Het Drense Landschap. Kwartaalblad. dec no. 24. Landgoed Vledderhof

Het Drense Landschap

Kwartaalblad dec. 1999 no. 24

24

Landgoed Vledderhof

1

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89, e-mail: [email protected] Homepage: http://home-2.worldonline.nl/~drents Bankrek. nr. 43.97.50.962 / Postbanknr. 19 45 729 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

3

Kom er even voor zitten

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

— bestuursberichten

Lithografie Arfo, Groningen Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

4

Landgoed Vledderhof

— terreinbeschrijving

Omslag Landgoed Vledderhof (Harry Cock)

Axel Wiewel ISSN 1380-3263

9

De Kleine Scheere

— cultuurhistorie Bé Hoeksema/Henk Nanninga 12

De Kokmeeuw

— jeugdrubriek Geert de Vries 14

Duurzaam drinkwater

15

De Vledderhof

— wandelroute Bertus Boivin/Eric van der Bilt 19

Natuur een kans - U een kans

20

Buizerd

— flora en fauna Joan D. Hofman 22

Kortweg

— berichten 30

Agenda

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de Begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– . Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald. Nadere informatie bij het bureau van de Stichting. Giften Voor minimaal 1% en maximaal 10% van uw onzuiver inkomen zijn giften aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ16.507,– (voor 1999) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Bestuursberichten

3

Kom er even voor zitten

Dit is het laatste kwartaalblad van dit millennium. Zinnen van deze strekking zult u tot 31 december nog vaak te horen krijgen. Bijna altijd, net als hier, als inleiding voor een terugblik op de 20e eeuw. Wat de natuur, het milieu en het landschap betreft is er, denk ik, zeker in Nederland geen eeuw aan te wijzen waarin de veranderingen zo drastisch waren. In de 20e eeuw kregen we te maken met een geweldige bevolkingstoename en met de industriële revolutie. De gevolgen hiervan zijn bekend: enorme stadsuitbreidingen, grootschalige wegenaanleg, halvering van de oppervlakte natuurgebieden, milieuverontreiniging, enz. Al in het prille begin van deze eeuw zagen we dat die ontwikkelingen de natuur in gevaar brachten. Men begon voor het eerst te beseffen dat natuur beschermd moest worden. Er ontstonden talloze natuurbeschermingsorganisaties. Het aantal Nederlanders dat daar lid van is, neemt jaarlijks toe. Bij ons Drentse Landschap verdrievoudigde in vijf jaar tijd het aantal begunstigers. Het is duidelijk dat er

een breed maatschappelijk draagvlak is voor de verwoede pogingen om de natuur, het milieu, het landschap, dieren en planten in bescherming te nemen. Volgens de onlangs verschenen Natuurbalans 1999 is het echter met de natuur in Nederland niet best gesteld. De biodiversiteit neemt af, het landschap wordt uniformer en vooral de open landschappen verdwijnen. Het belangrijkste antwoord op deze achteruitgang is de Ecologische Hoofdstructuur, de EHS: een stelsel van met elkaar verbonden natuurgebieden. Maar de realisatie van dit beleidsplan gaat langzamer, veel langzamer dan gepland. Gelukkig zijn er de laatste jaren ook wel resultaten geboekt, zoals bijvoorbeeld de succesvolle invoering van het Soortbeschermingsplan Lepelaar. Helaas overheersen de zorgwekkende berichten. Ruim een maand geleden werd de 6 miljardste wereldburger geboren en naar verwacht zal in 2025 de wereldbevolking de 8,3 miljard passeren.

We kunnen ons niet veroorloven het moede hoofd in de schoot te leggen. Integendeel. We zullen nog harder moeten vechten. Bescherming van de natuur zal een bittere strijd worden. Maar een strijd die waard is gestreden te worden. We zullen er alles aan moeten doen om te behouden wat we nu nog hebben. Dat liefst nog uit te breiden. Help en steun ons in die strijd. Vraag familie, vrienden en buren om ook begunstiger te worden van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Want het maakt wel degelijk uit!

Aleid Rensen Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Terreinbeschrijving

4

Landgoed Vledderhof verrassend veelzijdig en gevarieerd Axel Wiewel*

De moeite waard om eens bij te blijven stilstaan. Landgoed Vledderhof. In eigendom bij ‘Het Drentse Landschap’. Een gebied dat in een ‘groene oase’ ligt, zo’n 5000 hectare groot. Een enorm gebied – gemeten naar Nederlandse maatstaven – een oase van productiebossen en gemengd bos, afgewisseld met cultuurgronden – hooilanden, weilanden, akkers. Deze groene oase omvat de boswachterij Smilde-Appelscha, Berkenheuvel, Wapserveld, Doldersummerveld, de bovenloop van de Vledder Aa, Boschoord, Bouwersveld, Koelingsveld en Vledderveld. Bijna al deze gebieden worden nu aaneengesmeed tot het Nationaal Park Drents Friese Woud. De Vledderhof ligt daar net even buiten. Dat is geen groot probleem voor het Landgoed Vledderhof. Het kan best alleen verder, gewoon, op karakter. Want dat is iets dat het gebied heeft. De geschiedenis van de Vledderhof is een heel andere dan van sommige boswachterijen in deze provincie. Daar bestaat het meeste hout uit duizenden naaldbomen die - in de houding - toe lijken te zien op handhaving van orde en regelmaat. Als wandelaar loop je daar zwijgend voorbij, een beetje geïntimideerd door zoveel tucht. In de Vledderhof is dat niet nodig. Het enige dat daar zo af en toe in het gelid staat, is wat maïs.

Terwijl ik het Landgoed Vledderhof doorkruis probeer ik me te herinneren wat ik erover heb gelezen. Wat was het ook weer? Een ontginningslandgoed dat door de familie Van Vredenburgh in 1932 werd gekocht. Het landhuis werd zo omstreeks 1840 gebouwd tegen de kop van de toen al bestaande boerderij, met bouwland op de Vledderesch, temidden van woeste grond. De namen Turfveen en Vlasveen verwijzen naar een periode waarin turf gewonnen werd. De eigenaren, die het landhuis als vakantieverblijf

foto: Harry Cock

foto: Harry Cock

Drenthe beleefde hoogtijdagen in Neolithicum

foto: Harry Cock

6

gebruikten, drukten hun stempel op het gebied door vele stekken en zaden in de grond te zetten die zij van hun buitenlandse reizen meenamen. De locatie van het landhuis is bepaald door de Linde en de Vledder Aa, riviertjes die – bescheiden in omvang – door dit gebied stromen. Door, over en naast hun bedding baanden in de vorige IJstijd enorme gletschers zich een weg naar zuidelijker dalen, zoals van de Vecht. Ik herinner me ook dat hier urnen en graven zijn gevonden uit de Neolithicum-periode, de hoogtijdagen van het toenmalige Drenthe. Het was een periode waarin Drenthe intensief bij de wereldhandel was betrokken. Het vormde toen een eigen cultuurgebied met het westen van Duitsland en Denemarken in een tijd waarin het westen van ons land nog ‘woest en ledig’ was. Feest van blad en bloei

Gaandeweg verandert mijn pas in een stap. Ik minder vaart, doorkruisen wordt dwalen. Het is een teken dat ik me in dit gebied op mijn gemak voel. Twee woonplaatsen geleden kwam ik vaak in een tweehonderd hectare groot gebied waarin ik m’n kaken stijf op elkaar hield. Ik liep er dan wel op bekend terrein, kende er ieder paadje omdat ik de aanleg van het park had meegemaakt, maar ik voelde me niet vrij. Het stikte er op alle uren van de dag van de wandelaars die de Randstad even van zich af probeerden te schudden, met honden, kinderen, en ander druk bewegend spul. Gek genoeg lijkt de Vledderhof, dat slechts de helft van dat westerse park meet, véél groter. Dat komt vermoedelijk omdat hier op veel plaatsen lekker oude bomen staan, niet dat jonge grut. Het is het verschil tussen een verzameling bomen en een

bós. In de Vledderhof is iedere dag een feest van blad en bloei. Het is op sommige plaatsen wild, ondoordringbaar, chaotisch. In dat open Randstadpark keek je zo van de ene naar de andere kant van het gebied, terwijl vergezichten in de Vledderhof een zeldzaamheid zijn. Gelukkig maar. Het is er zo heerlijk besloten dat ik me er beschermd voel. Vennen en poelen

Wie het over de Vledderhof heeft, kan in figuurlijke zin niet om zijn dobben – lees vennen - en poelen heen, die verspreid over het landgoed, in het bos en in of langs de cultuurgronden te vinden zijn. Sommige vennen zijn helemaal dichtgegroeid, zoals het natte Klein ezelskampje. Het is een zogenoemd nat schraalland waar plantenliefhebbers hun hart op kunnen halen. Ik zie ze in gedachten voor mij, op handen en voeten door het vochtige gebied kruipen, in de wolken met de aanwezigheid van Zwarte en Blauwe zegge, Reukgras, Pinksterbloem, Veldzuring en Waterbies, en mossen zoals Haakmos en Puntmos. Als het maar nat en schraal is, dan is het goed. Op de natte condities kunnen de beheerders slechts weinig invloed uitoefenen, is mij verteld. Diepe afwateringssloten langs cultuurgronden die geen eigendom zijn van ‘Het Drentse Landschap’ verhinderen een hogere waterstand. Schraal wordt het gebied gehouden door het eenmaal per jaar te maaien, en het maaisel af te voeren. Ook Limousin-koeien leveren een bijdrage aan de schraalheid van het gebied. Ook het Turfveen is rijk aan flora. Dit ven wordt ook wel de Vossekoel genoemd. Er is ook een Vlasveen op het landgoed te vinden. De vennen op de Vledderhof hebben een nuttige functie voor Kamsalamander, Kleine watersalamander

Landgoed Vledderhof

de conclusie van een broeierig overleg dat tot gevolg had dat verschillende boerenjongens zich moed indronken en de fluiter opwachtten. Wat er toen precies gebeurd is – aangenomen dát dit verhaal op waarheid berust – is niet duidelijk. De fluiter zou zijn belagers met grote kracht van zich hebben afgeslagen, maar werd toch door een klap met een knuppel in zijn nek dodelijk getroffen. Zinloos geweld avant la lettre. Zijn moordenaars zouden hem toen in een veentje hebben achtergelaten. Het heeft weinig gescheeld of het landgoed zou ‘de Fladderhof’ hebben geheten, naar het gefladder van

en Groene kikker, evenals Ringslang, Adder en Levendbarende hagedis. Ook voor vogels zijn ze belangrijk, zoals Dodaars, Fuut en Wintertaling, die er voedsel-, nest- en rustgelegenheid vinden. De benaming van vennen en poelen in Drenthe is een hoofdstuk apart. ‘Ven’ is overigens een Brabants woord. Drenten, eigenzinnig als ze zijn, noemen een ven veentje of veentie, maar ook wel gat, meer, plas, poel of koele. Zo zijn op terreinen van ‘Het Drentse Landschap’ de namen Het Zwarte Gat en Meeuwenplas terug te vinden. Het onderscheid tussen ‘ven’ en ‘dobbe’ wordt gemaakt door de ontstaansgeschiedenis. Een dobbe is een laagte die door een natuurlijk proces met water is gevuld. Een ‘poel’ is een voor de landbouw gegraven plas. De meeste vennen op de Vledderhof zijn ondiep. Daar komt bij dat de verdrogingsproblemen van het landgoed, blijvend zijn. Door allerlei oorzaken is het gebied zowel ’s zomers als ’s winters droog. Te droog. Het ziet er niet naar uit dat daar de komende jaren verandering in komt.

Het landgoed ligt er sinds de jaren twintig ongeveer zo bij als nu. Het heette toen nog Schoonoord. Met de verkoop van het landgoed door baron Von Knobelsdorff aan jonkheer Van Vredenburgh in 1932 krijgt het landgoed niet alleen een nieuwe eigenaar maar ook een nieuwe naam. De jonkheer kiest voor de naam ‘Vledderhof’. Het is op dit punt dat feiten en fictie in dit verhaal door elkaar heen gaan lopen. Het wordt tijd om de legende van ‘De Fluiter van de Vledderhof’ te vertellen. Er was eens… Vermoedelijk eind jaren twintig, begin jaren dertig was er een man die ‘de fluiter’, werd genoemd om zijn capaciteit om de aandacht te trekken van hele drommen vogels, door op een fluit of fluitje te blazen. Duiven en kraaien, vinken en mezen, allerhande vogels vlogen op zijn muziek om hem heen. Het was een gefladder van jewelste, telkens wanneer de fluiter zich liet zien op landgoed Schoonoord, zoals de Vledderhof toen nog heette. Maar, zoals dat meestal gaat met schilderachtige figuren – het liep slecht met hem af. In het dorp groeide het verhaal buiten zijn proporties en boezemde angst in bij lieden met meer spieren dan verstand. De fluiter moest ophouden met zijn fratsen, luidde al gauw

foto: Harry Cock

Legende van de fluiter

7

Terreinbeschrijving

de vogeltjes, aangelokt door de fluiter. Bewoners van Vledder wisten dat te voorkomen, omdat het steeds weer zou doen denken aan deze dramatische gebeurtenis… Het is een aardige geschiedenis. Jammer alleen dat het verhaal, waaraan een regionale krant zelfs onlangs nog uitgebreid aandacht besteedde, door geen enkele bron bevestigd kon worden. Ook veel oudere bewoners van Vledder zeiden dat het verhaal hen niet bekend voorkwam.

Amerikaanse eiken geven het najaar kleur. Al mijn aandacht gaat uit naar de grote variatie in de bossen en in het landschap. Het meest bekend van de Vledderhof zijn vermoedelijk de Rhododendrons langs de oprijlaan van het landgoed, die jaarlijks drommen mensen naar het gebied lokken, vooral in de bloeiperiode in het voorjaar. Minder aandacht hebben veel mensen voor de Lariksen, Douglassparren, Fijnsparren en Thuja’s. Opvallend zijn ook de hulststruwelen in het oudere deel van het gebied, noordelijk van het landhuis, bij het Vlasveen. Als inheemse boomsoorten kom ik Zomereik, Grove den, Berk en Tamme kastanje tegen. IJle elzensingels staan er fotogeniek bij.

Met iets dat vermoedelijk in de buurt komt van de blijheid van de fluiter van de Vledderhof voordat hij zijn belagers tegenkwam, bewandel ik de paaltjesroute van ‘Het Drentse Landschap’. Op een gewone, ‘weekse dag’, om de schrijver F. Bordewijk te citeren, kom ik niemand tegen, urenlang. Mogelijk dat de hof net te ver van Vledder af ligt om er de hond even uit te laten, de hemel zij dank. Geen enkele autoweg scheurt er de stilte uiteen. Er is dus niets dat de wandeling kan verstoren.

In het voorjaar zal ik deze wandeling opnieuw maken. Want dan is de rijkdom van de flora en fauna in dit gebied nog beter zichtbaar. Dan kun je Dalkruid, Lelietje-van-dalen, Veelbloemige salomonszegel, Kamperfoelie, Rankende helmbloem, Eikvaren, Bochtige smele en allerlei mossoorten aantreffen, vooral op oude houtwallen. Dan is het ook een betere tijd om de vele vogels met de verrekijker te bekijken. En het zit er dik in dat er dan ook veel meer te zien is van al die amfibieën en reptielen die de Vledderhof rijk is – behalve Ringslang en Adder ook de Hazelworm. Ook aan zoogdieren geen gebrek: Vos, Ree, Haas, Konijn, Eekhoorn, Egel, Wezel, Hermelijn, Bunzing en verschillende soorten muizen. Komend voorjaar zal het opnieuw een feest zijn om in dit gebied rond te wandelen, als alles weer ontwaakt en de Vledderhof in zilveren voorjaarslicht gezet wordt. Zo ver is het nu nog lang niet. Er hangt een diepe stilte tussen de bomen. Af en toe krassen Kraaien, Eksters en Vlaamse gaaien een rauw lied. De nieuwe tijd werpt z’n schaduwen vooruit.

Rhododendrons trekken drommen mensen

Een late najaarszon priemt door de toppen van de bomen.

foto: Harry Cock

8

* Axel Wiewel is freelance journalist en tekstschrijver in Ruinerwold.

Cultuurhistorie

9

Boerderij

De Kleine Scheere 500 jaar boerenbedrijfsleven

Bé Hoeksema en Henk Nanninga*

Verscholen achter hoog opgaand geboomte, omringd door landerijen en gelegen aan de voet van de hoge bolle es, ligt ietwat verlaten in het land de boerderij De Kleine Scheere. Haar voorgevel heeft zicht op de Kleine of Coevordense Vecht. De grensrivier die al honderden jaren afwatert in de brede moederstroom de Overijsselse Vecht. De Kleine Scheere ligt nog net op Drents gebied. Aan de overkant is het Overijssel met op steenworp afstand het landgoed De Groote Scheere met zijn glorierijke en roemruchte verleden. Op De Kleine Scheere heeft het geslacht Van der Scheer honderden jaren lang de akkers bewerkt. Generatie na generatie hebben ze hier de kost verdiend en hun sporen achtergelaten. Maar ook zijn er elementen te vinden die getuigen van een ver verleden. Elf duizend jaar geleden bivakkeerden er al jagers en voedselverzamelaars op de hoge wat verstoven zandkop bij de Kleine Vecht. Het voedselaanbod moet er rijk en gevarieerd zijn geweest. Na verloop van tijd trokken ze verder met achterlating van hun stenen werktuigen. Enkele van deze voorwerpen waaronder een kernfragment en afslagsteker zijn door praktijkarcheologen van de Stichting Archeologie en Streek (SAS) uit Emmen teruggevonden. Geslepen en ongeslepen bijlen uit de tijd van de

Cultuurhistorie

19

De fraaie met bijbeltegels betegelde keuken.

hunebedbouwers (3500 v. Chr. ) en aansluitend uit de periode van de Enkelgrafcultuur (2900 v. Chr.) maken de landerijen en directe omgeving van De Kleine Scheere tot een boeiend cultuurhistorisch gebied. Ook op het nabijgelegen landgoed De Groote Scheere, al genoemd in stukken van 1426, vond men eind jaren veertig tijdens het delven van ijzeroer voorwerpen die werden toegeschreven aan die zo tot de verbeelding sprekende slag bij Ane (28 juli 1227). Deze slag is genoemd naar een gehucht in de nabijheid van het landgoed De Groote Scheere. Hier werd bisschop Otto II van Lippe met zijn ridderleger door opstandige Drenten, onder aanvoering van Rudolf van Coevorden, jammerlijk verslagen. De laatste jaren gaan er steeds vaker stemmen op om deze slag te situeren in de omgeving van de huidige buurtschap Klooster; bij het aanliggende stroomgebied van de Kleine Vecht dat begrensd wordt door het landgoed De Groote Scheere met zijn diepe venige gedeelten en de eeuwenoude boerderij De Kleine Scheere. Het is tot op de dag van vandaag echter nog steeds niet duidelijk waar de slag daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. We keren terug naar de familie Van der Scheer. Het mag bijzonder worden genoemd dat sinds de vijftiende eeuw dezelfde familie er het boerenbedrijf heeft uitgevoerd, generatie op generatie. De hoeve is in die periode verschillende keren verwoest en weer opgebouwd, zij het niet altijd op dezelfde plaats. Onderzoek heeft uitgewezen dat het voorgeslacht van de

foto: Bé Hoeklsema

10

huidige bewoner Johannes van der Scheer met zekerheid opduikt in de annalen van 1492. Er is dan sprake van een zekere Hendrik ter Scheer, pachter van de bisschop van Utrecht. De familienaam Ter Scheer had waarschijnlijk betrekking op een grondaandeel in de boermarke. De pachtverhoudingen zijn niet altijd even duidelijk geweest; het lijkt erop dat de eerste generaties Van der Scheer hebben gefungeerd als een soort onderpachters van aanzienlijke families die bezittingen hadden gekregen van de landsheer. Tot die landsheren hebben behoord: de bisschop van Utrecht, de hertog van Gelre, keizer Karel V en Filips II en de Landschap Drenthe.

Authentiek

Eén van de dingen die aan De Kleine Scheere opvalt is de totale samenhang van het complex, zoals het in de tweede helft van de vorige eeuw veelvuldig voorkwam. De oorspronkelijke indeling van het erf met tuin, moestuin, boomgaard en erfbosje is nog aanwezig. Ook de heggen van Meidoorn en Haagbeuk dateren nog uit de genoemde periode. Op het erf staat nog een oorspronkelijke waterput, die nog steeds water geeft. De opbouw van de put is van Bentheimer zandsteen. Verder staat er een bakhuis, ook wel bakspiker genoemd. Het erf wordt opgesierd door een cirkelvormig rosmolenpad van veldkeien (flinten), die ook rondom en tussen de gebouwen liggen.

De Kleine Scheere

11

Luchtfoto van De Kleine Scheere uit 1956. In het midden is duidelijk het rosmolenpad te zien. Foto: collectie familie van der Scheer.

De huidige boerderij dateert in zijn oorsprong uit het begin 19de eeuw. De boerderij werd opnieuw gebouwd nadat haar voorganger door de terugtrekkende Franse troepen in 1814 was verwoest. Het voornaamste en meest in het oog springende onderdeel van De Kleine Scheere is uiteraard het woonhuis met de grote stal. De totale lengte van woonhuis en stal bedraagt maar liefst 35 meter. Deze royale afmetingen zijn pas na enkele uitbreidingen ontstaan. De gemetselde muren van de stal zijn opgetrokken op een fundering van lange blokken Bentheimer zandsteen. Deze blokken van verschillende afmetingen zijn vrijwel direct op de grond gelegd, dus niet ingegraven. Het Bentheimer zandsteen werd trouwens ook veel gebruikt voor paardenkribben, waarvan er ook een drietal op De Kleine Scheere is te vinden. Een ander opmerkelijk verschijnsel op De Kleine Scheere is de fraaie ‘uitbuikende‘ achtergevel. In tegenstelling tot wat in Drenthe gebruikelijk was heeft het dak van de stal hier geen wolfseind, ofwel een naar achteren wijkend dakvlak. Daarvoor in de plaats is de gevel opgetrokken in een voor Schoonebeek en Twente gebruikelijke tuitgevel met verticale betimmering. In 1856 volgde wederom een uitbreiding van de boerderij en ontstond onder andere de grote keuken met de brede schouw, waarin de fraaie tegels met bijbelse voorstellingen opvallen. Volgens tegelkenner Jan Pluis is er in Drenthe geen tweede betegelde kamer van deze orde aan te wijzen. Daar het bedrijf kennelijk floreerde, kon er in

1895 al weer een uitbreiding en verbouwing plaatsvinden waarbij het woonhuis zijn karakteristieke, classicistisch georiënteerde, symmetrische gevelindeling kreeg. Hierdoor ontstond een deftige uitstraling zoals dat in die tijd voor een grote boer paste.

2000 van de hand van Bé Hoeksema verschijnt, wordt de geschiedenis van de boerderij en haar omgeving uitgebreid beschreven.

Rijksmonumentenlijst

Tot voor kort kwam De Kleine Scheere niet voor op een monumentenlijst. Gelukkig prijkt dankzij de steun en inzet van SAS het boerengoed sinds januari van dit jaar op de Rijksmonumentenlijst. Een vermelding die deze prachtige boerderij meer dan waard is. In het boek ‘Het mysterie van De Kleine Scheere’ dat in het voorjaar

* Bé Hoeksema is voorzitter van de Stichting Archeologie en Streek uit Emmen (SAS). * Henk Nanninga, architect met als specialisatie restauratiewerk, is adviseur van de SAS.

12

Natuurlijk

Geert de Vries*

Kokmeeuwen zijn het hele jaar door in Drenthe te zien, vooral ’s winters kun je ze van dichtbij bekijken. Ook zijn er in deze periode meer Kokmeeuwen dan in de zomer. Bij vorst weten ze precies wanneer de pauze van scholieren is afgelopen. Vele boterhammen met pindakaas verdwijnen dan in de magen van deze vogels. Deze meeuwen komen uit noord Europa. In de stad Groningen hebben vogelaars een Kokmeeuw ontdekt die elk jaar in Estland broedt. Al twaalf winters is de vogel bij precies hetzelfde vijvertje in een plantsoen te vinden.

De Kokmeeuw

•

Even voorstellen…

’s Winters hebben de Kokmeeuwen geen donkere kop. Ze hebben slechts een ’koptelefoontje’. Jonge Kokmeeuwen zijn goed te herkennen aan een zwarte band op hun staart. Volwassen dieren hebben een spierwitte staart. In maart krijgen Kokmeeuwen een mooie chocoladebruine kop. Daarom werd hij vroeger ook wel kapmeeuw genoemd. De mannen zien er net zo uit als de vrouwen.

foto’s: Geert de Vries

•

deze noordelingen naar de dorpen en steden. In maart komen ‘onze eigen’ Kokmeeuwen terug van hun winterverblijf. Kokmeeuwen broeden met een heleboel bij elkaar. Ze zoeken bij voorkeur een ven op met graspollen die in het water staan. Als het mannetje eenmaal een pol heeft bezet, lokt hij een vrouwtje. Het vrouwtje legt drie eieren. In mei worden de jongen geboren. De kolonies worden in juli alweer verlaten.

Een jaar rond

De Drentse Kokmeeuwen brengen de winter door in Engeland of Zuid-Europa. Wij hebben buitenlanders uit het noorden te gast. Bij vorst komen

•

Huwelijk

Om een nestplaats in de kolonie te verdedigen moet het mannetje er vechtlustig uit zien. Om een vrouwtje te versieren moet hij er

Jeugdrubriek

13

Het vrouwtje bedelt om voedsel.

in de ogen, maar kijken elkaar met de nek aan. Die nek is niet bruin, maar spierwit. Die witte nek werkt zo ontwapenend dat al gauw het huwelijk kan worden gesloten. Wanneer ze schrikken van elkaars boze kop, laten ze elkaar hun witte nek zien. Voordat er wordt gepaard wil het vrouwtje nog wel even voor de zekerheid weten of het mannetje wel goed voor haar en de jongen kan zorgen. Ze gaat bedelen om voedsel. Een goede echtgenoot reageert daarop door lekkere wormen uit te braken. Met smaak smikkelt het vrouwtje die lekkernij naar binnen. Dat extra voedsel is mooi meegenomen om drie grote eieren te kunnen leggen.

ontwapenend uitzien. Vrouwen vallen niet op macho’s, maar wensen een zorgzame echtgenoot die ook goed voor de jonkies kan zorgen. Eigenlijk zou het mannetje twee verschillende jassen aan moeten kunnen trekken: een ‘vechtersjas’ om de nestplek in de kolonie te verdedigen en een mooie jas om een vrouwtje te versieren. Hoe lost de Kokmeeuw dit op? Ervaren mannetjes ‘weten’ dat een nestplek midden in de kolonie de meeste kansen biedt om jongen groot te brengen. Deze plek wordt indringers verdedigd. Ze kijken met hun donkere kop en felle oranjesnavel indringers heel indringend aan. Na een poosje weet iedereen waar wie woont. Dan komen de vrouwen…

•

Vol verwachting kijkt een mannetje naar een vrouwtje dat bij hem neer wil strijken. Die schrikt zich rot van zo’n kwaaie kop. Dat wordt nooit wat op die manier. Gelukkig heeft de natuur daar iets op gevonden. De geliefden kijken elkaar niet recht

De Kokmeeuw is een alleseter. Hij zoekt steeds uit op welke plek hij het beste voedsel kan verzamelen. In Drenthe bestaat het belangrijkste voedsel uit regenwormen die vooral gezocht worden in graslanden. Wanneer een boer aan het ploegen is,

Voedsel

hebben de Kokmeeuwen elkaar in een mum van tijd ingeseind dat op die plek een heleboel voedsel te verkrijgen is. Let in de zomermaanden ook maar eens op als de mannetjesmieren vleugels krijgen. Bij duizenden vliegen de mieren dan om hoog, in de hoop een koninginnenmier te kunnen bevruchten. Kokmeeuwen weten dat precies; grote groepen meeuwen doen zich dan te goed aan dit luchtige voedsel. Kortom, de Kokmeeuw is geen specialist maar is van alle markten een beetje thuis.

•

Achteruitgang

Het aantal Kokmeeuwen is de laatste jaren heel hard achteruit gegaan. Deze achteruitgang is overal in Nederland te zien, behalve langs de kust. In 1920 broeden zo’n 200 paar Kokmeeuwen in Drenthe. Vijftig jaar later waren dat er maar liefst 20.0000!! Nu broeden nog maar 3000 paar in onze provincie. Sommigen denken dat deze achteruitgang komt omdat Kokmeeuwen niet zoveel voedsel meer kunnen vinden op vuilnisbelten. Deze worden tegenwoordig afgedekt. Dit kan niet de belangrijkste reden zijn omdat Kokmeeuwen tijdens het broedseizoen maar weinig de vuilnisbelten bezoeken. Anderen denken dat het verdwijnen van kolonies wordt

De witte nek werkt ontwapenend

veroorzaakt door de toename van vossen. Dat kan bij enkele kolonies wel het geval zijn, maar dat verklaart nog niet de achteruitgang in heel Drenthe. Men kan deze achteruitgang nog niet helemaal verklaren. Wel is bekend dat de laatste jaren de meeste jongen op het nest dood gaan van de honger. De ouders kunnen niet genoeg wormen meer vinden om al die hongerige jongen te voeden. Voedselgebrek blijkt een belangrijke reden te zijn. Daardoor zijn de Kokmeeuwen uit bijna alle Drentse vennen verdwenen. Pas geleden hebben natuurbeheerders met vergunning nog nesten van de Kokmeeuwen vernield omdat er teveel zouden komen. Nu zal iedereen zijn best moeten doen om deze karakteristieke broedvogel voor Drenthe te behouden.

* Geert de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

14

(Deze pagina wordt verzorgd door de NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe”)

Duurzaam drinkwater Bescherming van de oorsprong Water genoeg in Nederland. Een overschot zelfs. Toch gaan we er niet goed mee om. Vooral in het voorjaar pompen we veel schoon grondwater naar zee, opdat de landbouwers tijdig op het land aan de slag kunnen gaan. Hierdoor wordt ook de natte natuur drooggelegd en dat is niet de bedoeling. Ook grondwateronttrekkingen voor drinkwaterproductie kunnen, afhankelijk van de situatie, bijdragen aan de verdroging van natuurgebieden. Voor de WMD een reden om te zoeken naar alternatieven waarbij, door natuurontwikkeling en beheer van de waterhuishouding, gunstige omstandigheden ontstaan voor waterwinning, natuur en milieu. Neem maar eens een kijkje in het gebied “De Bulten” bij Annen. 100% Groene Stroom Vanzelfsprekend staat duurzaamheid ook in het bedrijfsproces van de WMD zelf voorop. Sinds een jaar draaien alle drinkwaterpompstations, dertien in totaal met een capaciteit van 34 miljoen kuub, op Groene Stroom; elektriciteit die wordt geproduceerd met windmolens, zonnepanelen, waterkracht en biogas. Energiebronnen die nooit opraken en ons milieu niet vervuilen. Bij de bouw van nieuwe installaties gaan we nog een stapje verder. In Annen bouwt de WMD een pompstation, dat over enkele jaren een kwart van al het Drentse water zal zuiveren. Alles aan dit station is duurzaam: de bouwmaterialen, de installaties en de “groene” vormgeving. Bovendien bouwt EDON duurzaam op de opslagkelders zonnepanelen, die ervoor zorgen dat dit pompstation één van de grootste zonne-energiecentrales van Nederland wordt.

foto: Geert de Vries

Natuurontwikkeling in waterwingebieden, Groene Stroom voor alle drinkwaterpompstations en duurzame productiesystemen. Onze zorg voor natuur en milieu is een belangrijke voorwaarde voor goed drinkwater. Drenthe kan nog jaren vooruit met grondwater, maar alleen als we nu en in de toekomst duurzaam met onze bronnen omgaan.

Een eindje om met Het Drentse Landschap Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Startpunt Vanaf Vledder de weg naar Doldersum nemen. Bij het bord Dagcamping linksaf de parkeerplaats op. De route begint bij het informatiepaneel. Let op: Vanuit Vledder gezien vóór deze afslag ziet u eerst de oprijlaan van de Vledderhof. Hier niet inslaan. U komt er later tijdens de wandeling vanzelf! Parkeren op de grote parkeerplaats bij het informatiepaneel Openbaar vervoer Arriva lijn 17 (uursdienst op werkdagen) vanaf NS-station Steenwijk (15 min.) Lengte wandeling circa 51/2 km Benodigde tijd 11/2 à 2 uur Begaanbaarheid paden goed te belopen Honden toegestaan, mits aangelijnd

foto: Jaap de Vries

De route voert deels over de met paaltjes met paarse koppen aangegeven bestaande wandelroute.

Wandelroute 10 Landgoed Vledderhof

Tussen de Vledderesch en de bossen van Boschoord ligt het Landgoed Vledderhof. Het is een van de mooiste voorbeelden van een heideontginningslandgoed, zoals ze aan het eind van de 19de eeuw in Drenthe op allerlei plaatsen vorm kregen. ‘Het Drentse Landschap’ probeert het typische landgoedkarakter van de Vledderhof zoveel mogelijk te versterken. De bossen op het landgoed ontwikkelden zich in 25 jaar tijd van eentonige ‘sparrenakkers’ naar een natuurlijk gemengd bos waar ingrijpen van de mens steeds minder noodzakelijk zal blijken. Als je in Drenthe de natuur haar gang laat gaan, zie je op den duur door de bomen het bos niet meer...

Een eindje om met Het Drentse Landschap Landgoed Vledderhof

Start

• Begin bij het informatiepaneel de paaltjes met paarse Het Landgoed Vledderhof werd aan het eind van de vorige eeuw aangelegd op het heideveld ten noorden van de Vledderesch. Het gebied grenst aan de bossen van Boschoord van de Maatschappij van Weldadigheid. Tijdens de wandeling over het landgoed kunt u goed zien hoe zo’n ontginningslandgoed er uit zag: een dicht padennet met lanen beplant met onder andere Beuk en Amerikaanse eik en daartussen plantvakken met vooral Lariks, Grove den, Douglasspar en Zomereik. Landgoederen als de Vledderhof werden ten tijde van de grote heideontginningen aangelegd op gronden die minder geschikt waren om als bouwland aan te maken. Links van het pad ziet u een ven dat bij de aanleg van het landgoed werd gedempt. Aan de Pitrus is goed te zien dat de bodem hier nog steeds erg nat is. Er zijn plannen om plekken als deze in de toekomst weer uit te graven zodat er weer ‘echte’ vennen ontstaan. Onderweg zult u op nog meer plaatsen dergelijke natte stukken in het bos zien liggen.

© Topografische Dienst Emmen

koppen te volgen. Bij de akker gaat u rechtsaf het zandpad op. Meteen daarna neemt u schuin links het pad met de afsluitboom (paaltjesroute).

• Na het weiland slaat u op de kruising rechtsaf (paaltjesroute).

foto: Jaap de Vries

In dit stuk bos is goed te zien wat ‘Het Drentse Landschap’ sinds 1974 op de Vledderhof bereikt heeft. Rechts van het pad ziet u nog een stukje ‘sparrenakker’: naaldbomen die zo dicht op elkaar staan dat de zonnestralen de bodem niet bereiken waardoor er niets onder de bomen kan groeien. Links van het pad kunt u goed zien hoe de natuur zich gaat ontwikkelen als je ongeveer de helft van de bomen kapt. Er ontstaat een kruidlaag waar in het voorjaar onder andere Salomonszegel en Lelietjes-van-dalen bloeien. Ook zaailingen van verschillende soorten bomen krijgen de kans zich hier voluit te ontwikkelen.

Wandelroute

• Op de volgende kruising neemt u het pad naar rechts. Daarna na de afsluitboom rechts het brede zandpad op (paaltjesroute).

foto: Jaap de Vries

Rechts van het pad ligt een grote koeweide die de naam Ezelskampen draagt. De graslanden hier worden niet meer bemest, waardoor ze steeds meer verschralen. ‘Het Drentse Landschap’ laat hier regelmatig Schotse Hooglanders en Limousins grazen. Uiteindelijk zal hier een parkachtig landschap ontstaan.

• Vóór het fietspad neemt u linksaf het brede bospad

• Het fietspad brengt u langs twee grote vennen.

(paaltjesroute).

Het pad waar u nu loopt, daalt behoorlijk. Dit is goed aan de begroeiing te zien. Op de lagere plaatsen herkent u onmiddellijk de witte schors van de Berk. Uit het feit dat zich hier op allerlei plekken in het bos flinke hulststruiken aan het ontwikkelen zijn, zien de kenners dat er zo langzamerhand een natuurlijk bosmilieu aan het ontstaan is.

U heeft inmiddels het terrein van ‘Het Drentse Landschap’ verlaten en bent nu op gebied van Staatsbosbeheer beland. Niet dat de natuur zich daar iets van aantrekt, overigens. De twee grote vennen aan weerszijden van het fietspad zijn ’s zomers het domein van prachtige libellen met schilderachtige namen als de Venwitsnuitlibel en de Bloedrode heidelibel. ’s Winters zitten hier Dodaars en regelmatig eendensoorten, zoals de Wintertaling.

Het bospad komt uit op een brede zandweg. Hier gaat u rechtsaf (paaltjesroute).

•

• Na het tweede ven aan uw linkerhand verlaat u in het naaldbos het fietspad. Hier neemt u het eerste pad links. U komt snel daarna op een driesprong. Hier houdt u links aan. U loopt als het ware om het ven heen.

Let op: u verlaat nu de paaltjesroute. Ga dus niet linksaf het pad op, maar neem een eindje verder linksaf het fietspad.

• Ga op de driesprong linksaf. U blijft om het ven heen lopen.

• Nu is het opletten geblazen! Ter hoogte van het ‘einde’ van het ven ligt rechts van het pad een smal bospaadje. Dat pad moet u hebben!

Situatie rond 1900.

foto: Jaap de Vries

•

(U kunt voorbij het ven ook op het zandpad langs het fietspad gaan lopen.)

Dit deel van het landgoed heeft het meest natuurlijke bos. Feitelijk is het gebied hier ook nooit als productiebos in gebruik geweest. Het bos is ontstaan uit het spontaan dichtgroeien van de heide.

De Vledderhof

• Voorbij de Vledderhof gaat u rechtsaf de oprijlaan af.

foto: Jaap de Vries

Langs de oprijlaan staan tientallen, meer dan drie meter hoge Rhododendrons (R. catawbiense grandiflora) die zich in de loop van de tijd uitgezaaid hebben in het eikenbos erachter.

•

Het ‘konijnenpaadje’ voert u enkele honderden meters dwars door het bos. Sla niet af, blijf rechtdoor lopen!

Hier op dit afgelegen paadje zal u beslist het geluid van vogels opvallen, want vogels zijn er op de Vledderhof in behoorlijke aantallen! Bij de laatste grote telling bleken er maar liefst 85 soorten op het landgoed te broeden. Er waren bijna 900 broedparen! Recentelijk nestelden op de Vledderhof voor het eerst weer de Havik, de Houtsnip, de Boomklever en de Appelvink; typische soorten voor oudere loofbossen.

• Aan het eind van het paadje gaat u linksaf de zandweg langs het weiland op. In de verte ziet u het huis Vledderhof liggen.

•

Neem het eerste pad links richting landhuis.

Het huis Vledderhof laat mooi zien hoezeer de families die hier gewoond hebben, zelf betrokken waren bij de landbouw en de bosbouw. Eigenlijk is het een royale herenboerderij met een enorme schuur erachter. Reeds in 1834 werd hier door de familie Van Royen het eerste huis gebouwd. Het heette destijds Schoonoord. Het huidige huis bouwde dezelfde familie in 1875. Na 1913 wisselde het landgoed verschillende malen van eigenaar en kreeg het de naam Vledderhof. Toen ‘Het Drentse Landschap’ in 1974 eigenaar werd van het landgoed, bleef het huis in particuliere handen. Onlangs kwam het in het bezit van de bekende Drentse architect Cor Kalfsbeek, die samen met zijn vrouw Sybille het huis zeer fraai restaureerde.

• De oprijlaan kruist een zandweg. U blijft de oprijlaan volgen tot u voor de flauwe bocht links een zandpad krijgt. Neem dit pad. U bent weer terug op de paaltjesroute.

Links van het pad ligt het vroegere Turfveen, rechts het Vlasveen. Beide veentjes werden halverwege de vorige eeuw ontgonnen tot wei- en hooiland dat altijd behoorlijk vochtig is gebleven. Halverwege de jaren tachtig heeft ‘Het Drentse Landschap’ het beheer zelf in handen genomen. Jaarlijks wordt er gehooid waarna het land met runderen wordt nabeweid. Op den duur zullen zich hier bloemrijke hooilanden ontwikkelen. De naam Vlasveen herinnert aan een oude bestemming van het voormalige ven. Het vlas van de Vledderesch werd hier eerst een week lang ‘geroot’. Het water weekte de vezels los waarna het vlas ‘gebraakt’ kon worden om uiteindelijk thuis op het spinnewiel te worden gesponnen tot garens.

• Op de viersprong houdt u rechts aan. Aan het eind van het pad voert de route u schuin rechtsaf (paaltjesroute).

• Aan het eind van het pad loopt u rechtsaf terug naar de parkeerplaats (paaltjesroute).

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 e-mail: [email protected]

Natuur een kans – U een kans! De Nationale Postcode Loterij (NPL) keerde het afgelopen jaar 322 miljoen uit aan goede doelen. Hiervan ging 86 miljoen naar Nederlandse natuurorganisaties, zoals de Dieren- en Vogelbescherming. Ook ‘Het Drentse Landschap’ kreeg van de Postcode Loterij. Met dat geld zijn tal van zaken waar we geen middelen voor hadden, alsnog opgepakt. Het opsommen van al die projecten heeft niet zoveel zin, maar hieronder volgt een beknopt fotografisch overzicht uit de lange lijst. Het werk van de natuurorganisaties betekent winst voor ons allemaal. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij maakt u elke maand kans op tienduizenden prijzen. Als u meedoet in de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd. Pak die kans en geef zo de natuur in Nederland extra steun.

3

foto: Geert de Vries

2

foto: Harry Cock

1

Archief HDL

Bel: 0900 – 300 1500 (35 cpm)

1 Restauratie van ’t Ende zal op zeer korte termijn starten. 2 Op 28 september gaven kinderen het startschot voor het natuurontwikkelingsproject het Oude Diep, waarbij de natuurlijke weg van deze rivier weer deels wordt hersteld. 3 Op 18 november is het nieuwe kantoor van het rentambt aan de Kloosterstraat officieel geopend.

20

Flora en fauna

Eindeloze rijen rasterpaaltjes. Hoeveel zouden er staan langs de graslanden van Drenthe? En hoeveel daarvan worden in dit jaargetijde gesierd door een dikke prop, die bij nader inzien een kleumende Buizerd blijkt te zijn? Een dagje toeren door Drenthe levert al gauw vele tientallen Buizerds op. Joan D.D.Hofman*

Buizerd De meeste zijn hun eigen winter in Scandinavië of Denemarken even ontvlucht. Maar ook hier valt het niet mee. Juist in de tijd dat je wat extra voedsel nodig zou hebben om warm te blijven, valt ook hier niet veel te vinden. Dan kun je twee dingen doen. Of je kiest voor lange zoektochten die energie vreten, of je kiest voor wachten op een uitzichtpunt tot er iets eetbaar voorbij komt. En de Buizerd kiest voor het laatste. Vandaar dat urenlange niksen op een rasterpaaltje. Speurend of er iets op de grond beweegt. Een muis, mol, worm of kever.

van makkelijk grijpbare prooien. De jachtwijze en prooikeuze bij roofvogels worden bepaald door de bouw van de vogel. Een Buizerd is er gewoon niet op gebouwd om als een Sperwer tussen de bomen door achter een Merel aan te jagen. Met zijn lange, brede vleugels en zijn korte staart is hij snel noch wendbaar. De Buizerd is geen voedselspecialist. Van alle Nederlandse roofvogels heeft hij het breedste voedselspectrum. Kleine zoogdieren, insecten, wormen, gammele vogeltjes, dooie beestjes, alles wat dierlijk is, op de grond leeft en niet te snel is, is voedsel.

Voedselkeuze

Als logge, wat trage roofvogel in vergelijking met valken of kiekendieven moet de Buizerd het hebben

Broedtijd

Het open veld is het voedselgebied voor de Buizerd. Ook in de broedtijd

als hij zijn nest ergens diep in het bos in een hoge Lariks heeft. Onze broedvogels blijven voornamelijk ’s winters hier en houden dan hun nestterritorium in de gaten. Begin april zitten ze al te broeden. Meestal zijn er 3 eieren, die door mannetje en vrouwtje gedurende ca 5 weken worden bebroed. Als de eieren in juni uitkomen, krijgen we een andere rolverdeling. Het vrouwtje blijft bij de jongen, het mannetje gaat voor vrouw en kroost het voedsel halen. Een Buizerd die zijn nest in een houtwal in het veld heeft, heeft het dan gemakkelijker dan een die ver in het bos zit. Het vrouwtje neemt haar portie van het voer en verdeelt de rest onder de jongen. Het duurt 7 weken voordat de jongen het nest verlaten. Naarmate de jongen groter worden,

hebben ze meer nodig en dan is een jong konijntje wel zo rendabel als een handjevol veldmuizen. Een volwassen Buizerd heeft zelf zo’n 150 gram per dag nodig; er moet dus heel wat worden aangesleept. Maar in de natuur is de timing perfect. Als de vraag naar voedsel het grootst is, is het aanbod er ook. Als de jonge Buizerds het nodig hebben, zijn er volop nieuwe generaties veldmuizen, konijnen en vogels waarvan kan worden geoogst. Buizerds begeleiden hun jongen lang. Tot begin september zie en hoor je zwevende buizerdfamilies met hun klagelijk bedelende jongen. Evenwicht

Het voedselaanbod bepaalt in hoge mate het broedsucces van Buizerds. Soms is het een slecht muizenjaar of maken de weersomstandigheden het moeilijk. Dan sterven vele nestjongen een voortijdige dood. Het is dus beslist niet zo dat roofvogels bepalen of het goed of slecht gaat met hun prooidieren, het is juist omgekeerd! Daarom is het een misvatting te denken dat predatoren (roofdieren) – of dat nou vogels, zoogdieren, vissen of insecten zijn - hun prooidierenpopulatie volledig zouden kunnen uitroeien. Toch zijn er nog altijd lieden die roofvogelnesten vernielen of vergiftigd aas neerleggen uit vrees dat Buizerds en Haviken andere diersoorten teveel zouden belagen. Dit bij sommigen diep gewortelde idee lag in het midden van de vorige eeuw ten grondslag aan een jachtwet, waarin geregeld was dat men

Wakker worden in de bedstee

een premie kreeg voor elke ingeleverde dode roofvogel!

van een scheper? Sinds maart wordt de karakteristieke scheperswoning in Westerbork verhuurd.

Voorkomen

In Drenthe broeden de laatste jaren ruim 700 paren Buizerds. Zoveel zijn het er nog nooit geweest. Toen Drenthe nog woest en ledig was, was het ongeschikt voor Buizerds. Nu de bossen zo’n 100 jaar oud zijn en er vele houtwallen en singels in het cultuurland staan, is er volop broedgelegenheid. En het muizenaanbod is met name in graslandgebieden in de regel ook geen probleem. Toch heeft de ontwikkeling van de buizerdstand in de laatste decennia een geweldige dip gekend. Die gold trouwens in het algemeen voor roofvogels. In de zestiger jaren werd de roofvogelstand gedecimeerd door giftige bestrijdingsmiddelen van de landbouw. Drenthe telde toen nog geen 50 paren Buizerds meer. De via de prooidieren binnengekregen gifstoffen hoopten zich op tot dodelijke doses. En als ze daar al niet aan stierven, dan kwamen de eieren niet meer uit. Na het verbod op het gebruik van een aantal zeer giftige stoffen trad een spectaculair herstel van de roofvogelstand op. Als broedvogel lijkt de Buizerd nu wel ongeveer op zijn top te zitten. Broedgelegenheid en voedselaanbod zijn de stabiliserende krachten. Onze Scandinavische wintergasten gaan straks begin maart weer terug. Kijken of ze hun plekje onbezet vinden. We weten nog niet wat voor

Meer weten over deze bijzondere vakantiebestemming? Bel dan met mevrouw A. Semler, telefoon (0593) 59 22 94.

foto: Johan Vos

foto: Hindrik Lanjouw

Cultuurtoerisme

winter we krijgen. Als er veel sneeuw komt, krijgen ze het ook hier heel moeilijk. Als ze niet de kracht hebben om wat zuidelijker door te vliegen, leggen ze mogelijk hier het loodje. Zo speelt het spel van de natuur. Hopelijk kunnen we de hele winter genieten van die dikke, veelkleurige proppen op die rasterpaaltjes. De veren opgezet om warm te blijven, speurend naar een scharrelend muisje.

* Drs. J.D.D.Hofman is bestuurslid en redacteur van ‘Het Drentse Landschap’

21

22

Berichten

Kortweg Hijkerveld

10

•

Ons prachtige Hertenhuisje is de afgelopen maand van een nieuw rieten dak voorzien, terwijl ook binnen het een en ander is gemoderniseerd. Het huisje mag zich onder de bezielende bemoeienis van Annie Semler onverkort in de belangstelling van velen verheugen.

Kampsheide

1

•

Een groot deel van het najaar was het reservaat een knorrige maar exotische attractie rijker. Een creatieve onverlaat had een stel hangbuikzwijnen op de heide losgelaten, alwaar zij zich innig tevreden aan de eikels tegoed deden. Na het vinden van een liefhebber zijn de dieren verwijderd.

Diependal •Diependal maakte haar faam als

foto: Joop van de Merbel

Op 5 november ontving het bestuur van HDL de vrijwel voltallige statenfractie van het CDA. Na een wandeling over het in archeologisch opzicht zo rijke terrein, vond een boeiende discussie plaats over allerlei actuele thema’s rond ons werk. De fractie was zeer goed geïnformeerd over zaken rond natuur, landschap en cultuurhistorie waardoor de discussie van grote kwaliteit was. Voor HDL was het buitengewoon plezierig te vernemen dat het CDA het grote belang van de natuur voor de samenleving onderschrijft en dat meer dan ooit in haar politiek tot uitdrukking zal brengen.

Op het Hijkerveld is een zeer grote oppervlakte heide geplagd. Het is nooit echt plezierig om te zien hoe ruig dat er soms aan toe gaat. Enorme stofwolken bij droogte, overal modder bij regen. Toch moet men daar doorheen leren te zien. Het bewijs voor de zin van deze maatregel zijn de grote vlakken paarse heide, die we elk jaar in het reservaat kunnen zien; het resultaat van ingrepen enige jaren geleden. Het vrijgekomen plagsel wordt als reliëf verwerkt op gronden nabij Oranje, die vervolgens bebost zullen worden.

Hondstong

6

Onze vrijwillige •inventarisatiemedewerker vond Dwergvlas in het natuurontwikkelingsgebied, een zeldzame Rode Lijst soort. Opnieuw een aanwijzing dat grove ingrepen soms heel snel tot nieuwe natuurwaarden kunnen leiden.

Diependal

vogelparadijs ook dit jaar weer waar. Opvallende broedvogels waren de Bruine kiekendief, de Roerdomp en de Roodhalsfuut. Drie paartjes van deze fuut brachten maar liefst 7 jongen groot. In juli waren er 5 soorten futen op de vloeivelden te zien: Fuut, Geoorde fuut, Roodhalsfuut, Dodaars en Kuifduiker. Allen in zomerkleed. Ook tijdens de najaarstrek zijn er altijd wel bijzondere waarnemingen. Dit jaar had Diependal bezoek van de Temminck strandloper, Poelsnip, Grote zilverreiger, 2 Visarenden en de Waterrietzanger.

Hunzedal

Berichten

34

23

In het kader van het Hunze•project zijn de deelgebied-

•

Tot grote vreugde van HDL heeft de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat besloten om het gehele stroomgebied van de Reest onder te brengen bij het per 1 januari 2000 te vormen Waterschap Reest en Wieden. Bezien vanuit de tot nu toe gehanteerde stroomgebiedsgedachte kan dat ook niet anders. Onze steun en toeverlaat in het Reestdal, Albert Dragt, heeft het afgelopen seizoen weer talloze lezingen en excursies verzorgd. Daarnaast neemt hij peilbuizen op en levert hij een stroom aan inventarisatiegegevens. Dit jaar zag en hoorde hij onder andere Rode wouw, Kleine bonte specht, Boomleeuwerik, Adder, Wielewaal en Kwartelkoning. Ook de roofvogelstand was dit jaar in het Reestdal goed. In het afgelopen jaar werd reeds melding gemaakt van de belangrijke aankoop van de gronden van de boerderij “De Wildenberg”. Inmiddels is ook de bij deze boerderij behorende camping aan de Stichting overgedragen. Deze camping was gevestigd in een stuk bos van 5,20.40 hectare. Deze oppervlakte vormde een enclave in het waardevolle oude bosgebied van De Wildenberg. Het gebruik als camping is natuurlijk in strijd met de functie als natuurgebied. Soorten als de Das zijn in het verleden

7 uit het gebied verdwenen. Na aankoop zal het terrein, evenals het omringende gebied, weer een functie als natuurgebied krijgen waarbij we rekenen op de terugkeer van de Das. Samen met het Landschap Overijssel is de Kerkvonder bij Oud Avereest weer hersteld. Het paartje Kerkuilen bij De Pieperij bracht 6 jongen groot. De middelen om de restauratie van ’t Ende te bekostigen zijn, dankzij de recente steun van de Nationale Postcode Loterij en de Europese Unie, inmiddels bijeengebracht. Aan de bezwaren uit de buurt kan tegemoet worden gekomen waardoor eind dit jaar de bouwvergunning kan worden verleend. Begin 2000 wordt met de werkzaamheden begonnen. Rond De Havixhorst is het een drukte van belang. De kas en de tuinmuur zijn met steun van de Rijksdienst Monumentenzorg opgeleverd. Dankzij de steun van de Europese Unie, de Provincie Drenthe, het Ministerie van LNV, DVR Stichting de Nationale Postcode Loterij, het VSB fonds, de gemeente Meppel en onze begunstigers is de financiering van het project Poort naar Drenthe rond. Eind dit jaar zal met het werk gestart worden. Afronding zal pas eind 2000 plaatsvinden.

Oeverzwaluw

Takkenhoogte

•

5

De afgelopen 2 jaar heeft Leo Ballast de ontwikkelingen in de vogelwereld van het natuurontwikkelingsproject langs de Reestvervangende leiding gevolgd. Dit leverde een groot aantal interessante waarnemingen op, zoals Kleine plevier, Groenpootruiter, Tureluur, Duinpieper, Bonte strandloper, Waterpieper, Witgesternde blauwborst en Waterral. Bij deze bedankt de Stichting de heer Ballast, die zijn inbreng zal beëindigen vanwege een verhuizing naar Ingen. Er broedden dit jaar ruim 40 Oeverzwaluwen in het gronddepot. Op de verschraalde zandvlakte werd de eerste Moeraswolfsklauw aangetroffen.

foto: Johan Vos

Reestdal

commissies inmiddels aangesteld. Het werk gaat beginnen. Zowel het project Breevenen, van de WMD, als het hermeanderproject Annermoeras/Elzenmaat wordt in 2000 uitgevoerd. Met subsidie vanuit de Eems Dollard Regio zal ook in de benedenloop tussen Spijkerboor en De Groeve onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheden van hermeandering. Het doet ons zeer veel deugd dat er op initiatief van de directie Noord, van het Ministerie van LNV, door ditzelfde ministerie de komende jaren 35 miljoen gulden beschikbaar zal worden gesteld om nieuwe natte natuur te ontwikkelen. Bijvoorbeeld in de prachtige beekdalen in Noord-Nederland, zoals de Hunze. Het moet dan wel aanvullend zijn op het bestaande beleid, dat zich richt op de realisatie van de EHS. In de Hunze is dit het geval. Op dit moment is de Dienst Landelijk Gebied Drenthe bezig met het aankopen van gronden voor zowel natuur als voor de landbouw. Het Ministerie van LNV zal mogelijk 50% van de aankopen subsidiëren. In volgende kwartaalbladen zullen we dit zeker melden. Op het punt van financiering blijkt hoe belangrijk de steun van het WNF, PBF en zeker de Nationale Postcode Loterij is. Zonder hun hulp zou HDL de cofinanciering nooit rond krijgen.

Berichten

24

Landgoed Vossenberg

Gevlekte orchis

18

Dalerpeel

Voor de tweede keer binnen zeven jaar werd er dassenactiviteit in het gebied waargenomen. Begin september is jammer genoeg ten noorden van het gebied een Das, een grote beer, doodgereden. Op 25 april werden twee baltsende en foeragerende Kraanvogels op het Scheerse Veld gezien.

De Stroeten

•

Kruipend zenegroen

15

•

oorspronkelijk aanwezige kwelstromen is af te leiden uit soorten als Gewone dotterbloem, Holpijp en Waterviolier. Uit deze goed gedocumenteerde inventarisatie blijkt dat de inrichtingswerkzaamheden vruchten beginnen af te werpen en dat herstel van vochtig en bloemrijk hooiland in dit gebied mogelijk is.

foto: Geert de Vries

foto: Jan Willems

•

In het landschappelijk nog kleinschalig en fraaie graslandgebiedje de Eekmaten aan de noordoost kant van het landgoed, is de Stichting bezig vochtige hooilanden te herstellen. Gestreefd wordt naar schrale graslanden, zoals Dotterbloemhooilanden of heischrale graslanden. Na verwerving zijn tevens kleine reliëfverschillen aangebracht om voor afstroming van het overtollige (zure) regenwater te zorgen. Het is belangrijk dergelijke ingrepen te volgen zodat meer inzicht wordt verkregen in de effecten van de beheersmaatregelen op de ontwikkeling van de plantengroei. De Plantenwerkgroep K.N.N.V. Zuidoost-Drenthe heeft zich hier enthousiast op gestort. Per perceel en sloot hebben zij een hoop plantensoorten, waaronder vele bijzondere, weten vast te stellen. In het meest gevarieerde perceel werden maar liefst 108 plantensoorten aangetroffen. Ook zeldzaamheden als de Gevlekte orchis en de Klokjesgentiaan. Vele andere soorten, gebonden aan voedselarme en vochtig tot natte groeiplaatsen, groeien inmiddels verspreid in dit gebied: Gewone dotterbloem, Echte koekoeksbloem, Zenegroen, Borstelbies, Groot bronkruid, Grote ratelaar en Schildereprijs. De aanwezigheid van Struikhei, Gewone dophei en Blauwe zegge geeft aan dat het milieu voedselarm is geworden. Herstel van de

8

De Plantenwerkgroep van de K.N.N.V., afdeling Zuidoost-Drenthe, heeft net als in 1998 inventarisaties gedaan in het houtwalrijke beekdalletje Stroeten. De gegevens van 1998 waren niet volledig omdat slechts een deel van het groeiseizoen geïnventariseerd was. Door de aanvullingen uit 1999 komt het totaal aantal plantensoorten nu op 179. Dit is een prachtige score voor een kleinschalig landschap met hooilandjes en wallen in een geïsoleerd bovenloopje. Dergelijke inventarisaties benadrukken hoe waardevol zo’n gebied is.

Berichten

Automatische

i n c a s s o van de begunstigersbijdrage

In de afgelopen jaren is het aantal begunstigers fors gestegen, iets waar wij bijzonder trots op zijn. Dit heeft tevens tot gevolg dat de werkzaamheden betreffende de begunstigersadministratie ook omvangrijker zijn geworden. De portokosten voor het verzenden van de acceptgiro’s en betalingsherinneringen, alsmede de bankkosten voor de verwerking ervan zijn niet gering. Om kostenbesparend te werken is besloten per 1 januari 1999 u de mogelijkheid te geven uw jaarlijkse bijdrage automatisch door ons te laten incasseren.

Doldersummerveld

22

•

dat dit behouden blijft. Complimenten aan de medewerkers van rayon Zuid, die erin geslaagd zijn op zorgvuldige wijze een prachtige locatie voor de toren te kiezen. Vanaf de Huenderweg en het veld is de toren, ondanks de imposante hoogte, nauwelijks te zien. De toren werd door de Fa. Poortman uit Bloemberg met subsidie van het Drents Friese Woud, het VSB Fonds, de Nationale Postcode Loterij en het Recreatieschap Drenthe gerealiseerd.

Op 13 september werd onze 15 meter hoge uitkijktoren aan de rand van het heideveld door de voorzitter van het Overlegorgaan Nationaal Park Drentse Friese Woud officieel en geestelijk in gebruik gesteld. Het uitzicht vanaf de top is werkelijk fenomenaal. De bezoeker wordt op deze wijze, zonder verstoringen op het veld te veroorzaken, in staat gesteld van de ruimte en de onbedorven horizon te genieten. Zo’n einder is in Nederland ontzettend zeldzaam geworden. Laten we er dus goed op letten

boerderij in Wateren •De Aankoop Stichting heeft aan de noord-

Van zowel de Postbank als van andere banken hebben wij toestemming gekregen om u over dit incassosysteem te benaderen. Maar uiteraard hebben wij ook uw toestemming nodig. Die toestemming kunt u ons verlenen door de groene kaart die u in dit kwartaalblad aantreft in te vullen en in te zenden. Een postzegel is niet nodig, maar mag wel om ons de portokosten te besparen. Automatisch laten afschrijven is gemakkelijk, veilig en goedkoop.

• •

u kunt het afgeschreven bedrag binnen een maand na afschrijving terug laten boeken door uw bankof girokantoor,

•

u kunt uw machtiging voor automatische afboeking te allen tijde stopzetten.

Archief HDL

•

u vergeet nooit te betalen,

u bespaart uzelf en ons kosten van steeds terugkerende betalingen,

zijde van het Doldersummerveld een boerderij met gebouwen en land met een totale oppervlakte van 21,72.13 ha kunnen aankopen. Deze gronden maken deel uit van een enclave die aan drie zijden door eigendommen van de Stichting worden begrensd. Intensief gebruikte landbouwgrond en waardevolle natte delen van het Doldersummerveld worden hier slechts door een zandweg gescheiden. De boerderij met een beperkte oppervlakte grond is inmiddels via een openbare inschrijving weer verkocht. De cultuurgronden grenzend aan het heideveld zullen aan het reservaat worden toegevoegd. De overige oppervlakten worden ingezet als ruilgrond om ook het resterende gedeelte van de enclave te kunnen verwerven. Het is verheugend dat de subsidiegevers, LNV en Provincie, aan een dergelijke aankoop wilden meewerken. Hierdoor konden een aantal knelpunten in één keer worden opgelost. Ook voor de landbouw is nu een gunstiger situatie ontstaan.

25

Diversen

foto: Marco Glastra

Schenking en giften •In het gebied Zeijerlaar is de

Boerenveensche Plassen / Beekdal Oude Diep

•

Het Waterschap Meppelerdiep heeft zich alle moeite getroost om de ingrijpende waterhuishoudkundige plannen in het beekdal van het Oude Diep op voorlichtingsavonden aan de streek uit te leggen. De functies voor natuur en landbouw zullen ten bate van beider belangen gescheiden worden. Het betreft een project van ruim 8 miljoen waar met veel kunst en vliegwerk fondsen voor gevonden zijn. Het draagvlak voor de plannen is mede dankzij deze inzet zeer groot. Om de jeugd te betrekken bij de gebeurtenissen rond het beekdal van het Oude Diep heeft de consulent Natuuren Milieueducatie, de heer De Vries, op 28 september een grote manifestatie met 6 deelnemende scholen georganiseerd. Onder het motto ‘Wie de jeugd heeft, bezit de toekomst’ is moeite gedaan de betrokkenheid met de eigen leefomgeving te vergroten.

Op 21 september organiseerde de gemeente Middenveld een voorlichtingsavond over een aantal ontwikkelingen rond de VAM. De gemeente is samen met HDL, VAM, Recreatieschap Drenthe en Provincie bezig om met steun van de omgeving de recreatieve ontwikkeling van deze locatie te versterken. Onderdeel van het plan is een natuurlijk parklandschap te ontwikkelen tussen het VAM-terrein en het beekdal, het Tussengebied genaamd. Recreatief medegebruik wordt via een netwerk van fiets- en wandelpaden mogelijk. Als klap op de vuurpijl zal een bezoekerscentrum, De Blinkerd geheten, op het hoogste punt van de stort worden gerealiseerd. Partijen hopen fase I van dit project nog eind dit jaar te kunnen starten. Een en ander is afhankelijk van eventuele steun van de Europese Unie. De steun van de Nationale Postcode Loterij maakt participatie van HDL ook hier mogelijk.

32

Stichting op een zeer bijzondere wijze eigenaar geworden van een waardevol stukje natuurgebied. Een gaaf bewaard gebleven stukje heide van 2,52.20 ha met nog opmerkelijk veel Struikhei werd aan HDL geschonken. Het heidegebied is vele jaren in bezit geweest van de familie Hoving. Zij wilde de zekerheid dat dit gebied ook voor de toekomst behouden zou blijven en hebben het terrein daarom aan de Stichting overgedragen. Het is zeer inspirerend dat grondeigenaren op deze wijze hun vertrouwen laten blijken. Het gebied zal in de toekomst de naam ‘Hovingslaar’ houden. Een mevrouw uit Rolde schonk HDL over een periode van 5 jaar een lijfrente van ƒ 40.000,–. Met in herinnering de gulle gift van ƒ 65.000,– van onze begunstigers voor de aankoop van De Lokkerij en de diverse andere giften, kunnen we concluderen dat velen in Drenthe ons werk steunen. Dat stimuleert ons om volop door te gaan. Beheer •HetProgramma Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij wil de financiering van het natuurbeheer op geheel andere wijze uitvoeren. Prestatieafrekening en het toelaten van particulieren of boeren als natuurbeheerders zijn belangrijke peilers van dit systeem. De introductie van dit zogenaamde Programma Beheer (PB) houdt ons inmiddels al

2 jaar bezig. De opzet en uitvoering veranderen voortdurend, terwijl er een voortdurende dreiging bestond dat onze financieringsgrondslag volledig onder onze organisatie zou worden weggeslagen. Per 1 januari zal het PB in werking treden, maar medio november wisten we nog niet precies aan welke eisen we zouden moeten voldoen. De hele particuliere natuurbescherming kraakt onder een PB waar politieke wensen domineren boven een nuchtere en zakelijke regelgeving met als doel een goed en effectief natuurbeheer te realiseren. Toch hebben de Landschappen zich constructief opgesteld en de bereidheid getoond te veranderen en de samenleving te tonen wat er met de middelen gebeurt. Dit proces leidt bij HDL tot snelle ontwikkelingen inzake automatisering, administratie en monitoring. We hopen dat we ook de middelen zullen krijgen om aan het woud van eisen, waaronder waarlijk absurde, te kunnen voldoen. Hoopvol is het voorstel voor een convenant tussen LNV, de Unie van Landschappen en het Interprovinciaal Overleg (IPO), met uitzicht op voldoende steun voor ons werk vanuit LNV. Terwijl er voor het eerst in 2 jaar hoop is op een positieve uitkomst inzake het PB van LNV, steekt inmiddels ook het eerste rumoer de kop op over een mogelijke vermindering van de steun vanuit de verschillende provincies.

Berichten

•OpVrijwilligersdag 25 oktober werd de jaar-

van het Landschap •De Week Week van het Landschap

lijkse vrijwilligersdag van ‘Het Drentse Landschap’ gehouden. Ruim 50 vrijwilligers togen naar De Havixhorst, alwaar zij door onze voorzitter mevrouw Rensen werden ontvangen. De vrijwilligers kregen verder een korte uiteenzetting over het onderzoek dat momenteel plaatsvindt naar hoe het vrijwilligersbeleid binnen de Stichting het beste vorm en inhoud kan krijgen. Een viertal studenten Vrijetijdskunde van de Christelijke Hogeschool Noord-Nederland voeren dit onderzoek uit. In een openhartige discussie werd bijvoorbeeld gesproken over het werken in projectteams, training, scholing en onkostenvergoedingen. De resultaten van het onderzoek zullen verwerkt worden in een beleidsnotitie die naar verwachting in het voorjaar van 2000 op tafel ligt.

(hierna WvhL) vond plaats van 18 tot en met 26 september op Landgoed De Havixhorst in De Wijk. Het thema van de WvhL was ‘Klein gespuis’. Ruim 700 mensen hebben meegedaan aan één van de activiteiten, die gedurende de week op en rond het landgoed werden gehouden. Bij de uitvoering van het activiteitenprogramma waren enkele tientallen vrijwilligers van de Stichting actief. Dat werd met veel enthousiasme en betrokkenheid gedaan. Veel belangstelling was er voor de speciaal voor deze week uitgezette fietstocht door het Reestdal. Zo’n 160 kinderen hebben deelgenomen aan de kinderspeurtocht, die net als voorgaande jaren in samenwerking met het consulentschap Natuur- en Milieueducatie was uitgezet. Start- en eindpunt van de speurtocht was het ooievaarsbuitenstation De Lokkerij. De kinderen moesten een zestiental opdrachten uitvoeren, waaronder het maken van een ooievaarsnest. Hierbij werden ze begeleid door de familie

dat u een foto van Harry Cock op de voorpagina van het kwartaalblad zult aantreffen. Vanaf het allereerste uur heeft Harry met zijn voorpagina’s het gezicht van ons blad bepaald. Vijfentwintig afleveringen leverde hij met veel enthousiasme een bijdrage aan de totstandkoming van ons kwartaalblad. Wij willen hem heel erg bedanken voor de prettige samenwerking en wensen hem veel succes met zijn fotowerkzaamheden.

foto: Geert de Vries

x Cock •Dit25is voorlopig de laatste keer

Koopman, de eigenaar van het ooievaarsbuitenstation. Als ‘beloning’ voor hun inzet kregen de kinderen een zogenaamd speurdersdiploma en een klein presentje. Kinderen van de basisschool De Horst uit De Wijk maakten tijdens de speurtocht de onderstaande gedichten.

hebben velen per bus een tocht door Drenthe gemaakt. Medewerkers, bestuursleden en vrijwilligers van ‘Het Drentse Landschap’ begeleidden de gasten. De tocht was mede mogelijk dankzij financiële bijdragen van De Havixhorst, Super De Boer, ’t Volk van Grada en restaurant Poortman.

Gedicht 1

Nieuwe begunstigers •Begin december viel bij alle

Pas op voor kleine dieren, En vooral voor rode mieren. Ze zijn wel klein, Maar ze kunnen ook wel heel nuttig zijn.

Drentse gezinnen een wenskaart op de mat, waarmee de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ iedereen een natuurlijk en waardevol 2000 toewenste. Naast een wens bevatte de kaart een oproep aan mensen om zich in te zetten voor het behoud van de natuur en cultuur in Drenthe. Mocht u als begunstiger ook onze kaart hebben ontvangen, dan willen we u vragen om hem aan een andere geïnteresseerde te geven. Met de wervingsactie hopen we te bereiken dat nog meer mensen begunstiger worden van onze Stichting. De actie is mogelijk dankzij steun van de Nationale Postcode Loterij.

Gedicht 2 Er was eens een vogel, Hij was heel erg blij. Hij deed mee aan een speurtocht, Samen met mij! De deelnemers van het dagarrangement ‘Langs Drentse Dreven’ waren zeer enthousiast over de reis. Tijdens deze volledig verzorgde dag, die speciaal ter gelegenheid van het 65-jarig jubileum van de Stichting was georganiseerd,

27

28

Berichten

Orvelte

foto: Joop van de Merbel

Het is inmiddels rustig geworden bij de Stichting Orvelte. Doordat er veel minder activiteiten ondernomen worden, is het zowel administratief als zakelijk stil geworden. Tijd om alles op een rij te zetten. De voormalige staf van HDL, te weten Lex Ernst, Fokko Hamminga en Geert Topper, aangevuld met oud-bestuurslid Diephuis, zijn met enorme voortvarendheid het archief van 70 meter van de Stichting Orvelte aan het schonen.

Groen manifest – •REONN Begin 1999 sloten 41 organisaties uit de wereld van natuur, milieu, landschap en landbouw zich aaneen om aandacht te vragen voor het platteland, het behoud van de groene ruimte. Vooral de samenwerking met de landbouw was een doorbraak. De besturen van de drie noordelijke provincies hebben hun ambities voor de nabije toekomst verwoord in de nota ‘Kompas voor het Noorden’, waarin veel aandacht uitging naar het platteland. Iedereen heeft inmiddels van de zogenaamde Langmangelden gehoord. Het noorden zal de komende jaren vele miljoenen steun van het Rijk

ontvangen om achterstanden in te halen. REONN staat voor Ruimtelijk Economische Ontwikkeling Noord Nederland. Het betreft een programma waarbij toegezegde gelden binnen de thema’s markt, stad en platteland zullen worden aangewend. Daarbij is ook een bestedingsverdeling afgesproken. Al snel bleek dat de verhouding volledig scheef kwam te liggen. Natuurlijk ten koste van de Groene Ruimte en ten bate van vooral infrastructuur en industrie. Zogenaamd omdat er niet voldoende projecten voor het platteland waren ingediend. Genoemde 41 organisaties hebben gezamenlijk bezwaar aangetekend tegen deze gang

van zaken en maken zich sterk voor een vitaal platteland. Inmiddels zijn er voor ƒ 3 miljard aan plannen ontwikkeld. Voor meer dan 70% gericht op de landbouw; uiteindelijk de belangrijkste economische drager van het platteland. Nu is de politiek aan zet om eens echt te laten zien dat het platteland haar wat waard is.

In een brede en open discussie met de mensen uit Orvelte, de ondernemers en de Gemeente Middenveld, probeert de Stuurgroep Cultuurtoerisme een visie voor de toekomst van Orvelte op schrift te stellen. Dat valt niet mee, maar lijkt toch te lukken. De eerste ideeën over een museumcluster zijn naar buiten gekomen en werden met gemengde gevoelens ontvangen. De vraag ligt voor of Orvelte een gewoon, rustig en goed bewaard dorp moet zijn of toch een dynamisch en op toerisme gericht museumdorp. Indien men dit laatste wil dan zal er het nodige moeten gebeuren. Dit is ook de Stuurgroep Orvelte inmiddels duidelijk geworden. Begin 2000 zal een en ander besloten moeten worden. Momenteel wordt gekeken naar de gebruiksmogelijkheden van de verschillende panden. De bruikleners van 1999 zullen in 2000 definitief huurder kunnen worden voor commerciële

Berichten

Noord Nederland) 50% subsidie gevraagd voor dit project: ƒ 2,1 miljoen. Het project bestaat uit 3 delen, te weten de opzet van een informatiecentrum, het automatiseren van de parkeerplaatsen en het opknappen van de vele monumentale panden.

Nieuw kantoor geopend •Eindelijk was het zover. Het stof was opgeveegd, een lichte verflucht nog speurbaar. Lang hadden de medewerkers ernaar uitgekeken, dat de verbouwing met al het lawaai, rommel en gedoe achter de rug zou zijn en de nieuwe werkplekken in gebruik zouden worden genomen. Op 18 november kon onze voorzitter temidden van medewerkers en genodigden met groot enthousiasme de kantoorruimte van Kloosterstraat 7 in gebruik stellen. Ruime, lichte kamers die in open verbinding met nr. 5 schuil gaan achter de pittoreske geveltjes. Met deze ruimte kunnen we weer jaren vooruit.

U ziet dat er enorm veel gebeurt. We mogen concluderen dat 1999 nog best een goed jaar is geworden. Er blijven toch veel mensen naar Orvelte komen. Onze hoop is erop gevestigd dat de Nationale Postcode Loterij ons begin 2000 wil helpen de grote financiële last die op Orvelte drukt, te verminderen.

Atlas van de Drentse •Flora

foto: Jaap de Vries

huurprijzen. Maar ook anderen kunnen hun plaats innemen. Zo moeten er goede zakelijke invullingen worden gevonden voor bijvoorbeeld een melkfabriek/kaasmakerij, houtzagerij/klompenmakerij en een winkelruimte. Het vinden van goede partners vergt veel aandacht en ideeën hieromtrent zijn dan ook van harte welkom. Een 4-tal grote boerderijen wordt vrijgehouden om eventueel een museale activiteit mogelijk te maken. Belangrijke nieuwe ontwikkeling is een projectplan ‘Revitalisering Orvelte Iste fase’. Eind november is bij de SNN (Samenwerkingsverband

Welke planten groeien waar in Drenthe? Het geheim wordt onthuld in de Atlas; een pil van 800 pagina’s A4 en 2,5 kilo. Jarenlange arbeid van tal van vrijwilligers, waarbij de HDL-bioloog Hester Heinemeijer een prominente bijdrage heeft geleverd. De Stichting heeft de Atlas financieel gesteund. Een bijzonder goed toegankelijk boek, zeer fraai uitgevoerd, waarin 900 plantensoorten interessant worden beschreven met leuke bijzonderheden en verspreidingskaartjes. Op 19 november kreeg gedeputeerde Edelenbos het eerste exemplaar. Zij straalde van trots en enthousiasme over

29

de eerste provinciale flora-atlas met zo’ n kwaliteit. Ga met de bon die in het vorige kwartaalblad zat naar de boekhandel en profiteer als begunstiger van HDL van de gunstige voordeelprijs. Een schitterend kerstkado!

•OpJubileumboek 10 december werd in de sfeervolle omgeving van de Statenzaal van het Drents Museum ons jubileumboek Uit het leven van een Landschap gepresenteerd. Het is op een intrigerende wijze geschreven door prof.dr. H.T. Waterbolk die tientallen jaren bestuurslid van de Stichting is geweest. De schrijver/columnist Koos van Zomeren verzorgde op een boeiende manier de presentatie van het boek. Uit het leven van een Landschap telt 240 pagina’s, bevat meer dan tweehonderd afbeeldingen, deels in kleur, en is helder vormgegeven door Albert Rademaker. Onze voorzitter mevrouw Rensen overhandigde op 10 december de eerste exemplaren aan een aantal oud bestuursleden. Het jubileumboek is uitgegeven door Regio-PRojekt en vanaf heden in de boekhandel of bij de Stichting verkrijgbaar is voor 34,95.

Agenda

Voor alle activiteiten geldt dat honden niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Algemeen Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is de kans groot dat er op zondagen een vogelkenner aanwezig is die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte Weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

foto: Jaap de Vries

Schaapskudde Hijkerveld De kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. Tijdens de lammerenperiode (maart/april) verblijven de schapen met de lammeren bij de schaapskooi. De kudde wordt dan niet gescheperd. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

zo. 19 dec. 13.30 uur

Midwinterwandeling over het landgoed Rheebruggen Gidsen van het IVN Hoogeveen en een boer van ‘Het Drentse Landschap’ begeleiden deze boeiende excursie over het landgoed Rheebruggen. Tijdens de wandeling kunt u genieten van de kleinschalige cultuurlandschappen die het gebied rijk is. De wandeling start bij de beheersboerderij van ‘Het Drentse Landschap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

Kerst op het Hijkerveld. za. 25 dec. (eerste kerstdag) Gidsen van het IVN verzorgen deze leuke familiekerstwandeling. Gestart wordt bij de schaapskooi 14.00 uur van het Hijkerveld, te bereiken vanaf Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes. di. 28 dec. 14.00 uur

Eindejaarsexcursie over het Drouwenerzand. Gestart wordt op de parkeerplaats van recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen. De excursie wordt geleid door gidsen van het IVN.

di. 28 dec. 13.00 uur

Lange winterwandeling rond Vledder Samen met het IVN Vledder en Staatsbosbeheer is een stevige wandeling van ongeveer 3 uur uitzet over het Vledderveld en de Vledderhof. Gestart wordt bij restaurant De Wildehof, gelegen aan de Middenweg. Dit is de weg van Vledder naar Vledderveen. Het is aan te bevelen om laarzen of goed waterdicht schoeisel te dragen. Verder raden we u aan om, in verband met de lengte van de wandeling, voldoende eten en drinken mee te nemen.

zo. 16 januari 14.00 uur

Het Drentse landschap in miniatuur. Winterwandeling over Kampsheide, het eerste terrein van Stichting ‘Het Drentse Landschap’. In dit gebied zijn alle, voor het Drentse landschap kenmerkende elementen bij elkaar te vinden. De gidsen van het IVN vertrekken bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

zo. 6 februari 14.00 uur

Sporen in het landschap. Op de Gasterse Duinen zijn nog duidelijk middeleeuwse karrensporen te vinden. Gidsen van het IVN nemen de deelnemers mee langs deze sporen uit het verleden. De wandeling start op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg, die loopt van Gasteren naar Oudemolen.

Agenda

zo. 13 februari 14.00 uur

Vogels kijken op Diependal. Vogelkenner Dirk Haanstra neemt de deelnemers mee naar de mooiste plekjes van dit prachtige vogelgebied. Vertrekpunt van de excursie is de vogelkijkhut. Deze is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. De route is met borden aangegeven. Bij vorstig weer graag bellen of de excursie doorgaat, tel.: 0592 - 31 35 52.

zo. 13 februari 13.00 uur

Winter op de Vledderhof Het Landgoed Vledderhof heeft statige lanen en uitnodigende wandelpaden, die voeren door afwisselende bospartijen en cultuurlandschappen. Onder begeleiding van gidsen van het IVN Vledder wordt tijdens de excursie tevens een bezoek gebracht aan het landhuis dat bewoond wordt door het architecten echtpaar Kalfsbeek. Het startpunt is bij de dagcamping op de hoek Huenderweg/Storklaan. Dit is de weg VledderDoldersum.

wo. 16 februari 20.00 uur

Archeologische dialezing over Kampsheide In de sfeervolle Nabershof te Emmen geeft Bé Hoeksema een boeiende dialezing over Kampsheide. Op dit terrein zijn alle voor het Drentse landschap zo kenmerkende elementen bij elkaar te vinden. Bé Hoeksema, gids bij ‘Het Drentse Landschap’, neemt u mee naar de mooiste plekjes van dit interessante gebied met prehistorische grafheuvels en de resten van raatakkers. De dialezing wordt op zaterdag 19 februari om 14.00 uur afgesloten met een excursie over Kampsheide. Beide activiteiten zijn afzonderlijk te bezoeken. Voor meer informatie: (0592) - 31 35 52.

za. 19 februari 14.00 uur

Archeologische excursie over Kampsheide (zie ook bij wo. 16 februari). Deze excursie staat in het teken van de archeologische vondsten op Kampsheide. Gestart wordt bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo.

Open Dag op de boerderij Rheebruggen. zo. 27 februari 13.30 – 16.00 uur In deze periode van het jaar staan de limousinkoeien op stal omdat ze kalveren hebben. Een leuke gelegenheid om eens kennis te maken met deze grazers. Tijdens de Open Dag vertellen medewerkers van ‘Het Drentse Landschap’ u graag over de boerderij van waaruit het agrarisch beheer van het waardevolle cultuurlandschap ter hand wordt genomen. Het adres van de beheersboerderij is Rheebruggen 8 in Ansen. zo. 5 maart 10.00-16.00 uur

Lammetjesdag op het Hijkerveld Zo eind februari worden de eerste lammetjes geboren. De schaapskudde blijft dan in de omgeving van de schaapskooi. Op ‘Lammetjesdag’ staan de deuren van de schaapskooi tussen 10.00 en 16.00 uur open. Voor jong en oud een leuke gelegenheid om de lammetjes eens van dichtbij mee te maken. Schaapherder Tjitse Terpstra zal op deze dag ook een aantal demonstraties schapendrijven verzorgen. Daarnaast start er om 14.00 uur een excursie onder begeleiding van gids Louis de Jong. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk.

zo. 12 maart 14.00 uur

De zandheren van Drouwen Boeiende excursie over de zandverstuivingen op het Drouwenerzand. Gestart wordt op de parkeerplaats van recreatiecentrum ‘Het Drouwenerzand’, gelegen aan de Gasselterstraat tussen Gasselte en Drouwen. De excursie wordt geleid door gidsen van het IVN.

zo. 19 maart 10.00 uur

Genieten van het vroege voorjaar op Diependal. Jaarlijks bezoeken duizenden vogels de vloeimeren. Vogelkenner Dirk Haanstra neemt de deelnemers mee naar de mooiste plekjes van dit prachtige vogelgebied. Vertrekpunt is de vogelkijkhut. Deze is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. De route is met borden aangegeven.

Open dag schaapskooien Drenthe. zo. 26 maart 13.00 – 16.00 uur Op deze dag worden in alle schaapskooien in Drenthe diverse activiteiten gehouden. In de schaapskooi op het Hijkerveld vinden deze activiteiten plaats tussen 13.00 - 16.00 uur. In de diverse media zal het programma bekend worden gemaakt.

31

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

•

Koninklijke BOOM PERS Meppel (0522) 26 61 11

•

Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw

KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

•

•

Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering

•

•

•

IWACO B.V. Groningen (050) 521 42 14 Adviesbureau voor water en milieu

QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07 Uw bomen, onze zorg

•

•

GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau

Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V. Vroomshoop (0546) 64 38 02 Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

•

•

ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau

N.V. Waterbedrijf Groningen Groningen (050) 318 23 11 Wees wijs met water

•

•

ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe

SUPER DE BOER Amersfoort (033) 454 77 77 Supermarkten

•

•

N.V. Hanze Milieu Zwolle (038) 455 48 08 Onderneming voor afval en milieu

BÜGEL HAJEMA ADVISEURS Assen (0592) 31 62 06 Bureau voor ruimtelijke ordening en milieu

•

•

NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij

BUNING Wegenbouw B.V. Zuidwolde (0528) 37 31 64 Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

•

•

Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant

NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (020) 677 68 68 Loterij voor mens en natuur

•

•

NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Water, het wonder uit de kraan

RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

•

•

Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT

Stichting Publieksvoorlichting Notariaat Drenthe Postbus 35 – 9530 AA Borger Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

•

Timmer BNA b.v. Architekten en Adviseurs Scheemda (0597) 59 24 55 / Fax (0597) 59 22 00 Voor kwaliteit van de wereld waarin we wonen, werken en recreëren

•

CLAY en BRINK Architecten Rheebruggen (0521) 35 10 14

•

DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

•

ERDMAN SCHMIDT (0528) 27 72 66 Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

•

HARWIG Elektriciteitswerken B.V. Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

•

nv VAM Wijster Wijster (0593) 56 39 24 Hergebruik en (eind)verwerking van afvalstoffen

•

HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 312 34 00 Prominent in uitgaan

•

ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BV Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

•

HULZEBOSCH Grondwerken C.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

•

RABOBANK Groningen (050) 520 89 11 Regio Noord-Nederland