24 Achtergrond
Tekst: Frank den Hoed, foto: Joost van den Broek/HH
Afkicken valt Even leek het erop dat het rookverbod in de Nederlandse horeca goed werd nageleefd. Maar inmiddels nemen steeds meer ondernemers er een loopje mee. ‘Mijn collega doet het ook, dus ik moet wel’. Worstelen andere landen ook zo met hun rookverbod? De boetes voor overtredingen van het rookverbod vliegen de horeca de laatste weken om de oren. Het tijdperk van waarschuwen is voor bij; er wordt nu direct geschreven. Had de Voedsel en Waren Autoriteit (vwa) tussen 1 juli en 1 oktober nog maar 22 bekeuringen uitgedeeld, in de drie weken erna waren het er al 68. Daarvan kwamen er 48 voor rekening van cafés. Zij kla gen ook het meest over de gevolgen van het rookverbod. Onderzoek van het Bedrijfschap Horeca & Catering uitgevoerd in opdracht van Koninklijk Horeca Nederland (khn) bevestigt dat beeld. Bijna driekwart van de cafés en discotheken heeft de omzet in juli en augustus (de eerste twee maanden na invoering van het rookverbod) dramatisch zien dalen ten opzichte van dezelfde periode in 2007. Omzetdalingen van 25 tot 30 procent zijn geen uitzondering. Ruim 20 procent van de caféhouders – khn becijfert dat het gaat om zo’n 1.500 ondernemers – overweegt ermee te stoppen. Het Nederlandse rookverbod lijkt op het eerste gezicht uit te munten in duidelijkheid. Terwijl in diverse landen om ons heen allerlei lasti ge uitzonderingssituaties bestaan, geldt in ons land één hoofdregel: in de horeca mag niet worden gerookt, of het nu gaat om een kroeg of een sterrenrestaurant. Uitgezonderd van het verbod zijn terrassen én speciaal daarvoor ingerichte rookruimtes (waar dan geen horeca personeel mag komen). Het klinkt simpel, maar in de uitwerking is het dat blijkbaar niet. Veel kritiek is er ook op de handhaving. Terwijl in landen als Italië bij een overtreding van het rookverbod de horecaondernemer én zijn klant (de eigenlijke overtreder) worden beboet, heeft de Nederlandse overheid ervoor gekozen om de verant woordelijkheid eenzijdig bij de ondernemer te leggen.
Opheffen Voor Lodewijk van der Grinten, directeur van khn, is de maat vol. “Wij eisen dat de minister de handhaving nu serieus aanpakt. Als hij dit niet kan waarmaken, moet hij het rookverbod opheffen. Dit is voor ondernemers die zich keurig aan de wet houden, niet meer te doen.” Het effect van het gebrek aan handhaving is nu al zichtbaar. Hield kort na de invoering van het rookverbod nog 90 procent van de horecaondernemers zich aan de wet, drie maanden later is dat percentage gezakt tot 85. Van de ondernemers die zich wél aan de voorschriften houden, overweegt de helft de asbakken weer terug te plaatsen. e
FORUM 30 oktober 2008
niet mee
Stamgasten van café Amstelvaart in de Amsterdamse Pijp. De twee niet-rokers staan in de deuropening
25
26
FORUM 30 oktober 2008
Deense horeca trekt nieuw publiek
zich. Voor 2008 schatten we het omzet verlies voor onze leden tussen 5 en 10 pro cent”, aldus persvoorlichter Carsten Kruu se van drc. Het aantal faillissementen steeg met 21 procent. Maar in hoeverre het rookverbod hierbij een doorslaggevende factor was, is onduidelijk. Tegelijkertijd bleek dat cafee tjes die kleiner zijn dan veertig vierkante meter, waar roken dus is toegestaan, méér Het Deense rookverbodvoor de horeca, dat klanten trokken. op 1 augustus 2007 werd ingevoerd, was vanaf het begin zeer omstreden, omdat in kleine café’s – kleiner dan veertig vier kante meter – wél een sigaret mag worden opgestoken. Nu, ruim een jaar later, ver oorzaakt deze uitzondering in de wet nog steeds debat. Brancheorganisatie Horesta noemt de wet concurrentievervalsend. Deense horecaondernemers vreesden des Destijds vreesden horecaondernemers ook tijds voor hun broodwinning bij het weg voor een verslechtering van de werksfeer halen van de asbakken. Terugkijkend en spanningen tussen rokers en niet- spreekt brancheorganisatie Danmarks rokers. Zover is het niet gekomen, integen Restauranter & Cafeer (drc) van een tur deel. Acht van de tien werknemers is tevre bulent jaar. den met het rookverbod, en dit geldt ook “Het omzetverlies was het grootst in de voor 63 procent van de rokende werk twee eerste maanden na de invoering van nemers. Uit een onderzoek van werk het rookverbod. Het lag toen tussen de 20 nemersorganisatie lo blijkt dat méér dan en 50 procent. Daarna stabiliseerde het de helft van de werknemers met meer ple
‘Horecapersoneel met meer plezier naar het werk’
Bijna veertig Britse pubs per week dicht Op dit moment doen bijna veertig Britse pubs per week de deur op slot. Vorig jaar gingen er al bijna 1.500 voorgoed dicht, dit jaar is het tempo aanzienlijk versneld. Het rookverbod, dat hier al sinds 1 juli 2007 van kracht is, levert daar een bijdrage aan, maar is op dit moment niet de belangrijk ste reden. “Het rookverbod helpt de landlord natuur lijk niet, maar de economische problemen komen op de eerste plaats. Iedereen leest en hoort constant verhalen over een reces sie, dan ga je niet even lekker uit. Wat wij
‘Voor de kleine dorpskroegen is het echt heel moeilijk’
nodig hebben, is een consument die zich weer goed voelt en het geld wil laten rol len. En daar is voorlopig nog geen sprake van”, zegt Mark Hastings, directeur com municatie van de British Beer and Pub Association. Landlords die zoals de Nederlandse kroeg bazen het rookverbod aan hun laars lap pen, zal je in Groot-Brittannië weinig aan treffen. In de eerste plaats is burgerlijke ongehoorzaamheid er minder populair. Britten vechten zo lang mogelijk tegen hen onwelgevallige wetgeving, maar als die eenmaal is ingevoerd, dan leggen de meesten zich er ook bij neer. “Er zijn een paar pubbazen geweest die de asbakken weer hebben neergezet, maar die worden direct voor de rechter gesleept. Een boete van 2.500 euro per geval schrikt voldoende af, je moet wel heel wat rokers binnen krij gen om dat terug te verdienen.” Veel landlords hebben andere oplossingen gevonden, weet Hastings. “De grote pub ketens, die vaak honderden cafés runnen, leggen meer nadruk op het eten en slagen er op die manier aardig in om nieuwe klanten binnen te krijgen en soms zelfs meer om te zetten dan vóór het rook
zier naar hun rookvrije arbeidsplaats gaat. Ook al heeft de Deense arbeidsinspectie het afgelopen jaar 12.000 controles uit gevoerd in het hele land, er zijn maar zeven boetes uitgedeeld. Voor die boetes (oplopend van 265 tot 1.350 euro) draait de horecaondernemer op. Zij mogen die niet doorgeven aan de klant. Vanwege dit beperkte aantal boetes, noemen politici het rookverbod een succes. Een grote meerderheid van de horeca bezoekers is tevreden en weinig horeca ondernemers klagen. Want ook al is de omzet gedaald, hun bedrijf trekt wél een ander publiek, zoals niet-rokers, gezinnen met kinderen en zelfs ‘moedergroepen’. Groepen bestaande uit vaak koopkrachtige vrouwen die met hun nieuwgeborenen van hun twaalf maanden durende beval lingsverlof genieten. Het rookverbod in Denemarken geldt overigens voorlopig tot 2010. In dat jaar zal het parlement de werking van de wet evalueren. Maar nu al ziet het ernaar uit dat een meerderheid van de politici vóór een verscherping is van het rookverbod, dat dan waarschijnlijk in alle horeca gelegenheden gaat gelden. Petra Sjouwerman
verbod. Anderen gebruiken de tuin als rokersruimte, meestal met een grote para plu er boven of soms ook met een hele ser re, hoewel je daarmee wel weer uit moet kijken. Volgens onze berekeningen heb ben de pubs samen tientallen miljoenen gespendeerd aan zulke rokersruimten. Maar niet iedere pub heeft ruimte voor een keuken of een tuin. Voor de kleine dorpskroegen is het echt heel moeilijk en het rookverbod maakt het er allemaal niet beter op.” De bbpa vraagt de regering in Londen de bedreigde pubsector hoe dan ook te hulp te komen. Dat kan in de eerste plaats door de toch al hoge alcoholaccijns niet nog ver der op te voeren. Ook de dreigende ingre pen in de alcoholverkoop om het beruchte binge drinking in te perken gaan er bij de pubbaas slecht in. Londen denkt over een verbod op happy hours, twee-voor-een aan biedingen of op het verstrekken van gratis drank aan vrouwen om ze maar binnen de deur te krijgen. Hastings: “Een pub is vaak het middelpunt van het dorpsleven en bovendien trekken ze veel toeristen aan. Dat alles staat op het spel.” Ruud Peys
CLEMENS BILAN GERMANY OUT/anp
FORUM 30 oktober 2008
In het Berlijnse muziekcafé Doors is de ban sinds kort opgeheven
Duitsers creatief in omzeilen rookverbod
positief over dat ze afzonderlijke rook ruimtes kunnen inrichten en dat er meer maatschappelijk bewustzijn voor de ge zondheid van niet-rokers ontstaat. Vooral restaurants profiteren hiervan”, licht woordvoerder Julius Wagner toe. Toch zijn er ook veel ontevreden onder nemers. Vooral bezitters van zogenoemde Eckkneipen, de buurtkroeg op de hoek, beleven zware tijden. Volgens statistieken Sinds januari dit jaar geldt in Duitsland is hun omzet in het eerste halfjaar van een rookverbod voor de horeca. Door het 2008 gemiddeld met 30 procent terugge federale systeem gelden in alle zestien lopen. Bij een jaarlijkse omzet van een ton deelstaten verschillende regels en uitzon komt dat hard aan. De eerste cafés moeten deringen. De verordeningen, de controles, nu sluiten. de boetes – ze zijn overal anders. In het Veel gastronomen in de Bondsrepubliek conservatieve Beieren wordt streng naar blijken echter creatief bij het omzeilen van sigaretten gespeurd en mag alleen nog het rookverbod, dat nauwelijks wordt
“De Berlijnse Muur is hier weer opge bouwd”, vertelt Marina Kremlevskaja, uit baatster van de Becher-Eck, een bruine kroeg in de Berlijnse immigrantenwijk Neukölln. “Vanwege het rookverbod moest ik mijn zaak voor vierduizend euro verbouwen. Uit solidariteit hebben de rokende stamgasten vijfhonderd euro erbij gelapt.” De 36-jarige onderneemster liet een gipsmuurtje metselen dat haar gemoedelijke café in twee delen splitst. De niet-rokers kunnen rookvrij bij Marina aan de tap hangen. Als ze willen biljarten of gokken, dan doen ze dat in een walm van sigarettenrook. Vanwege de problemen van kleine café houders heeft de DeHoGa onlangs het Grondwettelijk Hof in Karlsruhe inge schakeld. Sylvia Thimm is eigenaar van muziekcafé Doors in de Duitse hoofdstad en was één van de klagers. Ze is ‘enorm blij’ met de beslissing van de constitutionele in de biertenten tijdens het Oktoberfest gecontroleerd. Ze dopen hun lokaal om in rechtbank. Kroegen tot 75 vierkante meter worden gerookt, terwijl in het liberale een rokersvereniging, waar je bij binnen die maar over één ruimte beschikken, Berlijn nauwelijks controles plaatsvinden. komst gratis clubpasjes krijgt. Of men mogen nu zelf beslissen of roken wordt Volgens de horecabrancheorganisatie zegt een besloten gezelschap te zijn, waar toegestaan. Drie kwart van Thimms klan Deutsche Hotellerie und Gastronomie bij de voordeur vanzelf opent door er een ten is roker. “Mijn bestaan werd bedreigd. (DeHoGa) blijkt uit opiniepeilingen dat euro in te werpen. Sommigen bouwen Nu ben ik gered.” een meerderheid van haar leden tevreden zelfs een tent in hun zaak om het rook Rob Savelberg e is met het rookverbod. “Ze oordelen er verbod te omzeilen.
‘De Berlijnse Muur is hier weer opgebouwd’
27
28
FORUM 30 oktober 2008
Italiaans respect maakt controle niet meer nodig
geven. De uitbater wordt geacht het rook verbod te handhaven. Als hij bezoekers toch laat roken, riskeert hij naast de boete ook sluiting van zijn zaak voor drie dagen tot drie maanden. De vrees dat cafés en restaurants leeg zouden blijven, bleek onterecht. Zelfs de meest fanatieke rokers in Italië vinden roken aan tafel in een restaurant ongepast. Dat leidt er wel toe dat gasten in de winter Italië kent vanaf januari 2005 een rook hun jas over de stoel hangen om zo tussen verbod voor de horeca. Daarbij geldt een de gangen door naar buiten te kunnen totaalverbod in cafés, bars, restaurants, vluchten voor een sigaret. In bars is de bingozalen en discotheken. De boetes voor deuropening een favoriete plek geworden overtreding van het rookverbod variëren voor rokers. Tot grote tevredenheid van van 25 tot 275 euro voor de roker en van horecaondernemers komen families met 200 tot 2.000 euro voor de uitbater. Er mag jonge kinderen eerder naar een restaurant,
stoelen veel energie verbruiken. Horeca gelegenheden die vervolgens met schotten en zeilen het terras nog verder afsluiten tegen de kou, creëren eigenlijk weer een binnenlocatie waar gerookt wordt. Voor alsnog wordt daar niets aan gedaan. Volgens horecabrancheorganisatie Fipe was er in de eerste maanden na de invoe ring van het rookverbod in Italië veel onrust onder horecaondernemers. Maar al snel kwamen ondernemers erachter dat het aantal niet-rokers dat de weg naar de horeca (opnieuw) wist te vinden, groter was dan het aantal wegblijvende rokers. “Het pakte dus positief uit”, aldus een woordvoerder van de horecaorganisatie. “Wij zijn als organisatie ook altijd voor het verbod geweest.” Alleen discotheken zagen de eerste maan den hun bezoekersaantallen dalen, maar volgens Fipe is ook dat weer terug naar het omdat er niet meer wordt gerookt. De er oude niveau. “Ook hebben we nauwelijks varing leert dat menig horecabezoeker een problemen gehad met handhaving van de roker in overtreding daarop aanspreekt. wet. Rokers gaan zonder problemen naar Veel cafés hebben hun buitenterrassen buiten. We zien dat inmiddels als niet uitgebreid en vaak ook overdekt en ver meer dan respect naar de andere gasten. warmd. Zo bieden ze rokers toch een com Controle door de ondernemer is niet meer fortabel plekje. Kritiek op die verwarming nodig.” Maarten Veeger kwam er vanuit de Europese Commissie in y Brussel, omdat de verwarmingspadden
‘Rokers gaan zonder problemen naar buiten’ alleen worden gerookt in een aparte rook kamer en dat mag in een café niet de ruim te zijn waar zich ook de bar bevindt. De rookruimte moet ook kleiner zijn dan de rookvrije ruimte. Voor de ventilatie van die rookkamer zijn specifieke details in de wet opgenomen. De ondernemer moet rookverbodbordjes in zijn zaak hebben hangen waar ook de boete op staat aange
Fabrizio Villa/anp
Een Siciliaanse in Catania steekt er nog een op, maar wel netjes buiten
