HET LEVEN VAN JAN SWINKELS, DE BESCHEIDENHEID ZELVE, MAAR O ZO N GEDREVEN BAASJE!

HET LEVEN VAN …

Samenvattend kunnen we Jan Swinkels typeren als: een bescheiden man, gedreven, begaan, creatief, een begenadigd tekenaar, toegankelijk, vriendelijk, een doorzetter, rechtlijnig, maar voor alles doodeerlijk!

Ook deze uitgave is weer mede mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van onze begunstigers: Boekhandel Priem Potters Notarissen Gemeente Valkenswaard Rijnders Optiek HIPP Proeven & Proosten

JAN SWINKELS, DE BESCHEIDENHEID ZELVE, MAAR O ZO’N GEDREVEN BAASJE!

Auteur: Joop van Appeldorn Een uitgave van Heemkundekring Weerderheem

Restaurant de Zwaan Borkel & Schaft Bouwbedrijf Baken Wim Luijbregts

Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

APRIL 2013 Pagina 40

Tot nu toe is het nooit gebruikelijk geweest dat een ‘Periodiekske’ volledig aan één persoon is gewijd. Eens moet echter de eerste keer zijn en met de persoon van Jan Swinkels hebben we dan ook als eerste direct een wel heel bijzondere persoonlijkheid in beeld. Een markant persoon die, in alle bescheidenheid, een vooraanstaande rol speelt in de Valkenswaardse gemeenschap. Hij is op vele fronten actief en doet dat op zo’n manier dat de goegemeente nauwelijks in de gaten heeft dat Jan zo enorm veel werk verzet en dat alles ten gunste van de gemeenschap van Valkenswaard. Jan (Johannes Antonius) Swinkels ziet het levenslicht in Waalre en wel op 12 juni 1916. Zijn vader is de dan 32 jaar oude sigarensorteerder Johannes Arnoldus Swinkels en zijn moeder is dan 33 jaar jong en heet met haar eigen naam Maria Catharina van den Hurk. De familie Swinkels woont dan nog in Waalre en wel op het adres Heuvelschestraat nr. 7. Op deze foto poseert Jan voor de woning in Waalre, waarschijnlijk op het moment dat de familie Waalre gaat verlaten. Via een toevallig contact met iemand van ‘Waalres Erfgoed’ kwam ik er achter dat dit pand het patronaatsgebouw van Waalre is geweest. Oorspronkelijk is er sprake van een ‘jongenspatronaat’ waar de jeugd wordt bezig gehouden. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 2

Jan ontvangt ook regelmatig, zo rond Kerst, een fraaie kaart van Prinses Wilhelmina.

Het Nationale Verbond der “Belgische Oorlogskruisen” verleent Jan in 1972 het Kruis in Brons van de Erkentelijkheid voor uitmuntende diensten bewezen aan het verbond. Op 19 januari 1982 ontvangt Jan het verzetsherdenkingskruis, op 25 februari 1994 de bondsmedaille in goud van de Bond van Nederlandse militaire oorlogs- en dienstslachtoffers en in 1995 ontvangt hij nog een waardering van The Royal Air Froces Escaping Society voor zijn moed betoond tijdens de oorlog. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 39

De Koninklijke Harmonie Uitspanning Na Arbeid, of gewoon UNA, maakt regelmatig onderdeel uit van het reisgezelschap. Op die manier ontstaat er tussen UNA en een muziekgezelschap uit Schwoich een onverbrekelijke band. Tot slot, Jan is verschillende keren in het zonnetje gezet vanwege zijn ‘heldendaden’ tijdens de oorlog. Jan heeft dat zelf nooit zo ervaren, sterker nog, hij spreekt nooit over die tijd en als er al iets moet gebeuren, wil hij dat graag in alle stilte laten passeren. In 1945 ontvangt Jan een brief van Prins Bernard in zijn functie van bevelhebber der Nederlanse strijdkrachten waarbij de Prins zijn dank uitspreekt voor de toewijding en de belangrijke diensten die Jan aan de bevolking heeft bewezen. Ook van president Dwight Eisenhower van Amerika ontvangt Jan een dankbetuiging voor zijn bijdrage tijdens de oorlog aan het veilig over de grens brengen van Amerikaanse militairen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 38

Het bestaande gebouw is veel te klein en via verschillende acties onder de bevolking weet de organisatie geld in te zamelen. De volgende stap is de oprichting van de Petrus Donders Stichting en in 1930 is een nieuw patronaatsgebouw gerealiseerd. Uit bijgaand plaatje blijkt dat er ook een conciërgewoning deel uit maakt van het geheel en u mag drie keer raden wie in die tijd benoemd is tot conciërge. Inderdaad, een zekere Jan Swinkels!

Rechts achter in het patronaatsgebouw woont de conciërge met zijn gezin en hij leidt binnen het gebouw alles in goede banen. Onze Jan Swinkels is in 1930 veertien jaar jong en om dan al de functie van conciërge uit te oefenen lijkt toch wel een beetje al te hoog gegrepen. Het wil echter dat de vader van Jan ook Johannes van voren heet en dus is het niet meer dan logisch te denken dan dat Pa in die tijd de conciërge van het patronaatsgebouw in Waalre is. We zien in hetzelfde gebouw ook een ruimte voor een huisarts. Hier houdt dokter J.B.H. Wachters, die zijn praktijk in Aalst heeft, op gezette tijden spreekuur voor inwoners van Waalre. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 3

Bij het graven in de genealogie van de familie Swinkels blijkt direct dat het gezin geen gelukkige tijd doormaakt. Een viertal kinderen sterft al op zeer jeugdige leeftijd. Johan Swinkels trouwt op 19 november 1908 met Maria van de Hurk en vervolgens komen de volgende kleine ‘Swinkeltjes’ het levenslicht aanschouwen en we zien ook dat een niet onbelangrijk deel van die kinderen al weer snel overlijdt: Zoon/dochter Zoon Zoon Zoon Zoon Dochter Zoon

Naam Jacobus Lucas Lucas Cornelius Christiaan Cornelius Johannes Antonius Catharina Cornelia Antonius Christiaan

Geb. datum 26/08-1909 24/01-1911 18/04-1913

Overlijden 02/02-1934 25/09-1933 16/04-1919

12/06-1916 15/10-1917 07/04-1921

21/03-1919

Bepaald geen gelukkig gezin als we het verloop van deze gegevens bekijken. Vier van de zes kinderen overlijden al op jonge tot zeer jonge leeftijd. De oudste zoon Jacobus overlijdt op het voetbalveld. De derde zoon Christiaan en de dochter Catharina zijn gehandicapt. Jan jr. gaat al op zeer jeugdige leeftijd, als de familie nog in Waalre woont, met deze kinderen, als een soort begeleider, naar Lourdes en deze reis vormt ongetwijfeld de basis voor de vele reizen richting Lourdes die Jan later nog gaat organiseren. De moeder van Jan heeft het ter plekke helemaal niet naar haar zin, ze kijkt aan de achterkant op een begraafplaats uit en weet manlief te bewegen Waalre de rug toe te keren en te verhuizen naar Valkenswaard. Het gezin Swinkels vestigt zich op 13 maart 1934 in Valkenswaard en gaat dan wonen op het adres Nieuwstraat nr. 36. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 4

Valkenswaard, je bent ’t echte en ‘r ware Valkenswaard, je bent de stad van de sigaren Valkenswaard, je bent zo mooi … beslist Ik zit zo geerne aan de koele waterplas Met ’n heerlijk schuimend glas trappist Zo met n’n liefje op het Venberg terras Met ’n heerlijk schuimend glas trappist Ongewild is het singeltje uitgegroeid tot een heuse carnavalshit, alle hofkapellen maar ook elk willekeurig ‘muziekske’ heeft het steevast rond carnaval op het programma staan. Van het een komt het ander en in de periode van 1974 tot 1986 organiseert Jan, samen met Sjaak Rietra, vele tientallen reizen naar Schwoich en dat alles onder de paraplu van de speciaal hiervoor opgerichte vereniging ‘VVO’, oftewel de ‘Vrienden Van Oostenrijk’.


Pagina 37

Sjaak Rietra junior heeft er namelijk speciaal een oude grammofoon voor bewaard en regelmatig komt een hechte vriendengroep op zondagochtend bij Venbergen genieten van dit fraaie singeltje, samen met nog andere oude muziekjes.

Een goed jaar later, op 26 mei 1935, slaat opnieuw het noodlot toe bij de familie Swinkels, vader Jan overlijdt namelijk. Ook moeder Swinkels sukkelt steeds met haar gezondheid. Zij heeft in die tijd al ernstige problemen met haar ogen. Binnen het gezin is bepaald geen sprake van een vetpot en die situatie is zeer waarschijnlijk bepalend bij de verdere keuzes die Jan in zijn leven maakt.

Natuurlijk kennen we het allemaal, althans dat mogen we toch veronderstellen, maar voor alle zekerheid:


Pagina 36

Jan jr. is bijna 18 jaar jong als hij in Valkenswaard komt wonen en hij is dan al op vele fronten actief o.a. bij de organisatie ‘De Jonge Werkman’. Met name deze groep, een soort voorloper van de vakbeweging, is dan misschien toch wel een vreemde eend in de bijt omdat Jan zich al snel ontwikkelt als een heuse ondernemer. Zijn afkomst en zijn maatschappelijke betrokkenheid, waarvan hierna nog duidelijk zal blijken, zijn waarschijnlijk de belangrijkste overwegingen waarom Jan tot deze keuzes komt.


Pagina 5

Die ´Jonge Werkman´ is een verhaal apart. In de geschietboeken van en over Valkenswaard komen we die groepering tot op heden nergens tegen en vandaar dat we toch maar even wat dieper op de geschiedenis en betekenis van deze groep in gaan. In Nederland komen we voor het eerst in 1916 in Beek (Limburg) een afdeling tegen van de zogenaamde ´Jonge Werkman´. Door de hele organisatie heen (en ook bij de oprichting in Limburg) kom je steeds weer vertegenwoordigers van de katholieke kerk tegen en bepaald niet de eerste de beste. In Beek is Mgr. Dr. H. Poels de grote gangmaker en door de jaren heen zijn het steeds weer priesters en/of broeders die leiding geven aan de organisatie en dus de kar trekken. Binnen de katholieke kerk zijn meer organisaties actief zoals patronaten voor jongens tot 18 jaar en ‘De Jonge Werkman’ moet steeds weer haar bestaansrecht bewijzen. De doelstelling van de organisatie is klip en klaar en luidt als volgt:

-de jonge arbeider op te voeden tot een flinken, degelijken, door en door katholieken man, karaktervast, die, geroepen tot den levensstaat -, waartoe de meesten geroepen worden, - van het huwelijk, ook daar leiding zal kunnen geven in een katholiek gezin en opvoeder (in den volsten en katholieken zin van het woord) zal kunnen zijn van de aan zijn zorgen toevertrouwde kinderen. Deze vorming en opvoeding in de Jonge Werkman wil natuurlijk slechts aanvullen, die van het gezin, maar is voor vele jeugdige arbeiders op dezen leeftijd van het grootste belang en zelfs noodzakelijk; -de jonge arbeider te vormen tot flinke leden der menschelijke samenleving, die begrijpen hun plichten tegenover de maatschappij, en die ook, als actieve leden der Katholieke Stands- en Vakorganisatie positief willen medewerken aan een betere, meer christelijke maatschappij. Ik hoop dat u deze tekst uit het grijze verleden nog helemaal tot u kunt nemen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 6

Heel bijzonder en absoluut het vermelden waard zijn de activiteiten van Jan in verband met Schwoich in Oostenrijk. Hij bezoekt regelmatig café Venbergen om daar te genieten van een heerlijk schuimend glas trappist. Dat simpele bezoek om een glaasje te nuttigen, groeit uit tot een bijzondere vriendschap tussen Jan en Sjaak Rietra. We hebben al eerder vastgesteld dat Jan een creatieve geest heeft en als hij bij Sjaak aan de bar zit kan hij het niet laten om zijn fantasie de vrije loop te laten. Al tekenend op een bierviltje laat hij zijn vrije geest z’n gang gaan en bijzondere creaties zien het levenslicht. Die viltjes heeft Sjaak junior nog steeds in de kast achter de bar liggen en hij is er bijzonder trots en zuinig op. Aan diezelfde bar heeft Jan ook een bijzonder lied gecomponeerd, namelijk ‘Sigar City’, het wereldberoemde lied dat ook vandaag de dag nog regelmatig over het terras van Venbergen galmt.


Pagina 35

Op 31 januari 1977 overlijdt op 52-jarige leeftijd na een lang ziekbed toch nog plotseling Francien Swinkels-Dijkstra en daarmee valt een belangrijke pijler binnen het bedrijf weg. Tweede zoon Ger heeft dan net zijn studie op het Hertog Jan afgerond en is voornemens om in Nijmegen geschiedenis te gaan studeren. Om de tijd op te vullen en om het bedrijf voort te helpen, springt hij bij en vervolgens … is hij nooit meer weggegaan. Later zal Ger het bedrijf van zijn vader overnemen. Jan reist intussen zakelijk de hele wereld rond, van NieuwZeeland, Thailand, Afrika naar Mexico. Daarnaast is hij ook nog actief als begeleider bij busreizen naar Lourdes.


Pagina 34

Duidelijk is dat de katholieke kerk een nadrukkelijke rol vervult bij ‘De Jonge Werkman’. De leden worden geacht tot hun twintigste verjaardag bij de club te blijven, daarna is een logische overstap naar de echte vakbond. In Helmond heeft de afdeling zowaar een heus vaandel en daar zijn ze wat trots op. Na deze korte voorgeschiedenis is het weer de hoogste tijd dat we ons storten op de Valkenswaardse situatie. Daar speelt Jan Swinkels, hoe kan het ook anders, een belangrijke rol als het gaat over ‘De Jonge Werkman’. Opvallend in dit verband is de naam van broeder Crescentianus van de Congregatie van de Broeders van Onze Lieve Vrouw van Lourdes of nog beter bekend als de Broeders van Dongen. Hij is van 1927 tot 1932 overste van het klooster aan de Dommelseweg en dus ook van de Aloysiusschool. ‘De Cres’ zoals hij ook wel door het leven gaat, bemoeit zich heel intensief met alles wat met het vakbondswerk heeft te maken, hij zorgt met name voor de scholing en de vorming.

Maar daar blijft het niet bij, broeder Crescentianus gaat zich ook met het directe vakbondswerk bemoeien. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 7

Als er dan een conflict ontstaat tussen de tabaksbewerkersbond en de sigarenfabrikanten, waarbij de broeder zich bepaald niet afzijdig houdt, heeft hij het toch enigszins verbruid bij de heren sigarenfabrikanten en is het bonje. Waarschijnlijk is dat de reden dat broeder Crescentianus in 1932 Valkenswaard verlaat om vervolgens zijn bezigheden op het gebied van de vakbeweging in Dongen, enigszins op afstand, voort te zetten. De tweede van links op de hiervoor op blz. 7 geplaatste staatsiefoto is broeder Crescentianus. Duidelijk is dat Jan Swinkels al in 1939 druk doende is met ‘De Jonge Werkman’. Hij maakt dan al deel uit van het bestuur van de Diocesane Bond, de club die dan een feestje viert. Bij dit plaatje hiernaast is ook duidelijk te zien dat de jongens een soort van uniform dragen wat we bij meerdere foto’s uit die tijd tegen komen. Het heeft iets statigs, iets militairs en ook de wijze van ‘voortbewegen’ doet in die richting denken. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 8

Jan is meer van het denkwerk, hij is een visionair, hij heeft dus een vooruitziende blik en voelt nieuwe trends al heel snel aan. Jan is niet altijd gemakkelijk om mee te werken, hij is standvastig, gaat voor de zaak Je zou hem het predikaat ‘rechtlijnig’ mee kunnen geven, maar in die rechtlijnigheid is hij wel altijd hartstikke eerlijk. Het pand Corridor 14a is al vrij snel te klein en het bedrijf verhuist in 1970 naar Corridor nr. 2. Boven de zaak is een appartement waar de familie gaat wonen, maar niet voor lang. Groei, vooral op personeel gebied, zorgt al weer vrij snel voor ruimtegebrek. In de topjaren werken bij Jan Swinkels 18 personeelsleden en dat heeft onder andere tot gevolg dat de familie in 1973 het woongedeelte inlevert voor meer kantoorruimte en verhuist naar het Wilhelminapark.


Pagina 33

Het is de eerste aanzet naar de start van een reisbureau en op de ramen kunnen we de naam van het nieuwe bedrijf al herkennen, namelijk:

‘Touring Service’. We hebben nog een bewijs gevonden van het feit dat Jan inderdaad daar in die tijd op die Eindhovenseweg gevestigd is. Deze advertentie komt uit de extra editie van het Eindhovens Dagblad van 30 december 1961, vanwege het feit dat daags van te voren de 20.000ste inwoonster van Valkenswaard is geboren.

Het gaat goed, het gaat voortvarend en als in 1962 de Corridor is gerealiseerd, trekt Jan naar Corridor nr. 14a, het pand waar nu kapper Schmitz is gevestigd. Samen met zijn vrouw Francien weet Jan het reisbureau steeds meer gestalte te geven. Francien is bij die hele ontwikkeling heel belangrijk, zij runt voor een belangrijk deel het bedrijf en dan vooral als het om de gewone dagelijkse dingen gaat. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 32

Met enige fantasie zou je ook kunnen denken dat hier de voorloper voor Jan z’n latere carrière bij de verkennerij ligt opgesloten. De Valkenswaardse tak van ‘De Jonge Werkman’ heeft zijn thuisbasis bij de Aloysiusschool en dat heeft ongetwijfeld te maken met de bemoeienis van broeder Crescentianus. Deze foto is dan ook geschoten op de binnenplaats van de Aloysiusschool en van verschillende heren kennen we de naam.

V.l.n.r.: Jan Verhappen; Bert van Gerwen; Jef Driessen; Tiny de Louwere; Jan Swinkels; onbekend; Broeder Crescentianus en Woutje Evers. Zij vormen het bestuur van de Valkenswaardse afdeling. Woutje Evers behoort tot de vriendenkring van Jan en hem komen we op verschillende plaatsen en op verschillende momenten tegen. Later is Wout nog heel nadrukkelijk actief in de rol van wethouder en dan met name van ‘sociale zaken’. Die positie sluit dan weer naadloos aan bij zijn eerdere rol bij ‘De Jonge Werkman’. Jan Swinkels is een fanatiek en begenadigd fotograaf en in die rol komen we hem tegen bij de huwelijksplechtigheid van Woutje Evers. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 9

Jan is kennelijk dan ‘in functie’ en laat in dit geval het overhalen van de trekker aan iemand anders over zodat hij zelf op de gevoelige plaat wordt vastgelegd.

Dit is overigens een foto van Wout met zijn vrienden, er is nog een vergelijkbare prent, maar dan met zijn familie. Zo te zien zit Woutje Evers behoorlijk in zijn vrienden. Duidelijk dat de leden van ‘De Jonge Werkman’ daar ook deel van uit maken. De heren zijn duidelijk herkenbaar in hun donkere outfit met zeer bijzondere das. Uiteraard staat broeder Crescentianus ook op de gevoelige plaat. Overigens, Wout Evers en Nelly Gevers trouwen op 20 april 1940, de plechtige inzegening van dit huwelijk vindt plaats ’s morgens om 9.00 uur en wel in de kerk van de Heilige Nicolaas. Jan Swinkels is dan dus 24 jaar jong en al volop bezig in het maatschappelijk gebeuren van Valkenswaard.


Pagina 10

Jan neemt alleen de winkelruimte in gebruik en de familie Schaffer woont achter de winkel en gebruikt tevens de bovenverdieping. Ter oriëntatie, dit is het pand waar momenteel Jan Gossens zijn slagerij exploiteert. De familie van Jan Swinkels bijft voorlopig nog even in de conciërgewoning van Were Di wonen. Jan gaat in het winkelpand weer verder met het stencilwerk en daarbij heeft hij geen behoefte aan ‘inkijk’ en dus kalkt hij de ramen helemaal wit. De winkeliers uit de directe omgeving vinden dat maar niks, “het ziet er niet uit”, aldus de directe buren van Jan. Om aan de opmerkingen van de buren tegemoet te komen, maakt Jan de ramen weer snel schoon en beplakt deze vervolgens met grote posters waarop allerlei vergezichten, zoals berglandschappen, te zien zijn. Met gevolg dat regelmatig mensen aan de bel staan om te vragen of ze een reisje naar die prachtige streek kunnen boeken. En zo is het dus allemaal gekomen! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 31

Die brand zorgt voor nog een bijzonder probleem. Al weken eerder is de foyer besproken voor het vieren van een huwelijksfeestje en niet zomaar van de eerste de beste. Het zijn Jet Maenen, de secretaresse van Jan, en Martien Geldens die voornemens zijn om op 1 oktober 1959 in het huwelijksbootje te stappen en hun feestje was bij Were Di in de foyer gepland. Half Valkenswaard mag de handjes laten wapperen om alles weer een beetje toonbaar te maken, maar het feestje van Jet en Martien gaat gewoon in Were Di door. Niet in de foyer, maar beneden in de verschillende ruimten die daar beschikbaar zijn. Het is een beetje passen en meten, maar het is een groots feest.

We sluiten dit hoofdstuk van ‘De Jonge Werkman’ af met het lied dat bij de groep hoort. Waarschijnlijk zingen ze dat bij min of meer officiële gebeurtenissen of wie weet, misschien wel als ze in actie komen!

De brand in Were Di is van doorslaggevende betekenis voor de verdere toekomst van het gezin van Jan Swinkels. De toekomst van Were Di ziet er sowieso niet zo best uit, steeds is er weer discussie over de financiën en als er dan zo’n brand overeen komt, zet dat de familie Swinkels aan het denken. Ze gaan op zoek naar een andere ruimte en vinden die aan de Eindhovenseweg in het pand waar daarvoor de hoedenwinkel van Koos Schaffer is gevestigd. Uiteraard is dit midden in het dorp en mogelijk dat die positie meer klandizie voor het stencilwerk oplevert. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 30


Pagina 11

We maken weer een volgende stap in het leven van Jan Swinkels. De Tweede Wereldoorlog breekt uit en dat zal grote gevolgen hebben voor het leven van Jan.

Het gaat dan om busreisjes voor jonge mensen in de richting van Italië. Deze specifieke reis gaat naar het Lago Magigore en de groep geniet met volle teugen.

Al begin jaren dertig (de crisistijd) zien we de eerste aanzet om te komen tot een vorm van distributie. Een groot tekort van allerlei goederen dient zich aan en met name de voedselverstrekking staat zwaar onder druk. In 1939 verschijnen distributiestamkaarten en op vertoon van die kaart ontvangen de mensen bonnen, die op hun beurt weer recht geven op het kopen van bepaalde artikelen. Bijkomend probleem is dat de onderduikers geen distributiestamkaart hebben en dat voor die groep dus op een andere manier aan voedsel moet worden gekomen.

Op de foto herkennen we v.r.n.l. Jan en Francien Swinkels, Martien Geldens en voor hem Jet Maenen. Het derde koppel is ons onbekend.

Begin van de oorlog zien we dat Jan al op een ander front actief is, namelijk bij de E.H.B.O. Later zal hij, op basis van datgene wat hij daar heeft opgestoken, nog een belangrijke rol gaan spelen.


Pagina 12

Jan en zijn gezin hebben het vervolgens onvoorstelbaar druk met het runnen van de stencilinrichting en het dag en nacht in touw zijn met het Kempisch Cultuurcentrum oftewel met Were Di. Dan is het 28 september 1959, alles wordt in gereedheid gebracht voor de uitvoering van volgende dag en dat is ‘poot aan spelen’. Maar dan gaat er iets mis, om kwart over vijf ontdekt Francien Swinkels dat boven bij de foyer de vlammen uit het dak slaan. De brandweer is snel ter plaatse en slaagt er in de vaak geroemde zaal te sparen voor de brand. Op 29 september gaat de uitvoering van ‘de Vrek’ door toneelgroep ‘Puck´ uit Amsterdam dan ook gewoon door. Het is een stuk van een man wiens naam staat voor een heuse klassieker, namelijk Molière die driehonderd jaar geleden Frankrijk op z’n grondvesten laat sidderen. Molière is in het Frankrijk van Lodewijk de XIV een ongeëvenaarde zeden- en karaktertekenaar en tegelijkertijd een gezond denker. Het laat nog maar eens zien waar het Kempisch Cultuurcentrum in die tijd zoal mee bezig is. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 29

Op deze foto uit 1949 zit Jan al helemaal in het centrum van de eerste rij en dat is de plek waar de belangrijke personen geacht worden plaats te nemen. Het rijtje activiteiten uit die tijd is nog niet ten einde. Jan is ook actief bij het Verbond voor Velig Verkeer. Hij treedt op als plaatselijk ‘consul’ van de landelijke vereniging en bij de oprichting van de plaatselijke afdeling in 1954 gaat Jan, uiteraard zou je haast gaan denken, de voorzittershamer hanteren.

Dan begint Jan met zijn werk op het Distributiekantoor. In eerste instantie is het Distributiekantoor gevestigd in een houten keet in de tuin bij veldwachter Van den Hurk, gelegen aan de Wilhelminastraat. Vrij snel gaat het kantoor echter naar het K.J.V. gebouw in de Maastrichterstraat.

In die tijd gaat Jan zich al een beetje oriënteren op zijn nieuwe toekomst. Hij heeft een vooruitziende blik en stelt vast dat het stencilwerk zijn langste tijd heeft gehad. Met de verschillende scoutinggroepen heeft hij al de nodige ervaring met reizen en hij wil zich nader op dat terrein oriënteren.

Zo gaat hij in 1957, met wat vrienden, deelnemen aan een reisje van Touringbureau White Cars uit Heerlen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 28

Eind 1943 gaat een groep een overval op het distributiekantoor organiseren. Bij de overval zelf is Jan niet betrokken, echter wel bij de voorbereidingen. Jan heeft het dan al druk met andere illegale bezigheden, namelijk met het opvangen en over de grens begeleiden van Engelse piloten. Eigenlijk weten we van deze activiteiten nauwelijks iets concreets te melden. In tegenstelling tot vele anderen, praat Jan nooit over dit soort zaken. Er is één uitzondering, namelijk als hij in gezelschap vertoeft van zijn vriend Jos Couwenberg. Met name na de oorlog vangen de kinderen wel eens iets op als Jos Couwenberg bij Jan thuis komt buurten, maar daar blijft het bij. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 13

Na de oorlog komen regelmatig nog voormalige Engelse piloten bij de familie op bezoek en Jan ontvangt ook jaarlijks een uitgebreid kerstpakket van de British Legion. Bekend is dat hij die klussen uitvoert getooid in het uniform van een brandweerman o.a. om de Duitse spertijden te ontlopen. Hij heeft ook een fiets, sterker nog, hij heeft een speciale vergunning om die te mogen gebruiken. Of moeten we zeggen: “om te voorkomen dat de Duitsers zijn fiets inpikken?”

Swinkels. Het gezelschap blijft elkaar trouw en steeds gaan ze, ook na de scoutingperiode, gezamenlijk richting Lourdes. Voor het laatst in 2003, althans voor zover ze nog in leven zijn. We missen op deze prent Joseph Geldens, die eigenlijk geen lid van de scouting was, Dré van Daal en Jan Swinkels, deze laatse twee zijn dus al vóór 2003 overleden. Het is druk in die tijd. Op 7 juli 1939 krijgt Valkenswaard z’n eigen afdeling van de E.H.B.O. De eerste voorzitter is G. Kersten, het is echter van korte duur. Tijdens de jaarvergadering van 27 maart 1941 treedt Kersten af en kiest de ledenvergadering een nieuwe voorzitter en u raadt het waaarschijnlijk al, het is Jan Swinkels. Jan blijft voorzitter van de afdeling tot in 1969, het wordt hem dan allemaal een beetje te veel. Uit de boeken van de Valkenswaardse EHBO blijkt dat Jan in 1964 het zilveren bondsinsigne ontvangt. Hij wordt omschreven als de eminente, enthousiaste en voortvarende voorzitter en dat is niet niks.

Volgens deze ‘fietsvergunning’ is Jan werkzaam als chef afd. Textiel, maar daarnaast houdt Jan zich op het Distributiekantoor nog met allerlei andere zaken bezig, zoals het organiseren van feestjes! Jan is ook in die tijd al een druk en creatief baasje. Zo organiseert hij op 12 oktober 1943 een feestje voor alle medewerkers van het Distributiekantoor onder de geheimzinnige naam ‘Netoreap’. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 14


Pagina 27

Al weken van te voren vraagt iedereen zich af wat hen te wachten staat en wat die rare naam dan wel te betekenen heeft. Het blijkt te simpel om waar te zijn en als Jan via een feestgids tekst en uitleg geeft blijkt ‘Netoreap’ niets meer te zijn dan de afkorting van” ‘Nooit enige twist of ruzie, echter altijd pret’. Je moet het maar bedenken! Jan is de grote organisator oftwel ‘de voorzitter algemeen comité’ zoals hij in een herderlijk schrijven wordt aangekondigd. Ze spreken over een avond van leut en amusement om de vriendschap en hartelijkheid onder ‘de luijden van het verdelinckshuis’ te verstevigen. Jan zal later, beroepshalve, nog heel veel van dergeljke feestgidsen produceren. Deze pagina uit de feestgids spreekt helemaal voor zich. De namen van dit gezelschap uit 1953 mogen in dit verband niet ontbreken. Het zijn, voorste rij v.l.n.r.: Theo van Hout, Johan Koek, Jospeh Geldens, Noud van Vught, Everard Brom. Achterste rij, Gerrit Kramer, Nant Vervoort, Dré van Daal, Henry Geldens en Jan


Pagina 26


Pagina 15

Mocht u de tekst niet goed kunnen lezen, hier volgt een vertaling:

“De groote man van ’t comité en zij, zijn lieve vrouw in spé.” Met andere woorden, Jan heeft kennelijk op dat moment al de eerste schreden gezet op het liefdespad. Thuis aan de Nieuwstraat is ook nog het een en ander te regelen. Achter in de tuin graven ze schuilhutten om in geval van bombardementen enige bescherming te vinden.

Ze verblijven daar slechts korte tijd. De volgende en tevens laatste plek van de groep van Jan, is de villa van de familie van Best aan het spoor, beter bekend als de villa Rapelenberg

Jan z’n moeder gaat soms nogal gemakkelijk met het gevaar om en dan met name als ze ’s avonds achter in de tuin het toilet gaat bezoeken. Terwijl er sprake is van algehele verduistering laat ze, zich niet bewust van het gevaar, de deur van het toilet wagenwijd open staan. Het gevolg is dat van veraf in die open vlakte de lichtstraal voor iedereen zichtbaar is en zeker vanuit de lucht voor de vliegtuigen een duidelijk markeringspunt zou kunnen zijn. In die tijd heeft de familie Swinkels ook een klein jongentje op bezoek, hij is van Joodse afkomst en zit bij de familie ondergedoken. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 16

Met deze groep heeft Jan tot begin jaren zestig een heel bijzondere band. Zo gaat hij in 1953 met een groep richting Lourdes en dat zijn ze jarenlang blijven doen. Ze gaan dat eerste jaar zowaar met twee taxi’s richting Lourdes. De chauffeurs zijn weer vrienden van Jan, namelijk Jan Phiferons en Dré van Daal. Echt Spartaans en passend bij een scoutinggroep kun je deze wijze van vervoer bepaald niet noemen, maar ze hebben wel met volle teugen genoten, heb ik me laten vertellen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 25

Were Di is in die tijd het Mekka voor cultureel Valkenswaard, maar het staat nog duidelijk in z’n kinderschoenen. Jan heeft dan formeel de functie van ‘administrateur’ tegen een jaarvergoeding van f. 900,= en vrij wonen. Hij regelt voor dat riante jaarsalaris alles wat met Were Di van doen heeft, en dat is heel veel. Hij krijgt ook de gelegenheid om vrije produkties te organiseren en dat doet hij dan uiteraard voor eigen rekening en risico, inclusief de drankvoorziening. Hij haalt allerlei grote en kleinere namen naar Valkenswaard, onder andere Rudy Carell die in Were Di zijn debuut maakt. Een ander groot succes van Jan zijn de films op zondagmiddag. Voor een kwartje is de jeugd de hele middag onder de pannen en er is op dat tijdstip dan ook geen kind in het dorp te bekennen. Were Di zit dan echt helemaal mudvol en de jeugd geniet met volle teugen van Rintintin. Terug naar de verkennerij, want ook die activiteit gaat gewoon door. We zagen eerder dat Jan aktief is bij KAVEAN, maar inmiddels woont hij aan de Maastrichterstraat en dus heeft hij niets meer van doen met de Antoniusparochie. Mijnheer pastoor van de Nicolaaskerk is dan ook van mening dat Jan zijn scoutingwerk maar binnen zijn parochie moet voorzetten en dat betekent dat Jan de leider wordt van de Sint Maartengroep met als onderkomen, ja u raadt het al, boven in de foyer van Were Di. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 24

Jan is dan ook al actief op een heel andere vlak, namelijk bij de jongerenbeweging. Hij is dan (in 1942) al aangesteld tot leider van de KJC oftewel de Katholieke Jongerencentrale en wel van de afdeling St. Antonius, dsistrict Valkenswaard. Deze organisatie is hoogstwaarschijnlijk de voorloper van de groep KAVEAN PONDOK oftewel de ‘Katholieke Verkenners Antoniusparochie Hut’ waar Jan na de oorlog mee aan de slag gaat.

Terug naar de Tweede Wereldoorlog. Jan is in die tijd niet alleen druk met het land uitsmokkelen van Engelse piloten, hij is dan ook al bezig bij de E.H.B.O. , c.q. de Rode Kruisafdeling van Valkenswaard. Als op 17 september 1944 de Engelsen Valkenswaard vanuit de lucht bestoken, is zijn aanwezigheid in het dorp dringend gewenst. Jan gaat, ondanks het gevaar voor eigen leven, dan richting gemeentehuis om vandaar uit de helpende hand te bieden aan mensen die gewond geraakt zijn. Hij kan direct aan de slag en gaat via de Markt richting Luikerweg die in lichterlaaie staat, maar dan wordt Jan zelf zwaar door granaten gewond. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 17

Jan heeft op deze manier honderden duivenlijsten, lesboekjes voor de Matar Amabilisschool, feestgidsen en programmaboekjes voor Were Di gemaakt. Jet Maenen verricht het edele typewerk. Natuurlijk zijn we bij Jet (Geldens) Maenen wezen buurten en Jet is heel duidelijk als ze over Jan spreekt. “Hij was heel creatief, een

begenadigd tekenaar, toegankelijk, vriendelijk, maar ook heel principieel, het was zoals het was en zo moest het ook gebeuren”, aldus Jet (Geldens) Maenen.

Zijn linkerarm, zijn rug en een van zijn benen zijn zwaar door verschillende granaatscherven getroffen. Later blijkt dat ook nog een van zijn ogen door de druk van de bommen zwaar is beschadigd, waardoor hij aan één oog zo goed als blind is. Op dat moment is er geen directe hulp voorhanden, iedereen heeft genoeg aan zichzelf. Het duurt tot de geallieerden Valkenswaard binnen trekken aleer mijnheer pastoor de zwaar gewonde Jan Swinkels tussen een aantal Duitse gesneuvelde militairen ontdekt en hij blijkt nog te leven. Collega E.H.B.O.-ers ontfermen zich over Jan en het is zaak dat hij zo spoedig mogelijk naar het St. Josephziekenhuis in Eindhoven wordt vervoerd. Canadese militairen ontfermen zich over Jan en zetten een tank in om het transport naar Eindhoven te regelen. Rond het St. Josephziekenhuis in Eindhoven is dan echter al geruime tijd van alles aan de hand. Op 28 februari 1944 ontvangt het bestuur van het ziekenhuis het volgende schrijven: Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 18

Maar de activiteiten van de familie Swinkels binnen Were Di blijven niet beperkt tot de stencilinrichting. Ze gaan ook het beheer over Were Di voeren en daar komt heel wat bij kijken, nog afgezien van het feit dat Jan en Francien in die zelfde periode verblijd worden met een viertal zonen. En dan te bedenken dat Francien binnen het beheer van ‘schouwburg’ Were Di een niet onbelangrijke rol gaat vervullen. Ze verkoopt toegangsbewijzen, ze tapt een glaasje en ze springt overal bij waar ‘handjes’ nodig zijn. Hier zien we Jan en Jet Maenen bezig met het broodnodige werkoverleg om opnieuw weer een fraai werkstukje af te leveren. Jan doet het denkwerk, Jet mag het uitvoeren. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 23

Zijn broer Anton is zijn trouwe hulp om de machine een slinger te geven en Jet Maenen verricht het typewerk. Dat ‘bedrijfsmatige’ vindt plaats in de achterkamer, later krijgt Jan kantoorruimte in Were Di tot zijn beschikking.

Links op deze foto, aan het trottoir, zien we de conciërgewoning waar het gezin van Jan Swinkels van 1950 tot 1960 heeft gewoond. Daarvoor woont koster Hendrik Jansen van de Nicolaaskerk in deze zogenaamde ‘kosterwoning’. Stencilwerk is in die tijd nog de meest gebruikelijke werkmethode als een ‘geschrift’ in een veelvoud moet verschijnen. Het principe werkt met een moedervel met een laag was op een dunne, sterkere doorlaatbare laag. Door tekst met een schrijfmachine, zonder inktlint, op het moedervel aan te brengen ontstaan plekjes waar de inkt wordt doorgelaten. Het moedervel gaat op een trommel waar inktrollen in zitten en bij iedere ronde die de trommel maakt, verschijnt een vel ’bedrukt’ papier. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 22

“Die Ortskommandant teilt mit, dass das ganze St. Josephziekehuis mit allen Gebäuden, Grundstücken und allen Inventar ab sofort beslagnahmt ist. Das Krankenhaus muss am 15 März 1944 geräumt sein”

Het bestuur neemt direct aktie en gaat in overleg met de zusters van de parochiescholen om te proberen enkele schoolgebouwen als noodhospitaal te mogen gaan gebruiken. Een van de ruimten die beschikbaar komt is het parochiehuis van de Gerardusparochie, direct gelegen achter de Gerardus Majellakerk in Stratum. Jan verblijft daar en maakt opnieuw een bombardement mee als Eindhoven onder vuur komt te liggen. Het herstel van Jan vergt ruim een half jaar. Hij is vervolgens vrij snel daarna ‘oorlogsinvalide’ verklaard en hij krijgt daardoor recht op een oorlogspensioen in het geval hij, als gevolg van zijn verwondingen, niet in staat zou zijn te werken. Jan weigert dit principieel, hij wil z’n eigen kostje verdienen. Dat gaat hem lukken, vooral dankzij de enorme inzet van zijn vrouw Francien Dijkstra die later een belangrijke spil zal zijn bij al zijn zakelijke activiteiten. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 19

Later, in 1960 en vervolgens nog eens in 1967, krijgt Jan opnieuw met de gevolgen van zijn verwondingen te maken. Hij ondergaat zware operaties, maar die kunnen niet voorkomen dat hij in die tijd bijna helemaal blind door het leven gaat.

De activiteiten van de KAVEAN groep zijn onuitputtelijk. Steeds organiseert Jan weer iets nieuws, ze gaan regelmatig op reis en voor het vervoer weet Jan altijd wel weer de een of andere ondernemer te strikken, zoals in dit geval Transportbedrijf Kwinten uit Westerhoven. Uiteraard is dit dolle pret voor de jongemannen.

Zijn ‘mankementen’ weerhouden Jan er niet van ook na de oorlog weer met allerlei ‘maatschappelijke’ zaken aan de slag te gaan. Dat begint met de scouting. Zoals eerder bleek, is Jan in 1942 al aangesteld als leider van de Katholieke Jongerencentrale en dat is zeer waarschijnlijk het startpunt voor een nieuwe activiteit. Jan krijgt dan de leiding over een tweede groep scouting binnen de Antoniusparochie. De zogenaamde KAVEAN groep vindt in eerste instantie onderdak bij de kleuterschool in de Oranje Nassaustraat. Lou van Gerven is dan Jan’s rechterhand, alhoewel Lou dan nog de nodige opleidingen moet volgen. De groep groeit en barst uit z’n voegen in de Oranje Nassaustraat. Dus is er dringend behoefte aan een nieuwe accommodatie. Die vinden ze bij Thielemanus Smets, helemaal links aan het eind van de Nieuwstraat waar Thielemanus een heel fraaie schuur heeft staan. Thielemanus is een fervent liefhebber van de groep en helpt ze daar waar hij kan, bijvoorbeeld als het gaat over het betalen van huur. Mw. Smets is het wat dat betreft met haar man niet eens en trekt dan ook regelmatig bij Jan en consorten aan de bel. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 20

Lou van Gerven heeft enkele jaren met Jan gewerkt en noemt hem in dit verband: creatief, toegankelijk en vriendelijk. Dan dienen zich weer meer serieuze zaken aan. Jan krijgt echt verkering. Is zijn omgang met akela Francien Dijkstra uit de Molenstraat tot dan toe nog min of meer vrijblijvend, langzaamaan tekent zich een serieuze verbintenis af, een huwelijk is in aantocht. Dan moet er natuurlijk wel woonruimte komen en die vinden ze als ze op 21 november 1950 in het huwelijksbootje stappen. Ze vinden een perfecte combinatie van wonen en werken en wel aan de Maastrichterstraat in de conciërgewoning bij Were Di. Jan gaat op de eerste plaats weer verder met zijn stencilbedrijf. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 21

HET LEVEN VAN JAN SWINKELS, DE BESCHEIDENHEID ZELVE, MAAR O ZO N GEDREVEN BAASJE!

Recommend Documents