De enige naam 19 januari
Gezang 517: 3/4 LB Votum en groet Psalm 139: 1/2 NB Geloofsbelijdenis Psalm 139: 10 NB Schriftlezing
Jozua 1:1-9
Psalm 105: 1/17 NB Schriftlezing
Mattheüs 1: 18-25
Gezang 512: 1-4 LB Preek Gezang 512: 5-7 LB Gebed Psalm 103: 2/6 OB Zegen
Preek Gemeente van Christus,
Intro Het is alweer even geleden dat we begonnen zijn met deze serie avonddiensten over de apostolische geloofsbelijdenis. We hebben het tot nu toe gehad over het geloof in God de Vader, de Almachtige, Schepper van hemel en aarde. Vanavond stappen we over van het deel over de vader naar het deel over de zoon. Die twee stukken zijn aan elkaar verbonden door het woordje en. En in Jezus Christus, zijn eniggeboren zoon. Wij geloven niet alleen in de vader maar ook in Jezus Christus. Als je daar even over nadenkt is dat natuurlijk merkwaardig. Dat wij niet alleen geloven in de schepper van hemel en aarde maar ook in iemand die mens was onder de mensen. De zoon van de timmerman is iemand waar onszelf met huid en haar aan toevertrouwen. We geloven in hem. Dat betekent alleen niet dat we geloven in een
historisch feit. Dat betekent niet alleen dat we geloven dat er ooit iemand rondliep die luisterde naar die naam. Wij kunnen alleen op hem vertrouwen als we geloven dat hij vandaag nog steeds een levende werkelijkheid is. De geloofsbelijdenis zegt daarom over hem dat hij uit de dood is opgestaan en dat hij opgevaren is naar de hemel en zit aan de rechterhand van God. De zoon van de timmerman zit daar om te oordelen de levenden en de doden. Geloven in een onzichtbare God is iets waar wij moeite mee hebben. Maar misschien is het nog wel moeilijker te geloven in een God die mens is geworden zoals wij.
Naamgeving Over de menswording van God gaat het in het gedeelte dat we gelezen hebben uit het evangelie. Jozef ontdekt dat Maria zwanger is. Hij wil haar niet in opspraak brengen. Hij zal niet rond gaan bazuinen dat het kind niet van hem is. Hij wil haar zo onopvallend mogelijk verlaten. Maar terwijl hij dit in overweging heeft verschijnt er een engel van de Heer. Jozef, zoon van David, wees niet bang je vrouw Maria bij je te nemen, want het kind dat ze draagt is verwekt door de heilige Geest. Als zij haar zoon baart moet jij hem de naam Jezus geven, want hij zal zijn volk bevrijden van hun zonden.
Als ouders nadenken over een naam voor hun kind dan spelen daarbij allerlei afwegingen een rol. Vroeger was het gebruikelijk je kind te vernoemen. Aan de naam moest zichtbaar zijn dat je kind deel uitmaakt van de familie. Je kunt een naam ook uitkiezen omdat hij gewoonweg goed in het gehoor ligt. Maar het is ook mogelijk een naam te kiezen vanwege de betekenis. Voor mijn ouders was het bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend dat ze kinderen zouden krijgen. Toen ik geboren werd kreeg ik de naam Samuel. Die naam herinnert aan het verhaal van Hanna die ook geen kind kon krijgen. Toen zij een kind kreeg droeg zij het op aan de Heer. Daar wilden mijn ouders naar verwijzen door middel van mijn naam.
Nu kun je als ouder wel een mooie naam kiezen voor je kind, het blijft altijd de vraag of die naam in het leven ook wordt waargemaakt. Een betekenisvolle naam is een wens, een gebed maar of dat gebed verhoord zal worden weet je niet. Het is daarom niet onbelangrijk te weten dat Jozef en Maria niet zelf de naam voor het kind hebben uitgekozen. Het zijn niet hun verwachtingen en dromen die tot uitdrukking worden gebracht in deze naam. Deze naam wordt gegeven door God zelf. God laat ons door middel van die naam weten wat wij
van Jezus mogen verwachten. In deze naam wordt ons het programma van zijn leven gegeven. Deze naam past bij wie hij is. Het is een vlag die de lading helemaal zal dekken. Het kind dat Maria bij zich draagt zal luisteren naar de naam Jezus.
Een joodse naam Dat is om te beginnen een joodse naam want Jezus komt van Jeshua en de naam Jeshua herinnert ons aan Jozua die een belangrijke figuur was in de geschiedenis van Israël. Hij is de generaal onder wiens leiding Israël het beloofde land introk. Onder zijn leiding ging het volk door de Jordaan. Mozes moest voor die grens blijven staan. Hij had leiding gegeven aan de uittocht uit Egypte maar mocht het beloofde land niet binnengaan, maar Jozua ging wel de grens over. Onder zijn leiding werd het land verkend. Steden werden ingenomen. Het land werd verdeeld en het volk dat veertig jaren lang door de woestijn had gezworven kreeg eindelijk rust. Na veertig jaar aanmodderen en uitstel door eigen schuld mocht het onder Jozua een plek vinden om te wonen. De naam die Jezus krijgt is een joodse naam. Je zult die naam alleen kunnen begrijpen tegen de achtergrond van het Oude Testament.
Toen ik daar wat over doordacht herinnerde ik mij een krant die in de dagen voor kerst op de mat viel. In de dagen voor kerst bracht het NRC een Jezus nummer uit. Dat hield om te beginnen in dat er een groot artikel over het leven van Jezus instond. Daar kwam bij dat een predikant de gelegenheid kreeg in een klein kolommetje op iedere pagina vanuit het perspectief van Jezus commentaar te geven op het nieuws. Ik was daar aangenaam door verrast. Want zo vriendelijk tegenover het christelijk geloof is men niet altijd. Vervolg vraag is wel wat voor beeld de krant dan geeft van Jezus. De Jezus die ik te zien kreeg in de krant was vooral een sociaal bewogen mens, een revolutionair die tegen de heersende opvattingen van zijn tijd inging.
Toen ik bezig was met deze preek dacht ik daaraan terug. Het nieuws als achtergrond om uit te leggen wie Jezus is. In de kerk is niet het nieuws maar het Oude Testament de belangrijkste achtergrond. Je zou het misschien kunnen vergelijken met een gitaar, of met een viool, een cello of een contrabas. Dat zijn allemaal snaarinstrumenten maar een snaar op zichzelf maakt niet zo heel erg veel geluid. Diepgang en volume ontstaan door de houten klankkast achter de snaren. Aan een piano zonder klankbodem heb je niets. En het
gespannen vel van een trommel maakt geen indruk los van de klankkast waar het over is gespannen.
Betekenis Jezus los van het Oude Testament is als een gitaar zonder klankkast. Jezus zonder de geschiedenis van Israël is als een piano zonder klankbodem. Een goede week terug kwam ik in een hotel nog een bijbel tegen zonder Oude Testament. Nu kan je niet de hele bijbel in een keer lezen op je hotelkamer maar het feit dat er zulke bijbels worden gedrukt alleen al is een kwalijke zaak. Om Jezus te verstaan heb je de achtergrond van het Oude Testament nodig. En zo is dat ook als het gaat om de betekenis van zijn naam. Om de naam te kunnen vertalen moet je Hebreeuws kunnen lezen. De naam Jezus betekent zoveel als de Here redt. De engel onderstreept dat door te zeggen dat hij zijn volk zalig zal maken van hun zonden. U zult hem de naam Jezus geven want hij zal zijn volk zalig maken van hun zonden. Dat is in een notendop het hele evangelie. In dit ene woord is alles samengebald wat er over Jezus te zeggen is. Het wordt ons hier zo compact vertelt dat we misschien enige moeite moeten doen om te proeven wat hier nu eigenlijk staat. Je zou het kunnen vergelijken met een zakje thee. Dat moet je onderdompelen in het water voor het haar smaak loslaat. Dat wil ik nu ook met deze tekst gaan doen aan de hand van vier verschillende vertalingen.
Zaligmaken We beginnen met de Bijbelvertaling die we voor ons hebben liggen. De Herziene Statenvertaling heeft gekozen voor het woord zaligmaken. Jezus is gekomen om zijn volk zalig te maken van hun zonden. Het woord zalig is een woord wat wij in het dagelijks leven nauwelijks meer gebruiken. Als we het gebruiken staat het voor ultiem geluk, of een extreem lekkere maaltijd, daar wordt het woord zalig wel voor gebruikt. In de tijd waarin de Statenvertaling werd geschreven stond het woord zalig nog voor iets anders. Ik denk dat het te maken had met de psalmregel. Hij schenkt uit goedheid zonder peil, ons ’t eeuwig zalig leven. Het woord zalig doet denken aan de hemel en wie aan de hemel denkt, denkt hopelijk niet alleen aan het hiernamaals, maar vooral ook aan God. Zalig ben je als je voor zijn aangezicht kan bestaan. Zalig ben je als zijn toorn niet meer op je leven rust en je zonden zijn vergeven. Een verhaal uit het evangelie wat hier heel mooi bij past is het verhaal van de moordenaar aan het kruis. Hij vraagt Jezus om aan hem te denken als hij in zijn koninkrijk
gekomen is. En Jezus zegt dan tegen hem: heden zult gij met mij in het paradijs zijn want dat was het doel van zijn komst op aarde. Hij is gekomen om zijn volk zalig te maken van hun zonden.
Bevrijden De NBV heeft het niet over zaligmaken maar over bevrijden. Geef hem de naam Jezus, want hij zal zijn volk bevrijden van hun zonden. Bij het woord bevrijden denken we al snel aan de bevrijding van de bezetting door nazi-Duitsland. Zonde is tegen deze achtergrond een macht die over ons heerst. Wij zijn erdoor gevangen genomen. Zonde is een verslaving waar we niet zomaar van afkomen. Zelfs als je anders zou willen lukt het je niet. Als je opgroeit tussen in een criminele omgeving is de kans groot dat jij ook een crimineel wordt. Als de samenleving waar je deel van uitmaakt verslaaft is aan consumeren valt het niet mee je daar aan te onttrekken. Zonde is een macht die onze persoonlijke wil overstijgt. Wij sleuren elkaar mee in onze val. Het is als met een rij dominosteentjes, de een stoot de ander aan, en samen vallen we om, we geven het aan elkaar door. Maar Jezus is gekomen om zijn volk daarvan te bevrijden. Hij richt hen die gevallen zijn op. Jezus is de spaak die gestoken wordt in het wiel van de zonde. Door zijn roepstem bevrijdt hij van dienst aan de zonde. Zacheüs verlaat het tolhuis. Paulus stopt met het vervolgen. Hij maakt ons vrij tot dienst aan God en de naaste.
Redden Een derde mogelijke vertaling wordt ons aangereikt in de Naardense Bijbel. In die vertaling gaat het niet over zaligmaken of bevrijden maar over redden. Maria zal een zoon baren en jij zult als zijn naam uitroepen: Jezus! Want hij zal zijn volk redden van hun zonden. Ik denk dat ik redding misschien wel de beste vertaling vind, want bij het woord redding wordt duidelijk wat er op het spel staat. Wat er door onze zonden op het spel staat is ons leven. Dat wordt ons beeldend duidelijk gemaakt in het verhaal over de storm op zee. Jezus ligt achterin het bootje te slapen als de wind opsteekt. Het water begint te kolken, de golven slaan over het schip. De leerlingen schudden Jezus wakker met doodsangst in de ogen. Heere, red ons want wij vergaan. In dit verhaal zijn wij mensen die verdrinken, wij gaan te onder in het diepe grauwe water. Daarmee is niet alleen bedoeld dat we vroeg of laat allemaal zullen sterven. In de bijbel is er niet alleen het letterlijke graf maar ook het graf van de zonde. Tegen springlevende mensen wordt gezegd: ontwaakt gij die slaapt en sta op uit de dood. Maar
Jezus is gekomen om doden tot leven te wekken en ons te redden van het diepe grauwe water. Hij bestraft de wind, de golven gaan liggen, hij staat op uit het graf, hij overwint de dood, want hij is gekomen om zijn volk te redden van hun zonden.
Helen Een laatste betekenis komen we op het spoor als we in het evangelie lezen over een vrouw die al twaalf jaar last heeft van bloedverlies. Ze raakte de zoom van zijn bovenkleed aan, want ze dacht: Als ik alleen zijn bovenkleed maar kan aanraken, zal ik al gered worden. Jezus draaide zich om, en bij het zien van de vrouw zegt hij: ‘Wees gerust, uw geloof heeft u gered.’ En vanaf dat moment was de vrouw gered. Dit verhaal maakt ons duidelijk dat je bij redding ook mag denken aan genezing. Jezus is niet alleen gekomen om onze ziel gezond te maken. Hij heeft ook aandacht voor ons lichaam. Zijn zorg voor het lichaam blijkt om te beginnen uit de genezingen die hij verrichte maar ook uit het lege graf. Het lege graf laat zien dat het lichaam wordt niet afgedankt als was het een wegwerpproduct. Niet alleen de ziel, ook het lichaam doet ertoe want het graf was leeg.
Het evangelie is vol van de zorg van Jezus voor mensen die ziek zijn. Ziekte is daarbij ook gelijk een beeld voor dat wat zonde doet en zonde is. De zonde maakt dat wat gezond is stuk en kapot. Zoals de kanker een lichaam als het ware op kan eten zo kan de zonde een mensenleven verwoesten. Maar Jezus is gekomen om dat wat door de zonde kapot is gemaakt weer heel te maken. Hij opent blinden de ogen opdat zij oog hebben voor god en voor hun naaste. Hij opent doven de oren opdat zijn stem zouden horen. Onze voorouders noemden Jezus daarom ook wel de heiland. Jezus als degene die heel maakt wat kapot is gemaakt door de zonde. In dat spoor heeft de vroege kerk het avondmaal ook wel een geneesmiddel genoemd. Jezus als degene die heel maakt en geneest.
Samenvatting De naam van Jezus bevat in het notendop het hele evangelie. We hebben er vanuit vier perspectieven naar gekeken. Jezus is gekomen om zalig te maken, hij is gekomen om ons te bevrijden uit kwade machten. Hij is mens geworden om te redden van de dood en om te helen wat kapot is gemaakt. Als we zeggen dat we in hem geloven dan zeggen we dat we dit van hem verwachten. Dan vertrouwen we erop dat hij dit gedaan heeft en dat hij dit zal doen.
Dat laatste moeten we er wel bij zeggen want van zonden vrij zijn we nog niet. Ziekte en dood spelen nog een grote rol in ons leven. En van het eeuwig zalig leven staat er ook nog heel veel uit. Maar dat voorbehoud kan niet wegnemen dat hij wel degelijk gekomen is en dat hij zal komen om zijn volk te redden van hun zonden. Dat is de betekenis van de naam van Jezus.
Afsluiting Het laatste wat ik over zijn naam wil zeggen ontleen ik aan het Bijbelboek Handelingen waar we lezen dat deze naam de enige is waardoor wij gered worden. De enige, dat is nogal een statement. Nergens anders redding, nergens anders zaligheid, geen ander die heel kan maken wat stuk is. De boekwinkels liggen vol met bladen voor mensen die op zoek zijn naar geluk wat een ander woord is voor zalig. Een van die bladen is het blad Happinez. Geluk is daarin iets wat je zelf kunt organiseren. Je volgt een cursus, je leest een boek, je doet dit, je laat dat, een make-over, een dieet. Je moet aan je identiteit bouwen. Zalig ben je als je er mooi uit ziet, een goed inkomen en een baan hebt en psychisch en lichamelijk gezond bent. Dat is niet allemaal onzin, het gaat inderdaad over dingen waar ons hart naar uitgaat, maar al die dingen missen wel iets.
In het moderne zaligheidsevangelie ben je uiteindelijk altijd alleen met jezelf. Het is afhankelijk van je eigen zelf waar je komt. Je moet jezelf een beetje meer liefhebben is de boodschap. Het evangelie vertelt ons dat de liefde ergens anders begint en alleen als we zien hoe hij ons liefheeft zal het ons lukken onszelf op een gezonde manier lief te hebben. Hoe heeft God in Jezus ons lief? Hij heeft ons lief terwijl hij ziet wie wij zijn. Een arts richt zich vooral op je lichaam, een psycholoog concentreert zich op je psyché, je collega’s zien je alleen op je werk, je familie ziet je alleen als je thuis bent. Jezus ziet niet maar een deel van ons leven, hij heeft oog voor het geheel, hij ziet ons zoals we zijn. Heer die mij ziet zoals ik ben, dieper dan ik mijzelf ooit ken, kent gij mij. Omdat hij mij dieper kent dan wie of wat ook ter wereld is hij de enige die mij helemaal kan redden.
Hij ziet u zoals u bent en stelt zijn diagnose. Hij stelt zijn diagnose en is gekomen om u zalig te maken, te bevrijden, te helen en te redden van uw zonden.
Amen
