glasmozaïek 2010
Inleiding Het is de eerste keer dat het museum voor vlakglas- en emaillekunst een glasmozaïektentoonstelling organiseert. De oudste mozaïeken dateren van circa 3000 v.Chr. Ze zijn gevonden in Mesopotamië. Het betrof vloermozaïeken van schelpen en kiezels. De mozaïekkunst in het oude Rome is nog steeds te zien in Pompei en op plaatsen in Noord Afrika waar ze onder lava of zand eeuwen bewaard zijn gebleven. In het Romeinse Rijk en Byzantium was vanaf de 5e eeuw glasmozaïek de belangrijkste kunstvorm om gebouwen te versieren met afbeeldingen op wanden en plafonds. Dat kwam o.a. doordat het in 427 verboden werd om heilige figuren af te beelden in vloeren omdat men immers op die figuren liep. Dit werd als ontheiliging gezien. Hoogtepunten, onder invloed van Byzantium gemaakt, zijn nog te vinden in Ravenna (6e eeuw) en Venetië (11e eeuw).
San Vitale, Ravenna 1
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Voor de mozaïeken gebruikte men speciale glas steentjes (tesserae), smalti genoemd, die in Noord-Italië werden gemaakt uit dikke platen gekleurd glas. Smalti hebben een ruw oppervlak en bevatten kleine luchtbelletjes. Zij werden soms van achteren voorzien van zilver- of bladgoud voor een betere reflectie. De voegen tussen de steentjes werden niet dichtgesmeerd zodat ook daardoor meer reflectie ontstond. Vaak zijn ze aan de achterkant kleiner dan aan de voorkant en werden ze onder verschillende hoeken in de mortel geplaatst, wat ook weer meer reflectie en lichtverstrooiing geeft. In de eeuwen daarna werd de mozaïekkunst als wand- en plafondversiering verdrongen door fresco’s die veel minder arbeid vergen en daardoor goedkoper waren te vervaardigen. Eind 19e , begin 20e eeuw ontstond er een opleving van de mozaïekkunst o.a. door nieuwe belangstelling voor de Byzantijnse kunst. De katholieke emancipatie in Nederland na 1853, die voor de latere algemene bloei van de wandschilderkunst en de glazenierkunst van groot belang is geweest, was dat niet voor de mozaïekkunst. De ambachtelijke vaardigheden van het zetten ontbraken geheel, de Nederlandse glasindustrie leverde het benodigde glas hier niet, buitenlands (Italiaans en Frans) glas was zeer kostbaar. Anders dan aan glas-in-lood of zelfs wandschilderkunst, kleefden er ook Byzantijns imperiale en theocratische associaties aan mozaïek. Geen geschikte techniek dus voor een overwegend burgerlijk, protestants en zuinig land als Nederland, dat bovendien weinig ervaring had met ‘kerkelijke kunst’. De socialistisch geïnspireerde gemeenschapskunst vormde er evenmin een gunstige voedingsbodem voor. Duitsland kende, net als Frankrijk, de mozaïektoepassingen al veel langer. Het atelier van de firma Puhl en Wagner speelde daarbij een belangrijke rol. Tot dan beheersten alleen Italiaanse ambachtslieden het geheim van het vervaardigen van speciaal 2
glasmozaïek 2010
voor mozaïeken geschikt glas en de vaardigheid om daarmee mozaïeken te maken. Na lang experimenteren slaagden Puhl en Wagner er in zelf het glas te maken en ook konden ze gebruik maken van de techniek waarbij de mozaïeken niet meer ter plaatse steentje voor steentje onder direct toezicht van de ontwerper op de wand gemaakt moesten worden. In het atelier werden de steentjes door hulpkrachten op tekeningen gelijmd. Het mozaïek kon daarbij in delen worden gemaakt en op de wand of het plafond worden aangebracht. Het atelier werd gesteund door de Duitse keizer. Een voorbeeld van de door het atelier gemaakte mozaïeken is nog te zien in de Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche in Berlijn.
Belangrijke glaskunstenaars als Edwin Burne-Jones in Engeland, de Amerikaan Louis Comfort Tiffany en ook onze Nederlandse Johan Thorn Prikker beperkten zich niet tot glasin-lood maar gebruikten, naast andere technieken als wandschilderen, ook glasmozaïek voor hun werk.
3
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Van Johan Thorn Prikker is in de Sankt Georg Kirche in Keulen nog een mozaïek te zien naast de glas-in-loodramen die hij voor deze kerk ontworpen heeft.
St. Georg Keulen Thorn Prikker
gedenk-mozaïek Thorn Prikker
Het glasatelier Hein Derix in Kevelaer, dat veel werk voor Thorn Prikker uitvoerde, heeft een groot gedenk-mozaïek dat regelmatig in tentoonstellingen wordt opgenomen. In de entreeportieken van het Hentrich Museum in Düsseldorf zijn nog de enorme abstract expressieve Dag- en Nacht mozaïeken (1926) van hem te zien. In navolging van Thorn Prikker ontwierp de glazenier Jaap Gidding mozaïeken voor grote ondernemers als De Bijenkorf in Den Haag, voor Van Beuningen in Rotterdam, voor Abraham Tuschinski in Amsterdam en Rotterdam, voor de gemeente Rotterdam. Kerkelijke mozaïeken - wanden van lichtreflecterende kleur en schittering - dateren in Nederland ook pas van het midden en eind van de jaren twintig: bijvoorbeeld het Laatste Avondmaal4
glasmozaïek 2010
mozaïek van Johan Thorn Prikker voor de Duinoordkerk in Den Haag (1925), maar vooral het enorme absismozaïek van Antoon Molkenboer in de St. Antonius Abtkerk van Joseph Cuypers te Scheveningen uit 1925-30, een van de grootste mozaïekensembles in West-Europa ( 12 x 17,40 meter ). Molkenboer liet zijn absismozaïek naar kartons uitvoeren in Parijs. Daar werkten hoogst gespecialiseerde Italiaanse mozaïekzetters, die het mozaïek compartimentsgewijs op de kartons uitlegden, het met gom en papier opplakten en zo’n compartiment vervolgens in z’n geheel in de natte mortel klopten.
Kerk St. Antonius Abt Scheveningen, detail Antoon Molkenboer Pas na de Tweede Wereldoorlog, in de latere jaren vijftig, is er in Nederland werkelijk sprake van bloei van de wand- en vloermozaïekkunst, vaak uitgevoerd door de kunstenaars zelf.
bronnen www.wikipedia.org en www.wikipedia.de www.monumentale-wandkunst.nl 5
museum voor vlakglas- en emaillekunst
HET
MOZAÏEKGILDE
De techniek van mozaïek is eeuwenoud en vindt zijn oorsprong in meerdere culturen. Toepassingen in Griekse en Romeinse villa’s, Byzantijnse en Roomse kathedralen vinden we volop terug in onze kunstboeken. Vanaf begin 1900 lijkt het weer nieuw leven ingeblazen door kunstenaars als Gaudí, Hundertwasser en Niki de Saint Phalle. Omdat we tegenwoordig gemakkelijk afstanden overbruggen zijn deze werken voor een ieder bereikbaar geworden en gaan inspireren. Vanaf halverwege de jaren ‘90 is daar opeens een nieuwe trend in Nederland: mozaïek. Velen zien het als hobbyisme, al redelijk snel kun je stukken keramiek breken en plakken. Anders wordt het als je wordt gegrepen door de techniek, de textuur, het lijnenspel, de glans of juist het ruige materiaal. Deze elementen herkennen we wanneer kunstenaars mozaïek als expressiemiddel gaan toepassen. In 2004 is internet volop in ontwikkeling en via deze weg vinden een tiental kunstenaars elkaar in hun passie voor mozaïek. Het Mozaïekgilde wordt opgericht en heeft tot doel elkaar te ondersteunen, stimuleren, ontwikkelen en inspireren. Ook is het belangrijk gezamenlijk naar buiten te treden om mozaïek als kunstvorm te promoten en publieke belangstelling voor het werk te vergroten. De achtergrond, invulling, stijl, techniek en toepassing van de leden is zeer divers en zo ontstaat er een actieve wisselwerking. Allerlei aspecten komen aan bod zoals materiaal- en techniekgebruik, binnen/buiten, werkbesprekingen, thematisch gericht werken, enzovoorts. Na 6 jaar van diverse bijeenkomsten, thema’s, exposities en beurzen kijken we nu terug. De bezetting is enigszins gewijzigd. Het is een hele opgave je passie van de daken te schreeuwen en daarbij gehoord te worden. Toch blijven we dat doen. Er zijn persoonlijke ontwikkelingen in gang gezet en we hebben mensen beter zien worden. Naast deze catalogus geeft ook de website “www.mozaiekgilde.nl” zicht op het werk en de leden. 6
glasmozaïek 2010
Irene Beckers
Schot in de roos ( detail) 2010, glasmozaïek en smalti, doorsnede: 60 cm abstracte rust Na haar opleiding Architectonische Vormgeving vond Irene bij het mozaïek haar bestemming. Ze houdt van het ambachtelijke proces en het stukje bij beetje opbouwen van een werk. Ze laat zich al associatief door kleur en vorm van het materiaal leiden. Ze heeft een grote voorliefde voor de ovale vorm en verwerkt deze regelmatig zowel twee als drie dimensionaal. Haar werk straalt altijd rust en evenwicht uit. Ze maakt zelfstandige objecten maar ook toegepast mozaïek in interieurs of buiten. 7
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Susan van Blanken
Emily 2006, glas, spiegelglas
“De Mozaïekziekte” Susan lijdt aan wat zij zelf een ‘mozaïekziekte’ noemt. Deze ‘ziekte’ wil ze graag met iedereen delen. Van oorsprong is zij Schotse en via Engeland en Griekenland sinds enkele jaren in Nederland neergestreken. Ze werkt zowel met glas als tegels. Haar driedimensionale werk is vaak ornamentaal en haar tweedimensionale werk doorgaans figuratief en schilderachtig. Susan houdt van de lichteffecten die optreden door de oneffenheden in het mozaïekoppervlak. 8
glasmozaïek 2010
Monique Boncz
Pepers 2010, glas, 122x61cm
Kleurige perfectie Na diverse grote reizen is Monique als autodidact met mozaïek begonnen. Ze werkt met grote precisie en zeer kleurrijk. Aanvankelijk werkte ze vooral abstract en geometrisch. Op dit moment werkt ze ook met vormen uit de natuur zoals; gras, bamboe en pepers. Deze natuurvormen worden sterk ritmisch verwerkt. Monique werkt voornamelijk met glas. 9
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Jeanine Gerlofsma
Leda en de zwaan 2010, glas, mille fiori, 40x60cm
Mosaicista Naast cursussen op een Italiaanse Mozaïekschool heeft Jeanine als eerste Nederlandse de Experimentele Mozaïekopleiding in Antwerpen afgerond. Voor haar is mozaïek haar beroep en haar leven. Ze heeft daarbij een sterke band met Italië, de bakermat van het mozaïek. Ze staat tevens aan de wieg van het Mozaïekgilde. Haar werk is kleurig en veelzijdig wat betreft materialen en onderwerpen. Ze werkt met smalti, glas, tegels, zelfgebakken keramiek, stenen, marmer etc. Het thema kan zowel figuratief, abstract als ornamentaal zijn. Grote werken of kleine het kan allemaal naar gelang inspiratie of opdracht. 10
glasmozaïek 2010
Dorette Gilling
Vijver glas , spiegel, keramiek, 80x60cm Zwierige barok Na haar opleiding aan de Amsterdamse Hogeschool voor Beeldende Vorming is Dorette als zelfstandig kunstenaar gaan werken. Na verloop van tijd ontdekte ze het mozaïek en voegde deze techniek toe aan haar andere specialisaties. Ze werkt abstract en sterk ornamentaal in een zwierige barokke stijl. Alles draait, beweegt en geeft daardoor een zeer levendige en krachtige indruk. 11
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Ted Moelker
Windkracht 4 2010, tiffanyglas, 30x30cm Impressionist Ted maakt mozaïekvoorstellingen die gebaseerd zijn op de wereld om haar heen; natuur, mens, gebouw, wind en water zijn terugkerende thema’s Het gevoel dat deze elementen bij haar oproepen probeert ze op een impressionistische manier vast te leggen. Haar werk is kleurrijk, schilderachtig en krachtig van stijl. Ted maakt zelfstandige kunstwerken maar haar voorkeur gaat uit naar het ontwerpen en maken van toegepaste mozaïeken in of aan gebouwen. 12
glasmozaïek 2010
José Poels
Eiland 2010, Tiffanyglas, 70x100cm
Ingetogen mediterraan Het werk van José is veelal geïnspireerd op ornamentetale versieringen die ze tegenkomt in mediterrane landen als Spanje en Marokko. Niet voor niets heet haar bedrijf Azuldesign; azul het blauw van het Middellandse zeegebied. Haar werk is kleurrijk en doorgaans ornamentaal en abstract. Het straalt een ingetogen rust en harmonie uit. José maakt bij voorkeur mozaïeken als toegepaste kunst in interieurs en voor buiten. 13
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Myrna Rasker
paalwoningen 2010, glas, 32x32 (excl. sokkel) Heilige Huisjes Myrna is geïnteresseerd in schijnheiligheid. Als schilder heeft ze het thema uitgewerkt in een grote serie iconen ‘schijnheilige iconen’. Als mozaïeker verwerkt ze het thema vaak als “heilige huisjes”. Ze werkt met alle materialen en de laatste jaren ook graag met gevonden, ‘waardeloze’ natuurmaterialen. Ze werkt in haar mozaïeken zowel twee- als driedimensionaal, in een decoratieve en kleurige speelse stijl. 14
glasmozaïek 2010
Jannemeis Snels
Een windstille dag 2010, glas op trespa, 43,5x42cm Lineaire illustraties Van oorsprong is Jannemeis illustratrice en webdesigner. Zowel in haar teken- als mozaïekwerk overheerst het lineaire karakter. Dit doet ze door veel met donkere contouren om haar vormen te werken. Haar werk is verhalend, figuratief en soms sprookjesachtig. Ze laat zich in haar mozaïekwerk inspireren door eigen ervaringen en verhalen. Ze maakt voornamelijk twee dimensionale mozaïeken. Haar werk is sprankelend en kleurrijk door de combinatie van bijvoorbeeld gebloemd servies met effen en bewerkte tegels. 15
museum voor vlakglas- en emaillekunst
Nanne Wilders
Purperreiger 2005, glas, hout, metaal, 77x25x72cm
Vogels en vrouwen Nanne maakt mozaïekbeelden. Ze is gebiologeerd door vogels en vrouwen, eventueel in combinatie. Ze werkt voornamelijk met glas vaak gecombineerd met een ruw natuurmateriaal zoals hout of steen. Ze maakt ook ramen in de tiffanytechniek. Deze techniek gebruikt ze ook om haar vogels wijduitstaande staarten en vleugels te geven om ze als het ware weg te kunnen laten vliegen. Haar stijl is rustig, ingetogen van kleur, met beweeglijke elementen. 16
