Algemene inleiding 1 Leerstof groep 5 t/m 8 1.1 Aardrijkskundige inhoud De inhoud van Wijzer door de wereld is gebaseerd op de kerndoelen van het leergebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ uit het domein ‘Ruimte’. Daarnaast zijn er ook kerndoelen uit de domeinen `Mens en samenleving’ en ‘Natuur en techniek’ verwerkt in de leerstof van Wijzer door de Wereld. Waar passend, zijn bovendien in de methode ‘iconen’ uit de Canon van Nederland opgenomen. Ook wordt er aandacht besteed aan: n ontwikkelingseducatie; n burgerschapskunde; n natuur- en milieueducatie.
In jaargroep 5 staat het aanleren van kaartvaardigheden centraal. In het tweede deel van dit leerjaar beginnen de kinderen met de leerlijn topografie. In jaargroep 6 t/m 8 staat in de hoofdstukken 3, 6 en 8 een thema centraal. In deze hoofdstukken is er geen strikte koppeling tussen thema en regio. In de hoofdstukken 1, 2, 4, 5 en 7 worden regio’s behandeld. In deze hoofdstukken is er een koppeling tussen regio en thema.
hfst.
groep 5
groep 6
groep 7
groep 8
1
Van boven af
Nederland in het klein
Het dichtbevolkte West-Europa
De VS en haar buurlanden
2
Hier wonen wij
Op het platteland
Uitgestrekt NoordEuropa
Net als Columbus
3
Een stad verandert
Hoog en laag
Weer en klimaat in Europa
De wereld verkennen
4
Rondom de stad
Aan het werk
Het oosten van Europa
Grote verschillen in Afrika
5
Werken met de atlas
Dicht op elkaar
Aan de Middellandse Zee
Oceanië en Antarctica
6
Overal anders
Help! Natte voeten!
Werken in Europa
Verschillen in de wereld
7
Nederland, waterland
Natuur om ons heen
De Alpen
De opkomst van Azië
8
Andere landen
Nederland: hier en daar
De Europese Unie
Arm en rijk in de wereld
I
227480_HL_8_BOEK.indb 1
23-07-2008 15:38:07
1.2 Topografie hfst.
groep 5
groep 6
groep 7
groep 8
1
Provincies, hoofdsteden en Amsterdam
West-Europa
Noord- en MiddenAmerika
2
Noord-Nederland (Fryslân, Groningen en Drenthe)
Noord-Europa
Zuid-Amerika
3
Regio’s en Waddeneilanden
Europa (landen en hoofdsteden)
Gebergten en gebieden in de wereld
4
Zuid-Nederland (NoordBrabant en Limburg)
Oost-Europa
Afrika
5
Provincies, provinciehoofdsteden en Amsterdam
West-Nederland (Noorden Zuid-Holland en Utrecht)
Zuid-Europa
Oceanië en ZuidoostAzië
6
Grote plaatsen in Nederland
Zeeland en Flevoland
Wateren, gebergten en gebieden in Europa
Landen en hoofdsteden in de wereld
7
Wateren in Nederland
Oost-Nederland (Overijssel en Gelderland)
Alpenlanden
West-Azië, Zuid-Azië en Oost-Azië
8
Werelddelen en de ‘buurlanden’
Nederlandse Antillen en Suriname
Europese Unie
Gebergten, gebieden en wateren in de wereld
2 Leerstof groep 8 2.1 Aardrijkskundige inhoud Hoofdstuk 1
In les 1 krijgen de kinderen een beknopte geschiedenis van de bevolking van de werelddelen Noorden Midden-Amerika. Daarnaast worden de verschillende landschappen geschetst. Centraal in les 2 staat het vergaren van basiskennis over de Verenigde Staten van Amerika. In les 3 wordt MiddenAmerika vergeleken met de Verenigde Staten op landschappelijk, economisch en sociaal gebied.
2
Het onderwerp van dit hoofdstuk (Zuid-Amerika) wordt bij de kinderen geïntroduceerd aan de hand van Brazilië. Dit land wordt bekeken aan de hand van de tegenstellingen tussen stad en platteland. In les 2 wordt vanuit verschillende perspectieven gekeken naar Zuid-Amerika. Aan bod komen natuurlijke, economische en historische aspecten. In de derde les staat het Amazonegebied centraal. Er wordt gekeken naar sociale, natuurlijke en economische kenmerken.
3
In de eerste les krijgen de kinderen een beeld van de aarde vanuit verschillende perspectieven. In les 2 staan de opbouw van de aarde en de natuurverschijnselen aardbevingen en vulkanisme centraal. In les 3 gaat het over de klimaten op aarde. De vijf klimaatzones op aarde met hun kenmerken komen aan bod.
4
In de eerste les krijgen de kinderen ter kennismaking een korte algemene inleiding op Afrika. In les 2 wordt vanuit multiperspectief gekeken naar Afrika. Aan bod komen historische, sociale en natuurlijke kenmerken van Afrika. Centraal in les 3 staan de historische, natuurlijke, economische en sociale kenmerken van Zuid-Afrika.
5
In de eerste les gaan de kinderen multiperspectief kijken naar Oceanië, de Stille Zuidzee (Polynesië, Micronesië, enzovoorts) en Antarctica. Bekeken worden natuurlijke, sociaal-culturele, economische en politieke aspecten. Als kennismaking met de regio Oceanië worden in les 2 uiterlijke, sociaal-culturele en economische aspecten van Australië belicht. In de derde les wordt ingezoomd op Antarctica. Er komen historische, natuurlijke en klimatologische kenmerken aan bod.
II
227480_HL_8_BOEK.indb 2
23-07-2008 15:38:07
6
Het hoofdstuk start met het kijken naar de kenmerken van dichtbevolkte en dunbevolkte gebieden op aarde. In les 2 wordt ingezoomd op de oorzaken en gevolgen van droge en natte gebieden in de wereld. In de derde les worden conflictgebieden behandeld. Er wordt ingezoomd op de oorzaken van huidige en toekomstige conflictgebieden.
7
In de eerste les worden het Verre en Midden-Oosten geïntroduceerd aan de hand van voorbeeldlanden. In les 2 wordt gekeken naar Azië. Er wordt ingegaan op de historische, sociale, natuurlijke en economische kenmerken. Allerlei aspecten van China staan in de laatste les centraal.
8
In les 1 wordt ingegaan op de verdeling tussen arm en rijk in de wereld. De kinderen leren kenmerken en oorzaken van ontwikkelingslanden. De Millenniumdoelen staan centraal in les 2. De regeringen hebben afspraken gemaakt en doelen gesteld. In de les zijn deze vertaald naar het belang ervan voor kinderen. In de laatste les staat hulp geven aan ontwikkelingslanden centraal.
2.2 Topografie Hoofdstuk 1
Noord- en Midden-Amerika
Gebieden
Verenigde Staten, Canada, Mexico, Cuba, Nederlandse Antillen, Alaska, Californië, Florida, Groenland
Plaatsen
Washington, Chicago, New York, Los Angeles, Philadelphia, Detroit, Anchorage, Seattle, San Francisco, Denver, Dallas, Houston, Ottawa, Toronto, Calgary, Edmonton, Vancouver, Montréal, Mexico-Stad
Wateren
Mississippi, Caribische Zee, Panamakanaal, Golf van Mexico, Atlantische Oceaan, Grote Oceaan, Noordelijke IJszee
Gebergten en overig
Rocky Mountains, Appalachen, Great Plains
Hoofdstuk 2
Zuid-Amerika
Gebieden
Argentinië, Brazilië, Chili, Suriname, Colombia, Bolivia, Peru, Venezuela, Ecuador, Nederlandse Antillen, Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Saba, Sint Eustatius
Plaatsen
Brasília, Recife, Manaus, Rio de Janeiro, São Paulo, Paramaribo, Santiago, Lima, Bogotá, Caracas, Buenos Aires, Quito, La Paz
Wateren
Amazone, Caribische Zee, Panamakanaal, Atlantische Oceaan, Grote Oceaan
Gebergte
Andes
Hoofdstuk 3
Gebergten en gebieden in de wereld
Gebergten
Alpen, Pyreneeën, Karpaten, Kaukasus, Oeral, Rocky Mountains, Appalachen, Andes, Himalaya
Hoogste toppen
Elbrus, Mount Everest, Mount McKinley, Aconcagua, Kilimanjaro, Puncak Jaya
Gebieden
Californië, Florida, Groenland, Hawaii, Alaska, Nederlandse Antillen, Papoea-Nieuw-Guinea, Java, Molukken, Midden-Oosten, Siberië, Gobi, Sahara, Grote Victoriawoestijn
Hoofdstuk 4
Afrika
Gebieden
Marokko, Algerije, Tunesië, Egypte, Sudan, Ethiopië, Kenia, Tanzania, Zuid-Afrika, Democratische Republiek Kongo, Nigeria, Senegal
Plaatsen
Casablanca, Algiers, Tunis, Cairo, Johannesburg, Kaapstad, Addis Abeba, Kinshasa, Khartoum, Nairobi, Dar es Salaam, Lagos, Dakar
Wateren en overig Kongo, Indische Oceaan, Atlantische Oceaan, Straat van Gibraltar, Middellandse Zee, Rode Zee, Suezkanaal, Nijl, Kilimanjaro, Sahara Hoofdstuk 5
Oceanië en Zuidoost-Azië
Gebieden
Australië, Nieuw-Zeeland, Indonesië, Thailand, Vietnam, Filipijnen, Papoea-Nieuw-Guinea, Java, Molukken, Tasmanië
Plaatsen
Sydney, Canberra, Melbourne, Brisbane, Adelaide, Perth, Darwin, Cairns, Alice Springs, Wellington, Auckland, Singapore, Jakarta, Bangkok
III
Wateren en overig Indische Oceaan, Grote Oceaan, Grote Victoriawoestijn
227480_HL_8_BOEK.indb 3
23-07-2008 15:38:08
Hoofdstuk 6
Landen en hoofdsteden in de wereld
Gebieden
Turkije, Canada, Chili, Colombia, Venezuela, Bangladesh, China, India, Indonesië, Irak, Iran, Israël, Japan, Pakistan, Saudi-Arabië, Taiwan, Vietnam, Zuid-Korea, Marokko, Nigeria, Sudan, Zuid-Afrika, Ecuador, Peru, Bolivia, Afghanistan, Egypte, Ethiopië, Democratische Republiek Kongo, Thailand, Australië, Nieuw-Zeeland, Verenigde Staten, Mexico, Argentinië, Brazilië, Suriname, Kenia, Cuba
Plaatsen
Ankara, Dhaka, Beijing, Delhi, Bagdad, Jakarta, Teheran, Jeruzalem, Tokyo, Singapore, Seoul, Lagos, Ottawa, Bogotá, Caracas, Quito, Lima, La Paz, Santiago, Karachi, Mekka, Hanoi, Casablanca, Khartoum, Addis Abeba, Kinshasa, Nairobi, Bangkok, Washington, Mexico-Stad, Buenos Aires, Brasília, Paramaribo, Sydney, Canberra, Brisbane, Adelaide, Melbourne, Perth, Wellington, Auckland, Kaapstad, Cairo
Hoofdstuk 7
West-Azië, Zuid-Azië en Oost-Azië
Gebieden
Turkije, Irak, Iran, Saudi-Arabië, Israël, Bangladesh, India, Pakistan, Rusland, China, Japan, Taiwan, Zuid-Korea, Midden-Oosten, Siberië, Afghanistan
Plaatsen
Ankara, Bagdad, Teheran, Mekka, Jeruzalem, Mumbai, Kolkata, Delhi, Beijing, Shanghai, Tokyo, Seoul, Xianggang (Hongkong), Istanbul, Dhaka, Karachi
Wateren
Ganges, Indische Oceaan, Huang He, Chang Jiang, Grote Oceaan, Rode Zee, Middellandse Zee, Perzische Golf
Overig
Himalaya, Mount Everest
Hoofdstuk 8
Gebergten, gebieden en wateren in de wereld
Gebieden
Papoea-Nieuw-Guinea, Hawaii, Alaska, Californië, Florida, Nederlandse Antillen, Sahara, Java, Molukken, Siberië, Groenland, Gobi, Grote Victoriawoestijn
Wateren
Amazone, Caribische Zee, Chang Jiang, Ganges, Nijl, Mississippi, Panamakanaal, Perzische Golf, Rode Zee, Suezkanaal, Het Kanaal, Kaspische Zee, Noordzee, Oostzee, Po, Rhône, Rijn, Schelde, Maas, Theems, Seine, Middellandse Zee, Volga, Zwarte Zee, Golf van Mexico, Kongo, Atlantische Oceaan, Grote Oceaan, Indische Oceaan, Noordelijke IJszee
Gebergten
Alpen, Pyreneeën, Kaukasus, Oeral, Himalaya, Rocky Mountains, Andes, Karpaten
3 Materialen Het materiaal van Wijzer door de wereld bestaat voor jaargroep 5 tot en met 8 per jaargroep uit: n leerlingenboek n werkboek n antwoordenboek n handleiding n kopieerboek n methodegebonden software n digibordsoftware
Leerlingenboek Het leerlingenboek bevat aansprekende teksten en functionele illustraties, die vaak tekstvervangend zijn. Alle leesteksten in het leerlingenboek zijn op hun leesbaarheid gecontroleerd met de CLIB-leesindex van het Cito. De clibniveaus liggen tussen E7 en E8.
uzzelen). Tevens worden de kinderen geregeld in staat p gesteld hun eigen mening te geven. De laatste opdracht van elke les is gekoppeld aan het invullen van een blokje in de samenvatting (Kijk mee terug). Daarna volgen er een of twee steropdrachten (met het pictogram ster). Dit is extra werk: tempodifferentiatie. Andere pictogrammen zijn: de wereldbol met de loep (een atlas opdracht) en de computer (een computer/internet opdracht). De topografieopdrachten zijn herkenbaar aan het roodgekleurde opdrachtnummer. Elk hoofdstuk eindigt met gevarieerde keuzeopdrachten (Kies wijzer). De theorie van meervoudige intelligentie ligt ten grondslag aan deze (omvangrijkere) opdrachten. De toetsscore en uw visie bepalen welke kinderen welke opdrachten maken. Bij het werkboek hoort een antwoordenboek waarmee kinderen zelf hun werk kunnen controleren.
Werkboek
IV
Wijzer door de wereld is werkboekgestuurd. De kinderen kunnen de leerstof van de basislessen zelfstandig verwerven en verwerken. De opdrachten in het werkboek zijn gevarieerd. Elke les begint met een of twee opdrachten die zorgen voor de oriëntatie op de les en het activeren van voorkennis. Daarna wisselen kennis-, inzicht- en vaardigheidsopdrachten elkaar af (bijvoorbeeld: invullen, rubriceren, vergelijken, ordenen, combineren, multiple-choice,
227480_HL_8_BOEK.indb 4
Handleiding De handleiding bestaat uit een Algemene inleiding en lesbeschrijvingen. Met de aanwijzingen in de lesbeschrijvingen haalt u optimaal rendement uit het materiaal in het leerlingenboek en werkboek. Stap voor stap wordt aangegeven hoe u en de kinderen met deze materialen kunnen omgaan. U kunt de kopieerbladen opnemen in de handleiding.
23-07-2008 15:38:08
Kopieerboek
toets. In het kopieerboek staat ook nog een leesbare samenvatting die kinderen kunnen gebruiken om de stof te leren.
Het kopieerboek bestaat uit: n Lastige woorden n Samenvattingen n Toetsen n Antwoorden toetsen n Herhaling n Antwoorden herhaling n Verdiepingsopdrachten
Toetsen
Methodegebonden software In Wijzer door de wereld krijgen de kinderen een pakket topografische namen aangeboden. Alle topografische items uit de Citolijst komen hierin terug. In de werkboeken staan blinde kaarten, waarop de aan te leren namen op de juiste plaats moeten worden aangegeven. In de software worden dezelfde namen per hoofdstuk aangeboden. Behalve het grondig oefenen van de ‘losse’ topografische namen in een kaart, worden de namen ook in samenhang geoefend, bijvoorbeeld: n Welke provincies grenzen aan Duitsland? n Welke provincies grenzen aan de provincie Utrecht? n Welke provincie ligt het meest zuidelijk in Nederland?
De toetsen evalueren de beheersing van de basisstof. Er zijn twee soorten toetsen: n kennis-, inzicht- en vaardigheidsvragen over de aardrijkskundige inhoud uit de eerste drie lessen (de samenvatting) en de verwerkingsopdrachten uit het werkboek (de steropdrachten worden niet getoetst); n topografietoets; de opdrachten gaan over de feitelijke topografie (reproductie) en over het kaartbeeld (toepassing; bijvoorbeeld: zet de plaatsen van west naar oost in juiste volgorde langs de Rijn). De kinderen kunnen deze toets ook op de computer maken. In de toetsbeschrijvingen staan de normeringen van beide toetsen. Natuurlijk kunt u hiervan afwijken, afhankelijk van het verloop van de lessen en de waarde die u zelf toekent aan een bepaalde opdracht.
5 Herhaling en verdieping
Digibordsoftware Het materiaal voor het digibord bestaat o.a. uit filmpjes, animaties en links naar internet. Hiermee kunt u uw les verlevendigen.
4 Het programma in groep 5 tot en met 8
1 3 1 1
Wijzer door de wereld werkt met het BHV-model. Dit onderwijsmodel leent zich goed om adaptief onderwijs te geven. BHV staat voor de onderdelen Basisstof, Herhalen en Verdiepen.
5.1.1 Basisstof De basisstof is bedoeld voor alle kinderen. Elk hoofdstuk bestaat uit drie lessen basisstof. Deze drie lessen worden afgesloten met een toetsles.
4.1 Acht hoofdstukken Hoofdstukken Basisstoflessen Toetsen Herhaling + verdieping
5.1 Differentiatie
2 3 1 1
3 3 1 1
4 3 1 1
5 3 1 1
6 3 1 1
7 3 1 1
8 3 1 1
Het standaardprogramma bestaat uit acht hoofdstukken van elk 3 basislessen. Dus in totaal 24 lessen. Een les duurt ongeveer 45 minuten. Naast de basislessen zijn er 8 toetslessen met samenvattingen. U kunt het standaardprogramma dus in 32 lessen behandelen. Met dit standaardprogramma voldoet u volledig aan de kerndoelen. Daarnaast kunnen de basislessen worden aangevuld met herhaling- en verdiepingsstof.
4.2 Samenvatting en toetsen
5.1.2 Herhalen Herhaling is bedoeld voor kinderen die de basisstof onvoldoende beheersen en die nog moeite hebben met bepaalde opdrachten. Dit zijn de kinderen die onvoldoende scoren op de afsluitende toets(en). Omdat dit vaak kinderen zijn die moeite hebben met taal, wordt de basisstof van de aardrijkskundige toets herhaald via opdrachten die aan de illustraties in het leerlingenboek zijn gekoppeld. Op deze wijze verwerken de kinderen de basisstof nog eens op visuele wijze. Vooraf kunt u het kopieerblad met de samenvatting met ze doornemen. Kinderen die onvoldoende scoren op de topografietoets, maken de topo-herhalingsbladen. Hierin wordt - vaak op speelse wijze - de topografie herhaald. Ook met de topografiesoftware kan de stof worden herhaald. De herhalingsopdrachten staan op een kopieerblad.
Samenvatting Aan het eind van elke les maken de kinderen in het werkboek opdrachten die samen een samenvatting van de lesstof vormen (Kijk mee terug). De kern en de essentiële begrippen worden er nog eens op een rijtje gezet. Het resultaat van alle opdrachten van Kijk mee terug vormt een samenvatting van het hoofdstuk. De samenvatting kan geheel zelfstandig worden verwerkt, maar u kunt het ook samen doen. De kinderen kunnen de samenvatting gebruiken ter voorbereiding op de
227480_HL_8_BOEK.indb 5
5.1.3 Verdiepen De verrijking of verdieping vormt de kern van het adaptief werken. Ze is bedoeld voor die kinderen die de toets voldoende of goed hebben gemaakt. Zij gaan aan de slag met een verdiepingsopdracht die aansluit bij de aardrijkskundige inhoud van het hoofdstuk. Ook de kinderen die eerst de basisstof hebben herhaald, kunnen een - minder tijdrovende - verdiepingsopdracht maken. De Kies wijzers in het werkboek bevatten per hoofdstuk
V
23-07-2008 15:38:08
vier verdiepingsopdrachten. Er wordt hierbij van de kinderen een grote mate van zelfstandigheid verwacht. Zij werken alleen, in tweetallen of in groepjes. U kunt de verdiepingsopdrachten op verschillende manieren inzetten, bijvoorbeeld: n u laat de kinderen zelf een opdracht kiezen; n u laat de kinderen afzonderlijk aan dezelfde opdracht werken; n u verdeelt de opdrachten over de kinderen; n u kiest één of meer opdrachten en voert die samen met de kinderen uit; n u werkt met de hele groep aan één opdracht. U vindt de verdiepingsopdrachten in het kopieerboek.
6 Werken met combinatiegroepen Dankzij de korte teksten en het vele beeldmateriaal kunnen de kinderen goed zelfstandig aan de slag. Het werkboek leidt de kinderen met behulp van duidelijke verwijzingen door het materiaal. De lessen in Wijzer door de wereld kennen een vaste afwisseling van leerkrachtgestuurde lessen en lessen zelfstandig werken. Het verschil kunt u zien aan het pictogram achter de lestitel.
staat voor leerkrachtgestuurde les.
staat voor zelfstandig werken.
5.2 Extra activiteiten U kunt het standaardprogramma ook uitbreiden met extra activiteiten. Deze vindt u direct na de beschrijving van een basisles in de handleiding. Er worden twee extra activiteiten beschreven die in de regel speels en creatief van aard zijn. U kunt ze met de hele groep uitvoeren of zelfstandig door de kinderen laten uitvoeren.
Door dit organisatiemodel is de methode ook zeer geschikt voor gebruik in combinatiegroepen. Scholen met combinatiegroepen kunnen de lessen van Wijzer door de wereld op twee manieren inroosteren (zie de schema’s hieronder).
1 combinatiegroep met één les per week 5.3 Taalzwakke kinderen De korte teksten, aandacht voor moeilijke begrippen en veel foto’s en illustraties, maken Wijzer door de wereld zeer geschikt voor kinderen met een taalachterstand. Kinderen met leesproblemen hebben veel steun aan goede beelddidactiek. Eén afbeelding zegt vaak meer dan 1000 woorden. De afbeeldingen in Wijzer door de wereld leggen een aardrijkskundig proces of begrip uit.
U hebt de ene les tijd voor instructie voor de ene groep en de volgende les tijd voor instructie voor de andere groep. Bij de eerste les van het jaar kiest u ervoor om met één groep te beginnen, de andere groep volgt de volgende les. Door het verplaatsen van de les Kies wijzer is het mogelijk om beide groepen tegelijk te toetsen.
2 combinatiegroep met twee lessen per week Pre-teaching is zeer effectief voor kinderen met een taalachterstand. Bij elke basisles is een kopieerblad Lastige woorden opgenomen. Dit kopieerblad kunt u vóór de les met de betreffende kinderen doornemen. Eenduidige woorden worden ook met een tekening verduidelijkt. Ook zijn de herhalingsopdrachten inzetbaar als pre-teachingopdrachten voor een groepje taalzwakke kinderen.
Beide groepen hebben dan in de week één leerkracht gestuurde les en één les waarin de kinderen zelfstandig werken.
een les per week groep 5 of 7 hfdst 1 les 1
hfdst 1 les 2
hfdst 1 les 3
hfdst 1 les 4
hfdst 1 les 5
toets
kies wijzer
hfdst 1 les 4
hfdst 1 les 5
hfdst 2 les 1
kies wijzer
toets
hfdst 2 les 1
groep 6 of 8 hfdst 1 les 1
hfdst 1 les 2
hfdst 1 les 3
hfdst 2 les 2
twee lessen per week les 1a
VI
les 4
les 5
groep 5/7
toets
kies wijzer
groep 6/8
toets
kies wijzer
227480_HL_8_BOEK.indb 6
les 1b
les 2a
les 2b
les 3a
les 3b
23-07-2008 15:38:09
