zeeuwind is ons standpunt tegen verspreide turbines niet veranderd. In het stuk over ontpoldering verzwijgt hij onze notie dat de afweging van ieder mens anders kan zijn, zoals in het geciteerde stuk van de ZMF staat.

Naschrift redactie:

Het rapport waarop de schrijver het artikel mede baseerde, is indertijd in Gedeputeerde Staten vastgesteld. Je kunt zeggen dat dit rapport nu gedateerd is en Total op punten verbeterd is. Inderdaad is er richting NEN 3650 een verbetering doorgevoerd, en dat was ons inziens hard nodig ook! De ZMF kijkt kritisch naar de vergunningen van de grote bedrijven. Dus ook van Total. Daarbij zet de ZMF in op realisatie van de best beschikbare technieken. Dat zijn eisen waar het bedrijf volgens wet- en regelgeving aan moet voldoen. We beseffen dat het hierbij gaat om grote investeringen die soms ‘au’ doen. Tendentieuze ZMFgeschiedschrijving van Kees Slager In het nieuwe Zeelandboek nr.11 geeft Kees Slager in opdracht van de redactie, een beschouwing over de positieverandering van de ZMF in de laatste decennia. Volgens Slager “heeft de ZMF de overlegcultuur omarmd en vindt ze vogels belangrijker dan mensen.” De milieufederatie zou gelegenheidsargumenten gebruiken en bevoogdende standpunten hanteren in de taal van de bestuurder.

Overleg en resultaten

Het lijkt alsof Slager ons verwijt dat we problemen liever oplossen met overleg dan met confrontatie. Hij verwijt ons dat we opkomen voor vogels. Tsja, dat gebeurt als je belangenbehartiger voor natuur en milieu bent. Wat is er mis mee als de Raad van State ons gelijk geeft? Opportunisme zou onze maat zijn bij het maken van keuzen, terwijl we in lastige dossiers wikken, wegen en besluiten in samenspraak met de achterban. De mens zou voor ons niet tellen, terwijl de ZMF sinds jaar en dag duurzaamheid als doelstelling heeft met een balans tussen mens, ecologie en economie. En ja, we spreken soms bestuurlijke taal tegen bestuurders. We willen geen spraakverwarring, wel resultaten.

Kees Slager / Tjeu van Mierlo Confrontatie over geschiedschrijving ZMF. Foto’s: ZMF/Jaap Wolterbeek

Slager heeft zich vanaf de zijlijn gebogen over de ZMF, zonder te analyseren waarom de ZMF de dingen doet díe ze doet. Het had hem gesierd als hij zijn informatie met die van de ZMF had gewisseld. Wij staan daar altijd meer dan open voor. Dan had hij misschien ook begrepen waarom Zeeuwse vissers nu nog maar 20 miljoen kilo mossels uit de Waddenzee halen in plaats van de 80 in 1970. De geschiedschrijving van de ZMF vraagt om een scherpere blik dan het gekleurde verhaal van de ‘participerende journalist’ Slager. Tjeu van Mierlo, directeur Zeeuwse Milieufederatie.

Advertenties

De voetafdruk van

Gedeputeerde Marten Wiersma:

‘Het is ongelijk verdeeld’ Gerda Spaander

Sinds de verrassend verlopen formatie is Marten Wiersma voor GroenLinks gedeputeerde met o.a. energie en klimaat in zijn portefeuille. Heeft hij een bescheiden voetafdruk? Ja, wat betreft zijn koopgedrag, minder als het over eten gaat.

Op de website van de Provincie staat ‘klussen’ vermeld als een van Martens hobby’s. Dat zien we op zijn ruime erf in ’s- Heer Hendrikskinderen. Hier een schuurtje, daar een dakopbouw, verder een serre (o.a voor de passieve zonne-energie en bescherming van een houten gevel), een vijver en een garage voor zijn brandweerauto. Die heeft hij eigenhandig omgebouwd tot kampeerauto. Bij al dat klussen probeert Marten zoveel mogelijk gebruik te maken van tweedehands materialen. “Vroeger deed ik dat ook om het geld, tegenwoordig vind ik het een sport om zo aan mijn spullen te komen. Daar is internet heel handig voor.” Sommige meubelen zijn ook tweedehands. Als er eens iets nieuws komt, moet dat lang meegaan. Tevreden wijst Marten op de keukentafel waarvan het onderstel van de straat komt.

h

Met de trein meer contact Op vakantie gaan Marten en zijn echtgenote Thea voor een deel met de brandweerauto. Daarnaast vinden ze het prettig om de trein te nemen, zoals de laatste keer naar het noorden van Noorwegen. “Voor ons is het een ontspannen manier van reizen. Je hebt meer contact met anderen. Zo heb ik op die laatste reis met een Noorse arts gesproken over hoe die Noren zo’n lange donkere winter overle-

Marten Wiersma

ven.” Voor zijn werk neemt Wiersma als het beter uitkomt gewoon zijn eigen auto i.p.v. de auto met chauffeur die hem als gedeputeerde ter beschikking staat.

Papier Een flink deel van zijn voetafdruk komt voor rekening van het voedsel. Hij heeft een tijdlang geen vlees gegeten. Maar uiteindelijk is hij daarvan afgestapt, want hij miste het vlees te veel. Zijn papier’consumptie’ is minder dan je van een gedeputeerde kan verwachten. “Ik ben wel lid van een aantal organisaties, maar ik zorg dat ze me geen papier sturen. Ik heb toch geen tijd om dat allemaal te lezen. En als het nodig is, kan ik op internet aan mijn informatie komen.” Toekomst aan biomassa Marten Wiersma’s voetafdruk beslaat een kleine 4 hectare, net onder het Nederlandse gemiddelde. Tevreden? “Ja, omdat het onder het gemiddelde is. Nee, omdat je ook aan mijn voetafdruk ziet, dat we in een wereld leven waarin het ongelijk verdeeld is.” We stappen gelijk over naar een hoger

Foto: Peter Maas

niveau, want we willen weten hoe een energie-gedeputeerde de toekomst ziet. “De technologie moet veel verder worden ontwikkeld. We hebben nu bij wijze van spreken een houten loopfiets, maar we moeten naar een high-tech Tour de France fiets toe. Biomassa moet ons niet alleen brandstof leveren, maar moet net zoveel toepassingen gaan vinden als de olie. In Zeeland hebben we daarvoor zowel veel chemische kennis bij de hand, als de biomassa uit de landbouw. De natuur hoeft niet in de knel te komen als we het verstandig doen. De waarde van de natuur is inmiddels erkend” ●

Bereken zelf uw voetafdruk op www.voetenbank.nl. Gemiddelde Noord-Amerikaan Gemiddelde Nederlander Gemiddelde wereldburger Eerlijke Aarde aandeel

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.

9,5 ha 4,7 ha 2,3 ha 1,7 ha