HH

24 Actueel

Tekst: Roel Smit, foto: Adrie Mouthaan/HH

FORUM 22 mei 2008

‘Links is conservatief’ In de oppositiebanken is Alexander Pechtold met D66 bezig aan een comeback. De partij is al lang geen ‘bijwagen’ meer van de Partij van de Arbeid, want “links is tegenwoordig conservatief”, zegt Pechtold. En politici worden te snel afgefakkeld. Visieloosheid en stilstand regeren.

Dit kabinet gijzelt elkaar in nietsdoen Hervormen en innoveren hard nodig Serieus kijken naar kernenergie

“Het ziet er naar uit dat Lazarus toch echt voor de derde keer gaat opstaan.” Dat zei Alexander Pechtold (42), leider van D66, half april tijdens zijn partijcongres. Pechtold heeft gelijk. Na de eerste wedergeboorte van D66 onder Jan Terlouw in 1981 en de tweede eind jaren tachtig na de terugkomst van oprichter Hans van Mierlo, lijkt de partij opnieuw bezig aan een comeback. In 2006 – na een paar jaar regeren met cda en vvd – kelderde D66 naar drie schamele zetels in de Tweede Kamer. Hans van Mierlo twijfelde publiekelijk aan het bestaansrecht van de partij. Afgelopen weekeinde voorspelde Maurice de Hond voor het D66 van Alexander Pechtold echter al weer 14 Kamerzetels. Wat is het geheim van Alexander Pechtold? “Ik heb geen geheim. Ik ben lid van een partij die volgens mij de potentie heeft zo’n 10 procent van de kiezers achter zich te krijgen. Jazeker, dat zijn vijftien zetels. Natuurlijk was het twee jaar geleden opnieuw kantje boord. D66 moet leven met schommelingen in de aanhang. Die aanhang bestaat uit vrijzinnig democraten, sociaal liberalen, zonder ideologie, wel met idealen. We hebben geen klakkeloze achterban. We hebben geen meneer pastoor of vakbond, die de mensen zegt wat ze moeten stemmen.” Die comeback zal toch ook aan de persoon Pechtold liggen. “De persoon wordt steeds belangrijker, dat geef ik toe. Maar dat kan bij D66 nooit het enige zijn.”

Misschien speelt mee dat u in de oppositie zit. Als D66 gaat regeren, gaat het altijd bergafwaarts. Wat leert u daaruit? “Dat we iets minder naïef, iets professioneler politiek moeten bedrijven als we gaan regeren. Soms moeten we echt iets meer op zetels spelen. De vorige keer, tijdens Balkenende-2, wilden we in een paar jaar tijd alles overhoop halen. En dat in een periode dat het met de economie helemaal niet goed ging. De wao, de zorg, het prepensioen, het kiesstelsel, het hele onderwijssysteem. Achteraf zeg ik dat we het beter in volgorde hadden kunnen zetten en niet alles tegelijk hadden moeten doen. Maar zo zijn we bij D66 niet. Als we het hebben over huurliberalisering en hypotheekrenteaftrek, dan denken wij niet meteen aan de zetels die zulke onderwerpen op korte termijn gaan kosten. Anderen doen dat wel, zijn veel meer berekenend. Als je de aow-leeftijd gaat verhogen, dan kost dat op korte termijn heel veel zetels.” Dus u levert straks uw uitgangspunten in om te gaan regeren. “Helemaal niet, maar je kunt best temporiseren. Eerst doen we dit en dan doen we dat. Anderen doen dat ook. Als het te erg gaat worden, stoppen ze even met de idealen en werken ze even aan die zetelaantallen.” “Tegelijk zeg ik ook: je moet niet bang zijn als je wilt regeren. D66 zal altijd een kwetsbare partij blijven, omdat we dingen willen waar anderen nog niet aan toe zijn. We krijgen dus vaak als eerste een tik, maar aan de andere kant blijkt onze veerkracht altijd weer heel groot. Kijk naar de laatste tijd: ik had deze snelle terugkeer niet durven voorspellen.” Bent u al klaar om mee te doen aan een volgende regering? “We zijn daar druk mee bezig. En daar zijn ook redenen voor. De drie traditioneel grote partijen kunnen geen meerderheid meer vormen. Een volgend kabinet lijkt dus uit minimaal vier partijen te gaan bestaan, misschien wel een soort regenboogcoalitie. Een minderheidskabinet, dat veel in onderhandeling met het parlement moet regelen, zou ook kunnen. Het lijkt me heel aantrekkelijk weer eens een

e

25

26

FORUM 22 mei 2008

kabinet te vormen met veel types van buiten de politiek. Ook mensen uit het bedrijfsleven. Die moeten zich dan misschien het eerste halfjaar elke dinsdag in de Tweede Kamer verantwoorden voor al te frivole uitspraken, maar dat moeten we dan maar op de koop toenemen.” Waar haalt u goede mensen vandaan? “Ik nodig mensen nu al uit, ik laat zien dat ik op zoek ben naar talent. Niet alleen naar jonge mensen, maar ook naar meer uitgebalanceerde types. Niet alleen voor een even­ tuele volgende regering, maar ook voor het parlement en de ­gemeenteraden. We hebben die mensen ook nodig om visies te blijven ontwikkelen. Dat was één van de redenen dat D66 een eigen ‘commissie-Bakker’ (onder leiding van voormalig Kamerlid Bert Bakker, red.) laat kijken naar de werking van de arbeidsmarkt. Dat is ook de reden waarom ik dit najaar binnen de partij fundamenteel wil praten over onderwerpen als duurzaamheid, energie en kernenergie.” Gaat D66 zijn mening over kernenergie herzien? “Dit is niet het moment om daarover harde uitspraken te doen, maar we moeten er wel serieus naar kijken. De wereld verandert. Is kernenergie inderdaad alleen inzetbaar in een tussenfase op weg naar een duurzame energievoorziening, zoals in ons verkiezingsprogramma staat, of kan het meer zijn? Hoe lang gaan we nog door met fossiele brandstoffen? Wat doen we straks met zonne-energie en windenergie, gaan we die ook klakkeloos op dezelfde manier met accijns belasten?” Met uw politieke koers zit u vaak op de lijn van ondernemers. Vroeger was D66 vaak een bijwagen van de PvdA. Wat is er veranderd? “In de jaren zeventig en tachtig was links progressief. Nu is links vooral conservatief. Jan Marijnissen vindt het beroep van postbode een soort grondrecht. En dat in een tijd van e-mail. Hij denkt dat de postbode, die per uur duur wordt ­betaald, het kan winnen van de bezorger die het voor stukloon wil doen. Dat kun je wel willen, maar het zal niet ­gebeuren. Je bent dan de directeur van een fabriek van

Wie is Alexander Pechtold? 1965 1978 – 1985 1985 – 1986 1986 – 1996 1992 – 1997 1995 1994 – 2002 1997 – 2003 2002 – 2005 2003 – 2005 2005 – 2006 2006

Geboren in Delft Gymnasium-A te Rotterdam Rechtenstudie Leiden Kunstgeschiedenis Leiden Veilingmeester en adjunct-directeur Van Stockum’s Veilingen, Den Haag Diploma veilinghouder Gemeenteraadslid in Leiden Wethouder in Leiden Partijvoorzitter D66 Burgemeester van Wageningen Minister voor Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijksrelaties Fractievoorzitter D66 in Tweede Kamer

reken­linialen die zich erover verbaast dat mensen die dingen niet meer kopen.” “D66 houdt zich altijd bezig met thema’s waar de beweging is. In de loop der jaren hebben we de democratie op de agenda­gezet, het milieu, onderwijs. Nu zijn we de partij die zegt dat hervormen en innoveren hard nodig is. We zitten op thema’s waarvan de verandering moet komen. Tijdens paars (1994-2002, red.) leek de PvdA ook een beetje die kant op te gaan, maar dat is snel teruggedraaid.” vno-ncw-voorzitter Bernard Wientjes was gastspreker op uw partijcongres. “Ja, we hebben hem uitgenodigd. Ik voel dat onze agenda’s voor een groot deel matchen. Ik vind het belangrijk te laten zien dat samenwerken met ondernemers de toekomst is. Dat onderscheidt ons van PvdA en sp; zij zijn bezig de koek te verdelen, wij proberen die groter te maken. Als mevrouw Hamer van de PvdA haar zin krijgt, gaan we de arbeidsmarkt straks weer 200.000 mensen in een doorstap-, overstap-, ­instap- en uitstapbaan opdringen. Even de wind tegen en deze mensen staan weer als eersten langs de kant. Laten we er liever voor zorgen dat we de stap van niet-werken naar werken op een gezonde manier vergemakkelijken.” Hoe zou u het economisch beleid van Balkenende-iv typeren? “Stilstand, gevaarlijke stilstand. De totstandkoming van het regeerakkoord is een proces van negatieve onder­ handelingen geweest. Dat was niet goed. Als wethouder heb ik vroeger ook collegeonderhandelingen moeten voeren. Dan gaf je iedereen wat. De wethouder sportzaken kreeg kunstgrasvelden voor het korfbal, de wethouder cultuur kreeg een opknapbeurt voor de schouwburg, de wethouder sociale­ zaken mocht de arbeidsvoorziening voor verstandelijk ­gehandicapten een mooi pand aanbieden. Iedereen wat. Zo ben ik opgegroeid. Hoe maken we het mogelijk dat jouw ideaal én het mijne samen gerealiseerd kunnen worden.” “In deze coalitie ging dat anders, heel anders. Jij blijft af van de hypotheekrente, dan blijf ik af van de huurliberalisering. Jij blijft af van de topinkomens, dan blijf ik af van het ontslagrecht. Jij blijft af van de herkeuring in de wao, dan laat ik de Wajong met rust. Dat was negatief ruilen.” Met als consequentie? “Dat men elkaar nu gijzelt in het nietsdoen. We hebben een volstrekt uitgewoonde woningmarkt, een arbeidsmarkt­ beleid zonder visie, een infrastructuurbeleid dat kleine problemen niet kan oplossen en miljardenprojecten niet weet te beheersen. We hebben een ontspoord onderwijssysteem en het integratiedebat is verziekt.” “Het is allemaal angst en gebrek aan ambitie. Kijk naar dat angsthazige gedoe over die Polen en die Roemenen. Kijk ook eens naar onze eigen Antillen, die een geweldige economische stepping stone zouden kunnen zijn naar Noord-, Midden en Zuid-Amerika. Ze liggen 60 kilometer voor de Zuid-Amerikaanse kust, we hebben er al 350 jaar een relatie mee. Zie toch de kansen, ontwikkel daarop toch een visie. En zeur niet alleen maar over dat handjevol hang-Antillianen die onze steden verzieken.”

Martijn Beekman/HH

FORUM 22 mei 2008

“Durf ook in het onderwijs ambitie te hebben. Zorg ervoor dat één van de 25 topuniversiteiten van de wereld straks in Nederland staat. Maak dat tot een gezamenlijk doel. Nu ­halen we niet eens de top-vijftig.” D66 wil het ontslagrecht veranderen, net als het cda in het kabinet. Heeft het kabinet het verkeerd aangepakt? “Ik ben tegen verhullend taalgebruik. Heb het niet over moderniseren van het ontslagrecht als je weet dat een groot aantal werknemers van 52, 53, met een lang dienstverband daardoor een slechtere positie krijgt. Zeg dat je outsiders op de arbeidsmarkt meer kansen wilt geven. Erken tegelijk het probleem van die vijftigers. Doe daar wat aan, met scholing, desnoods met een tijdelijke financiële tegemoetkoming.” “Het is belangrijk te erkennen dat maatregelen die op zichzelf prima zijn, schadelijke bijeffecten kunnen hebben. Dat hebben we ook bij D66 ondervonden. Weet u waarom de gekozen burgemeester er niet gekomen is? Omdat van die kleine vijfhonderd zittende burgemeesters er velen het ­gevoel hadden dat ze bij het grofvuil werden gezet. Dat werd een krachtige antilobby. Als direct duidelijk was gemaakt dat de zittende groep niet de klos zou worden, en financieel ­bijvoorbeeld gecompenseerd zou worden, dan was er veel meer draagvlak ontstaan.” “Behandel de mensen niet als kleine kinderen. Neem Afghanistan. Zeg gewoon dat je daar oorlog gaat voeren en dat je blij zult zijn als je het de eerste jaren een beetje rustig weet te houden. En dat er hopelijk niet al te veel eigen slachtoffers

zullen vallen. Spreek niet steeds over wederopbouw en over schooltjes. Een school is daar een tapijt onder een boom. Wat je niet kunt laten zien, moet je ook niet verzinnen.” Het kabinet neemt de mensen niet serieus? “Absoluut niet. Balkenende had het over “eerst het zuur en dan het zoet”. Zo praat ik tegen mijn kinderen van vier en vijf. Jongens, eerst je groente opeten, daarna is er een toetje met smarties. Zo doe je niet met volwassen mensen.” “Laat mensen zien waar het naar toe moet en waarom. Waarom hebben we het over de hypotheekrenteaftrek? Niet omdat we burgers een paar honderd euro per maand willen afpakken. Nee, het gaat om hun eigen kinderen. De woningmarkt is zo verziekt dat die tegenwoordig voor minder dan 200.000 euro in steden als Eindhoven of Den Haag geen woning meer kunnen kopen. Daarom moeten we die luchtbel van de hypotheekrente langzaam een beetje laten leeglopen. Dat is echter geen eenrichtingsverkeer: we moeten ook werken aan huurliberalisatie, grondprijzen en overdrachtsbelasting.” e

‘Jan Marijnissen vindt het beroep van postbode een soort grondrecht’

27

FORUM 22 mei 2008

zetten daar kort gerief tegenover. Rita Verdonk zegt: vertelt u het maar, want ik moet u leiden. Dat lijkt me overigens een contradictio. Toen ze uit de vvd stapte, zei ze dat files naast integratie het grote probleem zijn. We zijn een half jaar later en ze heeft nog geen begin van een visie over de files klaar.” “Ik neem het Rita Verdonk allemaal niet kwalijk. Die springt in het gat dat anderen laten ontstaan. Er moeten weer mensen met een visie komen. Ik wil weer types als Den Uyl en Wiegel in de politiek.”

Adrie Mouthaan/Hh

28

‘Balkenende had het over “eerst het zuur en dan het zoet”. Zo praat ik tegen mijn kinderen van vier en vijf’

“Vertel de mensen dat het helemaal niet zo gek is de aowleeftijd de komende 24 jaar met één maand per jaar te ver­ hogen. Vijftig jaar geleden werden we niet ouder dan zeventig en waren de mensen volledig afhankelijk van die aow. Dat is nu wel even anders. Straks wordt iedereen tachtig.” “Ik ben een groot voorstander van verandering van het ontslagrecht voor ambtenaren, maar ook daar moet je rekening houden met de mensen. Voor mijn part zeg je: voor iedereen die nu in dienst is, maken we een overgangsregime. Maar laat je niet gijzelen door een belangengroep. Kijk verder. Dat doe je door mensen te overtuigen en mee te nemen.” Rita Verdonk kiest voor een andere lijn. Geen programma en toch al 25 zetels in de peilingen. Dat is óók democratie. “Dat is geen democratie, maar demografie. Een deel van de bevolking zal altijd ontevreden zijn. Die mensen zijn bang voor de grote wereld, voor het tempo van de veranderingen. In slechte tijden kan hun aantal flink oplopen en populisten

Zulke leiders brengt de politiek niet meer voort. “De laatste jaren inderdaad niet. Politiek is wat mij betreft: problemen van morgen nu behandelen. In de praktijk is het tegenwoordig: problemen van gisteren napraten. Waar praten we over als het gaat om kinderopvang? Dat de kosten uit de hand zijn gelopen en dat we daar iets aan moeten doen. Waar zou het over moeten gaan? Over vrouwenemancipatie. Dat de kinderopvang veel beter moet worden omdat het een kernthema is voor onze economie. Over een paar jaar moet je op de crèche tussen de middag een warme maaltijd kunnen krijgen. De opvangtijden moeten ook flexibeler worden, want niet elke ouder kan zich voor zes uur ’s avonds door de file geworsteld hebben.” “Maar het is nog veel extremer: zinloze debatten over boerka’s met vijf ministers. Vijf ministers en een heel parlement hebben het urenlang over 150 van die jurken in heel Nederland. De derde generatie Marokkanen die hun vmbo niet afmaken, dát is natuurlijk het probleem waar het écht om gaat in het integratiedebat. Dat zijn er geen 150, dat zijn er tienduizenden. Doe daar wat aan en zit niet te zeuren over een randverschijnsel.” Maar waarom brengt het systeem dan geen andere politici voort? “Het beroep is nog altijd ondergewaardeerd. In brede kring leeft nog altijd de gedachte dat je het niet zo goed gedaan hebt in het leven als je in de Tweede Kamer werkt. Dat domme geleuter over de Balkenende-norm voor salarissen bij de overheid speelt ook mee. Dat is een vorm van zelfkastijding waar ik me hevig tegen verzet.” “Politici worden vaak ook te vroeg afgevoerd. Dit is een ­beroep geworden waarin je veel te snel wordt afgefakkeld. De hele generatie post-Fortuyn hebben we afgevoerd. Dijkstal, De Graaf, Rosenmöller, Melkert. De een ging terecht, de ander had het niet verdiend. Een hele generatie is verdwenen, met heel veel mensen die daar achter stonden. De hele Tweede Kamer is een paar keer goed opgeschud. Partijen werden geconfronteerd met 20 zetels eraf, 30 zetels erbij. Wie nu drie, vier jaar ervaring heeft, mag zich nestor noemen.” Wat is de oplossing? “Laten we om te beginnen maar eens zuinig zijn op nieuwe mensen. De jonge Rutte, de jonge Halsema, misschien ook wel de jonge Pechtold. Misschien zijn ze allemaal iets te vroeg en te snel geplukt, maar laten we ze nu wel even een kans geven. Dat geldt ook voor iemand als Camiel Eurlings van het cda. Laten we nu niet meteen roepen dat hij maar premier moet worden als hij het een jaartje goed doet.” y