1
Het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling en In Petto bedanken: Voormalig Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Steven Vanackere, opgevolgd door minister Veerle Heeren. Vlaamse overheid, departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Frank Van den Branden, beleidsmedewerker Samenleving.
De reflectiegroep om mee na te denken en bedenkingen te uiten: Katrien Eerdekens (OCMW Heusden-Zolder), Rosa Schols (OCMW Hasselt), Betty Haesen (OCMW Maasmechelen), Marleen Boutefeu (OCMW Genk), Frederic Van Hauwaert (Vlaams Netwerk Armoede), Liesbet Van Wesemael (OCMW Dendermonde), Bie Melis (Karel de Grote Hogeschool), Katrien Baeten (OCMW Aalst), Peter Vercauteren (CAW regio Aalst), Els D’Hondt (OCMW Blankenberge), Alain Slock (CAW Artevelde), Ans Vrancken (CAW De Kempen), Kathy Govaert (OCMW Dendermonde) en Frances Van Belle (JAC Artevelde).
Alle jongeren die hebben meegewerkt
: Donny, David, Anouk, Jason, Esra, Jonathan, Kevin, Christophe, Lee, Jan, Gunther, Gustaaf, Sabrina, Miriem, Monique, Kim, Shirley, Debby, Rebecca, Eveline, Wendy, David en Sylvie.
CO L O F O N
Alle begeleiders die hun jongeren hebben aangemoedigd om mee te werken: JAC Plus Antwerpen, JAC Turnhout, opvangcentrum Klemenswerk Gent, OCMW Deinze, OCMW Heusden-Zolder, De Vrolijke Kring Ronse, Thuislozenzorg OCMW Gent, OCMW Sint-Laureins , OCMW Oudenaarde , De Goede plek, Beweging van Mensen met Laag Inkomen en Kinderen vzw Gent en OCMW Blankenberge.
Andere Fons Verelst en het hele team van VCS en In Petto. Joon Bilcke, Wim Clapdorp (Campo), Maarten Pieters (Ghent Marriotts Hotel), Hans van Hoorebeke, Kurt Stockman, Ief Stuyvaert (Conception), Stefan, Alain, Carlo (Klupartistik) en Ewoud Dutelie. Verantwoordelijke uitgever VVSG vzw/Vlaams Centrum Schuldbemiddeling Paviljoenstraat 9 1030 Brussel
3
INHOU D S T A F E L
4
Voorwoord 7 Wat eraan voorafging... 9 Gezocht: budget survival kids! 13 Het startschot van de preventiecampagne 15 Opzet en uitvoering van de diepte-interviews 19 Profiel van de geInterviewde jongeren 23 De belangrijkste bevindingen uit de interviews 35 + Besluit 95
5
De schuldenproblematiek wordt steeds meer actueel, ook bij jongeren. In het algemeen kunnen jongeren voor hun financiële problemen een oplossing vinden. Toch is een groep jongeren daar om uiteenlopende redenen niet toe in staat. Zij worden geconfronteerd met problematische schulden. De redenen waarom jongeren met schulden komen te zitten zijn zeer uiteenlopend. De redenering “eigen schuld dikke bult” gaat zeker niet altijd op. We kampen met een dalende koopkracht en een stijgende levensduurte waardoor zelfs loontrekkenden en tweeverdieners het soms niet meer kunnen bolwerken. Laat staan jongeren met een startersinkomen, die bij het op eigen benen staan te maken krijgen met grote kosten zoals de aankoop van meubelen, een huurwaarborg, een eigen wagen en dergelijke.
VOOR W O O R D
Bovendien groeien jongeren op in een maatschappij waar materialisme en consumeren een belangrijke rol spelen. Ze komen voortdurend in de verleiding om dure dingen aan te schaffen die ze zich soms niet kunnen veroorloven. Internet, mobiele telefoons, laptops, mp3 ‘s, games, digitale tv,… zijn zeer populaire producten geworden. Deze sector gaat zich via reclames vaak richten op jongeren als belangrijkste doelgroep. Het is een erg concurrentiële markt waarbij men soms heel agressief en misleidend te werk gaat, enkel om klanten te ronselen en te binden. Daar zijn jongeren vaak het slachtoffer van. De huurprijzen swingen tegenwoordig de pan uit en parallel daarmee is er een stijging van de energie- en waterprijzen. Voor jongeren die net op eigen benen staan en genieten van een bescheiden inkomen wordt het soms knap lastig om rond te komen. Jongeren weten ook weinig over krediet. Zij hebben vaak nog niet geleerd om te budgetteren en kunnen de impact van lenen en schulden maken (nog) niet inschatten. Jongeren zijn te schaars geïnformeerd over deze materie en tonen weinig interesse in de financiële wereld. De informatie is vaak tamelijk ingewikkeld en niet aangepast aan hun leefwereld. Hierdoor zien ze het vaak als een “te ver van mijn bed show”. Om aan deze situatie iets te veranderen gaf de Vlaamse overheid aan het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling (VCS) de opdracht om een preventiecampagne te realiseren voor jongeren. Een opdracht die In Petto, op vraag van en samen met het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling, graag en met veel interesse uitvoerde.
6
7
Eind januari 2008 startte het VCS met een reflectiegroep over “schuldoverlast bij jongeren” met als doel stil te staan bij het thema en na te denken over hoe een preventiecampagne voor jongeren er zou kunnen uitzien. Met de groep werd ervoor gekozen om de focus te leggen bij jongeren nét voor hun meerderjarigheid omdat deze jongeren in een fase komen waarin ze zelfstandig financiële beslissingen zullen moeten nemen. Een aantal onder hen zijn omwille van hun leefsituatie extra kwetsbaar (bvb. jongeren uit een gebroken gezin, jongeren met lage scholingsgraad, generatiearmen) en lopen daardoor extra risico om (sneller) in de schulden te geraken. Er werd beslist om deze groep jongeren zeker te benaderen met de campagne.
WAT ERAAN V O O R A F G I N G . . .
De doelstelling van de preventiecampagne is om jongeren, net voor ze meerderjarig worden, ervoor te behoeden om overmatige schulden te maken. Dit gebeurt door hen bewust te maken van het gegeven dat er meer en meer jongeren kampen met schuldoverlast. Het thema, dat nog steeds in de taboesfeer zit, wordt op een interactieve manier bespreekbaar gemaakt bij jongeren en intermediairs. Zo willen we jongeren leren om anders om te gaan met geld en materiële behoeften. Er werd beslist om jongeren nauw te betrekken bij het uitwerken van de campagne. Want een campagne die samen wordt uitgewerkt staat dichter bij hun leefwereld. Bij het zoeken naar een geschikte partner kwam het VCS bij In Petto terecht. In Petto werkt namelijk bij onderzoek en bij de uitwerking van haar producten nauw samen met jongeren en heeft ruime kennis van diverse participatiemethodieken. Vanaf juni 2008 werd In Petto partner in het proces en zorgde voor de garantie dat jongeren op een kwaliteitsvolle manier zouden worden betrokken. Het maken van individuele diepteinterviews voor de analyse en werken met een focusgroep1 voor de uitwerking van de campagne bleek de beste manier om aan de slag te gaan.
1
Een focusgroep is een groepsgesprek, waar de rol van de deelnemers zich niet beperkt tot enkel het beantwoorden van vragen. Deze techniek richt zich vooral op de interactie binnen de groep. Het is eigenlijk een gestructureerde discussie met een kleine groep (4 tot 12 personen), begeleid door een ervaren gespreksleider.
8
9
De keuze van methodiek vloeide voort uit de behoefte om op zeer korte termijn een analyse te kunnen maken van het probleem vanuit het perspectief van jongeren. Hierover bestonden namelijk weinig recente gegevens. Diepte-interviews zouden ons op korte termijn veel meer relevante informatie kunnen bezorgen dan een uitgebreid kwantitatief onderzoek. Het VCS en In Petto kozen ervoor om jongeren te interviewen die ervaring hebben met overmatige schulden.2 We waren er namelijk rotsvast van overtuigd dat net zij ons heel wat interessante gegevens zouden kunnen bezorgen. We hoopten zelfs stiekem dat ze ons zouden inspireren voor latere acties en dat bleek ook het geval te zijn. Met al deze gegevens uit de diepte-interviews zijn we met een kleine focusgroep verder gaan discussiëren over het uitwerken van een campagne. Het werd een drieluik met: D een affiche D een website met getuigenissen en extra informatie D een dvd over een dag uit het leven van een jongere met schulden. De inhoud en vormgeving van de affiche en de scènes voor de dvd werden in samenspraak met jongeren geformuleerd. De uitwerking werd door professionals gedaan. De reflectiegroep die van bij het begin het project mee in goede banen leidde, volgde het hele proces nauw op van aan de zijlijn en stuurde bij waar nodig.
! sdik lavivrus tegdub :thcozeG
Het was een boeiende ervaring. We besloten dan ook om onze ervaringen uit te schrijven in het rapport dat jullie nu in handen hebben. Door dit te lezen komen jullie te weten hoe we alles aanpakten en welke belangrijke bevindingen wij haalden uit de interviews en discussies. De uitgebreide interviews voegden we niet toe, ze liggen wel ter inzage bij het VCS en zijn ook terug te vinden op de website www.budgetsurvivalkids.be. Veel leesplezier! Isolde Vandevelde ,Olivier Provost & Gee Van den Berghe
2
Voor de vlotte leesbaarheid spreken we in dit rapport steeds over jongeren met schulden, maar bedoelen we jongeren met overmatige schulden.
10
11
Eind juni en tijdens de zomervakantie deden we een oproep bij (schuld) hulpverleners en jongerenbegeleiders. We zochten jongeren met schulden (tussen de 18 en 30 jaar) die wilden getuigen over hun situatie. De jongeren mochten in schuldhulpverlening zijn maar dit was geen must. Ze moesten wel bereid zijn om zich gedurende ongeveer een uur vrij te maken voor een openhartig gesprek over hun ervaring met schulden. Ze kregen de mogelijkheid om anoniem te blijven. We streefden naar een gezonde mix tussen jongens en meisjes, allochtonen en autochtonen en drie verschillende leeftijdscategorieën : 18-21 jarigen, 22-25 jarigen, 26-plussers. Daarnaast probeerden we ook jongeren uit de verschillende Vlaamse provincies te bereiken. Aan het criterium allochtonen – autochtonen hebben we jammer genoeg niet kunnen voldoen, we hebben slechts één allochtoon meisje kunnen interviewen. De jongeren moesten zich niet verplaatsen want wij gingen hen ter plekke interviewen. Sommige gesprekken deden we bij de jongeren thuis, andere vonden plaats op de dienst waar de jongeren in begeleiding waren. We lieten aan hen de keuze.
Gezocht: budget survival kids !
Met onze portretten wilden we ons niet enkel focussen op de jongeren en hun schulden maar wilden we ook een beter zicht krijgen op hun ruimere leefwereld en hun schuldenproblematiek binnen een bredere context plaatsen. De hele zomervakantie lang hadden we boeiende gesprekken. Aan de hand van de verzamelde getuigenissen probeerden we in september een ruimer beeld te krijgen van deze jongeren en de manier waarop zij hun schulden beleven. We kwamen tot een aantal bevindingen die we gebruikten als basis voor de focusgroep. Voor het tweede luik van ons project, zijnde de focusgroep en de uitwerking van een concrete actie, zochten we nog wat extra jong volk. Gezien de krappe timing moesten we ons beperken tot de regio Oost-Vlaanderen met Gent als centrale ontmoetings- en werkplaats. Voor de focusgroep zochten we jongeren die goed kunnen luisteren en meedenken, hun eigen mening verwoorden en zich kunnen verplaatsen in de leefwereld van andere jongeren. Omdat we van deze groep een serieus engagement verwachtten: meegaan op werkweekend en gedurende een viertal maanden regelmatig samenkomen, werd er voor hen een vrijwilligersvergoeding voorzien.
12
13
We kozen voor een strategische aanpak. De eerste ontmoeting met de focusgroep vond plaats in het Ghent Marriotts Hotel. De keuze voor een luxehotel als locatie lijkt niet vanzelfsprekend en dat was ook net de bedoeling. Om ons efficiënt te kunnen verdiepen in het thema zochten we namelijk naar een serene omgeving waar we enerzijds geconcentreerd konden werken en het anderzijds tijdens de pauzemomenten naar onze zin konden maken. Een gezellige conferenceroom met business lunch en ‘optional full-service’ kon creatieve en andere deuren openen. Het was ook een manier om de meewerkende jongeren te verwelkomen, te verwennen en te bedanken. De rustige, nieuwe en totaal neutrale omgeving zorgde voor een vlotte en aangename kennismaking, waardoor we snel tot de orde van de dag kwamen.
HET STARTSCHOT VAN DE PREVENTIECAMPAGNE
Met de focusgroep zochten we een antwoord op volgende vragen: D Wat is er aan de hand? D Hoe komt het dat jongeren overmatige schulden hebben? D Wat kunnen we eraan doen? D Hoe gaan we dat doen? Zaterdagvoormiddag stond vooral in het teken van kennismaking van de verschillende partijen. De focusgroep bestond uit vier geïnterviewde jongeren (twee jongens en twee meisjes) en een aantal professionals van In Petto. Onze artistieke partner was Conception. We openden de discussie met een korte visuele voorstelling van de verwerkte interviews. De situatieschetsen van de ondervraagde jongeren wekten meteen herkenning op bij de jongeren en maakte dat we meteen heel veel antwoorden kregen op vraag 1) waarom hebben jongeren schulden? en vraag 2) aan wie of aan wat hebben jongeren de meeste schulden? Zondag stond in het teken van vraag 3) welke tips kunnen we aan onszelf en andere jongeren geven om niet in de schulden te geraken? en vraag 4) wat zou jij als budget survival kid willen doen om het probleem te verhelpen? Op het einde van het werkweekend kwam de focusgroep tot de volgende vaststellingen: D Jongeren met schulden nemen het niet zo nauw met hun financiële verantwoordelijkheden en dit tot hun grote spijt. Hadden ze vroeger en beter geluisterd dan hadden ze beter geweten en hun schulden kunnen vermijden. D Jongeren zijn vaak te jong om grote financiële verantwoordelijkheden op te nemen, ze
14
15
reageren vaak nog te impulsief. Ze moeten worden begrensd. D Er is te weinig duidelijke, concrete en gerichte informatie beschikbaar voor jongeren. D De huidige leefwereld van jongeren draait veel meer rond communicatie en de verplichte gadgets of gebruiksvoorwerpen die daaraan verbonden zijn. Eraan ontsnappen is moeilijk, zo niet onmogelijk. Dit alles gaat ook gepaard met een groter energieverbruik en extra kosten. D Een zelfstandige jongere met een startersinkomen kan niet voldoen aan de financiële eisen van de NU - samenleving. D Onze huidige samenleving is veel te duur, het is moeilijk voor sommigen om mee te kunnen. D Jongeren die door omstandigheden te snel op eigen benen komen te staan zijn als een vogel voor de kat. Vooral voor katten die vanuit een boom op de loer liggen… Uit de discussie in de focusgroep bleek duidelijk dat er bij jongeren met een schuldenproblematiek iets schort op communicatief vlak. Veel jongeren zijn niet genoeg geïnformeerd en/of hebben niet genoeg interesse in hun financiële zaken. Want hoe je het ook draait of keert, je rekeningen opvolgen en op je geld letten is saai en moeilijk. Maar het is noodzakelijk. Er zijn veel verleiders op de markt die al het mogelijke doen om geld te laten rollen en mensen op krediet te laten leven.
Aan de hand van een affiche met een duidelijke slogan en logo zetten we het thema (en ook het project) in de kijker. De slogan
‘No more credit GAME OVER ’ haalde het van alle andere ideeën. Naast de affiche werd er beslist om een dvd te maken met een aantrekkelijk preventiefilmpje dat de focusgroep toelaat om uit hun isolement te treden en een gezicht te plakken op ‘jongeren met schulden’. Deze dvd is ook bedoeld om intermediairs een instrument te geven om het thema in de aandacht te brengen en te bespreken met jongeren. Aan dit alles koppelden we de website www.budgetsurvivalkids.be, een bron van extra informatie en inspiratie.
Om te voorkomen dat andere jongeren in dezelfde val trappen wilden de jongeren uit de focusgroep op een eenvoudige maar doeltreffende manier hun ervaringen delen met de buitenwereld. Er werden een aantal ludieke en gerichte acties overwogen en onderzocht. Unaniem werd uiteindelijk besloten dat het thema “jongeren en schulden” een duidelijk zichtbare plaats in onze samenleving verdient, het moet uit de taboesfeer worden gehaald.
16
17
Zoals eerder vermeld was het doel van onze bevraging via diepte-interviews tweeledig. Enerzijds om op zeer korte termijn een beeld te krijgen over hoe jongeren mét schulden zelf denken over het probleem. Anderzijds was het de bedoeling om deze gegevens als uitgangspunt te gebruiken voor de verdere analyse van het thema in de focusgroep en als inspiratiebron bij het uitwerken van een concrete preventiecampagne. Vermits de bevindingen uit de diepte-interviews heel wat interessant materiaal opleverden besloten we de gegevens samengevat weer te geven in dit rapport. Let wel, onze bevraging is op zeer kleine schaal uitgevoerd en heeft geen enkele wetenschappelijke waarde.
OPZET EN UITVOERING VAN DE DIEPTE-INTERVIEWS
We rekruteerden jongeren via intermediairs binnen de (schuld)hulpverlening, het jeugd- en buurtwerk en verenigingen waar armen het woord nemen. We informeerden de betrokken intermediairs zowel schriftelijk als mondeling over de inhoud en de opzet van ons project. Zij zouden proberen jongeren te motiveren om deel te nemen aan onze bevraging. We bezorgden alle intermediairs flyers met de nodige informatie voor geïnteresseerde jongeren. De jongeren hadden de mogelijkheid om anoniem te blijven maar weinig jongeren kozen hiervoor. Om de anonimiteit van de jongeren toch zo goed mogelijk te garanderen, kozen wij er zelf voor om in onze publicaties alle namen en sommige plaatsnamen te wijzigen. We formuleerden een uitgebreide vragenlijst: D Wat zijn schulden volgens jongeren? D Vinden jongeren lenen bij vrienden, in het rood staan, kopen op afbetaling, lenen bij de bank, een openstaande rekening en aankopen met een creditcard schulden? D Wat vinden ze ervan dat jongeren geld lenen? D Waardoor krijgen jongeren schulden? D Vinden ze het normaal dat jongeren schulden hebben? D Waaraan geven jongeren het meeste geld uit? D Wat doen ze als ze geld over hebben? D Wat doen ze als ze geld te kort hebben? D Hoe oud waren ze toen ze voor ’t eerst schulden maakten? D Hoe zijn ze in schulden geraakt en waaraan hebben ze schulden? D Wat vinden ze ervan dat ze schulden hebben?
18
19
D D D D D
Maakt deze (eventuele) financiële beperking jongeren kwaad? Hadden hun schulden kunnen vermeden worden? Hebben ze het gevoel dat ze door iets of iemand anders in deze situatie zijn geraakt? Wat zouden ze voortaan doen om uit de schulden te blijven? Welke tips zouden ze aan jongere vrienden geven om ervoor te zorgen dat ze niet in dezelfde situatie zouden terechtkomen? D Brengt het hebben van schulden veel problemen met zich mee en in hoeverre bepalen schulden hun doen of laten? D Kunnen ze terugvallen op ouders, familie of vrienden? D Hebben ze vrienden met schulden? Wordt daarover gepraat? D Zijn ze door hun schulden wel eens vrienden verloren? D Zitten ze in schuldbemiddeling? En hoe ervaren ze die begeleiding? D Hebben ze zelf wel eens mensen geholpen met schulden? D Welke maatregelen zouden zij treffen om jongeren te behoeden om schulden te maken? Van alle interviews werden bandopnamen gemaakt. Nadien werden ze zo waarheidsgetrouw mogelijk uitgetypt. De volledig uitgetypte interviews liggen ter inzage bij het VCS en kunnen geraadpleegd worden op www.budgetsurvivalkids.be. Het afnemen van een interview duurde gemiddeld 60 minuten.
14 jongeren komen uit een gebroken gezin (61%), bij zeven jongeren wonen de ouders nog samen (30%) en bij twee jongeren is het ons niet bekend (9%). 13 van de 23 jongeren is vroegtijdig gestopt met school (57%) en de meest gevolgde laatste richting is beroepsonderwijs (16 jongeren, 70%). Vier jongeren hebben na hun middelbare school nog verdere studies aangevat (17%). Zeven jongeren hadden een loon uit arbeid (30,5 %), vier jongeren een werkloosheidsuitkering (17,5 %), één een wachtuitkering met bijpassing van het OCMW (4 %), vier jongeren een leefloon (17,5 %) en drie jongeren een ziektevergoeding (13 %). Vier jongeren hadden zelf geen inkomen maar leefden van het inkomen van hun partner (17,5 %). Drie jongeren hadden een schuld van minder dan 1000 euro (13%), acht jongeren tussen de 2000 en 5000 euro (35%), twee jongeren tussen de 5000 en 10.000 euro (9%), drie jongeren tussen de 10.000 en 15.000 euro (13%), één jongere tussen de 15.000 en 20.000 euro (4%) één jongere exact 23.000 euro (4 %) en twee jongeren samen (koppel) hadden een schuld van exact 65.000 euro (9 %). Van drie jongeren (13%) kennen we het bedrag niet.
We vonden 23 jongeren, waarvan 12 jongens (52%) en 11 meisjes (48%), bereid om open en eerlijk hun verhaal te vertellen. De jongeren waren tussen de 18 en 30 jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 24 jaar. We bereikten één allochtone jongere, een meisje van Algerijnse origine (4,5%). 12 jongeren kwamen uit de provincie Oost-Vlaanderen (52%), 10 uit de provincie Antwerpen (43, 5%) en één uit de provincie Limburg (4,5%). Uit de provincie West-Vlaanderen en Vlaams- Brabant hebben we geen jongeren geinterviewd. Zes jongeren woonden op het moment van interview alleen (26%), vier woonden samen met hun partner (17,5 %), drie samen met hun kinderen (13%), vier samen met hun partner én kinderen (17,5 %), twee samen met hun moeder (9%), één woonde in bij vrienden (4%) en drie verbleven in een opvangcentrum (13%).
20
21
Jo r dy
20 j.
BELG
(Brugge)
single en verblijft in een mannenopvangcentrum te Gent.
Heeft een passie voor muziek maken (hiphop) en graffiti, wil stoppen met roken om terug te gaan voetballen.
Heeft jammer genoeg geen diploma behaald, volgde houtbewerking maar is gestopt in zijn vijfde jaar.
750€ Leeft van een wachtuitkering en een bijpassing van het OCMW. Heeft zicht op een job via het OCMW.
Heeft een schuld van ongeveer 750 euro bij een mobiele telefoonmaatschappij en heeft deze schuld binnenkort afbetaald.
Pascale
PROFIEL VAN DE GEINTERVIEWDE JONGEREN 23 j.
BELG
Woont samen met haar vriend.
Ging vaak paardrijden maar heeft daar jammer genoeg nu geen geld voor. Luistert graag naar muziek en kijkt graag film.
Volgde leercontract als snackbarexploitant maar stopte op haar 18de.
5000€ Werkte in een wasserij, nam zelf ontslag. Heeft op dit moment geen inkomen. Leeft van het inkomen van haar vriend.
Heeft een schuld van ongeveer 5000 euro, vooral aan niet betaalde elektriciteitsrekeningen, achterstallige huishuur en belastingen.
22
23
BELG & ALGERIJNS
Woont alleen met haar zoontje van één jaar. Heeft geen echte hobbies.
Is sinds haar 15de weg thuis omdat het niet boterde met haar moeder en diens wisselende partners. Hierdoor heeft ze haar school niet afgemaakt, ze haakte af in het 4de jaar bakkerij.
12500€ Vanaf oktober werkt ze parttime als parkeerwachtster. Leeft momenteel van een werkloosheidsuitkering en het kindergeld van haar zoontje.
Kr i sti a an
M a a i ke .
22 j.
BELG (Kempen)
19 j.
Woont alleen met haar zoontje van vier.
Heeft geen echte hobby’s, moeder zijn en geld beheren zijn haar grootste bezigheden. Schildert en tekent ook graag.
Volgde boekhouden maar heeft haar school niet afgemaakt omwille van haar tienerzwangerschap. Volgt nu tweedekansonderwijs in de hoop toch haar diploma te behalen.
1300€ Leeft van een minimuminkomen en het kindergeld van haar zoontje.
Heeft een schuld van 1300 euro aan een digitale televisiemaatschappij, 800 euro hiervan moet ze aan haar moeder terugbetalen.
24
BELG
(Antwerpen)
Heeft een vriendin. Woont voor-
lopig samen met zijn moeder om de kosten
1300€
te drukken. Heeft een passie voor Chinese astrologie. Verzamelt beelden van draken, zijn teken in de Chinese astrologie.
Heeft alle mogelijke richtingen gevolgd op school, van sportwetenschappen tot automechanica. Heeft zijn diploma automechanica behaald.
Heeft een vast inkomen, werkt in een carrosseriebedrijf.
Had een schuld van 3500 à 4000 euro, dankzij begeleiding blijft daar nu nog een bedrag van 1300 euro van over.
Ramses
Saskia
Heeft een schuld van 12.500 euro, voornamelijk van advocaatkosten voor de zaak van haar ex-vriend.
20 j.
20 j.
BELG
Is single en verblijft in een mannenopvangcentrum te Gent.
Is gefascineerd door gsm’s en computers. Een computer- of gsm- winkel voorbijgaan zonder binnen te stappen is een moeilijke zaak.
Heeft omwille van de situatie thuis zijn school niet afgemaakt en vindt dat achteraf gezien spijtig.
4000€ Is ijverig op zoek naar werk via het OCMW. Leeft van een minimuminkomen.
Heeft een schuld van ongeveer 4000 euro van onbetaalde ziekenhuisfacturen en een abonnement bij een mobiele telefoonmaatschappij.
25
Zingt graag en gaat zoveel mogelijk naar de karaokebar. Tatoeages en piercings zijn een verslaving aan het worden.
Volgde schrijnwerkerij maar heeft geen diploma of getuigschrift behaald.
750€ Werkt bij Manus en verzorgt de plantsoentjes op Linkeroever.
Had een schuld van 2000 euro maar heeft daar ondertussen al een flink deel van afbetaald, moet nog 750 euro afbetalen. De meeste schulden zijn van onbetaalde ziekenhuisrekeningen die verloren gingen omdat Suzy een tijd geen adres had.
Kurt
21 j.
BELG (Antwerpen)
Is single en woont alleen.
Houdt van computers, informatica, films, muziek, boeken en wandelen.
Is tot zijn laatste jaar humaniora naar school gegaan maar was niet geslaagd.
3000€ Werkt tijdelijk als boekhouder in een klein bedrijfje.
Heeft een schuld van meer dan 3000 euro door het niet betalen van rekeningen nadat zijn vader was overleden.
26
D en n is en A n n a b e l
Su zy
Woont alleen maar heeft een LAT relatie met haar vriendin.
22 + 18 j.
BELG
Wonen samen en zijn in blijde verwachting van hun eerste kindje.
Dennis beoefent thuis in de living fitness en Annabel houdt van toneel.
Annabel volgde woordkunst en drama op de kunsthumaniora. Dennis heeft zijn school niet afgemaakt, hij volgde bouw.
23000€ Dennis werkt op dit moment in een staalverwerkingsbedrijf, Annabel werkt niet.
Hebben een schuld van 23.000 euro, voornamelijk van penale boetes.
Roxanne
BELG (Antwerpen)
24 j.
23 j.
BELG (Limburgse)
Is single. Woont samen met haar moeder.
Is goed in tafelvoetbal, houdt van vissen en pikt ook graag een filmpje mee.
Volgde op school banketbakkerij.
13000€ Werkt momenteel niet, herstelt van een depressie en leeft van een ziektevergoeding.
Had een schuld van 13.000 euro voornamelijk van een lening om op vakantie te gaan en een onbetaalde ziekenhuisrekening. Moet hiervan nog maar 1.500 euro afbetalen.
27
Verblijft in een jongerenopvangcentrum in de Kempen. Houdt van zwemmen en tekenen. Tekent graag, vergroot details uit strips en geeft die bijkomende betekenissen.
Studeerde af als hulpkok.
4000€
Jeremy
Di e ter
BELG (Antwerpen)
23 j.
Geert
Woont alleen.
Speelt graag darts, houdt van gitarenmuziek (Metallica) en moto’s.
Is vroeger gestopt met school omwille van zijn thuissituatie, volgde beroepskantoor tot het vijfde jaar.
6000€ Werkt in een bronsgieterij.
Heeft een schuld van ongeveer 6000 euro door nalatigheid van zijn ex-vriendin.
28
Vertrok na zijn schoolcarrière samen met zijn moeder terug naar de States en werkte daar als verpakker.
5000€ Nu hij terug in België is, is hij werkzoekend. Leeft van een minimuminkomen.
Heeft een schuld van 5000 euro gedeeltelijk door de schuld van zijn moeder, ze haalde zijn spaarboekje leeg voor tickets naar de States.
23 j.
Mieke
BELG (Leuven)
BELG&AMERIKAAN
Woont bij zijn ex-vriendin en haar moeder. Niet altijd evident maar heeft geen keuze omwille van zijn financiële situatie.
Houdt van voetballen, wielrennen, drummen en rock ’n roll. Bon Jovi en Dorothy zijn idolen.
Werkt reeds drie jaar als hulpkok maar droomt van een carrière bij het Belgische leger. Leeft momenteel van een minimuminkomen.
Heeft een schuld van 4000 euro voornamelijk van onbetaalde rekeningen.
29 j.
20j.
BELG (Antwerpen)
Is single en woont alleen.
Houdt van alle sporten waar een bal aan te pas komt.
Volgde op school kinderverzorging maar maakte haar opleiding niet af.
1000€ Is tijdelijk opgenomen en leeft van een ziektevergoeding.
Heeft een schuld van ongeveer 1000 euro, voornamelijk door opnamen in het ziekenhuis en door een OCMW huurwaarborg.
29
BELG (Deinze)
Is getrouwd en heeft vier kindjes.
Voor hobby’s blijft er niet veel tijd over, is vooral met haar jongens bezig. Geld voor extra uitstapjes is er niet.
Is thuisgebleven voor haar kinderen.
10000€ Voordien werkte ze als gezinszorgster. Haar man werkt als kraanman.
28 en 30 j
C in d y en D a n n y
E l ke
27 j.
Woont samen met haar vriend en twee kindjes.
Besteedt bijna al haar vrije tijd aan haar kinderen: naar de speeltuin, gaan zwemmen,...
Volgde een opleiding als psychiatrisch verpleegkundige.
5000€ Werkt via de werkwinkel, kuist bij mensen thuis en heeft een flexibel uurrooster.
Heeft een schuld van 5000 euro, hoofdzakelijk van openstaande rekeningen van ziekenhuisopnames voor haar zoontje en van creditcards.
30
Cindy houdt zich bezig met kunstfilosofie en het maken van 3D kaarten. Danny schildert.
30 j.
Guido
Silke
BELG (Gent)
Wonen samen met hun vijf kinderen, een zesde is op komst.
Cindy heeft haar school niet afgemaakt door de geboorte van haar dochter, ze volgde personenzorg. Danny heeft zijn school niet afgemaakt omwille van een ongeval.
65000€ Cindy is momenteel huisvrouw en Danny werkonbekwaam.
Hebben samen een schuld van 65.000 euro door dingen te kopen op afbetaling en niet af te betalen.
Hebben een schuld van ongeveer 10.000 euro, het is al de derde keer dat ze voor dit bedrag in schuld staan. De twee vorige bedragen werden door haar ouders afbetaald.
28 j.
BELG
BELG
Woont samen met zijn zoon en heeft plannen om volgend jaar te gaan samenwonen met zijn vriendin in Blankenberge. Houdt van muziek, lezen en schrijven en gevechtsport.
Volgde hout en bouw en vulde zijn diploma aan met een getuigschrift bedrijfsbeheer. Werkte in de tuinen vijverbouw en in de gewone bouw.
ONBEKEND Is werkzoekend maar heeft plannen om samen met een vriend een bedrijfje op te starten.
Heeft schulden door het niet betalen van penale boetes en facturen van ziekenhuisvervoer.
31
ONBEKEND
Woont alleen
Houdt van alles wat te maken heeft met computers en muziek.
Studeerde wiskundewetenschappen en volgde nog één jaar informatica en een half jaar industrieel ingenieur.
Heeft een inkomen als helpdeskmedewerker.
Lesley
Heeft schulden door een lening aan te gaan bij de bank, dat ging veel te gemakkelijk en het geld geraakte te snel op.
27 j.
BELG
BELG
Woont samen met haar
afkomstig uit Leuven.
Is gestopt met school in het vijfde jaar schrijnwerkerij.
Heeft geen tijd voor hobby’s, gaat af en toe eens lopen aan zee en steekt verder haar tijd in studeren en gezellig thuis zijn samen met haar vriend.
Is bejaardenhelpster maar studeert nog verpleegkunde in avondonderwijs.
Heeft een inkomen uit een combinatie van jobs die ze her en der uitvoert.
Heeft schulden door te gaan samenwonen met haar broer. Door alles te bekostigen en op haar naam te zetten bleef ze met alle gevolgen zitten toen het verkeerd liep.
14000€ Leeft van een minimuminkomen.
Heeft een schuld van ongeveer 14.000 euro door op straat terecht te komen en stommiteiten uit te halen.
32
ONBEKEND
vriend.
(Franse vader)
Woont alleen in Gent maar is
Houdt van sporten, basket, voetbal en voetbal. Verder is hij filmfanaat.
27 j
Rachel
Je l l e
BELG
28 j.
33
Wat zijn schulden volgens jongeren? We vroegen eerst aan de jongeren wat ze zelf verstaan onder schulden, daarna legden we hen een aantal mogelijkheden voor en mochten zij bepalen of ze dit al dan niet een schuld vinden. Samengevat definiëren de meeste jongeren schulden als dingen die je gekocht hebt, al dan niet op afbetaling, en die je niet (meer) kan terugbetalen. “Dingen zoals een telefoonabonnement waarbij je zodanig veel belt dat je rekening oploopt en dat je die niet meer kan betalen.” “Schulden zijn voor mij dingen die je gekocht hebt op afbetaling maar die je niet meer kan betalen omdat je hebt uitgesteld om ze af te betalen.” “Zo van ik wil wel maar ik kan niet.”
De belangrijkste bevindingen uit de interviews
“Schulden zijn problemen. Ik heb er niets dan problemen mee gehad.” “Geld dat je nog verschuldigd bent aan mensen, dat kan voor van alles zijn bijvoorbeeld voor afbetaling van meubels. Het kunnen kleine of grootse dingen zijn.” “Schulden zijn dingen die je veroorzaakt hebt, die je gekocht hebt, of gebruikt hebt of gelijk wat terwijl je eigenlijk 9 op de 10 kansen al wist dat je ze niet ging kunnen betalen. Bij mij was dat toch zo. Ik wist dat op voorhand altijd wel dat ik dat niet ging betalen en ik trok mij dat ook niet aan.” “Je hebt natuurlijk ook mensen die niet anders kunnen dan hun huishuur niet betalen en dan zo in de schulden geraken. Daar kunnen ze dan meestal niet zelf aan doen. Ik probeer daar een onderscheid tussen te maken tussen die twee. Zeker voor mezelf.” “Voor mij zijn schulden rekeningen die je niet kunt betalen. Want niet willen is een andere zaak. Als je niet wilt betalen heb je ook schulden maar dan is het je eigen schuld. Niet kunnen betalen
34
35
is bvb. omdat je jouw werk bent verloren of omdat je zoals in mijn geval, niet stempelgerechtigd bent en je niet weet dat je terecht kunt bij het OCMW voor een leefloon. Er zijn ook mensen die geen leefloon meer krijgen, die geschorst zijn.” “Al hetgeen waar je meer voor moet betalen dan hetgeen dat je gevraagd hebt vind ik eigenlijk schulden.”
Vinden jongeren lenen bij vrienden, in het rood staan, kopen op afbetaling, lenen bij de bank, een openstaande rekening en aankopen met een creditcard schulden? Lenen bij vrienden In het rood staan Kopen op afbetaling Lenen bij de bank Een openstaande rekening Aankopen met een creditcard
“Ik leen niet van vrienden, ik ben daar tegen.” “Nee, ik doe dat soms maar ik zeg er altijd bij wanneer ik dat ga teruggeven. Het maximum dat ik leen is 20 euro, ik ga niet beginnen met 100 of 200 euro.” “Ik heb een grote vriendenkring en elke zaterdag gaan we uit. Ik kan het niet betalen en zij betalen dan opdat ik zou meekunnen. Ik probeer dan wel zoveel mogelijk terug te betalen want ze doen het automatisch.” “Nee, ik vind dat geen schuld. Je staat natuurlijk altijd in de schuld bij iemand maar dat is toch iets anders dan bij iemand vreemd. Het blijft altijd nog zowat familie.” “Vanaf 20 euro wordt dat wel een schuld. Om de goede vrede te bewaren leen ik nooit.”
Ja, is een schuld
Neen, geen schuld
Geen mening
10
9
4
“Dat is een schuld aan de bank. Ik zou ervoor zorgen dat me dat niet overkomt.”
16
3
4
15
5
3
“Op dit moment sta ik 30 euro in het rood, en voor mij is dit een echte schuld, het staat op je rekening, dus je wordt wel geconfronteerd met die schuld.”
13
7
3
14
1
8
17
2
4
In het rood staan:
“Ja, dat is een schuld, maar dat is bij mij nog nooit gebeurd. Ik heb het zo geregeld dat ik niet onder nul kan gaan.” “Nee. Want als je inkomen op je rekening wordt gestort sta je terug positief.”
Totaal bevraagde jongeren: 23.
“Ik weet wel dat je er veel interest op betaalt. Ik kan niet meer onder nul gaan. Dat is gemakkelijker. Als ik dat wel zou kunnen zou ik veel te veel naar de bank gaan.”
Lenen bij vrienden:
“Dat is iets waar je voorzichtig mee moet zijn. Wij hebben dat nooit gekund want dan was het gegarandeerd om zeep. Ik geef dat toe.”
“Ergens wel want het is het geld van andere mensen, je zou het dus moeten teruggeven. De andere mensen moeten er ook voor werken. Je gebruikt het geld dus moet je het hen wel terugbetalen.”
36
“Dat is een service die door de bank verleend wordt.”
37
Kopen op afbetaling: “Als je het kunt betalen niet, maar als je al in de problemen zit en je koopt toch iets op afbetaling dan ben je stom bezig, vind ik.” “Ja, dat vind ik een enorm probleem in deze maatschappij. Bij jonge mensen vind ik dit het grootste probleem. Overal waar je binnenstapt krijg je een kaart onder je neus geschoven en je kan dan kopen, kopen, kopen. Jonge mensen zien de nadelen soms niet zo goed. Achteraf zie je maar waar je mee zit.” “Ik kan rekenen dus doe ik het niet, ik heb geen zin om interest te betalen op zaken die ik op een andere manier kan oplossen. Waar ik wel begrip voor heb is dat je een wasmachine of droogkas wil kopen maar mijn mening is dat je eerst moet afzien om goed te weten waarom je het nodig hebt en waarom je aan het sparen bent. Jezelf in één keer van alle luxe proberen te voorzien werkt niet. En bovendien vind ik de wasserette eigenlijk gezellig.” “Is geen schuld want de meeste mensen doen dat…” “Ja. Hebben we nog maar één keer gedaan voor een wasmachine. Dat was met zo’n soort van easy card. We kregen onze wasmachine en moesten een bepaald bedrag per maand betalen. Doordat we een kaart hadden gekregen, konden we nog meer aankopen doen, het was zoiets als een bankkaart waarmee je nog voor 1250 euro kon uitgeven. Maar dan moet je dat nadien allemaal terugbetalen met extra interesten. Ik doe dat nooit meer!”
Lenen bij de bank: “Als je in de problemen zit dan moet je jezelf er niet dieper inwerken door een lening af te sluiten.” “Als dat kan binnen je budget vind ik niet dat het als schuld kan worden gedefinieerd. Als het is om schulden te betalen is het anders natuurlijk. Als het voor dingen is die kunnen wachten is het niet verstandig om geld te lenen.”
“Al heb ik er zelf wel even aangedacht, toch is het geen goed idee. Uiteindelijk ga je de ene schuld vereffenen door een andere schuld op te starten.” “Is geen schuld want dat doe je om iets te kopen dat je nodig hebt.” “Nee, soms kan je er niet buiten zoals voor een huis of een auto. Je kan geen huis kopen zonder een lening aan te gaan.” “Dat is natuurlijk altijd wel een schuld aan de bank maar dat voelt niet zoals een schuld. Als je iedere maand correct afbetaald zie ik dat meer als een investering.”
Een openstaande rekening: “Ja, want daar komt snel veel bij. Zonder dat je het weet kan een incassobureau je direct komen bezoeken. Wij hadden eens tijdens de verhuis een rekening verloren en daarvoor hebben we 10 maal zoveel moeten betalen. Daar komen dan nog extra kosten bij zoals een bezoek van de deurwaarder.” “Dat hoort erbij.”
Aankopen met een creditcard: “Ja, zeker. Je hebt geen zekerheid met zo’n kaartje. Er staat veel geld op en je doet maar op en op. Je moet het wel elke maand terug kunnen aanzuiveren en dat is vaak het probleem.” “Het is geld dat je niet hebt, dus kun je het eigenlijk niet opdoen vind ik.” “Verschrikkelijk! Dat kan je heel veel geld kosten.” “Ik heb ooit een rekening gehad met een kaart waar je niet mee kan afhalen. Dus moest ik naar de bank, wat een drempel is. Je doet minder geld op…” “Ja, zeker een schuld, daar ben ik niet voor. Het is te gevaarlijk want dat bedrag kan je optrekken.
38
39
Ik begin daar niet aan. Het is een straatje zonder einde. Ik ken wel veel mensen die er ervaring mee hebben.”
“Nee, ik vind dat ze beter gescreend moeten worden, op levenservaring. Weten dat ze echt wel besef hebben van hoe je met geld moet kunnen omgaan. Kun je dat niet dan vind ik niet dat je moet kunnen lenen.”
“Ja, dat is zever, is voor dikke nekken.”
Wat vinden ze ervan dat jongeren geld lenen? De meerderheid van de jongeren begrijpt het niet en vindt het een slecht idee, gevaarlijk en té gemakkelijk. Iets minder dan een derde van de jongeren begrijpt het wel. “Als je echt aan de grond zit dan vind ik het oké. Als je het dan later kunt terugbetalen, al was het maar in stukjes.” “Jongeren moeten geld kunnen lenen want het leven is duur en ouders geven kinderen niet altijd het nodige geld. Het is dan beter dat ze op officiële wijze geld lenen…anders kunnen ze wel eens slecht terecht komen.” “Het hangt af van hun situatie. Als het echt nodig is, waarom niet dan? Het is beter dat je het van de bank krijgt in plaats van te gaan stelen. Je moet nu niet gaan lenen als je twee of drie facturen achterstaat.” “Als het nuttig is, zoals voor een auto of een huis dan vind ik het te doen. Maar ze moeten heel goed uitkijken wat ze doen.”
“Ik heb het zelf ook gedaan. Achteraf bekeken was dat ronduit belachelijk. Ik ben geld gaan lenen bij de bank om, ik durf het bijna niet te zeggen, op vakantie te gaan. Ik wou er even tussenuit en spendeerde drie weken op de Dominicaanse Republiek. Het was fantastisch maar achteraf komt er heel veel bij kijken dat niet zo plezant is…” “Je kan eigenlijk maar het geld opdoen dat je zelf hebt. Heb je niet veel dan is dat pech.” “Ik zeg altijd je moet maar beter gaan studeren zodat je later beter werk hebt en meer geld verdient.” “Het gaat te gemakkelijk als je begint te lenen. Voordat je het weet zit je in de problemen.” “Eigenlijk vind ik dat ze daar een leeftijd moeten opzetten. Ik was te jong om onder nul te gaan. Misschien is het anders als je werkt. Als je jong bent is het eigenlijk niet zo’n goed idee.” “Ik vind het niet normaal dat je als jongere geld begint te lenen. Meestal hebben ze geen geld, dus is het voor hen ook moeilijk om dit af te betalen.” “Dom! Het enige waar je geld voor moet lenen is een huis en eventueel een auto. Maar voor een auto zou ik toch drie keer nadenken. Leen ook enkel als je vast werk hebt en weet dat alles goed loopt op je werk. Want als je je werk verliest...” “Begin er niet aan. De dag dat je begint te lenen is de dag dat je jezelf in de misérie steekt.”
“Ik vind dat jongeren de dag van vandaag veel te gemakkelijk geld kunnen lenen. Ik ben een lening gaan afsluiten en ik heb zelfs geen loonfiche moeten tonen. Ik had toen zelfs nog maar zes maanden werk. De dag erna had ik al het geld in mijn hand.”
“Gevaarlijk, jongeren moeten dit zoveel mogelijk vermijden. Het gebeurt veel meer dan je denkt. Het is zinloos. Sparen is belangrijk. Als je iets wilt moet je gewoon sparen en wachten tot je het geld ervoor hebt.”
“De meeste jongeren kunnen nog niet met geld omgaan. Die hebben nog niet genoeg ervaring om te weten dat schulden rap gemaakt zijn.”
40
41
Waardoor krijgen jongeren schulden? De meeste jongeren vinden dat het te maken heeft met de maatschappij en de verleiding om dingen te kopen (op afbetaling). Jongeren willen er graag bij horen en de hypes volgen. Een heel deel jongeren geeft ook toe dat het te maken heeft met de mentaliteit van jongeren zelf. Ze zijn impulsief, feesten graag, willen veel en denken nog niet al te veel na. Hierdoor gaan ze wel eens domme en onverantwoorde dingen doen. “Door hun onwetendheid, jongeren weten niet genoeg hoe het allemaal in mekaar zit.” “Ik denk de mentaliteit van de jongeren zelf. Vroeger luisterden jongeren nog naar hun ouders. Nu maken ze elkaar af voor het minste, ze brengen zichzelf in de problemen. Er is geen verstandhouding meer tussen ouders en kinderen. En jongeren willen ook altijd meer en meer. Ik zie nu jongeren die nog maar 11 jaar zijn al met een gsm rondlopen.” “Door de maatschappij. Het wordt verleidelijk voorgesteld. Bvb. een nieuwe auto dat is zeker bij jongens belangrijk. Die willen persé een nieuwe auto want dan kunnen ze showen bij hun kameraden. Ze gaan ervoor lenen want ze hebben het geld niet. Uiteindelijk zijn ze dan een beetje wild, ze rijden hem in de prak en kunnen blijven betalen zonder dat ze een auto hebben. Maar daar denken die niet bij na. Ze denken alleen aan het stoer overkomen en dat ze dan rijk lijken.” “Om de vijf minuten zie je reclame op tv. Uiteindelijk bespelen ze heel veel jongeren. Wij leerden op school hoe je mensen kan manipuleren, hoe je ze kan doen kwijlen zodat ze niet meer nadenken en zotte aankopen doen.” “Die verleidingen zijn er wel, bij mij toch. Bvb. auto’s vind ik een serieuze verleiding, als er zo een blinkende, mooie Opel GTI voor je neus staat. En je kijkt naar de prijs en daaronder staat ‘zoveel euro in de maand’. Dan kriebelt het toch want je denkt dat je het kan betalen. Maar eigenlijk kan je het niet betalen want je denkt nog niet aan al die bijkomende kosten: taksen, verzekering, … Je koopt, hebt je auto, maar weet niet dat je er niet gaat komen met je inkomen. En dan is het
42
spelletje begonnen.” “Door drugs en alcohol. Jongeren feesten graag en doen onverantwoorde dingen. Schulden kunnen niet vermeden worden. Ze zijn onoverkomelijk.” “Tegenwoordig zijn er veel hypes en iedereen wil mee zijn met de tijd. Er zijn allerlei hippe dingen op de markt zoals sjieke handtassen, mp3’s, sjieke telefoontoestellen, gsm’s, laptops. Iedereen wil die dingen. Alles wat een ander heeft, willen jongeren ook.” “Door stommiteiten te begaan. Dit kan door te vechten, door een verslaving of door leningen af te sluiten.” “Door dom te zijn en niet af te betalen. Of door zich in te schrijven bij zo van die boekenclubs en dat dan niet te betalen. Of door een gsm-abonnement te vragen en zoveel mogelijk te bellen en dan niet betalen. Dat zijn zo de grootste dingen. Ze denken gewoon niet wat daarbij komt kijken. Ze zeggen ‘ja, het is goed’ en de maand erna krijgen ze hun factuur en weten niet hoe het komt dat het zoveel is.” “Misschien omdat het verleidelijk is om zaken op afbetaling te kopen? Ik heb het zelf gelukkig nooit gedaan maar ik heb toch al veel gehoord dat mensen daar voor vallen. Als je je inkomen spendeert aan leningen op afbetaling, vaste kosten en levensmiddelen dan schiet er niet veel meer over.” “Alle jongeren willen er even goed uit zien of evenveel hebben. Voor de één is dat niet zo vanzelfsprekend als voor de ander. Sommigen moeten op andere manieren aan geld geraken.” “Als je jong bent wil je meer, je wilt ook nog uitgaan. Bij ons is dat nu erg verminderd maar wij hebben ook die fouten gemaakt. Je doet maar op en denkt minder na. Na een tijdje leer je dat wel maar het blijft moeilijk.”
43
Vinden ze het normaal dat jongeren schulden hebben? De meerderheid van de jongeren vindt het normaal en heeft er ook begrip voor. Enkele jongeren vinden het niet normaal dat zoveel jongeren problemen met schulden hebben. “Het hangt ervan af hoe jongeren aan hun schulden zijn gekomen. Ik zit zelf diep in de schulden en dat is niet leuk en ik gun het ook niemand.” “Ik vind dat niet normaal, ik vind dat mensen zouden moeten betalen wat ze moeten betalen en niet overal gaan lenen om dan in schulden te zitten. Ik kan dat wel verstaan. Iedereen is jong geweest. Mijn ma heeft dat ook gehad, ze heeft als ze zo oud was als ik ook schulden gehad. Ja, je bent 18 en meerderjarig, je mag doen wat je wilt. En vanaf het moment dat je dan je geld in handen krijgt moet dat rollen.” “De verleidingen zijn te groot in de maatschappij van vandaag. Als je in een winkel staat wordt je gedwongen om te kopen. Jongeren staan hier niet bij stil en gaan er vanuit dat ze het wel kunnen betalen.” “Natuurlijk (lacht) het is niet meer dan normaal, het is hun eigen stomme fout. Ze denken gewoon nog niet na. Alles steekt hun ogen uit.” “Ik ken iemand die een strenge opvoeding kreeg en die zal wellicht weten hoe ze met geld moet omgaan. Maar ik heb dat niet geleerd, mijn moeder had 16 jaar lang een café, ze was altijd bezig en ter compensatie kreeg ik alles wat ik wou.” “Ik kan dat wel begrijpen, maar of ik dat normaal vind, dat weet ik niet. Omdat ik zelf ook zo ben geweest begrijp ik het. Het is gemakkelijk. Zoals bvb. een abonnement afsluiten op je 18 jaar, dat gaat heel gemakkelijk terwijl je weet dat je dat toch niet kan betalen. Dingen kopen met visa is ook heel gemakkelijk en verleidelijk omdat je nog niet beseft dat je binnen een paar maanden serieus gaat mogen dokken. Je beseft dat misschien wel maar je denkt daar nog niet bij na, je bent een beetje impulsief.”
44
“Normaal moet je je best doen om geen schulden te maken en koop je dingen met het geld dat je hebt. Ik heb dat altijd zo gedaan tot ik onder nul kon gaan. Ze geven je zoveel reclame dat het eigenlijk normaal is dat je in de problemen komt. Het is de laatste tijd echt heel erg.” “Ja, jongeren willen graag meegaan met hun tijd en dat kost veel geld. Ik begrijp dat wel. Ik wil ook graag de laatste nieuwe gsm, een mooie handtas van Louis Vuitton of Gucci schoentjes. Wie wil dat niet? De nieuwe trend is ook om je idool achterna te gaan, je hebt zoveel programma’s op tv.” “Normaal? Ik denk dat er veel jongeren schulden hebben omdat ze nog geen ervaring hebben.” “Ja en je leert eruit. Als je als jongere geen schulden hebt, dan ga je er later niet mee om kunnen gaan.”
Waaraan geven jongeren het meeste geld uit? De meeste jongeren geven hun geld uit aan basisbehoeften: eten, huishuur plus energiekosten en kleren. Jongeren die roken spenderen een groot deel van hun inkomen aan sigaretten. En jongeren met kinderen spenderen een groot deel van hun budget aan de kinderen. “Ik geef alles uit aan eten en drinken en aan mijn katten. Dat is het belangrijkste. Ik ga naar de Aldi, daar kost het niet veel. En ik hou echt niets over. Niets! Ik ben al een jaar niet meer uitgeweest. Dat is frustrerend. Want je zit maar thuis en wat doe je? tv kijken en op de computer spelen. Het is inderdaad leuker als je eens iets kunt gaan drinken met vrienden. Of eens een dagje naar de zee kunt gaan. Maar dat kost stukken van mensen. Een pintje is ook weer opgeslagen, dat is stom. Het is even heel hard op mijn tanden bijten.” “Als je twee kindjes hebt dan heb je sowieso veel kosten. Al ons geld is snel op aan boodschappen. Mijn man is ook een roker.”
45
“Momenteel geef ik het meeste geld uit aan internet en aan tv, per maand zat ik aan 200 euro. Het is ongeveer hetzelfde als mijn budget voor eten dus eigenlijk wel veel te veel.”
“Huishuur, het wonen op zich.” “Voornamelijk aan basisbehoeften voor mij en voor mijn katten. Daarnaast ook nog aan sigaretten.”
“Op dit moment aan kleren.Vroeger ging ik heel veel uit eten en op café. Ik heb ook al zeven wagens gekocht. Ik kocht telkens een tweedehandse wagen want ik had het geld niet om een degelijker vervoermiddel te kopen, ook omdat ik zoveel verzekering betaalde (800 euro). Ondertussen kan ik al zelf sleutelen aan mijn wagen, ik leerde het van mijn broer.”
“Aan sigaretten, van ons leefgeld gaat het grootste deel daar naar toe. Ik kan niet stoppen met roken, een pakje is bij mij op één dag op. Ook aan onze auto hebben we veel kosten, hij is oud en zo goed als op. Maar we hebben geen geld om een nieuwe te kopen.”
“Aan benzine en sigaretten.”
“Vroeger aan uitgaan. Nu aan mijn eten.”
“Ik krijg maar 20 euro per week en die gaat eigenlijk vooral op aan tabak en aan een belkaart voor mijn gsm, een kaart van 15 euro in de maand.”
“Aan de kinderen.”
“Op dit moment geef ik het meeste geld uit aan eten, het is eigenlijk het geld van mijn vriend dat ik uitgeef. Vroeger gaf ik vooral geld uit aan huishuur, mijn vaste kosten en eten, daarna bleef er niet veel meer over.” “Aan mijn huishuur en de afbetaling van mijn schulden.” “Op dit moment aan mijn zoon. Speelgoed, kleren,.. Ik probeer mijn zoon zoveel mogelijk te geven. De laatste nieuwe speeltjes, leuke kleren enzovoort. Ik wil niet dat mijn kind me verwijt dat hij te weinig gekregen heeft. Hij komt niets te kort.”
Wat doen ze als ze geld over hebben? De meeste jongeren hebben op het einde van de maand geen geld over. Als ze toch iets over hebben dan zet een deel het opzij om te sparen of om sneller schulden af te betalen en een ander deel spendeert het bedrag aan een extraatje. “Ik heb geen geld over met kindjes.”
“Aan mezelf, mijn eten en kleren. Mijn levensonderhoud eigenlijk. Aan muziek geef ik niet veel geld uit. Ik leen muziek van vrienden en kopieer ze dan. Vroeger gaf ik het meeste geld uit aan marihuana. Ik ben altijd een blower geweest. Nu rook ik niet zoveel doordat ik niet veel geld heb.”
“Opzij zetten.” “Ik heb mijn auto verkocht, met pijn in het hart. Ik heb nu een fiets en dat is veel goedkoper. Met het geld dat ik over heb spaar ik, om eventueel een nieuwe wagen te kunnen kopen.”
“Aan eten.” “Sigaretten!” “Aan sigaretten, iedere week een pakje filtersigaretten en een pakje tabak. Ik kom daar een hele week mee toe. Vroeger kocht ik altijd filtersigaretten.”
46
“Af en toe eens iets gaan drinken, af en toe een terrasje doen. En afgezien van mijn schulden die ik moet afbetalen zou ik wel sparen om terug een computer te kunnen kopen. Want de mijne ben ik nu kwijt.”
47
“Sparen, proberen toch. Ik zeg dat ik dat zou willen maar ik weet niet of ik dat zou kunnen. De kans is groot dat ik het toch direct zou uitgeven. Zeker als je zo passeert voor al die verleidingen.”
Wat doen ze als ze geld te kort hebben?
“Dan is het direct op, ik heb wel een beetje een gat in mijn hand.”
Als jongeren geld te kort hebben gaat een deel lenen (bij vrienden, kennissen of familie) en een deel doet niets. Een aantal jongeren hebben een kleine reserve waarvan ze geld kunnen nemen.
“Spenderen aan de belachelijkste prulletjes zoals bvb. dvd’s of cd’s. Eerder aan zo’n dingen dan aan eten of iets nuttiger….” “Ik spaar voor mijn zoon, ik heb al zo’n 700 euro op zijn spaarrekening gezet. Nu heb ik dit moeten gebruiken voor mijn waarborg. Ik spaar ongeveer 5 à 10 euro per maand.”
“Ik ga lenen, het is erg. Ik koop alles goed op tijd maar ik eet ook graag. Als ik ’s avonds nog een boterham eet dan is alles zo direct op. En ’s morgens heb je dan goesting om een boterham te eten maar je hebt niks in huis. Dan vraag ik soms vijf euro aan vrienden als dat gaat. Om een brood te kunnen kopen. Ze geven me dat dan wel.”
“Ik ga zoveel mogelijk eten kopen, als ik geld te weinig heb ga ik naar de Turkse bakker voor een brood.”
“We berekenen alles heel goed, anders vragen we aan de begeleiding iets extra.”
“Ik geef het uit aan een extraatje. Sparen is nog niet aan de orde (lacht).”
“Dat gebeurt niet gemakkelijk want ik heb een pot gemaakt voor als ik al eens iets tekort heb. Ik heb standaard 500 euro reserve staan en daar kom ik niet aan.”
“Dan blijft het in mijn portemonnee zitten.” “Dat hangt ervan af hoeveel ik over heb. Als ik 50 euro over heb ga ik dat aan de kant zetten. Als dat 10 euro is dan zijn dat extra sigaretten. Dat zijn dan de sigaretten die ik volgende week niet meer moet betalen.”
“In noodgevallen, bvb. voor een verjaardag, kan ik altijd terecht bij het OCMW en zij stort dan wat extra.” “Niks, wachten op mijn volgend geld.” “Niets, gewoon wachten. Ik betaal altijd eerst mijn rekeningen en mijn eten, als er iets over is dan koop ik de rest. Toen ik werkte had ik nooit geld tekort.”
“Dan ga ik sporten, meestal zwemmen.” “Geld opzij leggen om cd’s te kopen of naar optredens te gaan.” “Nee, het is altijd op. Als er over is vraag ik wat extra. Van het vakantiegeld zetten we iets opzij.”
“Bij vrienden geld lenen of aan mijn broer vragen. Ik stop dan met het beoefenen van de sporten waarvoor ik moet betalen.” “Ik ben in budgetbegeleiding. Als ik te kort heb ga ik naar mijn begeleider om het te vragen. Voor ik in begeleiding was leende ik bij mijn vriendinnen.”
“Soms, soms eens een film huren.” “Sparen om een schuld extra af te betalen.”
“Op is op, dan ga ik naar voedselbedeling als het echt niet anders gaat. Wat moet een mens anders doen?”
48
49
“Dat is de afgelopen zes maanden niet meer aan de orde geweest. Alles wordt zeer goed uitgerekend nu. Ik heb ook bewust gekozen voor een lager bedrag aan leefgeld, ik kan rondkomen met 60 euro per week.” “Ik ga werken voor mijn geld, ik doe overuren die direct uitbetaald worden. Ik doe bijna elke dag overuren, ik ben een workaholic. Ik hou eigenlijk zeer veel van mijn werk. Ik doe mijn werk doodgraag. Het is mijn verslaving.”
Hoe oud waren ze toen ze voor het eerst schulden maakten? De meeste jongeren waren 18 jaar (10 jongeren, 43,5%). Eén jongere was 17 jaar (4%), drie waren 19 jaar (13%), twee 22 jaar (9%), twee 23 jaar (9%) en één 24 jaar (4%). Van vier jongeren kennen we de exacte leeftijd waarop ze voor het eerst schulden hebben gemaakt niet (17,5%). “Sinds ik 18 ben, ik was slecht geïnformeerd. Ook op school hebben ze mij geen informatie gegeven betreffende schulden.”
“Niks, wachten tot ik terug geld heb.” “Thuis zitten en niets doen.” “Dan zit ik in de problemen. Ik heb wel enkele mensen waarop ik kan terugvallen. Sommige mensen geven wat geld of een pak frieten. Ik voel me daar dan wel niet zo goed bij. Ik probeer dan altijd iets terug te doen.” “Vroeger leende ik iedere zaterdag voor sigaretten. Maar dan moest ik dat maandag wel direct terugbetalen van mijn leefgeld en startte je de week met minder geld. Nu komen we dat praktisch niet meer tegen.” “Op mijn tanden bijten en volgende maand zorgen dat ik mijn schuld inhaal.” “Dan vragen we het ergens. Ik heb een madam die me een beetje sponsort. Andere mensen kunnen dit aan hun moeder of vader vragen. Wij kunnen dit niet.” “Onze plan trekken. Wij gaan niet bij anderen lenen. Één keer hebben we dat gedaan, toen we de deurwaarder moesten betalen, of alles was weg, dan heb ik bij mijn moeder geleend.”
“Ik was 17. De meeste mensen wisten dat ik gefrustreerd en agressief was. Ik werd regelmatig uitgedaagd op café. Er gebeuren dan spijtige dingen. Dingen die ik nu nog afbetaal.” “Ik was 24. Ik heb het redelijk lang uitgezongen zonder schulden. Toen stapte ik naar de bank om te lenen. Die 12.500 euro was heel snel op. Ik hield totaal geen rekening met de problemen die ik me op de hals haalde.” “Ik was 19, en mijn schulden waren het gevolg van het vroegtijdig verbreken van mijn huurcontract. Eerst stond ik een maand achter met de huur, dan twee maanden. Toen heb ik dat contract opgezegd. Ik moest de twee maanden achterstallige huur betalen plus twee maanden waarborg als schadevergoeding. Het kwam voor het vredegerecht. Slim van de huisbaas om dat te doen want dan ben je zeker dat je je centen krijgt.” “Ik weet het niet zo goed. Twee jaar geleden ben ik hier komen wonen en ben ik begonnen met mijn schulden aan te pakken.” “Vanaf het moment dat ik schulden kon maken, ik was 18 jaar toen. De eerste schuld die ik had was een waarborg van het OCMW die ik niet terugbetaalde. Sindsdien zijn de schulden me blijven achtervolgen.” “Sinds september vorig jaar, en vanaf dan is het alleen nog maar gestegen.”
50
51
“Van mijn 18de, al zeven jaar dus. Ik wou principieel niet afhankelijk zijn van het OCMW, want dan heb je “een etiket”. Ik had die schulden zelf gemaakt en ik wou het dus ook zelf oplossen. Ik bleef koppig tot het echt niet meer ging. Toen ben ik in schuldbemiddeling gegaan, dat is nu anderhalf jaar geleden.” “Vanaf mijn 18 jaar, vanaf het moment dat ik alleen woonde eigenlijk. Ik had daarvoor altijd in instellingen en in de psychiatrie gezeten of begeleid zelfstandig wonen gevolgd. Het comité voor bijzondere jeugdzorg plaatste mij.” “Al van mijn 18 jaar zit ik in de schulden, al wordt het nu wel beter. Ik zie nu licht aan het einde van de tunnel. Ik ben sinds twee jaar in begeleiding.”
Hoe zijn ze in schulden geraakt en waaraan hebben ze schulden? Heel wat jongeren maakten schulden door rekeningen te laten liggen en niet te betalen. Sommigen omdat ze het niet konden betalen, anderen omdat ze niet wilden betalen en liever hun geld spendeerden aan andere dingen. Sommige jongeren hadden door omstandigheden tijdelijk geen adres en hadden geen weet van rekeningen die toekwamen. Nalatige administratie en onwetendheid van wat allemaal in orde moet worden gebracht zorgde bij een aantal jongeren ook voor heel wat schulden. En tenslotte geven een aantal toe dat ze te goed hebben willen leven en zich hebben laten gaan in drank- en druggebruik. Of zich hebben laten verleiden om een creditcard te nemen, te kopen op afbetaling of een lening af te sluiten. De meeste jongeren hebben schulden aan (ziekenhuis)opnames, mobiele telefoonmaatschappijen, energieleveranciers, achterstallige huishuur, terugbetaling van een huurwaarborg en (penale) boetes. “Door ‘Sara’, die serie. ‘Sara’ is de oorzaak van mijn schuld, echt waar. (lacht)”
52
“Mijn schulden waren allemaal van deurwaarders. Meestal rekeningen van ziekenhuizen die ik niet kon betalen. Ik heb een tijd geen adres gehad dus die deurwaarders konden hun rekeningen ook niet opsturen want ze hadden geen adres. Ik wist ook niet dat ik schulden had. Ik wist niet dat ze rekeningen aan het opsturen waren. Een tijd later had ik een studio en een adres en kreeg ik ineens al die rekeningen binnen. Ik zag toen wel wat groen en begon echt te huilen van zoveel schulden, onmenselijk gewoon. Mijn ziekteverzekering was ook niet in orde, ik moest de volle pot betalen. Maar niemand legde mij iets uit . Ik wist niet hoe ik in orde kon geraken en welke papieren ik nodig had.” “Een groot deel zijn ziekenhuiskosten van mijn zoontje, rekeningen die bleven liggen omdat ze te groot waren om te betalen. Daarnaast hadden we een paar van die stomme bankkaarten. Ook openstaande rekeningen die bleven liggen. Ook kopen op afbetaling. We hadden het een tijdje moeilijk om eten te kopen en hebben een creditcard van de supermarkt aangevraagd. Mijn man viel ook van de ene dag op de andere zonder werk waardoor we plots nog veel minder konden terugbetalen.” “Door nalatige administratie. Ik had schulden bij Luminus en bij Cofidis. En ik kreeg een ongeval en had een dubbele schedelbreuk. Ik heb drie weken in coma gelegen en er kwamen nogal wat chirurgen aan te pas. Al dat geld heb ik zelf mogen ophoesten want mijn ziekteverzekering was niet in orde. Je laat die rekeningen dan liggen maar het ziekenhuis zet daar een advocaat op. Daardoor werd die ziekenhuisrekening een prioriteit, bijgevolg bleef al de rest liggen om het ziekenhuis te kunnen betalen. Toen sloegen mijn stoppen door. Ik ging ook veel uit eten met vrienden maar soms ook alleen. Twee tot drie keer per week en ook nog tijdens het weekend. Je denkt op dat moment “het is maar een cola of een spaghetti” maar als je alles optelt kom je aan een monsterbedrag.” “Er zitten veel ziekenhuisopnames in omdat ik geen inkomen had. Ik was wel verzekerd maar je moet altijd een kleine opleg betalen. En zolang je die rekeningen niet betaalt blijven dat schulden. En dat loopt op, want je krijgt daar interesten bij. Ook ben ik in de problemen geraakt door foute communicatie met mijn ouders. Mijn ouders hebben me afgeschreven op hun adres terwijl al mijn brieven daar nog wel bleven toekomen. Mijn ma stuurde die brieven altijd terug naar afzender dus ik wist van niets. Ik wist ook niet dat op al die rekeningen interesten aan het bijkomen waren. Sinds dat ik hier terug een adres heb krijg ik al die facturen binnen, ook van gerechtsdeurwaarders
53
en zo.”
advocaat nodig. Het was meer voor hem dan voor mij, ik wou hem helpen.”
“Ik heb bij een mobiele telefoonmaatschappij een openstaande rekening van twee jaar geleden, toen ik een domme stoot heb uitgehaald. Ik heb een abonnementje afgesloten en ben 675 euro “verloren” op iets minder dan een maand. Hoe ik dat heb gedaan weet ik ook niet. En dat moet ik nu ook nog afbetalen. Maar daar heb ik wel mijn lesje direct uit geleerd want nooit nog van mijn leven pak ik nog een abonnement. En dan heb ik nog een boete bij de rechtbank en facturen van ziekenwagenvervoer. Tja, ik had geen doel meer. Als je dakloos bent, heb je geen leven meer. Je kan nergens naartoe, je hebt geen werk, geen geld, je hebt niets. Ik werd daar heel neerslachtig van en greep dan ook wel eens naar drank of iets van drugs en zo liet ik me opnemen.”
“Door op straat terecht te komen en daar heb ik stommiteiten uitgehaald. Beginnen vechten enzovoort. Vooral door penale boetes ben ik in de schulden geraakt. Maar ook door huurwaarborgen, door dvd’s die ik niet terug bracht. Dat kwam doordat ik verhuisd was en mijn adres niet doorgegeven had. Ik volgde mijn administratie slecht op.”
“Anderhalf jaar geleden ben ik gaan samenwonen met mijn broer. Omdat hij niets had, heb ik alles bekostigd. Schilderwerken en meubels kwamen allemaal van mijn spaarrekening, ik zette het huurcontract op mijn naam. Alles is misgelopen. Ik ben toen weggelopen met alle gevolgen van dien. Alles bleef liggen en zo raakte ik in de schulden. Wij hadden samen een rekening. Toen ik vertrok verplichtte hij mij mijn sleutel en bankkaart af te geven. Natuurlijk maakte hij misbruik van de bankrekening. Hij ging onder nul.” “Schulden aan de deurwaarder van het vredegerecht. Mijn ouders hebben me laten buitenzetten. Doordat mijn ouders mijn post niet doorgaven wist ik van niets. Hierdoor heb ik ook de rekening van de vrederechter niet kunnen betalen en moest er een deurwaarder komen. Toen ik geplaatst was, heb ik ook eens een boete gekregen voor zwartrijden. De instelling heeft die boete nooit betaald. Na mijn 18de moest ik voorkomen omdat ik die boete niet betaald had.” “Heel veel kosten voor opnames en een OCMW huurwaarborg die ik indertijd gekregen heb voor mijn sociale woning.” “Ik heb verschillende schulden: een lening bij de bank, elektriciteit, achterstallige huur, Integan, boetes van De Lijn. Ik zat ook in opvangcentra die ik niet kon betalen. Dat was toen ik dakloos was. En omdat ik niet betaalde stuurden ze herinneringen en een mededeling dat ze er een incassobureau zouden opzetten. De lening bij de bank was voor een advocaat. Mijn ex-partner was drugsdealer, de politie dacht dat ik betrokken was en dreigden met een gevangenisstraf. Ik heb voor mij en mijn partner een advocaat genomen. Zijn zaak was groot en hij had echt een goede
54
“Heel stom, gewoon door rekeningen niet te betalen. Mijn vader is overleden, hij deed normaal altijd de betalingen. Hij viel weg en ik had geen zin om eraan te beginnen. Ik had ook al schulden van daarvoor, ik gaf geld uit aan de verkeerde dingen. Ik ben verslaafd aan computers. Ik steek graag nieuwe dingen in mijn pc en gaf daar veel geld aan uit. Dit is nu voorbij, ik ben onder begeleiding kunnen stoppen.” “Het was een samenloop van omstandigheden. Ik had een tijdje geen werk en leefde van een werkloosheidsuitkering. Ik bleef op dezelfde standaard leven als daarvoor maar dan met veel minder geld. Ik spendeerde meer dan ik had.” “Mijn eerste schuld was een kredietkaart van een grootwarenhuisketen. Op een avond ging ik samen met mijn moeder naar de supermarkt. Mijn zus had net een laptop van mijn vader gekregen, ik wou er ook wel één. Ik zag in de winkel een laptop staan die je op krediet kon kopen. Hij was in promotie. We gingen horen voor een aankoop op afbetaling. Ze vroegen aan mij of ik werkte, ik zat toen op leercontract. Toen ze vroegen hoeveel ik verdiende loog mijn moeder over het bedrag. Ze zijn toen even iets gaan nakijken en ik heb uiteindelijk vijf bundels moeten tekenen, mijn hand doet er nog zeer van. Ik tekende ook voor een kaart, die later opgestuurd zou worden. Daarmee kon ik nog 1250 euro afhalen. Het was de periode van de feestdagen dus dat geld ging er snel door. Daarnaast heb ik ook schulden bij postorderbedrijven van kledij, bij Electrabel en mobiele telefoonmaatschappijen. Ik ben blijven bellen en blijven berichtjes sturen en de gepeperde rekening kwam later.” “Het is eigenlijk al mijn tweede keer dat ik een schuld heb bij een mobiele telefoonmaatschappij. De eerste keer was het mijn schuld, schadevergoeding voor contractbreuk. Ik had een abonnement en wou dat niet meer hebben. De tweede keer door mijn broer die veel te veel betaalberichtjes verzond.”
55
“Er was een probleem met mijn ziekteverzekering waardoor ik alle kosten zelf moest betalen. En ik moet in de USA ook een grote rekening afbetalen door de schuld van mijn moeder. Wij moesten een telefoon op mijn naam kopen want ik ben Amerikaan. Zij belde constant via de telefoon naar België en surfte veel te veel op internet. Nu heb ik daar 2000 euro schulden aan over gehouden.” “Ik was een zware gebruiker en dealer. Ik kon mijn gebruik niet meer bekostigen. Toen heb ik een lening afgesloten. Als je kan bewijzen dat je gedurende een maand een inkomen hebt van 1000 euro, dan krijg je 12.500 euro. Ik moest er totaal geen moeite voor doen. Het was de bedoeling om met dat geld te investeren en beter te kunnen verkopen. Maar dat is dus niet goed gekomen. Ik ben zeer onzorgvuldig omgesprongen met geld en heb het ook slecht beheerd.” “Ik heb een zwaar verleden. Een aantal penale boetes, facturen voor ambulances die ik nooit betaalde, een abonnement van mijn gsm niet opgevolgd. En al mijn facturen zijn dan beginnen oplopen… Ik had een slechte vriendenkring en mijn ziekte (zware vorm van ‘gilles de la tourette’) verplichtte mij om mezelf op een andere manier te bewijzen. Ik wou ergens bij horen en daarom deed ik zaken die ik eigenlijk niet wilde doen.” “Mijn ex deed de financiën omdat ze er beter in was. Maar ze betaalde een hele tijd geen huur en elektriciteit. Toen ik erachter kwam was het al veel te laat. De druk van een bepaalde levensstijl, zal haar ertoe aangezet hebben om veel geld te spenderen. Ze had geen loon en wou een lustig leven leiden.” “Door veel te goed en veel te graag te willen leven. Ik heb nooit iets tekort gehad thuis. Nu nog niet, ik moet het maar vragen en ik zou het krijgen. Toen ik niet meer thuis woonde gingen de rekeningen die toekwamen in een schuif want ik besteedde liever ons geld aan andere dingen. Na een tijdje kwamen er herinneringen, deurwaarders.”
“Ik leende geld om meubels en zo te kopen maar ik heb het allemaal uitgegeven door uit te gaan, kleren te kopen en aan vrienden te spenderen. Ik heb toen dure kleren gekocht. En dan heb ik ook wel wat penale boetes links en rechts, boetes aan het gerecht voor stommiteiten. En niet betaalde energiefacturen.” “Een deel is door mijn eigen fout en een deel door mijn ex. Ik heb mij laten verleiden door het kopen op afbetaling. Mijn ex zei dan dat hij het zou betalen maar hij betaalde niet. En zo stapelde de kosten zich op, interesten die erbij komen, kosten van de deurwaarder.” “Mijn ex heeft schuld aan de berg schulden. Ik ging altijd werken. Mijn ex kocht dan een pc, een camera en zij zei dan dat ze het betaald had en achteraf kwam ik te weten dat het op krediet gekocht was. Zij kon aan mijn geld en toen mijn geld gestort werd, was het twee dagen later al verdwenen omdat ik zoveel onkosten had door haar. Zo hebben we schulden gemaakt.” “Door leningen aan te gaan, maar ook voor zaken zoals lenen om op vakantie te gaan. Ik heb schulden bij alle kredietinstellingen en alle telefoondiensten. Ik was goed aan het leven maar ik had geen geld om het allemaal af te betalen. Ik had geen overzicht van de kosten dus verloor ik het uit het oog. Zo stapelden de kosten zich op en voor ik het wist, was het schip al gezonken.” “Ik zat een tijd zonder geld zodat het eigenlijk gewoon rekeningen zijn die ik nog moet betalen. Vooral huishuur en elektriciteitsrekeningen van toen ik alleen woonde. Mijn ex-vriend is in het appartement blijven wonen en ze hebben de keuken daar uitgebroken. Ik draai op voor de schade omdat het contract nog op mijn naam stond. Ook aan de belastingen heb ik schulden. Daarnaast rekeningen van in het rood te staan. Telefoonrekeningen heb ik niet meer, die heb ik kunnen afsluiten. Toen ik een abonnement had kostte het me soms 160 euro per maand. Ik hoop eigenlijk dat ik mijn abonnement heb opgezegd.”
“Als hulpkok werkte ik hard en ik verdiende 1600 euro per maand. Dat is veel voor een 18-jarige maar al gauw bleek het niet genoeg te zijn. Ik kon het geld heel snel opmaken…en ik gaf veel aan vrienden. Mijn weekends duurden langer dan twee dagen, ik gaf maar uit en volgde geen enkele betaling op. Ik had geen postadres meer en was dus onvindbaar.”
56
57
Wat vinden ze ervan dat ze schulden hebben? De meeste jongeren vinden het niet leuk en zelfs heel vervelend, vooral omdat ze beperkt zijn in hun doen en laten doordat ze eerst hun schulden moeten afbetalen. “Niet goed hé. Je kunt ook niets meer doen, je werkt om je schulden af te betalen. ’s Morgens sta ik op en dan denk ik soms ‘waarvoor ga ik nu eigenlijk werken? Ah ja, om mijn schulden af te betalen en wat krijg ik? Niks’. Dat is heel frustrerend, je kan niet geloven hoe erg dat is.” “Ik vind dat ongelooflijk ambetant. Dat is niet fijn. Ik spreek over 400 euro, dat is geen groot bedrag. Zelfs 5 euro vind ik al verschrikkelijk. Ik trek liever mijn eigen plan dan dat ik moet lenen.” “Eigenlijk redelijk ambetant omdat ik weet dat ik alles wat ik ga verdienen zal moeten gebruiken om mijn schulden af te betalen. Want moest ik nu werken en ik zou al dat geld in mijn eigen pocket kunnen steken en kunnen opdoen dan zou dat al heel wat geestiger zijn. Maar nu moet je heel de tijd werken om een klein budget over te houden want al de rest gaat naar je schulden.” “Dat ik 25 jaar ben en nog niets bereikt heb, kan ik moeilijk aanvaarden. Had ik mijn vriend maar vroeger leren kennen of was ik maar niet met mijn halfbroer gaan samenwonen. Het was allemaal anders geweest. Het ontbrak mij aan een gezonde portie geluk.” “Ik vind dit erg omdat ik graag alles direct betaal.” “Dat is natuurlijk niet zo leuk maar ja, ik zit er nu éénmaal mee. Daar moet je leren mee leven.” “Ik ben blij dat ik in begeleiding ben want alleen zou ik dit nooit aankunnen.” “Eerlijk gezegd, dankzij al die leningen zit ik hier nu. Mocht ik die leningen niet hebben afgesloten stond ik nu op straat. Ik ben blij dat ik al deze beslissingen heb genomen maar ik zit er nu wel mee. Ik moet die allemaal ook gaan afbetalen. Dat duurt nog een lange tijd want als die schulden je al sinds je 18de achtervolgen dan stapelt dat op. Ik had niet zo dom mogen zijn om een mastercard
58
te aanvaarden van de bank want toen ben ik begonnen met diepe schulden te maken.” “Er moet aan gewerkt worden, zo snel mogelijk.” “Het zorgt voor een beperking die je jezelf moet opleggen. Je kunt niet meer doen wat je wilt.” “Als je schulden maakt, moet je er zelf de gevolgen van dragen. Ik heb beslist om in begeleiding te gaan. Ik vond dat het tijd werd om te leren met mijn budget om te gaan.” “In het begin is het allemaal plezant om alles in je schoot geworpen te krijgen zo met die kaart. Nu ik er bijna van af ben vind ik het spijtig dat ik het gedaan heb. Ik heb wel geleerd uit mijn fouten. Nu weet ik wat ik wil en niet wil, daardoor zullen die problemen zich niet meer voordoen. Ik heb mijn portie problemen al meegemaakt en ik zal in de toekomst zeker vermijden om dat nog eens mee te maken.” “Ambetant, dat je iedere maand zoveel moet betalen en dat je niks kan doen.” “Dat is lastig… vooral ook omdat ik zo jong ben.” “Ik ben een overlever en red me wel. Ik besef dat ik het nu wel redelijk goed heb. Ik heb veel dieper gezeten. Ik heb bijvoorbeeld maanden in een tent geleefd. Nu ben ik blij dat ik mijn basisbehoeften kan verzorgen. Het is natuurlijk niet leuk om schulden te hebben. Zeker op sociaal vlak. Mijn vrienden trakteren mij, ze zitten daar niet mee in maar daar voel ik mij wel schuldig bij. Het heeft ook een stuk te maken met mijn trots.” “Niet goed. Ik ben er wat beschaamd over. Maar nu ik aan het vertellen ben lucht het op. Het doet goed om erover te praten. In feite moesten we dat allemaal veel vroeger gedaan hebben. Ik vind het heel goed dat er iets gedaan wordt voor jongeren!” “Ik wil er vanaf!” “Ik vind dit jammer, te weten dat ik met al het geld dat ik afbetaald heb een auto had kunnen kopen.”
59
Maakt deze (eventuele) financiele beperking jongeren kwaad?
sommige mensen leven.”
De meeste jongeren geven toe dat het hun kwaad maakt. Een aantal worden er niet kwaad om maar zijn eerder teleurgesteld en ongelukkig.
“Ja, soms wel. Als ik geld tekort kom, om sigaretten te kopen bvb. Of om eten te kopen voor mijn kat. Maar het ergste is dat ik geen kans krijg om verder te studeren. Ik zou graag kinderverpleegkundige worden.”
“Ja, dat maakt me razend. Wat kan ik doen? Niks, blijven werken en werken… En mijn frustratie op mijn werk uitwerken, niet op mijn baas hé. Op die planten en zo (lacht). Nee, ik vind het echt niet plezant.” “Ja, ik word kwaad op de maatschappij. Het is veel te gemakkelijk om schulden te maken. Ga naar 10 winkels en je komt buiten met 10 kaarten. Zelfs met mijn schulden kan ik nog met een kredietkaart aankopen doen.” “Ja, maar ik hou vol. Als die brieven toekomen dan irriteert me dat verschrikkelijk en krijgen die direct een telefoon met de nodige uitleg en de nodige reclamaties. Ik vind hun argumenten niet altijd gegrond en sommige dingen kloppen ook echt niet. Dus dan maak ik me kwaad.” “Toen ik ondergedompeld was in schulden deed ik een zelfmoordpoging. Ik was alleen en zag geen uitweg meer. Ik dacht ‘ik ben zo jong en heb al die schulden… ik kom het nooit meer te boven’. Een paniekreactie. Ik had geen overzicht meer. Door mijn trots wou ik niet toegeven dat ik het zelf niet meer aankon.” “Soms wel ja. Ik vind dat irritant maar soms relativeer ik alles. Want geld maakt toch niet gelukkig.” “Meestal word ik kwaad als ik jaloers ben, als ik mensen zie die wel alles hebben. Zeker als ik ze een beetje ken en weet wat ze doen om aan geld te geraken. Meestal is dat niet op een eerlijke manier en dan maak ik me kwaad. Als ze de ziekenkas of het OCMW oplichten, ik ken er zo’n, dan maak ik me ook kwaad.” “Kwaad niet, wel ongelukkig. Zeker als er verjaardagen zijn en ik niets kan kopen. Ik maak me op voorhand al zorgen als ik niets kan kopen voor een verjaardag. Meestal ben ik ongelukkig als ik niets kan doen voor andere mensen. Ik ben soms ook verontwaardigd over de situatie waarin
60
“Ja, dat maakt me kwaad. Ik heb nu zelfs geen kleerkast, alles zit in een doos. Ook mijn kleren heb ik nog van voor mijn zwangerschap. Deze jas heb ik bijvoorbeeld al drie jaar. Kleren die niet meer passen, retoucheer ik door er desnoods een stukje af te knippen. Mocht ik die schulden niet gehad hebben zou ik nu nieuwe kleren kunnen kopen. Als ik kwaad ben, ben ik kwaad op mezelf, dat ik zo dom kon zijn. Mijn zoon is de enigste die mij op dit moment kan troosten als ik een beetje mijn hoofd laat hangen.” “Ik ben altijd kwaad op alles. Als ik zonder geld zit, de laatste helft van de maand vooral. Ik kan veel eten en als ik geen geld heb om te eten word ik kwaad. Als je je zinnen op iets gezet hebt maar je kan het niet kopen is het erg frustrerend!” “Ja, inderdaad, want je moet alles goed uitrekenen. Sinds een paar maanden maak ik me niet meer kwaad, want ik kan weer elke week uitgaan zonder dat ik geld tekort kom. Happy hours helpen hierbij, dan geef je de helft minder uit.” “Ja, maar ik kan alleen maar kwaad zijn op mezelf. Ik ga me niet afreageren op anderen. Ik zou alles kapot kunnen slaan maar dat helpt me natuurlijk niet. Zoiets moet je niet doen. Ik heb serieus bijgeleerd. Nu kan ik er veel beter mee leven want het einde is in zicht! Het helpt echt wel als je aan anderen hulp kan vragen. Ik denk dat het je volledig depressief maakt als je er alleen voor staat. Gelukkig had ik mijn vriendin.” “Nee, niet kwaad, eerder teleurgesteld. Het is je eigen schuld, je stelt jezelf teleur. Het is je eigen schuld dat je niets kan doen in het weekend.” “Ik word kwaad op mijzelf. Als ik niet meekan met vrienden. Op mijn moeder ben ik ook kwaad.” “Soms is er geen uitweg en begint het te prikken. Dan ben ik kwaad om mijn stommiteiten.”
61
“Neen, ik maak me niet kwaad. Ik vind alleen dat ik een beetje menselijk behandeld moet worden. Ik kan met weinig leven maar van zodra je een kind hebt gaat alles anders. Iedereen die een kind heeft weet waar ik het over heb. Ik heb die schulden gemaakt en ik ga die afbetalen. Maar ondertussen wens ik een zo goed mogelijk leven te leiden.” “Ik ben soms kwaad als ik iets wil en het niet kan krijgen. Dan kan ik ontploffen. Als ik bel naar mijn begeleiders voor extra geld en ze zeggen ‘nee’ dan kan ik ze wel door de telefoon snokken.” “Als ik mij slecht voel ga ik zwemmen. Dat doet me goed. Ik ga veel zwemmen om me te ontspannen.” “Ja, soms wel, ik weet dat ik nooit iets extra kan doen.” “Soms worden wij er wel kwaad door. Bijvoorbeeld als er geld verdwijnt. Dat is al gebeurd. Er was geld van onze rekening verdwenen, en het OCMW wist ook niet waar het naartoe was. Soms denk ik er echt aan om de boel te pakken. Op het gebied van geld moeten ze niet met mijn voeten spelen, daar kan ik niet tegen.”
Hadden hun schulden kunnen vermeden worden? De meeste jongeren zijn ervan overtuigd dat ze hun schulden hadden kunnen vermijden door betere informatie en/of begeleiding en betere zelfkennis en discipline, door henzelf op voorhand een beetje te begrenzen. “Ja, ik denk het wel maar ik weet niet hoe. Ik denk dat alle schulden vermeden kunnen worden. Als je werk hebt misschien. Of ze zouden alles beter moeten uitleggen. Niet profiteren van de mensen die een laag IQ hebben. Ik behoor tot de groep van mensen met een lager IQ. Aan ons zouden ze dingen beter moeten uitleggen. Toen ik in begeleiding was hebben ze wel alle praktische dingen van het leven goed uitgelegd. Alle huiselijke taken ken ik, dat hebben ze goed gedaan. Ook hoe we naar de winkel moeten gaan en wat we moeten doen als we uitgaan, hebben ze goed uitgelegd.
62
Maar de belangrijke dingen zoals je mutualiteit die in orde moet worden gebracht, hoeveel dagen je moet werken om te kunnen stempelen, dat hebben ze mij niet uitgelegd. Of bij welke vakbond je moet gaan, wat die doen, ... zulke dingen kende ik allemaal niet.” “Ja, als we bekijken waar onze schulden vandaan komen zien we dat alleen de ziekenhuiskosten voor echte schulden gezorgd hebben. Wij gaven eerder geld uit aan materialistische zaken dan aan belangrijke onkosten. Daarnaast hebben we veel dingen gekocht die niet echt nodig waren. Toen we juist samen waren hebben we dingen gekocht om te tonen dat wij ook alles konden kopen.” “ Ja, natuurlijk. Had ik meer geduld gehad om ‘Sara’ te zien, of was ‘Sara’ nooit op tv gekomen of had ik dat nooit gevolgd. En te weten dat ik absoluut geen tv-kijker ben. Mijn tv staat soms wel op voor tekenfilmpjes voor mijn zoontje. Maar ik zit liever achter de computer een spelletje te spelen of een strip te lezen.” “Waarschijnlijk wel… dat weet je nooit.” “Ja, die schuld van die mobiele telefoonmaatschappij kon voorkomen worden. Die penale boete ook.” “Moest ik geen abonnement hebben afgesloten, moest ik op voorhand hebben geweten dat ik toch te veel ging bellen dan ging ik dat niet gedaan hebben en ging ik ook die schulden niet gehad hebben. Ik vind dat jongeren daar zeker voor gewaarschuwd moeten worden. Ik wist dat toen niet.” “Waarschijnlijk wel, misschien ook niet. Ik heb spijt van wat gebeurd is maar het heeft me veel rijker en volwassener gemaakt.” “Misschien wel, toen ik nog met mijn ex was, zat ik in een begeleiding waar ik niet goed geholpen werd. Hadden ze me toen goed geholpen had ik misschien op een andere manier kunnen weggaan bij mijn ex zodat veel problemen vermeden konden worden.” “Ja, ik spendeerde mijn geld liever aan mezelf dan aan die kleine schulden. Ik rookte en gebruikte mijn geld liever voor een pakje sigaretten of om eens een avond op de lappen te gaan. Die kleine
63
schulden hebben grote gevolgen gehad. Voor een nachtje plezier ben ik bijvoorbeeld uit mijn appartement gezet.”
Het is moeilijk voor iemand als ik om op tijd mijn eigen fouten in te zien. Ik heb ingezien dat ‘alles’ geld kost en dat gaf me een andere kijk op de wereld. Ik heb het meegemaakt, me er doorheen geworsteld en veel bijgeleerd.”
“Ja, dat denk ik wel. Mocht ik kunnen, ik had het anders gedaan.” “Ja, gewoon door alle rekeningen te betalen, mijn huishuur te betalen en minder geld uit te geven aan rommel die ik niet nodig had. De schuld ligt zuiver bij mijzelf.” “Absoluut! Als die kaart er niet was gekomen want daar is het allemaal mee begonnen. Ik ben toen op hol geslagen. Ik liet me volledig doen door de reclame tot ik zo zwaar in de schulden zat. Mijn vriendin heeft aan de alarmbel getrokken en mij erbij geholpen om de stap zetten naar begeleiding. Mijn moeder had ook moeten zwijgen en me niet moeten pushen om die laptop op afbetaling te kopen en die kaart te nemen.” “Ja, ik kreeg op mijn 18de het geld van mijn spaarboekje, mijn voorhuwelijkssparen, mijn kinderbijslag, alles. Ik kreeg een brief van de jeugdrechtbank met de mededeling ‘er wordt zoveel gestort op je rekening’. Dat was feesten en op een week was heel het bedrag op. Ik heb vanalles gekocht en ben heel veel weggeweest. Ik ben toen wel een beetje dom geweest. Mocht ik in budgetbegeleiding zijn geweest en al mijn geld daarnaar zou hebben laten storten dan zat ik nu al in een eigen studio.” “Die ziekenhuiskosten waren onvermijdelijk en ik had mijn moeder niet mogen laten bellen.” “Ik denk het wel. Moest ik vroeger gestopt zijn met mijn gebruik. Moesten banken niet zo snel geld lenen. Het gemak dat daarmee gepaard ging verwondert mij nog steeds.” “Ja, als ik niet zo naïef geweest was en mijn ex-vriendin niet blindelings had vertrouwd.” “Ja, door eerst te gaan werken, dan te gaan kijken voor een huis en dan aan kinderen te beginnen. Ook door eerst te sparen en dan iets kopen. Ons geld was er altijd snel door. We hadden het zeer goed kunnen vermijden, maar als je jong bent denk je niet na. Vroeger letten we nooit op ons geld en gingen altijd naar dure winkels. Ik kon ook niet omgaan met geld. We kochten vanalles wat we niet nodig hadden.” “Ja, jongeren onder de 18 jaar moeten door familie of ouders financieel worden geholpen.
64
“Ja, betere informatie had me kunnen helpen. Ik vind dat je op school al informatie zou moeten krijgen. Zeker als je in een home of instelling zit. Als je begeleid zelfstandig wonen doet zoals ik, dan leren ze je niet hoe je met je geld moet omgaan.” “Ja, wij hadden gewoon de kosten van de eerste keer moeten betalen. Ik had mij niet mogen laten meeslepen en laten verleiden.” “Ik liet mij verleiden door bepaalde dingen, zo wou ik een cd van Marco Borsato kopen, ik kon mij dat op die moment niet permitteren maar ze vertelden mij dan ‘als je lid wordt krijg je die cd aan de helft van de prijs’ en ja, zo maakte ik mij lid en begon het spelletje.” “Ja, door een herlaadkaart te vragen en geen abonnement. Dan weet je ook exact wanneer het bedrag opgebeld is.”
Hebben ze het gevoel dat ze door iets of iemand anders in deze situatie zijn geraakt? De helft van de jongeren heeft het gevoel dat ze door iets of iemand anders in deze situatie zijn geraakt, de andere helft is er van overtuigd dat het hun eigen “schuld” is. Een klein deel laat het in het midden en zien een deel als hun eigen fout en wijten een deel aan omstandigheden. “Het is mijn eigen schuld maar ook weer niet. Indien ik beter geïnformeerd zou zijn geweest, was dat allemaal niet gebeurd.” “Ja, door VTM en ‘Sara’.”
65
“Dat kan je op niemand steken. Het is mijn eigen schuld. Ik heb het geld met mijn eigen handen uitgegeven. Het is gemakkelijk om zoiets aan je opvoeding te wijten, maar het ligt uiteindelijk bij jezelf.” “Nee, het is allemaal mijn eigen schuld. En schuld is het eigenlijk ook niet… want met die ziekenhuisfacturen en zo, daar kan ik niet echt iets aan doen. Het is door omstandigheden zo gekomen, het is een spijtige zaak.”
“Ja, ik liet mij meeslepen door mijn vrienden. Als ze ’s nachts ruzie hadden op café kwamen ze mij uit mijn bed halen om de boel op te lossen. Daar kwam de politie dan bij, ik kreeg de boetes. Zij waren de schijters, ik was onnozel. Ik was meer bezig met de problemen van mijn vrienden dan met mijn eigen zaken.” “Nee, het is mijn schuld.” “Nee, de verantwoordelijkheid ligt echt wel bij mij.”
“Ja, misschien door de breuk met mijn ex. Ik weet niet wiens schuld het was. Het had ook anders gekund. Die begeleiding was op dat moment niet zo goed. Hadden ze me toen geholpen om een verblijfplaats te zoeken waren veel problemen vermeden. Ik heb gewoon alles moeten achterlaten en ben bij vrienden ingetrokken. Die hebben me na een paar weken ook buitengezet. Ik had misschien kunnen blijven werken als ik ergens vast kon verblijven. Nu heb ik op een korte tijd op verschillende plaatsen verbleven waardoor het onmogelijk was om te blijven werken.”
“Die penale boetes zijn niet helemaal mijn schuld. Die andere schulden wel. Ook over die elektriciteitsrekening stel ik mij vragen.” “Een deel wel en een deel niet. Je doet het jezelf aan maar het is ook door mijn ex. Als ik wil kunnen wij nu nog een lening afsluiten ondanks onze schulden. Dus het is ook door de ‘vrijgevigheid’ van banken waardoor je schulden opbouwt.”
“De bank had moeten zien dat ik die lening niet kon terugbetalen. Toch hebben ze mij die lening gegeven. Aan de ene kant was het hun schuld maar aan de andere kant ook de mijne, ik had ze niet moeten vragen.” “Ja, door de vader van mijn zoon, die sloeg me vaak, en schopte me ook buiten. Ik was drie maanden zwanger. Toen hij mij eens een bloedneus heeft geslagen heb ik hem zelfs tegen de politie beschermt door te liegen en te zeggen dat hij het niet gedaan had. Hem kon het echter niet schelen of ik zwanger was want hij schopte me buiten. Daarna ben ik in verschillende opvangcentra terecht gekomen. Mocht mijn vriend niet met drugs bezig zijn geweest hadden we ook geen advocaat moeten nemen.” “Ja, misschien wel. We hebben een gedeelde verantwoordelijkheid voor bepaalde zaken. Maar daar is er onenigheid over. Ik heb met die mens een regeling getroffen en we hebben elk ons deel betaald.” “Nee, zelfs toen ik mijn gsm heb laten liggen bij mijn broer is het mijn eigen schuld. Mijn broer heeft er een deel schuld aan maar eigenlijk is het grootste deel mijn eigen schuld.”
66
Wat zouden ze voortaan doen om uit de schulden te blijven? De meeste jongeren kiezen voor een controle of begrenzing van zichzelf. Sommige besluiten om nog een langere tijd in begeleiding te blijven, anderen nemen zich voor geen leningen, betalingen op krediet of abonnementen meer af te sluiten. Goed nadenken en eerst de dingen betalen die ze moeten betalen in plaats van omgekeerd. “Ik blijf in begeleiding, ook na mijn 25e. Als ik weg moet bij het JAC zal ik iets anders zoeken. Als ik dan iets nieuws wil kopen kunnen zij uitrekenen of het in mijn budget past. Ik vind dat de beste oplossing en zo geraak ik niet meer in de schulden. Zij beslissen of ik iets kan kopen of niet. Stel dat ik zou stoppen met begeleiding, dan zou ik enkel mijn huishuur betalen maar de rest? Ik geef toe dat ik dat niet kan. Je moet gewoon eerlijk zijn met jezelf. Maar dat is niet gemakkelijk.”
67
“Niks op krediet kopen.”
betaal, dan geraak ik weer in de problemen. Sindsdien zeg ik nee, geen abonnementen of zo, niks meer.”
“Ik ben nu in budgetbeheer en in begeleiding en ga dat zo houden. En moest ik nu meer dan 100 euro op zak hebben dan zou ik daar zeker niet mee door een winkelstraat lopen omdat ik mezelf ken.”
“Verdere opvolging vragen bij het JAC want ik vertrouw mijzelf niet. Ik weet nog niet of ik het wel aankan. Leren plannen vind ik moeilijk. Bovendien zou ik mijn geld moeten afgeven aan iemand, zoals mijn ouders, bij wijze van waarborg.”
“Zorgen dat ik geen geld meer in mijn handen krijg zodat ik het niet meer kan opdoen. Mijn geld wordt nu gestort op de rekening van het JAC en ik krijg alleen wat ik nodig heb. Ik moet ervoor zorgen dat ik enkel het bedrag in mijn handen krijg dat ik nodig heb. Later zal ik dat afbouwen, vanaf ik weer vast werk heb. Zodat ik terug mijn eigen geld kan beheren. Als ik weer genoeg geld heb, kan ik het gemakkelijker regelen. Ik kon dat toen ik werkte ook wel want ik ben iemand die altijd eerst haar rekeningen betaalt, dan haar eten en dan de rest.”
Welke tips zouden ze aan jongere vrienden geven om ervoor te zorgen dat ze niet in dezelfde situatie zouden terechtkomen?
“Als ik nu bij een gewone bank nog zou proberen te lenen dan zou dat niet meer lukken. Maar ik heb onlangs een lening bij De Post aangevraagd. Geen echte lening maar een rekening waarmee ik onder nul kon gaan. Ik wou dat nog eens proberen maar ik heb die kaart kapot geknipt en de rekening opgezegd. Ik heb me op tijd kunnen inhouden. Gelukkig want ik heb al genoeg problemen. Ik moet toch ooit volwassen worden. Ik wou die nieuwe rekening om een nieuwe jas te kunnen kopen. Maar had ik dat gedaan dan was ik voor niets in begeleiding nu. Dan had ik alles voor niets gedaan.”
De meeste jongeren adviseren anderen om eerst goed na te denken en te plannen vooraleer iets te doen of te kopen. Ook adviseren ze om te proberen aan de verleiding te weerstaan, je niet door anderen te laten beïnvloeden en niet te veel onnodige zaken te consumeren. Verder geven ze aan dat werk zoeken, sparen en op tijd hulp zoeken heel wat ellende kan voorkomen.
“Mijn administratie veel beter opvolgen.”
“Zoek hulp, wees niet te trots of te fier om hulp te zoeken. Als je niet bij je ouders terecht kan, ga dan naar een JAC, die staan altijd klaar en het is gratis. Er is altijd wel iemand die je kan helpen. En dat is heel belangrijk. Denk niet aan wat je vrienden zullen zeggen of denken want echte vrienden verstaan dat. En je hebt er weinig, je kan ze maar op één hand tellen.”
“Ik ga niets meer kopen op afbetaling, behalve een huis of een auto eventueel. Ik ga mezelf ook blijven wijsmaken dat wat je niet kan betalen er ook niet komt. Betaal alleen wat je moet betalen en als je iets overhoudt dan kan je eens nieuwe kleren of schoenen of een gsm kopen.”
“Niet lenen en geen schulden aangaan, niet naar ‘Sara’ kijken (lacht) en vooral geen digitale tv nemen. Ook geen dingen op krediet nemen. Als je iets wilt, betaal je beter ineens het bedrag dan weet je ook hoeveel er van je rekening gaat.”
“Alleen kopen wat noodzakelijk is, geen domme dingen kopen. De fase waarbij ik mezelf heel de tijd moet inhouden is gelukkig voorbij. Eigenlijk moet ik gewoon goed nadenken als ik iets koop.”
“Vraag op tijd hulp en denk niet ‘ik kan dat wel zelf ’. Zet je ego aan de kant. Veel jongeren hebben schrik om geassocieerd te worden met het OCMW. Wat gaan mijn vrienden daarvan zeggen? Had ik vroeger hulp gevraagd, dan was ik nu al van mijn schulden verlost.”
“Bij ECI en zo van die toestanden, mensen die je op straat iets willen verkopen, daar zeg ik direct nee tegen. Gewoon omdat ik al weet dat ik toch zoveel ga moeten betalen. En als ik dan niet
“Tegen mijn zuster heb ik dat al gezegd. Dat ze dingen moet kopen met geld dat van haar is. Dat
68
69
ik liever heb dat ze wat spaart vooraleer ze iets koopt. Dan gaat ze er dubbel zoveel deugd van hebben. Als je geduld hebt zal het achteraf lonen. Ze zal het wel ondervinden, ook al gelooft ze mij nu niet, nog niet hé.” “Je moet weten waar je terecht kan of wat er kan gebeuren als je bepaalde dingen of voor bepaalde zaken kiest in het leven. Je moet ook bepaalde waarden meekrijgen. Gaan werken voor je geld, dat is de rode draad. Je moet niet van anderen afhangen, dat lukt toch niet.” “Neem geen abonnementen. Het is altijd duurder dan wat ze je zeggen. Dat staat allemaal in de kleine lettertjes. Ook niet gaan lenen of niet onder nul gaan op je rekening. Als je een brief krijgt van de bank om onder nul te kunnen gaan dan moet je direct zeggen dat je dat niet wilt.” “Ik zou zeggen dat ze moeten proberen gewoon zichzelf te zijn en de anderen niet te volgen. En proberen niet materialistisch te zijn. Dat was ook mijn grootste probleem, ik wou van die Adidas schoentjes en zo. Als je het niet kunt betalen, koop het dan niet. Nu komen er allemaal valse dingen uit, ik koop nu nep, dat is veel goedkoper. Wie je bent is belangrijker dan welke kleren je draagt. Je moet niet doen alsof je rijk bent, dat hoeft allemaal niet. Wees gewoon jezelf.”
betalen. Het is van je familie dat je het moet hebben.” “Hou er rekening mee dat het fout kan lopen en probeer een beetje te plannen. Als je van in het begin een richting kiest is het makkelijker om er te geraken. Niet veel jongeren weten als ze 18 zijn wat ze willen maar ik denk niet dat ze willen eindigen met schulden.” “Als ik voor mezelf moet spreken dan zeg ik dat je je niet te veel van de anderen moet aantrekken. In positieve zin en ook in de negatieve zin. Zie eerst dat jouw trein goed loopt voor je je met andermans zaken begint te moeien.” “Altijd goed uitkijken, vrienden en familie zijn de eersten die je een mes in de rug steken. Je niet laten meeslepen. Spaar tot je het kan betalen maar koop niet met schulden. Je mag nooit boven je stand leven want je kan niet zomaar terug.” “Ze moeten goed weten waar ze mee beginnen, goed nadenken vooraleer ze iets doen. Hen niet laten verleiden door allerlei dingen.” “Op tijd hulp vragen zoals ik deed bij het JAC. Men moet jongeren op tijd informeren over de gevaren van schulden en van geld.”
“Ga werken, je moet toch.” ‘”Geef alleen geld uit aan dingen die je echt nodig hebt. Probeer zo weinig mogelijk onnozele uitgaven te doen. Als je op het einde van de maand wat over hebt, dan kan je jezelf iets extra permitteren. Probeer ook te sparen voor iets groter zoals een huis. Probeer niet toe te geven aan de druk van de consumptiemaatschappij. Ik vind reclame op tv wel grappig, maar ik krijg er ook het schijt van. Voor diegenen die erin trappen is het minder plezant.”
“Spreek erover met volwassen mensen of ouders die al ervaring hebben. Ik heb misschien teveel mijn eigen plan proberen te trekken. Ik vond ook nooit de juiste persoon.”
“Als ik een tip moet geven zou ik zeggen dat ze goed moeten nadenken over alles wat ze doen. Je verstand gebruiken en geen overhaaste dingen doen.”
“Je mag de moed niet laten varen, het is soms moeilijk maar moeilijk gaat ook.”
“Sparen en niet kopen. Als je werkt, kan je jezelf wat luxe veroorloven, maar als je niet werkt, is dit onmogelijk.”
“Denk twee keer na voordat je iets doet. Dat zegt mijn ma ook tegen mij, twee keer nadenken voordat je iets doet. Mijn ma heeft ook schulden gehad, ze heeft me dat eens verteld maar ik weet niet meer voor wat het was.” “Leen nooit geld aan je moeder. We haalden mijn spaarboek leeg om de tickets naar de USA te
70
71
Brengt het hebben van schulden veel problemen met zich mee en in hoeverre bepalen schulden hun doen of laten? De meeste jongeren zijn het erover eens dat het veel problemen met zich meebrengt. Het bepaalt een groot deel van je leven, weegt door in relaties, maakt je bang en prikkelbaar en zorgt ervoor dat je nauwelijks nog iets leuks kan doen. Voor sommigen gaat het zelfs zover dat ze geen deftige woonst kunnen huren of geen werk kunnen vinden omdat ze het vervoer naar het werk niet kunnen betalen. In het slechtste geval kunnen overmatige schulden leiden tot dakloosheid. “Zeker, je kunt niets meer! Als het warm is wil je gaan zwemmen of een pintje gaan drinken met vrienden op een terrasje. Dat gaat gewoon niet meer. Ik speel graag op de playstation, maar ik kan geen nieuwe spelletjes kopen. Mijn schulden bepalen mijn leven.” “Die stress van deurwaarders weegt op jezelf en op je relatie.” “Ik denk het wel. Er komt altijd wel iets bij en je moet continue nadenken over je afbetalingen, dat neemt een beetje uw leven over. Het enige waar je dan mee bezig bent zijn uw schulden.” “Je gaat anders leven en wordt veel prikkelbaarder. Je kunt niet meer doen wat je wilt. Geld maakt niet gelukkig zeggen ze, maar daar ben ik het niet helemaal mee eens. Veel geld maakt niet gelukkig…” “Ja, ik kan geen deftig appartement zoeken want ik kan het niet betalen. Ook heb ik geen geld voor vervoer naar het werk. Ik heb geen geld en geraak nergens, ook niet om werk te zoeken. Om een appartement te vinden vragen ze naar je inkomen. Ik kan moeilijk zeggen ‘ik heb geen geld en ik heb schulden’. Ik ben ook in het ziekenhuis opgenomen geweest want ik heb een depressie gehad door heel deze situatie.”
“Ja, schulden blijven je altijd achtervolgen. Schulden hebben echt mijn leven veranderd. Als je bvb. je elektriciteit niet meer kunt betalen dan wordt dat afgesloten, verhuis je dan kan je geen elektriciteit meer krijgen,… Achterstallige huur blijft je altijd achtervolgen, ze gaan dan naar het vredegerecht. Lenen bij de bank ook, ze vinden jou toch altijd terug. Ik heb een tijdje geen adres gehad uit schrik dat ze me anders zouden vinden. Toen ik geen schulden had, moest ik niet altijd bang zijn en nadenken over wat ik moet afbetalen. Nu moet ik soms bang zijn voor een deurwaarder die me alles kan afpakken. Ik probeer het voor mijn zoontje anders te doen maar dat is echt wel moeilijk. Wij kunnen echt niet goed mee met de maatschappij.” “Nu kan ik eigenlijk niets kopen. Ik kom als laatste, mijn zoon als eerste, daartussen alle facturen.” “Ja, je moet je vaak afvragen hoe je andere problemen moet oplossen. Psychisch zorgt het wel voor problemen. Maar je moet je sterk houden. Iedereen uit mijn omgeving weet dat ik schulden heb, ze zitten ook zelf in die situatie. Er zijn mensen die ik heb leren kennen die me gedwongen hebben om in collectieve schuldenregeling te gaan.” “Als je alleen maar geld hebt om eten te kopen kan je daarnaast niet veel doen natuurlijk.” “Ja, het is een beperking voor je sociaal contact. Mijn vrienden gaan elk weekend ergens naartoe en ik kan dan niet mee omdat ik geen geld heb. Voor hen is dat moeilijker te begrijpen dan voor iemand die in dezelfde situatie zit.” “Nee niet echt, ik heb dit niet snel aan de grote klok gehangen. Alleen mijn vertrouwenspersonen weten dit. Ik blijf gewoon dezelfde zot, voor mensen die me kennen toch. Mijn schulden hebben me niet echt veranderd.” “Ja, altijd. Mensen die zagen dat ze hun geld willen. Aanmaningsbrieven, altijd van die herinneringen en dreigingen dat ze gerechtelijke stappen zullen ondernemen.” “Je wordt beperkt in alles wat je doet. Vroeger had ik ook wel een gat in mijn hand… dus het is moeilijk om zonder geld te leven.” “Wat een voor de hand liggend negatief effect is, is dat je niets kan opbouwen zolang je schulden
72
73
niet afbetaald zijn.”
Kunnen ze terugvallen op ouders, familie of vrienden?
“Frustraties. Persoonlijke, met uw partner, met uw kinderen. Ik heb ook op straat geleefd. Geen geld meer om huur te betalen.” “Ja, vooral praktisch. Ik ben dakloos geweest. Ik heb ook een tijdje een zware depressie gehad en was verslaafd aan drank en drugs. Alle problemen werden door het hebben van die schulden nog erger. Op een dag heb ik gewoon beslist om er mee te stoppen. Vanaf dan heb ik geen drugs meer genomen. Ik ben uit Leuven vertrokken om het leven daar achter me te laten.”
Ongeveer de helft van de jongeren kan terugvallen op ouders of familie of vrienden. In de meeste gevallen zijn het ouders die helpen met praktische, materiële en soms ook financiële hulp. Sommige jongeren vinden niet dat ze beroep moeten doen op anderen maar hun eigen situatie maar moeten oplossen.
“Ja, je hebt veel minder om mee rond te komen. Dat was voor ons het grootste probleem. Je bent niet meer vrij en erg gebonden als iemand je leefgeld heeft. Als zij ‘nee’ zeggen dan moet je dat aanvaarden. Dat is voor mijn het grootste probleem, ik loop dan slechtgezind rond ook al weet ik dat het voor mijn eigen goed is.”
“Als het echt nodig is zou ik wel nog op mijn vader kunnen terugvallen. Ik mag bij hem een boterham gaan eten. Maar ik moet zien dat ik op mijn eigen benen kan staan. Hij heeft dat ook moeten leren dus moet ik dat nu ook leren. Ik moet het zelf doen nu. Ik heb mezelf in de problemen gewerkt en ik moet er zelf uitgeraken.”
“Mijn schulden bepalen alles… Nu doe ik niets. Ik wil zo snel mogelijk van mijn schulden af en that’s it.”
“Ik heb een aantal vrienden die mij ondersteunen. Julie en Francine natuurlijk, en mijn vader.”
“Ja, zo hebben wij niet veel contact met de rest van de familie. Ze kijken neer op ons. Er wordt veel geroddeld door de rest van de familie. Wij willen en verwachten ook geen hulp van hen. Ook vrienden van vroeger die weten van je schuld laten je plots staan omdat je bepaalde dingen niet kunt aanschaffen die zij zich wel kunnen aanschaffen.” “Sommigen duiken in drugs. Normaal gezien geeft dat alleen meer schulden. En dat is ook gevaarlijk want zo maak je schulden bij niet-officiële instanties. Als je bij een dealer schulden hebt is dat natuurlijk al wat gevaarlijker. En zo kom je in een straatje waar je meestal niet meer uitgeraakt. Ik heb er toch zo gekend. Uit dat circuit van drugs geraak je heel moeilijk 100% uit.” “Ik heb geen vervoer naar het werk. Ik heb geen gsm, dus kan niet telefoneren als ik ziek ben. Als er iets is aan je auto dan kan je de kosten niet betalen.”
74
“Ja, op mijn schoonzus. Als ik iets niet heb dan moet ik ze maar bellen en ze komt ermee af. Ook op mijn vader en moeder.” “Ik kan goed met mijn vader bellen maar dat niet alleen. Zondag ga ik naar Walibi en ik mocht niet van het OCMW want dat is te duur. Mijn vader gaat dat nu betalen voor mij.” “Mijn ouders betalen mijn schulden niet maar ze helpen me wel om de maand rond te komen als het nodig is. Ik betaal hen zoveel mogelijk terug maar soms mag ik niet betalen.” “Eigenlijk kan ik alleen bij mijn moeder terecht. Ik woon terug bij haar in om de kosten te drukken. Financiële hulp wil ik niet. Maar stel dat mijn sigaretten op zijn en ik heb geen geld dan geeft ze er mij wel een paar.” “Op familie. Ik heb een heel goede papa. Hij kan goed met geld omgaan en hij is heel consequent. Als ik iets echt niet kan betalen, dan schiet hij voor en betaal ik hem maandelijks terug. Maar dat bedrag moet er dan ook elke maand op staan of ik krijg onder mijn voeten. Hij is daar echt streng
75
in, streng maar rechtvaardig.”
weet ik niets, we hebben geen contact. Ik heb ook niet veel contact met anderen. Iedereen doet zijn ding.”
“Nu niet meer want ik wilde dat niet meer. Maar vroeger hebben ze veel schulden van ons afbetaald.” “Ik heb één goede vriendin en nog een paar maten. En die vriendin die zorgt ervoor dat ik mij goed voel met het weinige dat ik heb.”
“Niet echt. Mijn moeder, broer en zus durven zelfs nog geld aan mij te vragen. Ze mogen me telefoneren maar daar blijft het bij. Meer contact hoef ik niet.” “Nee, mijn vader kent mijn situatie maar helpt me niet speciaal. Ik ken zijn situatie niet dus ik weet niet of hij zelf schulden heeft.”
“Vooral op mijn tante en collega’s.” “Nee, mijn vader zag ik voor het eerst toen ik 16 jaar was en ik stuurde hem toen direct terug naar huis. Ik heb een broer die zes jaar ouder is en hij was het slechtst denkbare voorbeeld. Ondertussen heeft hij alles onder controle maar vroeger proefde hij van alle mogelijke drugs. Hij heeft in alle gevangenissen van Vlaanderen gezeten en alle denkbare misdaden begaan. Ergens is zijn ongeluk, mijn geluk geweest. Ik heb hem alle fases zien doormaken.” “Nee, die trekken zich daar niets van aan. Ik kan er wel terecht maar niet voor geld of om mij te helpen met papieren. Ik mag wel nog altijd bij hen op bezoek komen. Op mijn 16, 17 jaar hielpen ze wel maar dan hebben ze gezien dat ik dat mijn boekje toch weer te buiten ging en daarom zijn ze ermee gestopt. Mijn ouders hebben het ook niet al te breed, zij moeten ook opletten.” “Nee, mijn zus heeft wel eens iets betaald maar verder niet. Ik weet ook niet hoe het staat met de rekeningen van mijn ouders. Er werd thuis niet gesproken over schulden, mijn ouders zijn geen babbelaars.”
“Nee, ik heb alles zelf moeten doen. Mijn moeder heeft me wel aangeraden om dat met een afbetalingsplan te doen.” “De vrolijke kring geeft mij wel wat steun. Dit is een vereniging die het opneemt voor armen. Daar gaan veel oudere mensen naartoe om sociaal contact te hebben. Want mensen die schulden hebben beginnen vaak als een kluizenaar te leven. Ze organiseren ook voordelige activiteiten.”
Hebben ze vrienden met schulden? Wordt daarover gepraat? Heel wat jongeren hebben vrienden of kennissen die ook schulden hebben. Voor een groot deel is het evident om erover te praten met vrienden die je echt kan vertrouwen en doet het zelfs deugd. Een klein aantal vindt dat het niet echt iets is om over te praten.
“Nee, met mijn ouders wil ik niets meer te maken hebben. Toen ik 15 was ben ik weggelopen van huis. Ze hadden wat meer begrip mogen tonen, zoals nu met mijn zoon. Ik heb daarvoor een doodgeboren kindje gehad en mijn moeder heeft me gewoon uitgelachen. Mijn vader is me ook nooit komen opzoeken. Zelf hebben ze ook zware schulden gehad. Ook mijn broer heeft schulden. Het zit echt in de familie.”
“Nee, eigenlijk niet. Mijn zus heeft veel schulden omdat ze heel veel moet terugbetalen aan de belastingen.”
“Nee, mijn ouders hebben hier niets mee te maken. Het is mijn probleem. Ik heb wel nog contact met hen. Ze zorgen alleen voor mentale steun. Ze vragen veel hoe het gaat. Van mijn stiefbroers
“Er zijn een paar vrienden die alles weten. Zij vragen wel eens hoe het staat en of ik al genoeg gespaard heb voor een nieuwe auto. Ik vind het tof dat het er maar een paar zijn, er moeten er
76
“Ja, geregeld. Met die vriendin. Dat infecteert haar leven ook wel hé. ’s Avonds belt ze vaak en hebben we het dikwijls over Telenet want zij heeft er ook zoveel zever mee.”
77
niet te veel zijn die er vragen over stellen.”
Zijn ze door hun schulden wel eens vrienden verloren?
“Vrienden niet echt, wel veel kennissen.” “Met die waar ik echt goed mee overeenkom durf ik er wel eens over praten. Er wordt niet echt over gepraat omdat sommigen in de schulden zitten door dingen waar ze niet over willen praten. En ik denk dat er ook wel veel mensen zijn die dingen moeten betalen voor dingen die ze gedaan hebben waar ze nu spijt van hebben en waar ze niet zomaar over vertellen. Dat is normaal.” “Ja, maar we proberen er niet over te praten als wij op het plein samenkomen met onze kinderen. Ik heb een vriendin die echt heel veel riskeert om prullen te kopen, ze heeft een speciaal tangetje om in de H&M kleren te stelen. Sommige van mijn vrienden probeer ik raad te geven maar ze willen niet luisteren. Vrienden die in dezelfde situatie zitten begrijpen me beter en veroordelen mij niet. Maar ik probeer ondertussen wel afstand te nemen van deze vrienden om mezelf te beschermen. Op dit moment wil ik geen slechte vriendinnen hebben, uit schrik dat ze me negatief gaan beïnvloeden. Ik ben heel beïnvloedbaar. Goede vriendinnen heb ik nog niet gevonden in Antwerpen, alleen veel mensen die van mij willen profiteren. Nu besef ik dat vrienden van vroeger wel heel veel goeie dingen tegen me hebben gezegd maar dat ik niet wou luisteren.” “Ja, ik heb er een paar maar die hadden andere schulden. Achterstallige huur en een lening van een auto.” “We praten er soms wel over maar het is niet echt iets om over te stoefen hé.” “Ja, de meeste van mijn vrienden betalen een auto af.”
Een aantal jongeren zijn vrienden verloren omwille van het feit dat ze schulden hebben, sommigen hebben zelf met vrienden gebroken. Een aantal jongeren kiezen er bewust voor om het niet aan vrienden te vertellen (uit schaamte). “Dat is het minste van mijn zorgen. Er zijn mensen die me een ‘sukkelaar’ vonden maar dat zijn geen echte vrienden. Daar lig ik dan ook niet wakker van.” “Ik heb vrienden, maar niet veel. Door mijn schulden ben ik veel vrienden verloren. Je kan niets meer gaan drinken en op den duur bellen ze jou niet meer op omdat je nooit geld hebt, dat is normaal. In het begin bellen ze je nog wel maar ze blijven je niet telkens trakteren. Ik begrijp dat ook wel.” “Nee, maar ik praat daar eigenlijk ook niet over.” “Door het feit dat ik schulden heb niet. Want persoonlijke schulden bij vrienden heb ik niet dus.” “Ja, met die lening voor die advocaat hebben mijn vrienden gezegd dat mijn vriend het niet waard was. Ik ging met hen in de clinch. Ze waarschuwden mij maar ik koos voor hem. Ze hebben mij voor een keuze gesteld en ik heb mijn vrienden laten vallen. Ik heb nu ook het contact met mijn vriend verloren. Achteraf gezien vind ik het wel jammer want ze hebben gelijk gehad.”
“Ja, maar nu heb ik daar geen contact meer mee want ze blijven dieper en dieper vallen.”
“Toch wel een paar. De vrienden die in het drugmilieu zaten. Ik heb daar ook bij gezeten, ik heb ook aan de drugs gezeten en ik heb daardoor ook een stukje in de schulden gezeten. Ik heb alles terugbetaald en ik heb gezegd ‘wees gerust, ik kom niet meer terug’. Ik ben gestopt met die bullshit want het maakt je leven kapot. Ik heb van alles gepakt. Ik ben er zelf mee gestopt en ik ga me niet meer in de schulden steken voor drugs.”
“Ja, ik spreek er gewoon over. Mijn vrienden zeggen daar niet zoveel van. Het komt dan ook niet echt veel ter sprake.”
“Nee, want niemand weet ervan. Nu nog altijd niet. In het begin hadden we het daar ook moeilijk mee. We kennen niemand in dezelfde situatie. Niemand waarmee we erover kunnen praten
“Ja, ik heb vrienden met schulden maar je probleem met schulden is iets dat je zelf draagt. Ik heb nooit behoefte daar echt over te praten.”
78
79
behalve met elkaar.”
Zitten ze in schuldbemiddeling? En hoe ervaren ze die begeleiding? De meeste jongeren zitten in één of andere vorm van schuldhulpverlening. Ze zijn over het algemeen zeer tevreden over hun begeleiding, een aantal jongeren formuleerden ook enkele tips. “Ik voel mij hier thuis. De begeleiding is streng maar rechtvaardig. Recht door zee. Ze zorgen hier voor mijn papieren, ze leggen goed uit wat ik moet doen. Het is zeer duidelijk. Als je echt doet wat ze vragen, dan zie je dat het goed gaat. Iemand die er zijn voeten aan veegt gaat hier niet geholpen worden. Je moet het zelf eigenlijk willen.” “Op een dag heb ik al mijn papieren in een doos gestopt en ben ik ze bij het OCMW op de balie gaan gooien. Ik heb gezegd ‘doe ermee wat je wilt, maar jij MOET mij helpen!’. Ik probeerde druk uit te oefenen. Ik werd goed onthaald en mijn begeleidster is een heel fijne mevrouw. Zij heeft op een week al mijn papieren geklasseerd en zij wist mij te vertellen hoeveel schulden ik in totaal had. En ook waar ik allemaal schulden had en ik was vertrokken.” “Via het gerecht ben ik bij mijn collectieve schuldenregeling geraakt. Ze stellen een advocaat aan, die krijgt maandelijks uw inkomen, betaalt uw huishuur en uw schulden, dit voor een jaar, na een jaar moet je dat zelf doen. Je hebt geen maandelijks contact met de advocaat. Zij bekijken ook welke aankopen je doet. Wat over blijft na het betalen van de kosten wordt verdeeld over vier weken.” “Eénmaal per jaar krijgen wij een jaaroverzicht zodat wij weten hoe het met onze schulden staat. Ons loon en andere inkomsten gaan rechtstreeks naar de advocaat en zo wordt ervoor gezorgd dat de schulden worden afbetaald. Luxegoederen worden sowieso niet toegelaten, dus als wij ons geld krijgen, dan spenderen we dit aan basisbehoeften, zoals eten.”
80
“Met de mensen van het OCMW hebben wij wekelijks contact. We zijn niet verplicht om daar naartoe te gaan. Woensdag geven we de betalingen aan de consulent en we wachten dan tot alle betalingen gebeurd zijn. Het zijn niet de gemakkelijkste mensen omdat ze ons soms dingen niet gunnen die wel essentieel zijn voor het huishouden.” “Het verloopt enorm positief. Mijn begeleider is bereid om alles te bespreken en te doen als je iets vraagt. Hij is enorm rustig. Als je daar zenuwachtig binnengaat kom je daar stressloos buiten, daarom is het voor mij erg goed. Ik heb er geen spijt van dat ik daarin gestapt ben. Alleen als ik zondag ergens naartoe wil met de kinderen en dat het dan financieel niet kan. Het voordeel van onze schuldbemiddeling is dat zij een goed schuldenplan kunnen regelen.” “Mijn begeleidster is dat extra slot achter de deur. Haar handtekening staat op de rekening waar mijn bedragen opkomen en domiciliëringen afgaan, dat is eigenlijk alles. Het is via het JAC, een soort van Begeleid Zelfstandig Wonen. Ik zie haar één keer in de week en wij babbelen en bespreken de dingen. Ik zeg wat ik heb gedaan en zij zegt me wat ik moet doen. Als ik geld nodig heb dan bel ik haar. Zij kijkt alles na maar ze heeft nog nooit gereclameerd. Het is altijd goed gegaan, een heel jaar al.” “In het begin kwam ik regelmatig en werd ik op de voet gevolgd. Na een tijdje werd dat beperkt tot één keer per maand. Is er nog iets niet in orde, dan breng je dat binnen. De rest wordt automatisch gedaan.” “Ik denk dat heel veel mensen het OCMW associëren met losers en mensen die letterlijk in de goot zitten…maar dat is ten onrechte. Vooral de begeleidster ken ik nu heel goed. We hebben dezelfde leeftijd en lachen wel wat tussendoor. Moest ik een begeleider van 60 jaar hebben dan ging alles wellicht anders zijn. Bvb. met mijn verjaardag vroeg ik extra budget, ze deed daar niet moeilijk over en vroeg hoeveel ik nodig had. Zij begrijpt heel goed dat ik eens graag een wodka drink en zo. Ik veronderstel dat zij beter weet wat er in mij omgaat dan iemand van 60 jaar. Zij volgt alles heel goed op. Ze weet alles tot op de cent. Ik hoop schuldbeheer bij haar te kunnen blijven volgen.” “Ik kende het JAC wel maar ik had niet gedacht dat ze mij daar zo goed zouden kunnen helpen. Ik kende dat maar ik dacht niet dat die zo’n serieuze dingen zouden kunnen oplossen. Je moet me
81
niet verkeerd begrijpen hé. Ik dacht dat het gewoon een jongerencentrum voor informatie was. Ik was daar vroeger met school al eens naartoe geweest. Maar ik wist niet dat ze ook zulke dingen oplosten. Ik ben blij dat ik het nu wel weet.”
assistente is een goed mens, ze doet haar werk zo graag dat ze overuren maakt. Ze is ongeveer even oud als mij, we kunnen over alles praten. Ze luistert naar alles dat ik te vertellen heb. Mijn schuldbemiddeling is 2,5 jaar geleden begonnen, dat was ook bij haar.”
“Ik ben heel blij dat zoiets bestaat. Ik vind het goed dat ze helpen en dat zij de schuldeisers contacteren en de situatie uitleggen. Moest ik dat zelf moeten doen, zou ik niet weten hoe ik dat zou moeten aanpakken. Zij schrijven brieven voor mij en ik moet daar gewoon mijn krabbel onder zetten want het is in mijn naam geschreven. Het is handig dat je die dingen samen kan doen.”
“Ik voel mij echt goed bij mijn begeleiders. Alles loopt goed, er zijn een paar dingen maar als ik daarover zou klagen, dan zou ik op alles kunnen klagen. Alleen zou mijn begeleider wat minder moeten werken.”
“Ik liet aanvankelijk een afbetalingsplan opstellen om het zelf te doen maar als je de schulden niet via het OCMW regelt krijg je constant aanmaningen en deurwaarderbezoeken. Psychisch was dat veel te zwaar voor mij. De kans en de tijd ontbraken me om het op te lossen. Elke maand probeerde ik te betalen maar blijkbaar niet snel genoeg. Nu betaal ik een vast bedrag per maand en Charlotte doet alles, als ik geld over heb betaal ik alles zo snel mogelijk af. Ik voel mij wel goed bij het systeem. Mijn spaarboekje bvb. is veilig, ze verplichten mij niet om het te gebruiken om mijn schulden af te betalen.” “Het OCMW Brugge viel goed mee. Toen ik daar de eerste keer aan het onthaal kwam keken ze me wel echt vies aan. Tijdens het intakegesprek, kreeg ik een slecht gevoel. Ze geloofden me niet toen ik hen meedeelde dat ik zoveel mogelijk bijwerkte. Hun reactie was ‘ja ja, dat zullen we wel zien’ met een negatieve bijklank. Toen ze het effectief zagen dat ik echt mijn best deed ging alles veel vlotter. Onze relatie zit nu echt wel goed. Mocht de drempel minder hoog zijn en mochten degenen die schulden maken vroeger, bvb. bij 2000 euro, al hulp gaan vragen, zou het makkelijker zijn voor de begeleiders…” “Ik was een tijdje geleden ook al in begeleiding bij het JAC. Dat heb ik toen stopgezet. Ik was jong en wild. Door mijn zoon ben ik veranderd. Ik wil niet dat mijn zoon onder mijn fouten moet lijden. Petra, mijn begeleidster helpt me eigenlijk met alles: zowel financiële problemen als seksuele problemen. Als het kan ga ik ook in schuldbemiddeling. Vroeger ben ik in begeleiding geweest maar toen lukte het niet. Nu is het anders, ik kan nu eerlijk zeggen wat ik zie zitten en wat niet. We zoeken samen een oplossing. Ik kan ook bij anderen van het centrum terecht.” “Ik ben zeven jaar geleden naar het OCMW gegaan doordat ik op straat terecht kwam. Mijn
82
“Kennissen van mij waren er ook in begeleiding. Ze zeiden dat die begeleiding goed was. Ik ben eens langs geweest en ze hebben me goed ontvangen en mijn aanvraag geaccepteerd. Alles gaat erg goed.” “We bespreken vanalles. Elke dinsdag spreken we af. De eerste week van de maand regelen we alle betalingen en de weken daarna volgen we alles op. Als er ondertussen nieuwe rekeningen binnenkomen wordt er bekeken wat we ermee gaan doen.” “Eerst moet je al je rekeningen binnenbrengen en je schuldeisers bekend maken. Ik had zo’n dikke bundel mee. De begeleider heeft dan alles op een rijtje gezet en nagevraagd hoeveel mijn exacte schuld was. Ze hebben al mijn schuldeisers gecontacteerd. Daarna werd er een financieel afbetalingsplan opgesteld. Dan laten de deurwaarders jou ook gerust. Dan kon er ook bekeken worden hoeveel ik kan krijgen, hoeveel er betaald kan worden, wat er kan doorgeschoven worden. Na de laatste maand van afbetaling gaan we kijken hoe ik mijn geld zelf kan beheren. Het is pijnlijk nu maar ik wil er eigenlijk zo snel mogelijk vanaf zijn. Momenteel krijg ik het minimum van leefgeld. Ik heb dat zelf gevraagd. Ook mijn vakantiegeld heb ik laten halveren. De begeleiding helpt me graag verder. Ik kom er heel goed mee overeen en zal de begeleiding zelfs missen.” “Goed, soms te goed. Soms zitten we meer plezier te maken dan over schulden te praten. Dat geeft me wel een extra stimulans. We werken eigenlijk gewoon goed samen. Ze geven me ook veel complimentjes en dat doet goed. Echt plezant! Heel toffe mensen, allemaal!” “Ze doen dat goed. Als je post krijgt en je moet iets betalen dan lees je dat eerst en dan bekijk je samen hoeveel je moet betalen. Ze kijken dan op je rekening en geven jou de keuze hoeveel je wilt afbetalen.”
83
“Elke week moet je naar het OCMW voor een babbel met de sociaal assistent. Je legt voor wat je zoal gekocht hebt en al vlug zagen ze dat ik een probleemgeval was en dus voorzagen ze een traject. Nu ben ik in schuldbegeleiding.” “Goed. Mijn begeleidster doet het goed maar het gaat soms traag want ze heeft veel werk. Ze zijn maar met hun tweetjes. Ze zijn van veel op de hoogte, niet enkel van geld en mijn geld maar ook over mijn relatie. Wij kunnen goed praten.” “Sinds eind vorig jaar zit ik in collectieve schuldbemiddeling. Elke week kwamen er een paar brieven. Ik kon het niet meer uitstellen. Het was dat of mijn boel laten opschrijven door de deurwaarder. Dat is net niet gebeurd denk ik. Twee jaar geleden informeerde ik bij het OCMW naar schuldbemiddeling. Dat kwam erop neer dat ik 30 euro per week zou krijgen en dat ze de rest zoveel mogelijk van mijn bestaansminimum zouden betalen. Vermits het bestaansminimum 200 euro onder de armoedegrens zit snapte ik het nut niet van dat ‘zoveel mogelijk afbetalen’. Betaal daar nog eens schulden van…Door mijn verleden kende ik een advocaat en die bracht mij in contact met mijn begeleidster en de collectieve schuldbemiddeling.” “Zij is zeker voor rede vatbaar. Onze gesprekken beperken zich tot mijn financiën. Wij hebben een zakelijke relatie. Zij beslist ook over wat je wel en niet kan met je geld. Ik krijg maandelijks een bedrag. Zij beslist hoeveel ze doorstort en houdt wat geld apart voor een noodgeval. Ze doet dat goed…” “Heel goed, wij hebben An voor budgetbegeleiding en Manuela voor collectieve schuldenregeling. Ik ga bijna altijd naar Manuela want die luistert en probeert mee een oplossing te vinden. Manuela heeft het overzicht van onze schulden en neemt contact op met de schuldeisers. An zorgt voor het leefgeld en de budgetbegeleiding. Manuela kan zeer goed luisteren, we kunnen over alles praten. We hebben het getroffen met haar. An is strenger en zegt rapper nee. Ik vind het goed dat zij alles voor mij doen, ik ben daar echt gelukkig mee. Ik moet me nu nergens iets van aantrekken. Ik zal wel eeuwig in begeleiding blijven bij het OCMW.” “Ik ben daar terecht gekomen via de vrolijke kring. Mijn begeleider is Stefan. Een zeer vriendelijke man, niet te oud en niet te jong. Hij heeft zicht op mijn leefwereld. Doordat ik daar allang mee samenwerk, hebben we wel een band.”
84
“Ik had het er moeilijk mee dat mijn loon daar eerst toekwam. Een keer ben ik het bijna afgetrapt omdat ik me slecht voelde omdat ik geen schoenen had. Ik ging stoppen met de begeleiding en ze hebben mijn geld teruggestort. Toen heb ik schoenen gekocht en het bedrag terug op hun rekening gestort. Daarna heb ik mij geëxcuseerd. Ik vond het lastig dat iemand anders over mijn geld besliste. Maar nu zie ik dat zij het beter kunnen doen. Ze kunnen beter bemiddelen.”
Tips voor begeleiders “Moest ik iemand begeleiden die schulden heeft zou ik er nooit kwaad op zijn, hem nooit bestraffend aankijken, hem verwijten of met de vinger wijzen. En ik zou nooit zeggen ‘je hebt schulden gemaakt, je moet nu zelf maar zien wat je doet’. Je moet altijd bij de kwestie blijven, je hebt zo van die mensen waar ik persoonlijk mee te maken heb gehad die constant zeggen ‘hoe komt dat toch dat je toen zulke dingen hebt kunnen doen’. Dat doet er niet toe, dat was vroeger en dat helpt je nu niet vooruit. Je moet bij de zaak blijven.” “Ik ben er persoonlijk echt heel slecht van geweest omdat begeleiders mij dat een hele tijd in mijn gezicht stonden te wrijven. Ik wist ook wel dat ik dom was geweest. Dat was in de psychiatrie, op de sociale dienst. Het probleem van vroeger moet niet telkens opgerakeld worden.” “Moest ik iemand helpen dan zou ik er ook voor zorgen dat ik niet alles afpak. Je moet zorgen dat hij zich nog goed kan voelen. Bij de éne ligt de limiet op 15 euro, bij de andere op 25 euro en daar moet je ook rekening mee houden. Als je schulden hebt moet je ze afbetalen maar je moet er ook voor zorgen dat je nog kan leven. Als al je geld naar je schulden gaat en je hebt maar 5 euro over per week dan ga je beginnen stelen en dan komt het ook niet goed. Dat zou ik ook als tip geven.” “Begeleiden tot het einde. Want ik heb al gehad dat ze mij begeleiden en dat ze na een tijdje zeggen ‘nu kan je het wel verder alleen’. Maar het is beter om te begeleiden tot de laatste cent betaald is. En nadien nog even budgetbegeleiding om te zien of je wel echt met geld kunt omgaan.” “Ik vind het heel belangrijk dat ze mij niet veroordelen, dat ze me niet het gevoel geven dat ik een fout heb gemaakt. Oké, ik heb fouten gemaakt maar ik doe mijn best om het niet opnieuw te doen. Op het JAC hebben ze veel begrip, ze geven me een goed gevoel. Dat is belangrijk voor
85
begeleiders in het algemeen. Eens had ik een begeleider die me altijd zei wat ik moest doen. Hij luisterde nooit en overal had hij een eigen mening over, hij dacht dat ik dom was. Ik denk ook dat hij iets tegen mij had omdat ik allochtoon ben. Ik vind dat begeleiders naar jongeren moeten luisteren. We kunnen ook met goede ideeën afkomen. Het is niet omdat we schulden hebben dat we dom zijn of niets kunnen.”
Hebben ze zelf wel eens mensen geholpen met schulden? Heel wat jongeren hebben anderen al wel eens geholpen, door hen praktische of materiële hulp te bieden, hen raad te geven of door te verwijzen voor verdere hulp. Een aantal jongeren leent of geeft ook geld. “Ja, ik heb een te groot hart zeggen mijn vader en mijn vriendin. Ik zou mijn laatste geld weggegeven. Mijn vriendin en vader zijn dan kwaad. Als vrienden het moeilijk hebben en ze kunnen geen eten kopen kunnen ze bij mij blijven eten. Ook douchen, maar ze kunnen niet blijven slapen want daar heb ik geen plaats voor.” “Ja, alleen Jana, die goede vriendin. Ik ben niet iemand die snel iets gaat geven, alleen aan mensen die ik echt vertrouw. Zij is iemand die ik vertrouw, wij zijn twee handen op één buik. Zij heeft ook een kindje, wij komen ongelooflijk goed overeen. Wij hebben dezelfde principes. Zij vraagt nooit iets, ik zie dat gewoon en dan stort ik een bedrag. Het is niet lenen maar geven dat ik doe. Ik geef meestal 30 of 40 euro. En als ik bij haar ben dan trakteert zij eens als we weg gaan. Of wij gaan frieten halen en dan betaalt zij. Zo regelen wij dat onderling.” “Ja, en toen had ik zelf nog schulden. Ik verwijs ook mensen door naar het OCMW en zeg hen wat de mogelijkheden zijn, ik ken het hier van binnen en van buiten. Als ik telefoneer weten ze meteen wie ik ben. Ik moet me bij het OCMW nooit voorstellen.”
“Buiten mijn vriend niet echt. Soms wel eens door 10 of 20 euro te lenen. Als ze het nu vragen doe ik alsof ik geen geld heb.” “Ja, zoveel ik kan. Ik geef geen geld maar ik probeer ze op andere manieren te helpen. Als ik mensen tegenkom waarvoor ik sympathie heb, gaan we soms iets drinken.” “Ja, door het uitlenen van geld, maximum 20 euro. Maar niet door raad te geven aan mensen die het komen vragen.” “Ik kocht wel broodjes en zo voor vrienden die geen geld bij hadden. Tijdens de middag pauze op school en zo.” “Niet dat ik weet. Bedoel je door hen te helpen met betalen? Dat heb ik nooit gedaan. Ik heb wel eens een vriend geholpen, die niet goed durfde te vragen naar een afbetalingsplan. Dan heb ik in zijn plaats gebeld.” “Vroeger wel, want toen hadden we zelf nog geld maar nu kunnen we dat niet meer. We gaven dan geld en de maand erna kregen we dat terug. Het was nooit meer dan 125 euro.” “Ja, vrienden die het ook moeilijk hebben. Zeer uitzonderlijk wel. Ik zeg ook tegen mensen dat ze naar het ACW moeten gaan, maar ze gaan niet.” “Wij geven ze geen geld omdat het vaak voor verkeerde zaken gebruikt wordt. We willen ze wel eten en drinken geven maar geld gaan we niet geven.” “Nee, maar ik heb dat nog nooit kunnen doen. Ik weet dat niet van de mensen. Ik zou wel niet in de vorm van geld helpen maar meer praktisch.”
“Ik verwees mensen door naar het OCMW maar ze waren bang, bang dat ze hun weinige geld zouden kwijt raken….aan anderen op straat gaf ik al eens een brood of een pakje koffie.”
86
87
Welke maatregelen zouden zij treffen om jongeren te behoeden schulden te maken? Jongeren geven aan dat ze vroeg genoeg geïnformeerd en gewaarschuwd willen worden. Ze geven aan dat dit zeker moet gebeuren bij jongeren die niet kunnen terugvallen op een thuisbasis en stellen voor om dit eerder door ervaringsdeskundigen te laten doen in plaats van door begeleiders. Ze zouden ook alles veel goedkoper maken, de lonen doen stijgen en andere voordelen of kansen geven aan jongeren. Daarnaast zouden ze reclames afschaffen, leeftijdslimieten zetten op het afsluiten van abonnementen, leningen en kopen op afbetaling. “Het goede voorbeeld geven. Iemand van een organisatie laten komen om uitleg te geven. Jongeren weten niet wat die diensten allemaal kunnen. Soms weten ze zelfs niet wat er allemaal bestaat. Het is goed om op voorhand te weten wat de gevolgen kunnen zijn van sommige dingen. Iemand die het allemaal goed kan uitleggen kan veel voorkomen. De eerste keer toen ik mijn aanslagbrief kreeg, wist ik niet hoe je dat moest invullen. Ik wou er gewoon oxo mee beginnen spelen. Als je zo’n brieven aan jongeren geeft, dan trekken die zo’n ogen, die brieven zijn Chinees.” “Ik denk, als dat in jullie actie past, het goed kan zijn om naar scholen te stappen en mensen die daartoe bereid zijn te laten vertellen hoe gevaarlijk het kan zijn. Ik denk dat dat de enige echte manier is om jongeren er bewust van te maken. Een affiche gaan ze gewoon voorbij wandelen. Zolang ze er niet mee geconfronteerd worden, gaan ze denken dat het een ver van mijn bed show is.” “Ze zouden alles goedkoper moeten maken en ons loon behouden. Ook de taksen worden duurder en duurder. Die hoge pieten zouden eens normaal moeten beginnen doen. Ik wil zelfs niet weten wat ze verdienen want dan word ik zot. Zij kunnen misschien alles wel betalen maar wij niet. Ze zouden meer sociale woningen moeten bouwen voor de mensen die het minder hebben. Nu staan mensen op wachtlijsten. Dat ze eens beginnen met al die krotten om te bouwen
88
tot iets schoons, dan moeten er geen wachtlijsten meer zijn. Daar word ik zot van, al die mensen die op straat leven. Het zijn er hoe langer hoe meer. En dan die hoge pieten die in een villawijk in Brasschaat leven. Eigenlijk zou ik eens een maand willen ruilen met een hoge piet, ik zou wel eens willen zien of zij aankunnen wat wij jongeren moeten doormaken.” “Aan het OCMW zou ik zeggen dat ze meer kansen moeten bieden aan jongeren. En het sociaal wonen voor jongeren gemakkelijker maken. Ik sta ingeschreven en moet zeven jaar wachten. Jongeren en alleenstaande ouders zijn de meest kwetsbare groepen, ik behoor tot de twee. Hier zouden ze prioriteit aan moeten geven zodat jongeren het financieel wat gemakkelijker hebben.” “Ze moeten wat minder van die reclame opsturen. Ik krijg nog altijd twee keer in de maand reclame van al die leningtoestanden en heb zoiets van ‘komaan jongens, stop ermee, laat mij met rust’. Ik heb éénmaal een lening afgesloten en sindsdien zit het hele bankwezen achter mijn vodden.” “Ik vind dat ze ook geen abonnementen meer zouden mogen verkopen aan jongeren van 18 jaar. Een regeling dat je tot een bepaalde leeftijd toch iemand moet hebben die toestemt dat je het kan betalen. Of dat je moet bewijzen dat je het kan betalen. Ik kan nu een Mobistarwinkel binnenstappen en doen alsof ik een miljonair ben terwijl ik eigenlijk niets heb.” “Zeker met die opkomende trends moeten ze jongeren vroeg genoeg waarschuwen. Die gastjes van twaalf hebben nu al een gsm. In mijn tijd, toen ik in het eerste middelbaar zat was dat nog een gewone Nokia en toen was dat al hét van hét voor mij. Nu zitten ze daar allemaal in het eerste middelbaar al met van die grote bakken. Dus ik zou zeker vroeg genoeg jongeren duidelijk maken dat dingen geld kosten en dat je ervoor moet werken want dat je niets cadeau krijgt.” “Dat er een aanspreekpunt is voor jongeren, waar ze direct terechtkunnen als ze hun eerste schuld maken. Want toen ik mijn eerste schulden had wist ik niet waar ik naartoe moest. Misschien is een gratis telefoonnummer ook wel interessant. En affiches met deze nummer op belangrijke plaatsen hangen. En Mobistar kan dat ook in hun aanmaningsbrieven vermelden. Want als je een eerste schuld hebt gemaakt dan is de kans heel groot dat je dat blijft doen. En dat het ook anoniem blijft want ouders moeten dat niet weten. Zoals bij de zelfmoordlijn, dat is ook anoniem. Dat zou ik toch handig vinden. Het had me kunnen helpen in die tijd.”
89
“Ik zou al het geld weg doen, dat je enkel met je bankkaart zou kunnen betalen. Dus ook al die kredietkaarten weg. Je zou dan zo een systeem moeten hebben dat je maar zoveel euro per dag zou kunnen uitgeven. Een soort van budgetplanner via je kaart met een limiet per dag en als je dan een groter bedrag zou willen opdoen, dat je dan de toestemming van de bank zou moeten hebben. Het is natuurlijk een veel te grote organisatie maar het is maar een idee. Dan ga je normaal gezien nooit te veel geld uitgeven en ook niet te weinig. Misschien moet dat gewoon al uitgeprobeerd worden bij jongeren tot 25 jaar. Want dat is wel de gevaarlijkste groep, dat weet jij ook wel. Dat systeem kunnen ze bvb. al toepassen bij de jongerenrekeningen. Dat zou al een begin zijn.”
naar je inkomen, je gezinssituatie,... Ze moeten alles meer controleren vooraleer ze jou een lening geven. En het is ook net als je al in de problemen zit dat ze afkomen met zo’n verleidelijke foldertjes. Ze zijn daar echt wel goed in.”
“De minister moet er misschien wel eens tussenkomen. Die wil niet zoveel schulden want dat is slecht voor de begroting. Want met schulden moet je minder belasting betalen en dan krijgt hij niet zoveel geld in het laatje.”
“Kijk naar de wereld, iemand die neergestoken wordt voor een mp3. Dat is erg. Ik heb altijd een mening over alles, wat mij betreft zou alles veranderd moeten worden. Ik kan moeilijk één iets aanwijzen, want dan zou ik iets met de vinger wijzen. Vorig jaar hebben we geen regering gehad, de mensen zouden wat meer overeen moeten komen.”
“Er moest, in mijn situatie, veel vroeger ingegrepen worden. Als kind had ik het gevoel dat het allemaal mijn fout was maar eigenlijk ben ik altijd een braaf kind geweest. Ik had veel vroeger in een tehuis moeten zitten. Ze stellen dat echter zo lang mogelijk uit. Ik vind zeker ook dat het OCMW iets aan zijn profiel moet doen, er zijn mensen die redelijk angstig zijn tegenover het OCMW.” “Wat ik reeds aanhaalde in het begin van dit interview: betere controles en leeftijdlimieten op leningen, ze moeten uitzoeken of je effectief kan terugbetalen. Ik vind ook dat ze teveel reclame maken. Overal is er reclame te zien. Zelfs zonder tv of radio zie je overal reclame, op affiches en in je brievenbus. Soms word je ook door de reclame misleid. Het is verleidelijk. Ze laten je dingen kopen die je niet nodig hebt.” “Ik zou voorstellen om dingen goedkoper te maken voor niet-studenten. Als je niet meer studeert krijg je geen kortingen. Dat klopt niet. Ook werkende jongeren zouden korting moeten krijgen, want die doen toch moeite. Ze zouden gewoon niets kunnen doen en thuis blijven wonen. Heel veel werkende jongeren wonen alleen en sommigen kunnen niet terugvallen op hun ouders. Studenten kunnen dat meestal wel.” “Afschaffen van folders, zo van die folders waarbij je gewoon iets moet tekenen om leningen te krijgen. Reclame om een lening te krijgen vanaf je 18 jaar kan niet voor mij. Ze moeten kijken
90
“Jongeren direct aanspreken. Iets doen dat direct opvalt. Jongeren gaan aanspreken waar jongeren te vinden zijn, in jeugdhuizen. Met foldertjes of posters. Aan de bank gaan staan en zeggen dat de mensen niet moeten lenen. Iets opvallends met muziek, drinken, eten. Tonen dat er andere manieren bestaan dan schulden aan te gaan.”
“Mocht iedereen evenveel geld hebben, dan zou het veel gemakkelijker zijn. De consumptiemaatschappij draait om materialisme. Reclames op tv jagen de mensen op kosten, daar maak ik me kwaad om. Een laatste tip: let goed op je portemonnee en geef vooral niet teveel uit!” “Jongeren onder de 21 jaar geen lening laten afsluiten, want dan hebben jongeren nog geen vast werk. Kopen op afbetaling schrappen. Ook die reclameblaadjes weg. Abonnementen voor particulieren afschaffen en enkel behouden voor bedrijven. Visa- en creditkaarten afschaffen voor iedereen. Gewoon betalen met geld. Loonsverhoging en de prijzen niet verhogen.” “Je moet jongeren die op kamertraining zitten informeren over schulden en schuldbemiddeling. Die organisaties moeten dat samen met hun jongeren overlopen zoals jij nu met mij praat over het thema. Samen rond de tafel zitten en er een serieus gesprek over hebben. Als jongeren dat allemaal horen dan kunnen ze al nadenken. En beseffen ze dat het in het begin allemaal wel plezant kan zijn maar als ze niet opletten ze later in de problemen kunnen komen. Je kan ze misschien ook al de ervaringen vanuit de interviews vertellen.” “Ik zou jongeren nooit op hun 18de al hun geld geven maar pas wanneer ze 24 of 25 jaar zijn. Dan hebben ze een beetje meer verstand en weten ze meer van wanten. Ik zou ook de telefoonabonnementen goedkoper maken.”
91
“Ik denk dat jongeren van 18 jaar niets weten over het thema schulden. Daar kan wel wat aan gewerkt worden. Misschien een soort van vorming geven? Ik denk dat jongeren sneller gaan luisteren naar jongeren die de situatie al hebben meegemaakt en die weten hoe het allemaal in elkaar zit. Begeleiders kunnen dat ook wel maar ik denk dat je meer effect hebt als je die vorming laat geven door iemand die het heeft meegemaakt en nu weet hoe het een beetje in elkaar zit.” “Ik zou alles goedkoper maken. Vooral meer voordelen voor de jongeren bvb. voor hen die een auto willen kopen. Nu is het omgekeerd: hoe jonger je bent hoe duurder het is om een auto te verzekeren.” “Naar een Nederlands voorbeeld dan. Mensen belasten op hun bezit en minder op hun inkomen. Iemand die veel heeft moet veel afgeven en iemand die minder heeft dus minder. Maar wie zal dat realiseren? CD&V? VLD? PVDA?” “Zeker jongeren die geen contact hebben met hun ouders moeten beter opgevolgd worden. Ik ken niemand die thuis woont die nog schulden heeft. Er zou ook iets in de wet moeten veranderen. Ze kijken alleen naar hoeveel je verdient, niet naar hoeveel schulden je hebt.” “Ze zouden op reclame een verbod moeten leggen. Je krijgt in de reclame aanbiedingen voor leningen. Dit is gevaarlijk voor een 18-jarige. Je krijgt te weinig informatie over de gevaren. Op school leren ze je dit ook niet. Dit zouden ze in het laatste jaar wel mogen aanleren. Jongeren zijn te lang afhankelijk van hun ouders, dus wanneer ze plots op eigen benen staan, is het voor het voor hen zeer interessant om zo’n lening aan te gaan.”
92
tiulseb
93
“Ik denk dat jongeren van 18 jaar niets weten over het thema schulden. Daar kan wel wat aan gewerkt worden. Misschien een soort van vorming geven? Ik denk dat jongeren sneller gaan luisteren naar jongeren die de situatie al hebben meegemaakt en die weten hoe het allemaal in elkaar zit. Begeleiders kunnen dat ook wel maar ik denk dat je meer effect hebt als je die vorming laat geven door iemand die het heeft meegemaakt en nu weet hoe het een beetje in elkaar zit.” “Ik zou alles goedkoper maken. Vooral meer voordelen voor de jongeren vb. voor hen die een auto willen kopen. Nu is het omgekeerd: hoe jonger je bent hoe duurder het is om een auto te verzekeren.” “Naar een Nederlands voorbeeld dan. Mensen belasten op hun bezit en minder op hun inkomen. Iemand die veel heeft moet veel afgeven en iemand die minder heeft dus minder. Maar wie zal dat realiseren? CD&V? VLD? PVDA?” “Zeker jongeren die geen contact hebben met hun ouders moeten beter opgevolgd worden. Ik ken niemand die thuis woont die nog schulden heeft. Er zou ook iets in de wet moeten veranderen. Ze kijken alleen naar hoeveel je verdient, niet naar hoeveel schulden je hebt.“
besluit
“Ze zouden op reclame een verbod moeten leggen. Je krijgt in de reclame aanbiedingen voor leningen. Dit is gevaarlijk voor een 18-jarige. Je krijgt te weinig informatie over de gevaren. Op school leren ze je dit ook niet. Dit zouden ze in het laatste jaar wel mogen aanleren. Jongeren zijn te lang afhankelijk van hun ouders, dus wanneer ze plots op eigen benen staan, is het voor het zeer interessant om zo’n lening aan te gaan.”
Op basis van 23 diepte-interviews kregen we zicht op een aantal risicofactoren en maatschappelijke tendensen die een rol spelen bij het ontstaan van een schuldenproblematiek. Jongeren denken niet na, zijn impulsief, willen veel en feesten graag. Ze willen er graag bij horen, de trends volgen en laten zich gemakkelijk verleiden om geld uit te geven en dingen te kopen (op afbetaling). Het is een normaal gegeven in een samenleving die het (over)consumeren promoot. Jongeren hebben vaak nog geen vast inkomen waardoor ze sneller in de problemen geraken. De meeste jongeren houden met hun bescheiden startersloon of uitkering op het einde van de maand geen geld over. Het grootste deel van hun inkomen gaat op aan basisbehoeften, eigenlijk hebben ze niet de middelen om zich dure luxeproducten en de nieuwste technologische snufjes te permitteren. Maar daar lijken oplossingen voor te bestaan: geld lenen, kopen op afbetaling of een creditcard nemen. Heel verleidelijk op het eerste zicht, maar in werkelijkheid een straatje zonder einde. Rekeningen blijven liggen en de intresten lopen op. Er ontstaat een schuldenspiraal waarin jongeren worden meegezogen en waar ze vaak niet meer uit geraken zonder professionele hulp. Heel gevaarlijk, vervelend en frustrerend. Het maakt hen kwaad, teleurgesteld en ongelukkig. Goede informatie, aangepaste begeleiding, afschaffen van misleidende reclames en betere controle en begrenzing zouden heel wat leed kunnen verhelpen. De maatschappij moet jongeren leren om te sparen en op voorhand goed na te denken vooraleer ze dingen kopen en leningen of abonnementen afsluiten.
94
95
96
