Het MOT. Werkmap de keuken rond de graad Lager Onderwijs

Het

MOT Werkmap “de keuken rond 1900” 2de graad Lager Onderwijs

Het MOT Dienst educatie september 2007

Voorwoord

Beste, Het boekje “de keuken rond 1900” biedt aan de leerkracht de mogelijkheid om samen met de leerlingen aan de slag te gaan. Er wordt achtergrondinformatie gegeven rond de 6 thema’s die aan bod komen in het atelier: verwarmen, koken, bewaren, het keukengerei, het water en de verlichting. Daarnaast zijn er werkblaadjes voorzien voor de leerlingen en worden er tips gegeven om enkele dingen in de klas uit te proberen. Veel succes

Petra Vandermeiren Educatieve dienst Het MOT, Grimbergen

2


Inhoudsopgave Voorwoord

p2

Inhoudsopgave

p3

Inleiding

p4

Verwarmen in de keuken rond 1900

p5

Werken in de klas: op zoek naar kelderroosters

p8

Koken in de keuken rond 1900

p9

Werken in de klas: gewonnen brood

p 14

Bewaren in de keuken rond 1900

p 15

Werken in de klas:zelf boter maken

p 18

Verhaal van de krekel en de mier

p 19

Het keukengerei

p 20

Water in de keuken rond 1900

p 21

Verlichting in de keuken rond 1900

p 22

De keuken rond 1900, kruiswoordraadsel

p 24

3


Inleiding Zo’n 100 jaar geleden zag de keuken er helemaal anders uit dan nu. Alle technische snufjes die wij nu kennen, zoals centrale verwarming, microgolfoven, koelkast, diepvriezer of zelfs stromend, warm water bestonden nog niet. Elektriciteit en steenkoolgas waren reeds gekend, maar enkel de rijke stadsbewoners konden hiervan genieten. En dit dan nog in beperkte mate. Wat deed men dan vroeger om het binnen lekker warm te maken? Kookten zij net als wij of aten zij andere dingen? Waar haalden zij al hun voedsel en hoe bewaarden ze het? Waar haalden zij water, als het niet uit de kraan stroomde? Vele vragen waarop we samen een antwoord zoeken. Draai de pagina maar snel om.

4


Verwarmen in de keuken rond 1900 Om ons huis lekker warm te maken, moeten wij niet veel moeite doen. Wij duwen of draaien aan een knop en de verwarming springt meteen aan. Zo’n 100 jaar geleden was er helemaal geen centrale verwarming in huis. Vaak werd er slechts één kamer verwarmd: de keuken. Herken jij de verschillende warmtebronnen rond 1900? Schrijf de juiste naam bij de foto’s.

Kachel

Haard

Haard zonder schoorsteen

5


Herken jij de verschillende brandstoffen? Schrijf de juiste naam onder de foto.

Steenkool

Houtskool

Mest

Turf

Hout

Wat is het verschil tussen houtskool en steenkool? Houtskool wordt door de mens gemaakt, steenkool is een natuurproduct.

6


De kolenkelder Om de kachel aan te steken heb je hout of steenkool nodig. Die brandstof moet ook opgeslagen worden. De kolen worden door de kolenhandelaar thuis gebracht en meteen in de kelder gestort. Dit doet men via het keldergat

Om de kachel brandend te houden, moeten er regelmatig kolen bij gegooid worden. Meestal moesten de kinderen om kolen gaan. Dit was geen leuk werkje, want de donkere kelder maakte ook de stoerste bink wel een beetje bang. Hoe kan je kolen halen?

De kolen kan je er inscheppen

met een kolenkit

met een kolenschep

7


Werken in de klas: op zoek naar kelderroosters

Als je goed kijkt, kom je in de straat een heleboel kelderroosters tegen. Je vindt ze meestal aan iets oudere huizen.

Nodig : een notaboekje, een potlood en veel speurderszin

Kies een paar straten uit in de buurt van je school en maak een inventaris op van de kelderroosters. Noteer steeds de straat en het nummer waar zich een kelderrooster bevindt. Je kan ook een foto nemen of een tekening maken van oude of speciale kelderroosters.

8


Koken in de keuken rond 1900 Lange tijd gebeurde het verwarmen en het koken op één en dezelfde warmtebron. Zo kookte men heel lang in de haard en later op de kachel. Het is pas wanneer het kookfornuis op de markt komt, dat het verwarmen en het koken van elkaar worden gescheiden.

Woordpuzzel

een kookfornuis

Onderlijn de voorwerpen die volgens jou voorkomen in de keuken rond 1900 afzuigkap tel hout kookfornuis microgolfoven petroleumvuurtje steenkool

bezem gaskomfoor kachel koperen kookpot mixer plastic lepel

elektrisch vuur frietkehouten lepel kettinghaal Leuvense stoof open vuur schoorsteen

Doorstreep nu alle onderlijnde woorden in de woordpuzzel op de volgende pagina.

9


Alles juist?

P

A F

R

I

E

L

E

T K

U V

E

N S E

S S T

E

E

N K

G A K

R

P

L

E

T

S T

O O L

A L

E

P

L

G

O O F

K

F

K

O M L

A F

Z P

K

K

U E

U R

V

A I

O M I

S B

C

I

K

H D H H E

S V

P

K

N J

N M L

E

G

H B

E

U A E

F

Z E

K

M H L

J

K

R

P

B

O F F

L

L

X B

D O O R

U D E

N J

K

U I

S D F

R

F

G

Z D S A J

F

H O U T

T S C

H O O R

K

T

E

T

I

E

X A R

E

P

E

L

S T

E

E

N E

N G H A A L

E

T

O U Y

U U P

S S R

10

L

M K

R

N L

R

N G H O B

U U L

N E

E

V

K

O B

Y

G

T

M N O O I

Q S H O U T D F

O W B

O T K

A

A B

L

M A L

E

N

S X Y

T

O C

U

D T

G

M

U J

N

G H J

R

E


Herken jij volgende groenten en fruit? Schrijf de juiste naam eronder.

Artisjok

Bloemkool

Rammenas Asperge

Snijboon Courgette 11


Witloof Prei

Spruit Knolselder

Witte kool Selder 12


Aalbes Framboos

Perzik Vlierbes

Kruisbes Appel 13


Werken in de klas: gewonnen brood

Nodig (voor 4 personen): 8 sneden oud wit brood, 1 1/2 glas melk, 4 eieren, 80 g fijne kristalsuiker, 50 g boter of margarine, 1 zakje vanillesuiker een pan, een kookvuur, een spatel

Snij het brood in gelijke sneden en leg ze in een diepe schotel. Giet er lauwe melk over en laat even staan. Klop ondertussen de eieren op met de vanillesuiker. Neem de sneden brood en laat ze even uitlekken en drenk ze dan in het opgeklopte eimengsel. Verhit de boter in een grote pan en bak de sneden brood gedurende 5 minuten aan elke kant. Eenmaal uit de pan, strooi je er wat suiker over. Smakelijk!

14


Bewaren in de keuken rond 1900 Voor de komst van de koelkast en de diepvriezer moesten de mensen andere manieren bedenken om groenten, fruit en vlees voor een lange tijd te bewaren. Er waren immers geen supermarkten zoals nu. Na de oogst - en slachtperiode werd dan ook alles ingemaakt. Zo had je eten tijdens de herfst - en wintermaanden. Vul het juiste antwoord in. vliegenkast - drogen - zout - muizen – roken – gedroogd Om vlees te bewaren legt men het op in zout Men kan het ook drogen of roken Het vlees wordt aan een vleeskroon gehangen om het te beschermen tegen de muizen. Om vlees, kaas en andere voedingsmiddelen te beschermen tegen de vliegen legt of hangt men het best in de vliegenkast.

Bepaalde groenten en fruit worden ook gedroogd.

15


Je kan groenten bewaren door ze op te leggen in: Azijn Zout Olie

een pekelvat voor vlees

Fruit kan je bewaren door: het op te leggen in alcohol er confituur van te maken

Melk kan je bewaren door: er boter of kaas van te maken

een houten botervorm

16


Steriliseren van voeding Het vlees en de groenten die opgelegd werden in zout, waren na een tijdje niet lekker meer om op te eten. Toch aten ze vroeger alles op, gewoon omdat er niets anders was. Je at wat de pot schafte. Om het eten toch wat smakelijker te maken, werden de groenten en het vlees eerst goed afgespoeld. Zo kreeg je een deel van het zout weg. Daarna werd alles in één pot klaargemaakt, een stoofpotje. Het steriliseren werd ontdekt in 1795 door de Parijse kok Nicolas Appert, en betekende een hele vooruitgang. Door vlees of groenten te koken op 120°C en van de lucht af te sluiten, bleef het voedsel maandenlang houdbaar. In vergelijking met het zouten, opleggen of drogen bleef het uitzicht, de vitaminen, de kleur en de smaak veel beter bewaard. Vanaf nu moest je geen stoofpotjes meer eten. Toch moest de huisvrouw nog wachten tot na Wereldoorlog I om er mee aan de slag te gaan.

steriliseerbokalen met fruit en groenten

17


Werken in de klas: zelf boter maken

Nodig: verse koemelk of volle room, glazen bokaal met schroefdeksel, lepel, zeefje, schone vaatdoek, mes, brood Zet de verse koemelk een paar uur op een koele plek, zodat de room komt bovendrijven. Schep met een lepel de room van de melk. Doe de room in de pot en draai het deksel goed dicht. Schudt de pot op en neer. Na een tijdje komen de eerste boterklontjes tevoorschijn, schep ze eruit met een lepel of een zeefje. Spoel de boterdeeltjes met koud water af. Doe ze in een schone doek en knijp het vocht eruit. Smeer de boter op bruin brood. Smakelijk!

18


Verhaal van de krekel en de mier De krekel sjirpte dag en nacht, zo lang het zomer was, Wijl buurvrouw mier bedrijvig op en neer kroop door 't gras "Ik vrolijk je wat op," zei hij. "Kom, luister naar mijn lied." Zij schudde nijdig met haar kop: "Een mier die luiert niet!" Toen na een tijd de vrieswind kwam, hield onze krekel op. Geen larfje of geen sprietje meer: droef schudde hij zijn kop. Doorkoud en hongerig kroop hij naar 't warme mierennest. "Ach, juffrouw mier, geef alsjeblieft wat eten voor de rest Van deze barre winter. Ik betaal met rente terug, Nog vóór augustus, krekelwoord en zweren doe 'k niet vlug!" "Je weet dat ik aan niemand leen," Zei buurvrouw mier toen heel gemeen. "Wat deed je toen de zon nog straalde En ik mijn voorraad binnenhaalde?" "Ik zong voor jou," zei zacht de krekel. "Daaraan heb ik als mier een hekel! Toen zong je en nu ben je arm. Dus dans nu maar, dan krijg je 't warm!" Wie leeft van kunst gaat door voor gek. Vaak lijdt hij honger en gebrek.

Jean de La Fontaine's fabel www.beleven.org

19


Het keukengerei Sommige werktuigen in de keuken bestaan al langer dan vandaag. Denk hierbij maar aan de blikopener. Daarnaast zijn er heel wat werktuigen die wij nu niet meer gebruiken, zoals het suikerbijltje of suikerbreektang. Sommige werden vervangen door een moderne variant. Zo gebruiken wij voor heel wat keukenkarweitjes een mixer. Herken jij het keukengerei van vroeger? Schrijf de juiste naam eronder. BLIKOPENER - SUIKERBIJL - SUIKERBREEKTANG - NOTENKRAKER -EIERSCHEIDER – PUREEKNIJPER

Notenkraker

Suikerbreektang

Pureeknijper

Suikerbijl

Blikopener

Eierscheider

20


Water in de keuken rond 1900 Vandaag hebben wij in de keuken, de badkamer, de garage, enz. stromend water en zelfs drinkbaar en warm water. Zo’n 100 jaar geleden was dit niet zo vanzelfsprekend. Meestal beschikte men wel over een regen – of waterput of was er in de nabijheid één te vinden. Het water moest dan wel nog bovengehaald of opgepompt worden.

water halen aan de put

water halen aan de pomp

Water halen was een heel karwei en je had er toch enkele emmers per dag nodig. Het werd gebruikt voor allerlei klusjes in het huis. Waarvoor hadden ze vroeger in de keuken water nodig?: Koken Poetsen Afwassen Drinken Wassen

21


Verlichting in de keuken rond 1900 Welke verlichtingsbronnen hadden ze rond 1900? Op het platteland. Omcirkel met rood. Alleen in de stad. Omcirkel met blauw. Sommige komen zowel in de stad als op het platteland voor.

22


De keuken rond 1900 Kruiswoordraadsel Vul het juiste antwoord in op de volgende pagina 1.

Het vuur kan midden in de kamer worden gemaakt, maar ook in de ……….

2.

Ook de …………………………….. werd gebruikt om een kamer te verwarmen

3.

In de kolenkelder haal je…………………….

4.

Je kan de kolen in éénmaal opscheppen met de ………………………………………………

5.

Of je kan ze eerst opscheppen met de ……………………………….

6.

Lang kookten de mensen op het open vuur of de kachel. Daarna komt er iets nieuw op de markt: het ……………………………… dat gestookt wordt met kolen of hout.

7.

Ik ben een groente waarvan de wortel wordt gegeten. Als je mij uit de aarde haalt, ben ik zwart. Éénmaal op je bord zie ik wit.

8.

Ik ben meestal heel dik en oranje. Weet jij mijn naam?

9.

Ik ben een groente die samen gegeten wordt met mosselen.

10.

Om vlees en groente te bewaren, kan je ………………. gebruiken.

11.

Om melk te bewaren, kan je er ………………… van maken.

12.

Fruit kan je opleggen in ………………………………………………..

13.

Vroeger waren er geen suikerklontjes. Je brak het suikerbrood met een ………………

14.

Blikjes worden geopend met een………………………………………….

15.

Water haal je aan de ………………………………...

23


1.

O

P

E

N

H

A

A

R

D

2.

K

A

C

H

E

L

S

T

E

E

N

K

O

O

L

4.

K

O

L

E

N

K

I

T

5.

K

O

L

E

N

S

C

H

E

P

6.

K

O

O

K

F

O

R

N

U

I

S

7.

S

C

H

O

R

S

E

N

E

E

R

P

O

M

P

O

E

N

9.

S

E

L

D

E

R

10.

Z

O

U

T

11.

K

A

A

S

A

L

C

O

H

O

L

13.

S

U

I

K

E

R

B

IJ

L

14.

B

L

I

K

O

P

E

N

E

15.

P

O

M

P

3.

8.

12.

24

R


Het MOT. Werkmap de keuken rond de graad Lager Onderwijs

Recommend Documents