Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg
-
Versie april 2014
1
Inhoud 1
Maatschappelijke noodzaak ................................................................................................... 5 1.1
1.1.1
Concept maatschappelijke noodzaak vanuit twee perspectieven .................................... 5
1.1.2
Subsidiariteit ............................................................................................................. 5
1.1.3
Gedeelde verantwoordelijkheid ................................................................................... 6
1.2
2
3
Verwachtingen t.a.v. aanmelders bij gemandateerde voorzieningen .................................. 7
1.2.1
Hulpcontinuiteit ......................................................................................................... 7
1.2.2
Gemotiveerd aanmelden door partners IJH .................................................................. 7
1.2.3
Aanmelding van buiten netwerk IJH ............................................................................ 8
1.2.4
Rechtstreekse aanmelding door cliënt ......................................................................... 8
Visie en methodologische achtergrond. ................................................................................... 9 2.1
Oplossingsgericht werken .............................................................................................. 9
2.2
Veiligheid – en risicotaxatie .......................................................................................... 10
Aanmeldingsfase................................................................................................................. 11 3.1
Consult ...................................................................................................................... 12
3.1.1
Procestekening........................................................................................................ 12
3.1.2
Situering van het proces .......................................................................................... 12
3.1.3
Definitie.................................................................................................................. 13
3.1.4
Doelstelling ............................................................................................................. 13
3.1.5
Procedure ............................................................................................................... 13
3.1.6
Hoe ........................................................................................................................ 13
3.1.7
Kwaliteitseisen ........................................................................................................ 14
3.1.8
Registratie .............................................................................................................. 14
3.2
Melding MaNo door personen buiten het netwerk IJH ..................................................... 15
3.2.1
Procestekening........................................................................................................ 15
3.2.2
Situering van het proces .......................................................................................... 15
3.2.3
Definitie.................................................................................................................. 16
3.2.4
Doelstelling ............................................................................................................. 16
3.2.5
Procedure ............................................................................................................... 16
3.3
4
Responsabilisering van de jeugdhulp .............................................................................. 5
Melding MaNo door personen binnen het netwerk IJH .................................................... 18
3.3.1
Procestekening aanmelding binnen netwerk IJH ......................................................... 18
3.3.2
Situering van het proces .......................................................................................... 18
3.3.3
Definitie.................................................................................................................. 19
3.3.4
Doel ....................................................................................................................... 19
3.3.5
Procedure ............................................................................................................... 19
Onderzoek MaNo ................................................................................................................ 21 2
4.1
4.1.1
Procestekening........................................................................................................ 22
4.1.2
Procedure ............................................................................................................... 22
4.2
Situering van het proces .......................................................................................... 25
4.2.2
Procestekening........................................................................................................ 25
4.2.3
Procedure ............................................................................................................... 25 Situering van het proces .......................................................................................... 27
4.3.2
Procestekening........................................................................................................ 27
4.3.3
Procedure ............................................................................................................... 27
Casemanagement ............................................................................................................... 30 5.1
Situering van het proces .............................................................................................. 30
5.2
Procestekening ........................................................................................................... 30
5.3
Observerend casemanagement .................................................................................... 31
5.3.1
Procestekening........................................................................................................ 31
5.3.2
Situering................................................................................................................. 31
5.3.3
Procedure ............................................................................................................... 31
Interveniërend casemanagement ................................................................................. 33
5.4.1
Procestekeningen .................................................................................................... 33
5.4.2
Situering................................................................................................................. 34
5.4.3
Procedure ............................................................................................................... 34
5.5
7
Beslissing gemandateerde voorziening .......................................................................... 27
4.3.1
5.4
6
Beslissingsvoorstel ...................................................................................................... 25
4.2.1
4.3
5
Screening ................................................................................................................... 21
Evaluatie .................................................................................................................... 36
5.5.1
Procestekening........................................................................................................ 36
5.5.2
Situering................................................................................................................. 36
5.5.3
Procedure ............................................................................................................... 36
Stopzetting betrokkenheid OCJ ............................................................................................ 38 6.1
Procestekening ........................................................................................................... 38
6.2
Situering .................................................................................................................... 38
6.3
Procedure .................................................................................................................. 38
Parketdoorverwijzing: kennisgevingsgesprek ......................................................................... 39 7.1
Procestekening ........................................................................................................... 39
7.2
Situering .................................................................................................................... 39
7.3
Procedure .................................................................................................................. 39
7.3.1
Intentie en argumentatie GV overstap parket en inlichten recht op gesprek .................. 39
7.3.2
Kennisgevingsgesprek.............................................................................................. 40
3
4
1 Maatschappelijke noodzaak Het positioneren van een intersectorale toegangspoort tot de niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp, losgekoppeld van het specifieke aspect “maatschappelijke noodzaak”, noopt tot specifieke aandacht en structuren voor het doeltreffend aanpakken van cliëntsituaties waarin maatschappelijke noodzaak in het geding is.
1.1 Responsabilisering van de jeugdhulp 1.1.1
Concept maatschappelijke noodzaak vanuit twee perspectieven1
De basis voor het inroepen van maatschappelijk noodzakelijk geachte hulp is het aanvoelen van een situatie als zijnde een verontrustende situatie. Verontrustende situaties zijn situaties die door een hulpverlener, een cliënt of een derde als verontrustend ingeschat worden omdat ze:
de ontwikkelingskansen van een minderjarige bedreigen (de provisie-, protectie- of participatierechten van de minderjarige worden geschonden);
de (psychische, fysieke of seksuele) integriteit van een minderjarige of van één of meer gezinsleden aantasten;…
een combinatie van beide omvatten.
Vooreerst kan je maatschappelijke noodzaak begrijpen vanuit het perspectief ‘recht op jeugdhulp’. Hierbij gaat het om een vrijwillige vraag in hoofde van de minderjarige of (één van) de ouders, waarbij: - de mogelijkheden tot effectuering samengaan met de kwaliteitscriteria bereikbaarheid, beschikbaarheid, betaalbaarheid, bruikbaarheid en begrijpbaarheid van de jeugdhulpverlening en - het recht op jeugdhulp gegarandeerd wordt door een beroepsprocedure in hoofde van de minderjarige en/of de ouders.(rechtstreekse toegang tot de ITP, wanneer je geen hulpverlener vindt die jouw vraag wil aanmelden bij de ITP); - het recht op jeugdhulp gegarandeerd wordt door het feit dat een minderjarige, zijn ouders of in voorkomend geval zijn opvoedingsverantwoordelijken, zijn vertrouwenspersoon of een dienstverlener zelf kunnen aanmelden bij de gemandateerde voorzieningen. Maatschappelijke noodzaak kan ook begrepen worden vanuit het perspectief van het interventierecht. Hierbij gaat het om een probleemdefinitie extern aan de minderjarige en/of zijn ouders (aanklampende tot en met gedwongen hulpverlening), waarbij de effectuering samen gaat met een verantwoordingsplicht in hoofde van degene die de jeugdhulp vordert. Bij vrijwillige hulpverlening ligt het initiatief om beroep te doen op hulpverlening bij de hulpvrager. Bij vrijwillig aanvaarde hulp ligt het initiatief tot hulpverlening initieel niet bij de hulpvrager. Vrijwillig aanvaarde hulp is de uitkomst van een onderhandeling waar de hulpvrager mee instemt. Beide vormen van hulpverlening situeren zich in een buitengerechtelijke context.
1.1.2
Subsidiariteit
Vrijwillig aanvaarde en onderhandelde hulpverlening heeft de voorkeur op gedwongen hulpverlening. Bij gelijkblijvend effect primeert aanvaarde hulpverlening op gedwongen hulpverlening.
1
hoofdstuk 6 van de Werkmap IJH (2012) 5
Het subidiariteitsprincipe, zoals ingeschreven in het kaderdecreet, impliceert dat vrijwillige hulp moet uitgeput worden voordat er, in geval van verontrusting, sprake kan zijn van een overgang naar gerechtelijke hulp. Een veralgemeende toepassing van dit principe veronderstelt dat elke hulpverlener, en bij uitbreiding elke voorziening en elk netwerk IJH geresponsabiliseerd worden in het omgaan met verontrustende situaties. Daarnaast zijn er ook diensten met een expliciet (overheids)mandaat m.b.t. maatschappelijke noodzaak.
1.1.3
Gedeelde verantwoordelijkheid Op het niveau van de individuele hulpverleningsrelatie impliceert het omgaan met verontrustende situaties:
het samen met de betrokkene(n) nadenken over de concrete situatie en het samen zoeken naar een adequate oplossing. Een participatieve hulpverlening dus, waarin de hulpverlener (of het team) nadenkt over de betekenis van het eigen aanbod en over de eigen (non)-interventie voor de betrokken hulpvrager(s).
een open communicatie met cliënten/patiënten; zij appreciëren het als hulpverleners hun bezorgdheid uitdrukken;
kennis van het beschikbare aanbod m.b.t. maatschappelijke noodzaak in de netwerken;
inzicht in de rechtspositie van de betrokkene(n) en in de reikwijdte en de grenzen van het beroepsgeheim.
Het beleid van de voorziening speelt in dit alles een belangrijke ondersteunende en voorwaardenscheppende rol. Een professionele werking rond maatschappelijke noodzaak impliceert:
de aanwezigheid van een interne procedure maatschappelijke noodzaak op het niveau van de voorziening die geëxpliciteerd wordt naar de netwerkpartners;
duidelijkheid omtrent de eigen expertise van de voorziening m.b.t. maatschappelijke noodzaak (bv. drugs, spijbelen, psychiatrische problematiek, …) en communicatie van deze expertise naar de netwerkpartners;
Ook specifieke instrumenten (bv. de signaallijst verontrustende opvoedingssituaties, de drugscanner, …) kunnen ondersteunend zijn voor een professioneel optreden.
De gemandateerde voorzieningen (GV), het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) en VK, situeren zich binnen de vrijwillige hulpverlening waarbij de betrokken partijen maximaal betrokken worden bij de hulpverlening. Desondanks betekent vrijwillige jeugdbijstand vanuit een gemandateerde voorziening geen vrijblijvende hulpverlening. Het is beter te spreken van onderhandelde hulpverlening. De gemandateerde voorzieningen verlenen consult aan hulpverleners in situaties waar er een vermoeden is dat het aanbieden van hulpverlening maatschappelijk noodzakelijk is. Daarnaast kunnen hulpverleners aanmelden. Dit is aangewezen in verontrustende situaties waarbij de jeugdhulpaanbeider reeds al het mogelijke heeft geprobeerd binnen zijn verantwoordelijkheid en een handelen van een gemandateerde voorziening nodig acht om binnen de vrijwillige hulpverlening te kunnen blijven.
6
Een aanmelding resulteert in het voeren van een onderzoek inzake maatschappelijke noodzaak. Dit onderzoek moet uitmaken of en in welke mate hulpverlening maatschappelijk noodzakelijk is. Als maatschappelijke noodzaak aan de orde is, wordt bekeken welke hulpverlening noodzakelijk en mogelijk is om de ontplooiingskansen van de minderjarige te waarborgen. Wanneer geen vrijwilligheid mogelijk is, wordt de situatie naar het parket doorverwezen. Wanneer het installeren van vrijwillige hulpverlening wel mogelijk lijkt, volgt de gemandateerde voorziening de cliënten in alle geval op. Dit kan op 2 manieren gebeuren. (1) Door middel van observerend casemanagement blijft de GV op de hoogte van de gestarte of reeds lopende hulpverlening en is ze alert voor mogelijke signalen van noodzaak aan gerechtelijke interventie. (2) Binnen het interveniërend casemanagement neemt de GV de organisatie van de hulpverlening over. Dit is het geval wanneer hulp noodzakelijk is, zonder dat een expliciete hulpvraag aanwezig is.Het is noodzakelijk om continu aanklampend, bemiddelend en onderhandelend te werken om in een buitengerechtelijke context te blijven werken of om veiligheid te kunnen garanderen). De GV handelt en onderhandelt steeds met de cliënt met als doel hulpverlening aanvaardbaar te maken en binnen het kader van vrijwilligheid een traject uit te stippelen. Deze bemiddelende en aanklampende attitude zit ingebakken in de procesvoering.
1.2 Verwachtingen t.a.v. aanmelders bij gemandateerde voorzieningen 1.2.1
Hulpcontinuiteit
Een aanmelding bij de gemandateerde voorziening leidt niet per definitie tot een opvolging door de gemandateerde voorziening. Wel leidt een gemotiveerde aanmelding steeds tot een onderzoek door de gemandateerde voorziening. De uitkomst van dit onderzoek zal mee bepalend zijn voor de mate van betrokkenheid van de hulpverlener-aanmelder in de toekomst. Daarom is het van belang dat de hulpverlener die aanmeldt in beeld blijft gedurende het onderzoek van de gemandateerde voorziening. Enerzijds is de aanleiding tot de aanmelding zijn verontrusting en dus is zijn perspectief tijdens het onderzoek van belang. Anderzijds betekent zijn verontrusting en de daaruit voortvloeiende aanmelding niet noodzakelijk dat er geen perspectief meer is binnen het hulpverleningstraject dat lopende was. Het is dus goed mogelijk dat de gemandateerde voorziening besluit dat hulp maatschappelijk noodzakelijk is, maar dat de meest aangewezen hulp precies die hulp is die al was opgestart voor de aanmelding en dat deze hulp dus verder kan lopen, zij het met opvolging en toekijken door de gemandateerde voorziening. Op die manier verwerven hulpverleners een zeker “mandaat” voor het verder continueren van de hulp op momenten dat de cliënt twijfels heeft bij zijn vrijwillige medewerking.
1.2.2
Gemotiveerd aanmelden door partners IJH
Een aanmelding is een schriftelijke contactname met het oog op het laten onderzoeken van de maatschappelijke noodzaak tot hulpverlening vanuit een verontrusting over de ontplooiingskansen van de minderjarige. Wanneer een hulpverlener aanmeldt, gaat de gemandateerde voorziening na of de vraag ontvankelijk is. Deze schriftelijke aanmelding moet voldoen aan een aantal ontvankelijkheidsvoorwaarden. Vooraleer de hulpverlener aanmeldt, heeft hij al een aantal stappen gezet. Vanuit de context van responsabilisering van de jeugdhulp wordt een gemandateerde voorziening pas ingeschakeld op het ogenblik dat de jeugdhulpaanbieder geconfronteerd wordt met blijvende verontrusting en zelf geen maatschappelijk noodzakelijke hulpverlening meer kan garanderen. Bij de aanmelding wordt getoetst of aan de voorwaarden inzake gedeelde verantwoordelijkheid voldaan is. 7
Dit proces wordt verder uitgebreid beschreven onder 3.3.
1.2.3
Aanmelding van buiten netwerk IJH
Aanmeldingen van het Parket, van hulp- en dienstverleners (bv. artsen) buiten de netwerken IJH volgen een andere procedure als de aanmeldingen vermeld onder 1.2.2. Van hulp- en dienstverleners wordt wel verwacht dat zij in de mate van het mogelijke actief betrokken blijven tijdens het aanmeldingsproces en het eventuele onderzoek. Dit proces wordt verder uitgebreid beschreven onder 3.2.
1.2.4
Rechtstreekse aanmelding door cliënt
De minderjarige, zijn ouders of in voorkomend geval zijn opvoedingsverantwoordelijken, zijn vertrouwenspersoon of een dienstverlener kunnen ook rechtsreeks aanmelden bij het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg. Na deze aanmelding start het OCJ, net als bij aanmeldingen buiten het netwerk, niet onmiddellijk met het formele onderzoek maatschappelijke noodzaak maar gaat eerst na of er voldoende aanwijzingen zijn dat hulpverlening maatschappelijk noodzakelijk is. Indien blijkt dat er reeds hulpverleningspartners betrokken zijn op de minderjarige en zijn omgeving, dan heeft het OCJ het mandaat deze te betrekken tijdens de vraagverheldering.
8
2 Visie en methodologische achtergrond. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste uitgangspunten en werkprincipes die de hupverlening van het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg onderbouwen en richting geven beschreven. In 2012 werd door het Agentschap voor de werking van de sociale diensten vrijwillige en gerechtelijke jeugdhulp gekozen voor het oplossingsgericht werken als overkoepelende pijler. Deze overkoepelende pijler is zowel verenigbaar met de waarden van het Agentschap als met de andere gehanteerde werkprincipes (contextgericht, aanklampend, op maat van de cliënt, participatieve en emancipatorische manier van werken). Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg is van rechtswege erkend als een multidisciplinair team. De werking zal in het kader van het indienen van een indicatiestelling aan bepaalde kwaliteitscriteria moeten voldoen, hoe we dit precies zullen waarmaken zal later worden toegvoegd aan dit document.
2.1 Oplossingsgericht werken Het belang van de minderjarige staat - overeenkomstig het Internationaal Verdrag van de Rechten van het Kind - centraal. Maar het OCJ hanteert ook andere principes die borg staan voor een kwaliteitsvolle jeugdhulpverlening. De hulpverlening richt zich naar minderjarigen en hun context. Ze is aanklampend, op maat van de cliënt, participatief en emancipatorisch. Ze is transparant, professioneel en efficiënt. Het principe van de subsidiariteit staat voorop. De hulpverlening binnen de bijzondere jeugdzorg kenmerkt zich bovendien door zijn maatschappelijk noodzakelijke karakter, wat betekent dat hulpverlening nooit vrijblijvend is. Dat impliceert dat er steeds sprake is van onderhandelde hulpverlening. De aanvaarding ervan is een procesdoel. Om dit nog meer te kunnen waarborgen en realiseren, maakte Jongerenwelzijn in 2012 een bewuste keuze voor het oplossingsgericht en krachtgericht werken als overkoepelende pijler binnen de geldende hulpverleningsprocessen en voor ‘signalen van welzijn en veiligheid’ (gebaseerd op Signs of Safety en Signs of wellbeing) als werkmethode. Deze pijler betreft de visie op onze hulpverlening en dient op termijn aan de basis te liggen van en richting te geven aan het dagdagelijkse handelen van elke consulent, teamverantwoordelijke en MDT-lid. Deze sluiten immers nauw aan bij de waarden van Jongerenwelzijn alsook de geldende werkprincipes binnen onze hulpverlening. Oplossingsgericht en krachtgericht werken, Signalen van veiligheid en Signalen van welzijn zijn fundamenteel samenwerkingsgericht (verbindend, team spirit), transparant (open), concreet (doe gewoon), vertrekt vanuit respect voor de cliënt (integer), gelooft in de krachten en competenties van cliënten (niet loslaten, engagement) en maakt gebruik van beproefde werkwijzen (deskundig). Daarnaast willen we bijdragen tot de vermaatschappelijking van de zorg, de emancipatie van de cliënt en het participatief werken met cliënten. Met de introductie van deze pijler willen we ook methodisch meer oog hebben voor de positie van de jongeren en hun gezin. De medewerker van het OCJ spreekt hun mogelijkheden en hun krachten aan om hen een actievere rol te laten opnemen. Via het oplossingsgericht werken kunnen we jongeren en hun gezin helpen mee richting te geven aan hun leven. De jongeren en hun netwerken staan hierbij centraal en niet de hulpaanbieder. Het cliëntsysteem wordt zelf geresponsabiliseerd en geactiveerd in het zoeken naar een oplossing. Vanuit een samenwerkingsrelatie met de ouders wordt de verandering bevorderd en bewerkstelligd. 9
Krachtgericht en oplossingsgericht werken impliceert het betrekken van het ruime netwerk (familie, kennissen, buren) van de cliënt bij het vinden van oplossingen en vergroot de motivatie van de cliënt en zijn context om zelf stappen te zetten richting een oplossing. Oplossingen voor de problemen worden zodoende daar waar mogelijk buiten de (institutionele) zorg gezocht. Van bij de start wordt bovendien perspectief gegeven en verduidelijkt wanneer de interventie kan stoppen, wanneer het goed genoeg is. Door dit te doen, verwachten we op termijn ook een actiever uitstroombeleid.
2.2 Veiligheid – en risicotaxatie Een gemandateerde voorziening bekijkt de maatschappelijke noodzakelijkheid van hulp steeds in functie van de ontplooiingskansen en de veiligheid van de minderjarige. Het gaat niet over de vraag of hulp nodig is tout court, maar of hulp noodzakelijk is om de ontplooiingskansen van de jongere te waarborgen. Het is evident dat hierbij de veiligheid van de minderjarige een centraal aandachtspunt is voor een medewerker van het OCJ. Veiligheid verwijst naar de minimale voorwaarden waaronder een minderjarige gezond en wel kan ontwikkelen. Veiligheid kent bovendien verschillende gradaties, waarbij de relatie gelegd kan worden naar maatschappelijk noodzakelijke interventies. Het behoort tot de opdracht van het OCJ om de veiligheid van een minderjarige te waarborgen en hem te beschermen tegen toekomstige onveiligheid. Via het oplossingsgericht werken en de methodiek Signalen van veiligheid, wordt niet alleen tijdens het onderzoek maar ook tijdens management rekening gehouden met de veiligheid van de minderjarige. In Australië en in Zeeland leert het gebruik van SOS dat dit zorgt voor het ontstaan van een gedeelde visie en taal op het gebied van veiligheid van kinderen en de kracht van de familie. Binnen SOS is het creëren van partnership een belangrijk onderdeel. Men gaat er onder andere vanuit dat risicotaxatie alleen te beperkt is om er een oordeel op te baseren. Er moet aan meer zaken aandacht worden gegeven en een taxatieproces worden gecreëerd. Het oordeel wordt ook gevormd op basis van informatie over de sterke punten en competenties van een gezin, de bestaande mate van veiligheid, gelijktijdig met een meer traditionele risicotaxatie. Beslissingen genomen door het OCJ kunnen ingrijpende gevolgen hebben, onder andere een doorverwijzing naar het Parket indien noodzakelijk. Vandaar dat ze zo zorgvuldig mogelijk genomen moeten kunnen worden. Bovendien moeten we deze beslissingen vaak nemen in zeer verontrustende situaties, met weinig tijd en op basis van weinig informatie. In de praktijk zijn de consulenten steeds alert op de veiligheid van en risico’s voor kinderen. Zij vormen zich, op grond van wat zij zien, horen en meemaken in het gezin en in combinatie met hun kennis en ervaring, steeds een beeld over de veiligheid van de minderjarige. Dat beeld kan echter beïnvloed worden door beoordelingsfouten en blinde vlekken. Een gestructureerde, transparante en systematische beoordeling op basis van wetenschappelijke onderbouw kan dit helpen voorkomen. Een instrument moet gezien worden als een aanvulling op en ondersteuning vande expertise van de consulent. Met de toenemende aandacht voor meer professionalisering van de jeugdhulp, heeft Jongerenwelzijn beslist tot de implementatie van een instrument om beslissingen betreffende de veiligheid te ondersteunen. De afdeling van de Ondersteuningscentra en de Sociale diensten gerechtelijke jeugdhulp is op zoek gegaan naar een instrument dat oog heeft niet alleen voor de huidige veiligheid maar ook voor de risico’s op ontwikkelingsbedreigingen van de minderjarige. De LIRIK, (Licht Instrument Risicotaxatie Kindveiligheid (Ingrid ten Berge & Karin Eijgenraam © NIJ, 2009) is het instrument dat zal ingezet worden bij deze inschatting.
10
3 Aanmeldingsfase
Een jeugdhulpaanbieder kan voor twee verschillende procedures aanmelden bij de gemandateerde voorziening. Ofwel heeft hij een consultvraag ofwel wil hij een jongere aanmelden voor de procedure maatschappelijke noodzaak. Wanneer de aanmelder dit niet onmiddellijk kan aangeven, maakt de medewerker van de gemandateerde voorziening dit uit door een eerste inschatting te maken.
11
3.1 Consult Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg staat ter beschikking voor alle jeugdhulpaanbeiders en dienstverleners om informatie en advies te verstrekken in situaties waar er een vermoeden is van maatschappelijke noodzaak. Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg bespreekt de situatie met de hulpverlener en geeft advies over de verdere stappen die kunnen worden gezet door de consultvrager. Dit consult bevat geen formeel oordeel over maatschappelijke noodzaak, maar kan natuurlijk wel adviseren om aan te melden bij een gemandateerde voorziening (VK of OCJ) in gevallen waar een grote verontrusting bestaat en waarbij de inbreng van de hulpaanbieder geen resultaat meer heeft of zal hebben. De verantwoordelijkheid voor de opvolging van de cliënt en het al dan niet nemen van volgende stappen blijft ten allen tijde bij de betrokken hulpverlener die consult vraagt. De consultfunctie wordt uitgevoerd door consulenten van de Ondersteuningscentra Jeugdzorg binnen een regionale organisatie. Elke regio (provincie) heeft een centraal contactpunt voor de consultfunctie.
3.1.1
Procestekening
3.1.2
Situering van het proces
Er zijn situaties waarin hulpverleners verontrust zijn en waarbij ze zelf niet onmiddellijk zien hoe er verder mee om te gaan. Zulke situaties kunnen zich zowel buiten de jeugdhulpverlening voordoen (denk aan artsen, scholen, ziekenhuizen) als in de rechtstreeks en niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpverlening. Voor een hulpverlener die met verontrusting geconfronteerd wordt, bestaan er al hulpmiddelen om een eerste inschatting van de ernst van de omstandigheden te kunnen maken. In de toekomst zal hierop nog meer ingezet worden. Eerstelijnshulpverleners moeten immers versterkt worden in hun mogelijkheden om juist om te gaan met verontrustende situaties.
12
Regio’s kunnen via intersectorale samenwerkingsverbanden afspraken maken over welke situaties als verontrustend worden gedefinieerd, hoe ze hiermee in de regio omgaan en wie welke rol opneemt. Belangrijke principes zijn dat via duidelijke en niet te ingewikkelde procedures iedere hulpverlener op zijn verantwoordelijkheid wordt aangesproken en aangezet wordt om zijn ongerustheid te uiten en bespreekbaar te maken, in de eerste plaats in een constructieve dialoog met de cliënt of het cliëntsysteem.2 De consultfunctie heeft als doel het ondersteunen van de consultvrager inzake maatschappelijke noodzaak en omgaan met verontrusting. Het komt erop aan om de consultvrager terug perspectief te geven om met de verontrusting om te gaan. Van de jeugdhulp wordt een meer verregaand engagement verwacht ten opzichte van verontrustende situaties, maar er wordt wel een garantie ingebouwd dat zij steeds ondersteuning kunnen krijgen van de gemandateerde voorzieningen om hun opdracht waar te maken.
3.1.3
Definitie
Een consult is een contactname met het OCJ waarbij in hoofde van de hulpaanbieder verontrusting bestaat en deze een vraag heeft rond het opnemen van zijn verantwoordelijkheid inzake maatschappelijke noodzaak.3 Een consultvraag sluit in die fase van het proces contact met de cliënt vanuit de gemandateerde voorziening uit. Indien de nood aan de driehoek (cliënt, consultvrager en consultverstrekker) wordt ingeschat om verder met de verontrusting te kunnen omgaan omdat het huidige netwerk rond de cliënt geen of onvoldoende garanties kan bieden om de minimum noodzakelijke geachte hulp te verlenen, dan is een aanmelding bij de gemandateerde voorziening aangewezen.
3.1.4
Doelstelling
De consultfunctie wil de consultvrager tools, handvatten aanreiken om het gesprek met de cliënt verder aan te gaan, perspectief geven in het omgaan met de verontrusting en kan helpen in de objectivering van de verontrusting.
3.1.5
Procedure 3.1.5.1
3.1.6
Wie
Hoe
Consult kan telefonisch, schriftelijk (vb via mail) gevraagd worden. De medewerker van het OCJ registreert de vraag en de organisatie/consultvrager. De cliëntgegevens worden niet geregistreerd en hoeven niet vermeld te worden. Sommige vragen kunnen van praktische aard zijn (waar vind ik het aanmeldingsformulier?) en kunnen onmiddellijk beantwoord worden. Andere vragen zijn meer inhoudelijk en vereisen overleg. Er wordt afgesproken met de consultvrager binnen welke termijn hij/zij een antwoord kan verwachten. De duur van de afhandeling is onder meer afhankelijk van het feit of de consulent het consult autonoom kan realiseren dan wel of er overleg nodig is met het MDT of de leidinggevende en/of het team van het OCJ Men registreert het antwoord dat op de vraag wordt gegeven en men volgt de gemaakte afspraken op. Indien het antwoord onmiddellijk werd gegeven, zonder overleg met collega’s, wordt het antwoord ook genoteerd, zodat dit naderhand kan worden gedeeld met collega’s. Dit maakt intervisie en het bewaken van uniformiteit in de antwoorden mogelijk.
2
Voorgaande alinea’s zijn overgenomen uit de memorie van toelichting bij het decreet Decreet: (…) op hun verzoek consult verlenen aan jeugdhulpaanbieders en andere personen en voorzieningen die jeugdhulpverlening aanbieden in verontrustende situaties waar er een vermoeden is dat het aanbieden van jeugdhulpverlening maatschappelijk noodzakelijk is; 3
13
3.1.6.1 Tijdsgarantie voor de cliënt/klant Vanaf het ogenblik van registratie van de vraag (op het ogenblik dat de vraag gesteld wordt) mag de consultvrager rekenen op een antwoord binnen de 2 weken, tenzij anders afgesproken.
3.1.7
Kwaliteitseisen
Consult situeert zich binnen de werking van een OCJ. Het OCJ draagt gedeelde besluitvorming hoog in het vaandel en vraagt dit ook van de aanmelders. Het spreekt daarom vanzelf dat ook in de consultfunctie gedeelde besluitvorming centraal staat. Consultvragen worden bij voorkeur eerst kort besproken met een collega, alvorens het antwoord wordt gegeven. Een MDT-lid kan steeds worden betrokken bij dit overleg om een multidisciplinaire kijk te waarborgen. Een consult is bedoeld om de jeugdhulpaanbieder in verontrustende situaties verder op weg te helpen. Bij het inschatten van de ernst van de situatie kan men hier toe bijdragen door het stellen van oplossingsgerichte vragen.
3.1.8
Registratie
Men registreert alle vragen voor consult anoniem in hoofde van de cliënt. Wie consult vraagt, wordt wel geregistreerd zodat eventueel gerichte informatiecampagnes of overlegmomenten kunnen worden georganiseerd. Daarnaast worden ook de vraag geregistreerd, alsook het overleg waarop deze (eventueel) besproken is. Dit wordt in een verslag gegoten dat aan de consultvrager (kan) wordt bezorgd.
FORMULIER: 01_Consultfiche OCJ.docx
14
3.2 Melding MaNo door personen buiten het netwerk IJH Onder deze aanmeldingen worden enerzijds de aanmeldingen van hulp- en dienstverleners buiten de netwerken Integrale Jeugdhulp, zoals artsen en het Parket, verstaan anderzijds ook aanmeldingen van de minderjarige, zijn ouders of opvoedingsfuguren. Wanneer de toegang tot het netwerk IJH eenduidig georganiseerd en breed gecommuniceerd is, verwachten we een afname van het aantal personen dat zich rechtstreeks aanmeldt. Voor één actor buiten het netwerk, het Parket, blijft deze procesvoering bestaan. Bij meldingen van buiten het netwerk zal het OCJ in eerste instantie een vraagverheldering doen om op basis hiervan in te schatten of verder onderzoek noodzakelijk is. Indien niet, kan een begeleide doorverwijzing volstaan. We betrekken de aanmelder zoveel als mogelijk bij de vraagverheldering. In geval van een aanmelding door een cliënt zal het vooreerst belangrijk zijn de principes en de betekenis (en mogelijke gevolgen) van het mandaat van een gemandateerde voorziening uit te leggen. In deze fase zal het OCJ nagaan of er geen betekenisvolle hulpverleningspartners in de vrijwillige hulpverlening te vinden zijn die het gezin kunnen verder helpen en of reeds betrokken zijn. Indien er reeds hulpaanbieders betrokken zijn, zal het OCJ deze betekenisvolle partners betrekken tijdens deze aanmeldingsfase.
3.2.1
Procestekening
3.2.2
Situering van het proces
De gemandateerde voorziening heeft de mogelijkheid onderzoek te verrichten en de situatie van de minderjarige gedurende langere tijd verder op te volgen.
15
3.2.3
Definitie
Een aanmelding is een (schriftelijke) contact met het oog op het laten onderzoeken van de maatschappelijke noodzaak tot hulpverlening vanuit een verontrusting over de ontplooiingskansen van de minderjarige.
3.2.4
Doelstelling
Na de aanmelding ontstaat er een globaal beeld van de vraag en de verontrusting van de cliënt en/of de aanmelder zodat er zich een eerste indicatie aftekent over het bestaan van maatschappelijke noodzaak tot hulpverlening. Daarbij is de cliënt, na de aanmelding, geïnformeerd over het mandaat van de gemandateerde voorziening, de verdere stappen, inzage recht en klachtenregeling. Het boekje “Jij en het OCJ” werd samen met de cliënt overlopen.
3.2.5
Procedure
3.2.5.1 Identificatie en opstart dossier Slechts één gemandateerde voorziening kan een minderjarige begeleiden. De gemandateerde voorzieningen, het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en de Vertrouwenscentra Kindermishandeling hebben een complementaire expertise. Beide instanties krijgen het mandaat om dossiers met verontrustende situaties zo nodig over te maken aan het Parket. Daarom wordt na een aanmelding gecheckt of een cliënt gekend is bij de andere gemandateerde voorziening en/of daar reeds een dossier bestaat. Indien dit zo is, dan gaan de twee gemandateerde voorzieningen in overleg om te beslissen wie de dossiereigenaar wordt. De dossiereigenaar identificeert de cliënt en start een dossier. 3.2.5.2 Uitnodiging en informeren De consulent nodigt de aanmelder en het cliënt(systeem) uit voor een gesprek. De consulent informeert de aanmelder, de minderjarige en de personen die over de minderjarige het ouderlijk gezag uitoefenen of de minderjarige onder hun bewaring hebben, - over de werking van de gemandateerde voorziening - over de rechten en de plichten van de ouders en van de minderjarigen - over de bestaande klachtenprocedures - over de regelgeving m.b.t. de bescherming van de persoonlijke levenssfeer - over het vrijwillig karakter van de hulpverlening gedurende het volledige verloop ervan. De consulent schetst de werking aan de hand van de folder ‘Jij en het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg’. 3.2.5.3 Hulpverleningsgeschiedenis In de aanmeldingsfase wordt gepeild naar de hulpverleningsgeschiedenis. Het is niet de bedoeling een volledige hulpverleningsgeschiedenis in kaart te brengen. Vanuit het oplossingsgericht denken wordt het verleden beschouwd als een rijk domein waarin gezocht wordt naar hulpbronnen, krachten, uitzonderingen en bewijzen van vroegere successen. Er wordt gepeild of voorgaande hulpverlening en ook de aanmelder de krachten van de cliënt, van het cliëntsysteem en zijn ruimer netwerk maximaal hebben aangesproken. Tenslotte wordt er nagegaan of hier werkzame factoren ervaren werden om aan de hulpvraag te beantwoorden of in het omgaan met de verontrusting. Bij een rechtstreekse aanmelding van cliënten wordt eerst en vooral nagegaan of er al hulpverlening is of was en of er geen andere partners binnen zijn formeel netwerk te vinden zijn, die kunnen helpen om in de vrijwilligheid te blijven. 3.2.5.4 Schetsen van de situatie De gemandateerde voorziening heeft een maatschappelijk mandaat om in te grijpen in verontrustende situaties. Onder verontrustende situatie wordt die situatie begrepen die de ontwikkeling van een 16
minderjarige bedreigt doordat zijn psychische, fysieke of seksuele integriteit of die van een of meer leden van zijn gezin wordt aangetast of doordat zijn affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen in het gedrang komen. Wanneer zich hier bovendien een conflictsituatie voordoet tussen een jeugdhulpaanbieder en het cliëntsysteem, dan kan het maatschappelijk noodzakelijk zijn dat er ingegrepen wordt. Maatschappellijke noodzaak is de kwalificatie die na het onderzoek door de gemandateerde voorziening aan een verontrustende situatie wordt gegeven en die de noodzaak vastlegt om jeugdhulpverlening in te schakelen. In de aanmeldingsfase wordt de verontrusting van de cliënt en/of de aanmelder kort, maar toch zo concreet mogelijk besproken. Er wordt ook gevraagd naar uitzonderingen op deze verontrusting vanuit de idee dat een probleem of een onveilige situatie niet de hele tijd hetzelfde is of even intensief. De aanmelding heeft als voornaamste doel een inschatting te maken van de maatschappelijke noodzaak in functie van verder onderzoek, niet om de volledige situatie al uit te spitten. Aan het einde van de aanmelding heb je een beeld van de zorgen en klachten, wat er goed loopt en wat men wenst te veranderen. Het is belangrijk de verschillende perspectieven te bevragen. 3.2.5.5 Veiligheid/verontrusting Bij het nemen van beslissingen in situaties van maatschappelijke noodzaak, is de veiligheid van het kind of de jongere een belangrijk aandachtspunt. Men doet een eerste inschatting betreffende de veiligheid en de verontrusting. Men beargumenteert welke elementen nu doen besluiten tot maatschappelijk noodzakelijk ingrijpen van de gemandateerde voorziening. 3.2.5.6
Besluitvorming
3.2.5.6.1. Voorstel inzake maatschappelijke noodzaak De consulent maakt op basis van alle gegevens een eerste inschatting over de maatschappelijke noodzaak en doet een voorstel over het al dan niet opstarten van een onderzoek. 3.25.6.2. Instroomoverleg Deze stap concretiseert één van de belangrijkste werkingsprincipes: de gedeelde besluitvorming. Hier wordt beslist tot het al dan niet overgaan tot onderzoek maatschappelijke noodzaak. De teamverantwoordelijke oordeelt welke aanmeldingen op het instroomoverleg worden besproken. De andere meldingen worden ter kennisgeving meegedeeld. De consulent brengt zijn eerste inschatting over de maatschappelijke noodzaak. Een aanmelding mondt steeds uit in één van volgende keuzes: - het instellen van een verder onderzoek naar de maatschappelijke noodzaak. Het onderzoek wordt gestart; - het dossier finaliseren wegens het ontbreken van elementen die een opvolging vanuit een gemandateerde voorziening rechtvaardigen. Het team kan een advies formuleren. Men informeert het cliënt(systeem) en de aanmelder over de genomen beslissing en wijst nogmaals op de context, het mandaat van het OCJ en op de mogelijkheden van de cliënt om het proces te beïnvloeden.
17
3.3 Melding MaNo door personen binnen het netwerk IJH Zowel binnen de netwerken rechtstreeks toegankelijke hulp als vanuit de netwerken niet-rechtstreeks toegankelijke hulp kan een hulpverlener beroep doen op de functie ‘inschatten maatschappelijke noodzaak’. Binnen de netwerken zullen afspraken bestaan hoe men om moet gaan met maatschappelijke noodzaak. Het kader van deze afspraken zal voor een hulpverlener duidelijk maken wanneer hij zich aanmeldt bij het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg.
3.3.1
Procestekening aanmelding binnen netwerk IJH
3.3.2
Situering van het proces
Het OCJ heeft het mandaat om dossiers met een verontrustende situatie zo nodig over te maken aan het Parket. Dit zijn verontrustende situaties waarbij de jeugdhulpaanbieder al het mogelijke heeft geprobeerd binnen zijn verantwoordelijkheid en een onderzoek van een gemandateerde voorziening nodig acht om binnen de vrijwillige hulpverlening te kunnen blijven. De gemandateerde voorziening heeft de mogelijkheid onderzoek te verrichten en de situatie van de minderjarige gedurende langere tijd verder op te volgen. Wanneer een hulpverlener zich aanmeldt, gaat de consulent van het OCJ na of de vraag ontvankelijk is. Vooraleer deze hulpverlener zich aanmeldt, heeft hij al een aantal stappen gezet. Deze stappen gelden als ontvankelijkheidsvoorwaarden: -
de cliënt is geïnformeerd. Dit is de minimale vereiste. Indien mogelijk, zou het zinvol zijn dat hulpverlener en de cliënt de aanmelding indienen; het vermoeden van maatschappelijke noodzaak is bevestigd door het team van de hulpverlener binnen het netwerk; er is een gedocumenteerde motivatie van de aanmelding. Dit document bevat volgende elementen: identificatie cliënt(systeem), de hulpverleningsgeschiedenis, een omschrijving van de problematiek volgens cliënt en hulpverlener, de reden van de aanmelding en de formele teambeslissing.
18
3.3.3
Definitie
Een aanmelding door personen binnen het netwerk IJH is een schriftelijk contact met het oog op het laten onderzoeken van de maatschappelijke noodzaak tot hulpverlening vanuit een verontrusting over de ontplooiingskansen van de minderjarige.
3.3.4
Doel
Het doel van dit aanmeldingsproces is het nakijken of alle informatie beschikbaar is om tot een onderzoek over te gaan en bijgevolg formeel ontvankelijk verklaren van de aanmelding.
3.3.5
Procedure
De aanmelder vult het motivatiedocument in. Dit Mdoc is een webformulier en is te bereiken via www.gemandateerdevoorziening.vlaanderen.be. De medewerker/teamverantwoordelijke van het OCJ ontvangt deze formulieren. In een eerste stap gaat men na of deze cliënt reeds voorkomt in het bestand van een gemandateerde voorziening. De gemandateerde voorzieningen, het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en de Vertrouwenscentra Kindermishandeling hebben een complementaire expertise. Beide instanties hebben het mandaat om dossiers met verontrustende situaties zo nodig over te maken aan het parket. Decretaal is uitgesloten dat een cliënt opgevolgd wordt door zowel een VK als een OCJ. Daarom is deze stap cruciaal voor het verder verloop. Indien de naam van de cliënt reeds gekend is bij de andere GV, worden afspraken gemaakt over het eigenaarschap van het dossier, vooral in de gevallen waar voordien een andere GV betrokken was. De ontvankelijkheidsvereisten worden nagegaan, middels het motivatiedocument dat in het aanmeldingsformulier verwerkt is. In dit motivatiedocument omschrijft de aanmelder: -
-
-
-
de identificatiegegevens van de minderjarige, de ouders en de aanmelder; de problematiek: allereerst zijn hulpverleners bezorgd wanneer ze aanmelden bij de gemandateerde voorziening, toch wil het OCJ het belang onderstrepen om ook oog te hebben van de nog aanwezige krachten binnen het cliëntsysteem. Bij het beschrijven van de problematiek, de krachten en de zorgen, is het goed om de visie van de aanmelder te omschrijven, maar geef ook taal aan de visie van de cliënt. Het is mogelijk dat er overlap zit tussen het perspectief van de aanmelder en dat van andere betrokkenen, maar soms zijn er ook kleine of grotere nuanceverschillen. Door de visie van de aanmelder en van andere betrokkenen te verwoorden, wordt het voor een GV ook veel duidelijker waar precies de spanning zit tussen de visies; de hulpverleningsgeschiedenis: geen gedetailleerde hulpverleningsgeschiedenis maar wel een beschrijving van de stappen die reeds werden gezet om de verontrusting beheersbaar te houden. Informatie over het effect van deze stappen en in het bijzonder over deze stappen die enigszins succes hebben opgeleverd is zinvol. Hierin liggen mogelijks veranderingsmogelijkheden voor de betrokkenen. De visie van de cliënt is voor het OCJ cruciaal om in beeld te hebben; de reden van de maatschappelijke noodzaak: men meldt aan bij de GV omdat men vindt dat men zelf niet meer voldoende waarborgen kan geven voor de veiligheid en integriteit van de jongere. de teambeslissing en de verklaring dat de cliënt op de hoogte is van de aanmelding bij de gemandateerde voorziening. .
19
Wanneer een medewerker van het OCJ oordeelt dat het motivatiedocument onvoldoende is, kan hij vragen bijkomende informatie toe te voegen. Dit gebeurt via het systeem maar men ontvangt ook een email met de vraag om aanpassingen te doen. Er wordt niet gevraagd aan de aanmelder om een gevalideerd instrument te gebruiken voor de objectivering van de verontrusting. Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg verwacht van de aanmelder dat hij aanduidt dat zijn aanmelding zich baseert op een teambeslissing. Een bespreking met een collega is geen teambeslissing. Vanuit het cliëntperspectief verwachten we dat een aanmelder meegeeft op welke datum en onder wiens leiding de teambeslissing werd genomen. Zo kan de gemandateerde voorziening de cliënt ook inlichten over deze teambeslissing, hoewel de aanmelder dit in optimale omstandigheden ook met zijn cliënt besproken heeft. Wanneer de aanmelding ontvankelijk wordt verklaard, wordt deze toegewezen door de TV aan een medewerker van het OCJ die het onderzoek verder opneemt. Indien de vraag ontvankelijk is, zal het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg onderzoeken of er sprake is van maatschappelijke noodzaak. De hulpverlener/aanmelder blijft verantwoordelijk voor de cliënt zolang het onderzoek loopt en er nog geen formele beslissing is van het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg. FORMULIER: 02_Motivatiedocument OCJ.docx
20
4 Onderzoek MaNo Het onderzoek volgt zowel voor aanmelders binnen als buiten het netwerk IJH hetzelfde proces.
4.1 Screening De consulent start zijn onderzoek met het verzamelen van informatie in de screeningsfase. De zorgen en krachten worden geconcretiseerd vanuit de verschillende perspectieven: cliënt en cliënsysteem, relevante betrokkenenen, aanmelder en de consulent. Hierbij heeft de consulent voortdurend aandacht voor de veiligheid van de minderjarige en de risico’s op dit moment maar ook voor eventuele risico’s in de toekomst. Indien het een aanmelding betreft vanuit het netwerk Integrale Jeugdhulp, is het aangewezen dat hij beroep kan doen op de al beschikbare informatie.
21
4.1.1
Procestekening
4.1.2
Procedure
4.1.2.1 Uitnodigen cliëntsysteem Het cliëntsysteem wordt uitgenodigd bij voorkeur samen met de aanmelder. Indien dit een aanmelding betreft vanuit het netwerk, dan betreft dit een eerste contact van de cliënt met het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg. Bij dit gesprek moet de aanmelder van binnen het netwerk aanwezig zijn. In dit eerste gesprek zal de medewerker het kader en de rol van het OCJ schetsen en de cliënt informeren over zijn rechten en plichten. Het is van belang om hier heldere en eerlijke informatie te verschaffen over wie men is, waarom men hier samenzit, waarover men verontrust is en wat de mogelijke consequenties of acties kunnen zijn. Voor het creëren van een werkrelatie is het constructief om cliënten te benaderen als individuen en hen te erkennen zowel in hun kwaliteiten als in hun minpunten. De perceptie van de cliënt is een waardevolle hulpbron bij het realiseren van de verandering die door hem wordt gewenst. Clientsysteem en medewerker moeten het niet met elkaar eens zijn, maar er moet wel rekening gehouden worden met verschillen. De duiding van het verschil is belangrijk. Het verzamelen van informatie en er betekenis aan geven is dus een interactief proces binnen de triade consulent, cliënt en aanmelder. 4.1.2.2 Exploreren van de verontrusting/ veiligheid. Men wordt niet zomaar aangemeld bij een gemandateerde voorziening. Vooreerst probeert men de verontrusting zo concreet mogelijk te maken (Wie, wat, hoe vaak,…) en ieders hulpvraag helder te krijgen. Tijdens het onderzoek verzamelt de consulent informatie maar gaat hij niet onnodig graven in het verleden. Hij focust zich niet te zeer op de tekorten maar hij houdt rekening met in het verleden gemaakte successen en probeert deze mee te nemen in het vervolg. Cliënten verkeren vaak in complexe probleemsituaties. De intensiteit van een probleemsituatie beïnvloedt vaak de perceptie ervan. Door positieve aspecten en de krachten van een jongere en zijn context te verkennen wordt het beeld op de situatie uitgebreid. Het is van belang een goed beeld te vormen van de context waarin het probleem zich voordoet. Het is niet de bedoeling om te zoeken naar de oorzaken maar wel het in beeld brengen van verschillende 22
factoren waarin misschien oplossingen kunnen liggen. Doorheen het beschrijven van het probleem zoek je en signaleer je toch de sterke punten van de cliënt. 4.1.2.3 Hulpverleningsgeschiedenis Informeren naar de hulpverleningsgeschiedenis is informeren naar een vorm van probleemhantering, dit hoeft hier niet noodzakelijk te gaan over professionele hulp. Wat is er in het verleden helpend geweest? We focussen hier vooral op wat werkt en wat een hulpbron kan betekenen voor deze minderjarige en zijn context. 4.1.2.4 Het in beeld brengen van de situatie. Samen met de cliënt en zijn omgeving brengen we de situatie in kaart. Dit doen we vanuit een oplossingsgerichte houding. Dit wil zeggen dat we tijdens het onderzoek ook reeds gericht zijn op het versterken van de krachten van de minderjarige en zijn gezin en zijn sociaal netwerk. We gaan reeds verkennen wat de cliënt wil en of hij bereid is om daar iets aan te doen. Wat de cliënt wil, kan iets anders zijn dan wat andere betrokkenen voor ogen hebben. Ieder lid van het cliëntsysteem heeft zijn verhaal. Om tot samenwerking te komen luister je naar ieder verhaal, want elk verhaal bevat informatie zowel over de zorgen, krachten als veranderwensen. De cliënten van het OCJ bevinden zich dikwijls in zeer complexe, verontrustende situaties. Ook vanuit een oplossingsgerichte houding hebben we oog voor het probleem. Er wordt vertrokken vanuit de erkenning van de probleemsituatie. Alleen wordt er geluisterd terwijl cliënten praten over hun probleem naar die hints die ons iets zeggen over wat de cliënt anders wil, naar die momenten dat dit al (ten dele) gebeurt en naar hulpbronnen, vaardigheden en attitudes die nuttig zijn voor hem. Tenslotte wordt er actief gevraagd naar de veranderingswensen van de minderjarige en zijn gezin. In wat een cliëntsysteem verwoordt, wat het graag wenst en in zijn ideëen om de situatie te verbeteren, kunnen aangrijpingspunten liggen voor het verdere proces. Het verleden wordt niet al te uitvoerig bevraagd omdat we niet op zoek zijn naar verklaringen van de problemen. De consulent focust niet op een uitgebreide analyse van problemen in het verleden . Het verleden wordt wel beschouwd als een bron van informatie. Zo kan het schetsen van een belangrijke levensgebeurtenis ook informatie verschaffen over hoe men eventueel succesvol is omgegaan met een moeilijke situatie of hoe bepaalde gebeurtenissen eerder een positieve en of beschermende rol hebben gespeeld.
4.1.2.5 Diagnostiek Naast het in kaart brengen van de situatie volgens het cliëntperspectief, is het in het kader van een beslissingsvoorstel van belang niet enkel oog te hebben voor de individuele cliëntkenmerken maar ook voor de kenmerken in het gezin en de ruimere omgeving. Ontwikkeling is namelijk het resultaat van interacties van een minderjarige en zijn sociale omgeving (Bronfenbrenner, 1994). Het gaat hier om gegevens over de huidige leefsituatie, zoals de woonsituatie, de gezinssituatie, de school, de crèche, de opvangplek, de omgeving…. Deze zijn van belang om het genoemde probleem in een bredere context te plaatsen. Een medewerker van het OCJ zal daarom de zorgen en de krachten beschrijven aan de hand van de verschillende levensdomeinen. Om de veiligheid van de jongere te kunnen inschatten zullen we als consulent, handelend in verontruste situaties, oog hebben voor eventueel aanwezige risico- en beschermende factoren. Beschermende factoren zijn factoren en gebeurtenissen die bescherming bieden tegen de negatieve gevolgen van het probleem. Maar ook zaken waar de cliënt kracht en steun aan ontleent. Hier kunnen enerzijds persoonlijke eigenschappen en vaardigheden van de cliënt en zijn directe omgeving 23
onderscheiden worden en anderzijds externe leefomstandigheden (niet-persoonsgebonden zaken zoals de kwaliteit van de directe omgeving: huis, tuin, werk, school, cursussen, inkomen, bezit, vrije tijd, enz.). Vragen naar positieve factoren, en deze accentueren, heeft een gunstig effect op de balans en maakt een optimistische en relativerende benadering mogelijk. De consulent heeft hierbij voortdurend oog voor de verschillende perspectieven van de leden van het cliëntsysteem en andere betrokkenen. 4.1.2.6 Verontrusting Het betreft hier situaties waar men verontrust om is. Het zijn situaties waarin het welzijn en/ of de veiligheid van de minderjarige bedreigd is. Veiligheid wordt hier niet enkel begrepen in de zin van de directe fysieke veiligheid, maar ook in de betekenis van de ontwikkelingsperspectieven op langere termijn. Het is dan ook belangrijk dat men zicht krijgt op de risico’s die een kind of jongere loopt om blootgesteld te worden aan ernstig bedreigende situaties. De mate van verontrusting wordt vanuit de verschillende perspectieven in kaart gebracht. Naast het voortdurend peilen naar de waardering van het cliëntsysteem zelf over de veiligheid, zal men ook een risicotaxatie instrument, de LIRIK, hanteren. Risicotaxatie in de context van verontrustende opvoedingssituaties is ‘het beoordelen hoe waarschijnlijk het is dat een kind in de toekomst (opnieuw) verwaarloosd, mishandeld of misbruikt zal worden.’ (Ten Berge & Van Montfoort, 2008). Naast de mogelijke bedreigingen in de toekomst, de risicotaxatie, wordt ook altijd de huidige situatie ingeschat. Gebeurtenissen in het verleden, de actuele veiligheidssituatie en toekomstig risico hangen natuurlijk samen. Voor een goede risicotaxatie is het daarom nodig om ook de huidige situatie goed in beeld te brengen. De inschatting van de huidige veiligheid kan bepalend zijn voor de urgentie waarmee een hulpverlener dient te handelen. Als de inschatting is dat er een direct levensbedreigende situatie voor het kind bestaat, dan vraagt dat om een onmiddellijke reactie, waarbij het kind in veiligheid gebracht wordt. Belangrijk is tenslotte om voor ogen te houden dat een risicotaxatie altijd een momentopname is, met andere woorden ze heeft een beperkte geldigheidsduur. Een taxatie is gebaseerd op de op dat moment beschikbare informatie. Wanneer belangrijke aanvullende informatie bekend wordt of bij belangrijke wijzigingen in de situatie van het kind, moet daarom altijd opnieuw een risicotaxatie worden gedaan. FORMULIER: 03_Screeningsformulier OCJ.docx 4.1.2.7 Inschatten MaNo Tijdens de analyse wordt een beeld opgebouwd van de problemen en de zorgen en de beschermende factoren van de cliënt en het cliëntsysteem. Al deze factoren worden samengebracht en omschreven. Hierbij houdt de consulent rekening met wat de cliënt en zijn netwerk als zorgen en krachten hebben aangegeven, maar duidt hij ook op de verontrustende en beschermende factoren. Dit is geen eindoordeel maar eerder een work in progress. De krachten en zorgen worden ten opzichte van elkaar afgewogen en in verhouding geplaatst tot het effect ervan op de ontwikkeling van de minderjarige. Op basis hiervan en van de ingeschatte veiligheidsrisico’s zal de consulent motiveren of er sprake is van maatschappelijke noodzaak.
24
4.2 Beslissingsvoorstel 4.2.1
Situering van het proces
In het beslissingsvoorstel wordt o.b.v. de informatie uit de vorige stappen van het onderzoek bepaald welke hulp aangewezen is om adequaat om te gaan met de vanuit het OCJ geformuleerde verwachtingen t.a.v. het gezin, de jongere en de ouders. Het inbrengen van het perspectief van het cliënt(systeem) en het vertrekken vanuit aanwezige krachten binnen het netwerk zijn ook hier evidente aannames. Een laatste element van beslissing is de mate van aanklampendheid die het OCJ zal hanteren t.o.v. de uit te voeren hulpverlening. Dit beslissingsvoorstel wordt besproken op het teamoverleg. Het beslissingsvoorstel zal de positie van het OCJ concreet maken op twee dimensies: -
de hulpverleningsdimensie: Vanuit de gestelde werkhypothese(n) wordt de bandbreedte van de gewenste hulpverlening uitgedrukt in typemodules. Aan de hand van het Instrument ter bepaling van de Zorgintensiteit voor Kinderen en Adolescenten (IZIKA) wordt op een geobjectiveerde wijze het noodzakelijke zorgniveau bepaald;
-
de maatschappelijke dimensie: in het licht van de maatschappelijke noodzaak om te interveniëren zal het OCJ de mate van interveniëren expliciteren. Dit moet steeds gebeuren in relatie tot de gestelde werkhypothesen en de verwachtingen die het OCJ geformuleerd heeft t.a.v. cliënt, ouders en systeem. De mate van veiligheid bepaalt de ruimte die gelaten wordt in de geformuleerde verwachtingen en zo ook de mate van aanklampend optreden.
4.2.2
Procestekening
4.2.3
Procedure
4.2.3.1 Formuleren van verwachtingen t.a.v. gezin, jongere, ouders Het OCJ heeft een dubbele positie. Enerzijds is ze de representant van de samenleving en acht ze het maatschappelijk noodzakelijk om zich te positioneren t.o.v. het cliënt(systeem). Anderzijds moet men er ook zijn voor het cliënt(systeem) en de zorgdimensie bewaken. Dit gebeurt door de opvattingen van de gezinsleden te waarderen zonder hen gelijk te geven en de standpunten van de samenleving met zijn regelgeving neer te zetten, zonder ermee samen te vallen.
25
Het formuleren van verwachtingen vereist een duidelijke positionering. De rol van het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg is een aantal (maatschappelijke) verwachtingen in te brengen over de gewenste verandering. Het cliëntsysteem gaat niet steeds akkoord met de maatschappelijke verwachtingen van het OCJ maar kent en begrijpt de verwachtingen, ze zijn uitgesproken. De benoemde verwachtingen geeft het OCJ het mandaat om ermee te werken. Vanuit het specifieke mandaat van van het OCJ zijn uiteraard niet alle punten onderhandelbaar. In situaties van verontrusting moeten deze niet-onderhandelbare punten uitgesproken worden t.a.v. het cliënsysteem. De consulent formuleert wat men wil veranderd zien, niet hoe dit moet gebeuren. Het hoe kan samen met een eventuele hulpaanbeider en met de cliënt inhoud krijgen. 4.2.3.2 Indicatiestelling De meest wenselijke hulp wordt in de vorm van typemodules uitgesproken. Men bepaalt eerst aan de hand van de IZIIK of IZIKA de zorgintensiteit die nodig is voor de minderjarige. Men indiceert de nodige rechtstreeks toegankelijke en / of niet-rechtsreeks toegankelijke typemodules. Wanneer men de niet-rechtstreeks toegankelijke typemodules indiceert zal men een aanvraag (A-doc) indienen bij de intersectorale toegangspoort. 4.2.3.3 Omschrijving visie cliënt(systeem) Gedurende het volledige proces bevraagt men en probeert men de visie van het cliëntsysteem te omschrijven. Liefst omschrijft men deze samen met de cliënt. Het inbrengen van de visie van alle betrokken partijen zorgt ervoor dat men steeds mee is met de besluitvorming van de GV en vermijdt dat het cliëntsysteem voor verrassingen komt te staan wanneer het geconfronteerd wordt met formele besluitvormingsresultaten. Het is immers een veel voorkomende valkuil bij hulpverleners dat men komt tot een probleemdefinitie op basis van zijn deskundige analyse en dit voorlegt als ‘een vast gegeven’ aan de cliënt. Het gevolg is dat deze zich niet herkent in de probleemdefinitie. De visie van de cliënt moet niet dezelfde zijn als die van de hulpverlener, of omgekeerd. Maar het is wel belangrijk om het verschil in visies te kennen. 4.2.3.4 Inschatten aanklampende rol OCJ Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg doet hier een uitspraak over haar toekomstige rol in het casemanagement. Men schat in o.b.v. van de werkhypothese(n), de geformuleerde verwachtingen, de indicatiestelling en de verschillende perspectieven welke aanklampende rol het OCJ moet opnemen om de verontrusting beheersbaar te houden. Voor het inschatten van de aanklampende rol werd een beslissingsinstrument ontwikkeld. In dit instrument wordt rekening gehouden met volgende factoren: de mate van veiligheid, risico- en beschermende factoren binnen het gezin, probleeminzicht en verandermogelijkheden van de betrokkenen, de relatie met de huidige hulpverlening en ervaringen met/reacties op eerdere hulpverlening. De gemandateerde voorziening kan een observerende rol opnemen waarbij het hulpaanbod samen met het cliënt(systeem) vrijwel autonoom een hulpverleningstraject bewandelt. Het OCJ neemt een observerende houding aan en legt het zwaartepunt van de verantwoordelijkheid en het initiatief bij de hulpverlening in de vorm van de plicht om het OCJ te informeren bij belangrijke gebeurtenissen. De gemandateerde voorziening kan een interveniërende rol opnemen waarbij een actieve driehoek OCJ-cliëntsysteem-hulpaanbod ontstaat. Het OCJ is initiatiefnemer en participant van het te lopen hulpverleningstraject. In samenspraak met het cliëntsysteem en het hulpaanbod wordt de mate van actieve opvolging duidelijk omschreven.
26
Meer uitleg over dit onderscheid vindt u in het onderdeel ‘Casemanagement’. Het beslissingsvoorstel is het sluitstuk van het case-onderzoek. Het case-onderzoek wordt besproken op het teamoverleg van het OCJ. FORMULIER: 05_Beslissingsvoorstel OCJ.docx
4.3 Beslissing gemandateerde voorziening 4.3.1
Situering van het proces
4.3.2
Procestekening
4.3.3
Procedure
4.3.3.1 Teambeslissing Omwille van de specifieke bevoegdheid van het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en haar rol op het snijvlak tussen vrijwillige en gedwongen hulpverlening is het belangrijk dat iedere beslissing een intercollegiale en multidisciplinaire toets ondergaat. Ieder case-onderzoek wordt besproken op het multidisciplinair samengesteld teamoverleg dat wordt voorgezeten door de teamverantwoordelijke. De primaire focus van het teamoverleg is de verontrusting en de rol van de GV hierin. Is er sprake van een maatschappelijke noodzaak om te interveniëren die een verdere opvolging door het OCJ motiveert? Een afweging van de graad van verontrusting t.o.v. de draagkracht en draaglastfactoren binnen het cliëntsysteem moet bijdragen tot een gepaste mate van ingrijpen (oCM vs. iCM, cfr. infra) door het OCJ. Deze afweging moet worden geconsolideerd door het team en moet grondig worden beargumenteerd in het beslissingsformulier. 27
In tweede instantie maar niet minder belangrijk komt de kwaliteit van de indicatiestelling aan bod: welke elementen van het onderzoek hebben bijgedragen tot het indiceren van de meest wenselijke hulpverlening. In het bijzonder houdt men rekening met de draagkracht-draaglastbalans binnen het cliëntsysteem. Het subsidiariteitsprincipe is hierin steeds aanwezig. Indien het team oordeelt dat een interventie inderdaad noodzakelijk is en het eens is over de graad van interveniëren dan organiseert de medewerker van het OCJ een triadegesprek. Als het team oordeelt dat interventie noodzakelijk is maar niet mogelijk is omwille van een gebrek aan medewerking vanuit het cliëntsysteem dan wordt het cliëntsysteem gewezen op de intentie van het OCJ om naar het parket te stappen (zie proces 5.). Als het team oordeelt dat een interventie niet noodzakelijk is dan gebeurt er desgevallend een doorverwijzing van het cliëntsysteem naar andere hulpverleningsinstanties (zie proces 6.). Iedere keuze moet uiteraard een heldere motivatie van het team bevatten. 4.3.3.2 Triadegesprek De kennisgeving van de beslissing van het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg gebeurt in het triadegesprek waar de betrokken medewerker van het OCJ, de aanmelder en het cliëntsysteem aan deelnemen. Het is belangrijk dat alle partijen beseffen dat dit gesprek bepalend is voor het verdere verloop van de hulpverlening. Het OCJ vertegenwoordigt een maatschappelijk perspectief en bewaakt autonoom de noodzaak om aan een situatie al dan niet een gerechtelijk perspectief te geven. In het triadegesprek wordt aan de hand van het formele beslissingsformulier aan alle betrokken partijen volgende elementen verduidelijkt: -
de beslissing inzake de maatschappelijke noodzaak om te interveniëren. Welke beweegredenen heeft de GV om zijn maatschappelijk mandaat op te nemen en een rol te spelen in het lopende of op te starten hulpverleningstraject;
-
de hulpverlening die de GV als wenselijk acht om het hoofd te bieden aan de bestaande problematiek(en). Men tracht hierbij aansluiting te vinden bij het cliëntsysteem door te focussen op de aangrijpingspunten bij het cliëntsysteem (zie beslissingsvoorstel);
-
de mate van aanklampendheid van de GV in het hulpverleningstraject van het cliëntsysteem. Dit vertaalt zich concreet in een keuze voor observerend versus interveniërend casemanagement.
Verduidelijking betekent in heldere taal aan zowel aanmelder als cliëntsysteem motiveren welke elementen hebben bijgedragen tot de beslissing inzake maatschappelijke noodzaak, hulpverlening en aanklampendheid. Men laat iedereen de mogelijkheid om uitgebreid te reageren op de beslissing van de gemandateerde voorziening. Als men gedurende het case-onderzoek veelvuldig heeft stilgestaan bij het perspectief van alle betrokken partijen dan zou de finale beslissing van de GV geen verrassingen mogen bevatten. Als de teambeslissing op het triadegesprek niet aanvaard wordt dan zijn er twee mogelijkheden: -
uitzonderlijk kan het dat men in het triadegesprek een consensus bekomt over een andere mate van aanklampendheid. Deze wijziging moet ter bekrachtiging worden voorgesteld aan het teamoverleg;
28
-
het triadegesprek bekomt geen consensus rond de beslissing van de GV. Dit is een mogelijke reden om de situatie door te verwijzen naar het Parket. Men wijst het cliëntsysteem op deze mogelijkheid en legt de finale verantwoordelijkheid bij het teamoverleg. Indien men besluit om naar het Parket te stappen krijgt de cliënt de mogelijkheid om een laatste keer gehoord te worden (zie proces 5.).
FORMULIER: 06_Beslissingsformulier OCJ.docx 4.3.3.3 Classificeren van de voornaamste problematieken. Hierbij gaat het om de professionele kijk van de consulent op de problematiek. Heel wat problemen kwamen tijdens de screening aan bod. De hulpverlener selecteert de voornaamste probleemgebieden waar hij van denkt vooreerst mee aan de slag te gaan en waarbij hij inschat aansluiting te vinden met het cliëntsysteem. De problemen worden geclassificeerd aan de hand van een lijst. Deze lijst is gebaseerd op de Nederlandse CAP-J, namelijk het Classificatiesysteem problematieken jeugdzorg. Hierin classificeert men de problematieken op verschillende domeinen waaronder: lichamelijk functioneren, psychisch functioneren, gedragsmatig functioneren, kind en gezin, kind en school, kind en omgeving. Classificeren heeft slechts een beperkte waarde voor de directe hulpverlening. Het gaat hierbij enkel over de problemen en niet de beschermende en positieve aspecten. Terwijl deze positieve en sterke kanten van groot belang zijn om te verkennen aangezien ze vaak aangrijpingspunten blijken te zijn voor het verdere hulpverleningsproces. Classificeren is dan ook geen vervanging van diagnostiek en deze lijst mag ook niet beschouwd worden als een diagnostisch instrument. Daarom is het van belang dat dit na de beschrijvende diagnostiek komt. Eerst worden de verschillende verhalen beluisterd met voldoende aandacht voor de samenhang tussen de verschillende factoren. Pas daarna wordt er nagegaan welke onderdelen te classificeren zijn als problemen. Het classificeren ontdoet de problematiek van bijzondere en individuele kenmerken zodat deze gegroepeerd kunnen worden voor onderzoek naar behandelingen, besprekingen met andere hulpverleners of het efficiënt organiseren van zorg. Dit heeft dus maar een beperkt doel dat zich situeert op een ander niveau dan het casusniveau. Het is van belang steeds voor ogen te houden dat het bij het classificeren gaat om het groeperen van problemen en niet van cliënten! Tenslotte zou een classificatie ook een beperkte houdbaarheid moeten hebben. Deze classificatie zou van tijd tot tijd heroverwogen moeten worden. FORMULIER: 07_Conclusie onderzoek OCJ.docx
29
5 Casemanagement 5.1 Situering van het proces Het casemanagement vertrekt vanuit de vaststelling dat het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg een rol heeft in de hulpopvolging. Deze vaststelling is multi-perspectief en multi-disciplinair tot stand gekomen in het case-onderzoek. Deze rol is bij de aanvang van het casemanagement duidelijk gecommuniceerd naar alle betrokken actoren, zowel aan cliëntzijde als aan hulpverleningszijde. Het OCJ bepaalt de intensiteit van deze rol die kan variëren bij de aanvang van het casemanagement maar ook gedurende het casemanagement. We onderscheiden twee intensiteiten: -
het observerende casemanagement;
-
het interveniërende casemanagement.
Periodiek en minstens om de zes maanden evalueert het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg het hulpverleningstraject. Een evaluatie kan resulteren in een inhoudelijke bijsturing van het traject, verandering van de rol van het OCJ en/of stopzetting van de betrokkenheid het OCJ.
5.2 Procestekening
30
5.3 Observerend casemanagement 5.3.1
Procestekening
5.3.2
Situering
In het observerend casemanagement neemt het OCJ een observerende positie in. Het OCJ initiëert (het voortzetten van) de hulpverlening en bepaalt de contouren van de hulpverlening. Het hulpverleningstraject wordt echter autonoom bewandeld door de cliënt en de hulpverlening. Het OCJ legt het zwaartepunt van de verantwoordelijkheid bij de hulpverlener. De hulpverlener heeft de plicht om het OCJ te informeren bij belangrijke gebeurtenissen. Deze informatieplicht wordt geformaliseerd in de observatie-overeenkomst.
5.3.3
Procedure 5.3.3.1
Opstellen observatie‐overeenkomst
In overleg met zowel cliënt als hulpverlener wordt er gewerkt richting een concrete observatieovereenkomst. Deze overeenkomst bevat volgende elementen: - formulering maatschappelijke noodzaak: de bezorgdheden die het OCJ een mandaat geven om de hulpverlening op te volgen worden duidelijk benoemd en omschreven. De cliënt moet begrijpen waarom het OCJ als gemandateerde voorziening betrokken is en wat mogelijke gevolgen kunnen zijn van deze betrokkenheid (cfr. parket); -
verwachtingen OCJ: het OCJ heeft in haar onderzoek een aantal verwachtingen t.a.v. gezin, ouders en jongere geformuleerd. Het cliëntsysteem moet niet steeds akkoord zijn met de maatschappelijke verwachtingen van het OCJ maar kent en begrijpt de verwachtingen, ze zijn uitgesproken. De benoemde verwachtingen geeft de hulpverlener het mandaat om ermee te 31
werken. Deze verwachtingen worden opgenomen in de observatie-overeenkomst en vormen de basis voor toekomstige evaluaties; -
afspraken: dit zijn afspraken op verschillende niveaus. Ten eerste maakt men duidelijke afspraken over de modaliteiten van evaluatie: wanneer, frequentie en intensiteit. Vervolgens worden alle actoren gewezen op de plicht om het OCJ te informeren bij belangrijke positieve of negatieve evoluties. Dit laatste moet duidelijk maken dat de hulpverlener verantwoordelijk is voor het hulpverleningstraject. Tenslotte worden ook de afspraken die men maakt met het netwerk rond veiligheid neergeschreven. Men bepaalt duidelijk wie binnen het netwerk de verantwoordleijkheid heeft de afspraken op te volgen.
5.3.3.2 Hulpuitvoering en informatieplicht De hulpverlening neemt zijn aanvang of loopt verder. Te allen tijde geldt de informatieplicht voor de hulpverlener. Op ieder moment kan een belangrijke evolutie een aanleiding vormen voor een evaluatie van de hulpverleningscontext en kan de mate van opvolging worden gewijzigd.
FORMULIER: 08_Observatieovereenkomst OCJ.docx
32
5.4 Interveniërend casemanagement 5.4.1
Procestekeningen
33
5.4.2
Situering
In het interveniërende casemanagement neemt het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg een interveniërende positie in. We initiëren (het voortzetten van) de hulpverlening en bepalen de contouren van de hulpverlening. Het OCJ blijft op het voorplan en er ontstaat een actieve driehoek OCJ-cliëntsysteem-hulpverlener. De mate van actieve opvolging door het OCJ wordt bij aanvang duidelijk en concreet gemaakt in het hulpverleningsprogramma.
5.4.3
Procedure
5.4.3.1 NRTH: A‐document Als het OCJ NRTH heeft geïndiceerd dan zal ze zich met een A-document wenden tot de toegangspoort. Als de concrete hulpverlening gekend is, zal het OCJ samen met cliënt en hulpverlener een jeugdhulpverleningsplan opstellen. 5.4.3.2 RTH: aanmelding RTH Als het OCJ RTH heeft geïndiceerd kan ze zich rechtstreeks wenden tot een hulpverleningsdienst. De gemandateerde voorziening zal dan samen met deze hulpverlener en de cliënt een jeugdhulpverleningsplan opstellen. 5.4.3.3 Initiële / Huidige hulpverlener Dit proces kan gevolgd worden zowel na onderzoek als na een evaluatie. Het OCJ heeft interveniërend casemanagement geïndiceerd vooral omwille van de waarneming dat de vrijwilligheid minimaal en/of onstabiel is of kan worden, maar het huidige hulpaanbod wel toereikend is. 5.4.3.4 Opstellen jeugdhulpverleingsplan In overleg met zowel cliënt als hulpverlener wordt er gewerkt richting jeugdhulpverleningsplan. Het jeugdhulpverleningsplan bevat volgende elementen:
een
concreet
-
motivering maatschappelijke noodzaak: de bezorgdheden die het OCJ een mandaat geven om de hulpverlening actief op te volgen worden duidelijk benoemd en omschreven. De cliënt en de hulpverlener begrijpen waarom het OCJ betrokken is en wat mogelijke gevolgen kunnen zijn van deze betrokkenheid (cfr. parket);
-
hulpverleningsgeschiedenis, biografische schets, actuele leefsituatie (i.f.v. krachten/lasten): het jeugdhulpverleningsplan bevat de uit het onderzoek geformuleerde krachten en lasten. Deze stellen de hulpverlener in staat om een eerste zicht te krijgen op de krachten-lastenbalans binnen het cliënt(systeem). Deze krachten en lasten worden belicht vanuit verschillende perspectieven. De hulpverlener kan hier verder mee aan de slag en op basis hiervan aangrijpingspunten formuleren;
-
verwachtingen van het OCJ: het OCJ heeft in haar onderzoek een aantal verwachtingen t.a.v. gezin, ouders en jongere geformuleerd. Het cliëntsysteem gaat niet steeds akkoord met de maatschappelijke verwachtingen van het OCJ maar kent en begrijpt de verwachtingen, ze zijn uitgesproken. De benoemde verwachtingen geven het OCJ het mandaat om ermee te werken. Deze verwachtingen worden opgenomen in het jeugdhulpverleningsplan en vormen de basis voor toekomstige evaluaties;
-
afspraken actieve opvolging: de afspraken zijn tweeërlei. Enerzijds maakt men duidelijke afspraken over de modaliteiten en het moment van evaluatie. Anderzijds worden er concrete afspraken gemaakt over de mate van actieve opvolging door het OCJ. Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg is een actieve partner in het hulpverleningstraject en dit 34
moet expliciet en concreet worden gemaakt. Dit kan diverse vormen aannemen en kan wijzigen gedurende het hulpverleningstraject. Uiteraard blijft de plicht om het OCJ te informeren bij belangrijke positieve of negatieve evoluties gelden. 5.4.3.5 Hulpverlening De hulpverlening vangt aan en verloopt binnen de contouren van het jeugdhulpverleningsplan. FORMULIER: 09_Jeugdhulpverleningsplan OCJ.docx
35
5.5 Evaluatie 5.5.1
Procestekening
5.5.2
Situering
De evaluatie is de belangrijkste stap in de opvolging (zowel observerend als interveniërend) van de hulpverlening en de evolutie van de maatschappelijke noodzaak die het OCJ het mandaat geeft om de hulpverlening op te volgen. Een evaluatie is een formeel moment waarop de effecten van de hulpverlening en de evolutie van en met het cliëntsysteem worden besproken. Een evaluatie kan impact hebben op de twee dimensies die het OCJ bewaakt: -
de hulpverleningsdimensie: is de huidige hulpverlening adequaat?
-
de maatschappelijke dimensie: zijn er voldoende elementen aanwezig om de betrokkenheid van het OCJ te continueren?
5.5.3
Procedure
De evaluatie belicht volgende elementen: -
evaluatie situatie:de balans van zorgen en krachten moet geëvalueerd worden. Wanneer iets positiefs verloopt, kan dit erop wijzen dat er minder problemen, zorgen of risico’s aanwezig zijn. Er kunnen echter ook meer problemen en zorgen zijn, die de ontwikkeling en/of de veiligheid nog meer bedreigen. Tenslotte kunnen er ook nieuwe elementen opduiken;
-
evaluatie verwachtingen: het OCJ heeft bij aanvang van de hulpverlening een aantal verwachtingen geformuleerd t.a.v. cliënt, ouders en gezin waar zij verandering rond wenst. In de evaluatie wordt nagegaan in welke mate deze verwachtingen ingelost zijn. Aangezien verwachtingen zich richten op de lange(re) termijn zal het eerder gaan om de evolutie die men ziet in relatie tot deze verwachtingen. Doen er zich veranderingen voor? Is men op weg 36
de verwachtingen in te lossen? Doen er zich veranderingen voor in de ontwikkeling van de minderjarige? En zijn deze voldoende of ‘goed genoeg’? Zijn de verwachtingen nog geldig? Moeten zij enger geformuleerd worden? Is de huidige hulpverlening nog geschikt om met deze verwachtingen aan de slag te gaan?, … -
evaluatie verontrusting: o.a. aan de hand van schaalvragen concretiseert het OCJ de evolutie in de mate van verontrusting in vergelijking tot de mate van verontrusting bij de vorige bespreking. Men gaat na wat de huidige beleving is en welke stappen/feiten gezorgd hebben voor deze huidige inschatting van de mate van verontrusting. Het is niet de absolute inschatting die hier van belang is maar de relatieve inschatting t.a.v. vorige inschattingen: is er evolutie merkbaar en welke elementen hebben deze evolutie bewerkstelligd. De verschillende betrokkenen (hulpverlener, cliënt, opvoedingsfiguren, OCJ, …) moeten deze oefening doen;
-
evaluatie MaNo: het OCJ evalueert de maatschappelijke noodzakelijkheid om betrokken te blijven bij de lopende hulpverlening. Dit is niet louter een alles-of- niets-afweging maar kan zich ook vertalen in een andere mate van actieve opvolging of in een andere vorm van casemanagement. In deze afweging spelen zowel de evolutie in de verwachtingen als in de verontrusting een prominente rol;
-
visie cliëntsysteem: de visie van het cliënsysteem op de inschatting van de rol van het OCJ wordt weergegeven.
-
conclusie evaluatie: vermelding van de concrete conclusie van de evaluatie op de twee dimensies: de hulpverlening (stopzetten – verlengen – herindiceren) en de betrokkenheid van de gemandateerde voorziening (stopzetten – interveniërend CM vs. observerend CM – parket). Stopzetten van rol OCJ: wanneer de situatie positief evolueert, de verontrusting voldoende is afgenomen en de feiten die een bedreiging vormen voor de minderjarige in voldoende mate zijn geïllimineerd, kan de vraag gesteld worden of het nog steeds maatschappelijk noodzakelijk is de zaak op te volgen. Verlenging van het hulpaanbod: er doen zich lichte veranderingen voor, maar men heeft er vertrouwen in dat er nog meer verandering mogelijk is en dit kan bereikt worden met het huidige hulpaanbod, dan kan men de opvolging verlengen. Herindicatie: er doen zich te weinig veranderingen voor, of veranderingen blijven uit, of men slaagt er maar niet in om doelen te halen ondanks aanpassingen en het huidige aanbod is hierin niet toereikend, dan kan men overwegen om te herindiceren.
De evaluatie is voorwerp van gedeelde besluitvorming en wordt besproken op het teamoverleg. FORMULIER: 10_Evaluatie OCJ.docx
37
6 Stopzetting betrokkenheid OCJ 6.1 Procestekening
6.2 Situering Een stopzetting kan op ieder moment gedurende de procesgang plaatsvinden. De rol van het OCJ stopt en het OCJ komt niet meer tussen in de relatie hulpverlener-cliënt.
6.3 Procedure De cliënt en hulpverlener worden in een gesprek op de hoogte gebracht van de afsluiting en nemen kennis van de argumenten van het OCJ om de situatie los te laten. Deze beslissing wordt geformaliseerd in de vorm van een beslissingsformulier. Een stopzetting kan het volgende betekenen: -
het dossier wordt geklasseerd; de rol van het OCJ stopt of het OCJ kan geen rol spelen maar men verwijst wel door.
38
7 Parketdoorverwijzing: kennisgevingsgesprek 7.1 Procestekening
7.2 Situering Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg kan besluiten om een situatie aan te melden bij het parket. Alvorens deze ingrijpende stap te zetten geeft men het cliëntsysteem een laatste formele mogelijkheid om kennis te nemen van de argumenten van het OCJ om het parket in te schakelen. Het cliëntsysteem beschikt over een laatste kans om akkoord te gaan met hulpverlening onder begeleiding van de gemandateerde voorziening. Deze mogelijkheid zal worden aangeboden in een gesprek met de teamverantwoordelijke.
7.3 Procedure 7.3.1
Intentie en argumentatie GV overstap parket en inlichten recht op gesprek
Als het OCJ oordeelt dat het de zaak aanhangig gaat maken bij het parket dan moet ze deze intentie uitdrukkelijk kenbaar maken t.a.v. het cliëntsysteem. Dit gebeurt in een gesprek met het cliëntsysteem en, in de mate van het mogelijke, de aanmelder/hulpverlener. Tijdens dit gesprek worden de argumenten van het OCJ om de stap te zetten naar het parket verduidelijkt en wordt het cliëntsysteem gewezen op het recht om een kennisgevingsgesprek te hebben met de teamverantwoordelijke. Het moet voor alle betrokken partijen duidelijk zijn dat de argumentatie van het OCJ geen onderwerp van onderhandeling is. Het akkoord van het cliëntsysteem om binnen de verwachtingen van het OCJ een hulpverleningstraject te bewandelen is de enige manier om een parketmelding te vermijden.
39
Het cliëntsysteem moet een schriftelijke kennisname van het recht op een gesprek overhandigd worden. Het al dan niet opnemen van dit recht moet duidelijk vermeld staan in deze kennisname. Als het OCJ het cliëntsysteem gedurende heel de procesgang betrokken heeft dan mag de intentie om naar het parket te stappen niet als een verrassing overkomen bij het cliëntsysteem. FORMULIER: 11_Kennisname recht op gesprek OCJ.docx
7.3.2
Kennisgevingsgesprek
De teamverantwoordelijke van het OCJ nodigt het cliëntsysteem uit voor een kennisgevingsgesprek. Dit gesprek wordt voorgezeten door de teamverantwoordelijke. In het gesprek herhaalt de teamverantwoordelijke de argumentatie van de gemandateerde voorziening om te besluiten tot een parketmelding. Het cliëntsysteem moet een duidelijk zicht hebben op de elementen die een parketmelding rechtvaardigen en op de engagementen die ze moet aangaan als ze een parketmelding willen vermijden. Een gesprek kan twee uitkomsten hebben: 1. het cliëntsysteem gaat niet akkoord met de vaststellingen van het OCJ en/of de voorgestelde acties; 2. het cliëntsysteem gaat akkoord met een verdere begeleiding door het OCJ binnen de door het OCJ geformuleerde voorwaarden. Bij de eerste uitkomst volgt een parketmelding. Bij de tweede uitkomst wordt een engagementsverklaring opgesteld. 7.3.2.1 Parketmelding Het ondersteuningscentrum Jeugdzorg meldt de situatie aan bij het parket. Men informeert over de verontrusting en vermeldt welke stappen er al ondernomen zijn geweest. Het parket beslist welk gevolg er wordt gegeven aan de melding. 7.3.2.2 Engagementsverklaring Het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg en het cliëntsysteem leggen duidelijk vast onder welke voorwaarden een verdere begeleiding door het OCJ mogelijk blijft. Deze voorwaarden worden in een engagementsverklaring gegoten waarin het cliëntsysteem zich engageert om zich aan de afgesproken voorwaarden te houden. De engagementsverklaring zal het kader vormen voor de toekomstige begeleiding door het OCJ. Als het OCJ oordeelt dat de voorwaarden niet gevolgd worden door het cliëntsysteem dan kan er beslist worden om onmiddellijk naar het parket te stappen. FORMULIER: 12_Engagementsverklaring OCJ.docx
40
