HET TOEKOMST MANIFEST EEN SAMENVATTING IN ARTIKELEN

ANSELMUS PONELI

HET TOEKOMST MANIFEST EEN SAMENVATTING IN ARTIKELEN

1

Sterke man op tabakplantage Cuba 2008

ANSELMUS PONELI HET TOEKOMST MANIFEST

MAATSCHAPPIJKRITIEK

EEN DOODLOPENDE WEG

1

Het gaat fantastisch met de mens. We heb­ ben ons binnen enkele eeuwen ontwikkeld van eenvoudige boeren tot mensen die naar de maan vliegen en met compu­ters werken. Hulde dus aan de liberale ideo­ logie die deze weg heeft geëffend. Maar helaas wordt steeds duidelijker dat de weg doodloopt. Door harder te werken worden we wel welvarender maar niet gelukkiger. Waarom werken we dan zo hard? Waarom stressen we zoveel? Het wordt tijd om na te gaan wat we verwachten van het leven binnen de mogelijkheden die de aarde kan bieden.

De furore van the American Dream

De afgelopen vijftig jaar heeft de westerse economie zich over de hele aarde ver­spreid. Overal in de wereld zie je dezelfde winkels en dezelfde merknamen. Het is de westerse ideologie van the American Dream die bezit heeft genomen van vele landen, en van alle grote steden in wereld. Vrij­heid, blij­heid en

geen handelsbarrières. Voor de mens betekent het hard werken, produceren en consumeren. Probleem is dat deze le­vensstijl nogal hectisch is. We werken weliswaar minder uren dan onze voorouders, maar wel veel intensiever en ook op grotere afstand. Niet onbelangrijk verschil is ook dat zowel man als vrouw een baan hebben en daarnaast een huishouden runnen, vastzitten in files en thuis zelf de klusjes doen. Een groot deel van ons leven putten we ons derhalve uit in de hoop op andere momen­ten te relaxen. Het contrast met de wereld van onze voorouders is groot... Een probleem is dat the American Dream onbe­ vredigbaar is. Steeds weer komen nieuwe begerenswaardige producten op de markt waardoor oude versies minder kunnen bekoren. Dat geldt voor technische producten maar evenzo voor mode en alle andere trends. Deze tendens is niet te stoppen omdat de creativiteit en inventiviteit van mensen mee groeit met de welvaart, zodat steeds weer nieuwe producten en diensten ontstaan. Het oorspronkelijke liberale idee was, dat als de welvaart hoog genoeg was, mensen meer tijd voor elkaar zouden krijgen. Maar voorlopig blijkt alleen maar dat hoe méér we hebben, hoe harder we gaan werken. Bovendien laten mensen zich verleiden door kopen op de pof. En omdat veel producten na

3

aanschaf snel in waarde dalen leidt de wes­terse economie voor grote groepen mensen niet tot de opbouw van welvaart, maar tot het tegenovergestelde: schuld. De afhankelijkheid groeit in plaats van de vrijheid. Gaat God het onderspit delven? De huidige status-quo in de wereld is religie. De meest religieuze landen zijn tevens het armst, maar ook in landen als de VS zie je dat armoede, tienerzwangerschappen, abortussen en sociale achterstand hand in hand gaan met religie. Met de opkomst van de westerse economie stijgt de welvaart en de kennis. Daardoor neemt het geloof in goden af. Mensen leren hun eigen religie beter te relativeren en kunnen het heft beter in eigen hand nemen: ze kopen medicijnen in plaats van te bidden voor Gods altaar. Maar ook bestaat een essentieel verschil in levensstijl. Waar goden sociaal gedrag, naastenliefde en zorg voor elkaar prediken, is de American Dream vooral een individueel concept. Zwart-wit gesteld worden ‘de normen van de Barmhartige Samaritaan’ steeds meer overgenomen door die van ‘the winner takes it all’. Mensen geloven minder in ‘god de almachtige’ en meer in zichzelf en in ‘een leven waarin je zoveel mogelijk moet doen wat je wilt’. ‘Werk’ beschouwen velen als een noodzakelijk kwaad. Het doel is inkomen verwerven voor het grote genieten. Als de wereld van religies geleidelijk plaats maakt voor de gehaaste westerse levensstijl is een belangrijke vraag: wat houdt mensen naar de toekomst nog sociaal? En ook: hoe houden we een toekomstige wereld waar negen miljard mensen hun eigen geluk najagen nog in balans? Verharding Nieuwe generaties in het Westen groeien op met ‘je moet slagen in het leven’. Naastenliefde, sociale cohesie en be­ scheidenheid zijn nauwelijks issues meer. Sinds de jaren zestig is een verharding opgetreden en is brutaal gedrag populair geworden. Dit verschijnsel komt mede voort uit de bedrijfscultuur die harder is geworden, waar­in zowel de concurrentie als de onzekerheid vele malen groter zijn geworden. Alles moet efficiënter, ontslagrondes zijn aan de orde van de dag en oudere werknemers met weinig toekomstperspectief raken hun baan kwijt. Bovendien wil

iedereen carrière maken. De wereld conform de American dream is de wereld van ‘ieder voor zich’; de wereld van grote welvaartsverschillen en van concurrentie. Het gevolg is meer egoïsme en onstabiliteit, terwijl fraude en bedrog een stijgende lijn laten zien. Alles in de samenleving wijst in de richting van ‘werken, werken, werken.’ Absurde inkomens Een van de meest negatieve kanten van de American dream is dat hij de verschillen in rijkdom enorm uitver­ groot. De top honderd van bedrijfsdirecteuren in de VS verdient momenteel ongeveer duizend maal zoveel als hun gemiddelde werknemer! Veertig jaar geleden was dit nog 48 maal. Een gigantisch verschil! Bovendien betalen deze rijken in de VS ook nog nauwelijks belasting. Het verschil tussen een bankrover die een kluis kraakt en een bankdirecteur die er stilletjes mee tussenuit knijpt vervaagt. ‘Pakken wat je pakken kunt’, lijkt het devies aan de top. Kennelijk draait alles om geld. Deze verschijnselen tasten het sociale gevoel in de samenleving aan. Hoe kan een doorsnee mens in zo’n eco­ nomisch klimaat nog ‘fatsoenlijk’ blijven? Wat is de norm? Wanneer ben je goed en wanneer gek? Hoe voorkom je dat de mens van de toekomst gaat vastlopen in een wedloop van geld, afgunst en haat? En hoe hou je criminaliteit binnen de perken? In steeds meer arme landen is belachelijk veel politie op straat. Desondanks wonen massa’s mensen vrijwillig achter hun met tralies omzoomde huizen en houden be­ veiligingsmensen een oogje in het zeil. Een afschrikwekkend beeld dat ook westerse landen bedreigt. Nog maar enkele decennia geleden sloten velen in ons land hun huis niet eens af. Daar was geen enkele reden voor… Eenlingen We willen onze levens controleren om te ontsnappen aan momenten die ongelukkig maken. Maar doordat we nauwelijks nog in iets ‘belangrijks’ geloven, missen veel mensen zin, stabiliteit, innerlijke rust en eigenwaarde. Binnen vijftig jaar hebben we een weg afgelegd van ‘kinderen van God levend in sociale verbanden’ naar ‘eenlingen die alles alleen moeten uitzoeken’. En dat lukt vaak niet. Waar haal je levenswijsheid vandaan? Van soaps? Van reclame?

Wasserij in India, waar 10.000 mensen werken en achter hun tobbe wonen. Alhier schuren ze onze ‘versleten’ jeans kapot. Er heerst angst voor de wasmachine. Mumbai 2007.

Bovendien is de informatie die over ons heen gestort wordt bijzonder chaotisch. De westerse wereld van de grote massa’s is platter geworden. Men consumeert en geniet zonder verder liggend doel, met als enige zin, hun eigen ge-zin. Mensen worden gevangen door de exorbitante geneugten die producten en diensten kunnen bieden, en die hen via reclame door de strot wordt geduwd. We leven in een cultuur waarin het individu, de zelfontplooiing en zelfredzaamheid centraal staan. Maar om je dit eigen te maken is een hele kluif. Menigeen gaat strijdend ten onder, ontbeert een goede handleiding en houvast. Tijd voor stilte en bezinning bestaat nauwelijks meer. Hard werken en feesten is het levensmotto van velen. Het eindresultaat is vaak een depressie. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zal binnen afzienbare tijd 25 tot 45 procent van de mensen door depressies worden getroffen! Waanzinnige cijfers!

Multinationals en het kapitaal Het allerbelangrijkste fenomeen is dat de macht in de wereld van naties naar multinationale ondernemingen verschuift die zich van landsgrenzen niets aantrekken. De vijfhonderd grootste multinationals bezitten maar liefst zeventig procent van de wereldhandel! Ze zijn in eigendom van niet te definiëren groepen aandeelhouders die morgen hun geld weer naar een andere onderneming sluizen. Dit is een omwenteling waarop de beslissingsen machtstructuur in onze wereld niet is afgestemd. De wereld bestaat uit vele kleine landjes die druk zijn met hun eigen politiek terwijl ondertussen grote mologen de (economische) macht overnemen. Je zou kunnen zeggen dat de hele wereld enorm aan het verrechtsen is omdat alle landen onderling concurreren omhet beste investeringsklimaat. Hoe aantrekkelijker dit is hoe meer kapitaal jouw kant opstroomt. De politiek wordt afgerekend op

5

Meisjes in ontwikkelingslanden worden al jong moeder, Laos 2005

werk en inkomen waardor verschillen tussen partijen marginaal zijn geworden. Bedrijven zijn geen sociale instellingen meer zoals bij­ voorbeeld Philips vijftig jaar geleden. De bedrijfscultuur is door de onderlinge concurrentie hard geworden en ook duurzaamheid is voor bedrijven een vrijwillige aangelegenheid. De mens in het productieproces is verworden tot een tijdelijke factor in een alsmaar doordraaiende carrousel. Marketing is een bedrijfstak op zich geworden. Steeds meer bedrijven hebben geen fabrieken meer. Ze produceren zelf niets en besteden de productie uit aan bedrijven in landen die op dat moment het goedkoopst zijn. Het enige wat ze verkopen is een merknaam. Aandeelhouders Onze economie is helaas nauwelijks bezig met de toekomst. Winst moet op steeds kortere termijn worden gerealiseerd. Aandeelhouders verplaatsen hun kapitaal elke dag over de gehele aarde op zoek naar de meest efficiënte bedrijven en de goedkoopste regio’s. Voor lange termijn denken is weinig geld, mede doordat niemand de toekomst kan overzien. Daardoor draaft onze economie in onbepaalde richting door zonder veel rekening te houden met de beperkingen van de aarde. Menselijke behoeften worden steeds meer vertaald in koopkrachtige vraag. Bovendien vereist onze economie dat dingen in een steeds hoger tempo worden versleten, vervangen, verteerd en afgedankt. Producten ontwaarden razendsnel. Klaagde men vroeger over de wegwerpmaatschappij in de zin van plastic verpakkingen en bekers, deze heeft zich uitgebreid naar de meeste producten. Repareren gebeurt nog maar incidenteel omdat het economisch onrendabel is. En wie hoor je nog? De aarde biedt volgens veel deskundigen slechts ruimte aan anderhalf miljard Amerikanen terwijl binnen afzienbare tijd negen miljard mensen datzelfde welvaartsni­veaus ambiëren. Laten we aannemen dat deze cijfers overdreven zijn en dat ruimte is voor tweemaal zoveel Amerikanen. Waar laten we dan de overige zes miljard? Clustering van macht Ook leidt de huidige economie tot een clustering van de economische macht. Kleine bedrijven worden opgekocht, grotere fuseren. De marketing heeft een web van commercie om ons heen geweven waarin we allemaal min of meer

gevangen zitten. De absurde inkomensverschillen en contrasten tussen rijk en arm zijn in grote delen van de wereld explosief. Miljonairs in grote limousines worden aanbeden waar anderen creperen. De huidige economische politiek maakt miljarden mensen overtollig en daarmee straatarm. In landen zonder veel toekomstperspectief groeit het fundamentalisme of komen ‘sterke mannen’ aan de macht die nationalisme en vreemdelingenhaat prediken… Geen toekomst De conclusie is dat we met een economisch systeem zitten dat geen toekomst heeft, maar zich inmiddels wel tot in elke uithoek van de wereld heeft genesteld. Een economisch systeem dat niet gebukt gaat onder maatschappelijke doelen en mede daardoor zijn eigen snelle route kiest. De macht van dit systeem groeit elke dag. Multinationale ondernemingen en het aandelenkapitaal trekken zich van landsgrenzen niets aan en verplaatsen werk en inkomen naar die landen die zich het best conformeren aan hun economische en financieële wensen. De behoefte aan werk zal alsmaar groter worden, maar de automatisering werkt tegengesteld: met steeds minder mensen wordt steeds meer geproduceerd terwijl de aarde strenge grenzen aan de totale productie stelt. Dit roept de vraag op waar de massa’s van de toekomst van moeten leven...? Beïnvloed door reclame en marketing bepaalt de westerse economie in grote delen van de wereld het leven. Op andere delen van onze aarde prediken religies ingetogenheid, weinig begeren, en goddelijke inspiratie. Religies volgen hun eigen heilige schriften en willen ­niets van geboortebeperking weten. Alles bijelkaar ontstaat zo een status-quo in de wereld van steeds meer mensen die steeds meer willen. Maar dat is onmogelijk. We worden geregeerd door zowel de westerse economie als door duizenden jaren geleden geschreven wetten van wereldgoden, maar beiden ontberen een reëel toekomstperspectief. Is het dan allemaal echt zo somber? Nóg niet. Maar het is hoogste tijd om na te denken over alternatieven. Het probleem is het groots in de ontwikkelingslanden, maar zal ook in het westen zijn beslag krijgen. We moeten dringend op zoek naar een andere koers. Want elke verandering kost vele decennia aan tijd.

7

Drie vrouwen New York, VS 2010

ANSELMUS PONELI HET TOEKOMST MANIFEST

Religieuze weg biedt geen oplossing

GOD MOET DE REGELS VERANDEREN

2

Iedereen die zich een beetje verdiept in wereldreligies komt al snel tot de conclu­ sie dat religies niet ontstaan zijn door de wonderlijke inbreng van goden, maar een menselijk product zijn ontstaan vanuit spirituele behoeften. Goden zijn van alle tijden, dienen als verklaring voor natuur­ rampen en epidemieën, en om te bidden voor voorspoed en troost. Velen miljoenen mensen zijn vermoord en verbrand omdat ze de verkeerde goden aanbaden, maar re­ ligies predikten ook naastenliefde, mede­ dogen en zorg voor elkaar. Omdat ‘religie’ de voornaamste statusquo in de wereld is, zijn religieuze leiders in mijn ogen medever­antwoordelijk voor een beheersbare toekomst. Helaas neg­ eren zij wereldproblemen. Onze ‘geesteli­ jken’ houden zich vooral aan hun ‘heilige’ geschriften die misschien gezien kunnen worden als goede regels voor het samen­ leven, maar wel daterend uit een tijd waar­ in maar weinigen de aarde bevolkten. In afwijking van de westerse levensstijl waarin het individu centraal staat, draait het bij religies vooral om het collectief. Religies zorgen voor troost, steun en saamhorigheid omdat ergens iets bestaat dat veel groter, machtiger en belangrijker is dan het individu. Ze geven een antwoord op de vraag waarom we be­staan,

geven betekenis aan zware perioden in ons leven en verminderen de angst voor de dood. Daarnaast lijkt godsdienstig ge­loof de stress te verminderen waardoor religieuze mensen gemiddeld langer leven. Tot slot geeft geloof kracht. Voor de belofte van een mooi plaatsje in het paradijs zijn velen bereid hun leven te geven. De conclusie? Het verschil tussen de collectieve wereld van religies en de westerse wereld van het individu is immens. Medicijnen in plaats van bidden Door de opkomst van de Westerse le­vensstijl en de daarmee gepaard gaande wereldwijde stijging van de welvaart, kopen mensen eer­ der medicijnen dan dat ze gaan bidden voor het altaar; voor bidden is ook minder tijd. Ook groeit de kennis waardoor veel wonderen naar het rijk der fabelen worden verwezen. De evolutietheorie, die onder wetenschappers algemeen aanvaard is, maakt duidelijk dat het scheppingsverhaal een verzinsel is. Met de opkomst van de levensstijl van the American dream: een gehaast leven gericht op rijkdom en succes, blijkt het religieuze bindmiddel geleidelijk aan uit de wereld te verdwijnen. Familie­verbanden vallen uit elkaar, vriendschappen zijn meer tijdelijk en het individualisme floreert. Deze tendens hangt samen met veranderingen in de economie waarin marketing een steeds centralere plaats heeft ingenomen. Mensen

9

krijgen behoeften opgedrongen, welvaartsverschillen groeien sterk, managers belonen zichzelf met exorbitante salarissen, en a-sociaal gedrag is aan de orde van de dag. Multinationals Multinationale ondernemingen hebben de wereldhandel in handen. Waren vroeger in arme­ re landen goedkope B-merken van eigen bodem te koop, deze bedrijfjes zijn vrijwel allemaal weg­ geconcurreerd of overgenomen. Overal in de wereld zie je dezelfde winkels, en tonen de schappen dezelfde producten tegen vergelijkbare prij­ zen, ongeacht of de gemiddelde inwoner 100, 1000 of 50.000 dollar verdient. Zo zijn er nog maar enkele merken tandpasta en heeft Coca Cola tot in vrijwel elke uithoek de markt voor frisdrank in handen. Ook het aandelenkapitaal heeft geen relatie meer met het land van oorsprong. Op beurzen schuiven dagelijks honderden miljarden dollars in de richting van landen waar het meest optimale rendement te behalen valt. En terwijl het aantal mensen waarvoor werk geschapen dient te worden nog steeds schrikbarend groeit, ontstaan overal ge­ automatiseerde fabriekscomplexen waar naar verhouding nog maar weinig mensen werken.

de banen te leiden. Politiek en religie moeten van elkaar gescheiden blijven; maar waar ze in elkaars vaarwater zitten moet gezocht worden naar realis­tische oplossingen. Er is weinig hoop dat de geestelijke leiders op aarde over voldoende wijsheid bezitten om het tij te keren. Godsdiensten zijn niet goed georganiseerd en discussiëren te weinig over wereldproble­ matiek en de rol van de kerken, moskeen en tempels daarin. Veel bidden is de aloude remedie tegen het kwaad. De conclusie lijkt daardoor gerechtvaardigd dat traditionele religies niet meer van deze tijd zijn. Eigentijds Ook eigentijdse spiritualiteit is teveel op het individu gericht en predikt mijns inziens teveel een leven in het NU. Volgelingen worden vaak verlost van hun problemen in verleden en toekomst. Het leven is immers een soort illusie. Een dergelijke levensinstelling werkt voor enkele jaren verfrissend, totdat de problemen van alledag zich we­ derom aandienen.

Te midden van het bovenstaande spanningsveld gaan religieuze instituten gewoon op de oude voet verder en verklaren conservatieve geeste­ lijken zich nog steeds tegen geboortebeperking. Tezamen met de medische vooruitgang is de wereldbevolking hierdoor de afgelopen vijftig jaar explosief gestegen.

Voor simpele taal en simpele oplossingen is onze huidige wereld te complex geworden. Alles is met alles verweven omdat we aan de ene kant met meer mensen zijn dan de natuurlijke habitat van de aarde aankan, aan de andere kant teveel willen en moeten. Desondanks is het leven in mijn ogen ontegenzeggelijk wonderlijk en daardoor spiritueel. De mens is haast blind en hoort misschien nog wel minder. Daardoor verschillen wij als mens waarschijnlijk niet wezenlijk van een vis die het bestaan van het land niet kent, en een mol die veronderstelt dat het altijd nacht is.

Wonderen Geen enkele god zal eigenhandig orde op zaken komen stellen om de problemen van de toekomst op te lossen, nog liggen nieuwe wonderen in de lijn der verwachting. Zonder medewerking van geestelijke wereldleiders is het daarom onmo­ge­ lijk om de problemen van de toekomst in goe­

Wat zou kúnnen zijn Nadenken over wat zou kunnen zijn maakt ons bovendien bewust van het feit dat wij als minuscule stofjes op een piepklein planeetje met immense snelheid door iets heen razen dat wij ons heelal noemen. Ze vormt een fantastische basis voor filosofie, poëzie en mooie dromen die ons

dichter bij onszelf en onze voorouders kunnen brengen. Hoe dan ook zal elke god die het goed met de mensheid voorheeft een fatsoenlijke toekomst prevaleren boven de vele geboden die geestelij­ ken door de eeuwen heen in hun wijze geschriften hebben opgetekend. Want wat heeft het voor zin om massaal te bidden in een kerk, moskee of tempel, als onderwijl de problemen in de wereld escaleren?

God heeft nog nooit ingegrepen bij catastrofes, rassenhaat, vervolging en uitroeiing. Waarom nu wel? De verantwoording voor een mens­waardige toekomst voor allen behoort tot onze eigen ver­ antwoording. We moeten voorkomen dat de wereld nog meer in de greep van geld komt en zorgen voor voldoende werk en inkomen voor de massa’s van de toekomst. Want tegen te weinig werk, te weinig grondstoffen, te weinig zoet water en te weinig landbouwgrond kan geen religie op, met grote instabiliteit tot gevolg. Het formuleren van een realistisch en wenselijk toekomstbeeld heeft daarom de allerhoogste prioriteit. Perspectief Bestaat er perspectief? In Het Toekomst Manifest bepleit ik het opsluiten van alle geestelijke wereldleiders (in een congrescentrum) met als opdracht: ‘zoek naar een realistisch toekomstperspectief binnen de context van de aktuele wereld’. Maar dit congres zal waarschijnlijk aan gekibbel ten onder gaan. Te veel geestelijken dragen oogkleppen om hun onweerlegbare steun aan god te behouden. Dit wil niet zeggen dat spiritualiteit niet van groot belang is. Het bewijs daarvan zien we om ons heen. Daarom moeten we zoeken naar nieuwe spirituele varianten die uitgaan van aloude waarden en normen als respect, naastenliefde en vriendschap, en die tevens de wetenschap en wereldproblematiek als vertrekpunt hebben. Zo’n spiritualiteit gekoppeld aan de creativiteive en filosofische kwaliteiten van de menselijke geest, zou tot een mooie nieuwe beschaving kunnen leiden. Feit is dat niets doen en cynisme identiek zijn aan de het uit handen geven van onze toekomst aan de ijzeren wetten van de internationale economie. En die leiden richting afgrond.

Invalide vrouw op straat. Bolivia 2012

In Het Toekomst Manifest zoek ik naar een niveau ‘boven’ religies en probeer ik creative gedachten over het leven te formuleren. De waarheid be­ staat niet maar dat maakt de zoektocht ernaar niet minder boeiend...

11

Man met mes, een zoektocht naar inkomen. India 2007.

ANSELMUS PONELI HET TOEKOMST MANIFEST

Elk leven neigt van nature naar een evenwicht.

Geluksformules bestaan net zo min als toverformules

3

Vanaf de Tweede Wereldoorlog heeft de westerse mens een enorme sprong voor­ waarts gemaakt. Meer welvaart, ontwik­ keling en techniek hebben het leven veran­ derd. De belangrijkste vraag is of de weg naar de toekomst meer van hetzelfde is. Het antwoord lijkt negatief. Niet alleen is de weg van the American Dream een een­ zame individuele weg van hard werken en consumeren, maar ze leidt ook tot bijzonder grote welvaartsverschillen, een wedloop om geld, asociaal gedrag, criminaliteit en de­ pressiviteit. Bovendien leidt ze tot op heden tot te weinig internationale samenwer­king noodzakelijk voor het bouwen aan een goed toekomstperspectief. Onze economie is meer en meer internationaal geworden. Multinationale ondernemingen heer­ sen over werkgelegenheid. Daarboven hangt als een soort wolk het internationale kapitaal: ef­ fectenbeurzen die wereldwijd constant op zoek zijn naar het hoogste rendement. Afzonderlijke landen hebben hierop steeds minder invloed. In ontwikkelingslanden zoeken de grote massa’s naar menswaardig werk. Maar steeds geavanceer­ dere technologieën leiden tot fa­briekscomplexen

met een hoog automatise­ ringsniveau. Ook op kantoren wordt het werk efficiënter waardoor met minder mensen méér werk wordt verzet. Bedrij­ ven als Nike en Microsoft produceren met ex­ treem weinig personeel gigantische omzetten. Ondertussen lijden nog steeds bijna een mil­ jard mensen honger en moet de karige beschik­ bare landbouwgrond en schoonwater verdeeld worden over steeds grotere families. In dezelfde landen zijn de managementsalarissen van grote bedrijven uit de hand gelopen en graaien bank­ directeuren uit eigen kluizen. Logisch verhardt dit het leven. Het hart op de goede plaats Toch heeft een opmerkelijk groot aantal mensen het hart nog op de goede plaats. Er is veel ge­ moord uit naam van ‘de heer’, en massa’s onge­ lovigen zagen hun leven voortijdig eindigen op een brandstapel. Maar ongetwijfeld is het posi­ tieve effect dat geloof mensen steun biedt in barre tijden en de zorg voor de naasten stimuleert. Het geloof dat ‘wie goed doet goed ontmoet’ is bij­ zonder sterk en hoeft niet eens werkelijkheid te worden. Een mooi plaatsje in een toekomstige hemel leidt bij menig goed gelovige al tot een wonderlijke goedaardigheid.

13

Een realistisch toekomstperspectief Maar de opdringerige, rusteloze westerse le­ vensstijl, die het leven tot in elke uithoek van onze aarde met reclame omzoomt, is hieraan tegengesteld. Ze verdringt, verhard en ver-egoïst, en geeft de wereld van de toekomst een an­ der aanzicht. Waar de kennis en welvaart groeien, geloven minder mensen in ouderwetse goden. Maar wat komt ervoor in de plaats? Wat houdt de mens van de toekomst nog sociaal? Hebben religies nog toekomst? Kunnen religieuze leiders de wereld in goede banen leiden? Het bovenstaande is het kader waarbinnen gezocht moet worden naar antwoorden. Binnen de complexiteit van de huidige wereld zullen we de contouren van een realistische en mooiere toekomst moeten schetsen. Grootste vraag is of meer welvaart gelukkiger maakt. Meer welvaart is im­ mers het uiteindelijk doel van de westerse levensopvatting, maar talloze onderzoeken concluderen dat geld boven een bepaalde basis niet gelukkiger maakt. Kloppen die onder­ zoeken dan wel? We worden toch allemaal blij van een leuk cadeautje? Verkeerd levensbeeld Het klinkt misschien arogant, maar ik geloof dat onze kijk op het leven niet klopt. Veel religies spiegelen hun gelovigen voor dat het leven een lijdensweg is waaraan je pas kunt ontsnappen in de hemel, in een nieuw leven, of in de verlich­ ting. Geheel tegengesteld laat de American Dream de mens dromen van een paradijs op aarde. De Amerikaanse route is die van veel geld verdienen, succes en macht. Ook schrijvers en goeroes produceren grote aantallen boeken waarin de weg naar een gelukkiger bestaan wordt geplaveid. Het zijn verkeerde voorstellingen van zaken: ge­ luksformules bestaan net zo min als toverformules. Dat wordt duidelijk uit de theorie van leven = gelijk. De oosterse opvatting stelt dat leven vooral energie is. Dat lijkt correct, maar er is meer. Er is alle aanleiding te veronder­ stellen dat opgeteld over een heel leven, het positieve geluk dat wij ervaren (plus+), min of meer wegvalt tegen het negatieve ongeluk (min-). In mijn ogen is dit een natuurwet. Maar de westerse mens zou de westerse mens niet zijn als ze hieraan niet zou proberen te ontsnappen. Geluk in de

vorm van materie en sensatie wordt door reclame warm aan­ bevolen en is overal te koop. Maar koopbaar geluk is zeer vluchtig. Ze is kort houdbaar en leidt regelmatig tot een kater. Depressiviteit is een snel oprukkende epidemie, onder an­ dere omdat het verschil tussen de wereld die we dromen en de realiteit groot is. Toekomstvisie De theorie van leven = gelijk is onderdeel van een toe­ komst­visie. Onze wereld is meer en meer in de ban van geld geraakt. Maar de economische weg vervormt de aarde aan de ene kant tot een metropool van twist en concurrentie (om de schaarse topposities op de ladder van rijkdom en succes), terwijl ze aan de andere kant wordt beperkt door de capaciteiten van de aarde. De westerse mentaliteit van the American Dream is een individueel concept en is tegengesteld aan de traditionele religieuze wereld waarin het streven vooral collectief is (god, parochie, familie, gezin). Er is nóg een fundamenteel verschil. Vijftig jaar geleden was de productie vooral het gevolg van aanwezige behoeften. Nu worden via gigantische reclamebudgetten onze behoeften opgewekt. Slechts weinigen kunnen hier­ aan ontsnappen. Dogma’s van de kerk worden zo vervangen door dogma’s van de reclame. Als we maar de juiste tandpasta, parfum, laptop of auto bezitten worden we zelfverzekerd én overgelukkig. Iedereen weet uit eigen ervaring dat het niet werkt, maar de grote kracht van marketing zit in de blijvende verleiding. De marketing is veelvuldig sterker dan ik, jij en zij. Uit veel onderzoek blijkt dat welvaart alleen maar gelukkiger maakt waar mensen primaire levensbehoeften ontberen. Maar geloven we dit? Onze buurman oogt immers zó blij met zijn nieuwe ipad of zijn andere Volvo! Plus+ en minGeluk, is mijns inziens geen ele­mentair deel van le­ven. Met andere woorden: het is geen ‘vindbare factor’ die we kunnen cultiveren. Ook in het ontstaan van leven is niets te vinden dat lijkt op ‘geluk’. Daarnaast lijkt ‘geluk’ ook onvindbaar in de kenmerken van het heelal of in de wereld van de allerkleinste deeltjes (atomen, quarks). Wél lijkt alles in de natuur gekenmerkt te worden door energie met

ANSELMUS PONELI HET TOEKOMST MANIFEST

Levenslijn van een doorsnee mens in de wereld. Ups en downs wisselen elkaar af. Moeilijke eerste levensjaren met ziektes worden gevold door een gelukkige jeugd, een moeilijke pubertijd en mooie momenten als een huwelijk en een eerste kind.

Levenslijn van een Indiër die veel op een matje zit en mediteert. Er gebeurt niet zoveel waardoor zijn leven gematigder is: kleinere ups en downs.

Levenslijn van een gemiddelde Westerling. Doordat met geld veel geluk kan worden gekocht, - luxe producten, auto, huis, vakanties en feesten-, zijn de toppen veel hoger. Helaas stijgen de verwachtingen van het leven mee en raken we ge-wend en ver-wend. Gecombineerd met het fenomeen ‘stress’ ontstaan burn-outs en depressies. Het leven is heftiger en onstabieler en velen weten geen raad met hun negatieve emoties.

15

een plus+ en een min- kant, die elkaar in een evenwicht­ situatie opheffen. In Het Toekomst Manifest poneer ik een theorie waarin, als gesteld, le­ ven analoog aan de Oosterse opvatting, weinig anders is dan energie. Ik voeg daaraan toe dat deze energie identiek is aan onze geestelijke emotie. Deze uit zich in plus+ (geluk) en min- (ongeluk). Plus+ en min- zijn onlosmakelijk met elkaar verweven en heffen elkaar op. Anders geformuleerd: plus+ heeft de neiging naar min- te gaan, en min- naar plus+. Leven zou daardoor in haar kern een golf van energie zijn die ‘stroomt’ tussen de twee polen van geluk en ongeluk. Het verschil tussen afzonderlijke levende wezens is dat elke golf verschillend is. Dat uit zich in de lengte van die golf, maar vooral ook in de amplitude die per leven en le­vensfase anders is. De basis van het leven ligt analoog aan de evolutietheorie in het ontstaan daarvan, in onze kosmos en in de wereld van de kleinste deeltjes. Geluk lijkt daarvan aldus géén onderdeel. Ontsnappen De mens zou de mens niet zijn als ze niet uit alle macht aan natuurwetten zou willen ontsnappen. En natuurlijk­ worden écht (meer of minder) blij van al het fijns dat we kunnen kopen. Grote probleem is echter dat dit fijne gevoel meestal snel wegebt. Anderen moeten ons meestal herinneren hoe geweldig onze bezittingen zijn, want zelf voelen we dat na een bepaalde tijd nauwelijks meer. We omgeven ons met steeds meer materie die vooral opvalt als ze ontbreekt of kapot is. Veel mensen sluiten voor een nieuwe TV of wasmachine een lening af of kopen op afbetaling. Dit verschijnsel ­vormt een motor achter onze economie. Negatieve gevolg ervan is dat mensen hierdoor steeds afhankelijker worden van geld. Tel hierbij op de enorm hoge verwachtingen van het leven die de media en reclame opwekken, en de zeer hoge eisen die bedrijven aan hun medewerkers stellen en zie daar de spagaat waarin we verzeilt zijn geraakt: We consumeren de wereld in sneltreinvaart en dromen ons gelukkig. Maar de praktijk is helaas anders. We gaan steeds harder werken, hebben minder tijd voor elkaar en worden massaal depressief. Het leven conform de American Dream slokt veel mensen op tot het moment dat ze

hun balans, en daarmee zichzelf, zijn kwijtgeraakt. In Het Toekomst Manifest veel pakkende vragen en tref­ fende voorbeelden. Waarom is de junk bijvoorbeeld niet de ultieme gelukkige mens? Hij verkeert toch elke dag in het ultieme junkparadijs vol fantastische illusies! Het antwoord is als eerder gesteld simpel. De junk is verslaafd. Hij voelt zijn shot steeds minder en is daarom voortdurend op zoek naar meer of sterker. In de kern functioneert dit principe evenzo bij ons allen. Allemaal zijn we verslaafd aan wat we hebben. Of dat materie, geld, macht, drugs of mensen zijn, is feite­lijk om het even. Streven naar een gelukkiger be­ staan is daarom onzinnig; zoeken naar je eigen balans, je evenwicht, je mogelijkheden en onmogelijkheden des te belangrijker. Leven draait om niets anders dan ontwikkeling, om integriteit en uiteindelijk om bescha­ ving: het op een goede manier met elkaar en de rest van de wereld samenleven. Hoe een fijne toekomst vorm geven, that’s the question, de meest belangrijke....

ANSELMUS PONELI HET TOEKOMST MANIFEST

Andere wereld vraagt om andere staatsvorm

OVER SOCIACRATIE EN EEN INTERNATIONAAL MINIMUMLOON

4

Het gaat fantastisch met de westerse wereld maar helaas heeft onze economie weinig toekomst. Omdat de aarde beperkt is moeten we naar andere statussymbo­ len zoeken dan bezit en inkomen. Status zouden we moeten aflezen aan wat een mens daadwerkelijk voor de samenle­ving betekent. Ik noem dit de sociale status en koppel dit aan een andere staatsvorm: de sociacratie. Deze sociacratie zou je kun­ nen zien als een logisch vervolg op de democratie. Een vernieuwd kiesstelsel voor een wereld die vele malen complexer is dan de tijd waar­uit de democratie stamt. Daar­ naast pleit ik voor een internationaal mini­ mumloon, beperking van topinkomens, en een vergaande vorm van internationale samenwerking om meer grip te krijgen op de economie en wereldproblemen. Dit alles als basis voor discussie Een leven conform The American Dream neemt wereldwijd van steeds meer mensen bezit: De formule vormt het hart van onze aktuele eco­ nomie. Maar de immense hoeveelheid com­ mercials die het straatbeeld en onze huiskam­ ers vervuilen wekken meer behoeften op dan goed voor ons is. Daardoor krijgt geld een steeds dominantere positie in een steeds zakelij­ kere maatschappij. Mensen werken harder, vaak

tot op het randje van een burn-out of erover, directeu­ren geven elkaar briljante salarissen en bonussen, en onder aan de maatschappelijke ladder groeit de criminaliteit. We zijn hard op weg naar een aso-wereld waar­in individueel genieten wereldwijd de plaats inneemt van het collectief. Mis­schien zouden kleine aanpassingen onze eco­no­mie in betere banen kunnen leiden, ware het niet dat haar beperking structureel in haar onbe­grensdheid zit. Er zit geen einde aan wat wij wes­terlingen ambiëren, terwijl miljarden armen in de wereld ons huidige welvaartsniveau aanbidden. Hoe aan deze cyclus te ontsnappen? Dat is de centrale vraag. Ik zie één belangrijk perspectief en dat is dat meer welvaart boven een bepaald minimum niet gelukkiger maakt. De verkla­ ring voor dit fenomeen is dat leven energie is in de vorm van een golfbeweging die onze emo­ ties per definitie stabiliseert. Met andere woor­ den: emoties zijn tijdelijk hevig, zwakken af en zijn op enig moment geheel verdwenen. De tijd heelt dus inderdaad alle wonden, maar laat he­ laas evenzo ons genot verdampen. In het geval van materie betekent dit dat we steeds meer verzame­len zonder dat dit ons humeur nog in positieve zin kan beïnvloeden. We worden er al­ leen van afhankelijk…

17

De man met de pet. Cuba 2008

Sociacratie In Het Toekomst Manifest zoek ik naar de kern van leven en samenleven. Van daaruit formuleer ik alternatieven. Soms lig­ gen die op het individuele vlak zoals bij de wijsheid van de hoofden. Hier onderbouw ik de stelling wie goed doet goed ontmoet. Waarom? Omdat ons karakter zich nestelt in onze uitstraling, en een open, vriendelijk gezicht vele deuren opent. De wijsheid van de hoofden is een individueel houvast maar lost onze problemen van de toekomst niet op. Daarvoor zijn politieke oplossingen noodzakelijk. Vandaar een eerste aan­ zet tot een andere staatsvorm: de sociacratie. In vroegere tij­ den was spierkracht ons voornaamste statussymbool. Omdat hersenen belangrijker werden werd spierkracht opgevolgd door bezit en inkomen. Maar ook deze passen niet meer in ons huidige tijdsbeeld. Een logische opvolger is de sociale status: iemand die zich inzet voor de samenle­ving zou een hogere status moeten krijgen dan iemand die (op soms be­ denkelijke manieren) veel geld heeft verdiend. De ‘kleine man’ kan potentieel van grotere waarde voor de toekom­ stige samenleving zijn dan de directeur. De sociacratie is het politieke staatsbestel passend bij de sociale status. Het principe is dat mensen die veel betekenen voor de samenleving een grotere vinger in de politieke pap krijgen. Doel is een maatschappe­lijke basis voor een sociale golf die de wereld van de toekomst keihard no­ dig heeft. De sociacratie is een logische vervolg op de democratie die in de complexe wereld van vandaag niet meer goed voldoet omdat er niet zo veel meer te kiezen valt. Democratie ver­ onderstelt een min of meer gesloten economie. Waar de economie wereldwijd is geworden moeten alle landen zich aan de internationa­ le regels van concurrentie houden. Poli­ tieke par­ tijen hebben daardoor

moeite zich te profileren. Bovendien vereist democratie blij­vend mededogen, kennis en res­pect, omdat democ­ ratisch immers besloten kan worden minderheden het leven zuur te maken. Als de bescha­ving afbrokkelt gaat de democratie mee ten onder.

Internationaal minimumloon

Een ander voorstel is een internationaal minimumloon. De reden is drieledig. In ontwikkelingslanden maken mensen tegen een hongerloontje in vaak miserabele arbeidsom­ standigheden producten voor het Westen. Dat kun je zien als een soort slavenarbeid op afstand. Tegelijk speelt het probleem van het geboorteoverschot omdat mensen voor hun oude dag afhankelijk zijn van veel kinderen. Tot slot lijden nog bijna een miljard mensen honger. Om een budget vrij te maken voor de bestrijding van de honger, betere arbeidsomstandigheden en een oude­ dagvoorziening moet het arbeidsloon in de ontwikkelings­ landen fors omhoog. Een internationaal minimumloon kan uitkomst bieden omdat het overheden via belastingen meer financiële ruimte biedt voor het bovenstaande. Interationale samenwerking Het allerbelangrijkste is meer internationale samenwer­ king. Momenteel worden wereldproblemen vooral ge­ negeerd omdat afzonderlijke landen er weinig raad mee weten. Maar de problemen groeien uit tot een gezamen­ lijke vij­and. En dat is misschien het tweede lichtpuntje. Waar het besef doordringt dat we elkaar nodig hebben ontstaat tevens een basis voor wereldvrede. En samen­ werking is hard nodig. Ze moet leiden tot meer grip op onze economie en kan bijvoorbeeld een einde maken aan belachelijke topinkomens. De macht moet terug naar het volk en de toekomst moet geregeerd worden op basis van wijsheid en tolerantie met als doel een stabiele en meer harmonieuze wereld. Het bovenstaande zijn kort samengevat enkele punten die een tap vooruit zouden kunnen betek­ enen. In Het Toekomst Manifest heb ik vooral ge­ probeerd een opmerkelijke en boeiende visie neer te zetten die prikkelt en stimuleert tot nadenken. De kern is dat we blij­vend moeten zoeken naar een meer aangepaste, betere en mooiere beschaving, Want dat is uiteindelijk waar de wereld om draait…

19

DE VIER BELANGRIJKSTE TENDENSEN Vier belangrijke tendensen bepalen onze toekomst: 1. De afgelopen vijftig jaar is de economie wereldwijd geworden. Het zijn nu vooral multinationals die beslissen over werk en inkomen. Op hun beurt zijn zij afhankelijk van het aandelenkapitaal dat naar het hoogste rendement zoekt. De macht in de wereld verschuift daardoor van het volk (democratie) naar de economie. De invloed van de politiek is marginaal geworden. 2. De moderne westerse economie is ongecontroleerd. Ze werkt op een ‘behoeften­ opwekkingsmachine’ in de vorm van reclame en marketing. Ze kweekt feitelijk ontevredenheid en een onbegrensde honger naar meer. Het resultaat is dat mensen in competitie steeds harder gaan werken en minder tijd over houden om te leven. 3. Onze economie richt zich op winstmaximalisatie op de korte termijn en vergroting de productie. Maar de capaciteiten van de aarde zijn onvoldoende voor negen miljard mensen met een hoog welvaartsniveau. Er ontstaat aan de ene kant een groot gebrek aan grondstoffen, landbouwgrond en zoet water, aan de andere kant milieu- en energieproblemen. Daarnaast is werk en inkomen nodig voor grote massa’s mensen terwijl onze economie gericht is op efficiëntie en automatisering. 4. Onder invloed van welvaartsgroei vindt wereldwijd een verschuiving plaats van ge­ loven in God naar geloven in jezelf, van religie naar American dream. Positief is dat mensen zich beter ontwikkelen, negatief dat veel collectief welzijn (gezin, familie, parochie) plaats maakt voor individueel welzijn. Zorg voor de naasten wordt vervangen door het recht van de sterkste. De westerse economie is keihard en kent geen mededogen. Ze maakt de mens minder sociaal en de wereld problematisch. De zwakken belanden wereldwijd op een triest zijspoor, de onveiligheid en criminaliteit groeit. Het perspectief De westerse economie is gebaseerd op de ideologie van ‘the American Dream’: de droom van rijk en dús gelukkig worden. Als deze opvatting daadwerkelijk juist is zal wereldwijd hebzucht de voornaamste drijfveer van het leven worden. Maar gelukkig maakt meer welvaart boven een bepaald basisniveau niet gelukkiger en alleen onstabieler. Dat fenomeen is hét grote perspectief voor een meer evenwichtige toekomst (zie de theorie van leven = gelijk). Kortom We hebben de toekomst niet meer zelf in de hand en stevenen af op een debacle. Tijd voor een wereldwijde discussie over hoe nu verder.