Het Markland een beetje binnenste buiten In de afgelopen maanden is op het Markland College onderzoek gedaan naar hoe mensen binnen en buiten het Markland College de school ervaren. Daarbij zijn de ambities van het Markland College, zoals vastgelegd in Leerkracht 08-12, uitgangspunt geweest: Hoe staat het Markland College er voor bij het ontwikkelen en uitvoeren van die plannen? Bij dit onderzoek zijn veel ouders van het Markland College betrokken geweest. Alle ouders zijn in de gelegenheid gesteld via de website een vragenlijst in te vullen. Via deze vragenlijst konden ouders aangeven of ze mee wilden werken aan panelgesprekken. Ouders van mogelijke leerlingen konden, tijdens de open dagen in januari, mondeling of digitaal hun ervaringen over de open dag van het Markland College doorgeven. Uiteraard zijn naast de ouders ook de leerlingen en docenten, maar ook mensen en organisaties in de omgeving van het Markland College, bevraagd. Er zijn veel gesprekken geweest. Het onderzoek heeft zich uitgestrekt over alle locaties en op alle locaties zijn panelgesprekken gevoerd met ouders. Er is veel informatie verzameld en geanalyseerd en dit leverde uiteindelijk een omvangrijk en representatief beeld op van het Markland College. Dat beeld is besproken en heeft geleid tot conclusies en aanbevelingen waar het Markland College nu mee aan de slag gaat. Onderwijskwaliteit Bij een belangrijk kwaliteitsproject Q5, is vastgesteld dat het voor Voortgezet Onderwijs (VO)-scholen goed is om steeds na te denken over vijf kwaliteitsvragen: 1. Doen we de goede dingen? 2. Doen we de dingen goed? 3. Hoe weten wij dat? 4. Vinden anderen ook dat wij het goed doen? 5. Wat kunnen we verbeteren? Dat betekent, dat een school die zich doelgericht, cyclisch, systematisch en integraal met onderwijskwaliteit wil bezighouden, een beleidsplan als uitgangspunt heeft waarin de goede dingen die gedaan moeten worden beschreven staan. Het Markland College is zich hiervan bewust en heeft daarom Leerkracht 08-12 ontwikkeld. Het uitgevoerde onderzoek geeft antwoord op vragen over in hoeverre het Markland College is gevorderd met het uitvoeren van Leerkracht 08-12, wat mensen er van vinden en wat er beter kan. Leerkracht 08-12 Alle ouders hebben aan het begin van het schooljaar 2008-2009 Leerkracht 08-12 ontvangen. Uiteraard hebben de meeste ouders de publicatie wel doorgebladerd of gelezen, maar het blijkt dat de essentie van Leerkracht 08-12 nog niet erg bekend is. Ouders, maar ook leerlingen en docenten, zijn zich beperkt bewust van de kant die het Markland College op wil om ook in de toekomst een uitstekende school te zijn die past bij de tijd. Deels is dat logisch omdat het pas het eerste jaar is van de uitvoering van de plannen en ook houden veel ouders, leerlingen en docenten vast aan een bestaand beeld van hoe onderwijs georganiseerd is. Voor wie Leerkracht 08-12 nog eens als bron gebruikt, zal duidelijk zijn dat het Markland College een compromis zoekt tussen wat goed is binnen de school en nog jaren mee kan en wat aan verandering en verbetering toe is. Omdat onderwijs fundamenteel is voor de ontwikkeling van niet alleen leerlingen maar ook van docenten en schoolomgeving, vergen veranderingen en verbeteringen veel begeleiding en zorg zodat kwaliteit
steeds gegarandeerd kan worden. Voor het Markland College als grootschalige onderwijsorganisatie geldt, dat binnen de hele organisatie recht gedaan moet worden aan het onderwijs, zowel binnen de laatste jaren van het VWO als in de brugklassen. Tijdens de voortdurende “verbouwing” moet het “werk” dus gewoon doorgaan! Dat is een groot karwei. In Leerkracht 08-12 laat het Markland College weten de toekomst aan te willen gaan met twaalf ambities. Onderstaand staan die ambities, met per ambitie een kort verslag over de stand van zaken zoals die naar voren komt uit het onderzoek. Ambitieus Markland Ambitie 1 : Een doorlopend ontwikkelingsproces Het Markland College kiest er voor de leerling met al zijn kennis en kunde zo snel mogelijk goed te kennen, goed te plaatsen en een doorlopende leerlijn en jaarlijkse overgang te organiseren. In de praktijk blijkt dat ouders, leerlingen en docenten het Markland College ervaren als een onderwijsorganisatie met nogal wat “overstappen”. De brugklas wordt gezien als een veilig, rustig en goed georganiseerd eerste station, waardoor leerlingen zich op hun gemak voelen in het VO. Dat geldt zowel voor Oudenbosch als voor Zevenbergen. In Zevenbergen blijven leerlingen daarna in hetzelfde gebouw en ervaren ze wat meer een doorlopende lijn. In Oudenbosch verspreiden de leerlingen zich over twee werelden: Pagnevaart en Thomas More. De verschillen tussen de locaties zijn groot en de overstap wordt als wat heftiger ervaren. De leerlingen van Thomas More stappen daarna deels nog eens over naar De Vossenberg, dat geldt ook voor de leerlingen van Zevenbergen. Dat betekent niet alleen een wisseling van gebouw, maar ook een wisseling van cultuur, vakinhoud en onderwijsorganisatie. Veel leerlingen geven aan dat ze hun leerweg niet vanzelfsprekend als een doorlopende leerlijn ervaren. Aan begeleiding van de overstap en informatie over welke verwachtingen er wederzijds leven, schort het wel eens. Dat kan gaan over feitelijke informatie over de achtergronden van de leerling, informatie over de keuzes die gemaakt moeten worden, maar ook over verschillen in opvatting over het onderwijs. Die verschillende opvattingen over het onderwijs leven niet alleen bij docenten of leerlingen, maar uiteraard ook bij ouders. En ze zijn, overigens, ook niet uniek voor het Markland College. Om een voorbeeld te noemen: De Vossenberg rekent sterk op de zelfstandigheid en de verantwoordelijkheid van de leerlingen en geeft daar ruimte voor. Uiteraard gaat het dan wel eens mis, maar daar leren leerlingen dan weer van. Mensen die zich meer thuis voelen bij een sterke ordening en structuur, kijken daar kritischer naar en dat geldt uiteraard ook voor ouders die een kind hebben dat meer behoefte heeft aan structuur of minder in staat is de eigen weg te banen. Zo kijken ouders en leerlingen, maar ook docenten, naar elkaars locaties en vergroten incidenten en verschillen uit. Uit het onderzoek blijkt, dat het enthousiasme van leerlingen en ouders, naarmate de leerling langer op school zit, wat afneemt. Ook is het duidelijk dat het Markland College op ieder van de locaties ook veel heeft om trots op te zijn, maar dat dat van medewerkers, ouders en leerlingen wel vraagt dat ze zich openstellen voor elkaars werelden. Ambitie 2 : Een vakgerichte benadering Op het Markland College is het vak het vertrekpunt, maar is er ook samenhang tussen vakken en zijn er lessen die gericht zijn op ontwikkeling van algemene en sociale vaardigheden. Er wordt momenteel, naast de bijzondere aandacht voor kunst en cultuur, een accent gelegd op techniek.
Op het Markland College herkennen ouders en leerlingen, maar ook docenten, zich in de opvatting dat het vak het vertrekpunt is. De binding binnen het vak is zowel tussen de locaties als tussen de opeenvolgende leerjaren belangrijker dan veel andere verbanden. De onderlinge samenhang tussen verschillende vakken is minder van belang en daar is minder afstemming tussen. In de praktijk betekent dit, dat het accent meer staat op “vaklijnen” en secties dan op “totaalprogramma’s“ en teams. Leerlingen moeten vaak zelf ordening aanbrengen. Docenten vinden dat ze de leerlingen daarbij helpen, maar leerlingen herkennen die hulp minder. Er is een verschil in opvattingen over lessen die gericht zijn op de ontwikkeling van algemene en sociale vaardigheden. Vooral op Pagnevaart en in de eerste leerjaren, ligt het accent iets meer op algemene en sociale vaardigheden en op het leren leren. Het leren samenwerken in een groep en daar een functie in vervullen, staat niet zo centraal. Er zijn toch de nodige vraagtekens bij (toekomstige) ouders rond het waarom en voor wie van het Technasium. Ambitie 3 : Aandacht voor buitenschools leren Buitenschools leren is een belangrijk element in het leerproces en neemt toe tijdens de schoolloopbaan van de leerling. Binnen het VMBO besteden we veel aandacht aan “real life learning”. Het buitenschools leren is kennelijk een wat onduidelijk en relatief nieuw fenomeen. Locatie Pagnevaart geeft aan, het buitenschools leren van belang te vinden en zet daar stevig op in middels lintstages. De Vossenberg en Thomas More staan wat afwachtender tegenover buitenschools leren. Er worden duidelijke pilots uitgevoerd gericht op maatschappelijke stages. Partners van het Markland College op dit gebied, geven aan dat het Markland College zorgvuldig handelt als het gaat om procedures en begeleiding van leerlingen die stage lopen en dat ze over het algemeen te spreken zijn over het optreden van de leerlingen. Er zijn twijfels of het op den duur mogelijk zal blijven voldoende stageplaatsen te kunnen aanbieden en of er altijd sprake kan blijven van zinvol leren. Het blijft belangrijk te investeren in relaties met stagebedrijven en de rol van begeleiders op deze stagebedrijven. Een voortdurend punt van aandacht, is de formulering van aard en inhoud van de leeropdracht ter voorkoming van het ontstaan van een soort routine. En uiteraard is het nodig om dat buitenschools leren nadrukkelijker te definiëren en het onderscheid aan te geven tussen bijvoorbeeld excursie, stage, maatschappelijke stage (en nog meer vormen van buitenschools leren). Ambitie 4 : Professionele em persoonlijke leerlingbegeleiding Een professionele en persoonlijke leerlingbegeleiding is belangrijk en deze begeleiding wordt ingevuld door professionele teams. De mentor heeft in dit proces een centrale rol. Uit het onderzoek blijkt, dat alle belanghebbenden de rol van de mentor erg belangrijk vinden. Door de complexiteit en de omvang van de organisatie, is er behoefte aan iemand die als eerste gehoor kan bieden, vragen kan beantwoorden en een brug kan slaan binnen de organisatie. Mentoren zijn belangrijke oren en ogen van de organisatie in het contact met ouders en leerlingen. Iedere leerling heeft een mentor en over het algemeen vinden leerlingen wel een omweg als het niet klikt met de mentor, bijvoorbeeld een docent waar men het wel goed mee kan vinden of een teamleider. Vaak blijken vrienden en vriendinnen of familieleden (broers, zussen) belangrijke raadgevers als er strubbelingen zijn. De rol van de mentor als begeleider naar zelfstandig leergedrag, wordt door leerlingen en ouders niet altijd herkend. Het werken met digitale dossiers en portfolio’s staat nog in de kinde-schoenen.
Ambitie 5 : Toenemende digitalisering De digitale leeromgeving is een onderdeel van de uitdagende en inspirerende leeromgeving en is een platform voor leerlingen , docenten en ouders gericht op ontmoeten, ontdekken en ontwikkelen. Mind2Mind wordt nauwelijks herkend als een digitale leeromgeving. Als de mediatheek gebruikt kan worden, waarderen de leerlingen die hoog, maar ze vinden wel dat ze weinig in een dergelijke of afwisselende leeromgeving kunnen werken. Ouders geven aan weinig op Mind2Mind te komen en ook niet vaak de website te raadplegen. Als leerlingen en ouders informatie zoeken, gaat dat meestal over organisatorische zaken (veranderingen van lestijden, informatie over bijeenkomsten e.d.). Ouders zijn voor toegang tot Mind2Mind afhankelijk van hun kind (wachtwoord). Leerlingen zouden vaak veel meer in de mediatheek willen zitten en kenschetsen lessen regelmatig als “zoals vroeger”. Ambitie 6 : Toetsing en portfolio Kennis en vaardigheden worden getoetst om te kijken of het leerproces resultaat heeft gehad en of het leerproces eventueel moet worden bijgestuur. Een deel van de toetsen en evaluaties komen in het portfolio. In het algemeen maken leerlingen veel werk (toetsen, overhoringen, huiswerk). Docenten menen dat ze goed uitleggen wat leerlingen fout hebben gedaan, maar dat leerlingen zich er nogal gemakkelijk van af maken. Leerlingen en ouders menen dat er weinig wordt gereflecteerd op het werk. “Leerlingen leren niet van hun fouten”, is een uitspraak die in veel varianten terug komt. Ouders hebben weinig idee van wat er nu fout of goed gaat en signaleren dat het regelmatig lastig is om de resultaten van hun kinderen in te zien. Uiteraard knelt dat minder als de resultaten goed zijn. Maar bij slechte resultaten, zo bestaat de indruk, is meer inzicht in het leerproces wenselijk. Gebruik van digitale portfolio voor medewerkers en leerlingen is nog nauwelijks aanwezig. Ambitie 7 : Aandacht voor kwaliteit Er is een kwaliteitszorgsysteem om de uitvoering van het onderwijs en ontwikkelingen daarin te bewaken en waar nodig bij te sturen. Hoewel de teamplannen door de leidinggevenden jaarlijks worden geëvalueerd, is er op het Markland College nog weinig sprake van een cultuur die wijst op zelfevaluaties als onderdeel van het kwaliteitsbeleid. Registraties en verslagen lijken deels routine en deels geïnspireerd door vragen van buitenaf of bovenaf. Dat neemt niet weg, dat leerlingen en ouders een aantal goede voorbeelden geven van bijvoorbeeld leraren die hun eigen functioneren ter discussie stellen en ook iets doen met de feedback die zij krijgen. Ook docenten geven goede voorbeelden van hulp van collega’s en coaching en stimulans van leerlingen en teamleiders. De aandacht voor kwaliteitszorg neemt duidelijk toe. Ambitie 8 : Positief imago We willen uitstralen dat we een moderne, brede scholengemeenschap zijn, die zich baseert op waarde(n)volle tradities. We versterken onze identiteit en werken aan een positief imago. Het Markland College is een grote en complexe organisatie met een belangrijke positie in een uiteindelijk toch wel overzichtelijk voedingsgebied. Er is sprake van een lange traditie. Geen wonder dus dat veel mensen het Markland College op hun eigen manier volgen. Trefwoorden, zoals het
Markland College ze graag zelf ziet voor de school, zijn: modern, breed, waardevolle traditie, experimenteren, ruimte, overzichtelijk, kleinschalig, professioneel, menselijk, sterk, gevarieerd, cultureel, veilig, vertrouwen, respect, ethisch en solidair met zwakkeren. Binnen de regio, wordt het Markland College ervaren als een school die er helemaal bijhoort qua aanbod. Veel ouders en leerlingen in de gemeenten Moerdijk en Halderberge vinden wat ze zoeken op het Markland College. De school wordt als veilig ervaren en over het algemeen voelen ouders en leerlingen zich voldoende persoonlijk benaderd en begeleid. Het Markland College wordt gezien als voldoende professioneel met over het algemeen een doeltreffende zorgstructuur en voldoende teamwork. Het Markland College is voor een deel van de omgeving een stimulator en een inspirator. Tegelijkertijd maken de respondenten ook kanttekeningen bij de manier waarop het Markland College in verbinding staat met de omgeving. Ouders en leerlingen voelen zich niet altijd gehoord en hebben ook niet altijd de indruk dat ze gelijkwaardige gesprekspartners zijn. En dat terwijl er toch gedrevenheid is om samen met de school te werken aan ontwikkelingen. Het Markland College staat niet altijd open voor kritiek en gedachtenwisseling en heeft de neiging soms een eigen wereld te willen zijn. Wel zijn vertrouwen en respect kenmerkend voor die eigen wereld van het Markland College. Ambitie 9 : Heldere communicatie Heldere communicatie is erg belangrijk. De overleglijnen zijn kort en in onze communicatiecultuur hebben mensen niet alleen de plicht om relevante informatie te geven, maar ook om die zelf op te halen. Communicatie is een belangrijk en vaak terugkerend thema en er is bij de andere ambities al iets over gezegd. De ervaren kwaliteit van de communicatie is wisselend. Informatie over de dagelijkse gang van zaken komt vaak goed door en leerlingen en ouders weten internet wel te gebruiken om dit soort actuele informatie te vinden. Dit neemt niet weg dat leerlingen ook wel eens verrast worden door roosterwijzigingen en uitval. Er zijn veel informatiestromen rond het Markland College en het is niet altijd duidelijk welke informatie voor wie relevant is. Over het algemeen is men erg georiënteerd op de eigen situatie en is er minder belangstelling voor informatievoorziening over het totale Markland College. Ouders en leerlingen wensen tijdige en juiste informatie op de juiste plaats. Alle partijen geven aan graag wat beter gehoord te willen worden. Dat heeft minder te maken met de omvang en de complexiteit van de organisatie en meer met de omgangscultuur. Men communiceert vaak meer tegen elkaar in plaats van met elkaar. Daarbij vindt men het kennelijk lastig zich in de ander te verplaatsen. Dat geeft mensen het gevoel dat ze geen serieuze gesprekspartner zijn en dat er dus weinig terugkoppeling is en dat er weinig wordt gedaan met informatie en ideeën. Dit geldt met name voor leerlingen die niet altijd weten waar ze met hun ideeën naartoe moeten of hun ideeën regelmatig zien stranden in gebrek aan ontvankelijkheid. Het geldt ook voor ouders die een oor zoeken voor hun zorgen over het onderwijs in deze tijd of de problemen van hun kinderen. Aan de andere kant zijn er ook complimenten over de communicatiestructuur als men de complexe organisatie en de snelle ontwikkeling van de mogelijkheden in acht neemt.
Ambitie 10 : Maatschappelijk betrokken We versterken onze samenwerking met de ouders van onze leerlingen en met betrokkenen in de omgeving. We dagen hen uit mee te denken over ons beleid en leggen verantwoording af over de manier waarop we invulling geven aan dit beleid. Het Markland college staat beperkt bekend als een motor in de omgeving. Het oplossen van incidenten (bijvoorbeeld m.b.t. omwonenden, winkels e.d.) in de omgeving van de school of initiatieven om iets te doen voor de gemeenschap of om de gemeenschap te betrekken bij de school, kan een tandje hoger. Ook al omdat incidenten een belangrijke bijdrage vormen in de beeldvorming. Terecht of onterecht kan het Markland College er lang last van hebben. Getalsmatig is het Markland College een factor in de gemeenten Halderberge en Moerdijk. Het is belangrijk die factor naar rato door te vertalen in relaties in de omgeving. Ambitie 11 : Organisatie van het onderwijsproces Het leerproces is sterk aanbodgestuurd, maar een deel van de lessen wordt vraaggestuurd ingevuld. Zowel in het gebouw als in het rooster is er ruimte voor de leerling om te werken vanuit de eigen leervragen. De docent geeft structuur, legt uit en begeleidt de leerling tijdens zijn/haar leerproces. Deze ambitie is een samenvoeging van allerlei aspecten die vooral een richting aangeven. Onder de andere ambities is al veel gezegd over de praktijk van het onderwijs op het Markland College. Het onderwijs verloopt nog behoorlijk aanbodgestuurd en er is ook draagvlak voor een dergelijke aanbodsturing. Het klaslokaal is de overheersende leeromgeving, al is er een verschuiving naar het gebruik van de in de ambities genoemde leeromgevingen. Ambitie 12 : Gezonde bedrijfsvoering De bedrijfsvoering is gebaseerd op respect, vertrouwen in elkaars kwaliteiten, op krachtig management en heldere communicatie. Deze ambitie is nogal intern gericht en is uitgebreid aan de orde geweest in het onderzoek. Voor ouders en leerlingen geldt, dat zij vooral te maken hebben met de docenten als vertegenwoordigers van de organisatie. Ouders en leerlingen merken in de primaire processen binnen de school hoe het gaat met het enthousiasme, de proffesionaliteit, de vakkennis etc. van de docenten. Qua motivatie kan het beter en het is kennelijk lastig om in een grotere organisatie op uiteenlopende manieren in teamverbanden te functioneren. Leerlingen zijn ervaringsdeskundigen als het gaat om de kwaliteit van de docent en geven aan dat ze best willen helpen om feedback te geven. Die cultuur is echter nog niet heel gangbaar op het Markland College. Docenten herkennen zich in hoge mate in stellingen over wat zij de kern van hun lesgeven vinden: het werken met de leerstof, het uitleggen ervan en het gebruiken van verschillende werkvormen en afstemming van de les op de leerlingen. Leerlingen zijn daar ook positief over. In het algemeen kenschetsen docenten de werkdruk op het Markland College als hoog.
Aanbevelingen Tijdens het onderzoek is tussentijds veel gesproken met alle betrokkenen. Er zijn presentaties geweest en er is gepubliceerd over de respons op de vragenlijsten die zijn gebruikt. Het is de bedoeling dat partijen zelf aan de slag gaan met de resultaten uit het onderzoek en op eigen niveau bepalen wat ze willen gaan doen. De onderstaande aanbevelingen vormen daarbij de leidraad. 1. KIES (Leerlekkerland) Het blijkt dat, ondanks het uitgeven van het schoolplan “Leerkracht 08-12”, het niet altijd duidelijk is wat het Markland College wil. Het is belangrijk om deze keuzes duidelijker te maken en te beargumenteren. Expliciteer die keuzes in tijd en in bandbreedte en geef aan wat de consequenties zijn als men ergens voor kiest. Kiezen betekent dat er effect zal zijn op de dagelijkse gang van zaken; men merkt iets van de keuzes die zijn gemaakt. Geëxpliciteerde keuzes gidsen iedereen in de organisatie. Het betekent, dat aan verwachtingen kan worden voldaan en het maakt een einde aan verwarring en onzekerheid. En het ligt voor de hand dat het accent dan komt te liggen op datgene waar onderwijs om draait : Leren leren. Kennis, kunde, de school als ontmoetingsplaats van mensen die wat weten, wat kunnen, ervaring hebben en die dat willen delen, zodat iedereen er veel beter van wordt. Dat lijkt simpeler dan het is en het beste voorbeeld daarvan is de keuze die ouders en leerlingen zelf maken als ze naar het Markland College gaan. Waar kiest men dan voor? Een prestatieschool? Een gezellige school? Een veilige school? Een maatschappelijke school? En wat zijn de consequenties? Ouders en leerlingen gaan bij hun keuze niet over één nacht ijs en het ligt voor de hand dat mensen zeker willen zijn van hun keuzes. 2. VERBIND (Partners in leren) Kiezen kan niet zonder inzicht en argumenten. Het denken en doen binnen het Markland College is sterk gericht op de eigen locatie en hierdoor worden kansen misgelopen om van meerwaarde te zijn voor elkaar. Dat geldt voor locaties en dat geldt ook voor belangengroepen als docenten, leerlingen en ouders. Er is een grote welwillendheid om elkaar van dienst te zijn, maar het Markland College is nog niet in de fase van het samen met leerlingen en ouders school en onderwijs te maken. In de praktijk gaat daardoor veel tijd verloren met het voortdurend ordenen, afbakenen (en discussiëren daarover) van de organisatie door middel van regels, toezicht en sancties. Het Markland College zou, gelet op z’n omgevingsfactoren (redelijk duidelijk voedingsgebied, monopolist), toch eenvoudiger moeten kunnen insteken op gemeenschappelijk belang bij het verzorgen van het gewenste goede onderwijs waarbij iedereen gebaat is. Kiezen en verbinden gaan hand in hand. Als mensen zich herkennen in de keuzes die op hoofdlijnen worden gemaakt , omdat zij verbonden zijn met de afwegingen die zijn gemaakt, zorgt dat voor doorvertaling op eigen niveau. Dit vraagt om ontvankelijkheid voor elkaar en acceptatie van elkaar als gelijkwaardige partners bij het vormgeven van goed onderwijs. En daarna vraagt het om een voortdurend open en opbouwend/constructief overleg. Dus leerlingen en ouders en docenten die oor hebben voor elkaar en in staat zijn om elkaar aan te voelen op de zoektocht naar het beste onderwijs. Daarbij is de bestaande of bekende situatie niet per definitie heilig, want er verandert veel.
3. LEEF en LEER (Basis voor beter) Het is niet per definitie meer zo, dat ouders en leerlingen in de omgeving van het Markland College ook kiezen voor deze school. Ouders denken bewuster na over het belang van onderwijs voor hun kind. Daarbij hebben de scholen in Zevenbergen en Oudenbosch een duidelijk eigen positie. Kiezen en verbinden betekent ook samen duidelijk zijn over leef- en leergemeenschap binnen de school met een gezonde bedrijfsvoering. Bij het investeren in mensen, is het van belang om na te denken over de leer- en leefruimte die nodig is voor leerlingen en docenten. Geef leerlingen en docenten de kans voor deelname aan experimenten en stimuleer en faciliteer goede ideeën van medewerkers en leerlingen. Neem de omgeving mee naar de toekomst en onderneem iets waardoor ook de mensen die nu een andere kant op willen gaan aan hun trekken komen. 4. EFFECT Woorden als LEEF en LEER kunnen uiteraard worden ingewisseld voor andere woorden, maar de strekking is wel duidelijk. Zet in op zaken die snel effect hebben en die een hefboomwerking hebben. Onderwijs gedijt bij gratie van docenten en leerlingen en dan een hele tijd niets en dan de leeromgeving. Het ligt dus voor de hand om juist te investeren in docenten en via docenten in leerlingen. Op deze manier worden mensen ambassadeurs van het denken en doen van het Markland College.
Juli 2009
