Het mag wel wat minder truttig. M e d i a p r o d u c e n t A n n a Vi s s e r. Elektrische auto: de oplossing? Urk wil geen windmolens

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 38 – nr 12/1 – dec/jan – 2009/2010 – prijs € 3,60

Elektrische auto: de oplossing? Urk wil geen windmolens Friesland wil een vierbaansweg

Mediaproducent A n n a Vi s s e r

“Het mag wel wat minder truttig”

6 A n n a Vi s s e r

Milieudefensie Magazine nummer 12/1 dec/jan 2009/2010.

Ze maakt media en is begaan met de wereld. Anna Visser over

Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Beeldredactie: Henk van Dijkhuizen, Brenda Poppenk. Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, J aap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: Roy Tee / HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

2

haar roerige tijd bij Llink, linkse media en biologische appelmoes.

12 Centrale As Er moet een snelweg komen door de Friese Noordelijke Wouden. Laat dat nu net een Nationaal Landschap zijn.

1 8 Wi n d m o l e n s i n Urk De bewoners van Urk zitten absoluut niet te wachten op een windmolenpark. GroenFront vindt dat juist wel een goed idee.

milieudefensie magazine 12/1 – 2009/2010

De feiten Stel, je werkt met materiaal waar iedereen een mening over heeft. Wat zou je doen, als al je e-mails van de afgelopen dertien jaar op het internet circuleren? Dit is wat de Climatic Research Unit (CRU) van de University of East Anglia overkwam. Op een dinsdagochtend hoorden de klimaatwetenschappers dat hun systeem was gehackt. Die vrijdag bleek het een gigantisch probleem: de blogosfeer leek een schoolklas in een ballenbak, gadegeslagen door journalisten en politici over de hele wereld. ‘Climategate’ was geboren en Kopenhagen kon er wel eens door mislukken. Crisis! Kan ik met goed fatsoen verontwaardigd zijn over de diefstal? Ik weet het niet. Slechte zaak, zeker, maar gedwongen transparantie kan soms nodig zijn, onderzoeksjournalistiek is ervoor uitgevonden. Wat uitmaakt is wat daarna gebeurt. Uit de dertien jaar data komt namelijk verrassend weinig schokkends: er is geen

2 2 E l e k t r i s c h e au t o ’ s Het zou allerlei problemen moeten oplossen: de elektrische auto. Maar is dat wel zo?

Ve r d e r 5 IJmeer nog niet gered 1 0 Ko l e n s t r o o m o f d u u r z a m e e n e r g i e ? 1 1 We r e l d b a n k v e r d u u r z a a m t i n v e s t e r i n g e n 1 6 P l at f o r m 2 1 : c r e at i e f r e pa r e r e n 2 8 Opinie: weg met ecolo gisch maso chisme

Rubrieken 4 Berichten 11 Column Bijlo 1 5 L o k a a l : E ko t e l l i n g e n i n A r n h e m 20 Consument - recept 2 2 B r i e v e n - S t e v e n h ag e n 2 3 C o l u m n D i r k m a at 26 Media 3 0 O p r o e p e n e n ag e n da 3 1 H a rt e n Z i e l – Ja n va n A r k e l


commentaar complot. ‘De feiten’ zijn niet verdraaid. Veel van het ‘schandaal’ berust op verkeerde interpretaties. Waar men verder over struikelt, is dat CRU informatie achterhield die gevraagd werd op basis van de Freedom of Information Act. Achterbaks? Waarschijnlijk niet. CRU koopt gegevens van meteorologische instituten. Doorspelen aan derden mag niet, zo laat Gavin Schmidt van CRU weten op hun website realclimate.org. Een belemmerende situatie, die hij nu zichtbaar kan maken. Maar Smidt is de enige van CRU die zich echt mengt in online discussies. George Monbiot, klimaatactivist en auteur, blogde dat de reactie van CRU veel te laat kwam. En waarom was niemand goed voorbereid op telefoontjes van journalisten? Tussen alle klimaatmensen met hun kop in het zand voelde Monbiot zich nog nooit zo alleen. Ik herken daar veel in. Doodzwijgen van overtrokken relletjes gebeurt ook in de milieubeweging. Zelden voel ik me daar prettig bij. Maar het probleem van klimaatwetenschappers is gecompliceerder. Ze worden plots verantwoordelijk gehouden voor politieke, ethische en ideologische keuzes. Mensen verwachten dat ‘de feiten’ die keuzes kunnen bepalen. Dat is slecht voor de wetenschap en we onderbouwen keuzes niet meer met goede argumenten. De CRU zegt eigenlijk: val ons daarmee niet lastig, dat is ons vak niet. Dat kunnen klimaatsceptici zich aantrekken, maar de milieubeweging misschien nog wel meer. Wij zijn de ideologen, maar we gebruiken wetenschappers om onze zaak te onderbouwen. Logisch, maar het schept ook een verplichting, vind ik. Die gebieden moeten we scheiden. Wetenschappers hebben geen idee hoe dit spel te spelen, wij wel. Deze crisis is een kans, maar wel een politieke en ideologische. Wij zouden moeten leren dit soort rellen niet dood te zwijgen. Voor onszelf en voor anderen. Smidt voelt zich namelijk nog veel eenzamer dan Monbiot, denk ik. Annemarie Opmeer

3

Gemeenten slagen er onvoldoende in om hun CO2-uitstoot naar beneden te brengen. Dat blijkt uit de nieuwe cijfers op Klimaatkaart.nl, de website waarop Milieudefensie iedere twee jaar inzichtelijk maakt hoe gemeenten scoren op klimaatbeleid en CO2-uitstoot. Uit de uitstootcijfers van 2005-2007 blijkt dat in een derde van de deelnemende gemeenten de uitstoot niet is gedaald, maar juist is gestegen. Tweederde van alle gemeenten heeft de uitstoot wel verminderd, maar het tempo waarin dat gebeurt is veel te laag om het kabinetsdoel te bereiken van 30 procent uitstootvermindering in 2020, ten opzichte van 1990. Milieudefensie voerde 13 november actie om gemeenten te prikkelen meer te doen. Bij toegangswegen in veertien gemeenten werden trossen met ‘CO2ballonnen’ aan de plaatsnaamborden bevestigd en borden met de tekst ‘Hoe scoort onze gemeente?’ www.klimaatkaart.nl

4

het afslaande verkeer. Verkeersminister Eurlings moet volgend jaar in kaart brengen welke verbindingen in aanmerking komen om supersnelweg te worden. Het CDA zelf denkt aan de verbindingen tussen economische centra zoals Rotterdam, Utrecht, Schiphol

en Eindhoven. De aanleg van supersnelwegen moet betaald worden uit het fonds dat wordt gespekt door de opbrengst van de kilometerheffing die in 2012 moet beginnen. Zo worden de inkomsten van de kilometerheffing teruggegeven aan automobilisten, aldus het CDA.

Vieze vrachtwagens niet geweerd De handhaving in milieuzones is nog altijd onvoldoende. Dat blijkt uit een recente steekproef van Milieudefensie. Milieuzones hebben als doel de lokale luchtkwaliteit te verbeteren door de meest vervuilende vrachtwagens uit

de stadscentra te weren, maar nog altijd is 20 procent van de aangetroffen vrachtwagens te vies. “Die vuile 20 procent stoten samen veel meer fijnstof en stikstofdioxide uit, dan de 80 procent die er wel mag komen”, zegt Meta Meijer

van Milieudefensie. Volgens Meijer moet het slecht naleven van de milieuzones gevolgen hebben voor de modellen die de overheid gebruikt om de luchtkwaliteit te berekenen. “Deze gaan uit van een nalevingspercentage van 90 procent in 2010. Dat is niet meer realistisch, nu blijkt dat veel gemeenten hun handhaving nog steeds niet op orde hebben. De luchtkwaliteit zal dus viezer blijken dan beloofd.”

Vrijwilligers van Milieudefensie controleren vrachtwagens die de milieuzone van Utrecht binnen rijden.

ZAK

Onvoldoende voor gemeenten

Het CDA wil dat er supersnelwegen komen, te betalen uit de opbrengst van de toekomstige kilometerheffing. De regeringspartij denkt aan verbreding van bestaande snelwegen met extra stroken aan weerszijden, waardoor het doorgaande verkeer wordt gescheiden van

Michiel Wijnbergh

A n o u k va n B aa l e n

CDA wil supersnelwegen


Verzet tegen luchthaven Twente natuur en milieu en de verliesgevendheid van de luchthaven tot 2030. Ondanks de protesten bleek een brede meerderheid van de gemeenteraad voorstander van een nieuwe Twentse luchthaven bij Enschede. De drie grootste raadsfracties PvdA, CDA en VVD vinden een doorstart van de Twentse luchthaven van groot belang voor de regionale economie en het creëren van nieuwe banen.

Bij krijgt massale steun Eind november hebben de initiatiefnemers van de petitie Stop de bijensterfte ruim 40 duizend handtekeningen overhandigd aan de vaste Kamercommissie voor LNV. De petitie roept onder meer op een einde te maken aan het gebruik van specifieke soorten insecticiden die verantwoordelijk zouden zijn voor de massale sterfte onder de bijen. Landbouwminister Verburg heeft inmiddels 1 miljoen euro voor driejarig onderzoek naar de oorzaak van de massale bijensterfte vrijgemaakt, maar volgens initiatiefnemer Jaap Mole-

naar kunnen we zo lang niet wachten. “Er staat een nieuwe winter voor de deur met misschien weer 50 procent of meer sterfte onder bijen in sommige delen van Nederland. Internationale experts zijn het er over eens dat de bewuste bestrijdingsmiddelen een belangrijke oorzaak zijn van de bijensterfte, daarom moet het moratorium op het gebruik hiervan onmiddellijk ingaan.” In de petitie pleit men ook voor meer openbaar groen en een professionalisering van de imkerij. www.stopdebijensterfte.nl

IJmeer nog steeds bedreigd Is het IJmeer veilig? Er was geen Kamermeerderheid voor het voorstel van de VVD om nu al een spoor- of autowegverbinding door het IJmeer aan te leggen, tussen Amsterdam en Almere. Maar het gevaar is allerminst geweken, want wel is besloten te onderzoeken of een rendabele IJmeerverbinding mogelijk is. Klaas Breunissen van Milieudefensie denkt dat door deze keuze de bedreigingen voor het IJmeer alleen maar groter zijn geworden. “Ik vrees dat ‘rendabel’ betekent een brug in plaats van een tunnel en naast een OV-verbinding ook nog een snelweg.” Volgens natuur- en milieuorganisaties is de IJmeerverbinding helemaal niet nodig. “Een versterkte Flevolijn over de Hollandse brug is beter. Dan kan de meerderheid van de Almeerders sneller en vaker naar Amsterdam reizen dan over een IJmeerlijn”, zegt Breunissen. “Daarbij is het ook veel goedkoper. Het is teleurstellend dat het kabinet die optie niet gelijkwaardig laat uitwerken.”

Files

Dat er iets aan de ontsluiting van Almere gedaan moet worden, is voor iedereen duidelijk. In Almere wordt wel gewoond, maar niet gewerkt. Dagelijks staan er lange files op de Hollandse brug die Flevoland verbindt met Amsterdam, Schiphol en andere gebieden waar de inwoners van Almere werken. Dit wordt nog veel erger als Almere de komende jaren 60 duizend extra woningen gaat bouwen,


zoals het kabinet graag wil. Ze wil hiermee voorkomen dat het Groene Hart en overige schaarse open ruimte in de Randstad volgebouwd wordt. Wethouder Duivesteijn van Almere gaat hier graag in mee, maar eist wel dat dan geïnvesteerd wordt in een betere ontsluiting van zijn stad. Liefst via een tunnel of brug richting Amsterdam, dwars door het IJmeer. Daarnaast wil hij ook nog eens een deel van die 60 duizend woningen buitendijks bouwen, in het IJmeer dus. Het kabinet sluit deze mogelijkheid niet uit. B r e n d a P o pp e n k

Zo’n tweehonderd mensen demonstreerden tegen de komst van luchthaven Twente op maandagavond 30 november, voorafgaand aan de commissievergadering van de Enschedese gemeenteraad. Onder hen waren veel Duitsers uit de grensplaatsen Nordhorn en Bad Bentheim die op een steenworp afstand liggen van de voormalige vliegbasis Twente. Ze hekelden de verwachte overlast, de schade voor

Natuurgebied

Breunissen is teleurgesteld dat kabinet noch Kamer hebben gekozen voor een open IJmeer. “Het IJmeer is een uniek landschap waar veel mensen van genieten. Het is bovendien een Europees beschermd natuurgebied, dat je niet moet verkleinen of doorsnijden.” Wel laat de ecologische kwaliteit van het IJmeer te wensen over. De afgelopen maanden hebben zowel Almere als het Rijk geroepen dat er een ecologische schaalsprong nodig is, maar veel geld hebben ze hier niet voor over. “Onbegrijpelijk”, zegt Breunissen. “Het IJmeer is nota bene een Natura-2000 gebied. Iedereen is het er over eens dat er flink geïnvesteerd moet worden om de natuurwaarden te behouden en te vergroten. Maar die paar miljoen die nu wordt gereserveerd zijn hiervoor bij lange na niet voldoende.” Freek Kallenberg

5

M e d i a p r o d u c e n t A n n a Vi s s e r

“Dit is een tuttebollenlandje” Visser, mediamaker en voormalig directeur van omroep Llink, over de obstakels. Annemarie Opmeer

J

ong, blond, rode lippen en begaan met de wereld: Anna Visser belichaamde bij haar aantreden als directeur van omroep Llink de nieuwe generatie wereldverbeteraars. Helaas, binnen een half jaar wilde de Raad van Bestuur haar weg hebben. Dat lukte niet. Een paar jaar later, vlak nadat Visser werd opgevolgd door Tanja Lubbers, bleek Llink opnieuw in de problemen: financiële chaos, te weinig leden, te weinig steun. De financiën kwamen op orde, de leden zijn er ook gekomen, maar die steun, die blijft weg. Volgens minister Plasterk voegt Llink te weinig toe. Het is het einde voor Llink als omroep op televisie. Aan de keukentafel van haar huis op de Kop van Zuid in Rotterdam, met een stuk bietjes-chocoladecake, blikt Anna Visser terug. Op Llink, op dierenrechten versus andersglobalisten en op haar eigen leven. En ze blikt vooruit: dit voorjaar publiceert ze een boek en ze heeft plannen voor, jawel, een tv-station op internet.

Mismanagement

“Als ik had gewild dat het anders was gegaan, had ik moeten blijven”, begint Anna Visser. “Dat heb ik niet gedaan en daar heb ik ook geen spijt van.” Toch heeft ze wel een mening over de koers van haar opvolger Tanja Lubbers, die sinds kort ook weer weg is. De slogan ‘de groenste omroep van Nederland’, bijvoorbeeld, dekt volgens Visser de lading 6

niet: “Voor mij is Llink veel meer dan groen.” Kookprogramma McDonalds Kitchen en consumentenprogramma Llinke Soep gingen eruit. “Dat vond ik nou juist programma’s waarmee je je onderscheidt. Er was, en is opnieuw, geen vegetarisch kookprogramma op tv. Of de programma’s van de laatste tijd onderscheidend waren? Ik weet het niet. Maar ik respecteer haar keuzes en heb me er verder niet mee bemoeid.” Behalve toen Llink failliet dreigde te gaan. Want in de media werd gespeculeerd dat dit mismanagement van de voormalige directie was. “Toen wilde ik wel weten hoe het zat. Maar het zou gaan om de voormalig zakelijk directeur. Ik heb nog aangeboden te helpen. Maar dat werd niet zo op prijs gesteld.”

Chef lege dozen

“Het is heel lang geleden”, benadrukt Anna Visser over haar roerige tijd bij Llink. Want ze werkt er al een tijdje niet meer. Maar al snel komen de verhalen. Wat was er ook alweer allemaal aan de hand, begin 2006, bij Llink? Omroep Llink ontstond in 2005 uit een fusie van De Nieuwe Omroep, van Aad van den Heuvel en Walter Etty, en de dierenomroep Nutopia, geleid door Niko Koffeman. Koffeman werd voorzitter van de Raad van Toezicht van Llink. Maar de samenwerking verliep niet vlekkeloos. Het mediabedrijf van de vader van Anna werkte mee aan een Llink-pro-

ductie. Koffeman en een aantal andere leden van de Raad vonden dat een probleem. Die schakelden het Commissariaat van de Media in, dat er geen kwaad in zag. Toch wilde de Raad Anna Visser ontslaan. “Het leek wel een soap”, zegt Visser erover. “Op de dag dat dat zou gebeuren had het personeel, dat mij steunde, het kantoor op slot gedaan. En ik moest thuis blijven, hadden ze bedacht. Want dan konden ze me niet ontslaan.” De kantonrechter besliste dat ze kon blijven. “Later is de hele Raad opgestapt. Eerder hadden ze nog geprobeerd druk op mij uit te oefenen om ook op

“Lekker plat en lekker mekaar kwetsen, want dat is leuk” te stappen. Echt weg hoefde ik niet, want ik was zo leuk naar buiten toe, maar dan moest ik afstand doen van m’n directeurschap en chef lege dozen worden ofzo.” Dus niet. Anna ging gewoon aan de slag. “Toen zat ik daar en iedereen was blij, maar ik kon niet meer. Ik heb zes weken ziek thuis gezeten. Het is een behoorlijk traumatische ervaring geweest. Daarna heb ik er nog twee jaar met veel plezier gewerkt en in 2008 in alle vrijheid de keuze gemaakt om weg te gaan.”

Leuke dierenvrienden

Was het eigenlijk een ideologisch conflict tussen andersglobalisten en dierenliefhebbers? “Ja, de scheidslijn tussen mensen die het oneens waren, liep


F r e e k va n A s p e r e n / K i ppa / A N P

Hoe moeilijk is het om tv over duurzaamheid te maken? Anna


7

wel precies daar. Ik maakte niet de programma’s die de dierenliefhebbers wilden, hoewel zij iets anders zullen zeggen. Het was in ieder geval niet de bedoeling dat we grapjes maakten over PETA of over de Stichting Aap. Dan was het echt gedonder. Maar dat deden we wel.” Functionele grapjes? “Ja, om een gesprek op gang te brengen. Maar ook wel om wat te provoceren. Want ik vind dat ze zich enorm serieus nemen. Je mag best om jezelf lachen. Als je iets met dieren doet waar zij tegen zijn, dan snap ik best dat je je behoorlijk geïntimideerd kan voelen. Het kon soms wel grimmig zijn. Maar ik begrijp het wel, ze werken met

“Ik had niet moeten stoppen met De Milieuridders”

een overtuiging. Dus in zoverre is er niet zo’n groot verschil met mensen met andere overtuigingen in de wereld, zoals streng gelovige mensen.” Generaliseren wil ze niet, want ze kent ook leuke dierenvrienden. “Zoals Lisette Kreischer, van het kookboek Veggie in Pumps. Enorm leuke meid en niet snel beledigd.” De dierenvrienden uit de Raad ziet ze niet meer, maar ze zou ze inmiddels gewoon gedag kunnen zeggen. “Marianne Thieme, die zat ook in de Raad, heb ik nog gemaild om haar te feliciteren toen ze in de Kamer kwam. De rest zou me ook niet zo uitmaken. Behalve Niko Koffeman, hij is de enige die ik echt nooit meer hoef te zien.”

Netcoördinator

Ondertussen had de netcoördinator een veel grotere invloed op het voortbestaan van Llink. “Er zijn goeie programma’s verdwenen omdat de netcoördinator daar niks aan vond. Die kan een programma dan om half een ‘s nachts plaatsen. Of helemaal niet plaatsen en dan krijg je er geen geld voor. De netcoördinator bepaalt wie er wat op welk tijdstip gaat maken. Die invloed gaat vrij ver. Maar ja, sinds dit model is ingevoerd zijn de kijkcijfers van de publie8

ke omroep enorm gestegen. Dat zal allemaal best, maar qua profilering werd het voor ons als kleine omroep enorm lastig.” Welk programma had eigenlijk niet moeten sneuvelen? “Ik vraag me nu af of ik had moeten stoppen met De Milieuridders, waarin Rob Munz en Paul Jan van de Wint op absurdistische wijze milieuproblemen behandelen. Om dat programma was een hoop heisa. Veel maatschappelijke organisaties vonden het echt niet kunnen. We kregen boze brieven en op onze Raad werd druk uitgeoefend. Maar De Milieuridders was wel wat ik voor ogen had met Llink. Het moest inhoudelijk en journalistiek gezien beter hoor, maar toch. Op sommige momenten had ik m’n poot gewoon stijf moeten houden en moeten zeggen: dit is wat we willen maken.” “We zaten in een spagaat tussen de harde kern en een breed publiek. Sommigen verwachtten dat er met Llink een soort Tegenlicht bijkwam, met degelijke documentaires. Die worden dan niet blij als je met De Milieuridders aankomt. Dat leverde interessante discussies op, ook intern. Zeker toen we Llink op Reis gingen maken. Mensen zeiden: dat is toch niet Llink! Alle netcoördinatoren vinden vervolgens dat je beter samen met een andere omroep een glossy reisprogramma kunt maken met een klein stukje over duurzaamheid, dan iets donkergroens. Nog een voorbeeld: Aanpakken en Wegwezen. Mij leek het leuk een programma te maken over mensen die vertrekken om hun idealen te gaan verwezenlijken. Maar de netcoördinator heeft dan liever dat je iets gaat maken als Ik Vertrek van de TROS met twee afleveringen met idealisten. Dan dacht ik: ja maar dat is er al! Je wordt gedwongen om samen te werken en vervolgens ben je niet onderscheidend genoeg. Als ze van je af willen, zoeken ze wel iets.”

Linkse media

De huidige media wordt vaak een links, elitair bolwerk genoemd. Vindt Visser dat ook? “Op televisiegebied juist niet. Ik vind het allemaal nogal plat en rechts. Het klinkt lullig, maar met Llink eruit en Wakker Nederland en PWNED erin is de publieke omroep een goede afspiegeling geworden van ons leuke Nederland. Lekker plat en lekker mekaar kwetsen,

want dat is leuk. Of neem Pauw en Witteman, dat is dan te links. Maar Geert Wilders wil niet langskomen want hij vindt het een kutprogramma. Men is wel eens gaan tellen bij zo’n praatprogramma. Bleken er meer rechts geörienteerde gasten te zijn geweest dan links. Dus het is gewoon een beeld. Ik denk wel dat de meeste journalisten naar links neigen. Maar als goede journalist ben je geïnteresseerd in iemands verhaal. Dat betekent niet dat het stuk dat je maakt links is.” En de ‘duurzaamheidshoek’ van de tijdschriften? “Tsja. Het is vaak van dat zouteloze koffietafelspul. Brede doelgroep, lekker makkelijk hapslikweg. Nederland is wel een tuttebollenlandje.”

Truttig

Pakt de milieubeweging het wel goed aan? “Ik vind dat Greenpeace het goed doet. Komt ook wel doordat Liesbeth van Tongeren hun gezicht is. Ik vond die actie van Milieudefensie met de biologische appelmoes ook geweldig. (‘De bestelling’, 2001, red.) Als er 50 duizend bestellingen waren, zou Hak het gaan maken. Op zo’n manier kun je die kipeidiscussie doorbreken van of je pas biologische pastasaus maakt als de consu-

“De milieubeweging is soms wat te netjes”

ment erom vraagt, of andersom. Man, je bent verdomme Unilever, je hebt daar een verantwoordelijkheid te nemen! Hetzelfde geldt voor supermarkten. Ben je wel eens in de Delhaize in België geweest, of de Zwitserse Coöp? Een gigantisch biologisch assortiment. Iemand moet zoiets doorbreken. Dat kan als milieubeweging met zo’n appelmoesactie of met stickers plakken op fout vlees of guerilla gardening of andere burgerlijke ongehoorzaamheid. Ik vind de milieubeweging soms een beetje te netjes worden. Het hoeft niet per se radicaler, maar minder truttig mag wel. Iedereen is zo bang als linkse herrieschoppers te worden gezien. Ze hebben de vertaalslag goed gemaakt naar het grote publiek, maar het ludieke, scherpe


mag wel terug. Van dat linkse-kerkimago kom je toch niet af. Ik weet ook niet of dat zo erg is. Ik denk dat mensen op een gegeven moment vinden dat het weer ergens over mag gaan en dat ze weer ergens tegen mogen zijn. Dus misschien komt het vanzelf wel weer goed. Wie weet is het straks wel weer fijn om bij de linkse kerk te horen.”

“Straks is het weer fijn om bij de linkse kerk te horen”

Naar de top

Ondertussen is Anna Visser erg blij dat ze eigen baas is. “Op 8 maart komt mijn boek over emancipatie uit: Nieuwe Vrouwen . Het gaat over dingen waar ik zelf tegenaan liep. De wereld verbeteren? Hoe dan? Want ik heb kinderen en een baan... Ik

heb jarenlang als moeder van kleine kinderen fulltime gewerkt, maar er bleef iets knagen. Vrouwen als Heleen Mees vinden dat niet grappig, toch denk ik dat emancipatie niet gaat over fulltime werken of topfuncties, maar over keuzevrijheid om je leven

in te richten. Wil je naar de top? Nou hartstikke goed! Hoe kun je dat faciliteren. Maar ík merk weer hoe fijn het is dat ik tijd heb om te koken.” Blijft ze mediamaken? “Ja, een tv-station op internet. Daar zijn we begonnen met Llink en nu ga ik het opnieuw doen. Het is geweldig dat Wikipedia en YouTube bestaan, maar journalistiek en programmamaken is een vak, daar zetten we professionals op. Ik denk overigens wel dat televisie blijft bestaan. Mensen willen soms gewoon hangen op de bank en vermaakt worden. Maar ook wij overwegen soms om de kabel op te zeggen. Vooral vanwege de kinderen, het is telkens zo’n strijd.” n

A dv e rt e n t i e s

Ruparo

verzorgt ontwerp en uitvoering van Websites Tijdschriften Huisstijlen A ffiches Boekomslagen Folders Rapporten Logo’s Restylingen Geboortekaartjes Visitekaartjes Brochures Flashmovies Mai lings Boeken Websites Huisstijlen Affiches Covers Folders Ra pporten Logo’s Restylingen Geboortekaartjes Briefpapier Br ochures Flashmovies Mailings Boeken Websites Tijdschrifte n Huisstijlen Affiches Boekomslagen Folders Rapporten Log o’s Restylingen Geboortekaartjes Visitekaartjes Brochures F

tel.: 0111-643307 / fax: 0111-644084 Tuin 12, 4307 CH Oosterland [email protected] / www.cadex.nl

www.ruparo.nl

Unieke Vakantiehuizen

DE NIEUWE KEUKEN … in Nederland en Europa

Meer dan 80.000 aanbiedingen! Zie:

www.vakantiewoning-zoeken.nl www.rookvrijevakantiehuizen.nl www.nederland-vakantie.nu

Tel. 036 - 549 93 90

081-6 A-vakanties adv MDM 93x64 fc.indd 1

Natuurlijke materialen, energiezuinige apparatuur, oerdegelijk vakmanschap. Ontworpen en uitgevoerd volgens uw eigen wensen. Tel. (0343) 755 006 [email protected] www.natuurkeukens.nl

PMS 362

09-10-2009 13:55:04

… NATUURLIJK MOOI

Nederland kolenstroomland Met de aankoop van een groot deel van het Duitse hoogspanningsnet bereidt Nederland zich voor op een rol als kolenstroomleverancier voor Europa. Maar wilden wij niet overschakelen op een duurzame energieproductie? T j i t s k e Yp m a

lingen met lede ogen aan. De wet Voorrang voor Duurzaam, die stelt dat duurzame, vaak kleinschalig en lokaal, opgewekte energie voorrang krijgt op het net, heeft alleen effect wanneer er file ontstaat op het stroomnet. Dat betekent immers dat de kolen- en gascentrales een tandje lager moeten draaien, wat de kostprijs verhoogt en het prijsverschil tussen groene en gangbare elektriciteit kleiner maakt. Maar met de uitbreiding van het

stroomnet is de kans op file gering. Bovendien: wie durft de elektriciteitscentrales als ze eenmaal gebouwd zijn en hun afzet geregeld is, nog stil te leggen ten behoeve van duurzame energie?

Norm

De Tweede Kamer zag de bui al hangen en nam daarom op 3 november een motie van GroenLinks aan om een CO2-plafond voor stroomproductie in te stellen. Er zou een maximum moeten komen

van 350 gram CO2 per kWh geproduceerde stroom. De CO2-norm komt naast de CO2-emissiehandel, omdat die tot nu toe nog niet leidt tot een duurzame stroomproductie. Momenteel liggen de uitstootplafonds zo hoog, dat de kosten er nauwelijks toe doen. Het Nederlandse kabinet is opgedragen een voorstel te doen om de CO2-norm in Europa aan te kaarten. Of dit veel zal veranderen, is de vraag. Met de grote investeringen in nieuwe infrastructuur en experimenten voor CO2-opslag, noodzakelijk om met al deze nieuwe kolencentrales aan de klimaatnormen te voldoen, lijken alle pijlen al gericht op grootschalige gasen kolencentrales. Het is nu wachten op een reactie van de minister, en mogelijk brengt Kopenhagen nog een tegengeluid. n

G u i d o B e n s c h o p / HH

D

e komende jaren bouwt een aantal multinationale energiebedrijven als Eon, Electrabel, Vattenfall en RWE nieuwe gas- of kolengestookte elektriciteitscentrales in ons land. Door de lange kustlijn zijn koelwater en aanvoerhavens voor kolen immers ruim voorhanden. De stroomcapaciteit in Nederland stijgt door de nieuwe centrales de komende tien jaar met 70 procent. Tegelijkertijd neemt de binnenlandse vraag naar elektriciteit in die periode maar met 20 procent toe. Nederland wordt daarmee van stroomimporteur, stroomexporteur. Om al deze stroom te kunnen exporteren investeert de Nederlandse netbeheerder TenneT fors in de uitbreiding van het hoogspanningsnet en in nieuwe grensverbindingen naar Scandinavië en Engeland. De realisatie van nieuwe verbindingen en verzwaring van bestaande netwerken kost de komende vijf tot zeven jaar tenminste 3 miljard euro. Daarnaast kocht TenneT vorige maand voor 1 miljard euro veertig procent van het Duitse hoogspanningsnet. Waarmee het hoogspanningsnet van dit staatsbedrijf vervijfvoudigde. De overname van het Duitse net moet worden terugverdiend door verhoging van de vastrecht-tarieven in Nederland en de veiling van transportcapaciteit in het buitenland, zo licht een woordvoerder toe. De Nederlandse consument betaalt dus mee aan het ongebreidelde transport van kolenstroom naar Duitsland.

File

Voorstanders van duurzame energie zien deze ontwikke10


De Wereldbank stopt voorlopig met investeringen in palmolieprojecten. Ook gaat ze haar investeringen in de soja en cacao-industrie onderzoeken. Annemarie Opmeer

A

Op de Ronde Tafel voor anleiding is een Duurzame Palmolie in Kuvernietigend intern ala Lumpur maakte het IFC onderzoek naar de bekend het onderzoek uit te investeringen van de Intergaan breiden. Ze gaat niet national Finance Corporaalleen de gehele keten van de tion (IFC), onderdeel van de wereldwijde Wereldbank. palmolieinOnderwerp Policy, practice, pride dustrie bevan het and prejudice Review of legal, environmental and social kijken, met onderzoek practices of oil palm plantation companies of the Wilmar Group in Sambas District, een focus op waren invesWest Kalimantan (Indonesia) Indonesië. teringen in Ook heeft de palmoliede IFC vergigant klaard dat ze Wilmar Invan plan is ternational. haar onderDe onderzoek uit te zoekers conbreiden naar cludeerden de sojadat Wilmar industrie, zich schuldig met een maakte aan focus op Zuid-Amerika en grootschalige ontbossing en de cacao-industrie, met een de rechten van plaatselijke focus op Afrika. De duur van bewoners niet respecteerde. het onderzoek zal daarmee Als reactie op het onderzoek achttien maanden worden. kondigde de Wereldbank “Onze aandeelhouders september jl. aan geen leninmoedigen ons aan om onze gen meer te verstrekken aan grenzen te verleggen, ook als oliepalmprojecten. Tenmindat betekent dat we investeste, totdat een uitgebreider onderzoek naar de palmoliein- ringen doen die minder opdustrie afgerond is. Dit zou zes brengen”, aldus Jyrki Koskelo, vice-president van IFC. “Dit maanden gaan duren. is een van de redenen dat Milieudefensie publiceerde we nu naar de moeilijkere in 2007 samen met Lembaga gebieden toe werken. Onze Gemawan en Kontak Rakyat rol is om maximale impact Borneo het Wilmar Rapport te hebben op ontwikkeling, over misstanden op plantages niet om maximale opbrengst in Sambas. Dit rapport was voor onze aandeelhouders te de basis voor een collectieve creëren.” klacht bij de IFC. A joint publication of Milieudefensie (Friends of the Earth Netherlands), Lembaga Gemawan and KONTAK Rakyat Borneo July 2007


Gebakken broeikasgas Opeens gaat de aarde volgens velen niet meer naar de kloten. Het valt allemaal heel erg mee met die opwarming, de cijfers zijn door wetenschappers gemanipuleerd, om hun eigen wetenschapje in stand te houden. Ze zeiden het toch altijd al, die sceptici, het milieu, dat is voor linkse mensen die niks beters te doen hebben. Nee, die wetenschappers, allemaal zakkenvullers zijn het, ze vullen hun zakken met onze angst. Gebakken broeikasgassen, dat is alles wat ze produceren. Opeens hoor ik een enorme opluchting om me heen. “Zie je wel”, zeggen ze, “die Al Gore zat ook maar wat te eikelen, hij was geen vicepresident meer, hij verveelde zich, en toen is hij ons maar bang gaan maken. Want voordat die man die film maakte was er niks met dat hele milieu aan de hand. Ze kunnen weer onbelemmerd uitstoten, vinden ze. En in zo’n klimaat moet Kopenhagen

michiel wijnbergh

Geen geld voor palmolie

vincent bijlo een succes worden. De mens praat graag zijn eigen slechte handelen goed. Als je veel rookt, en op een dag zou iemand beweren dat de cijfers over het verband tussen roken en longkanker en hart- en vaatziekten niet kloppen, blijf je dan lekker doorpaffen? Veel mensen wel denk ik. Als je te dik bent en op een dag blijkt dat er gerotzooid is met cijfers over het verband tussen dik zijn en allerlei ziektes, blijf je dan doorvreten? Ja, de meeste mensen wel. Mensen zoeken altijd excuses om hun gedrag niet te hoeven veranderen. En juist daarom is er een klimaatverdrag nodig. Power, dat moeten we hebben, opgelegde maatregelen, niks zelfregulering, nee, actie! Kijk, het kan zijn dat er gerotzooid is met cijfers, natuurlijk, overal waar geld of roem te halen is, wordt wel eens gerotzooid met cijfers, maar dat is nog geen reden om net te doen of de mens geen enorme bende van de wereld heeft gemaakt. Als er geen akkoord komt, in Kopenhagen, las ik laatst, zal de temperatuur op aarde 6 graden stijgen. Dat hoeft niet waar te zijn, kan ook 5 zijn, of 4, maar even los van de cijfers, we zijn de zaak toch aan het verkloten, of niet, sceptici? We hebben toch een oceaan vol plastic? We hebben toch zeeën waar bijna geen vis meer inzit? We hebben toch lucht die op sommige plaatsen zo vuil is dat er geen ramen open mogen? Of komt dat soms door veranderingen in de atmosfeer waar wij toch niets aan kunnen doen? Hou toch op, mens, neem je verantwoordelijkheid, geef nou eens toe dat het zo niet langer kan. Waarom kunnen er binnen de kortste keren afspraken worden gemaakt over een reddingsplan voor de wereldeconomie en niet over een reddingsplan voor de wereld. Als Kopenhagen mislukt dan koop ik een hummer, dan moeten ze het zelf maar weten. Vincent Bijlo

11

Streep door nationaal landschap Friesland wil een vierbaans autoweg aanleggen, dwars door nationaal landschap de Noordelijke Friese Wouden. Landelijke en lokale milieuorganisaties komen in verzet. Freek Kallenberg

“W

aar wij in Nederland erg slecht in zijn, is om een gebied een beschermde status te geven en er vervolgens met onze poten van af te blijven.” 12

Stoere taal van het PvdA-Kamerlid Roos Vermeij tijdens een door Milieudefensie georganiseerde protestbijeenkomst in 2007. Vermeij ging hier in op de vraag van Hinke Groothof van de Stichting It Griene Erfgoed die zich verzet tegen de

plannen voor de aanleg van een vierbaans autoweg tussen Dokkum en Nijega, dwars door nationaal landschap de Noordelijke Friese Wouden. Zij vroeg het PvdA-Kamerlid of de aanleg van deze ‘Centrale As’ niet in strijd is met het Rijksbeleid voor nationale landschappen. Vermeij vond van wel. Nationale Landschappen zijn door het Rijk aangewezen als de visitekaartjes van Nederland. Het zijn unieke cultuurlandschappen die zoveel mogelijk intact moeten blijven. Bouwen mag, maar alleen als dit de kwaliteit van het landschap niet aantast, maar versterkt. Een vierbaans autoweg doet dit


It Griene Erfgoed / Milieudefensie

De strokenverkaveling met een kenmerkende verhouding van lengte en breedte, gecombineerd met de aanwezigheid van elzensingels en dijkwallen op de perceelsranden, zijn kenmerkend voor de Noordelijke Friese Wouden.

niet. Daarover bestond destijds bij Vermeij geen twijfel. Na een werkbezoek aan de regio in februari 2008 is de PvdA Tweede Kamerfractie echter van mening veranderd. De weg is een “meerwaarde” voor het gebied, meent PvdA-Kamerlid Lutz Jacobi na haar bezoek. De veiligheid op de weg neemt toe en de leefbaarheid in de dorpen verbetert. Wat de inpassing in het landschap betreft “is alles út ‘e kast helle”, aldus Jacobi. Ook minister Cramer laat na een werkbezoek haar aanvankelijke twijfels varen en is “voorzichtig positief ” over de weg, “mits deze goed wordt ingepast in het landschap”.

Koppig

Naar de reden van deze plotselinge ommezwaai is het gissen. Duidelijk is wel dat de toenmalige PvdA-gedeputeerde voor de provincie Friesland, Anita Andriessen, een hartig woordje met de PvdA Tweede Kamerfractie heeft gewisseld. In een uitzending van het VPRO-

programma Landroof liet ze destijds al weten dat als het Rijk de provincie verbiedt de weg aan te leggen, ze de beschermde status van het gebied gewoon intrekt. “Misschien een beetje Fries gedrag, misschien een beetje koppig gedrag, maar het kan niet zo zijn dat er in een gebied niet meer mag worden gebouwd”, aldus Andriessen destijds. Cramer en de PvdA-fractie bleken gevoelig voor deze Friese koppigheid. Officieel liet Cramer weten dat de aanleg van de autoweg al door haar voorganger op VROM, Sybilla Dekker, was goedgekeurd. Het zou van slecht bestuur getuigen als een nieuwe minister deze toezegging weer introk. “Het getuigt ook van slecht bestuur als je je niet houdt aan je eigen beleid”, zegt Klaas Breunissen, woordvoerder ruimte en landschap van Milieudefensie. “Die nationale landschappen zijn er niet voor niks. Het zijn unieke landschappen waarvan is gezegd dat we ze willen behouden en versterken. De aanleg van grootschalige infrastructuur in nationale landschappen is verboden. Cramer moet daarom ingrijpen. De nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening biedt de minister ook de mogelijkheid om een provinciebestuur aanwijzingen te geven of te overrulen. Dat moet in dit geval gebeuren. Dat hebben wij ook in een brief aan haar gevraagd.” Cramer bleef echter bij haar standpunt dat de weg al was toegezegd. Daarom ging Milieudefensie begin dit jaar samen met It Fryske Geâ, It Griene Erfgoed, de Friese Milieufederatie, Natuurmonumenten en een aantal andere milieu- en bewonersorganisaties in beroep bij de Raad van State. De staatsraad wilde niet oordelen, want vond dat de organisaties eerst bij de minister een bezwaarschrift moesten indienen tegen haar besluit om niet in te grijpen. Met een nieuwe toelichting van de minister kunnen de milieuorganisaties weer bij de Raad van State terugkomen. “Voor ons is het ook een testcase rond het beleid voor nationale landschappen”, zegt Breunissen. “Als het Rijk dit


soort grootschalige ingrepen in het landschap toelaat, kunnen we de bescherming van nationale landschappen verder wel vergeten.” Toch is de kans dat Cramer alsnog ingrijpt klein. Volgens Patricia Linhard, de huidige woordvoerder van de PvdA Tweede Kamerfractie, hoeft dat ook helemaal niet. “Het gaat hier om een provinciale weg, daar heeft het Rijk in principe niets over te zeggen.” Voor het argument dat de weg het landschap ingrijpend aantast en dus in strijd is met het nationaal belang is zij niet gevoelig. “Ik heb begrepen dat de weg mooi wordt ingepast in het landschap. Als een meerderheid van het Friese parlement voor de weg is, en de democratische weg is bewandeld, kan deze er gewoon komen.”

Onveilig

Maar waarom wil de provincie Friesland zo graag een vierbaans autoweg tussen Dokkum en Nijega? “Dat is ook voor ons

13

volstrekt onduidelijk”, zegt Marjan Vroom van Stichting It Griene Erfgoed. “De provincie denkt dat de weg de belabberde economie in Noordoost Friesland een flinke impuls zal geven. Vooral in het stadje Dokkum verwacht men veel van deze nieuwe weg. Ze zien het spookbeeld van een krimpende bevolking en wegtrekkende bedrijven. Een vierbaansweg moet dit veranderen.” Uit onderzoek van de provincie zelf blijkt echter dat de weg geen nieuwe bedrijven aan zal trekken. De kans bestaat zelfs dat de bedrijven juist vertrekken. Vroom: “Dokkummers zijn met de nieuwe weg immers veel sneller in Leeuwarden. Die gaan lekker daar winkelen of werken. Het bedrijfsleven zal hen volgen.” Een meerderheid van ondernemers in de regio zit niet op deze weg te wachten, blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Ondernemers langs de huidige N356 zijn bang dat ze straks veel slechter bereikbaar zijn. Ook rijden veel klanten straks met 100 kilometer per uur over de nieuwe weg aan hun neus voorbij. “Het provinciebestuur zegt nu dat economische ontwikkeling nooit een doel is geweest”, zegt Arnoud de Vries van de Friese Milieufederatie. “De weg moet de veiligheid en de leefbaarheid in het gebied vergroten”. Over de noodzaak hiervan bestaat ook bij milieuorganisaties geen twijfel. Het is voor iedereen duidelijk dat er iets moet gebeuren aan de bestaande verkeerssituatie. De huidige verbindingsweg gaat dwars door de dorpen Burgum en Damwoude. “Dit zorgt voor veel geluidsoverlast en onveilige situaties”, zegt Marjan Vroom. “Vooral de spoorwegovergangen zijn een gevaar. Daar vallen zelfs doden. Niet voor niks bestaan er al jaren plannen om de overgangen te ondertunnelen. Maar deze zijn

telkens uitgesteld omdat men deze weg wil aanleggen.” Volgens De Vries kunnen de knelpunten echter prima worden opgeheven zonder de aanleg van een vierbaans autoweg. De milieuorganisaties hebben een alterna-

“We moeten iedereen duidelijk maken dat het nog geen gelopen race is” tief plan ontwikkeld voor een tweebaansweg die wel om Burgum en Damwoude heen gaat, maar verder voor driekwart gebruik maakt van bestaande wegen. De Vries: “Nergens meer stoplichten, spoorwegovergangen of een brug. Overal veilige kruispunten en met 80 kilometer per uur doorrijden tussen Dokkum en Nijenga. De reistijd wordt gehalveerd vergeleken met de huidige situatie. OK, volgens TNO is de vierbaansweg twee minuten sneller. Maar moet je daarvoor dit prachtige landschap verpesten?”

Leefbaarheid

Bovendien is het de vraag of de Centrale As de leefbaarheid en bereikbaarheid in het gebied wel vergroot. “De vierbaansweg veroorzaakt weer nieuwe knelpunten voor het landbouwverkeer, fietsers en voetgangers”, zegt De Vries. “Degene die het hele traject van Dokkum naar Nijega of Leeuwarden aflegt, zal daar niet veel van merken, maar de bewoners van het gebied waar de weg doorheen komt, zullen vaak om moeten rijden.” Het grootste deel van het verkeer in de re-

gio van de Centrale As is lokaal verkeer. Omdat er maar zes aansluitingen komen tussen de lokale wegen en de autoweg zal de lokale bevolking vaak de oude wegen moeten gebruiken. De Vries: “Om bij de scholen en winkels te komen blijven de streekbewoners de bestaande wegen gebruiken. Over de nieuwe vierbaansweg zal veel minder verkeer rijden dan nu over de N356, het wordt erg stil op de Centrale As.” De onvrede over de aanleg van de weg is daarom groot. “Maar de provincie doet net alsof de weg al een voldongen feit is”, zegt Marjan Vroom. “De eerste huizen zijn al gesloopt en men zegt volgend jaar al te gaan bouwen. Daarom denken veel mensen dat er niks meer aan te doen is.” Dat is er wel. Dit jaar nog presenteert de provincie het Provinciaal Inpassingsplan. Bewoners en belangenorganisaties hebben vervolgens zes weken de tijd om bezwaren tegen dit provinciale bestemmingsplan in te dienen. Milieudefensie roept in die weken via advertenties, mailingen en een bustour mensen op hieraan massaal gehoor te geven. De lokale milieu- en bewonersorganisaties zijn blij met de actie. Vroom: “We moeten iedereen duidelijk maken dat het nog geen gelopen race is.” Over de kans op succes zijn zowel Vroom als De Vries optimistisch. Bovendien biedt de economische crisis volgens hen nieuwe kansen. De Vries: “De weg gaat minstens 235 miljoen euro kosten. Gemeenten moeten hieraan bijdragen en bovendien de aanpassingen aan hun lokale wegennet zelf betalen. Terwijl ze nu al moeten bezuinigen. Een aantal gemeenten is vrijwel failliet. Als mensen doorkrijgen dat gemeenten moeten bezuinigen op sociale en culturele voorzieningen, maar wel miljoenen in de weg pompen neemt het draagvlak voor die weg vanzelf af.” n

A dv e rt e n t i e

De Postcode Loterij helpt! Milieudefensie is al sinds 1996 partner van de Nationale Postcode Loterij, de grootste goede doelen loterij van Nederland. Met steun van de deelnemers Foto: zilveren maan, Lars Soerink/FN

van de Postcode Loterij zet Milieudefensie zich in voor het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat. Voor € 9,75 per lot speelt u al mee. Meld u aan via 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

L okale actie

Samen durf je meer

Samenwerken

Aaldering omschrijft Milieudefensie Arnhem als een flexibele, enthousiaste en gemotiveerde club mensen. “We werken graag samen met andere lokale groene organisaties, zoals bijvoorbeeld de Partij voor de Dieren, WNF en Greenpeace. Daarmee staan we sterker”,

Samenwerken en niet het wiel opnieuw uitvinden, dat is het credo van Milieudefensie Arnhem. “Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde.” Ronella Bleijenburg

Milieudefensie

M

ilieudefensie Arnhem was met 23 supermarkten een van de lokale afdelingen die in de meeste supermarkten de schappen afspeurde naar biologische en fairtrade producten. Vorig jaar nog telde de afdeling vier supermarkten tijdens de landelijke Eko-tellingen. De grote toename is vooral te danken aan de inzet van Marylou Aaldering. “Ik vind het een goede boodschap richting supermarkten dat zij meer biologische en fairtrade producten moeten opnemen in het assortiment”, verklaart zij haar enthousiasme. “Ik verwachtte veel terughoudendheid bij de winkeliers, maar het tegendeel bleek waar. Zij krijgen weer even een overzicht van wat er allemaal aan biologische producten in de schappen ligt. Soms valt het ze mee, soms tegen. Met die uitslag kunnen ze aan de slag.” Daarnaast vindt Aaldering het geen goede vergelijking als je in slechts een aantal supermarkten Eko-tellingen uitvoert. “Hoe meer winkels en hoe meer filialen van een bepaalde keten je met elkaar vergelijkt, hoe representatiever de uitslag. Daar kunnen consumenten en winkeliers echt wat mee.”

Marylou Aaldering (gehurkt) en Nicole Klein Middelink van Milieudefensie Arnhem tellen eko-producten.

vertelt Aaldering. “Samen durf je meer, samen weet je meer en samen bereik je een grotere doelgroep, want iedereen heeft zijn eigen achterban. We strijden allemaal voor een betere wereld en uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde. Waarom dan niet gezamenlijk in actie komen en mensen aanspreken? In Arnhem maken we heel nadrukkelijk


gebruik van elkaars netwerk, elkaars actiemateriaal en ook van elkaars mankracht als dat nodig is. Waarom zouden we het wiel opnieuw gaan uitvinden?”

Kwaliteit

In juni heeft de lokale Milieudefensie-afdeling een Beleefmanifestatie georganiseerd om het uiterwaar-

dengebied Meinerswijk/ Stadsblokken in Arnhem te redden. Delen van het natuurgebied zijn in handen van projectontwikkelaar Phanos die daar wil bouwen. De gemeente organiseerde een groot burgerparticipatieproces rondom de invulling van het gebied. Inmiddels is dit afgerond en het is de bedoeling dat de gemeenteraad een besluit neemt. “Wij hopen dat de gemeenteraad de uitkomst van het burgerparticpatieproces volgt en kiest voor een groen Meinerswijk/ Stadsblokken.” Op zaterdag 28 november stond Arnhem in het teken van de Klimaattop in Kopenhagen. In het centrum stonden vier kramen waar alle lokale groene groepen gezamenlijk het Kopenhagen-verhaal uitlegden aan voorbijgangers. Voor de kinderen was er een speciale Pinguïnquiz met vragen over het klimaat. Het kind dat de meeste pinguïnkeutels (pepernoten) had verdiend, kreeg een cadeautje. “Het is niet altijd even makkelijk om met kinderen te praten over klimaatverandering, maar als je hen aanspreekt bereik je de ouders indirect ook”, zegt Aaldering. “Over het algemeen reageren mensen op straat toch best positief als je ze aanspreekt. Ik vind vooral de kwaliteit van de gesprekken belangrijk, niet het aantal. Een goed gesprek geeft beide partijen een goed gevoel. Ik word daar enthousiast van. Opgeven is altijd verliezen.” n

15

Weg met wegwerp Repareren moet een beweging worden, zo vindt Platform 21. “De relatie tussen product en gebruiker raakt zoek in de overvloed die ons omspoelt. Repareren kan die relatie herstellen.”

Station Zuid, hart van de Amsterdamse Zuidas, is omgeven door hemelbestormende kantoren, stuurse flats en een razende rondweg. Veel dynamiek, weinig samenleving. ING Vastgoed, de gemeente Amsterdam en Dutch Platform for Design and Fashion Premsela, drie partijen in dit stedelijke ontwikkelingsgebied, besloten dat hier naast het bedrijfsleven ook cultuur wortel moest gaan schieten. Men dacht aan een designmuseum; als kraamkamer werd Platform21 in het leven geroepen. Het Platformteam zette onmiddellijk een eigenzinnige koers uit. Artistiek directeur Joanna van der Zanden: “We wilden ons niet bezig houden met zaken die zich al bewezen hadden, dan krijg je een Kalverstraat van de cultuur. Geen witte muren en sokkels, maar een publiek laboratorium waar professionals en amateurs, studenten en

buurtbewoners ontwerpideeën uitwisselen en uitproberen. Een mix van werkplaats, tentoonstelling en ontmoeting. We werken thematisch, en die thema’s zijn altijd werkwoorden.”

Manifest

Zoals ‘repareren’, een inspirerend voorbeeld uit de reeks van meer dan zestien tentoonstellingen die Platform21 in 3,5 jaar organiseerde, en waarmee het 100 duizend bezoekers trok. Van der Zanden: “De relatie tussen product en gebruiker raakt zoek in de overvloed die ons omringt. Wij denken dat aandacht en respect voor het product zich herstellen als mensen weer betrokken raken bij het maakproces. Repareren heeft dat sterk in zich. Het belichaamt een verhaal: waarom repareer je iets, wat betekent die trui, die stoel voor je? Een gerepareerd ding is uniek en krijgt een ziel. Helaas is het in de vergetelheid geraakt. Stadsbewoners hebben geen gereedschapschuurtjes meer; onze

oma’s en opa’s repareerden, wij recyclen hoogstens. Maar daarvoor moet je het wel eerst weggooien! Er zijn meer wegen naar duurzaamheid dan cradle to cradle.” Repareren, vond Platform21, moest een beweging worden, en dus kwam er een manifest met elf prikkelende stellingen als ‘repareren maakt onafhankelijk’. Het is al meer dan een miljoen keer gedownload. Ontwerpers en kunstenaars kregen opdracht nieuwe technieken te bedenken, het publiek werd uitgenodigd eigen spullen te komen repareren, een prijsvraag leverde humoristische, wonderschone en slimme vondsten op, studenten van de Rietveld academie repareerden er drie weken lang op los, en de Repair Road Show verkondigde de boodschap op festivals en evenementen.

Politiek

“Als beweging is het project nooit afgelopen,” zegt van der Zanden. “Wij zien onszelf als ‘open source’, zoals computer-

Jan Vormann laat een kleurig reparatiespoor na in verweerde gebouwen. Voorbijgangers gaan spontaan meedoen, zoals hier bij de Waag, het oudste gebouw van Amsterdam dat een Legoopknapbeurt krijgt. De straat wordt een speeltuin.

Kintsugi is een oude Japanse methode om porcelein te repareren met bladgoud. Lotte Dekker mixte lijm met bronspoeder en noemde het verrassende resultaat Bison Kintsugi. 16


software die door gebruikers steeds wordt verbeterd. Het is dé manier om culturele initiatieven houdbaarheid te geven voor nieuwe generaties; zelf kun je dan klein en flexibel blijven. Het slaat aan bij jongeren, die houden ervan dingen te pimpen. De Slow beweging heeft het thema opgepakt, er is een reizend repair-café gestart, repareren wordt geagendeerd op een designtentoonstelling in Barcelona, een Israëlische kunstenaarsgroep begint een serie projecten. Misschien ook in Palestijnse gebieden, daar valt natuurlijk nogal wat te repareren... Dan zie je hoe politiek het kan zijn. Zonder het als zodanig te benoemen.” Inmiddels is Platform21 de

kraamkamerfunctie voorbij. Bedrijven, cultuur- en kennisinstellingen worden benaderd om het innovatieve designlaboratorium een duurzaam bestaan te geven. Het plan is al vergaand uitgebroed en heet Supermaker – net als een supermarkt heeft het de ambitie massaal publiek te trekken. Niet met gladgetrokken en uitwisselbare producten, maar “met het spektakel en plezier van het maken,” zegt van der Zanden, en de website belooft: “Supermaker, waar nieuwsgierigheid wordt beloond en een kritische houding welkom is.” n www.platform21.nl Liesbeth Sluiter

Mandy Pieper

Nuttig, simpel en grappig: de wol plamuur van Helen Klopper stopt in een handomdraai gaten in kleding en tapijten door de wolvezels zelf het werk te laten doen.

Een voetbal kraakte de regenpijp. Jaap van der Feer vond bij de eerstvolgende hoosbui een snelle oplossing die nu al jaren meegaat.

J oha n n e s A b e l i n g

De Repair Road Show in actie.

Siba Sahabi repareerde het plastic tasje dat tussen haar fietswielspaken kapot ging door die gebeurtenis erop te borduren. milieudefensie magazine 12/1 – 2009/2010

17

Urk vecht tegen windmolens De komst van een enorm windpark aan de kust van de Noordoostpolder, brengt het ogenschijnlijk rustieke vissersdorp Urk in rep en roer. David tegen Goliath. A l e x va n Ve e n

L

andelijke ophef over creationismefolders, een gruwelijke moord in het Urkerbos en de dreigende komst van een ‘ijzeren gordijn’ van windmolens aan de rand van de gemeente. Het afgelopen jaar bleef de inwoners van het pittoreske vissersdorp Urk, gelegen aan het IJsselmeer, weinig narigheid bespaard. “Een ramp komt nooit alleen”, verzucht een inwoner die mij rondleidt op de dij18

ken waar, als het aan het kabinet ligt, in 2012 honderd windturbines met een wiekhoogte van 200 meter komen te staan. Deels op het land langs de kustlijn, deels in het water dichtbij de dijken. ‘Euromasten’, zo worden ze door de plaatselijke bevolking genoemd.

Megawindpark

Het plan omvat de bouw van circa 450 megawatt (MW) aan windenergie. Daar-

mee wordt dit het grootste windpark van Nederland. De initiatiefnemers, bedrijven en een aantal lokale ondernemers en boeren verenigd in de Koepel Windenergie Noordoostpolder, hebben de vergunningen inmiddels aangevraagd. Minister Van der Hoeven van Economisch Zaken is van plan deze aanvragen te honoreren en zal daartoe een zogenoemd Rijksinpassingsplan vaststellen. Haar financiële steun bestaat uit een eenmalige subsidie van 104 tot maximaal 116 miljoen euro plus 880 miljoen euro in vijftien jaar tijd. Het definitieve besluit wordt volgens Janneke Wijnia van de Koepel in mei of juni 2010 genomen. Tegenstanders kunnen daartegen in beroep bij de Raad van State. “Ergens in 2011 hopen wij uitsluitsel te krijgen. Uitgaande van een positief oordeel, kan er op z’n vroegst in 2012 gestart


worden met de bouwwerkzaamheden.” Op z’n vroegst, want als het aan de inwoners van Urk ligt komt het windpark er never nooit. Niet dat het vissersdorp tegen duurzame energie is, integendeel, maar vanwege het “megalomane karakter” van het windpark dat de horizon vanuit Urk en directe omgeving enorm zal vervuilen. Ze voelen zich ook overvallen door de plannen, waar ze van meet af aan niet bij betrokken zijn geweest. Het project komt uit de koker van boeren die in de Noordoostpolder wonen.

R i c ha r d O o st

Bezwaarschriften

De tegenstanders hebben zich verenigd in het comité Urk Briest!. Op de website kunnen de inwoners van het dorp voorbeeldbrieven van bezwaarschriften downloaden, die ingediend kunnen worden tegen de Milieu Effecten Rapportage (MER) die in november verscheen. “Met de komst van het windpark wordt het IJsselmeer een industriegebied”, zegt Leen van Loosen van de actiegroep. “De molens zijn op 60 kilometer afstand zichtbaar! Er komen vanwege de hoogte zelfs lichten bovenin de masten.” Naast het indienen van bezwaarschriften tegen de MER, stapt Urk Briest! naar de Raad van State, en zo nodig naar het Europees Hof. “Het plan is te absurd voor woorden. Er staan hier al dertig jaar naar tevredenheid windmolens op de dijk. Maar dit project is zo waanzinnig, buiten alle proporties.” Van Loosen is ook bang dat het zware materieel, dat nodig is om de turbines te bouwen, lekken zal veroorzaken in de toch al zwakke dijken nabij het dorp. Dit voorjaar bezocht minister Van der Hoeven op verzoek van Urk Briest! het dorp. Daarbij zegde zij toe de inwoners meer bij de planvorming te betrekken. Tot op heden kwam hier niets van terecht. Urk Briest! lijkt nu voor niets alternatieven op papier te hebben gezet, zoals het plaatsen van zonne-collectoren op de dijken en energieopwekking met gebruik van zoet en zout water, zogenoemde blauwe energie.

GroenFront!

Dit najaar gooide de actiegroep GroenFront! olie op het Urker vuur door in november een demonstratie vóór de bouw van het windpark aan te kondigen. Voor GroenFront! een merkwaardige strategie, aangezien deze actiegroep in het verleden juist samen met lokale bewoners

streed tegen plannen van de overheid of bedrijfsleven. Volgens GroenFront! is 85 procent van de Nederlanders voor windenergie, maar niet in de achtertuin. “Er is niemand die campagne voert voor windenergie op land”, zegt woordvoerder Rutger van Dool. “Buurtcomités als Urk Briest! Heb-

“Dit project is zo waanzinnig, buiten alle proporties” ben vrij spel omdat alle grote milieuorganisaties hun mond dicht houden uit angst om leden of donateurs te verliezen.” “Pertinente onzin”, zegt Willem Verhaak, woordvoerder Klimaat bij Milieudefensie, over het argument van Van Dool. “Maar ik ben het wel met hem eens dat we het de laatste jaren af hebben laten weten. Daar gaat wat ons betreft het komende jaar verandering in komen, als we ons hard gaan maken voor windmolens, ook als de lokale bevolking neigt naar verzet.” Verhaak zegt te weinig af te weten van het windpark, om een oordeel te kunnen vellen over de bezwaren van de Urkers. “Of er voldoende naar alternatieven is gekeken weet ik niet, maar dit is wel een goede locatie. Maar ook bij Milieudefensie is er soms sprake van een tegenstelling tussen de landschappelijke inpassing en de windenergiedoelstellingen.”

Provocatie

Het feit dat GroenFront! opriep tot een pro-windpark demonstratie in Urk, werd door de inwoners vooral als “ongewenste bemoeienis” beschouwd, maar dat de betoging uitgerekend op een zondag plaats moest vinden, de dag dat vele Urkers de kerken bezoeken, was een regelrechte provocatie. De gemoederen liepen in de aanloop van de betoging dermate hoog op, dat er een speciale bijeenkomst werd belegd in het conferentiecentrum De Parkhof. Voor aanvang van het debat werd het nieuws bekend dat de burgemeester van Urk de demonstratie verboden had, waartegen GroenFront! nog protest kon aantekenen in de rechtbank. Maar zo-


ver kwam het niet. Rutger van Dool zei op de druk bezochte bijeenkomst dat de demonstratie niet gelopen zou worden. “Het was niet onze bedoeling te provoceren”, zo reageerde hij op de gerezen sentimenten in het dorp. Wat volgde was een boeiende bijeenkomst waarbij het accent lag op de noodzaak om in duurzame energie te investeren, óók in Urk. Voor windenergie bleek echter nauwelijks interesse, hoe goed Van Dool ook zijn best deed om de noodzaak ervan door te laten dringen tot de zaal. “Dat het aandeel windenergie nog steeds gering is, komt omdat veel gemeenten dwars liggen en turbines tegenhouden.” Van Dool acht de noodzaak van windparken dermate groot, dat “het hele land ermee vol gebouwd moet worden, óók het Groene Hart.” Volgens Paul Jansen van het Nationaal Kritisch Platform Windenergie wil dit kabinet in verband met de verkiezingen snel even scoren met windenergie, een energiebron die bij de meeste burgers positieve associaties oproept. “Windmolens kunnen relatief snel worden gebouwd. Aangezien het op zee twee keer zo duur is, worden ze op het land geplaatst. Maar efficiënt is dit niet, andere energiebronnen, zoals zonne-energie, leveren veel meer op. Maar bij dit kabinet doet men niet aan kosten-baten analyses”, aldus Jansen. Als voorbeeld van de haast die het kabinet heeft, noemde hij het omstreden plan van minister Cramer van VROM om de regelgeving aan te passen waarmee de belangrijkste knelpunten op het gebied van geluid, externe veiligheid en radar worden weggenomen en er over gegaan kan worden tot een eenvoudigere besluitvorming. “Binnenkort mag een windturbine tien keer zoveel lawaai produceren als een gewoon bedrijf ”, waarschuwde Jansen de Urkers. Ook Van Dool was de mening toegedaan dat er niet gesold mag worden aan de normering van geluidsoverlast. Daarentegen verwierp hij, op vrijwel achteloze wijze, de kritiek van Martha Pasterkamp van Urk Briest!, die tijdens het debat haar zorgen uitsprak over de nadelige gevolgen die het windpark zal hebben voor het welzijn van de vogels en vleermuizen. "Dat dieren zich kapot vliegen in de turbines is niet leuk, maar dat weegt niet op tegen de voordelen die windenergie oplevert voor de natuur in haar algemeenheid." n 19

de consument

Vragen over de Vleeswijzer

Daryl van Wouw, die kledingontwerper die altijd rondloopt met een koptelefoon op, heeft zich gezet tot het ontwerpen van een verantwoorde boodschappentas: de DEE-bag. DEE staat voor Design Eerlijk Ecologisch en is tot stand gekomen samen met zeven studenten van de UVA. De tas is bedoeld tegen het gebruik van plastic tasjes. De shopper is gemaakt van katoen, heeft lange hengsels en een zakje voor sleutels, telefoon of portemonnee. De tas is Fair Trade geproduceerd en ook is de productie CO2-gecompenseerd. Maar, nergens te vinden: is de gebruikte katoen wel ecologisch? Geen idee, DEE-bag geeft geen antwoord. Tja. In beperkte oplage gemaakt. Te koop voor €20,- in de winkel van Daryl van Wouw, Prinsengracht 750, Amsterdam. Zie voor meer informatie en verkooppunten www.deebag.nl.

20

medewerker Landbouw en Voedsel bij Milieudefensie, legt uit: “De milieubelasting bereken je door dingen als ruimtegebruik, vermesting, verzuring en broeikasgasuitstoot in één cijfer te vatten. Dan blijkt dat biologisch wel voordelen heeft in laag gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, maar een nadeel heeft in ruimtegebruik. Biologische dieren leven op een groter oppervlak en groeien langzamer, hebben dus meer voer nodig. Voor biologisch voer is weer meer landbouwgrond nodig, want het is minder efficiënt.” Voor het milieu maakt het dus weinig uit, zegt Houkema. “maar voor het dierenwelzijn des te meer.” En waarom kun je beter kiezen voor rundergehakt dan rundvlees? Houkema: “Het meeste rundvlees is afkomstig van vleesstieren. Alle milieubelasting komt daarom voor rekening van dat ene stukje vlees. Rundergehakt, daarentegen, wordt voornamelijk van melkkoeien gemaakt. Het grootste deel van de milieubelasting moet je daarom aan zuivelproducten toerekenen.” Dus ga je voor een beter milieu, let dan op welk soort vlees je eet. Vind je dierenwelzijn belangrijk, kies dan biologisch vlees. Het beste op allebei de gebieden scoren natuurlijk de vleesvervangers. De Vleeswijzer is met dit Magazine meegestuurd. Op www.vleeswijzer. nl staat meer informatie én kun je zien welke supermarkt het meeste en goedkoopste biologische vlees en vleesvervangers verkoopt. Liesbeth Sluiter

Bijna-EKO tas

Het kaartje is handzaam, past precies in je portemonnee en geeft je in één oogopslag inzicht in hoe verantwoord de verschillende vleessoorten of vleesvervangers zijn. Een mooi rijtje van rood onderaan naar groen bovenaan, van rundvlees naar Quorn en alles daar tussenin. Handig! Maar als je er langer naar kijkt, komen er vragen boven. Want hoe werkt dat eigenlijk met die score? De Vleeswijzer is gemaakt door Milieudefensie en Varkens in Nood. Aan beide zijden van de lijst vlees- en vegetarische producten staat daarom een score: dierenwelzijn links en milieu rechts. Hoe meer ‘bolletjes’, hoe beter het product scoort op de betreffende schaal. De plek in de ranglijst wordt vervolgens bepaald door de score op milieu en de score op dierenwelzijn op te tellen. Het totaal aantal bolletjes bepaalt hoe ‘verantwoord’ een product is. De meeste vleessoorten scoren slecht op het ene aspect en goed op het andere. Het kan dus zijn dat een product slecht scoort op milieu, maar toch vrij hoog staat vanwege een goed dierenwelzijn, of andersom. Bovendien is het soms de vraag waarom een product goed of slecht scoort. Wat vooral opvalt, is dat biologische vleesproducten duidelijk hoger op de lijst staan vanwege het dierenwelzijn, maar dat het qua milieubelasting nauwelijks uitmaakt. Biologisch varkensvlees en biologische kip scoren zelfs slechter op milieu dan hun gangbare varianten. Hoe kan dat? René Houkema, inhoudelijk

Annemarie Opmeer


de consument

Hara hachi bu Cleaner Planet Plan En nog meer logo’s in de vakken van de supermarkt. Unilever gaat consumenten helpen om minder milieubelastend te leven, met een nieuw logo. Hun ‘Cleaner Planet Plan’-logo komt op huishoudelijke producten die in gebruik en bij productie milieuvriendelijker zijn. Het komt te staan op verpakkingen van OMO, Robijn, Sunil Klein & Krachtig en Sun Green Power. Het initiatief van Unilever past in hun ambities om te besparen op water, afval, CO2uitstoot en milieubelastende grondstoffen.

NaTrue of COSMOS Keurmerken zijn voor de meeste consumenten al meer een probleem dan een hulp, nu maakt de cosmeticawereld de situatie nog een beetje ingewikkelder. COSMOS is een nieuwe standaard voor natuurcosmetica. Die kwam tot stand na zes jaar overleg tussen een aantal Europese organisaties dat zich met certificering van natuurcosmetica bezighoudt. Echter, COSMOS heeft een rivaal: NaTrue, een andere groep die haar standaard vorig jaar publiceerde. Volgens NaTrue is COSMOS niet transparant en niet streng genoeg: het staat tot 2 procent petrochemische elementen toe, bepaalde chemische bewerkingen zijn toegestaan, er wordt geen onderscheid gemaakt tussen onbewerkte en chemisch bewerkte natuurlijke ingrediënten, en er zijn geen maxima gesteld aan de hoeveelheid van het product dat op die manier tot stand mag komen. COSMOS zegt dat er niets mis is met hun transparantie en met de stoffen die worden toegestaan. Dat er slechts een zeer beperkte lijst is van ‘andere’ ingrediënten, zoals conserveermiddelen, die bovendien niet overdadig gebruikt kunnen en hoeven te worden. COSMOS wordt waarschijnlijk vanaf 2010 geïmplementeerd. Zowel NaTrue als COSMOS werken samen met de Soil Association, Ecocert, Cosmebio, BDIH, Bioforum and ICEA. NaTrue heeft ook bedrijven die lid zijn. Dit zijn Weleda, Primavera, Wala/Dr Hauschka, Santaverde, Logocos/Logona, Farfalla, CEP, Burt’s Bees en Laverana/Lavera. Meer lezen: www.cosmosstandard.org en www.natrue-label.eu


Denk er ook met de feestdagen aan: 80 procent! Met als beloning: een slank en lenig lichaam, sterke beenderen, soepele, jonge slagaderen, laag cholesterol, weinig kans op borst-, prostaat- en darmkanker en dat allemaal met een scherpe geest tot na je honderdste. Wat 80 procent? Vertel, wat moet ik doen?! Maximaal 80 procent verzadigd zijn. Want door een beetje te weinig te eten, leef je langer. De bewoners van de Japanse Okinawa-eilanden zijn het bewijs: je struikelt er over de 110-plussers, de levensverwachting is er het hoogst ter wereld en de oudjes lopen er fief en vrolijk rond. Misschien dat de paradijselijke tropische omstandigheden meewerken, maar verder wordt toch vooral verwezen naar het eilandersmotto ‘hara hachi bu’. Oftewel, eet van de tien scheppen er hooguit acht op. Het duurt namelijk zo’n twintig minuten voordat je hersenen doorhebben dat je maag al volzit. Behalve in ‘hara hachi bu’ zit hem het gezonde van de Okinawaken ook in die 80 procent die ze wél opeten: vooral heel veel verschillende soorten groenten en verder noten, soja, beetje fruit en een beetje vis, nauwelijks alcohol en vlees. Ze worden daarmee dus ook nog eens op ecologische wijze stokoud. Nu zit ik met twee vragen: hoe weet je wanneer je op je 80-procentsgrens zit? En: is het ook lekker, dat Okinawaakse dieet? Ik sloeg mijn eetbijbel er voor op, the Penguin

Companion to Food. Aha, Okinawa staat er in. Maar in plaats van ‘hara hachi bu’ wordt de populariteit van iets heel anders genoemd: varkensmaag, -oren, -poten en -ingewanden, die ze graag stoven in drank, eventueel samen met zeewier en zeeslang, die zowel in stokvorm als opgerold te koop is. Haha, hatsjie, bah. Of onverwachts lekker? Graag zou ik ter plekke eens proeven, al dan niet gesponsord door het Okinawaans bureau voor toerisme. Zolang ik er nog niet geweest ben hou ik het even bij het beetje vis uit het Okinawaakse dieet. Bij gebrek aan zeeslang: tilapia, een vegetarische vis, die in Nederland milieuvriendelijk gekweekt wordt. Snijdt twee preien in ringen, een winterwortel in flinterdunne reepjes, een broccoli in hele kleine stronkjes en bak de groenten vijf minuten in wat olijfolie. Vet een platte ovenschaal in. Doe het groentemengsel er op. Leg daar gefileerde tilapia’s op (1 per persoon). Snijd de ansjovis uit een blikje en een stuk of tien olijven in kleine stukjes, verdeel dat over de vis, evenals twee eetlepels kappertjes. Draai er wat peper over, sprenkel er olijfolie over, plus het sap van een uitgeperste citroen. Twintig minuten afgedekt in een op 180 graden voorverwarmde oven. Boh foi toch (oud Achterhoeks gezegde voor ‘het is me wat’). Michiel Bussink

21

Brieven

wereldwijde systemen voor oudedagsvoorziening. Dat is zeer complex en duurt 100 tot 200 jaar en wij zullen het De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en niet meer meemaken, maar in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren nu niets doen - lees: het taboe kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus handhaven - zal een veel gro19199, 1000 GD, Amsterdam. tere milieuramp tot gevolgen hebben.”

Kopenhagen

Woede en bijval. Dat is kort samengevat de reactie op de Kopenhagenspecial. Vooral het interview met Mark Lynas lokte veel reacties uit. Omdat we niet alle brieven kunnen plaatsen, hieronder een bloemlezing. J van Rooijen uit Barneveld valt Lynas pleidooi voor kernenergie bij: “Iedereen die een beetje zijn verstand gebruikt weet dat het als maar groter wordende CO2-probleem niet meer zonder kernenergie oplosbaar is. Die ‘luxe’ hebben wij met z’n allen al lang verspeeld en dat ten koste van de armste landen, die het eerst de dramatische gevolgen van

natuurrampen te verduren krijgen.” Peter van Ark uit Oosterhout is eveneens verheugd met het ‘taboedoorbrekende’ pleidooi voor kernenergie. Tegelijkertijd verwijt hij de milieubeweging blind te zijn voor de werkelijke oorzaak van alle milieuproblemen, namelijk overbevolking. “Het klinkt hard, maar als we allemaal op deze wereld de welvaart willen hebben van West-Europeanen, dan is er plaats voor ten hoogste 1 tot 2 miljard mensen, als we tenminste nog iets van biodiversiteit willen behouden. Dat kan alleen maar gaan via geboortebeperking en het opzetten van

S t e v e nhag e n

22

Miriam Fleuren uit het Duitse Kranenburg is woedend over Lynas uitspraak dat we “dankzij de anti-kernenergiebeweging nu met een CO2probleem zitten”. “Dacht die man nou echt dat wij, toen we zo veelvuldig de straat op gingen, tegelijkertijd een pleidooi hielden voor steenkolen? Dat is pas iedereen op één hoop gooien zeg! Ik ben blij dat Milieudefensie nog steeds een koers vaart van ‘Geen kernenergie’. Het is toch té schandelijk voor woorden dat de laatste vier generaties de fossiele brandstoffen opmaken die in honderden miljoenen jaren ontstaan zijn. En néé, dat kernafval valt níet mee: er liggen nu al vaten te lekken in de Noordelijke IJszee. Hoe

had Lynas het gevonden als één enkele generatie Neanderthalers afval opgeslagen had waar wij anno 2009 (dus 3000 generaties later) nog angst voor moeten hebben? Steef Pinkse uit Bunnink heeft vooral moeite met de eenzijdigheid van de klimaatdiscussie. “Het gaat veel over ‘calculeren’ en ‘handelen’. Of zoals Mahatma Ghandi het zei: ‘De wereld biedt genoeg voor ieders behoefte maar niet voor ieders begeerte’. De westerse landen handelen in rechten op ‘begeerte’ en willen in ruil hiervoor wel iets doen aan de ‘behoefte’ van arme landen. Maar hun eigen ‘behoefte’ aanpassen op het aanbod van de aarde is niet aan de orde. ‘Begeerte’ is sterker dan het gezonde verstand, de vervuilende plaatjes en doemscenario’s ten spijt. Voor mij is er maar één oplossing: belasting op ‘begeerte’ en de ‘behoefte’ gratis.” P.J. Jongen is blij met de oproep van Peter Polder voor het opwerpen van barricades in Kopenhagen en elders. “Het lijkt er af en toe op dat de ultieme macht bij de consument ligt, maar dan zou die consument zich eerst en vooral in meerderheid bewust moeten en willen worden van z’n eigen bijdrage aan onze ecologische voetafdruk . En van als sociaal-democraat verklede neo-liberalen (u weet wel ‘consumeerderen’) kunnen we kennelijk niet op enigszins genuanceerde bijdragen rekenen. Wellicht is de tijd rijp voor een Europese Al Gore en/of het derde antwoord van Peter Polder en wel polderbreed. Het zou mij zeer benieuwen wat iemand van de statuur van Wouter van Dieren hierover denkt. Dat veel millieuorganisaties een echte keuze moeten gaan maken, daaraan lijkt geen twijfel.”


Miranda Veenstra vindt het jammer dat er in de discussie zoveel nadruk ligt op de problemen en op CO2. “Het probleem is verworden tot een onpersoonlijk stofje dat je kunt vangen,verhandelen en opslaan. Het echte probleem kan zo prima omzeild worden en dat is volgens mij dat we op een oneerlijke, vervuilende en destructieve manier met elkaar en de aarde omgaan”. Graag zou ze ook wat meer positieve voorbeelden willen zien, mensen of instellingen die wel goed en eerlijk bezig zijn. “Misschien kunt u lezers mensen laten nomineren voor een soort van ‘goed bezig award’.”

Samsom 1

Diederik Samsom stelt (MDM #9) dat milieuvriendelijk Nederland de vliegtax onvoldoende steunde. Dat klopt niet. Milieudefensie heeft de vliegtax altijd gesteund, de overdreven verhalen van de luchthvaartlobby met argumenten onderuit gehaald en met Kamerleden van PvdA en ChristenUnie gesproken over mogelijkheden om de vliegtax te verbeteren. Ook voerden we actie en lieten van ons horen in de krant en op de radio. Helaas bleek het onmogelijk door het mediageweld van Schiphol, de luchtvaartmaatschappijen, de reisbranche en de VVD heen te breken. De hetze tegen de vliegtax maakte het voor PvdA en ChristenUnie, de voorstanders van de vliegtax, ongetwijfeld

lastig om de gehate belasting in de onderhandelingen over het crisis-regeerakkoord overeind te houden. Maar uiteindelijk zijn het deze partijen, dus ook de partij van Diederik Samsom, die akkoord zijn gegaan met het schrappen van deze milieubelasting. Hopelijk gaan ze minder makkelijk akkoord met de aanleg en uitbreiding van vliegvelden in Twente en Flevoland. Meta Meijer, woordvoerder verkeer Milieudefensie

Samsom 2

Volgens Diederik Samson groeit windenergie met 20 procent per jaar en zonneenergie met 35 procent. Dit levert volgens hem de komende 30 jaar echter niet voldoende duurzame energie op om aan de vraag te voldoen. Klopt dat? Even narekenen: In Nederland is het aandeel elektriciteit uit windenergie sinds 2001 met inderdaad gemiddeld zo’n 20 procent gegroeid, tot 3,6 procent in 2008. Wat gebeurt er als deze trend doorzet? Dan is het aandeel windenergie over t jaar gelijk aan 3,6 procent (100%+20%) x t. Vul je t=19 in, dan kom je al op 114 procent. Dat betekent dat windenergie over 19 jaar ruimschoots in onze elektriciteitsbehoefte kan voorzien! Over 30 jaar zou de windenergie zelfs ruim 8 x zoveel energie opleveren als we nodig hebben. Wat nou kolencentrales noodzakelijk? Lydia Geijtenbeek, Amsterdam Anders/De Groenen.

A dv e rt e n t i e


Voor ons de zondvloed In voorbereiding op Kopenhagen ruziën de EU-landen over hoeveel geld ze moeten ophoesten om de ontwikkelingslanden te helpen bij hun terugdringing van de CO2-uitstoot. Vreemd denk ik nog. Geen van die Europese landen halen namelijk de eigen CO2-reductie, terwijl ze wel miljarden in de banken kunnen steken. Dan komen de APEC-landen bijeen met de Obama van hoop en vernieuwing: Yes we Can!!! Maar zij besluiten dat Kopenhagen het niet kan worden, nooit had kunnen zijn, want Kopenhagen komt te snel, eerst moet de Economie zich verder herstellen. En u en ik weten dat wanneer de economie aansterkt de CO2-uitstoot omhoog gaat. Zo, dat wordt een duistere diepdroeve kerst en jaarwisseling… Nou, ik zou liegen als dat zo was. Misschien wordt het een intensere kerst, bewuster van het feit dat een gemiddeld mens er maar een kleine tachtig van meemaakt. En wat heet dan bewust? Hoe bewust viert een kind van drie de jaarwisse-

jaap dirkmaat ling…? Een kleine tachtig jaar moet ik net vol kunnen maken, zelfs met de berekeningen van de slechtste scenario’s, mitst er geen grote oorlogen uitbreken om schaarste en door het weren van miljoenen vluchtelingen van Europese stranden. Nee, deze kerst ga ik intens vieren. Ik heb zelf geen kinderen en zelfs geen kinderwens. Ik hoef helemaal niet te knokken voor mijn nageslacht. Ze zijn te betreuren, die kinderen van nu: na hen namelijk niet de zondvloed, zij zitten er immers middenin straks. Het is al begonnen. Op de atollen, die lieve bountyeilandjes met die alleraardigste bevolking die altijd lacht en nu wordt geëvacueerd. Hongerende boeren temidden van dood vee in de oprukkende droogte van Afrika, waar de sneeuw op de Kilimanjaro is verdwenen. Inuits en andere poolvolkeren zien hun toekomst met sneeuw en ijs verschrompelen. Wie nu leeft heeft de zorgen en de jeugd niet langer de toekomst. Ik ben er voor mijn stemrecht af te staan aan iemand die nu moet zorgen om dan nog te leven. Ikzelf zal niet ophouden de aarde te bezingen en te eren, maar of dat nog zoden aan de dijk zet? Jaap Dirkmaat, Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

23

Groenwasmachine elektrische auto heel snel. Maar of het aandeel elektrische auto’s komende jaren snel groeit, is de vraag. Voorlopig zijn accu’s nog te duur en Europese CO2-normen te ruim. H a r ry P e r r é e

D

e verkoop van hybride auto’s, met zowel een elektromotor als een verbrandingsmotor, stijgt snel, constateert BOVAG. Elk jaar worden in Nederland in totaal zo’n 400 duizend nieuwe auto’s verkocht. In 2004 waren 880 daarvan hybride, vorig jaar al 9.480. Dit jaar stopt de teller waarschijnlijk pas bij 16.880. Eigenlijk betreffen deze cijfers de gecombineerde verkoop van elektrische en hybride auto’s, maar de verkoop van volledig elektrische auto’s is nog niet in afzonderlijke statistieken terug te vinden. “Het zijn er niet meer dan een handvol”, schat BOVAG-woordvoerder Paul de Waal. Ja, je hebt de Tesla Roadster, een volledig elektrische sportwagen, waarmee je in vier seconden kunt optrekken van nul tot honderd kilometer per uur. Met volle accu’s legt het kekke sportautootje 350 kilometer af. “Op tentoonstellingen wemelt het van elektrische auto’s”, zegt De Waal. Alle grote autofabrikanten duiken in de elektrische auto. Er is een elektrische versie van de Renault Kangoo, er is een Volvo V70 plug in hybride, een Opel Ampera en nog veel meer. Maar in de verkoop is het stil.

Onrealistisch

Er is dus nog een lange weg te gaan naar de doelen die deze en gene zich hebben gesteld. Zo wil de overheid dat er in 2025 1 miljoen elektrische auto’s rondrijden. Natuur en Milieu heeft de lat nog hoger gelegd: die 1 miljoen auto’s zouden er al in 2020 moeten zijn. Om op de plek van bestemming te ko24

men heeft de overheid een Plan van Aanpak Elektrisch Rijden opgesteld: er ligt 65 miljoen euro op de plank voor het stimuleren van elektrische auto’s tot 2011, bedoeld voor praktijktesten, aanschaf door bedrijven en vrijstelling van wegenbelasting. De overheid hoopt dat het marktpartijen verleidt nog eens voor een half miljard euro de beurs trekken. Natuur en Milieu heeft geen geld, maar wel een stoet partners, waarmee ze een Actieplan elektrisch rijden heeft gemaakt.

“Met de huidige normen wordt het een excuusauto”

Bettina Kampman van milieuadviesbureau CE Delft vindt het niet realistisch om te verwachten dat er in 2020 1 miljoen elektrische auto’s rondrijden. Accu’s vormen de grootste drempel, stelt ze. “In een beetje elektrische auto zit voor 15 tot 20 duizend euro aan accu’s en het is de vraag hoe lang ze meegaan. Afschrijven over vijftien jaar gaat nog wel, maar over drie jaar is het toch wel heel duur. Dat is ook de reden dat de auto-industrie niet massaal overstapt op de productie van de elektrische auto.” Of de technologie voor accu’s binnenkort wel beschikbaar is, is onduidelijk. “Ik

kan het niet beoordelen”, zegt Kampman, “maar voor technische innovaties heb je toch al gauw een of twee decennia nodig. Slechts weinig mensen denken dat we de komende vijf jaar een massale overstap kunnen verwachten.” Dat roept de vraag op waar dat doel van 1 miljoen auto’s vandaan komt. “Dat is technisch gezien het maximaal haalbare aantal elektrische auto’s”, zegt Maarten van Biezen, teammanager ruimte en mobiliteit van Natuur en Milieu. “Maar ik vind een discussie over de precieze aantallen niet interessant. De vraag is hoe je elektrisch rijden als mainstream kunt neerzetten.” Dat betekent volgens hem: op de grote lijnen letten. “Het gaat om een overheid die het afdwingt met normen en een consument die er om vraagt. Er is geen ander duurzaamheidsperspectief voor mobiliteit.”

Normen

Wat betreft de normen: in Europa geldt voor auto’s in 2015 een uitstooteis van 130 gram CO2/km, “maar die kan de industrie ook halen met verbrandingsmotoren”, aldus Kampman. Waarschijnlijk ligt in 2020 de lat bij 95 gram CO2/km. “Dan wordt het al moeilijker. Dan dwing je de auto-industrie te investeren in hybrides.” Maar volgens Transport & Environment staat dit effect op losse schroeven door een gat in de regelgeving. Voor elke elektrische auto die een autofabrikant straks verkoopt, zou ze 3,5 SUV mogen verkopen, meldt de milieuorganisatie. De Europese normen zijn namelijk gemiddelde normen. Kampman beaamt het: “‘Als je één auto verkoopt met een uitstoot van nul CO2, mag je er ook een verkopen die 270 gram CO2/km uitstoot. Dat betekent dat de verkoop van de elektrische auto met deze norm niet leidt tot minder uitstoot van het totaal aantal auto’s.” De winst van de elektrische auto’s mag meteen worden opgeslokt door de verkoop van benzineslurpers. Van Biezen: “Met de normen die er nu in vooruitzicht zijn voor milieudefensie magazine 3 – 2009

E c o c h e ap

In vier seconden van nul naar honderd, optrekken kan een

2020 wordt de elektrische auto een excuusauto.” Het is niet de enige drempel die de elektrische auto moet nemen. Er rijden ruim 7,7 miljoen auto’s rond in Nederland. Als die allemaal elektrisch worden, zijn er evenzoveel oplaadpunten nodig. “Eigenlijk veel meer”, meent Kampman, “het is net als met parkeerplaatsen.” In plaats van opladen kan de autorijder zijn accu’s wisselen als ze leeg zijn. Hoe dan ook, er is een volledig nieuwe infrastructuur nodig.

Milieu-effect

Maar is de elektrische auto wel goed voor het milieu? Sceptici menen dat hij leidt tot extra stroomverbruik dat niet duurzaam is opgewekt en tot laksheid om auto’s met verbrandingsmotoren zuiniger te maken. Ingenieur en ex-wethouder Verkeer van de gemeente Haarlem, Karel van Broekhoven, ziet de elek-

trische auto als “een groenwasmachine van asfalt”. De elektrische auto heeft volgens hem maar een energie-efficiency van 35 procent, een dieselmotor 40 procent. Bovendien komt de elektriciteit voor de auto uit energiecentrales die grotendeels op fossiele brandstof draaien. Van minder CO2-uitstoot is kortom helemaal geen sprake. Maar er zijn ook cijfers die de andere kant op wijzen. “Als de elektrische auto op de gemiddelde stroommix rijdt, is de CO2-uitstoot ongeveer de helft van diesel of benzine”, meent Kampman van CE Delft. “Als je op kolenstroom rijdt, is hij vergelijkbaar met diesel.” Maar eigenlijk vindt ze de vraag naar vergelijkingen op dit moment niet relevant. Het gaat om de toekomst: de elektrische auto kan met duurzame energie als bron veel groener worden dan de auto met verbrandingsmotor die op biobrandstof rijdt. “TNO becijferde de


CO2-winst van een elektrische personenauto voor het jaar 2020 en komt tot een matiger cijfer: de CO2-uitstoot is dan 35 procent lager dan een auto met een verbrandingsmotor, uitgaande van een gemiddelde energiemix.” Door een andere bril bezien is de CO2winst van elektrische auto’s spectaculair groter, zo signaleren Kampman en Van Biezen en het Plan van Aanpak Elektrisch Rijden van de overheid. Stroomproductie valt namelijk onder de CO2emissiehandel. Van Biezen: “Voor de energiesector en de industrie is er een maximum aan CO2-uitstoot. Meer elektrische auto’s betekent een stimulans voor duurzame energie. De energiesector móet het wel steeds zuiniger gaan doen. Een bedreiging is dat de Europese politiek zegt: er is meer vraag naar elektriciteit, dus moeten we het plafond omhoog schroeven. Dat moeten we voorkomen.” n 25

media uitgebreid gevoerd binnen hun huwelijk, waarin geloof en rede zijn verenigd. Het emotionele kostuumdrama is gebaseerd op het boek Annie’s Box van Randal Keynes, een nazaat van Darwin. Hierin wordt de invloed van de dood van Charles en Emma’s dochter Annie beschreven en de lichamelijke en emotionele neerwaartse spiraal waarin Darwin daarna terecht komt. Het Film bliceerde. De film Creation richt boek gaat uit van persoonlijke zich op zijn worsteling bij het documenten van de verschillende Creation schrijven van dit boek. Natuurlijk gezinsleden, waaruit Darwin Het duurde ruim twintig jaar is hij bang voor de reacties op zijn naar voren komt als een grappige, ontkrachting van het creatiogeïnteresseerde en liefhebbende voordat Charles Darwin zijn ideeën over voortplanting en evo- nisme, maar zijn grootste angst is vader en echtgenoot. De in werlutie, voortgekomen uit zijn reis het verlies van zijn diepgelovige kelijkheid ook gehuwde Jennifer met de Beagle en zijn bezoeken vrouw Emma. De maatschappe- Connely en Paul Bettany spelen aan de Galapagos-eilanden, in On lijke discussie die Darwins werk de hoofdrollen met verve. Vanaf begin januari in de bioscopen. the Origin of Species (1859) pu- oproept, wordt voor publicatie

Internet Doe maar duurzaam Ideaal: alle producties rond duurzaamheid van de publieke omroepen worden verzameld op de site www. doemaarduurzaam.nl. Ook fragmenten uit actualiteitenprogramma’s

of consumentenprogramma’s kunnen op de site worden bekeken. Het aanbod wordt aangevuld met eigen reportages. Onder het motto “doe maar zelf ” kan iedereen zijn eigen

weblog aanmaken. Verder dagelijks het laatste nieuws en een praktische tip voor een duurzamer leven. De site hoopt mensen te stimuleren om hun gedrag te veranderen

en bewuster te leven, zodat het verstoorde evenwicht op aarde (ook vanuit sociaaleconomisch perspectief) zich langzaam herstelt.

DVD Food, Inc.

ln een soort Keuringsdienst van Waarde maar dan stukken venijniger gaat Robert Kenner op zoek naar de achtergronden van ons eten. Hij is sterk beïnvloed door Eric Schlosser (Fast Food Nation) en Michael Pollan (Omnivore’s Dilemma), die beiden ook aan het woord komen. Food Inc. laat zien hoe het komt dat een hamburger maar één dollar kost, of waarom koeien worden volgestopt met maïs terwijl het graseters zijn. Mens en dier zijn het slachtoffer van een misselijkmakend systeem vol machtsmisbruik. Food, Inc. ligt begin januari in de winkels.

www.doemaarduurzaam.nl

Te l e v i s i e Monkey Thieves National Geographic reserveert de ochtenduren (van 6.00 tot 9.00 uur) voor kinderen van 8 tot 14. In de kerstvakantie is daar het tweede deel van de verantwoorde real-life soap serie Monkey Thieves te zien. De nogal gedramatiseerde serie gaat over een groep resusmakaken die in de Indiase stad Jaipur leeft. In de eerste serie werd duidelijk hoe “stads” de apen zijn: ze weten tuk-tuks en taxi’s te ontwijken, maar als een

26

paar van hen in een reservaat terechtkomt, weten ze zich geen raad met de roofdieren daar. De serie bood gevechten met rivaliserende bendes, het katen-muis-spel met apenjagers en spannende rooftochten op zoek naar eten. Nu is de groep, die altijd in de redelijk beschermde omgeving van een Hindutempel heeft geleefd, nogal in Hierdoor ontstaat een nieuwe aantal toegenomen. Nu voedsel hiërarchie, met alle gevolgen door de crisis schaars wordt, van dien. moet de groep worden gesplitst.

Monkey Thieves, vanaf 21 december op werkdagen om 8.30 uur op National Geographic Channel


recensie

Op naar Kopenhagen Na het verschijnen van het wereldwijd succesvolle boek en de film Een ongemakkelijke waarheid, organiseerde Oscar- en Nobelprijswinnaar Al Gore een dertigtal bijeenkomsten met toonaangevende deskundigen. Gezocht werd naar de effectiefste oplossingen om milieuvernietiging te stoppen. Dit alles leidde aan de vooravond van ‘Kopenhagen’ tot het verschijnen van Onze keuze. Aan de prachtige vormgeving zal het niet liggen, en ook de prijs is in dat licht alleszins billijk. Maar of dit het boek is dat lezers tot acties aanzet, zal moeten blijken. Het ontbreken van de collectieve wil tot verandering is immers dé grote hindernis. Met instemming haalt Gore de onlangs overleden Amerikaanse romanschrijver Kurt Vonnegut aan: “We hadden onszelf misschien kunnen redden, maar we waren veel te lui om er echt ons best voor te doen… en veel te kleingeestig.” Geestelijke kracht en doorzettingsvermogen is nu broodnodig. De kans is echter groot dat het lekenpubliek zal afhaken bij de afstandelijk beschreven technologische oplossingen. Het boek richt zich niet op de vele mogelijkheden die individuen zelf hebben, maar spoort “goedwillende” mensen aan om “als burgers in actie (te) komen bij het bepleiten van, en vechten voor nieuwe wetten en verdragen die uiteindelijk zullen leiden tot de noodzakelijke oplossingen op wereldschaal”. Die verdragen en wetten moeten dan leiden tot een “verantwoordelijker, duurzaam langetermijnkapitalisme.” Volgens Gore is de opwarming van de aarde niet alleen het grootste falen ooit van democratisch bestuur, maar

ook van de markt. “Blijkbaar ontberen democratie en kapitalisme het vermogen om die dreiging te onderkennen en erop te reageren met passende moed, reikwijdte en urgentie”. Dat lijkt me een understatement. Niet alleen, zo vervolgt Gore, heeft “onze huidige politiek ons in de steek gelaten”, er is ook sprake van een “massale politieke campagne van opzettelijke misleiding”. Grote bedrijven besteden er honderden miljoenen aan: “Zet de opwarming van de aarde weg als theorie – niet als feit.” Bij het ontberen van feiten is per slot van rekening actie tegen milieuproblemen ongefundeerd. Maar er is goede hoop – volgens Gore, die in één beweging de American Dream heruitvindt: nieuwe wetgeving in de VS bepaalt dat de vervuiler voor zijn vervuiling moet betalen en er komt “een wereldwijd verdrag”. Vervolgens zal blijken dat het verdrag slechts een eerste stap is. Het zal worden aangescherpt, en nog eens aangescherpt. De VS, bewust van haar verantwoordelijkheid, herstelt haar “morele autoriteit”. De potentiële technologische superioriteit doet de rest. Giet daaroverheen de ‘yes we can’saus, voeg de altijd toekijkende God er aan toe en het boek eindigt als een echte Amerikaanse feel good movie. En daar moet je maar net liefhebber van zijn. n Bert van Wakeren

Groen Amsterdam Amsterdam heeft als eerste Europese stad een duurzame reisgids: de Good & Green Guide Amsterdam. De gids bevat meer dan vijfhonderd duurzame winkels, hotels, restaurants en organisaties en staat vol met tips: van eten tot dromen, van shoppen tot uitgaan. Iedere vermelding in de gids is langs de meetlat gelegd van het Good & Green Star System en kan maximaal 10 sterren verdienen. De gids bevat ook alle praktische informatie die je nodig hebt om de stad te bezoeken: plattegronden, indexen, OV-informatie, etc. Onontbeerlijk voor een goed en groen dagje Amsterdam. Engelstalig. Good & Green Guide Amsterdam, Harold Verhagen. Crijns Uitgeefprojecten, 2009. 255 pag. ISBN 978-94-90409-01-2. Prijs: €19,90.

publicaties Help, mijn iglo smelt! Kinderen in Nederland merken weinig van de klimaatverandering, Voor Halima, Jeremy, Toei en Tepkatsie komen de klimaatproblemen echter snel dichterbij. Halima, een nomadendochter uit de woestijn in Ethiopië moet tegenwoordig vijf uur lopen in plaats van een half uur voordat ze gras en water voor haar geiten gevonden heeft. Jeremy uit Gjoa Haven op de Noordpool maakt zich zorgen of er in de toekomst nog wel genoeg ijsberen zijn om op te jagen. Natalie Righton en fotograaf Ton Koene reisden naar plaatsen waar de klimaatveranderingen het best zichtbaar zijn. Kinderen als Halima en Toei vertelden hen hoe hun families zich moeten aanpassen aan het veranderde klimaat. Een leerzaam kinderboek met veel kleurrijke foto’s, voor 8 jaar en ouder. Help, mijn iglo smelt!, Natalie Rigton en Ton Koene. Lemniscaat, 2009. 160 pag. ISBN 90-78-90-477-0227-6. Prijs: €19,95.

Jubileumboek Uitgever Jan Van Arkel had graag een boek willen schrijven over de huidige crises en wat we daaraan kunnen doen. Tot zijn eigen opluchting hoeft dat niet meer. In Ten onder te boven beschrijft politicoloog Thomas Homer-Dixon dit beter dan hij zelf had gekund. Daarom geeft hij het uit als jubileumboek voor zijn 35-jarige uitgeverij. (zie ook p.31) Hierin geen kant-en-klare oplossingen voor de ineenstorting van onze samenleving, wel de schets van mogelijke scenario’s. Ten onder te boven, Thomas Homer-Dixon. Jan van Arkel,

Onze keuze. Een actieplan om het klimaat te redden. Al Gore. Uitgeverij Meulenhof. 416 pag. ISBN 978-90-290-8548-9. Prijs: €25,-


2009. 460 pag. ISBN 978-90-6224-500-0. Prijs: €14,95.

27

opinie

Ecologisch masochisme werkt niet Er wordt vaak gezegd dat een betere wereld bij jezelf begint. Als hiermee bedoeld wordt dat ik uit ideële overtuiging mijn afval moet scheiden en biologische spinazie moet kopen, zal die betere wereld uitblijven, betoogt P e p i j n Vl o e m a n s

M

oreel winkelen is het brengen van een geldoffer voor ethisch verantwoorde producten, om op die manier de wereld te verbeteren. Net als bij maatschappelijk verantwoord ondernemen, wordt van de ‘invloed van de consument’ veel verwacht. Maar waarom moet moreel winkelen geld kosten? De prijs van een product opvoeren door de toekomst van de natuur of de uitbuiting van cacaoplukkers erbij te halen, wordt slechts getolereerd door een selecte groep consumenten, zoals de lezers van Milieudefensie Magazine. Deze consumenten krijgen van het kopen van biologische spinazie een fijn ecologisch of humaan gevoel van binnen. Ik zou dit graag ecologisch masochisme willen noemen. Het idee dat een betere wereld bij jezelf begint berust op de onjuiste redenatie dat wanneer alle individuen datgene doen wat in hun koopmacht ligt om de wereld te verbeteren, de wereld beter wordt. De praktijk leert dat er veel te weinig moreel winkelende dieren zijn. En zelfs zij zijn niet in staat om continu de juiste keuze te maken. Daarnaast hebben ecologische idealen de neiging om aan kracht in te boeten wanneer er concrete keuzes gemaakt moeten worden. Bij de kassa van de Albert Heijn zie ik vooralsnog meer Euroshopper dan bi-

28

ologisch afgerekend worden. Mensen worden in hun consumptiepatroon door veel krachtige mechanismen bewogen. Een bijzonder krachtig mechanisme is prijs. Zolang biologische spinazie duurder blijft dan gewone spinazie, heeft ethische consumptie een krachtig mechanisme als vijand. Prijs is geen wenselijke vijand. Ook het publiciteitsmechanisme is pro-

Maak slechte producten zo duur, dat ik ze niet meer koop blematisch. Een kort reclamespotje van het Wereld Natuur Fonds te midden van minutenlange aanprijzing van consumptiegoederen, heeft veel weg van de Palestijnse persvoorlichter die de Israëlische mediacarrousel op zijn pad treft. Hoe kunnen wij een beroep doen op het ethische koopgedrag van het gros van de bevolking, als ditzelfde gros tegelijkertijd wordt gehersenspoeld met reclames voor producten? Daarnaast hebben decennialang gevoerde campagnes van overheidswege tegen zwerfvuil weinig effect gehad. Stille tochten tegen zinloos geweld

geven een fijn gevoel, maar het resultaat is dubieus. Tenslotte is er een gebrek aan tijd. Voldoen aan het ideale consumptiepatroon door op de hoogte te blijven van de discussies of biologische bonen die uit de Sahel komen beter zijn dan bespoten bonen uit de polder, of dat het afwassen van een beker beter is dan het weggooien van plastic kopjes, gaat niet vanzelf. Morele consumenten zijn dus niet alleen in de minderheid, ze moeten daarnaast voortdurend strijd leveren met de drie krachtige vijanden: prijs, reclame en tijd. Omdat dit een verloren strijd is, dient de oplossing collectief te zijn: de overheid dient het principe dat de vervuiler betaalt serieus te gaan nemen.

Convenanten

Laten we daarom beginnen met het aanbrengen van een helder onderscheid tussen overheid, consument en burger. Ik wil noch in de supermarkt, noch in de directiekamer van een bedrijf lastig gevallen worden met een beroep op een duurzame maatschappij. De overheid is verantwoordelijk voor een maatschappij waar de vervuiler betaalt, de consument voor het saldo van zijn bankrekening, het bedrijf voor de winst van haar aandeelhouders. De taak van de overheid is dan om keuzes te maken die wij als individu onmogelijk kunnen maken, zoals het sterk belasten van broeikasgassen. Als de overheid haar taak goed uitvoert, kunnen bedrijven hun afdeling maatschappelijk verantwoord ondernemen opheffen, en hoeven consumenten zich veel minder zorgen te maken of ze wel ‘groen’ bezig zijn. Dit laatste is een gevolg van het principe dat de vervuiler betaalt. Van de SP tot de VVD is er consensus dat dit een eerlijk principe is. De geschiedenis leert ons echter dat consensus over een principe niet verward moet worden met de invloed


s y lv i a w e v e

hiervan op de maatschappij. De constitutie van de VS bevatte heldere principes over gelijkheid en vrijheid, maar de slavernij en de annexatie van indianenland werden hiermee in overeenstemming bevonden. Vandaag is het in overeenstemming met het principe dat de vervuiler betaalt dat ik voor een fooi van Amsterdam naar Alicante vlieg, voor een kilo varkensvlees vijf euro betaal en een kilowattuur stroom een kwartje kost. Wanneer het bedrijfsleven met deze inconsistenties wordt geconfronteerd willen ze meteen convenanten sluiten. Het probleem van convenanten is echter dat iedereen er zo blij mee is. Toen de olieprijs in de zomer van 2008 plotseling steeg was bijna geen enkel bedrijf blij (behalve de windmolenfabrikant). Ik concludeer hieruit dat de stijging van de olieprijs een krachtiger mechanisme is dan het sluiten van convenanten. Samengevat zegt de overheid dat de consument zelf de juiste keuze moet maken, en zeggen de bedrijven dat ze “al druk aan

het vergroenen zijn”, zoals na te lezen is in hun glanzende jaarverslagen. Kortom: we komen er samen wel uit, dan hoeven er ook geen vervelende wetten te komen.

Verbod

Een ander deel van de oplossing is om het idee dat een betere wereld bij jezelf begint voortaan als een achterhoedegevecht te beschouwen. Pas wanneer de consument zich door een collectieve beslissing aan de mast laat binden, voorzie ik een minder vervuilde wereld. Daarom zeg ik: maak slechte producten zo duur, dat ik ze niet meer wil kopen. Verbieden kan ook, en een wet waar vandaag nog om gevraagd kan worden is een verbod op de verkoop van ‘fout hout’. Natuurlijk kan de consument nu al kiezen voor FSC-hout, dat garandeert dat het hout onder goede sociale en ecologische omstandigheden is gekapt, zodat kaalkap of uitbuiting van de bevolking wordt vermeden in landen waar de overheid zwak of corrupt is. Maar als de import van hout


dat niet duurzaam is gekapt bij wet verboden wordt, is dit een stabielere oplossing dan de kwestie uit handen te geven aan miljoenen calculerende burgers. De kans dat de som van al deze calculaties tot dezelfde uitkomst leidt als een wettelijk verbod, is nul. Een wettelijk verbod is dus veel effectiever. Om echte rentmeesters van deze planeet te worden zijn ingrijpende en collectieve oplossingen nodig. Het idee dat de wereld een handje te helpen is door duurdere ethische producten te kopen, dient dan ook zo snel mogelijk verwijderd te worden uit de samenleving, omdat het een schadelijk idee is. Als u moreel winkelt, besef dan goed dat een betere wereld niet begint bij anders consumeren, maar bij het maken van pijnlijke, collectieve keuzes. n Pepijn Vloemans is docent Europees Recht aan de Haagse Hogeschool en momenteel ook werkzaam bij het T.M.C. Asser Instituut. Een langere versie van dit artikel verscheen eerder in de Groene Amsterdammer 29

oproepen & agenda Duurzame economie

Do 21 jan. Tilburg. Conferentie over Duurzame en Solidaire Economie. Met debatten en parallelle workshops over mondiale herverdeling, tegenmachtvorming en de mogelijke rol van gemeenten hierbij. Hoofdspreker is de Amerikaanse publicist David Korten (When Corporations Rule the World). Universiteit van Tilburg. Org: Platform Duurzame en Solidaire Economie (DSE). Meer info: www.economischegroei.net.

Zoek fout hout

Milieudefensie gaat onderzoeken wat voor hout gemeenten en provincies in hun bouwprojecten gebruiken en welke eisen zij stellen aan de herkomst van het hout (het aanbestedingsbeleid). Daar hebben we jouw hulp bij nodig! Interesse? Meld je aan: mail

naar [email protected] of bel de Servicelijn: 020 6262 620.

Shell, stop affakkelen!

Al jarenlang belooft Shell te stoppen met het affakkelen van gas in Nigeria. Jaar na jaar komt Shell haar beloftes hierover niet na. Ook dit jaar lijkt het weer niet te gebeuren. Het affakkelen van gas is een enorm probleem voor mensen in de Nigerdelta. Daarnaast is het een grote bron van broeikasgassen. De gasfakkels van Shell in Nigeria veroorzaken evenveel uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen als 71 miljoen gloeilampen. Roep daarom Shell op om in deze tijd dat het klimaat hoog op de agenda staat, eindelijk te stoppen met het affakkelen van gas. Ga naar www.gloeilampuit.nl

A dv e rt e n t i e

Kou en vocht in huis? isoschelp: een blijvende oplossing voor een behaaglijk en gezond leefklimaat

Magazine in biofolie! Milieudefensie Magazine verpakt in plastic? Nee toch! Nee, dit is geen plastic, maar biologisch afbreekbaar folie van maïszetmeel. Composteren werkt het beste onder gecontroleerde omstandigheden, dus ingeleverd als GFT-afval. Waarom geen papieren wikkel meer? Die wordt steeds minder gebruikt. Ons tijdschrift moest ervoor getransporteerd worden naar een ander bedrijf. Overstappen zat er dus aan te komen.

Dit folie bleek een verantwoord alternatief voor plastic. Bio logisch afbreekbaar, milieuvriendelijk bedrukt, betaalbaar en mooi! Tenminste, dat vinden wij. Wat vinden jullie? Laat het weten! Mail naar: redactie@ milieudefensie.nl Meer weten? P+ magazine is ook overgestapt en schreef er een artikel over in hun november/ december nummer.

Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/regel advertenties OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091, www.obilot.nl ECOGOODIES.NL Shop je graag eerlijk en eco? Kijk online voor de beste webshops met fairtrade, bio & eco producten! www.ecogoodies.nl

30

• de natuurlijke vloerisolatie • met de hoogst blijvende isolatiewaarde • nooit meer stank, ongedierte, zwam of schimmels • isolerende bodemafsluiter, geeft vocht geen kans • licht opvulmiddel bij verzakkingen • eerste milieuvoorkeur • onbeperkte werking en levensduur

Fuchsialaan 12, 4401HV, Yerseke Telefoon 0113 571249 www.isoschelp.nl [email protected]

natuurlijk goed milieudefensie magazine 12/1 – 2009/2010

Mené Mené Tekèl Ufarsin

Teken aan de wand

Die spreuk komt uit het Bijbelboek Daniël en heeft betrekking op het Babylonische Rijk dat zich onschendbaar waande en er op los leefde. Tijdens een koningsfeest verscheen een

hart en ziel

Uitgeverij Jan van Arkel uit Utrecht bestaat 35 jaar. Een eenling in de uitgeefwereld noemt Van Arkel zichzelf, want ieder boek dat uit zijn drukpersen rolt heeft iets met het milieu te maken. Ronell a Bleijenburg hand die Mené Mené Tekèl Ufarsin (geteld, gewogen en te licht bevonden) op de muur schreef. Een waarschuwing voor onheil. Maar ze begrepen het niet. “Net zoals het Babylonische Rijk toen, zien ook wij nu de tekenen aan de wand niet. Het gaat slecht met de wereld, maar we zien het niet. Er is geen duidelijke kentering in de houding van de mens richting het milieu. Naar milieudemonstraties gaat bijna geen mens.” Vandaar de persoonlijke missie om middels boeken te hameren op bewustwording. Moeiteloos gaat dat dus niet. “De input (schrijvers) is er wel, maar de output (lezers) laat te wensen over.” Van Arkel overweegt wel eens om te stoppen.

“Maar er is nog steeds een kleine groep die het wel door heeft. Dat motiveert mij. Zolang de bouwstenen er zijn, ga ik door. Want informatievoorziening gaat aan bewustwording vooraf.”

Geneuzel

Elk boek dat Van Arkel uitgeeft, weerspiegelt zijn interesse en die is vooral gericht op het macrodeel van de milieuproblemen, de analyse en de theorievorming. “Van dat geneuzel en gepietepeuter op de vierkante meter moet ik niks hebben. Je moet eerst snappen hoe we er als wereld en als mensheid voor staan. Snappen hoe systemen werken. Snappen waarom het verkeerd gaat. Als je dat snapt, pas je je levenstijl

vanzelf aan. Het aanpassen is een gevolg. Niet het begin.” Die trendbreuk hoopt Van Arkel te bereiken met zijn boekenassortiment. Maar zolang die kentering er nog niet is, levert dat wel een persoonlijk moreel probleem op. “Ik ben geen fan van het naar beneden draaien van de thermostaatknop. Als iedereen maar zijn gang gaat, waarom zou ik dan moeten lijden? Natuurlijk probeer je een steentje bij te dragen. Vliegen doe ik bijvoorbeeld niet meer, maar een Jan Juffermans (medewerker van De Kleine Aarde, red.) zal ik nooit worden. Ik kan niet op alles volkomen zuiver op de graat zijn. Wanneer we met zijn allen echt iets doen aan de problemen, kunnen we het tij keren. Maar wanneer we de tekenen aan de wand niet zien, wil ik intussen niet roomser zijn dan de paus.” n Uitgeverij Jan van Arkel: www.antenna.nl/i-books.

Ja n va n A r k e l

M

et het totale boekenassortiment dat hij uitgeeft wil Jan van Arkel bewustwording creëren over de grootte van het klimaat- en het milieuprobleem. “Want daar schort het nogal aan. Over een eeuw begint de mensheid dramatisch uit te sterven. De klimaatproblemen worden onomkeerbaar. Milieuminister Cramer roept wel dapper dat we het gaan redden, maar ik roep van niet. Door de verkoop van mijn boeken meet ik de interesse over het milieu onder de mensen en laat me je zeggen dat die interesse er nauwelijks is”, aldus een sombere Van Arkel. “We zien de tekenen des tijds niet. Mené Mené Tekèl Ufarsin.”

31

Het drama achter goedkoop vlees Helpt ú Jumbo over de streep?

Nederlandse varkens en kippen krijgen goedkoop sojavoer. Voor de sojaplantages wordt uniek oerwoud gekapt in ZuidAmerika. Ook de lokale bevolking is de dupe. Jumbo kan als duurzaamste supermarkt een einde maken aan dit drama.

Teken nu op www.stopfoutveevoer.nl

Het mag wel wat minder truttig. M e d i a p r o d u c e n t A n n a Vi s s e r. Elektrische auto: de oplossing? Urk wil geen windmolens

Recommend Documents