Het Dijkplateau, een deltalandschap als schakel tussen de stad en de rivier

Het Dijkplateau, een deltalandschap als schakel tussen de stad en de rivier Strategie voor een vernieuwde relatie van het getijdenwater en de steden op de rechter Maasoever.

Rotterdamse Academie van Bouwkunst mentor Han Meyer voorzitter Chris van Langen commissie Han van den Born Dennis Moet Jeroen de Willigen

Wolbert van Dijk Rotterdam april 2010

2

(Beschrijving van het 18 eeuwse Rotterdam door Jacob Kortebrand)

Deltalandschap als schakel tussen stad en rivier.

het dijkplateau

‘en als men de frische lugt, en de twee maal daagsche verversing van zoet water, die men in de Stad heeft, aanmerkt, en daar by de aangenaamheid van het geboomte, dat langs alle de havens, geen uitgezonderd, geplant is, benevens zoo veel heerlyke gebouwen, die men bijna de gehele Stad door vindt, zal men genoodzaakt zyn te besluiten dat deeze Stad voor geen andere Steeden in Holland in aangenaamheid behoeft te wyken’

3

1. Rijnmondse waterkering, het Dijkplateau 2. Strategie voor de vernieuwde relatie tussen stad en getijdenwater, het Dijkplateau als schakel

1

4

Het Dijkplateau, een deltalandschap als schakel tussen de stad en de rivier Strategie voor een vernieuwde relatie van het getijdenwater en de steden op de rechter Maasoever.

Toekomstschets Maasoever 2080, Van dijk naar Dijkplateau

2


het dijkplateau

In Nederland staat de regio Rijnmond bekend als een gevarieerd deltalandschap die de steden langs de rivier met elkaar verbindt en dat zich uitstrekt tot aan de duinen van de Noordzee. Wonen in de steden binnen dit landschap is gewild onder de bevolking door het contrast van het wonen aan de ruige getijdenrivier van de Maas en de grootschalige havenactiviteiten; een samenspel tussen stad, rivier en

haven die in Nederland uniek is. De waterfronten van de steden zijn getransformeerd van monotone industriegebieden, bedrijven, en ondoorlaatbare niemandslanden, naar interessante gebieden waarin de rivier en de steden elkaar omarmen en waarin de getijdenrivier weer tastbaar is. Aan het stedelijke woningaanbod is een verblijfsplek toegevoegd, het wonen, werken en recreëren op het Dijkplateau. Dit krijgt gestalte door een veelzijdigheid aan bebouwingstypes, dichtheden en programma in relatie met de rivier en de stad.

5

1. Urbaan recept: stedelijk plateau 2. Urbaan recept: hellingbanen 3. Urbaan recept: ophogen bestaande dijk

4. Suburbaan recept: verschillende treden 5. Suburbaan recept; differentiatie aan treden 6. Landelijk recept: buffer rivierwater en agrarisch mede gebruik

7. Inspiratiebron, de duinen

6

5

Maas

4

3

2

6

Het Park Tweelingdijk

1

maas

Van monotome lijn naar dynamisch plateau

Inspiratie voor het dynamisch plateau zijn de Hollandse duinen. De duinen die een primaire waterkering zijn en een schakel vormen tussen zee en achterland. Duidelijke routes langs en haaks op de zee verbinden de verschillende gebieden met elkaar. Een landschap met veel kwaliteiten en differentiatie aan landschappen, woonmilieus en programma’s.

het dijkplateau

In het ontwerp van het Dijkplateau wordt de ophoging van de primaire waterkering als een integrale opgave behandeld binnen de context van het veiligheidsvraagstuk Het enkel ophogen van de bestaande primaire dijk wordt los gelaten. Het Rijnmondse credo is ´Van monotone dijk, naar het Dijkplateau als grondplan voor een gevarieerd deltalandschap. Doel is een robuust aaneengesloten stedelijk deltalandschap te realiseren. Dit landschap fungeert als Rijnmondse primaire waterkering en schakelt de stad met de rivier door in te zetten op goede ruimtelijke verbindingen en deze te koppelen met continue routes langs de rivier, op het water en vanuit de stad naar de rivier.

Het nieuwe Dijkplateau bestaat uit een differentiatie aan hoogtes, ook wel treden genoemd. Door deze differentiatie is een variatie ontstaan van landschapstypen en van inrichtingsmogelijkheden. Sommige treden worden verlaagd om zo meer ruimte te krijgen voor de rivieren in tijden van hoge waterstanden. Een doorgaande hoogtelijn van 6.20 + NAP met variabele breedtes verbindt de reeks van treden met elkaar tot één gevarieerd landschap met waarborging van de veiligheid. Door de bestaande stedelijke en landschappelijke condities en de verschillende gemeentelijke agenda´s is het dijkplateau op verschillende manieren vormgegeven.

7


7

1. Bodem opbouw, ophoging door sedimentatie 2. Occupatie van de hogere gronden 3. 1953, verleggen van en focus op de dijk

4. Van dijk naar Dijkplateau 5. Dijkplateau als grondplan voor deltalandschap

+ NAP - NAP

5.2

4.2

6.2 4.2

van monotone lijn

naar dijkplateau met verschillende trappen

-0.5

6.2 4.2 -0.5

4 + NAP - NAP

5.2

4.2

6.2

+ NAP

3

4.2

- -0.5 NAP

6.2 4.2 -0.5

2 5.2

4.2

6.2 4.2 -0.5

+ NAP - NAP 6.2 4.2

1

8

-0.5

het dijkplateau

De treden binnen het Dijkplateau worden afgestemd op de Rijnmondse geomorfologie van de bodem. Het eeuwenoude genetisch materiaal van de bodem liet altijd al een verscheidenheid aan hoogteverschillen zien , oplopend van 2,80 tot aan 3.60 meter +NAP. Deze hoogtes zijn ontstaan door natuurlijke sedimentatie van de rivier. Een blauwdruk van het dijkplateau lag hiermee in potentie in de ondergrond verstopt. Door mechanische ophoging van de havengebieden en de primaire waterkering tot 5.40 zijn meerdere treden van verschillende hoogten ontstaan. In de 21e eeuw wordt het genetische materiaal en de mechanische ophogingen opnieuw gedefinieerd en met elkaar gekoppeld tot het Dijkplateau.

5


9

1. Integrale aanpak Rotterdam, urbane setting 2. Integrale benadering Schiedam, suburbane setting

1

10

verscheidenheid aan programma

verscheidenheid aan programma

waternetwerk als bindmiddel

waternetwerk als bindmiddel

route langs en haaks op de rivier

route langs en haaks op de rivier

ophoging als integraal grondplan

ophoging als integraal grondplan

bestaande monotome lijn

2

bestaande monotome lijn

De strategie van het Dijkplateau is noodzakelijk, omdat de primaire waterkeringen door de opstuwing van het rivierwater en de zeespiegelstijging verhoogd moeten worden

naar een veiligheidsniveau van 6.20 +NAP. De waterfronten van de steden staan aan de vooravond van een transformatie. Sommigen pleitten voor het alleen ophogen van de bestaande dijken, maar dat betekent voor de dijken, die al een barrière vormen, een verhoging van ongeveer 1 meter. Dat zou een enorme muur tot gevolg hebben tussen stad en rivier. Anderen pleitten voor het introduceren van complexe civieltechnische waterkeringen die de veiligheid in en rond de regio moeten waarborgen. Dit zou leiden tot het temperen van de dynamiek van de rivier en een beperkte bereikbaarheid van de havens en watersteden langs de Maas. Tevens voorziet deze strategie geen oplossing voor de bestaande problematiek in de steden zelf, namelijk de barrières van de waterkeringen zoals we die in de begin van de 21e eeuw aantreffen.


het dijkplateau

Met het introduceren van het Dijkplateau heeft het veiligheidsvraagstuk een nieuwe integrale aanpak gekregen. De ruimtelijke kwaliteiten en -wensen zijn hier gekoppeld met de grote delta investeringen. Hierdoor zijn binnen het dijkplateau grote stedelijke knelpunten opgelost en wordt de gewenste relatie tussen de steden en de rivier op groot schaalniveau gerealiseerd en met elkaar gekoppeld. De wensen van de steden en de regio worden beantwoord door het toevoegen van interessante waterfronten met daarin een verscheidenheid aan woongebieden, bedrijven, conferentieoorden, landgoederen , natuur- en recreatiegebieden binnen het gevarieerde deltalandschap.

11

1. Dijkplateau als leefomgeving, Kralingen aan de Maas 2. Dijkplateau als leefomgeving, Scheidam Oostflank

2

1

12

Het Dijkplateau en de routes

Aan het stedelijke woningaanbod is een nieuwe woonsituatie toegevoegd, het wonen en verblijven op het Dijkplateau. Dit wonen krijgt gestalte door een veelzijdigheid aan nieuwe woontypes en dichtheden in relatie met de rivier en de stad. De hoogteverschillen van de treden resulteren in nieuwe stedelijke en landschappelijke woningtypes in een gedifferentieerd landschap; een openbare ruimte bestaande uit bossen, uiterwaarden, parken, stenige kades en flauwe oevers. Deze openbare ruimte herbergt een verscheidenheid aan nieuw programma’s die anticiperen op de dynamiek van de rivier en die rekening houden met de seizoenen en hoogen laagwater. Dat resulteert in de introductie van nieuwe bebouwingstypologieën, zoals bijvoorbeeld tijdelijke paviljoens langs de oevers.

Het toegevoegde raamwerk van openbare ruimten wordt met elkaar verbonden door routes op verschillende schaalniveaus. Op lokaal niveau komen wandel- en fietsroutes die de steden met de oevers van de rivier verbinden. Regionale wandel- en fietsroutes koppelen de steden langs en op het Dijkplateau aan elkaar. Rotterdam wordt op deze manier verbonden met Hoek van Holland met een doorgaande route van ongeveer 40 km langs de Maas. Autoroutes zijn interessant doordat ze gekoppeld zijn met het raamwerk van openbare ruimtes; het autorijden over het dijkplateau is een attractie met een afwisseling van panorama’s over het rivierwater en de oevers, de uitzicht op steden en de nieuwe woonomgevingen. Door deze routes ontstaat fijnmazig ontsluitingsnetwerk die de stedelijke waterfronten verbindt met de historische binnensteden en de steden met de rivier.


het dijkplateau

Het Dijkplateau als leefomgeving

13

1. Routes en verblijfsruimte, Kralingen aan de Maas 2. Routes en verblijfsruimte, Schiedam Oostflank

2

1

14

Het Dijkplateau en de waterverbindingen

Conclusie

Fasering De differentiatie in tredens en de breedte van het plateau maakt een goede fasering van de realisatie mogelijk. Het plateau kan gebiedsgewijs worden ontwikkeld en het dynamische deltaschap laat ruimte voor wijzigingen in het veiligheidsdenken. De bereikbaarheid van de bestaande leefgebieden tijdens de ontwikkeling wordt gegarandeerd door de verkeersafwikkeling te koppelen met de nieuwe routes langs en haaks op het plateau.


het dijkplateau

Het plateau wordt doorkruist door oude veenstromen, watergangen en vaarten, zoals de Delfse schie, de Schie, De Vlaardingervaart en de watergangen van Rotterdam. Samen vormen zij het waternetwerk dat de steden met de Maas verbindt. Op essentiële kruispunten zijn sluizen, bruggen en jachthavens. Deze locaties spelen een hoofdrol binnen het Dijkplateau en vormen de spil in het recreatienetwerk.

Dit onderzoek laat zien dat de primaire waterkering niet meer gezien kan worden als autonoom civieltechnische onderwerp , maar een uitgangspunt is voor de toekomstige stedenbouwkundige opgaven van watersteden. Het koppelen van stedenbouw, landschap en de veiligheidsvraagstukken tot een integrale opgave levert een nuttig en dynamisch deltalandschap op. Door de ophoging en verbreding van de primaire waterkering tot een dijkplateau levert dit enorme ruimtelijke kwaliteiten op voor de steden en de regio in haar geheel. De landschappelijk historische onderlegger is essentieel en vormt de blauwdruk voor het oplossen van het veiligheidsvraagstuk. De veiligheid zal niet enkel in de hoogte maar juist ook in de breedte gezocht moeten worden, met als doel een robuust aaneengesloten stedelijk deltalandschap te realiseren die zich uitstrekt van Rotterdam tot aan Hoek van Holland.

15

16

het dijkplateau Deltalandschap als schakel tussen stad en rivier.

17

18

schets- en beeldessay overzicht van het onderzoek

het dijkplateau

schets- en beeldessay

19

peiling 1 ruimtelijke eigenschappen.

1

1

2

20

3

1. Dijk 13e eeuw als scheiding met de delta, situatie 1300 2. Ontstaan Zuid Hollandse eilanden, situatie 1800 3. Haveneiland als nieuw landschapstype, situatie 2000

4. knelpunten langs de oevers 5. ruimtelijke kenmerken van de oevers 6. ruimtelijke kenmerken van de oevers

Het dijkplateau

4

5

6


21

Peiling 1 transformatie rivier. Sedimentatie, schorren eilanden en buitendijkse weides Dynamsche oevers

Nieuwe Waterweg, oevers zijn vastgezet

22

1. Maas en de oevers in 1886 2. Maas en de oevers in 1920


2

Het dijkplateau

1

23

Peiling 1 transformatie oevers. Transformaties van de oevers op de Rechter Maasoever Van buitendijkse weides naar havengebieden

2010

24

1919

1860

2010

1919

1860

Het dijkplateau


25

Peiling 1 Kenmerken rivier. Ruimtelijke eigenschappen van de rivier, de oevers en de kades

1

26

1. Beleving van de rivier 2. Ruimte ervaring van de rivier vanaf de rechter Maasoever 3. Primaire en secundaire waterkeringen versus watergangen 4. Infrastructuur

2

het dijkplateau 3

4


27

peiling 2 dynamiek van de rivier.

1

28

1. Geschiedenis van het landschap 2. De dijken in een grote perspectief 3. Van Hoek van Holland tot aan Dordrecht 4. De wisselende loop van de rivier

2

het dijkplateau 3

4 4


29

peiling 2 Deltastad

1

2

3

30

1. De dijk in Rotterdam 2. Toegankelijkheid van de dijken 3. Nieuw stadscentrum in het hart van de rivier 4. Deltastad in de rivier met mogelijkheid voor sedimentatie

het dijkplateau 4


31

peiling 2 gelaagdheid

1

32

1. Historische gelaagdheid van de stad 2. Huidige gelaagdheid van de stad 3. Hoogtes en uitzichten

het dijkplateau

2

3


33

peiling 2 typologie oevers en waterkering

1

2

34

1. 2. 3. 4.

Functioneren oevers Functioneren dijken Schaal vergelijking rivieren Schaal vergelijking rivieren

het dijkplateau

3

4


35

peiling 2 building with nature

1

36

1. Maas als sedimentrivier 2. Havenbekken en sedimentatie 3. Hoe sedimentatie te stimuleren

het dijkplateau

2

slib wordt in zee terug gespoten slib gebruiken voor sedimentatie Nieuwe Maas 10

zout sediment vanuit zee

zout sediment vanuit de rivieren

1

3


37

peiling 2 nut en noodzaak Stedenbouwkundige ontwikkelingen van Rotterdam met als focus de relatie op de rivier

tot 1600

deltastad

1700

landstad en waterstad

stad gelegen aan de delta

ordening als estetische uitbreiding

waterstad

inlijven van de buitendijkse zandplaten, annexeren van de delta

doorstroming van het water

verstiging

stedelijk spectakel

kades als o

uitzicht op landelijke linker oever

scheepsw

woningtypologie=beletage

Park Plant

rivieroever als perifere ruimte stad en delta, twee aparte werelden proces van sedimentatie natuurlijke dynamiek

groei door sedimentatie en regie renaissance ordening

38

representa functionel

groei door en regie, IJ

1800

waterstad als representatie verstiging van Rotterdamse VOC kades als openbare ruimte scheepswerven uitplaatsen Park Plantage als openbare ruimte groei door sedimentatie en regie, IJsselmonde

representatieve en functionele stadsfront

1864

1870 1871

voortzetten stad en haven opening Nieuwe Waterweg vermengen Rotte gedempt

vestiging van voornaamste rederijkantoren en koopmansfamilies Boompjes als flaneerroute

archipel van eilanden Frans denkbeeld, utopisch socailisme

achter stadsfront de havenbedrijven

samengaan van nijverheid , comfort en estetisch genoegen

combinatie tussen functionele kades en representatieve stadsfront

monumentale or aan de rivier, grote pleinen en brede kades

groei door sedimentatie inpolderen van IJsselmonde

het dijkplateau

representatieve en functionele stadsfront

1858 Rose

1850

rivier met eilanden neoklassieke stedebouw, richtlijnen en bkp. ideaal van schoonheid en evenwicht


39

peiling 2 nut en noodzaak

1924 1880

De Jongh

1910

Witteveen 1940

1920 Burgdorffer

Van Traa

pragmatische havenstad

organische stad

grandeur nieuwe havenlandschap scheiding stad en haven; zuid haven , west centrum

eisen nieuwe tijd verenigen met het behoud van stadsschoon

overmaat in or, kades en straten oriëntatie van hoofdelementen van de stadsplattegrond op de rivier, chaotisch stadsbeeld archipel van pieren en landtongen mechanisatie, schaalvergroting en regulering (particulier initiatief)

groene wiggen tot aan de rivier

1965

tabula rasa, cityvorming teruggrijpen op de stad van De Jongh, transitohandel, mythe van de no-nonsense stad,

landschap combineren infra, streekplan & mobiliteitsplan

nouveau riche, geen interesse in stadsschoon, schoonheid vloeide voort uit bedrijvigheid=functioneel

ontwerp stedenbouw en or

harde grenzen, nieuwe waterkering

de stad is geen kunstwerk, maar een organisme; regie op de architectonische verschijningsvorm, stedenbouw vanuit landschap

stadsethiek en volkshuisvesting Rotterdam, woonstad de stad als totaal kunstwerk dandy; het grote stadspubliek Coolsingel als boulevard, representatieve gebouwen met dakterrassen bruggenplan, relatie havens en stad stadsbouwkunst, compositie van pleinen, straten en groen

40

1945

verbreken van traditionele band tussen represetatie en de haven

loskoppelen stedenbouw, architectuur en openbare ruimte democra

stadsvern compact stad.

rivier teru

herstruct herplaats

stedenbo geen dom hernieuw nische sta

Bakker

de complete stad

sa, cityvorming

pen op de stad van De ansitohandel, mythe van de ense stad,

riche, geen interesse in oon, schoonheid vloeide bedrijvigheid=functioneel

enzen, nieuwe waterkering

de tweede wederopbouw

nieuwe symbiose tussen stad en haven representatieve stad

het dijkplateau

2004 Karakus 2012 1990

1965

koppeling tussen noord en zuid, nieuw centrum, Manhatten a/d Maas

n van traditionele band presetatie en de haven

stadsontwerp vanuit historisch onderzoek structurende elementen vanuit de en stedenbouw, architecgeomorfologie penbare ruimte democratische stad stadsvernieuwing compacte stad, reperatie van de stad. rivier teruggeven aan de stad herstructuren van het havengebied, herplaatsing sociale woningbouw stedenbouwer als publieke zaak, geen dominante rol, hernieuwde nadruk op het harmonische stadsbeeld en historie


41

peiling 2 aanzet tot twee strategieën

42

1. Strategie van de vlakken 2. Strategie van de dijken en waterverbindingen

het dijkplateau

1

2


43

peiling 3 probleem- en doelstelling

1

3

44

2

4

1. Probleemstelling, dijk als schutting 2. Doelstelling, stad en rivier verbinden 3. Dijk als schutting

4. Inspiratie voor waterkering als landschap 5. Differentiatie in de dijken

het dijkplateau 5 5


45

peiling 3 waterkering als opgave

1

46

1. Hoe op te hogen 2. De breedte opzoeken 3. Herdefiniëren van de ondergrond 4. Geomorfologie van de buitendijkse gebieden

2

het dijkplateau

3

4


47

peiling 3 definieren van plateau

1

2

48

3

1.Van lijn naar plateau 2.Dijkplateau gedefinieerd en de oriëntatie van de steden aan het plateau 3.Ruimtelijke knelpunten binnen waternetwerk

4. Differentiatie aan hoogtes en typologiën 5. Bestaande hoogteverschillen

het dijkplateau

4

5


49

peiling 3 uitwerking twee locaties

1

2

3

50

1.Oriëntatie en bebouwing plateau 2.Lager gelegen bebouwing 3.Plateau verbindt

4. Lagune binnen Dijkplateau 5. Aangepast waterfronnt

4

het dijkplateau

5


51

peiling 4 geomorfologie

+ NAP - NAP

5.20

6.20

6.20 4.20

-0.5

1

52

1.Herdefiniëren geomorfologie en het dijkplateau 2.Geschiedenis van het landschap en het dijkplateau

het dijkplateau 2


53

peiling 4 uitwerking schiedam

3

2

1

54

1.Huidig tracé van de dijk 2.Integrale grondplan, Dijkplateau 3.Verscheidenheid in programma

4.Recept Schiedam Westflank 5.Recept Schiedam Oostflank 6.Recept Schiedam Maaspark

4

het dijkplateau

5

6


55

peiling 5 uitwerking schiedam

1

56

1.Schiedam Oostflank 2.Schiedam Maaspark 3.Ontsluiting

4.Lange lijnen vanuit de stad 5.Bebouwd programma 6.Oevers

4

3

het dijkplateau

6

5

2


57

peiling 5 uitwerking Rotterdam

3

2

1

58

1.Huidig tracé van de dijk 2.Integrale grondplan, Dijkplateau 3.Verscheidenheid in programma

4.Recept Rotterdam Boompjes 5.Recept Rotterdam Haringvliet 6.Recept Rotterdam Plantage

6

het dijkplateau

5

4


59

1

60

1.Rotterdam Plantage 2.Oriéntatie en bebouwing 3.Routes

4.Oevers 5.Lange lijnen vanuit de stad

5

het dijkplateau

4

3

2


61

Rotterdamse Academie van Bouwkunst mentor Han Meyer voorzitter Chris van Langen commissie Han van den Born Dennis Moet Jeroen de Willigen

Afstudeeronderzoek Wolbert van Dijk Bloemkwekersstraat 125 3014 PA Rotterdam 06 472 480 36 [email protected] [email protected]

Rotterdam april 2010

Het Dijkplateau, een deltalandschap als schakel tussen de stad en de rivier

Recommend Documents