Het Innerlijke Landschap

Het Inn

p a h c s d n a erlijke L

INHOUD CONTENT CREDITS 03 NIEUWE OPERA VAN GUO WENJING EN FILM VAN FRANK SCHEFFER ZOEKEN DE GRENZEN OP NEW OPERA BY GUO WENJING AND FILM BY FRANK SCHEFFER SEEK NEW DIRECTIONS BASED ON TRADITION 05 OVER DE ARTIESTEN 14 ABOUT THE ARTISTS 16 HOLLAND FESTIVAL 2015 19 WORD VRIEND BECOME A FRIEND 22 COLOFON COLOPHON 24

INFO DI 16.6 TUE 16.6 aanvang starting time 20:30 8:30 pm locatie venue Muziekgebouw aan ’t IJ duur running time 75 minuten, geen pauze 75 minutes, no interval taal language Mandarijn met Nederlandse boventiteling Mandarin with Dutch surtitles inleiding introduction door by Frank Kouwenhoven 19:45 7:45 pm

1

CREDITS muziek music Guo Wenjing regie direction Frank Scheffer zang vocals Shen Tiemei dirigent conductor Ed Spanjaard drama regie drama direction Miranda Lakerveld decor set Jia Zhao concept Joël Bons/Frank Scheffer

uitvoering muziek performed by Nieuw Ensemble: Harrie Starreveld, fluit flute Ernest Rombout, hobo oboe Lei Wang, sheng Bart de Kater, klarinet clarinet Yuening Liu, yangqin Ernestine Stoop, harp Herman Halewijn, percussie percussion Fredrike de Winter, percussie percussion Angel Gimeno, viool violin Emi Resnick, viool violin Frank Brakkee, altviool viola Jeroen den Herder, cello Rob Dirksen, contrabas double bass Sichuan Opera: Deng Feng Deng Xiaojun Gou Ji Yang Zirui Zhang Jianying percussie percussion Bang Qiang (koor chorus) Ma Huaiqiu Wang Ya Zhou Yuping wereldpremière world premiere Amsterdam, 16 juni 2015

2

3

NIEUWE OPERA VAN GUO WENJING EN FILM VAN FRANK SCHEFFER ZOEKEN DE GRENZEN OP

4

SHEN TIEMEI

door Frank Kouwenhoven ‘Denk je dat een westers publiek je in deze muziek wel kan volgen?’ Het gezicht van dirigent Ed Spanjaard staat bezorgd als hij zijn vraag voorlegt aan de Chinese componist Guo Wenjing. Ze hebben zojuist het nieuwe theaterwerk van Guo gerepeteerd, de opera Si fan (‘Liefdesverlangen’), die in het Holland Festival samen met beelden van Frank Scheffer als Het Innerlijke Landschap in première zal gaan. Het stuk heeft een hoofdrol voor Shen Tiemei, ster-zangeres van de Sichuan opera, maar ook een prominent aandeel voor Chinees slagwerk, met schrille bekkens, snerpende gongs en hoge trommen die de zang begeleiden. Voor Ed Spanjaard is het resultaat soms te fel van klank, en hij vraagt de componist of het eigenlijk zo wel de bedoeling is. Vergt Guo niet te veel van zijn westerse toehoorders met al die luide, hoge frequenties? Het is natuurlijk wel het ‘oergeluid’ van Chinese opera. Guo haalt met een voor hem karakteristieke knorrigheid zijn schouders op en speelt de bal terug: of Spanjaard soms een oplossing weet? Het is een veelzeggende scène uit de documentaire die Frank Scheffer maakte over Guo Wenjing, een van China’s be-

NEW OPERA BY GUO WENJING AND FILM BY FRANK SCHEFFER PUT THE AUDIENCE TO THE TEST by Frank Kouwenhoven ‘Do you think a Western audience will be able to follow this music?’ Conductor Ed Spanjaard looks worried as he puts this question to the Chinese composer Guo Wenjing. They have just rehearsed Guo’s new opera Si fan (Desire for Love), which is premiering at the Holland Festival together with visuals by Frank Scheffer as Het Innerlijke Landschap (The Inner Landscape). The theatre piece has a leading role for Shen Tiemei, star singer of Sichuanese opera, but also gives a prominent part to Chinese percussion, with shrill symbols, piercing gongs and high drums that accompany the singing. For Ed Spanjaard, the resulting sound is sometimes is too sharp, and he wants to know if this is really the composer’s intention. Isn’t Guo asking too much of his Western listeners with all those loud, high frequencies? Naturally, this is the ‘prototypical’ sound of Chinese opera. Guo shrugs his shoulders in a grumpy manner typical of him and throws the ball back at Spanjaard: So does he have a solution? The above is a telling scene from Frank Scheffer’s documentary about Guo Wenjing, one of China’s most important 5

langrijkste hedendaagse componisten. Film en opera vormen samen één geheel; de beelden uit de documentaire gaan naadloos over in een scenische achtergrondprojectie als de opera eenmaal begint. Guo Wenjing geniet – onder meer dankzij het Nieuw Ensemble en het Holland Festival – al sinds de jaren negentig de nodige bekendheid in Nederland, en heeft meer dan eens met het bijltje van de Chinese opera gehakt. Zo schreef hij bijvoorbeeld Chinese Heldinnen, een serie opera’s in deels traditionele Chinese stijl over drie legendarische vrouwelijke krijgers. De reeks was in 2008 in het Holland Festival te zien. De kritieken op het drieluik waren lovend, al bleek Chinese opera niet ieders cup of tea: voor enkele toehoorders was Chinese Heldinnen een te forse aanslag op het gehoor, ze verlieten voortijdig de zaal. Het overgrote deel van het publiek zat de rit wél uit en beloonde de spelers met staande ovaties. Maar ook in China zelf neemt de populariteit van het traditionele theater af, al heeft dat minder te maken met luide percussie of falsetstemmen dan met de ingetogen archaïsche speelstijl en muzikale verfijning: dat lijkt allemaal nog maar weinig aan te sluiten bij de beleving van moderne stadsbewoners, die in de Volksrepubliek eerder opgroeien met games, actiefilms en een razendsnel moderniserende maatschappij dan met traditionele opera. Het traditionele dorpsleven in China staat op verdwijnen, de massale trek naar de grote steden ondermijnt het raamwerk van lokale gemeenschapszin en dorpsrituelen waaraan traditioneel theater, als samenbindende kracht, zijn unieke positie ontleende. Het is er nog wel, het donderende slagwerk van de Chinese opera dat

contemporary composers. The film and the opera form a whole; the images from the documentary flow seamlessly into background projections once the opera starts. Guo Wenjing has enjoyed a considerable reputation in the Netherlands since the 1990s – partly thanks to the Nieuw Ensemble and the Holland Festival – and is an old hand at Chinese opera. For example, he wrote Chinese Heroines, a trilogy of operas partly in traditional Chinese style about three legendary female warriors, which was shown at the Holland Festival in 2008. Critics lauded the three operas, even though Chinese opera turned out not to be everyone’s cup of tea. Chinese Heroines was too much of an assault on some people’s ears and they left early. But the vast majority of the audience sat it out and rewarded the performers with standing ovations. In China itself, however, the popularity of traditional theatre is declining, even though this has less to do with loud percussion or falsetto voices than with its underacted, archaic performance style and musical refinement, all of which seems to have little to do with the experience of modern city dwellers, who in the People’s Republic have sooner grown up with games, action films and a rapidly modernizing society than with traditional opera. Traditional village life is dying out in China. Mass migration to the big cities is undermining the framework of local community spirit and village rituals that gave traditional theatre its unique position as a cohesive force. The thundering percussion aimed straight at the gods in heaven in Chinese opera does indeed still exist, as do the sophisticated embellishments in the vocals and the subtle movements of the actors, but 6

rechtstreeks aan de goden in de hemel is gericht, en ook de geraffineerde versieringen in de zangstemmen en de subtiele bewegingen van de acteurs leven nog voort, maar opera als belangrijkste kunstvorm of als rituele noodzaak is in China beslist op zijn retour, het genre heeft het moeilijk. Frank Scheffer legt in zijn film de snelle veranderingen in China vast, het teloorgaan van tradities – we zien schitterende beelden van dorpsopera, die nog maar een beperkt publiek trekt – maar ook de opkomst van de jeugd, en van nieuwe muziek. Hier vinden filmmaker en componist elkaar, want beide gaan de confrontatie met moderniteit, met een kantelende wereld niet uit de weg. De vraag is welke kant het straks opgaat, met muziek, en met de mens? En welke rol is daarbij weggelegd voor een land als China, dat momenteel steeds sterker zijn stempel drukt op de rest van de wereld, maar dat ook, zoals bekend, weinig op heeft met individuele vrijheden? Guo heeft de ingrijpende transformaties van zijn land aan den lijve meegemaakt. Anders dan zoveel andere componisten van zijn generatie (zoals Tan Dun en Chen Qigang) besloot hij niet naar het buitenland te verhuizen, maar bleef hij in China, hetgeen heeft bijgedragen aan zijn reputatie als kunstenaar die dicht bij de bronnen van zijn eigen cultuur bleef. Guo groeide op ten tijde van de Culturele Revolutie in de stad Chongqing, in de ruige zuidelijke provincie Sichuan. Destijds reden daar tanks door de straten en vuurde men vanaf schepen op de Yangtse Rivier kanonnen af. ‘Het was gevaarlijk, maar ik was een kind, ik genoot ervan. Mijn ouders kochten een viool in de hoop om me van de straat te houden. Dat was

opera as the most important form of art or as a necessary ritual is definitely on the wane in China; the genre is struggling. In his film, Frank Scheffer records the rapid changes in China, the loss of traditions – we see images of a splendid village opera that attracts only a few spectators – but also the rise of youth culture and new music. Here the filmmaker and the composer find common ground, for neither one avoids confrontation with the modern era or a rapidly changing world. The question is: What direction will music take in the future, what direction will humanity take? And what will be the role of a country like China, which at the moment is putting an increasingly stronger stamp on the rest of the world but which, as we know, has little respect for individual freedoms? Guo has witnessed the sweeping transformations of his country in person. Unlike so many other composers of his generation (Tan Dun, for instance, and Chen Qigang) he decided to stay in China instead of moving abroad, and this has enhanced his reputation as an artist who has remained close to the sources of his own culture. Guo grew up during the Cultural Revolution in the city of Chongqing, in the freewheeling southern province of Sichuan. At the time, tanks rolled through the streets and cannons were fired into the city from ships on the Yangtze River. ‘It was dangerous, but I was a child; I enjoyed it,’ says Guo. ‘My parents bought a violin in the hopes of keeping me off the streets. That was my first introduction to music.’ Western classical music, but the traditional music of Sichuan also interested him immensely. His new work Si fan is directly based on a traditional 7

mijn eerste introductie tot muziek’, aldus Guo. Westerse klassieke muziek, maar ook de traditionele muziek van Sichuan hield hem sterk bezig. Zijn nieuwe opera Si fan is rechtstreeks gebaseerd op een traditioneel stuk en incorporeert daaruit zelfs complete aria’s. Guo zou de oude operastijl graag nieuw leven inblazen via een combinatie met westerse instrumenten en moderne compositietechnieken, in de hoop het genre op die manier nieuw leven te bezorgen. ‘Het is nog niet eens dat ik er speciaal van hou’, zegt hij over de Sichuan-opera, ‘maar die muziek zit gewoon in me.’ Dat is ook zijn antwoord als Ed Spanjaard hem herinnert aan de eerste opera’s die hij ooit voor het Nieuw Ensemble schreef, zoals het nachtmerrieachtige Wolf Cub Village uit 1994, dat qua stemming wel met Alban Bergs Wozzeck is vergeleken, en volgens Spanjaard ‘dramatischer’ was dan zijn huidige muziek. ‘Je schrijft nu anders’, constateert Spanjaard, en hij zou willen weten wat Guo precies heeft bewogen zich steeds meer in Chinese traditionele opera te verdiepen. De componist wil of kan daar echter niet te veel over theoretiseren, hij zegt dat hij primair maakt wat hij leuk vindt, en dat het wellicht niet eens een echte keuze betreft: ‘Het leven heeft het gedaan.’ Guo’s samenwerking met operazangeres Shen Tiemei dateert al uit 2004, toen hij de opera Fenyiting (ook door het Nieuw Ensemble uitgevoerd) voor haar schreef. Het huidige project borduurt erop voort. Si Fan is opnieuw een werk met stemmen en percussie als belangrijkste instrumenten. Traditioneel werden Sichuan-opera’s – anders dan de meeste andere Chinese opera-genres – geheel zonder melodieinstrumenten uitgevoerd, daarin is in de

opera and even incorporates entire arias from it. Guo would like to breathe new life into the old style of opera by combining it with Western instruments and modern techniques of composing, in the hopes of reviving the genre. ‘It’s not even that I especially like it,’ he says about Sichuanese opera, ‘but that music is just in me.’ His response is essentially the same when Ed Spanjaard reminds him of the first operas he wrote for the Nieuw Ensemble, such as the nightmarish Wolf Cub Village from 1994, whose tone has been compared with Alban Berg’s Wozzeck, and according to Spanjaard was ‘more dramatic’ than his present music. ‘You are writing differently now,’ observes Spanjaard, wanting to know what has actually inspired Guo to delve more and more deeply into traditional Chinese opera. The composer will not or cannot do too much theorizing about this, only saying that he primarily makes what he likes, and that perhaps it isn’t even a real choice: ‘Life has done it.’ Guo first began working with opera singer Shen Tiemei back in 2004, when he wrote an opera for her, Fenyiting (also performed by the Nieuw Ensemble). The current project embroiders upon that. Si Fan is once again a work with voices and percussion as the most important instruments. Sichuanese operas – unlike most other Chinese opera genres – were traditionally performed entirely without melodic instruments; this changed during the last century. In Amsterdam, besides a Chinese mouth harp (sheng) and a dulcimer (yangqin) – both now part of the usual instrumentation of Sichuanese opera – the work being presented includes some Western melodic instruments. But apart from that, vocals and percussion are the sounds which are 8

laatste eeuw verandering gekomen. In Amsterdam spelen, behalve een Chinees mondorgel (sheng) en een dulcimer (yangqin) – inmiddels beide deel van het gangbare instrumentarium van Sichuanopera – ook westerse melodie-instrumenten mee. Maar verder klinken er vooral zang en percussie, en dat zijn – misschien niet toevallig – ook de sterkste kanten van Guo Wenjing als componist: bij zijn eerdere composities is hij vooral vaak geroemd om zijn sterke vocale lijnen en rijk geschakeerde slagwerkpartijen. Fenyiting en de Chinese Heldinnen-trilogie gingen vooral over sterke vrouwen: courtisanes of vrouwelijke krijgers die als feministen avant la lettre dapper ingrepen in staatszaken of in de regels van het hof. Ook in Si fan is weer een sterke vrouw aan het woord, ditmaal een Boeddhistische non die hunkert naar een man en uiteindelijk kiest voor wereldse vrijheid: ze verlaat het klooster. Zangeres Shen Tiemei zingt de rol vol overgave, maar zegt zich niet met het lot van de non te vereenzelvigen. Ze is zelf boeddhiste, en ervaart de Boeddhistische leer niet als een keurslijf. Krijgt het thema vrijheid in deze opera niet ook nog vanzelf een politieke lading vanwege de Chinese context? Guo zelf laat zich er niet over uit. Frank Scheffer, die de repetities van nabij volgde, gelooft dat het aspect er wel in zit, zij het niet expliciet. Ook zijn film over Guo wilde hij niet de politieke kant op sturen. ‘Ik ben een documentairemaker van de vierde generatie, na Joris Ivens, Bert Haanstra en Johan van der Keuken. Ik respecteer hun werk zeer, maar ik heb weinig fiducie in de politiek-sociaal geëngageerde thematiek van de films van Ivens en Van der Keuken. Ik ben meer geinteresseerd

mainly heard and they are – perhaps not coincidentally – also Guo Wenjing’s strongest sides as a composer. With his previous compositions, he was especially noted for his strong vocal lines and richly variegated percussion parts. Fenyiting and the Heroine trilogy were mainly about strong women: courtesans or female warriors who intervene in government affairs or in the rulings of the court as feminists avant-la-lettre. In Si fan, a strong woman again takes the floor, this time a Buddhist nun who longs for a man, and ultimately chooses worldly freedom: she leaves the convent. Opera singer Shen Tiemei sings the role with total abandon, but says that she does not identify with the nun’s fate. She herself is a Buddhist, and does not consider Buddhist teaching to be a straitjacket. Doesn’t the theme of freedom in this opera automatically have a political charge because of its Chinese context? Guo himself does not go into this. Frank Scheffer, who followed the rehearsals closely, believes that this aspect is indeed part of it, although not explicitly. Nor did he want to give a political tone to his documentary about Guo. ‘I am a documentary maker from the fourth generation, after Joris Ivens, Bert Haanstra and Johan van der Keuken. I respect their work very much, but I have little faith in the politically-socially engaged themes of the films of Ivens and Van der Keuken. I am more interested in the cultural–philosophical context. For instance, in Gozaran/Time Passing, a film I made about the symphony orchestra of Teheran, I never explicitly refer to politics. Everybody knows what goes on there, and also in China. Anyhow, I think that the language of music is on a higher level 9

in een cultureel-filosofische context. Ook in Gozaran/Time passing, een film die ik maakte over het symfonieorkest van Teheran, heb ik nooit expliciet naar politiek verwezen. Iedereen kent de situatie daar wel, en ook in China. Ik vind dat de taal van muziek sowieso boven politieke taal staat.’ Guo Wenjing doet in Scheffers film niettemin een uitspraak die aan duidelijkheid weinig te wensen over laat. Economisch mag het dan veel beter gaan in China, met ook gunstige gevolgen voor het culturele leven, zo zegt de componist, maar: ‘zonder vrijheid geen grote kunst.’ Op dat vlak vindt hij dat de zaken in China beter kunnen. Guo staat bekend als een vrijgevochten en eigenzinnige figuur. ‘Geen gemakkelijke man om mee te werken’, aldus Frank Scheffer. De filmmaker moest erg wennen aan een kunstenaar die, anders dan Cage, Boulez, Carter en andere componisten die hij eerder portretteerde, niet met conceptuele, zorgvuldig geformuleerde verhalen op de proppen kwam, maar soms weerbarstig en zwijgzaam overkwam en over zijn muziek niet al te veel meedeelde. ‘Het was lastig praten met hem, ook al vanwege de taalbarrière. Maar als hij loskomt, merk je wel dat zich onder het oppervlak heel veel roert. Het gaat dan wel de diepte in.’ Scheffer is bij Guo Wenjing erg geïnteresseerd in de relatie van diens muziek met het landschap. Dat bood een direct aanknopingspunt voor zijn film. Hij ziet voorts belangrijke uitdagingen voor de uitvoerders in Guo’s muziek: ‘Guo heeft moeite om bij het componeren het Nieuw Ensemble voldoende tegemoet te komen in hun westers idioom. Hij denkt sterk vanuit de Chinese tradities. Maar dat was wat me

than the language of politics.’ Nonetheless, Guo Wenjing makes a remark in Scheffer’s film that could not be more clear. The economy might be doing a lot better in China, which also has a favourable impact on cultural life, says the composer, but ‘without freedom there is no great art’. He thinks things could be better in China in that regard. Guo has a reputation for being an unconventional and quirky individual. ‘Not an easy man to work with,’ according to Frank Scheffer. The filmmaker had a hard time getting used to an artist who, unlike Cage, Boulez, Carter and other composers that he had previously portrayed, did not volunteer conceptual, carefully worded narratives but instead sometimes came across as stubborn and uncommunicative and did not want to say too much about his music. ‘Talking with him was difficult, also because of the language barrier. But when he does loosen up, you realize that there’s an awful lot going on under the surface. It gets profound.’ In Guo Wenjing’s case, Scheffer was extremely interested in the relationship of his music to landscape, which offered an immediate starting point for the film. He furthermore saw that Guo’s music would pose significant challenges for the performers. ‘Guo has trouble sufficiently accommodating the Western idiom of the Nieuw Ensemble in his composing. His thinking is deeply rooted in Chinese traditions. But this was also what fascinated me so much about the composer Nadar Mashayeki in my earlier film on Iran. His thinking too is primarily rooted in his own idiom and songs, and in fact he places modern music side by side with Persian singing, without doing harm to that tradition.’ 10

in mijn eerdere Iran-film ook zo boeide aan de componist Nadar Mashayeki: ook die dacht primair vanuit zijn eigen taal en liederen, en plaatste in feite moderne muziek naast de Perzische zang, zonder daarbij afbreuk aan die traditie te doen.’ De westerse kunst is, in Scheffers visie, aan het einde van de twintigste eeuw ‘in een oceaan terecht gekomen’. ‘De richting is zoek. Wat is nu eigenlijk echte avant-garde? Echt nieuw, in mijn visie, is nu de culturele dialoog, maar dan op een niveau van gelijkwaardigheid, waarbij je zaken uit verschillende culturen in volwaardige juxtapositie zet. Geen fusion dus, geen vrijblijvende vermenging van elementen, maar echte dialoog. Voorheen is de culturele dialoog ook wel gevoerd, maar te veel vanuit een soort Westers superioriteitsgevoel.’ De componist zelf zegt daarover: ‘Ik maak geen muziek voor de wereld of voor China. Ik volg gewoon mijn hart. Niemand kan in regels vastleggen hoe Chinese muziek zou moeten klinken. Elk vooropgezet concept daarover slaat de plank mis. Maar mijn doel is om te scheppen, en ik voel dat ik vaste grond onder de voeten heb.’

To Scheffer’s way of thinking, Western art ‘ended up at sea’ in the late 20th century. ‘It lost all direction,’ he says. ‘What is really avant-garde nowadays? In my opinion, what is really new is cultural dialogue, but then conducted on an equal level, where things from different cultures are fully juxtaposed. In other words, not a fusion, not an informal mixing of elements, but true dialogue. There was also cultural dialogue before this, of course, but it was carried out with too much of a Western feeling of superiority.’ The composer himself says in this regard, ‘I don’t make music for the world or for China. I simply follow my heart. Nobody can make rules about how Chinese music ought to sound. Every preconceived idea about that is unfounded. But my aim is to create, and I feel that I have solid ground beneath my feet.

11

© ALLEGRI SCHEFFER

12

OVER DE ARTIESTEN De muziek van Guo Wenjing (1956) is vaak donker, wild en mysterieus, doordrenkt met de ruige atmosfeer van zijn geboortestad Chongqing. Zijn orkestwerken en theaterstukken gaan over menseneters, hekserij, geheimzinnige grafkisten die aan rotsen hangen, oeroude inscripties op botten en meer. Hij boekte internationaal succes met zijn duistere opera Wolf Cub Village uit 1994, een opera over gekte die de krant Le Monde vergeleek met Bergs Wozzeck en Sjostakovitsj’ De Neus, en met de lyrische opvolger Night banquet (1998), gebaseerd op een schilderij uit de Zuidelijke Tang. Latere opera’s zijn onder meer Poet Li Bai (2010) over de befaamde Tang dichter Li Bai, en Luotuo Xiangzi (The Rickshaw boy, 2014), naar een roman van Lao She. Afgezien van een kort verblijf in New York is Guo Wenjing altijd in China gebleven, waar hij nu werkt als hoofd van de compositieafdeling van het Centraal Conservatorium in Peking. Hij is zich gaandeweg meer in Chinese muziektradities gaan verdiepen, en sluit in zijn eigen werken steeds dichter bij traditionele Chinese (opera)stijlen aan, een ontwikkeling die zichtbaar werd in de opera Fenyiting (2004) en voortzetting vond in de trilogie Chinese Heldinnen (2008) en in zijn meest recente werk, Si Fan (2015). Werken voor het Nieuw Ensemble - She Huo voor elf instrumenten, opdracht Nieuw Ensemble, première april 1991 in Paradiso door het Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard tijdens eerste spraakmakende presentatie van Chinese componisten. - De opera Wolvendorp, opdracht van het Nieuw Ensemble, première Holland Festival 1994 met reprises in Parijs en Frankfurt - Inscriptions on bone voor alt en ensemble, opdracht

Holland Festival voor Nieuw Ensemble, première juni 1996 in het Concertgebouw, ook verschenen op de CDcassette 50 jaar Holland Festival - Concertino voor cello en ensemble geschreven voor Natalia Gutman en Nieuw Ensemble in opdracht van de NCRV, première 1997 in Het Concertgebouw - Night Banquet, Nederlandse première 1998 in de Matinee (ook tv) door het Nieuw Ensemble - Sound from Tibet voor sheng en zes blazers, in opdracht van het festival Confrontaties voor het Nieuw Ensemble, première 20.4.2001 Rotterdam - Buddhist Temple voor het Atlas Ensemble, première 13.9.2002, Berlijn; Nederlandse première in de Matinee van 7.12.2002 - Fenyiting – opera voor Sichuan opera sopraan, Beijing opera tenor en Chinees-westers ensemble, gecomponeerd in opdracht van het Nieuw Ensemble (première: 6.3.2004, Het Concertgebouw Amsterdam, ZaterdagMatinee)

De filmdocumentaires van Frank Scheffer (1956) bieden een overzicht van de grote componisten van de twintigste eeuw, van Conducting Mahler (1996), over het Mahler Festival in Amsterdam in 1995, via Five Orchestral Pieces (1994) over Arnold Schönberg, Final Chorale (1990) over Igor Stravinsky’s Symphonies of Wind Instruments en The One All Alone (2009) over Edgard Varèse tot aan films over Louis Andriessen (1997), Luciano Berio (1999), Pierre Boulez (1993), Karlheinz Stockhausen (1996), Elliott Carter (2005), John Cage (1987, 2012) en een drieluik over Frank Zappa. Scheffers werkstijl is wat hij zelf noemt ‘principiële transformatie’, een poging te analyseren wat in de muziek gebeurt, en dat naar de eigen taal van beelden over te zetten. Scheffer zocht daarbij een steeds nauwere samenwerking met componisten en uitvoerend kunstenaars. Zo vormden meerdere van zijn films inleidingen tot concerten, en maakte hij over de opera Tea van Tan Dun niet alleen een documentaire (2005), maar trad hij ook als videodesigner op voor voorstellingen van Tea. Het Innerlijke Landschap in het Holland 14

Festival vormt in deze ontwikkeling weer een nieuwe stap: Scheffer levert scenische achtergrondbeelden voor Guo’s opera, maar is in dit geval ook opdrachtgever voor de muziek. Het project met Guo getuigt van Scheffer’s groeiende interesse voor de culturele dialoog tussen Oost en West. Dat leidde eerder al tot de film Gozaran/Time passing (2009, over het Teheran Philharmonisch Orkest en de Iraanse dirigent/componist Nader Mashayeki), en zal nog een vervolg krijgen in films over de klarinettist Kinan Azmeh uit Damascus (een muzikale reis naar Turkije, Syrië en Jordanië) en over de Indiase musicus Dhruba Ghosh. BIOGRAFIEËN Shen Tiemei is een van de meest representatieve erfgenamen en beroemdste vertolkers van de Sichuanese opera. Met gebruik van essentiële ingrediënten van de Peking-opera en andere streektradities, heeft Tiemei een eigen zangstijl ontwikkeld voor de Sichuanese opera. Daarmee geeft ze de melodieën meer kracht en heeft ze de mogelijkheden van hun artistieke expressie en schoonheid vergroot. Met haar verfijnde en heldere zangstijl geeft ze uitstekend uitdrukking aan de personages die zij speelt. Tiemei heeft de traditionele Sichuanese opera nieuw leven ingeblazen en een plek gegeven in de wereld van de moderne opera. Zij heeft wereldwijd opgetreden. Voor haar rol in Guo Wenjings opera Feng Yi Ting in het Lincoln Center in New York ontving ze jubelende recensies.

grote reputatie. Hij assisteerde Bernard Haitink, Georg Solti en Herbert von Karajan en was staflid van de opera in Glyndebourne en de Royal Opera Covent Garden in Londen. Hij is sinds 1982 vaste dirigent van het Nieuw Ensemble. Het Nieuw Ensemble is een internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek. Het ensemble heeft een geheel eigen repertoire van ongeveer 700 in opdracht geschreven stukken. Tokkelinstrumenten behoren tot de vaste kern. In 1998 werden het Nieuwe Ensemble en artistiek leider Joël Bons onderscheiden met de Prins Bernhard Fonds Muziekprijs vanwege de ‘uitgesproken avontuurlijke en speelse programmering die letterlijk en figuurlijk als grensoverschrijdend kan worden betiteld’. Het ensemble introduceerde een groot aantal niet-westerse componisten. Groot succes oogstten de concertseries Nieuwe Muziek uit China in 1991 en 1992. Als vervolg daarop bracht het Nieuw Ensemble diverse Chinese opera’s in première en is het inmiddels meerdere keren te gast geweest in China. Het ensemble presenteerde meerdere muziektheaterproducties, waaronder Raaff van Robin de Raaff, Shadowtime van Brian Ferneyhough, Snow White van Micha Hamel en Lucas Passie van Calliope Tsoupaki.

Ed Spanjaard (1948) kreeg zijn opleiding in Amsterdam en Londen. Hij heeft zowel als operadirigent als op het terrein van de hedendaagse en klassieke muziek een 15

ABOUT THE ARTISTS

The music of Guo Wenjing (1956) is often dark, wild and mysterious, imbued with the rough atmosphere of his city of birth, Chongqing. His orchestral works and theatre pieces are about cannibals, witchcraft, coffins cryptically hanging from cliffs, ancient inscriptions on bones, and more. He gained international success with his dark Wolf Cub Village from 1994, an opera about madness that the newspaper Le Monde compared to Berg’s Wozzeck and Tchaikovsky’s The Nose; and with its lyrical successor, Night Banquet (1998), inspired by a painting from Southern Tang. His later operas include Poet Li Bai (2010), about the famed Tang poet Li Bai; and Luotuo Xiangzi (The Rickshaw Boy, 2014), after a novel by Lao She. Apart from a short stay in New York, Guo Wenjing has always remained in China, where he heads up the Composition Department of the Central Conservatory of Music in Beijing. Over the years, he has immersed himself more and more in the traditions of Chinese music and the style of his own works have become closer to traditional Chinese (opera) styles, a development that could be seen in the opera Fenyiting (2004) and has continued in the trilogy Chinese Heldinnen (2008) and in his most recent work, Si Fan (2015). Works for the Nieuw Ensemble - She Huo, for 11 instruments, commissioned by the Nieuw Ensemble, premiere April 1991 in Paradiso by the Nieuw Ensemble under Ed Spanjaard during the first high-profile presentation of Chinese composers - Wolvendorp, an opera commissioned by the Nieuw Ensemble, premiere Holland Festival 1994 with reprises in Paris and Frankfurt - Inscriptions on Bone for alto and ensemble, commissioned by the Holland Festival for the Nieuw Ensemble, premiere June 1996 in the Concertgebouw, also on

the CD/cassette 50 Years Holland Festival - Concertino for Cello and Ensemble written for Natalia Gutman and the Nieuw Ensemble on commission from the NCRV, premiere 1997 in the Concertgebouw - Night Banquet, Dutch premiere 1998 in the Matinee programme of the Concertgebouw (also televised) by the Nieuw Ensemble - Sound from Tibet for sheng and six wind instruments, commissioned by the Confrontaties festival for the Nieuw Ensemble, premiere 20.4.2001, Rotterdam - Buddhist Temple for the Atlas Ensemble, premiere 13.9.2002, Berlin; Dutch premiere in the Matinee programme of the Concertgebouw on 7.12.2002 - Fenyiting – opera for Sichuan opera soprano, Beijing opera tenor and ChineseWestern ensemble, composed on commission from the Nieuw Ensemble, premiere 6 .3.2004, Concertgebouw Amsterdam, Saturday Matinee

The film documentaries of Frank Scheffer (b. 1956 in Venlo, NL) offer an overview of great composers from the 20th century: Conducting Mahler (1996), on the Mahler Festival in Amsterdam in 1995; Five Orchestral Pieces (1994), about Arnold Schoenberg; Final Chorale (1990), on Igor Stravinsky’s Symphonies of Wind Instruments; The One All Alone (2009), about Edgard Varèse; films about Louis Andriessen (1997), Luciano Berio (1999), Pierre Boulez (1993), Karlheinz Stockhausen (1996), Elliott Carter (2005) and John Cage (1987, 2012); and a trilogy about Frank Zappa. Scheffer’s style of working is what he calls ‘conscientious transformation’, an attempt to analyse what is happening in the music and put that into his own language of images. In doing this, Scheffer has sought to collaborate more and more closely with composers and performers. Several of his films have served as introductions to concerts, for instance, and for the opera Tea by Tan Dun, he not only made a documentary (2005), but also did the video design for the performances of Tea. Het Innerlijke Landschap at the Holland Festival is again a new step in this development: not only did

16

Scheffer provide background images for Guo’s opera; here, he also commissioned the music. The project with Guo testifies to Scheffer’s growing interest in cultural dialogue between East and West, which has already been expressed in the film Gozaran/Time Passing (2009, about the Teheran Philharmonic Orchestra and the Iranian conductor/composer Nader Mashayeki), and will be continued with films on the clarinettist Kinan Azmeh from Damascus (a musical journey to Turkey, Syria and Jordan) and on the Indian musician Dhruba Ghosh. BIOGRAPHIES Shen Tiemei is one of the most representative inheritors and most renowned performing artists of Sichuan opera. Using elements from Beijing opera and other local traditional operas, Tiemei has developed her own singing style within Sichuan opera, which has greatly enriched the art of opera singing with regard to the power and possibility of artistic expression and appeal. Her way of singing is delicate, clear and bright, giving vivid expression to her roles. Endowing Sichuan opera with a brand new meaning in relation to the modern context, Shen Tiemei has brought this traditional form of Chinese opera into the world of modern opera. Tiemei has performed around the world. Her performance in Guo Wenjing’s Feng Yi Ting received fantastic reviews.

staff at the opera in Glyndebourne and the Royal Opera House Covent Garden in London. He has been conductor of the Nieuw Ensemble since 1982. The Nieuw Ensemble is a leading international ensemble for contemporary music. It has built up its own repertoire of some 700 commissioned works, all of which involve plucked instruments. In 1998, the Nieuw Ensemble and its artistic director Joël Bons were awarded the Prince Bernard Fund Music Prize for their ‘markedly lively and adventurous programming which can be described as ground-breaking, both the literal and figurative senses of the word’. The ensemble has introduced a great number of non-Western composers. Their concert series New Music from China was highly successful in 1991 in 1992. After that, the Nieuw Ensemble premiered various Chinese operas and by now has been a guest in China several times. The ensemble has presented various music theatre productions, including Robin de Raaff’s Raaff, Brian Ferneyhough’s Shadowtime, Micha Hamel’s Snow White and Calliope Tsoupaki’s Lucas Passion.

Ed Spanjaard (1948) studied piano and conducting in Amsterdam and London. He has a big reputation, both as an opera conductor and in the field of contemporary classical music. He assisted Bernard Haitink, Georg Solti and Herbert von Karajan and was a permit member of the 17

internationale podiumkunsten amsterdam juni 2015

VRIENDEN

FRIENDS

Het Holland Festival heeft het getroffen – met Vrienden die gepassioneerd zijn over kunst, die artiesten van wereldklasse verwelkomen en die het festival steunen in zijn ambitie om nieuw werk te blijven presenteren.

The Holland Festival is lucky – with Friends who are passionate about art, welcoming to our world class artists, ambitious to help the festival to commission brilliant new work.

Vrienden vormen het hart van het festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar een spannend programma te maken.

Friends are the heart of the festival and their generous support helps the festival to create an exciting programme each year.

Het verheugt ons dan ook dat we deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival aan u kunnen tonen.

We are therefore delighted to be able to present this performance with support from the Friends of the Holland Festival.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker Directie, Holland Festival

Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker Board, Holland Festival

  18

19

HOLLAND FESTIVAL 2015

directie Ruth Mackenzie, artistiek directeur Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur raad van toezicht Martijn Sanders, voorzitter Mavis Carrilho Joachim Fleury Renze Hasper Ben Noteboom Marjet van Zuijlen Het programma van het Holland Festival kan alleen tot stand komen door subsidies, bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek. hoofdbegunstiger Fonds 21 subsidiënten Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Gemeente Amsterdam sponsors, fondsen en instellingen Stichting Ammodo, Rabobank Amsterdam, Stichting Dioraphte, VSBfonds, Turing Foundation, Ernst von Siemens Music Foundation, Fonds Podiumkunsten, European Cultural Foundation, DoubleTree by Hilton, Westergasfabriek/MeyerBergman, Clifford Chance LLP, Kempen & Co, WeTransfer, Automobielbedrijf Van Vloten, RoomMate Hotels Aitana Amsterdam, Lloyd Hotel, Wilhelmina E. Jansen Fonds, Goethe-Institut, Institut Français des Pays-Bas, Gravin van Bylandt

Stichting, Amerikaanse Ambassade Den Haag, Spaanse Ambassade Den Haag, Ambassade van Armenië in Nederland, Oostenrijkse Ambassade in Den Haag, Ambassade van de Bondsrepubliek Duitsland Den Haag, Ambassade van de Argentijnse Republiek, MacBike

Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus Darley, Cees Lafeber, Ben Noteboom, Marsha Plotnitsky, Pim en Antoinette Polak, Anthony en Melanie Ruys, Patty Voorsmit

HF Business Beam Systems, De Nederlandsche Bank N.V., Double Effect, G&S Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change Management, WPG Uitgevers B.V.

beschermers Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Irma Boom en Julius Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, E. Horlings, J. Houwert, R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, A. van der Linden-Taverne, H. en I. Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, Adriaan en Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, H. Pinkster, H. Sauerwein, R. van Schaik en W. Rutten, K. Tschenett, Wolbert en Barbara Vroom, P. Wakkie, R. Walstra, A. van Wassenaer, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven

mediapartners NTR, VPRO board of governors De genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internationale coproducties. G.J. van den Bergh en C. van den BerghRaat, R.F. van den Bergh, J. van den Broek, Bernard en Ineke Dijkhuizen, Angela en Leendert van Driel, Jeroen Fleming, J. Fleury, V. Halberstadt, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Irina en Marcel van Poecke, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, H. Wolfert en M. Brinkman hartsvrienden Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, Huub A. Doek, Tex Gunning, Wendy van Ierschot, Giovanna Kampouri 20

begunstigers M. Beekman, E. Blankenburg, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, G. Bromberger, D. de Bruijn, Rachel van der Brug, M. Daamen, J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Chr. van Eeghen, J. van der Ende, Ch. Engeler, E. Eshuis, E. Goossens-Post, E. de Graaff-Van Meeteren, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, Herma Hofmeijer, J. Hopman, A. Huijser, E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, T. Lodder, A. Man,

D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, A. de Meijere, J. Melkert, E. Merkx, Jaap Mulders, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen, E. Overkamp en A. Verhoog, C. van de Poppe, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, S. van de Ree, Wessel Reinink, L. RemarqueVan Toorn, Thecla Renders, M. Roozen, G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, G. Scholten, C. Schoorl, E. SchreveBrinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits, I. Snelleman, A. Sonnen, K. Spanjer, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, R. Vogelenzang, F. Vollemans, A. Vreugdenhil, A. Wertheim, M. Willekens, M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, P. van Zwieten en N. Aarnink jonge begunstigers Kai Ament, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Maarten van Boven, Rolf Coppens, Tessa Cramer, Susan Gloudemans, Jolanda de Groot, Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Nynke de Haan, Hagar Heijmans, Anna van Houwelingen, Jort van Jaarsveld, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris van Overbeeke, Gijs Schunselaar, Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Helena Verhagen, Merijn van der Vlies, Danny de Vries, Marian van Zijll Langhout liefhebbers Alle 677 Liefhebbers. Vrienden die anoniem wensen te blijven.

21

WORD VRIEND

BECOME A FRIEND

Als Vriend draagt u actief bij aan de bloei van het Holland Festival.

As a Friend, you actively contribute to the Festival’s ongoing success and growth.

liefhebber - vanaf € 55 per jaar U ontvangt dit programmaboek gratis, u heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Liefhebber - from € 55 annually You will receive programme books such as this one for free, have access to advance ticket sales and get discounts on tickets.

begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Your contribution goes directly to the Holland Festival’s international programming. As a Begunstiger, you have a right to free tickets and other attractive privileges.

jonge begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Ontvang dezelfde privileges als de Begunstigers én: neem deel aan een speciaal programma waarin je elkaar ontmoet en voorstellingen geselecteerd zijn die je niet mag missen.

Jonge Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Receive the same privileges as the Begunstigers and also take part in a special programme in which you meet each other at selected shows that are too good to miss.

beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 per maand) Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internatio­nale programmering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Beschermer - from € 1.500 annually (or € 125 per month) As thanks for your considerable contribution to the Holland Festival’s international programming, you receive an invitation to the opening performance and exclusive gatherings in addition to free tickets and other privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Als Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag

Hartsvriend - from € 5.000 annually We invite Holland Festival Hartsvrienden to become more closely acquainted with the makers of the Festival and meet likeminded people and guests.

Het Holland Festival heeft ook uw steun nodig: word Vriend!

op speciale gelegenheden en geven u een blik achter de schermen.

The Holland Festival needs your support too – become a Friend!

22

Geefwet Sinds 1 januari 2012 is het nog aantrekkelijker om het Holland Festival te steunen vanwege de Geefwet die tot 1 januari 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in dat giften aan culturele ANBI’s met 25% verhoogd mogen worden tot een maximum aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag voor het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting. De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen (particulieren en bedrijven) en zijn van toepassing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen. Voordeel van een periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij voor een periode van ten minste vijf opeenvolgende jaren een gelijke uitkering wordt gedaan, vastgelegd in een periodieke akte. De gift is volledig aftrekbaar zonder aftrekdrempel of aftrekplafond. Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Leonie Kruizenga, hoofd development op 020 – 788 21 18.

Donations to the Festival are taxdeductible Between 1 January 2012 and 1 January 2018, a special tax law is in effect which makes it more advantageous to make charitable donations. Called the ‘Geefwet’, this law allows you to claim your deductions to cultural organizations with ANBI status with an additional 25% for tax benefits (a total of 125%). The Holland Festival has such an ANBI status. The fiscal advantage applies to donations that total a maximum of € 5.000 annually. If you donate more than € 5.000 to registered charities, you can deduct the remaining amount for the regular percentage (100%). The advantages of the Geefwet apply to all taxpayers (private parties and businesses) and are applicable to both individual and periodical gifts. Advantages of a periodical gift Restrictions apply to deductions for individual gifts. Individual gifts are tax-deductible when the total amount of gifts given in one year surpasses 1% of your income, with a minimum of € 60. The amount given above the minimum threshold is tax-deductible. The maximum deductible amount is 10% of your threshold income. There are fiscal benefits for periodical gifts with an annuity construction for five years and upwards. If you choose to support the Holland Festival for a minimum of five years, your gift will be fully taxdeductible. If you would like to become a Friend of the Holland Festival, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more information or call Leonie Kruizenga, head of development, for an informal talk without obligations: 020 – 788 21 18. 23

COLOFON COLOPHON Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam tel. +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] www.hollandfestival.nl tekst text Frank van Kouwenhoven vertaling translation Jane Bemont eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival ontwerp design thonik druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2015 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

24

Shen Tienmei © Jia Zhao

Hoofdbegunstiger / Patron