verwacht u daar als commentaar bij van de tv-manvan-dienst? Dat het boeiend is, spannend, geen beetje saai. Prettiger om naar te kijken dan wanneer het in geen tijd over en uit is. Logisch, toch? Wat zegt de tv-man-van-dienst als, een dag eerder, de finale tussen vrouwen op die manier verloopt: ‘De wedstrijd kan-
Wat is dat toch met dat machosportcommentaar bij de VRT? Ik zie ze zo voor mij, die zaterdagochtend: al die mannen in een gemakkelijke stoel voor de tv die instemmend knikken, terwijl hun vrouw in de keuken doende is met wasgoed en strijk, zich
mer tijdens de Tour was er nog eentje die vond dat er in de topsport geen plaats is voor homo’s. Terwijl je die kerels, als zo’n vetbetaalde en overgepamperde voetballer weer eens een gemene tackle uitvoert, nooit eens zult horen zeggen dat dat ‘echt iets voor mannen’ is. Ik ben allang niet meer de enige die niet kan volgen hoe het nu zit met de struc-
blieke stemmen oplegt dat ze seksistische opmerkingen ventileren voor ze de microfoon opendraaien. Anni Van Landeghem is adjunct algemeen hoofdredacteur van De Standaard. In ‘Vlam!’ wordt de actualiteit bondig van commentaar voorzien.
E N K E L G L O BA A L P L A N K A N G E Ï N T E R N E E R D E N R E D D E N
‘In ons land word je maar beter niet geïnterneerd’, schreven we afgelopen zaterdag. RAF DE RYCKE hoopt dat er nu eindelijk eens werk wordt gemaakt van een gecoördineerde aanpak.
Geïnterneerden verdienen beter
Het ontbreken van een humane aanpak in Antwerpen wijst op de afwezigheid van de noodzakelijke ethische dimensie
RAF DE RYCKE Wie? Gedelegeerd bestuurder van de Broeders van Liefde. Wat? Problematiek van de geïnterneerden moet een globale aanpak krijgen. Waarom? Niet alleen Justitie, maar ook Gezondheidszorg en Sociale Zaken zijn betrokken partij.
In de weekendkrant werd nog maar eens de aandacht gevestigd op de schrijnende toestand van geïnterneerden in onze Belgische gevangenissen. In het commentaarstuk en in twee artikelen worden terecht een aantal pijnpunten blootgelegd (DS 30 januari). Twee vragen blijven ons intrigeren. Hoe komt het toch dat de problematiek van de geïnterneerden zo tergend traag wordt aangepakt? En ligt de verantwoordelijkheid enkel bij justitie? We moeten eerlijk durven toegeven dat de eerste beleidsmaatregelen voor geïnterneerden genomen zijn onder druk van de Raad van Europa. De slechte punten van Europa liggen aan de basis van de oprichting van de drie specifieke behandeleenheden voor geïnterneerden in Bierbeek, Rekem en Zelzate. Er valt niet direct veel politieke winst te halen door op te komen voor geïnterneerden. Enkel de maatschappij beschermen tegen personen met een risicoprofiel gaat niet ver genoeg. Zolang de beleidsverantwoordelijken het recht op behandeling en kwaliteit van leven voor deze kwetsbare groep niet als norm hanteren, kunnen enkel negatieve rapporten over grove schendingen van mensenrechten en dramatische gebeurtenissen in de gevangenis het vastgeroest dossier van de geïnterneerden in beweging brengen. Deze ethische dimensie zou eigenlijk de drijfveer moeten worden in dit complexe dossier.
Hoe komt het toch dat de problematiek van de geïnterneerden zo tergend traag wordt aangepakt? © Dirk Huyghe
Op het politieke terrein stellen we vast dat meer en meer politici vanuit deze ethische dimensie de intentie hebben om op een gefaseerde wijze alle geïnterneerden in de gevangenissen behandeling te bieden buiten de gevangenismuren, met het oog op zoveel mogelijk reïntegratie. We kunnen hierbij verwijzen naar de inspanningen van onder meer de ministers Onkelinx, Vandeurzen en De Clerck. Maar plannen moeten ook uitgevoerd worden. En daar wringt vaak het schoentje. Zo wordt dit jaar geen enkele uitbreiding voorzien voor de geïnterneerden met een matig risicoprofiel. Tien bedden
De grote uitdaging bestaat erin een politiek en ethisch draagvlak te creëren en dit om te zetten in een globaal plan voor de forensische psychiatrie. Justitie is immers lang niet de enige actor en mag niet beladen worden met alle zonden van Is-
raël. Indien we het principe onderschrijven dat de bewakingskost ten laste valt van Justitie en de zorgkost moet gedragen worden door Volksgezondheid, dan is het departement Sociale Zaken al een bijna even belangrijke actor. Een geïnterneerde is zowel een cliënt van justitie als van volksgezondheid. De lovenswaardige inspanningen onder impuls van minister Vervotte met de oprichting van drie specifieke units met telkens tien bedden voor deze doelgroep vragen een vervolg. Voorts zou in de opleiding van psychiaters meer aandacht moeten gaan naar de forensische psychiatrie. Waarom niet zoals in Nederland de titel van gerechtspsychiater creëren — na een bijkomende opleiding van één jaar met stage? Vanzelfsprekend mag ook de sector van de geestelijke gezondheidszorg haar verantwoordelijkheid niet ontlopen. Zowel in de ambulante als in de residentiële sector lopen specifieke therapeutische
programma’s voor deze doelgroep. Zorgnet Vlaanderen, de grootste koepelorganisatie in Vlaanderen van ziekenhuizen en woon- en zorgcentra, ijvert al jaren voor een kwaliteitsvolle behandeling van geïnterneerden in de sector geestelijke gezondheidszorg. Ook binnen de betrokken departementen is nood aan een coherent beleid en een eenvormige visie. Het kan niet door de beugel dat binnen de verschillende commissies voor bescherming van de maatschappij extreem uiteenlopende visies op geïnterneerden worden gehanteerd, zoals blijkt uit de eerder geciteerde artikelen. Het ontbreken van een humane aanpak in de Antwerpse commissie wijst op de afwezigheid van de noodzakelijke ethische dimensie. Uit dit alles blijkt dat meerdere instanties hun schouders moeten zetten onder dit complexe dossier. Justitie moet hierbij de gangmaker zijn. We kijken uit naar de volgende politieke stappen. Wat in het buitenland kan voor geïnterneerden (Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Canada, enzovoort), moet ook in ons land tot de mogelijkheden behoren. Of blijft het een vrome wens dat België in Europa zou kunnen uitpakken met een exemplarische forensische psychiatrie?
2 VOORAAN
DE STANDAARD
ZATERDAG 30, ZONDAG 31 JANUARI 2010
PORTRET
POLITIEK
REPORTAGE
Het geheim van Steven Vanackere, de volgende premier BLZ. 12
Het Michel Daerdengehalte van de nieuwjaarsrecepties BLZ. 16
‘Alles wat ik kan, heb ik geleerd in het Lappersfortbos’ BLZ. 20
COMMENTAAR VERLEG EEN STEEN IN DE RIVIER GUY TEGENBOS
Internering is absoluut geen prioriteit voor justitie
Als in de conferentie van de lokale besturen van de Raad van Europa een meerderheid van het tiental aanwezige leden vindt dat de drie balorige burgemeesters van enkele sterk verfranste Vlaamse gemeenten toch benoemd moeten worden, davert België op zijn grondvesten. Als het Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke Behandeling van dezelfde Raad van Europa België op de vingers tikt voor de mensonwaardige opsluiting van psychiatrische patiënten in gevangenissen, kraait er geen haan naar. Vanwaar dat verschil? Een redelijke uitleg is er niet. Maar er is ook een gelijkenis tussen die dossiers. Raad van Europa of niet, aan de toestand van de balorige burgemeesters is nog niets veranderd; en aan die van de geïnterneerden ook niet... Het dossier over de geïnterneerden in De Standaard schetst schrijnende toestanden. Ruim duizend mensen die door hun mentale handicap of psychische ziekte een misdrijf pleegden, gaan niet naar een psychiatrische instelling voor behandeling en ook niet naar een ‘beveiligde instelling’ van Justitie. Ze worden opgesloten in gewone, overbevolkte gevangenissen waar ze amper behandeling krijgen. Hun voorarrest wordt niet gebruikt voor psychiatrische observatie zoals in Nederland. Hun diagnose wordt gemaakt door gerechtspsychiaters die het vaak oneens zijn. En hun verdere leven hangt af van Comités ter Bescherming van de Maatschappij die zeer verschillend oordelen, en die soms zware jongens vrijlaten en soms kneusjes voor een akkefietje levenslang vasthouden. Recentelijk is er wel iets veranderd. Er zijn enkele ‘medium-risk-plaatsen’ bijgemaakt in de psychiatrie. En in 2005 besliste de toenmalige minister van Justitie, Laurette Onkelinx, beveiligde instellingen te bouwen in Antwerpen en Gent. Helaas, de eerste steen daarvan ligt er na vijf jaar nog niet. Hoe kan dat toch? Simpel: geen kiezer ligt wakker van die mensen en dus ook geen politicus. Bovendien ligt het dossier op de snijlijn van twee bevoegdheden, Justitie en Volksgezondheid. Bij die laatste is de psychiatrie geen prioriteit. En bij Justitie ligt de internering onderaan in de onderste lade van een kelderkast. Het is wachten op iemand met een ambitie zoals Bram Vermeulen ze bezong; de ambitie om te kunnen zeggen: ‘Ik heb een steen verlegd in de rivier’. Want een standbeeld zal hij nooit krijgen. Niemand maalt om deze mensen. Maar als hij doorzet, zal ‘de stroom nooit meer dezelfde weg gaan’. Is de toestand hopeloos? Neen. In een vergelijkbaar dossier kwam wel beweging. Sinds 1980 zijn de deelstaten bevoegd voor de uitbouw van de opleiding die gevangenen moet voorbereiden op hun ‘reïntegratie in de samenleving’. Twintig jaar gebeurde er niets. Behalve wat vrijwilligers loopt niemand warm voor gevangenen. De jongste jaren heeft de Vlaamse overheid toch een strategisch plan opgesteld dat nu uitgerold wordt over alle gevangenissen in Vlaanderen. Het kan dus. Als men wil.
Volg zondag vanaf 14 uur het wk veldrijden LIVE op www.standaard.be
Internering is een loterij In ons land word je maar beter niet geïnterneerd. Niet alleen is de kans groot dat je, ondanks je psychische stoornis, in de gevangenis belandt. Het is ook onvoorspelbaar wat de gerechtspsychiater oordeelt. En als je in Antwerpen wordt geïnterneerd, kom je waarschijnlijk nooit meer vrij. PIETER LESAFFER FILIP VERHOEST BRUSSEL De commissie die in
Antwerpen de geïnterneerden opvolgt, ligt zwaar onder vuur. Zowel advocaten als andere betrokkenen verwijten de voorzitter, de magistrate Veerle Lenders, een hardvochtige aanpak. Als voorzitter van de Commissie voor de Bescherming van de Maatschappij (CBM) beslist Lenders over de manier waarop geïnterneerden in de provincies Antwerpen en Limburg opvang en begeleiding krijgen. In tegenstelling tot de voorzitters in andere provincies laat zij zelden iemand vrij, ook niet op proef of onder voorwaarden. Daarnaast zou Lenders de geïnterneerden – die per definitie geestelijk gestoord zijn – intimideren en respectloos behandelen wanneer die voor de commissie verschijnen. Dat blijkt uit diverse getuigenissen. Veerle Lenders wil niet op die kritiek reageren. Internering is al langer een pijnpunt in ons land. In theorie worden mensen die een misdrijf plegen en ontoerekeningsvatbaar zijn, niet in de gevangenis opgesloten. Zij moeten psychiatrische begeleiding krijgen, om zowel de maatschappij als henzelf te beschermen. Hun behandeling
heeft niks te maken met de ernst van het misdrijf, maar alles met hun geestelijke toestand. In de praktijk is er doorgaans geen plaats in de psychiatrische instellingen en belanden veel geinterneerden in de gevangenis.
Voor hetzelfde misdrijf word je door de ene rechtbank geïnterneerd, door de andere niet Op dit moment zitten meer dan duizend geïnterneerden in de Belgische gevangenissen, waar ze geen of een summiere behandeling krijgen. De Raad van Europa heeft ons land hiervoor al herhaaldelijk op de vingers getikt, maar voorlopig komt er geen verbetering. Een ander pijnpunt is de experti-
se van de gerechtspsychiaters. Zowel Henri Heimans, voorzitter van de commissie in Gent, als gerechtspsychiater Johan Baeke noemt dat een ‘loterij’. ‘Eenzelfde persoon zal na eenzelfde misdrijf door de ene rechtbank geïnterneerd worden, en door de andere niet’, zegt Baeke. ‘Dat komt omdat zwakzinnigheid en krankzinnigheid geen psychiatrische termen zijn.’ Er schort ook iets aan de psychiatersopleiding, waarin gerechtelijke psychiatrie nauwelijks aan bod komt. Daarnaast zijn er vragen bij de grondigheid van de onderzoeken. ‘De gerechtspsychiaters kennen de patiënten maar oppervlakkig’, zegt Heimans. ‘In Nederland is er een observatiecentrum (Pieter Baan, red.), waar de mensen eerst grondig onderzocht worden vooraleer ze een uitspraak doen over de toerekeningsvatbaarheid.’ Voor Heimans moet er in ons land dringend zo’n gesloten observatiecentrum komen. Criminelen die met een geestesstoornis kampen, zouden er tijdens hun voorlopige hechtenis enkele weken lang geobserveerd kunnen worden. Blz. 24-27: dossier interneringen.
SOCIALE CRISIS
Vakbonden klaar voor gesprek over ‘échte jobs’ De vakbonden haalden 30.000 militanten naar Brussel voor een ‘mars voor jobs’. Straks volgt overleg met de werkgevers. BRUSSEL De vakbondsmanifestatie werd aangevoerd door een delegatie van Opel-werknemers en hun sympathisanten. Ook de delegatie van het personeel van AB InBev kreeg een speciale plaats toegewezen. In totaal wisten ACV, ABVV en ACLVB zo’n 30.000 betogers te mobiliseren. Zij trotseerden de striemende regen voor een protestmars die liep van het Schumanplein via de Wetstraat naar het Noordstation. De nationale vakbondsleiders haalden in hun toespraken stevig uit naar de werkgevers. Die lanceerden begin deze week nog een opmerkelijke gezamenlijke oproep voor respect. Maar volgens de vakbondsleiders kunnen ze
dat respect pas krijgen als ze ondernemen, én jobs creëren. ‘We verwachten van de bedrijfsleiders dat ze meer zijn dan bankiers. We willen entrepreneurs. Wij willen werk’, aldus ABVVvoorzitter Rudy De Leeuw. Toch werd de deur voor het sociaal overleg niet helemaal dichtgegooid. ACV-voorzitter Luc Cortebeeck richtte zich rechtstreeks tot de werkgevers: ‘Stop met dat gezaag en geklaag. Zoek samen met ons hoe we uit deze crisis geraken, Over hoe we samen jobs creëren. Over hoe we samen ons sociaal model kunnen vrijwaren en versterken.’ De Leeuw sloot zich daarbij aan. Hij stelde wel als voorwaarde dat de werkgevers
‘echte voorstellen voor werk’ formuleren. Dat overleg kan op maandag 8 februari van start gaan. Dan zijn de sociale partners uitgenodigd voor een ontmoeting met eerste minister Yves Leterme. Veel verder dan een aftastend gesprek zal het niet gaan. De verwijten over en weer hebben diepe wonden geslagen. Ook de werkgevers voelen zich sterk. Sinds de lancering van hun campagne ‘Laat ons ondernemen’, afgelopen maandag, hebben al 21.000 ondernemers de bijbehorende petitie ondertekend. (jir) Blz. 8-10 > reportage: ‘Zonder onze Rudi was ’t fabriek allang gesloten’
Blz. 46 > opinie: Stoppen met klagen en zagen.
Blz. E4-E5 > interview met VBOvoorzitter Thomas Leysen.
24 BINNENLAND
DE STANDAARD
ZATERDAG 30, ZONDAG 31 JANUARI 2010
DE GEVANGENIS ALS VERGEETPUT VOOR PSYCHIATRISCHE PATIENTEN
De schandvlek van
Justitie Het systeem van interneringen ligt al jarenlang onder vuur. Toch gebeurt er niets. Integendeel, er komen enkel pijnpunten bij. ‘Het enige wat we nu kunnen doen, is de schade zoveel mogelijk beperken.’
PIETER LESAFFER FILIP VERHOEST ILLUSTRATIE DIRK HUYGHE
Er zijn criminelen en criminelen. Je hebt de geestelijk gezonde crimineel, die uit geldbejag of uit passie een misdrijf pleegt. Daarnaast heb je de zwakzinnigen en geestesgestoorden, die hun misdrijf in een vlaag van zinsverbijstering begaan, zonder goed te beseffen wat ze doen. Die laatsten hebben geen straf, maar een behandeling nodig. Dat staat ook met zoveel woorden in de wet, maar in de praktijk komt er weinig van. We zetten de pijnpunten op een rij. DE INTERNERING IS EEN LOTERIJ
Mensen die zwakbegaafd of krankzinnig zijn en een misdrijf begaan, kunnen worden geïnterneerd. Dat is geen straf, maar een beveiligingsmaatregel, ter bescherming van de maatschappij. Maar of een delinquent geïnterneerd wordt, hangt vaak af van toevallige omstandigheden. ‘Het is een loterij’, zegt Johan Baeke, die als psychiater al twintig jaar expertises uitvoert voor het gerecht. ‘Je kunt in de provincie Antwerpen geïnterneerd worden voor een misdrijf waarvoor je in West-Vlaanderen veroordeeld wordt.’ In de wet staat dat internering mogelijk is als iemand ‘verkeert in een staat van krankzinnigheid, of een ernstige staat van geestesstoornis of zwakzinnigheid die hem ongeschikt maakt tot het controleren van zijn daden’. Maar in de psychiatrie bestaat over die termen geen eensgezindheid. ‘De meeste pedofielen zijn niet ziek’, zegt Baeke, die een jarenlange ervaring heeft met seksueel afwijkend gedrag. ‘Toch zijn er gerechtspsychiaters die adviseren om pedofielen te interneren, ‘om-
dat een normale mens dat toch niet doet’. Er is ook geen enkele controle op de kwaliteit van het werk van gerechtspsychiaters. ‘In ons land is een deskundige iemand die door een onderzoeksrechter of een rechtbank is aangesteld als deskundige’, zegt Baeke. ‘Je hoeft geen enkel bewijs van deskundigheid voor te leggen. Je hoeft geen enkele bijscholing te hebben gevolgd. Je moet geen erkenning krijgen. In Nederland word je pas erkend als gerechtspsychiater als je een specifieke opleiding hebt gevolgd.’ ‘Het gebrek aan professionalisme is stuitend. Ikzelf heb mijn eerste expertise gedaan omdat een oude schoolvriend die rechter was geworden een deskundige nodig had. De meeste deskundigen doen hun expertisewerk tussen de soep en de patatten, naast hun kliniekwerk of hun privé-praktijk.’ Er is geen enkele controle op de kwaliteit van het werk van gerechtspsychiaters. ‘In ons land is een deskundige iemand die door een onderzoeksrechter of een rechtbank is aangesteld als deskundige’, zegt Baeke. ‘Je hoeft geen enkel bewijs van deskundigheid voor te leggen. Je hoeft geen enkele bijscholing te hebben gevolgd. Je moet geen erkenning krijgen. In Nederland word je pas erkend als gerechtspsychiater als je een specifieke opleiding hebt gevolgd. Een gevolg van dit gebrek aan opleiding, zegt Baeke, is dat er ‘ongemeen veel met de natte vinger wordt gewerkt’. ‘De gerechtspsychiater is de ogen en oren van de magistraat, die blind is in deze materie. Hij moet uitmaken of iemand ja dan neen toerekeningsvatbaar is en de rechters verlaten zich op zijn oordeel, omdat ze van psychiatrie geen kaas van hebben gegeten. Niemand zegt ook hoe de expert zijn verslag moet opmaken. Hopelijk gaat hij plichtsbewust met zijn opdracht om. Want
BINNENLAND 25
DE STANDAARD
ZATERDAG 30, ZONDAG 31 JANUARI 2010
DE LIJDENSWEG VAN GEDETINEERDEN Zonder begeleiding eten lukt hem niet.
1.094 Eind december was het aantal geïnterneerden in de Belgische gevangenissen opgelopen tot 1.094, dat is ruim tien procent van de gevangenisbevolking. Onder hen bevinden zich ook mensen over wie de commissies tot bescherming van de maatschappij hebben beslist dat ze op proef kunnen worden vrijgelaten ‘op voorwaarde dat ze opgenomen worden in een psychiatrische omgeving’. Door plaatsgebrek in de psychiatrische ziekenhuizen gebeurt dat niet en blijven ze opgesloten, soms in een aparte psychiatrische gevangenisafdeling, soms gewoon tussen de andere gedetineerden. Een van de redenen waarom het aantal geïnterneerden in de gevangenissen stijgt, is het feit dat het totale aantal geïnterneerden de jongste jaren is toegenomen, tot ongeveer vierduizend.
452 Tegen 2012 komen er in Gent en Antwerpen twee gesloten psychiatrische centra voor high en medium risk-patiënten. Het gaat om 272 plaatsen in Gent en 180 in Antwerpen, samen 452. Vlaanderen beschikt niet over een gesloten instelling voor geïnterneerden, in Wallonnië is er Les Marronniers in Doornik. Als de instellingen in Gent en Antwerpen de deuren openen, kunnen 450 geïnterneerden de gevangenissen verlaten. In de Vlaamse strafinrichtingen zitten ongeveer 600 geïnterneerden. Een derde van hen is verstandelijk gehandicapt. Ongeveer 220 geïnterneerden behoren tot de high risk-groep.
Ook douchen is problematisch: het aangereikte bekertje doucheschuim zet hij aan zijn lippen. Zijn slip hangt vol uitwerpselen. B.L. heeft een IQ van 61. Hij is verstandelijk gehandicapt en heeft psychotische trekken. Hij zit al meer dan een half jaar in de gevangenis. Voordien werkte hij in een beschutte werkplaats en woonde hij in een begeleide leefgemeenschap, waar hij vrij goed functioneerde. Tot hij door het lint ging en zijn matras in brand stak. De directie van de instelling haalde er de politie bij, die het parket inschakelde. In mei werd B.L. geïnterneerd. Hij kreeg een tijdelijk onderkomen in een psychiatrische kliniek, in afwachting van zijn plaatsing in een tehuis voor niet-werkenden. Maar de wachtlijsten voor zo’n tehuizen zijn lang, en het geduld van de psychiatrische kliniek was na enkele maanden op. ‘Wij zijn enkel uitgerust voor tijdelijke opnames’, schreef de psychiater aan de Commissie voor de Bescherming van de Maatschappij (CBM), die toezicht houdt op de geïnterneerden. ‘We stellen voor dat de patiënt naar een gepaste instelling of naar de gevangenis gaat.’ De CBM kaatste de bal terug en stelde voor dat de kliniek zelf naar gepaste opvang zocht. Niemand vond een geschikte plek voor B.L. en begin januari beval de rechtbank zijn De enige misdaad opsluiting in de gevangenis. Hij belandde in de psyvan B.L. is dat hij zijn matras in brand chiatrische vleugel, maar van begeleiding is nauwelijks sprake. Het gevangenisregime mat hem ook af. heeft gestoken Ondanks de inspanningen van de cipiers, die hem lepel per lepel voeden en hem leren zijn volgekakte onderbroek niet opnieuw aan te trekken.
M.J. lijkt op een andere planeet te zitten. De nachtbewaking van de gevangenis maakt een alarmerend verslag over hem. Hij eet zijn uitwerpselen op en duwt zijn lakens in het toilet. M.J. is veroordeeld voor slagen en poging tot inbraak in een auto. Wanneer hij zich vrijwillig laat opnemen in de psychiatrie loopt het fout. Hij bedreigt het personeel. Het parket besluit hem te laten interneren. Daarvoor steunt het op de gerechtspsychiater, die M.J. ‘chroM.J. verhuist naar nische psychose en schizofrenie’ toeschreef. M.J. een andere psychia- verhuist naar een andere psychiatrische kliniek, trische kliniek, maar maar krijgt daar te horen dat hij beter naar de gekrijgt daar te horen vangenis gaat. Nu wil de psychosociale dienst van dat hij beter naar de de gevangenis hem op autisme laten testen, maar gevangenis gaat M.J. is te onrustig. Zolang hij psychotisch is, kan hij niet worden getest.
D.S. komt infantiel en afhankelijk over. als de deskundige ook slechtziend is, hoe kan de rechter dan een gefundeerd oordeel over de internering vellen?’ DE INTERNERING IS EEN VERGEETPUT
‘Het doel van internering is dat delinquenten met een geestesstoornis er beter van worden. Maar wanneer ze in de gevangenis worden opgesloten, gebeurt het omgekeerde. Ze gaan erop achteruit.’ Dat zegt Henri Heimans, kamervoorzitter bij het
‘Het gebrek aan professionalisme is stuitend’
Gentse hof van beroep en voorzitter van de Commissie voor de Bescherming van de Maatschappij in Gent. ‘Niet alleen missen geïnterneerden in de gevangenis de broodnodige begeleiding. Ze zijn vaak zo overweldigd door de opsluiting, de tralies en het gevangenisregime dat ze er een trauma aan overhouden. Sommigen begrijpen niet eens waarom ze opgesloten zitten.’ Bovendien bestaat het risico dat ze door de andere gedetineerden bespot en uitgeperst worden, en er met drugs in contact komen. Als voorzitter van de commissie die de interneringen opvolgt, staat Heimans vaak met zijn rug tegen de muur. ‘We willen zoveel mogelijk mensen een geschikte plaats geven in de psychiatrie of een andere aangepaste voorziening, maar die plaatsen zijn er niet’, zegt hij. ‘Er zijn drie nieuwe
••• Lees verder blz. 26
Hij heeft een tic in zijn gezicht en spreekt met een zachte, kinderlijke stem. Volgens het psychiatrisch verslag zijn er aanwijzingen dat deze deze 26-jarige jongen autist is, van het type ‘eenzaat’. Hij verkiest alleen te zijn en heeft een gebrek aan empathisch vermogen. Op straat voelt hij zich vaak geviseerd. Hij vindt dat mensen kwaad naar D.S. werd onder hem kijken. D.S is opgepakt nadat hij brand had voorwaarden vrijge- gesticht in zijn appartementsgebouw. Hij werd laten. Dat verliep eventjes aangehouden, maar onder voorwaarden vrij goed, maar toch vrijgelaten. De belangrijkste voorwaarde was dat werd hij weer naar hij zou intrekken bij zijn oma — die hem heeft opde gevangenis gegevoed. Dat verliep vrij goed. Toch werd hij weer stuurd naar de gevangenis gestuurd.
Een tehuis voor niet-werkenden,
daar hoort A.V. thuis. Zo oordeelde de CBM (de Commissie voor de Bescherming van de Maatschappij). Maar het blijft bij woorden. De aangeschreven instelling antwoordt dat de plaatsing niet kan doorgaan omdat ze voor geïnterneerde patiënten onvoldoende finanA.V. zit al twintig jaar ciering krijgt. A.V. zit al twintig jaar opgesloten. Hij opgesloten, hoewel werd opgepakt nadat hij zijn minderjarige, mentaal men al tien jaar vindt gehandicapte nichtjes had aangerand. De deskundidat hij het meest ge oordeelde toen dat een gevangenisregime niet de gebaat zou zijn bij goede oplossing was. A.V. is mentaal en fysiek geeen vorm van behandicapt en heeft karakterstoornissen. In eerste schut wonen instantie werd hij in de psychiatrie geplaatst. Maar
••• Vervolg op blz. 27
26 BINNENLAND
DE STANDAARD
ZATERDAG 30, ZONDAG 31 JANUARI 2010
Wie betaalt de expert? DE GERECHTSPSYCHIATER Gerechtspsychiaters worden slecht, laattijdig of zelfs niet betaald. In Nederland verdient een gerechtspsychiater voor een expertise het zevenvoudige van wat een gerechtspsychiater in ons land krijgt. ‘If you pay peanuts, you get monkeys’, zegt gerechtspsychiater Johan Baeke uit Brugge. ‘Voor een eenvoudige zaak krijgen wij evenveel als voor een moordzaak waarvan het dossier een halve meter hoog is. Advocaten lachen meewarig als ze onze afrekening zien. Ik heb nog expertises gedaan waarbij ik per uur minder verdiende dan het hulpje dat het gras afrijdt. Als ik opgeroepen word om te getuigen in een assisenzaak, krijg ik als gerechtsdeskundige evenveel als de cafébaas die de jury komt vertellen dat de beklaagde veel of weinig dronk.’ Baeke (59) voert voor Justitie jaarlijks ongeveer vierhonderd expertises uit. Hij is een van de weinige voltijdse gerechtspsychiaters in het land. Voor een expertise ontvangt hij 347,56 euro, ongeacht de omvang van het strafdossier. Een Nederlandse gerechtspsychiater krijgt 1.320 euro voor een eenvoudige zaak en 2.600 euro voor een complex dossier. ‘Eind vorig jaar stuurde de dienst voor gerechtskosten mij 25 afrekeningen terug, omdat ze de vergoeding voor dossierstudie niet langer aanvaardt. Dit doet voor mij de deur dicht’, zegt Baeke. ‘Ik heb de onderzoeksrechters en parketmagistraten laten weten dat ik niet meer als gerechtsdeskundige wil optreden. Ik snijd daarmee in eigen vel: van de vierhonderd expertises die ik per jaar uitvoer, hou ik er een honderdtal over. Maar dat maakt me niets uit.’ ‘Gerechtsdeskundigen worden al niet bijster goed betaald. Ik heb nog afrekeningen van 2003 en 2004 openstaan. Maar de regels in de loop van het spel veranderen, zonder waarschuwing en zelfs met terugwerkende kracht... Dat slaat alles. Hieruit blijkt zo’n gebrek aan respect voor het werk van de gerechtsdeskundige dat ik besloten heb in strafzaken geen expertises meer te doen.’ DE COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE MAATSCHAPPIJ Nadat een rechter de internering heeft bevolen, komt de geïnterneerde onder het toezicht van de ‘Commissie voor de Bescherming van de Maatschappij’. Zo zijn er zeven: in Antwerpen, Gent, Leuven, Brussel, Jamioulx, Bergen en Namen. De commissie wordt voorgezeten door een magistraat en bestaat verder uit een advocaat en een psychiater. Zij beslissen in welke instelling of onder welke voorwaarden een persoon wordt geïnterneerd — dat kan gaan van vrij op proef tot plaatsing in een gesloten instelling. Een geïnterneerde kan om de zes maanden voor de commissie verschijnen. Die beslist over de verdere uitvoering van de internering. Er zijn grote verschillen in de beoordeling van de geïnterneerden. Zo heeft de commissie in Gent, onder voorzitterschap van raadsheer Henri Heimans, de reputatie een humaan beleid te voeren. De commissie zoekt actief naar alternatieven voor het gevangenisregime waarin veel geïnterneerden belanden. Antwerpen heeft een kwalijke reputatie. De voorzitter is Veerle Lenders, kamervoorzitter in het Antwerpse hof van beroep. Advocaten die al met cliënten voor haar zijn verschenen en ook mensen die met geïnterneerden werken, zijn unisono kritisch over haar beleid. Zij zou maar zelden toelaten dat een geïnterneerde op proef wordt vrijgelaten — ook al heeft die een plaats in een instelling kunnen bemachtigen. Bovendien zou ze vaak haar stem verheffen tegenover de gedetineerden en hen intimideren. (fvg, pl)
Gratis
toegangskaart ter waarde van
10 euro
Onverantwoord poëtisch en helemaal gratis.
Hernri Heimans: voorzitter van de CBM in Gent. © rr
••• Vervolg van blz. 25 forensische instellingen voor geinterneerden (in Zelzate, Rekem en Bierbeek, red.), maar ook zij kunnen de vraag niet aan. Daardoor zitten geïnterneerden vaak in mensonwaardige omstandigheden tussen de gewone gedetineerden.’ Al zijn er wel initiatieven die de nood proberen te lenigen. Zo heeft de gevangenis van Merksplas een aparte voorziening voor mentaal gehandicapte geïnterneerden — de groep met de minste overlevingskansen in de gevangenis. Ook is er in elke gevangenis een zorgteam gekomen, waarin onder meer een psychiater, een psycholoog en een psychiatrisch verpleegkundige zitten. In de gevangenis van Gent werken negen mensen van het Centrum Obra met de mentaal gehan-
dicapten. ‘We begeleiden hen bij de dagelijkse handelingen’, zegt Johanna Brouckaert van het centrum voor gehandicapten. ‘Dat begint al ’s morgens vroeg met helpen opstaan en aankleden. We leren hen hun cel proper te houden, en bemiddelen met de cipiers. Want de geïnterneerden begrijpen het tuchtsysteem van de gevangenis niet altijd goed. Zo had ik onlangs een man die zijn kleren in verschillende lagen boven elkaar droeg, terwijl dat verboden is in de gevangenis. Het is dan aan ons om te bemiddelen.’ Het centrum Obra gaat nog een stap verder. ‘In de namiddag houden we groepsactiviteiten voor de mentaal gehandicapten’, zegt Brouckaert. ‘Met de mensen die vooruitgang boeken, gaan we ook wel eens op stap buiten de gevangenis. Dan nemen we het openbaar vervoer en doen we boodschappen, om te zien of ze het in
GRATIS toegangskaart voor de tentoonstelling een kleine ritselende revolutie Gwy Mandelinck, bekend als bezieler van de Poëziezomer van Watou, begint met een nieuw project in Brugge: Poëzie in dubbeltijd. In de historische omgeving van de stad spelen poëzie en beeldende kunst op elkaar in. Guido Gezelle leverde de inspiratie, maar het motto is ‘een kleine ritselende revolutie’, een vers van Lucebert. Dankzij Brugge Plus, KBC en De Standaard kunt u dit prachtig poëtisch parcours gratis bezoeken.
Knip deze bon uit en ruil hem in voor een gratis toegangskaart t.w.v. 10 euro. De bon is geldig tot en met 23 mei 2010. Praktische gegevens ‘een kleine ritselende revolutie’ U kunt deze bon inruilen op vijf locaties in Brugge. • Bruggemuseum - Gezelle, Rolweg 64 • Bruggemuseum - Volkskunde, Balstraat 43 • Hospitaalmuseum O.L.V.-ter-Potterie, Potterierei 79 • Arentshuis - Dijver 16 • In & Uit Brugge (concertgebouw), ‘t Zand 34 Wanneer kunt u de tentoonstelling bezoeken? Van 23 januari t.e.m. 23 mei 2010 Elke dag van 9.30 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 17.00 uur Gesloten op maandag (behalve Paasmaandag) en op 13 mei (namiddag vanaf 13u00). Alle praktische info: www.dubbeltijd.be Actie geldig voor individuele bezoekers en niet voor groepen. Niet verenigbaar met andere promoties. Actie zonder aankoopverplichting. Aanbod geldig t.e.m. zondag 23 mei. Enkel originele bonnen worden aanvaard.
KBC & De Standaard, poëtische partners
BINNENLAND 27
DE STANDAARD
ZATERDAG 30, ZONDAG 31 JANUARI 2010
DE LIJDENSWEG VAN GEDETINEERDEN
••• Vervolg van blz. 25
toen hij twee jaar later tijdens een vrij weekend diezelfde twee nichtjes had opgezocht, was hij daar niet meer welkom. Na tien jaar opsluiting vond men dat A.V. kon evolueren naar een vorm van beschut wonen. In afwachting van een geschikte plaats bleef hij in de gevangenis. Nog eens tien jaar later zit hij er nog steeds.
V.G. is schizofreen en zwakbegaafd. V.G. verblijft in de gevangenis, in afwachting van een plaats in de psychiatrie Forensisch psychiater Rudy Verelst. © Pieter-Jan Vanstockstraeten
de echte wereld kunnen redden.’ Maar ondanks het idealisme blijft het een pleister op een houten been. ‘Die mensen horen niet thuis in de gevangenis’, zegt Johanna Brouckaert. ‘het enige wat wij kunnen doen, is de schade beperken.’
Wat is internering? �
DE INTERNERING IS HET FAILLIET VAN DE PSYCHIATRIE
‘Veel geïnterneerden zijn al met de psychiatrie in contact gekomen voor ze hun misdrijf pleegden. De psychiaters die hen hebben behandeld, konden dus niet voorkomen dat ze een misdrijf pleegden. Is de psychiatrie dan wel goed bezig? Laten we patiënten niet te snel in de steek?’ Aan het woord is Rudy Verelst, als forensisch psychiater verbonden aan de instellingen van Bierbeek en Rekem. ‘Het probleem is dat de complexe gevallen met uiteenlopende aandoeningen door de mazen van het net glippen. We denken te veel in hokjes: psychopaat, schizofreen, mentale achterstand... Maar wat met de mensen die een combinatie van die aandoeningen hebben? Daar hebben we meestal geen antwoord op. Ze worden pas grondig onderzocht nadat ze een misdrijf hebben gepleegd, als het te laat is.’ Raf De Rycke nuanceert. Hij is gedelegeerd bestuurder van de Broeders van Liefde, die in Vlaanderen de meeste psychiatrische instellingen hebben. ‘Er is ook een grote groep die nooit de weg naar de psychiatrie heeft gevonden. Hun omgeving heeft vaak niet de reflex om psychiatrische hulp in te roepen.’ Een ander heikel punt is de relatie tussen Justitie en de zorgsector. Steeds meer geïnterneerden belanden via de psychiatrie in de gevangenis. Psychiatrische instellingen zijn vaak niet happig om geïnterneerden op te nemen. ‘Er heerst een misvatting’, zegt Raf De Rycke. ‘Er zijn drie nieuwe instellingen gekomen voor geïnterneerden met een matig risicoprofiel. Andere instellingen denken soms verkeerdelijk dat ook de patiënten met een laag risicoprofiel daar naartoe gaan, en dat zij ze niet meer moeten opnemen. Daarnaast is er ook een financieel probleem, want voor geïnterneerden krijgen we maar dezelfde ligdagprijsvergoeding als voor de andere patiënten, terwijl zij heel wat meer aandacht vragen.’
�
�
�
�
Een internering is geen straf, maar een beveiligingsmaatregel. Mensen met een psychische aandoening die een misdrijf hebben gepleegd en een gevaar vormen voor de samenleving, worden geïnterneerd. In Nederland spreekt men van terbeschikkingstelling of TBS. De rechter kan een internering opleggen aan een persoon ‘die verkeert in een staat van krankzinnigheid, of een ernstige staat van geestesstoornis of zwakzinnigheid die hem ongeschikt maakt voor het controleren van zijn daden’. Men heeft het ook over ‘toerekeningsvatbaar’ en ‘niet toerekeningsvatbaar’. Een internering kan gebeuren op elk moment van het gerechtelijk onderzoek: kort na de feiten, in de loop van het vooronderzoek, door de correctionele rechtbank of door de volksjury van het hof van assisen. De rechters laten zich bij hun beslissing over de internering bijstaan door een college van drie psychiaters. Anders dan een gevangenisstraf is een internering een maatregel van onbepaalde duur. De geïnterneerde staat onder het toezicht van de commissie voor de bescherming van de maatschappij (CBM), die op verzoek om de zes maanden de situatie van de geïnterneerde herbeoordeelt. De commissie kan een geïnterneerde op proef vrijlaten op voorwaarde dat hij wordt behandeld, maar het is een fabeltje dat alle geïnterneerden vrijkomen na zes maanden. Sommigen blijven hun leven lang geïnterneerd. Wie geïnterneerd wordt, heeft recht op een aangepaste psychiatrische behandeling, maar door plaatsgebrek belandt een deel van de geïnterneerden in de gevangenis, waar er geen of slechts een heel beperkte behandeling is.
Hij is 41, maar heeft nooit gewerkt en is niet in staat om een relatie te hebben. Hij zit al zijn hele leven in de psychiatrie. Vorig jaar werd hij op heterdaad betrapt toen hij een medepatiënte in de psychiatrische instelling verkrachtte. Hij kon er niet blijven omdat zijn slachtoffer daar ook woont. In soortgelijke instellingen is geen plaats. In afwachting verblijft hij in de gevangenis.
D.R. is een analfabete veertiger.
Hij leeft in erbarmelijke omstandigheden op zijn boerderij. Hij heeft de schulden opgestapeld en weigert elke steun. Hij trouwt met een Aziatische vrouw, die hem na twee weken verlaat vanwege het geweld en de mensonwaardige leefomstandigheden. D.R. ziet er één groot complot in en stalkt het gemeentebestuur. Daarop wordt hij een korte tijd geïnterneerd. In de gevangenis komt hij tot rust, hij voelt zich er veilig. Twee jaar later wordt hij opnieuw opgepakt voor belaging en bedreiging. De psychiatrisch expert noemt hem zwakzinnig met paranoïde waanstoornissen. Volgens hem kan D.R. geholpen worden met V.R. pendelt tussen de psychiatrie en de een verblijf in een psychiatrische kliniek en antipsygevangenis chotische medicatie. Maar D.R. weigert elke begeleiding. Daardoor zit hij vijf jaar later nog steeds in de gevangenis. De CBM onderzoekt of het mogelijk is hem gedwongen medicatie te geven.
V.R. beleefde een turbulente jeugd.
Hij was opstandig op school, gebruikte drugs en verminkte zichzelf. Nadat hij samen met vrienden een nachtwinkel had beroofd en een winkelraam had ingestampt, pakte de politie hem op. De gerechtspsychiater noemde hem ‘een psychopaat met borderlinekenmerken’. V.R werd geïnterneerd. Het was het begin van een lange tocht door de instellingen. Hij ging van de gevangenis naar een psychiatrische instelling, waar hij wegliep. Hij werd gevat en belandde weer in de gevangenis. Daarna ging het opnieuw naar de psychiatrie, maar hij hield zich niet aan de behandeling en kwam weer in de gevangenis terecht. Zeven jaar na de feiten werd C.T. raakte in paniek hij onder begeleiding vrijgelaten. Maar tijdens een toen hij in de isoleer- psychiatrische sessie viel hij een verpleegkundige en cel werd opgesloten een medepatiënt aan. Daarop werd hij in de psychiatrische afdeling van de gevangenis opgesloten. Nog eens drie jaar later zit hij daar nog steeds. Hij is intussen 30.
C.T. pleegde zelfmoord in zijn cel..
Dat gebeurde enkele zomers geleden. Twee jaar voordien was hij geïnterneerd na een poging tot diefstal. Omdat hij ook aan drugs verslaafd was, werd hij in een ontwenningskliniek geplaatst. Na enige vooruitgang volgde hij enkel nog overdag therapie en mocht hij zelfstandig wonen. Die combinatie verliep moeilijk. Toen hij enkele dagen niet op D.R. weigert elke het appel verscheen, werd de rechtbank ingeschabegeleiding. Daarkeld. Die beval zijn opsluiting in de gevangenis. C.T. door zit hij nog begreep niet wat hij had misdaan en raakte in pasteeds in de gevanniek toen hij op de eerste dag in de gevangenis in de genis isoleercel werd opgesloten. Acht dagen later benam hij zich van het leven.
