HET VRIJE VOETBAL VOLGENS JOACHIM LÖW: DE DROOM VAN HET PERFECTE SPEL Joachim Löw (1960), sigarettenroker en sjaaldrager. Bekerwinnaar met VfB Stuttgart in 1997, kampioen met FC Tirol Innsbrück in 2002. Een niet meteen bijzonder overweldigend palmares als clubtrainer. Hij heeft na de wereldbeker van 2006 – waar hij assistent-coach was van Jürgen Klinsmann - de leiding over de Mannschaft overgenomen: 77 wedstrijden, 53 overwinningen, 11 nederlagen, 13 draws. In procenten uitgedrukt maakt dit hem momenteel tot de beste bondscoach ooit van de Deutscher Fussball-Bund. Een prijs heeft hij nog niet gewonnen: zilver op het EK 2008, brons bij het WK 2010. Van Kaapstad tot Rio de Janeiro spreekt men wél in lyrische termen over das Mannschaftswunder. De jonge Joachim raakte in de ban van de creatieve Spielmacher Günter Netzer en de Mannschaft bij zowel de kwartfinale op Wembley (Engeland, 1-3) als tijdens de finale van het Europees kampioenschap van 1972 (Sovjet-Unie, 3-0). De vroegrijpe adolescent keek zijn ogen uit op de middenveldmaestro's Socrates en Zico en hun magistrale Braziliaanse balcirculaties tijdens de Mundial van 1982 in Spanje. De volwassen man bewonderde het zogeheten hoge pressievoetbal van het AC Milan van coach Arrigo Sacchi in 1990. Netzer, Socrates, Sacchi: een eerste verklaring voor zijn droom van het perfecte spel. Ik praat over zijn visie op voetbal met Christoph Bausenwein, auteur van het boek Joachim Löw und sein Traum vom perfekten Spiel, verschenen bij Verlag Die Werkstatt in de herfst van 2011.
1 DE DROOM VAN HET PERFECTE SPEL WORDT WERKELIJKHEID Duitsland-Argentinië, World Cup South-Africa 2010, 3 juli, kwartfinale. Bondscoach Joachim Löw droomt van het perfecte spel. Hij prent die droom in de hoofden van zijn jongens. Het elftal: doelman Neuer – verdedigers Friedrich, Mertesacker, Boateng, Lahm – middenvelders Khedira, Schweinsteiger, Özil, Müller – spitsen Podolski, Klose. Gemiddelde leeftijd: jonger dan 24 jaar. Boateng heeft Ghanese, Khedira Tunesische, Özil Turkse, Podolski Poolse en Klose ook Poolse roots. 67 ste minuut: Khedira tikt drie keer – Podolski drie keer – Klose: 2-0, zeven baltoetsen tegen zeven Argentijnen in zeven seconden. De bal laten lopen. Löw laat de bal lopen. Hij laat hem lopen volgens fictieve lijnen. Ze zijn er niet, die lijnen. Enkel in de breinen, de breinen van zijn spelers. Daarom opent hij zijn oefeningen vaak met het partijtje 11-0. Zonder tegenstanders laten zijn internationals de ballen lopen volgens de lijnen waar ze moeten lopen. De automatisering van de preciese bal. Het lijkt spontaan, dat is het niet. De Löw-looplijn is intensief ingestudeerd. En wordt ook intensief gestuurd. Duitsland-Argentinië, World Cup, South Africa 2010, 3 juli. 74 ste minuut: Müller – Schweinsteiger dribbelend voorbije vier man – Friedrich: 3-0, acht baltoetsen tegen acht Argentijnen in acht seconden.
Löw is een leraar, het type van de typische Duitse Fussball-Lehrer, dit type dateert uit de vroege oudheid van het Duitse voetbal, maar het bestaat nog steeds. Het wordt geschoold op de Sporthochschüle, die van Keulen bij voorbeeld waar destijds Sepp Herberger en Hennes Weisweiler vanaf de katheder hun strenge richtlijnen - af en toe afgewisseld met een leuke wits over de hoofden van de gelovigen lieten neerdalen . De klassieke Duitse voetballeraar lichtte bij wijze van hobby alle tactische concepten door. Hij was een oudere, wat knorrige en strenge man die steeds in trainingspak op het veld stond en zich na de dagelijkse arbeid terugtrok in zijn studeerkamer om ingewikkelde pijltjesschema's te ontleden. Joachim Löw heeft dat beeld bijgesteld: een modieuze mens, met sjaaltje en George Harrisonkapsel. 's Avonds zoekt hij de eenzaamheid van de laptop om in te zoomen op de meest doorwrochte computermodellen. In die laptop verstopt hij een geheim trainingsboek van elke Mannschaftman. Zoals die looplijn, verrukkelijk en in volle vaart uitgevoerd op de wereldbeker van 2010. Ze staat met rode stip in het geheugen van de laptop. Ze kent enkele variaties en Löw dresseerde zijn internationals met zachte maar toch doortastende hand. Tot de benen blindelings en aan hoge snelheid de hersenprikkels volgden. De voortreffelijke tegenstoot, met een hoge risicofactor want bij balverlies ligt het veld open. Het is dus een offensieve counter, waarbij de bal loopt volgens de fictieve lijn van Löw. Duitsland-Argentinië 4-0, World Cup South Africa 2010, 3 juli. 88 ste minuut: Khedira – Müller – Özil – Klose: 4-0, een afstand van 80 meter in tien seconden. De Mannschaft speelde het mooiste voetbal van het toernooi tegen Argentinië op 3 juli 2010, in de kwartfinale. De bal liep er volgens de lijnen van Löw. Hij droomde van het perfecte spel en prentte die droom in de hoofden van zijn jongens. De droom van het perfecte spel raakte even de werkelijkheid.
2 ALLEEN MET SCHOON SPEL HEEFT MEN RECHT OP DE TITEL “Nur wer schön spielt holt den Titel.” Deze uitspraak van hem sierde de cover van het maartnummer 2012 van 11 Freunde, het eminente maandblad voor voetbalcultuur. In afwachting van mijn gesprek met zijn biograaf neem ik kennis van zijn opmerkelijke oordeel. Hij onderbouwt het met enkele sobere maar klare meningen, Löw graaft zich zelden autobio: 'Ik ben ervan overtuigd dat je op een lelijke wijze geen titels meer gaat winnen. Tegenwoordig moet men de tegenstander door goede spelsituaties verrassen. In de halve finale van het WK 2010 maakten we een fout tegen Spanje, maar ik ben niet in het vliegtuig gestapt met het gevoel dat we mislukt waren. Integendeel. We wonnen de wereldbeker niet maar het team liet een uitstekende indruk achter en weekte emoties los. De mensen zeggen: het bevalt ons, hoe er werd gevoetbald. En niet: het spel was slecht maar we hebben toch gewonnen. Dat is voor mij van belang. Die oude Duitse deugden? Wilskracht, strijdlust, morele kracht? Mmja, je hebt ze nodig maar de ontwikkelingen in het wereldvoetbal zijn van die aard dat die oude Duitse deugden niet meer volstaan om de top te
bereiken.' Dat stond er toch maar mooi! Met andere woorden, Löw verbergt zich niet achter zijn sigaret. Hij zegt op een beschaafde wijze de waarheid. Die klinkt harder dan zijn diplomatieke formulering. Het komt hier op neer: die oude Duitse deugden? Wel, die deugen niet. Geen landenteam dat in het landschap van 2012 deze deugden niet doorziet. Bovendien haalt Löw het cliché der voetbalclichés onderuit: 'Wereldkampioen Spanje kan men enkel verslaan door beter te voetballen. Met agressie en hardheid zal het niet meer lukken.' Löw gelooft in de door de DFB sinds 2000 uitgestippelde weg. Nogal wiedes, het is voornamelijk zijn weg. Aanvankelijk verliep dat proces moeizaam en met de nodige strubbelingen in de wachtkamers van de jeugdafdeling. Niet elke opleider zat op zijn golflengte. Vandaag plukt de Mannschaft de vruchten van de rigoureuze keuze voor een hoogstaande voetbalcultuur: 'We streven technisch goed en snel voetbal na. Die cultuur wordt tot in detail bestudeerd. Ik wil me niet op toeval beroepen. Het grondidee: offensief, zowel via de counter als via de dominantie. We proberen nog beter te worden in het balbezit en het benutten van de ruimte. Het leerproces boekt vooruitgang. Enkele jaren geleden kon men in Duitsland geen vernieuwende inzichten aanbieden zonder dat de pers op zijn achterste poten stond of zonder dat oudere spelers kwamen zeuren. De nieuwe generatie weet wat wij van hen verwachten en kan dat patroon tot op het veld omzetten. Voor een titel heeft men een intelligent elftal nodig. Met interesse in voetbal, openheid voor het onverwachte én de juiste levenshouding.' Dat is geenzins overdreven: Duitsland nam tussen 2010 en 2012 de maat van Engeland (4-1), Argentinië (4-0), Brazilië (3-2) en Nederland (3-0). Niet met gebikkel en strijd, wel volgens het ABC van Löw: 'We leven niet in het verleden. Met nostalgie wint men geen wedstrijden. Onze doelen zijn helder en toekomstgericht: we willen een verandering van de voetbalcultuur bij de Mannschaft. Die hebben we vandaag gerealiseerd. Met die attractieve stijl doen we nu ook een gooi naar het goud op het EK van 2012. Ik blijf echter ontspannen: verliezen we het toernooi, dan vergaat de wereld niet. Ik ben tevreden als we onze visie op mooi spel verwezenlijken. In voetbal hoort ook lichtvoetigheid en esthetiek. De ontwikkeling van het elftal zal in 2012 niet eindigen.' De bondscoach verkiest dus perpetuum mobile, de Mannschaft als een denkbeeldige machinerie, die eeuwig in beweging blijft.
3. OVER VOETBAL, RENAISSANCE & FILOSOFIE Joachim Löw und sein Traum vom perfekten Spiel. Dat betekent voor de Mannschaft: balgvoel, beweeglijkheid boven de verstarring en altijd op zoek naar de verzorgde opbouw, zonder wilde hengsten richting tribune of gemene overtredingen. De tactiekleraar tracht het voetbal her uit te vinden. Dode spelmomenten? Vrije trappen, hoekschoppen? Dat is voor conservatieve coaches. Voetbal hoort thuis in de categorie van de schone smaak. Hij looft het risico, daar steekt spanning en sensualiteit in. Bovendien is Löw een keurige, welopgevoede man. Hij ziet de Mannschaft ook als een goede boodschapper van het jonge, veelkleurige Duitsland met een
positieve identiteit. Daarom volgt Angela Merkel de interlands op de tribune en bezoekt ze de kleedkamer. De Mannschaft is goed voor het imago van de bondskanselier. Aldus Christoph Bausenwein. We hebben een afspraak in het Kukuqu van Nürnberg, het KunstKulturQuartier, aan de rand van de Alstadt, waar de middeleeuwse muren nog bijna volledig intact zijn gebleven. Op loopafstand van het huis waar Friedrich Hegel als lector heeft gewerkt. De filosoof uit de negentiende eeuw ontwierp grote theorieën en wordt gezien als inspirator van het Duitse idealisme. Hij broedde op een totaalconcept dat verschillende disciplines – wetenschap, godsdienst, filosofie, esthetica – in zich verenigde en eindeloos opnieuw werd bevraagd via het dialectische proces: these, antithese, synthese. De weg naar de waarheid, die nooit blijvend is maar wel steeds verder wordt uitgediept, rijper en rijker wordt. Zo gezien lijkt Joachim Löw een hegeliaan. Die Altstadt blijft verrassen: historisch plein na historisch plein, kerk na kerk, museum na museum, boekhandel na boekhandel, de oudste dateert uit 1783. Aan het Germanisch Nationalmuseum, waar men dagenlang in de Duitse geschiedenis kan ronddolen, is bij wijze van waarschuwing de Strasse der Mensenrechte, de mensenrechtenstraat, aangebracht. Op 27 metershoge zuilen staan in verschillende talen alle artikels van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gegraveerd. We hebben dus aan afspraak in het Kukuqu, om precies te zijn in het FilmhausCafé, waar de Deutsche Akademie für Fussballkultur haar evenementenprogramma presenteert. Nürnberg is de cultstad van het voetbal. Vanuit het Filmhaus-Café kijken we uit op het statige Grand Hotel. Daar verbleef in de jaren twintig van de vorige eeuw Walther Bensemann, de oprichter van het voetbalweekblad Der Kicker, de man waarvan wordt gezegd dat hij het voetbal naar Duitsland heeft gebracht. De geloofsverspreider van het kunstzinnige balcontact. FC Nürnberg voetbalde in de jaren twintig van de twintigste eeuw volgens deze artistieke interpretatie en werd op die wijze de bakermat van het Duitse voetbal én de eerste topclub van het land met kampioenschappen in 1920, 1921, 1924, 1925, 1927. Het siert de mooie hedendaagse roodzwarte supportersvlaggen. Van het Grand Hotel naar het Filmhaus-Café, van Bensemann naar Bausenwein. Christoph Bausenwein (1959) is de naam. Hij is de huishistoricus van FC Nürnberg én auteur van de niet-geautoriseerde biografie over Joachim Löw. Hij is afgestudeerd filosoof en historicus en nam rond 1982 als prominent activist van de sterke Friedensbewegung ferm stelling tegen het militarisme: totaalweigeraar. Hij verdween een jaar achter de tralies, dat had hij over voor zijn vredelievende ideaal. In 1995 schreef hij een waarlijk grensverleggend werk: Geheimnis Fussball, auf den Spuren eines Phänomens. Het werd het startsein om op een andere manier naar voetbal te kijken, men zou kunnen zeggen: door een cultuurhistorische bril. Duitse sportschrijvers hebben hier een Europese traditie neergezet. Bij een glas droge, witte Frankenwein ontvouwt hij de achtergrond van Geheimnis Fussball: 'Ik ben de oudste wortels van het voetbal gaan opspitten. Dat bracht me tot in het Amerika van voor de ontdekkingsreiziger Christoffel
Columbus; ik detecteerde een spoor tot in het antieke Griekenland en de Italiaanse renaissance. Het vroegste balspel kende weinig regels. Het hing samen met niet al te schematische dans- en gevechtsvormen bij toernooien. Het had toen al zowel het element van militaire tactiek als van de vrije beweging in zich. Ik stuitte op mythe en sagen en schreef een paar bespiegelingen over de wereldwijde aantrekkingskracht van voetbal. Der Kick mit dem Ball? Het is tegelijk spel en strijd, kunst en spanning. Het kan op elke straathoek op simpele wijze worden beoefend. Anderzijds is er zowel de factor van de onberekenbaarheid als van de logica en heeft het aspecten die denkers uit de wereld van de esthetica, literatuur en filosofie tot overpeinzingen uitnodigt.' Sinds Geheimnis Fussball leeft Bausenwein van zijn pen. Van zijn 'kleine voetbalgeschiedenis voor kinderen' gingen meer dan 100.000 exemplaren over de toonbank. Hij maakte naam als afstandelijke biograaf met 'Das Prinzip Uli Hoeness' waarbij de manager van Bayern München hem toegang verschafte tot zijn privé-archief maar verder van elke medewerking afzag.Opnieuw boekenbingo: meer dan 30.000 de deur uit. Vanuit die bekwaamheid boog hij zich over hét voetbalfenomeen van dit ogenblik: Joachim Löw. Grondigheid is zijn kwaliteitskeurmerk: Geheimnis Fussball, 575 pagina's; Das Prinzip Uli Hoeness 445 pagina's. Het voetbalintellect van Joachim Löw probeerde hij te begrijpen in 350 pagina's. Ondanks het feit dat Löw enkel een vrijblijvend interview gaf, kwam geen enkele schrijver dichter in de buurt van de bondscoach dan Bausenwein. Het mysterie van het vrije voetbal wordt in het boek over tactiek en strategie kundig op de rooster gelegd en hoofdstuk na hoofstuk ontbloot. Joachim Löw und sein Traum vom perfekten Spiel. De titel dekt de lading: het perfecte spel, het blijft een droom. Dromen worden zelden werkelijkheid, de weg naar de waarheid kent geen eindpunt. Daarom is Joachim Löw een 21 ste eeuwse hegeliaan.
4 EEN NIEUWSGIERIGE VOETBALSTUDENT Joachim Löw investeerde veel in zichzelf. Hij betrad hem onbekende terreinen en nam die gretig in zich op. Zijn graad van adaptatie lag zeer hoog. Hij durfde zich ook in de diepte te gooien. De gemiddelde Duitse trainer kijkt eerder naar binnen. Löw leefde altijd letterlijk op de grens en flirtte figuurlijk met de onontdekte overkant. Christoph Bausenwein zoekt daar de verklaring voor zijn nieuwsgierigheid: 'Hij woont in Freiburg, aan de rand van Duitsland, met zicht op Zwitserland. Hij is een beetje in zichzelf gekeerd, verbergt zich, enigszins mistroostig van aard. Zo steekt zijn karakter in elkaar. In Zwitserland studeerde hij 'voetbal' en ontdekte andere tactische kaders. In Duitsland had men er hoegenaamd geen weet van dat de Zwitsers zich hadden verdiept in de innovatieve staatskunde van het voetbal. Hij baalde van het feit dat de Mannschaft zichzelf bij het EK van 2000 nog rond libero Matthäus had gegroepeerd. Dat was werkelijk uit de tijd! In Zwitserland ontdekte hij het positiespel, de ruimtedekking en de groepsprocessen. En vooral: de viermansverdediging, de Viererkette, die zich bezighield met balbezit én spelopbouw. Gedaan dus met het blok van vijf
achterspelers die zich optrekken aan hun allesbepalende laatste man. Hij was zeer nieuwsgierig en leergierig. Hij bezocht allerlei topclubs – Arsenal, FC Barcelona – en de Centres des Formations van de Franse voetbalbond. Dat kreeg geen enkele Duitse trainer voor elkaar. Löw stelde een nieuw menu samen, met internationale culinaire hoogstandjes in plaats van de eenzijdige Duitse keuken.'
5 DE VRIEND VAN DE VERNIEUWENDE VOETBALINTELLECTUELEN De voetbalprofessoren van Baden-Württemberg en de Schwabische school!? Ze traden in de traditie van 'Fussball-Lehrer'. Rare snuiters, jonge mannen met een seventies-look, ze porden de oude gewoonten op, maar deden daarnaast vooral in hun eigen ding. Nieuwe principes, andere zeden. Dat beaamt Bausenwein: 'Een paar lieden zonder internationale ervaring deden langzaam maar zeker hun intrede met verfrissende visies. Hun clubje kreeg de naam voetbalintellectuelen. Helmut Gross verwierp in de loop van de jaren tachtig de ouderwetse, dommekracht-stopper. De lompe mandekking, de angstige libero, kampgeest, inzet: hij schopte deze heilige huisjes om. Hij brak met zijn aansprekende coaching door bij een zeer bescheiden ploegje. Hij werd benoemd tot hoofd jeugdzaken van het deelstaatverbond van BadenWürttemberg. Hij bewonderde de aanpak van Ernst Happel, de coach van onder meer het Nederlandse elftal, verliezend finalist op het wereldkampioenschap van 1978. Zo hoog mogelijk druk zetten, pressie naar voren, niet het blind achterna hollen van de tegenstander, aanvallende vleugelverdedigers. Gross oriënteerde zich op het Hollandse, Hongaarse en Oostenrijkse stramien: de voetballer dient zelf te denken. Als DFB-opleider, de eerste dus met oog voor ruimtedekking, wierp hij zich op als mentor voor de opkomende jongeren die sindsdien stevig carrière hebben gemaakt. Zoals Ralf Ragnick, bekerwinnaar en halve finalist Champions League met Schalke 04; Jürgen Klopp, kampioen met Borussia Dortumund; Thomas Tuckel, Europees ticket met Mainz 05. Telkens met onverwacht, offensief, on-Duits verzorgd voetbal. Van Helmut Gross ging een voorbeeldfunctie uit voor de hele regio en het sorteerde effect op een generatie. In het zuidwesten van Duitsland sudderde destijds een klimaat van modernisering. Joachim Löw was een aandachtige toeschouwer.'
6 EEN VERNIEUWENDE SPELCULTUUR Joachim Löw wist wat hij wilde op het ogenblik dat bondscoach Jürgen Klinsmann hem in 2004 aanklampte voor de job van assistent-coach. Hij bundelde dat bondig in drie beginselen: altijd blijven voetballen en druk zetten; elke speler wordt verantwoordelijk voor intelligentietests en persoonlijkheidsscholing; daten, daten, daten via de laptop. Christoph Bausenwein: 'Jürgen Klinsmann zocht naar een andere voetbalcultuur voor de Mannschaft. Hij wilde de lethargie vervangen door
tempo. Hij ageerde tegen de achterhaalde countertactiek én tegen het Duitse pessimisme. Klinsmann durfde aan iets te beginnen waarvan hij niet wist waar het zou eindigen. Hij sloeg de grote trom, mepte op de vermolmde deuren van de DFB. Filosofie, identiteit. Een nieuwe gestalte voor het Duitse voetbal, die aansloot bij de tijdsgeest: het vrolijke en creatieve land, in plaats van het vermoeide, misnoegde. Hij zag het groot: breng Duitsland als een brand bij de wereldbeker van 2006. Hij keek ver voorbij de voetballerij. Hij definieerde de heropbouw van de nationale ploeg als een soort culturele revolutie: het voetbal van de Mannschaft verbeteren en het land in de ogen van de mondiale opinie een beter imago geven. Klinsmann kwam op de proppen met het grote, wervende verhaal. Hij had iemand nodig naast hem die in de luwte kon werken en hetgeen hij voor de camera uitbazuinde in de voetbalpraktijk wist om te zetten. Iemand, met andere woorden, die bovendien geen enkele interesse had om zelf in de schijnwerpers te staan. Als coach van VfB Stuttgart had Löw zich in 1996 laten kennen als aanhanger van de offensieve krachten: spelinzicht, creativiteit, risico. Niet te vergeten: tempo, precisie, discipline, jawel. Tegenover starre tactische vooringenomenheid pakte hij uit met flexibiliteit. Het elftal richt zich op de medespeler in plaats van op de tegenstander. Via het Kurzpassspiel: de ruit in het middenveld, altijd op zoek naar meer voetballende mogelijkheden. Dat voetballende vermogen begint al bij de doelman, die moet de juiste voorzet kunnen afleveren. Het omschakeltempo van het elftal ligt zeer hoog. Van alle deelnemers op de wereldbeker van 2010 maakte Duitsland op dat gebied het minste fouten. De Mannschaft boekte de meeste balwinsten en was het snelste bij het afwerken. Geen enkel elftal handelde sneller zijn balcontacttijden af: niet het blinde rennen maar wel het punctuele passenspel met een goed gevoel voor de ruimte. Waar staat mijn maat? Vergeet de lange bal, leg hem wèl precies in de dieptelijn. Löw houdt ervan om de tegenstander in verlegenheid te brengen op een plezierige wijze: eine attraktive Spielweise mit gutem Fussball der Emotionen weckt. Zo spreekt hij over zijn eigen werk. Hij noemt het ook: die Kunst ohne Titel zu erfreuen. De kunst om zonder eindzege de mensen blij te maken en te entertainen. Hij is tot dusver in percentages de succesvolste coach van de nationale ploeg, zij het zonder prijs. Het knaagt aan hem hoor, maar toch maalt hij er niet om. Dat leid ik althans af uit zijn houding na de World Cup van 2010. Hij geloofde toen echt dat de Mannschaft weliswaar met lege handen uit Zuid-Afrika vertrok maar wereldwijd wel veel vrienden had gewonnen. Dat vond hij toen het belangrijkste.'
7 DE CONFLICTVRIJE COMMUNICATOR Het Franse sportmagazine L'Equipe schatte het werk van Jogi Löw hoog in en verleende hem op 11 december 2010 op de sokkel van 'coach van het jaar'. Hij schuwt enigszins de aandacht en gruwt van het showgehalte. Hij is het prototype van de hardwerkende ambachtsman in zijn atelier. Hij wenst met rust gelaten te worden terwijl hij reflecteert over het het sturen van 25 egocentrische karakters: hoe kan hij hen laten functioneren als eenheid zonder dat ze hun klasse en individualiteit verliezen? Dit is voor hem de hoofdzaak.
Christoph Bausenwein: 'Het is bijzonder opvallend: rondom Löw lijkt een conflictvrije zone te bestaan. Hij heeft zijn vertrekpunten waargemaakt: transparantie, samenwerking, empathie, motivatie. Voor hem behoort de tijd van de autocratische coach genre Louis van Gaal tot het verleden, net als die van opdringere leiders van het slag Michael Ballack. Ondanks zijn terughoudendheid tegenover de media zie ik hem zijn spelers voortdurend prikkelen én aanmoedigen. Hij is een vaardige communicator richting de internationals, maar hij zwijgt liever ten aanzien van het grote perscircus. Hij ontwijkt de discussie met de journalistiek én de spelers van de oude school evenwel niet. Zie zijn gekibbel met sommige reporters en de verwijdering van vedette Michael Ballack. Zijn binding met de jonge spelersgroep is zeer sterk. Hij hecht grote waarde aan het verdiepende gesprek en probeert altijd feedback uit te lokken van de spelersraad. Hij wakkert onophoudelijk de herbronning van de begeleiding aan: vreugde, teamgeest, verstandhouding zonder veel hiërarchie. Hij ijvert ook voor verdraagzaamheid als de dingen eens wat minder lopen dan gewenst. Hij eist wel respect voor elkaar; vraagt toewijding en trots om het Mannschaftshirt te mogen dragen én verlangt een nog groter engagement bij een verwijdering uit het elftal. Hij beoordeelt zijn internationals op hun laatste prestatie, en ontloopt moeilijke beslissingen dus niet. Hij duldt geen kritiek in de media en attendeert iedereen op het keiharde feit dat, ondanks al zijn inspraakmechanismen, hij en niemand anders eindverantwoordelijk is voor de selectie.”
8 DE VOETBALFILOSOOF Joachim Löw filosofeert graag...over voetbal. Hij kristalliseert zijn optiek uit als een complete zienswijze waarover mag worden...gefilosofeerd. Hij laat niet morrelen aan de principes: offensief voetbal, spelculturele contemplatie, het optreden als waagstuk. Hij is ter zake een volgeling van zichzelf. Christoph Bausenwein: 'Hij verwerpt de afwachtende houding. De Mannschaft zal dominant zijn of niet zijn. Tot in uitwedstrijden toe. Daar hoort een foutmarge bij, dat geloof draagt hij uit. Niet in een wollige taal, van vaagheid houdt hij niet. Hij formuleert alles in zeer concrete doelstellingen. Want hij redeneert rationeel, vergis je niet: oefenen, oefenen, oefenen! Hij hamert op de herhaling. Hij praat tegenwoordig in zeer zelfbewuste termen over de missie van de Mannschaft: Wir wollen eine Mannschaft sein die positiv, sympatisch auftratt, wir versuchen einen guten attraktiven Fussball zu spielen. Hij vertaalt het ook naar zichzelf, dat deed hij vroeger minder: Ich bin ein ästhetischer Trainer, der guten Fussball sehen wil. Die esthetiek draagt hij ook zijn defensie op: geen grove overtredingen, duels win je nu eenmaal gemakkelijker door de accurate opstelling. Hij vermijdt de winst tot elke prijs. Voor hem is de stilistische opvoering wezenlijk belangrijker dan het gebeuk. En dan krijg je de roddels over het Schwulencombo. Wanneer Duitse voetballers niet langer de tegenstander wegbuffelen, wanneer ze niet meer met verbetenheid het veld omploegen, wanneer ze niet meer in hiërarchische slagorde achter de aanvoerder aanhollen, dan moeten het volgens conservatieve commentatoren wel homo's zijn. Terug naar zijn filosofie: die is
niet veranderd sinds zijn aantreden in 2006, ze is wel gevoelig geweest voor verfijning. De weg naar de complete handeling zit bij hem in het werken aan details. Elke international krijgt een eigen trainingsprogramma op maat. Hij schrijft zelfs een draaiboek. Die doelstelling voor elke speler is dus zonneklaar, met heldere aanwijzingen op basis van statistische bewijsvoering. Ze mogen weten waarom en ze hebben het recht om lastige vragen te stellen aan de bondscoach. Hij verliet welgemeend het pad van das Prinzip von Befehl. Zijn jonge ploeg reageert daar met opvallende volwassenheid op.'
9 HET AUTOMATISME, HET TEMPO EN HET LICHAAMSLOZE DUEL Van filosofie naar praxis. Van theorie naar praktijk. Waar baseert Löw zich op om het begrippenkader vaste grond onder te voeten te geven? Volgens de analyserende biograaf genereerde Löw vier Grundlage. Grondslagen dus, die zijn procesvoering ondersteunen. Christoph Bausenwein: “Het begint bij het automatisme, niets dan het automatisme. Net als de muzikant elke dag zijn partituur bestudeert, geldt dat ook voor de profvoetballer. Pianospelen is net als voetballen: corrigeren, corrigeren, corrigeren. Als het automatisme echt automatisch wordt uitgevoerd, dan is het tijd voor het tempo. Löw let niet op het aantal kilometers, wel op de radheid van de beweging. Vergeet de duurloop, dat is niets voor een voetballer. Wat presteert men tussen pauze en ritme? Hoe intensiever, hoe beter, volgens de wet van de bestendige beweging. Sta niet stil maar verbruik ook geen overbodige energie. Maak geen domme kilometers. Daarom bant hij strijd, inzet, lange ballen en volle verdedigingen. Hij oppert over de direct druk van de verticaliteit, met het korte balcontact. Adagium drie: het lichaamsloze duel! Hij maakt een subtiel onderscheid tussen voetbal als kampspel en voetbal als kampsport. Weg met het oude Teutoonse gekeil tegen de bal en tegen de benen van de tegenstander. Zijn stelling is welomlijnd: grofheden zijn niet productief, fouten schaden het eigen elftal. Bij het verdedigen kijkt hij uit naar het winnen van de bal in plaats van naar het ontregelen van de rivaal. Daarom kiest hij zijn verdedigers volgens het principe van het strijden zonder het lichaam: hoeveel onnodige fouten maakt hij? Want die hinderen de pressing? Die pressing heeft slechts zin als de bal wordt heroverd zonder overtredingen, want dan verspeelt men hem en verliest men energie. Bij balverovering is de leidraad: de combinatiecounter met tempo via ingestudeerde route naar de afgesproken ruimte. Dat is de stap naar grondslag vier, meteen ook het simpelst onder woorden te brengen: de echte voetbalkunst ligt in de complete spelbeheersing.'
10 LÖW LEERDE ZIJN VOLK DROMEN VAN HET PERFECTE SPEL Is de gereserveerde Löw een populaire jongen? Waar mag men hem plaatsen in de geschiedenis van bondscoaches? Heeft hij iets losgeweekt bij de voetbalfan?
Christoph Bausenwein: 'Zonder twijfel. Er is nog nooit zoveel gediscussieerd in Duitsland over de verfijnde manier waarop voetbal moet gespeeld worden. In de voetbalpers, in de kroeg, op het werk, op school, thuis aan tafel, in bed. Over de zin en onzin van de Duitse degelijkheid. Hij leerde de Duitser om anders naar het voetbal te kijken. Hij leerde de Duitser om na te denken over zijn favoriete sport. Dankzij Löw genieten we tegenwoordig van spannend en aantrekkelijk voetbal. De Mannschaft heeft nooit eerder zo scherp gespeeld, met tegelijk zo'n snelle en zo'n mooie tegenaanvallen, vol circulerende mechanismen. We spelen bewegingsvoetbal en we wijzen de wereld de weg. Na de bruuske maar noodzakelijke omwenteling van Jürgen Klinsmann, in de periode 2004-2006, volgde de fase van de langzame progressie onder Joachim Löw. Hij is elke dag op zoek naar de almaar minder vaag wordende droom van het perfecte, ook wel geperfectioneerde, spel. We beleven dus een unieke fase in onze geschiedenis, dit is in wezen een historisch feit. Dat moeten we koesteren: Joachim Löw und sein Traum vom perfekten Spiel.'
En die droom van dat perfecte spel, die werd dus even werkelijkheid op 3 juli 2010, World Cup South-Africa: Duitsland-Argentinië 4-0.
