Hét congres voor professionals over de gevolgen van hersenletsel

PROGRAMMA

HersenletselCongres MAANDAG 3 NOVEMBER

2014

Hét congres voor professionals over de gevolgen van hersenletsel

Het HersenletselCongres 2014 wordt georganiseerd door:

Programmacommissie Annet Wielemaker, Hersenstichting Coen van Bennekom, Heliomare Leo Brederveld, AXON leertrajecten Marjan Hurkmans, Vilans Martie Vink, Reade

© 2014 AXON LEERTRAJECTEN · ONTWERP DICKHOFF DESIGN · DRUK MARCELISDÉKAVÉ · FOTO OMSLAG 123RF STOCKFOTO

Informatiemarkt AXON leertrajecten Bartiméus Bavo Europoort Boogh Centrum voor Consultatie en Expertise Effectyf GGZ Oost Brabant Hankamp Rehab ‘s Heerenloo Hersenletselcentra Hersenletsel.nl Hersenstichting Hersenz InteraktContour Klein & Melgert Developments

Koninklijke Van Gorcum Koninklijke Visio Metrisquare Middin NAH Stichting Pluryn Pro persona rdgKompagne REA College Nederland Science Plus Group Sint Maartenskliniek Siza Uitgeverij Boom Vilans WoonZorgcentra Haaglanden Zozijn - Op Pad

www.hersenletselcongres.nl

Erica

Mozartfoyer

Schouwburg

Studio 2

Kernhem 1-2

Kernhem 3-4

Calluna

Straus 1

Straus 3

Bach 1

Bach 2

Bach 3-4

CONGRESCENTRUM REEHORST EDE

Eerste verdieping

Mozartfoyer

Hal

Garderobe

Receptie

Registratie

Studio 1

Verdifoyer

Wintertuin

Beethovenfoyer

Studio 3

Begane grond Souterrain

Brasserie

Plattegronden ReeHorst Hier moet u zijn!

Welkom op het HersenletselCongres 2014 Het belooft een leerzame dag te worden met een uitgebreid aanbod aan lezingen en presentaties, samengesteld op basis van de drie hoofdthema’s;

A. Levenslijn · B. Samenwerken · C. In beweging Via de website kon u uw voorkeuren al doorgeven, maar neem ook even dit programmaboekje door om te bepalen welke programmaonderdelen u wilt bijwonen. Uw keuze is vrij. Op basis van de poll is naar de verwachte animo een passende zaalindeling gemaakt, waarbij ruim plaats is voor alle geïnteresseerden. In sommige gevallen is het iets krapper, en geldt: vol=vol. Wees dus op tijd in de zalen en zorg dat u een alternatief achter de hand heeft. Download de Netwerkapp Dit jaar kunt u gemakkelijk contact leggen met uw collega’s via de netwerkapp. Wilt u die ene persoon al steeds spreken, maar vindt u het lastig hem of haar in de massa te vinden, maak dan een afspraak via de app. Installeer de netwerkapp op uw telefoon of tablet en leg contacten, stel vragen en evalueer de presentaties. Bewijs van deelname & accreditatie Een aantal weken na afloop van het HersenletselCongres ontvangt u een bewijs van deelname. Als u bij aanmelding uw accreditatiegegevens heeft opgegeven, geven wij uw deelname door aan uw beroepsvereniging. Op www.hersenletselcongres.nl/accreditatie vindt u de lijst van beroepsregisters die voor deelname aan het HersenletselCongres 2014 accreditatiepunten toekennen. Evaluatie U kunt het HersenletselCongres 2014 op twee manieren evalueren: 1. Via de Netwerkapp 2. Via het formulier in de congrestas Als u aan het eind van het congres uw ingevulde evaluatie op de app laat zien of het ingevulde formulier bij ons inlevert, ontvangt u als dank een attentie. We wensen u een leerzaam congres toe en hopen u volgend jaar weer terug te zien op het HersenletselCongres 2015 dat plaatsvindt op 2 november 2015.

Opening 10.00 - 11.00 Plenaire opening • Onze Bewegelijke Hersenen Zijn wij ons brein, of niet? - Bert Otten • De kracht van grijze cellen: hersenen en herinneringen - Douwe Draaisma

Pauze 11.00 - 11.30

Clusterlezingen 11.30 - 13.00 SCHOUWBURG

Cluster A Levenslijn • Ze kunnen naar de maan maar hier weten ze niets van NAH – chronische fase gezien door nieuwe ogen - Kitty Jurrius

SCHOUWBURG

• De langetermijngevolgen van traumatisch hersenletsel - Joukje van der Naalt • Meedoen met beperkingen Participatie van kinderen en jongeren met hersenletsel - Arend de Kloet Cluster B Samenwerken • Door ervaring wijzer worden Ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met hersenletsel - Jean Pierre Wilken

STUDIO 1

• Zorgketen NAH: Samenwerken loont! - Joyce Jacobs • Zorgstandaard en transitie: hoe standaard kan het zijn? - Henk Nies Cluster C In beweging • De opmars van impliciet leren Doorgaan of een pas op de plaats? - John van der Kamp • Zelfmanagement bij thuiswonende CVA-patiënten en hun partners - Nienke Tielemans • Al zingend weer spreken De effecten van zingen in het afasiekoor - Annelies de Bruin & Gerdien Lindeboom

Lunch 13.00 - 14.00

6

Programma

STUDIO 2

Vrije keuze - Ronde 1 14.00 - 15.00 B5 Voorkomen is beter dan blussen Agressie na hersenletsel is moeilijk te bestrijden maar goed te vermijden - Klaas Arts

< ZAAL > SCHOUWBURG

Vrije keuze - Ronde 2 15.30 - 16.30 A1 Gedragsveranderingen door stoornissen in de sociale cognitie Behandelen is zinvol! - Marjon Westerhof-Evers

B2 Wat hebben mensen met hersenletsel nodig om stappen te maken op de participatieladder En hoe kan jij als professional ze daarbij ondersteunen? - Lavinia Boele & José Roosen

STUDIO 1

A4 Verzorgenden en verpleegkundigen krijgen meer grip op gedrag Effectiviteit van de ABC-methode bij probleemgedrag na NAH - Ieke Winkens & Resi Botteram

C3 Foutloos leren bij hersenletsel en bij dementie - Daniëlle Boelen

STUDIO 2

A6 Hersenletsel is als een bom die in het gezin ontploft Begeleiding en behandeling van gezinnen van een ouder met NAH Rianne Gijzen & Inge Linskens

C1 Waarom doen ze nou niet gewoon wat ik zeg! Motiveren tot gedrags­ verandering; wat is lastig en wat kun je als professional doen? - Hilde Jans

CALLUNA

C1 Waarom doen ze nou niet gewoon wat ik zeg! Motiveren tot gedrags­ verandering; wat is lastig en wat kun je als professional doen? - Hilde Jans

ERICA

B1 Kwetsbare burgers met hersenletsel op weg naar een nieuwe participatie - Bram Luijten & Peter Brouwers

A2 Spelen psychologische factoren (coping, ziektecognities, etc.) een rol bij het herstel na een beroerte? - Marloes van Mierlo B3 Verbetering van zorg voor mensen met Traumatisch Hersenletsel De zorgstandaard biedt de kapstok voor regionale verbetering - Monique Bergsma

KERNHEM 1-2

A5 PST-training na een CVA: (hoe) werkt het? - Marieke Visser

B4 Dialoog prikkelt... De toepassing van kwaliteitscriteria van mensen met NAH in de praktijk - Femke de Wit & Celia Slagman

KERNHEM 3-4

B6 ReAttach: een multimodale benadering met verrassende effecten bij mensen met NAH of dementie - Paula BartholomeusWeerkamp & Margo van der Tol

A3 EMDR bij ouderen na CVA Van slapende honden die zijn ontwaakt tot traumagerelateerde fobie - Marja Vink

BACH 1

C4 Arbeidsre-integratie na NAH: werkt het? - Judith van Velzen

B7 Toekomstbestendige ondersteuning door middel van beeldcommunicatie Over de veranderende rol van de ambulant begeleider en het vergroten van de eigen regie van de cliënt - René Wink

BACH 2

A7 Op het scherpst van de rede Booghkring: sociëteit voor hoger opgeleiden met hersenletsel - Barbara Stam & Margreet Timmers

C2 Onderpresteren bij mild traumatisch hersenletsel: een zaak van de behandelaar? - Judith Grit

BACH 3-4

C5 Visual Thinking Strategies; ontdekkings­ reis tussen waarnemen en denken - René ter Horst 7

Pauze 15.00 - 15.30

Onder de indruk? Geboeid? Gemist?

Onder de indruk van het verhaal van Klaas Arts over het vermijden van agressie (B5)? AXON leertrajecten heeft diverse trainingen en workshops over het omgaan met gedragsproblemen bij mensen met hersenletsel. Geboeid geraakt door de nieuwste onderzoeken op het gebied van omgaan met de gevolgen van hersenletsel (zoals sociale cognitie en psychologische factoren)? AXON leertrajecten helpt u graag met verdere scholing op deze gebieden. Heeft u niet alle keuzes kunnen bijwonen; presentaties gemist? In het cursusaanbod van AXON leertrajecten komen veel onderwerpen terug in de diverse workshops.

Met onze workshops kun je verder

8

Telefoon tot 1 dec 072-8881723 na 1 dec 024-2061030

Plenaire opening

10.00 - 11.00 – SCHOUWBURG

Onze bewegelijke hersenen Zijn wij ons brein, of niet? Bert Otten - Hoogleraar, UMCG Tijdens deze lezing wordt ingegaan op menselijk bewegen en de functie van de hersenen hierbij. Hersenen zijn niet los te denken van het lichaam en die twee weer niet van hun betekenisvolle omgeving. De zintuigen en spieren zorgen voor de verbindende mogelijkheid. Hoe dat werkt wordt uitgelegd aan de hand van voorbeelden uit de topsport en revalidatie, maar ook uit het dagelijks leven. Met die voorbeelden wordt duidelijk in hoeverre de hersenen onderdeel zijn van een dynamisch geheel. De gevolgen van hersenletsel zijn dan ook alleen in die context te begrijpen. Bert Otten (1954) werkt als hoogleraar bij het Centrum voor Bewegings­ Wetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen. Van 1972 tot 1978 studeerde hij biologie te Leiden, met als afstudeerrichting biofysica waar hij 1983 promoveerde. Van 1984 tot heden is hij werkzaam aan de Rijksuniversiteit te Groningen, waar hij sinds begin 2005 hoogleraar NeuroMechanica is bij het Centrum voor BewegingsWetenschappen. Een centrale fundamentele vraag die hij zichzelf stelt is: “hoe representeert het brein de complexe veranderende mechanische eigenschappen van lichaam en omgeving”.

De kracht van grijze cellen Hersenen en herinneringen Douwe Draaisma - hoogleraar Geschiedenis van de Psychologie, Faculteit Gedrags- & Maatschappijwetenschappen, Heymans leerstoel, Rijksuniversiteit Groningen Hersenletsel kan niet alleen motoriek, spraak en perceptie beschadigen, ook het geheugen kan slechter gaan functioneren. Wat betekent dit voor de identiteit van de patiënt? Voor bewegingsstoornissen is er fysiotherapie, voor spraakstoornissen logopedie, wat is er voor geheugenstoornissen? Douwe Draaisma is een Nederlandse psycholoog die gespecialiseerd is in de aard en mechanismen van het menselijk geheugen. Hij is hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en bezet daar de Heymans-leerstoel aan de faculteit gedrags- en Maatschappijwetenschappen. Draaisma is de auteur van een aantal zeer succesvolle boeken die veelvuldig vertaald zijn. Met zijn boek ‘Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt’ won hij meerdere prijzen.

9

Clusterlezingen Cluster A Levenslijn

11.30 - 13.00 – SCHOUWBURG

Ze kunnen naar de maan maar hier weten ze niets van NAH – chronische fase gezien door nieuwe ogen Kitty Jurrius - Associate Lector NA(H)-zorg op maat, Windesheim Flevoland Als een wetenschapper met een stevige achtergrond in de jeugdzorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking het onderzoeksveld van NAH betreedt, komt ze rare dingen tegen. Met verbazing en bewondering kan je kijken naar een veld dat zich beweegt, kennis produceert, samenwerkt, verandert en worstelt. Veel betrokkenen vertellen me graag hoe het in elkaar zit en als onderzoeker denk je daar over na. Met nieuwe ogen kijken naar de chronische zorg voor mensen met NAH: de top 10 van opvallende zaken deel ik graag met u. Bent u ook nieuwsgierig naar de inrichting van de onderzoekslijn NA(H)-zorg op maat en wilt u weten waarom de H tussen haakjes staat? Ook daar gaat deze bijdrage op in. Dr. Kitty Jurrius is Associate Lector NA(H)-zorg op maat, verbonden aan het lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg van Windesheim Flevoland. De onderzoekslijn realiseert kennis en praktijkontwikkeling van zorg gericht op de chronische fase van NAH.

Langetermijngevolgen van traumatisch hersenletsel - nieuwe inzichten? Joukje van der Naalt - neuroloog, UMCG Jaarlijks worden 85.000 patiënten met traumatisch hersenletsel opgevangen in het ziekenhuis. Restverschijnselen na traumatisch hersenletsel zijn afhankelijk van de ernst van het ongeval en bestaan uit zowel fysieke en cognitieve beperkingen maar ook uit gedragsveranderingen. Dit heeft gevolgen voor de uitkomst bij het hervatten van werk en sociale activiteiten. Vooral na licht traumatisch hersenletsel worden de gevolgen niet altijd herkend. Beeldvorming (CT, MRI) laat niet altijd afwijkingen zien. Op welke manier kunnen met patiënten met klachten na traumatisch hersenletsel het best worden onderzocht?

10

EEN OPEENVOLGENDE REEKS VAN DRIE LEZINGEN

Tijdens deze voordracht zal worden ingegaan op de meest recente inzichten en onderzoeksmethoden die worden toegepast om het inzicht in het ontstaan van restverschijnselen na traumatisch hersenletsel te vergroten. Joukje van der Naalt is werkzaam in het UMCG als neuroloog, met als aandachtsgebied neuro-traumatologie. Speerpunten van haar onderzoek zijn de rol van beeldvorming van cerebrale schade en de neuropsychologische gevolgen van traumatisch hersenletsel. Zij deed haar expertise op in Toronto, Canada. Momenteel is ze projectleider van de UPFRONT-studie waarbij de gevolgen van licht traumatisch hersenletsel in kaart worden gebracht in verschillende ziekenhuizen in Nederland. Ze heeft diverse publicaties over traumatisch hersenletsel op haar naam staan.

Meedoen met beperkingen Participatie van kinderen en jongeren met hersenletsel Arend de Kloet - lector/GZ-psycholoog, Haagse Hogeschool De incidentie van niet-aangeboren hersenletsel (NAH) bij kinderen en jongeren in Nederland en het verhoogde risico op participatieproblemen van kind/jongere en gezin zijn bekend. Minder bekend is welke factoren geassocieerd zijn met participatieproblemen en hoe wij participatie kunnen meten en monitoren. Ook wordt besproken hoe beleid, innovatie en onderzoek t.b.v. deze doelgroep in Nederland vorm krijgt. Arend de Kloet werkt als GZ-psycholoog bij Sophia Revalidatie, met name met de doelgroep jongeren met NAH, en als lector Revalidatie aan De Haagse Hogeschool. Binnen het samenwerkingsverband ‘Hersenletsel en Jeugd’ zit hij in de landelijke stuurgroep en de werkgroep Ontwikkeling en Onderzoek. Binnenkort promoveert Arend de Kloet op het onderwerp van deze lezing.

Levenslijn

11

Cluster B Samenwerken

11.30 - 13.00 – STUDIO 1

Door ervaring wijzer worden Ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met hersenletsel Jean Pierre Wilken - lector, HU Kenniscentrum Sociale Innovatie Ervaringsdeskundigheid wordt steeds meer erkend als een belangrijke kracht in de zorg. Maar wat is ervaringsdeskundigheid, en wat is de betekenis hiervan? In deze lezing wordt ingegaan op de rol die ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid (kunnen) spelen in de zorg voor mensen met hersenletsel. De waarde van ervaringskennis wordt belicht vanuit het perspectief van de persoon met hersenletsel, de mantelzorg en de professionele zorg. Ook worden voorbeelden gegeven hoe ervaringen kunnen leiden tot betere samenwerking en betere ondersteuning. Jean Pierre Wilken is lector Participatie, Zorg en Ondersteuning. Hij houdt zich bezig met kennisontwikkeling rond ondersteuning van burgers in kwetsbare posities bij meedoen en meetellen in de samenleving.

Zorgketen NAH Samenwerken loont! Joyce Jacobs - regiomanager DTZC: LosserHof & Voorzitter zorgketen NAH Twente Er zijn veel boeken vol geschreven over hoe je succesvol kunt of soms zelfs moet samenwerken. De Twentse zorgketen NAH heeft bewezen dat zij geen ingewikkelde theorieën en/of modellen nodig heeft om een fantastisch resultaat met elkaar neer te zetten. Gewoonweg omdat zij zich hebben voorgenomen de ontbrekende schakel in de keten in Twente in te vullen. Niet omdat zij de wijsheid en deskundigheid in pacht hebben, maar omdat zij gezamenlijk de wil en inzet tonen om voor alle cliënten met NAH een goed passende begeleiding en een optimaal leefklimaat te realiseren. In de Twentse situatie vooral ook voor NAH cliënten met ernstige gedragsproblemen. In ruim drie jaar werd er een wooneenheid vormgegeven waar cliënten met NAH+ levenslang en levensbreed

12

EEN OPEENVOLGENDE REEKS VAN DRIE LEZINGEN

de zorg en begeleiding kunnen ontvangen in een omgeving die daarbij past. Hoe zij dit hebben gerealiseerd en welke lessen zij geleerd hebben, hoort u tijdens deze lezing. Joyce Jacobs is sinds 4,5 jaar regiomanager bij de Twentse Zorgcentra, een organisatie die mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking ondersteunt bij een goed leven en mooi werk conform de principes van dichtbij, eenvoudig en deskundig. Joyce is van oorsprong verpleegkundige en vervolgens opleider in diverse ziekenhuizen en manager in de V&V sector geweest. Zij is tevens o.a. voorzitter van de keten NAH in Twente.

Zorgstandaard en transitie Hoe standaard kan het zijn? Henk Nies - Lid Raad van Bestuur, Vilans; bijzonder hoogleraar Organisatie en Beleid van Zorg, Zonnehuis leerstoel, Vrije Universiteit Amsterdam Het is bijna 2015; het overgangsjaar van de transitie, dichtbij huis, kortingen zijn het gesprek van de dag. Professionals en organisaties staan in de overlevingsstand. Is dit het moment om de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel te implementeren? - Hoe kan De Zorgstandaard voor een specifieke doelgroep een plek krijgen in een tijd waar het accent ligt op generieke zorg in plaats van specialistische zorg? - Hoe kan De Zorgstandaard leidraad zijn in het gesprek tussen patiënten/ ervaringsdeskundigen, zorgverleners, zorgverzekeraars en gemeenten? - Hoe maak je een regionale vertaalslag? En wie? Welke lessen hebben we geleerd met de vertaalslag van de Zorgstandaard Dementie? Henk Nies studeerde psychologie aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. Hij werkte altijd tussen beleid, praktijk en onderzoek bij de Gelderse Raad voor de Volksgezondheid, het Nationaal Ziekenhuisinstituut/Prismant en het NIZW. Henk is medeoprichter en bestuurder van Vilans. Sinds 2012 is hij bijzonder hoogleraar Organisatie en Beleid van Zorg op de Zonnehuis leerstoel aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ook publiceerde hij veel in binnen- en buitenland, vaak over ouderenzorg, langdurige zorg en samenwerking tussen organisaties en is tevens bekend als blogger bij Skipr.

Samenwerken

13

Cluster C In beweging

11.30 - 13.00 – STUDIO 2

De opmars van impliciet leren Doorgaan of een pas op de plaats? John van der Kamp - onderzoeker/docent, Faculteit der Bewegingswetenschappen Vrije Universiteit Amsterdam Impliciet leren lijkt de laatste jaren aan een flinke opmars bezig te zijn in de sport en revalidatie. Het gaat dan om een vorm van motorisch leren waarbij geen of maar een minimum aan verbale, bewuste kennis over de bewegingsuitvoering wordt vergaard. Impliciet leren heeft belangrijke voordelen boven meer traditionele vormen van expliciet leren, waarbij juist gepoogd wordt de hoeveelheid bewuste kennis zo veel mogelijk te vergroten. Impliciet leren leidt tot een stabielere bewegingsuitvoering, met bijvoorbeeld een kleinere kans op verstoring door een dubbeltaak. Maar hoe algemeen geldend is dit? Ons onderzoek naar motorisch leren bij patiënten met CP en CVA suggereert dat het denken in termen van een absolute tegenstelling tussen impliciet en expliciet leren wellicht niet het meest productief is. Belangrijker lijkt het te bepalen welke patiënt, wanneer gebaat is bij welke leermethode. Voor nu betekent dat misschien even een pas op de plaats, maar voor de lange termijn leidt dit - hopelijk - tot effectievere leerinterventies. Eén van de speerpunten in het onderzoek van John van der Kamp is het motorisch leren in de sport, tijdens de gymles en in de revalidatie. Zo onderzoekt hij verschillen in motorisch leren bij typisch ontwikkelde kinderen en kinderen met ontwikkelingsproblematiek als cerebrale parese of DCD. Ook doet hij dat bij gezonde ouderen en ouderen met CVA (i.s.m. Heliomare). Het uiteindelijke doel is te zoeken naar motorische interventies en trainingen op maat.

Zelfmanagement bij thuiswonende CVA patiënten en hun partners Nienke Tielemans - MSc, PhD-student, Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht Een beroerte kan allerlei blijvende gevolgen hebben die het dagelijkse leven van CVA patiënten en partners negatief kunnen beïnvloeden en deelname aan de maatschappij kunnen belemmeren. Het is vaak moeilijk om grip te krijgen op de veranderingen en om de draad weer op te pakken. Met het Restore4Stroke ZM onderzoek gingen we na hoe CVA patiënten en hun partners beter kunnen leren omgaan met de gevolgen van een CVA. We hebben daarom gekeken of CVA patiënten en partners baat hebben bij een groepsgewijze zelfmanagement cursus gericht op het aanleren van proactieve coping strategieën. We vergeleken de zelfmanagement cursus met een groepsgewijze educatie cursus waarin vooral informatie en lotgenotencontact werd aangeboden. 14

EEN OPEENVOLGENDE REEKS VAN DRIE LEZINGEN

In totaal hebben er 113 CVA patiënten en 57 partners deelgenomen in ons onderzoek. Tijdens de lezing zullen wij de uitkomsten van de studie presenteren: hoe zag de zelfmanagement cursus eruit? Hielp de zelfmanagement cursus inderdaad beter dan een educatie cursus? En wat vonden CVA patiënten, partners en zorgprofessionals zelf van deze cursussen? Nienke Tielemans is cum laude afgestudeerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds 2010 is zij verbonden aan de Universiteit van Maastricht, waar zij haar promotieonderzoek doet naar de effectiviteit van zelfmanagement interventie bij thuiswonende CVA getroffenen en hun partners.

Al zingend weer spreken De effecten van het zingen in een afasiekoor Annelies de Bruin - logopedist/klinisch linguïst, Woonzorgconcern IJsselheem Gerdien Lindeboom - muziektherapeut, Woonzorgconcern IJsselheem Welk effect heeft zingen in een afasiekoor op de vloeiendheid van het spreken, de woordvinding en de kwaliteit van leven van personen met afasie en/of spraakapraxie? Tijdens deze interactieve lezing presenteren wij vanuit een multi-discipliniaire invalshoek de resultaten van ons onderzoek hiernaar. Met behulp van video-opnames geven wij u een indruk van de werkwijze binnen een afasiekoor. Vanuit de taalkunde/logopedie en muziektherapie gaan we ook kort in op de achterliggende theorie van deze vorm van behandeling. Waar mogelijk wordt dit gekoppeld aan de resultaten van het onderzoek. Annelies de Bruin is in 2004 afgestudeerd als logopedist en werkt sindsdien als logopedist bij Woonzorgconcern IJsselheem. In 2006 studeerde zij aan de Rijksuniversiteit Groningen tevens af als klinisch linguïst. Samen met Gerdien en collega-logopedist Dorothea van Gaalen-Deuzeman neemt zij sinds 2011 als onderzoeker deel aan het hier gepresenteerde onderzoek. Gerdien Lindeboom is afgestudeerd als muziektherapeut in 2009 en werkt sindsdien bij Woonzorgconcern IJsselheem en daarnaast bij twee revalidatie­ centra. In 2013 heeft ze de opleiding tot neurologisch muziektherapeut afgerond. Gerdien werkt onder andere met volwassenen met NAH en afasie. Ze geeft Speech Music Therapy for Aphasia (S.M.T.A.) en heeft in 2010 een afasiekoor mede opgericht.

In beweging

15

Vrije keuze Thema A Levenslijn A1 - Gedragsveranderingen door stoornissen in de sociale cognitie Behandelen is zinvol! Marjon Westerhof-Evers - promovenda/ psycholoog, Rijksuniversiteit Groningen/ UMCG 15.30 - 16.30 SCHOUWBURG

Bij patiënten met traumatisch hersenletsel komen regelmatig stoornissen in de sociale cognitie voor. Deze stoornissen manifesteren zich bijvoorbeeld in de vorm van sociaal onaangepast, egocentrisch, ontremd of emotioneel vervlakt gedrag. Vaak hebben deze patiënten moeite om de emoties en het gedrag van anderen ‘af te lezen’ en het eigen gedrag daarop af te stemmen. De patiënt zelf heeft vaak geen of nauwelijks ziekte-inzicht. Deze stoornissen kunnen, meer nog dan de fysieke of cognitieve gevolgen van hersenletsel, een negatieve invloed hebben op de uiteindelijke ‘outcome’ van de patiënt. Op termijn kan deze problematiek de werk- en thuissituatie volledig ontwrichten.

Het signaleren, diagnosticeren en behan­ delen van deze problematiek is dan ook van groot belang. Tijdens deze presentatie wordt de revalidatiebehandeling ‘Treatment of Social cognition and Emotion regulation’ (T-ScEmo) besproken aan de hand van praktijkvoorbeelden. Met behulp van video-opnames worden de strategieën en gedragsinterventies toegelicht. Ook worden de resultaten met betrekking tot de effectiviteit van de behandeling besproken. Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woonbegeleiders, activiteitenbegeleiders, coördinerend begeleiders, ambulant begeleiders (zorg), maatschappelijk werkenden, jobcoaches, arbeidsbegeleiders en arbeidsdeskundigen, teamleiders en managers.

Marjon Westerhof-Evers is werkzaam in het UMCG, Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord. Zij werkt als psycholoog in het cluster neurorevalidatie. Zij combineert haar klinische werkzaamheden met promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. In dit onderzoeksproject richt zij zich op de assessment en de behandeling van stoornissen in de sociale cognitie (na traumatisch hersenletsel).

16

A2 - Spelen psychologische factoren (coping, ziektecognities, etc.) een rol bij het herstel na een beroerte? Marloes van Mierlo - junior onderzoeker/ PhD-student, De Hoogstraat Revalidatie 14.00 - 15.00 – ERICA

Het Restore4Stroke Cohort onderzoek is een longitudinale studie waarin we 395 CVApatiënten en hun partners (215 in totaal) voor een periode van twee jaar volgen vanaf het moment dat ze opgenomen zijn in het ziekenhuis. In totaal vinden er 5 meetmomenten plaats; 1 week, 2 maanden, 6 maanden, 1 jaar en 2 jaar na het CVA.

Daarnaast ligt de nadruk van dit onderzoek op de invloed van een aantal psychosociale factoren op kwaliteit van leven en het herstel na een beroerte. Neuroticisme, coping en ziekte-cognities zijn een aantal concepten die worden gemeten tijdens het onderzoek. Verder zijn er ook demografische en CVAgerelateerde factoren meegenomen in het onderzoek. Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector verpleeghuiszorg/ouderenzorg, revalidatie/ ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsen, (GZ)-psychologen, woonbegeleiders, ambulant begeleiders (zorg).

De centrale uitkomstmaat tijdens dit onderzoek is kwaliteit van leven welke we onderzoeken door middel van meerdere vragenlijsten, aangezien kwaliteit van leven een multidimensioneel concept is. Zo worden participatie, tevredenheid met leven, depressie en angst, maar ook kwaliteit van leven als geheel meegenomen.

Marloes van Mierlo, junior onderzoeker bij De Hoogstraat Revalidatie, startte in 2010 met haar promotieonderzoek naar kwaliteit van leven bij CVA-patiënten en hun partners. Zij behaalde in 2009 cum laude haar diploma voor de studie psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen met als afstudeerrichting Neuro- en Revalidatie-psychologie. Daar werkte ze ook enige tijd als onderzoeksassistente voor een onderzoek naar chronische vermoeidheid na CVA.

Levenslijn

17

Zorg die je je familie gunt NAH Huize Padua: specialistische revalidatie en behandeling Het circuit Niet-Aangeboren Hersenletsel (NAH) Huize Padua biedt specialistische behandeling en revalidatie aan mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Van derdelijns, specialistisch onderzoek en diagnostiek tot behandeling en consultatie voor mensen met ernstige gedrags-, psychiatrische en/of somatische problemen. We hebben zowel een polikliniek als klinische plaatsen voor revalidatie, rehabilitatie en wonen/vervolgbehandeling. NAH Huize Padua verricht in samenwerking met de Universiteit van Maastricht wetenschappenlijk onderzoek. Met onze behandeling willen we maximaal bijdragen aan herstel en de kwaliteit van leven. Ons zorgcircuit is uniek in Nederland. Wij werken landelijk, dus zijn er ook voor hen die van buiten Brabant komen.

18

NAH Huize Padua Kluisstraat 2 5427 EM Boekel T 0492 - 84 64 22 E [email protected] www.ggzoostbrabant.nl/nah

A3 - EMDR bij ouderen na CVA Van slapende honden die zijn ontwaakt tot traumagerelateerde fobie Marja Vink - klinisch psycholoog, Zorgspectrum te Nieuwegein en GERION/ VUmc te Amsterdam 14.00 - 15.00 – BACH 1

Ouderen die een CVA hebben doorgemaakt kunnen hevige last ondervinden van late onset PTSS (post traumatisch stress syndroom). Zij worden geteisterd door herbelevingen en de bijkomende stress en emoties van ingrijpende gebeurtenissen die zij een leven lang met succces op afstand hebben weten te houden. Dit brengt een sterke lijdensdruk met zich mee en compliceert het revalidatieproces.

PTSS, fobische angsten en andere trauma gerelateerde psychische problematiek die kan ontstaan door het CVA zelf of ingrijpende gebeurtenissen daar omheen. In deze presentatie wordt het belang van herkenning en adequate behandeling van PTSS en traumagerelateerde angst bij ouderen na een CVA benadrukt. Met behulp van filmfragmenten wordt getoond hoe EMDR bij deze doelgroep kan worden toegepast Doelgroep niveau WO, (post)HBO en (post)MBO sector verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woonbegeleiders, activiteitenbegeleiders, coördinerend begeleiders, ambulant begeleiders (zorg), maatschappelijk werkenden, verzorgenden, teamleiders en consulenten.

De ervaring leert dat ook bij ouderen met cerebrale schade een behandeling met EMDR (Eye movement desensitization and reprocessing) kan worden toegepast, vaak met verbluffend snel resultaat. EMDR is eveneens effectief bij verschijnselen van

Marja Vink is als klinisch psycholoog - gespecialiseerd in ouderen - werkzaam bij Zorgspectrum te Nieuwegein en GERION/VUmc te Amsterdam. Zij combineert de klinische praktijk en werkzaamheden als supervisor en praktijkopleider met haar functie als ontwikkelaar en begeleider van onderwijs voor academici in de ouderenzorg. Ook is ze redacteur van het handboek Ouderenpsychologie en hoofdopleider van de Profielopleiding Ouderenpsychologie. Binnen de Vereniging EMDR Nederland heeft zij met collega’s een Special Interest Group Ouderen opgericht.

Levenslijn

19

A4 - Verzorgenden en verpleegkundigen krijgen meer grip op gedrag Effectiviteit van de ABC-methode bij probleemgedrag na NAH Ieke Winkens - Onderzoeker, Maastricht University Resi Botteram - GZ-psycholoog, SVRZ ‘t Gasthuis 15.30 - 16.30 STUDIO 1

De ABC-methode is een basale en vereenvoudigde vorm van gedrags­ modificatie therapie. De methode is specifiek ontwikkeld voor gebruik door verpleegkundigen en verzorgenden. ABC verwijst naar de identificatie van de Actie (het probleemgedrag), de Beweger (de aanleiding of veroorzaker van het probleemgedrag), en de Consequentie van het gedrag voor de patiënt zelf en zijn/haar omgeving. De methode biedt verpleegkundigen en verzorgenden een raamwerk waarin zij het probleemgedrag kunnen plaatsen, leren inzien dat hun eigen gedrag van invloed is op het ontstaan en het voortduren van probleemgedrag, en

leren zo met probleemgedrag om te gaan dat het afneemt of verdwijnt. De ABC-methode wordt in Nederland al jaren gebruikt binnen de verpleeghuiszorg. Voor de hersenletselpopulatie werd deze methode tot nog toe beperkt toegepast. Ook is de effectiviteit van de ABC-methode in termen van afname van probleemgedrag en zorgbelasting tot heden niet geëvalueerd. Voor het huidige onderzoek is de ABCmethode ingekort en enigszins aangepast voor gebruik bij hersenletselpopulaties. De verkorte NAH-vorm zoals gebruikt in dit onderzoek zal gepresenteerd worden. Tevens zullen de effecten van de ABCmethode op groepsniveau en de effecten op individueel patiëntniveau (aan de hand van Single-Case Eperimental Designs) gepresenteerd worden. Doelgroep niveau (post)MBO sector gehandicaptenzorg, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep verpleegkundigen, woonbegeleiders, activiteitenbegeleiders, coördinerend begeleiders, ambulant begeleiders zorg, verzorgenden, teamleiders.

Ieke Winkens is psycholoog en werkt als onderzoeker bij Maastricht University. In 2009 promoveerde zij op het onderwerp ‘mentale traagheid na beroerte’ In haar huidige onderzoeksprojecten richt zij zich hoofdzakelijk op de onderwerpen ‘ziekte-inzicht na niet-aangeboren hersenletsel’ en ‘gedragsproblemen na nietaangeboren hersenletsel’. Resi Botteram is sinds 1986 werkzaam als psychogerontoloog in Zeeland in de ambulante ouderenpsychiatrie, in het verpleeghuis en van daaruit ook in de eerste lijn. Sinds 2007 werkt zij bij SVRZ in de diagnostiek en behandeling. De doelgroepen waarmee zij werkt zijn PG, somatiek, revalidatie, Korsakov, NAH, geronto-psychiatrie. Tevens is zij senior-docent ABC (mediatieve therapie) waarbij ze de scholing en ondersteuning/begeleiding van zorgteams verzorgt.

20

A5 - PST-training na een CVA (Hoe) werkt het? Marieke Visser - onderzoeker/psycholoog, Erasmus MC/Rijndam revalidatiecentrum 15.30 - 16.30 – KERNHEM 1-2

Een CVA kan gevolgen hebben op alle mogelijke gebieden van iemands leven. Als daarmee niet optimaal wordt omgegaan, kan dat een negatief effect hebben op de kwaliteit van leven, welke na een CVA vaak verlaagd is. Coping stijl is iemands voorkeur voor de manier van omgaan met verschillende situaties. Door middel van een interventie kunnen coping strategieën worden beïnvloedt. Problem Solving Therapy (PST) is een interventie gericht op coping strategieën. In een pragmatische gerandomiseerde gecontroleerde trial met een jaar followup hebben we de effectiviteit van deze training bij CVA-patiënten onderzocht. De groepsinterventie is aangepast wat betreft de doelgroep en de opbouw van de training (open groep).

166 CVA-patiënten hebben deelgenomen aan de studie. De interventie is geëvalueerd door de patiënten die deze gevolgd hebben. Hieruit bleek dat de interventie als positief en leerzaam is ervaren. Nagenoeg alle deelnemers zouden de training aanraden aan andere patiënten na een CVA. Tijdens deze presentatie zullen de achtergrond en inhoud van de training worden toegelicht, evenals de gevonden resultaten met betrekking tot de effectiviteit van de interventie. Tot slot zullen mogelijkheden voor implementatie van de training binnen de revalidatiebehandeling besproken worden. Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector revalidatie/ziekenhuis beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, maatschappelijk werkenden

Marieke Visser is afgestudeerd in de klinische neuropsychologie en de klinische psychologie aan de Universiteit Leiden. Tijdens haar promotieonderzoek heeft zij de masteropleiding klinische epidemiologie afgerond. Momenteel werkt zij bij het Rijndam Revalidatiecentrum en het Erasmus MC aan haar promotieonderzoek naar de effectiviteit van Problem Solving Therapy voor CVA patiënten.

Levenslijn

21

A6 - Hersenletsel is als een bom die in het gezin ontploft Begeleiding en behandeling van gezinnen van een ouder met NAH Rianne Gijzen - adviseur, Vilans Inge Linskens - gedragskundige (orthopedagoog/GZ-psycholoog), Siza 15.30 - 16.30 STUDIO 2

toolkit. Deze zijn zo geschreven dat ze direct toepasbaar zijn voor gedragskundigen, begeleiders en managers. Aan de hand van casuïstiek krijgt u inzicht in de richtlijn en de toolkit en inzicht in de meerwaarde van een systeemgerichte benadering. Doelgroep niveau WO, (post)HBO

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) bij een ouder heeft ingrijpende gevolgen voor het hele gezin. Wat is er nodig voor goede ambulante begeleiding en behandeling van deze gezinnen? Wat zijn bruikbare methodieken en tools? De Noorderbrug, Sherpa, Siza, SWZ en Zozijn hebben onder begeleiding van Vilans gezamenlijk de meerwaarde van gezinsbegeleiding en -behandeling onderbouwd en bruikbare methodieken en tools in kaart gebracht. Een intensief traject met de managers, gedragskundigen en begeleiders van deze zorgorganisaties, waarin kennis is uitgewisseld en expertise is gebundeld. Met als resultaat een praktische richtlijn en een

sector gehandicaptenzorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsten, (GZ-)psychologen, coördinerend - & ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, teamleiders, managers en consulenten.

Rianne Gijzen is orthopedagoog en neuropsycholoog. Rianne werkt bij Vilans binnen het team Innovatie & Onderzoek en is onder meer betrokken bij de uitvoering van projecten voor kinderen, jongeren en volwassenen met nietaangeboren hersenletsel (NAH). Tot december 2012 werkte ze daarnaast op de Psychosociale Afdeling van het Emma Kinderziekenhuis van het AMC. Inge Linskens studeerde pedagogische wetenschappen aan de universiteit van Utrecht om vervolgens als gedragskundige aan de slag te gaan binnen Siza. Al snel richtte zij zich hoofdzakelijk op de behandeling voor mensen met niet aangeboren hersenletsel. Bij Siza is Inge actief betrokken bij de kenniscirkel NAH. IN 2013 studeerde ze af als GZ-psycholoog.

22

A7 - Op het scherpst van de rede Booghkring: sociëteit voor hoger opgeleiden met hersenletsel Barbara Stam - Regiomanager Utrecht Leidsche Rijn, Boogh Margreet Timmers - Maatschappelijk consulent, Boogh 15.30 - 16.30 – BACH 2

Mensen met hersenletsel, die daarvoor een hogere functie hebben bekleed of hoger opgeleid zijn, behouden veel van hun competenties en capaciteiten. Dat betekent dat ze nog steeds behoefte hebben aan intellectuele uitdagingen en contact met gelijkgestemden in een vergelijkbare situatie. Zij ervaren minder aansluiting bij het regulier geboden programma van bijvoorbeeld activiteitencentra. Booghkring speelt in op deze behoefte met een aangepast programma.Bij het organiseren van de Booghkring wordt een beroep gedaan op het netwerk van de deelnemers en in samenspraak een programma georganiseerd. De Booghkring is interactief in de breedste zin van het woord. Zowel in de voorbereiding als tijdens de avonden wordt een beroep gedaan op de ervaringen

en actieve bijdrage van de deelnemers met als inzet gelijkwaardigheid en diepgang in gesprekken. Dit stelt eisen aan de competenties van de begeleidende medewerker. Deze moet representatief zijn, een brede algemene ontwikkeling hebben en de competenties om begeleiding en feedback te geven op een respectvolle wijze. “Regie voeren zonder regisseur te zijn”. Deze opzet resulteert in coherente groepen die jarenlang in dezelfde samenstelling bijeenkomen. Dit leidt niet zelden tot vriendschappen. Mensen ervaren bij de Booghkring dat ze er weer toe doen doordat er een beroep wordt gedaan op hun kennis en intellectuele vaardigheden. Doelgroep niveau (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - & ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers en consulenten.

Barbara Stam is al twintig jaar werkzaam bij Boogh en heeft ruime ervaring in het werken voor en met mensen met hersenletsel, momenteel als regiomanager bij Boogh Utrecht Leidsche Rijn. Als lid van de landelijke expertisegroep Respectvolle bejegening is Barbara bevlogen pleitbezorger voor zelfbeschikking en kent het spanningsveld dat een niet-aangeboren letsel kan oproepen bij getroffenen en hun naasten. Margreet Timmers werkt sinds 2001 met en voor mensen met hersenletsel. Deze mensen wonen in de thuissituatie en zoeken naar een nieuwe invulling van tijdsbesteding. Vanaf 2004 werkt Margreet bij Boogh, waar ze de Booghkring mede ontwikkelde en heeft opgezet in Utrecht.

Levenslijn

23

Thema B Samenwerken B1 - Kwetsbare burgers met hersenletsel op weg naar een nieuwe participatie Bram Luijten - Projectleider decentralisatie AWBZ, Gemeente Tilburg Peter Brouwers - Voorzitter Kenniscirkel NAH & Productspecialist NAH, Siza 14.30 - 15.30 – ERICA

De gemeente Tilburg richt zich op en structuur voor ondersteuning die mensen zoveel mogelijk in het gewone leven laat terugkomen en deelnemen. Bijzonder is dat zij niet-aangeboren hersenletsel als één van de vier zorgketens hebben genomen. Vanuit zowel de burgergroep zelf als de huidige zorgverleners werd duidelijk dat de groep burgers met niet-aangeboren hersenletsel groot is. Van “normale” burgers worden zij zorgafhankelijke burgers. Met dit besef kwam het inzicht dat er voor deze groep burgers speciale aandacht nodig is. In samenspraak met ervaringsdeskundigen en zorgverleners is een beleidslijn opgezet die zich richt op preventie (in een zo vroeg mogelijk

stadium een steunstructuur bieden)om ontsporing te voorkomen. In deze nieuwe beleidslijn speelt ook de samenhang tussen formele- en informele zorg een grote rol. De gemeente is dan ook betrokken bij de opzet van het hersenletselcentrum in de stad. De vertaling van het inhoudelijke beleid is nog een belangrijk aandachtpunt voor zowel de gemeente als de andere betrokken partijen. De overgang van de zorg naar de gemeente gaat immers gepaard met een forse bezuiniging. Doelgroep niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, onderwijs, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep woon-, activiteiten-, coördinerend en ambulant begeleiders (zorg & onderwijs), medewerkers indicatie-organen zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, verzorgenden, leerkrachten, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers en consulenten.

Bram Luijten is werkzaam bij de gemeente Tilburg als projectleider decentralisatie AWBZ.

Peter Brouwers is voorzitter Kenniscirkel NAH en productspecialist NAH bij Siza en vanuit die functie betrokken bij de ontwikkeling van expertise op het gebied van Niet aangeboren Hersenletsel in de diverse regio’s binnen het werkgebied van Siza.

24

B2 - Wat hebben mensen met hersenletsel nodig om stappen te zetten op de participatieladder En hoe kun jij als professional ze daarbij ondersteunen? Lavinia Boele - regiomanager, Boogh José Roosen - manager Boogh Arbeids­re-integratie/arbeidsdeskundige, Boogh

Met de participatieladder als uitgangspunt hebben we binnen Boogh hard gewerkt om een veelzijdig palet van diensten te ontwikkelen, waarbij de combinatie van werk en begeleiding voor veel mogelijkheden en kansen zorgt. Benieuwd naar hoe we dat gedaan hebben? Kom dan langs bij deze presentatie! Doelgroep niveau (post)HBO, (post)MBO

14.00 - 15.00 – STUDIO 1

Participatie: het woord van de veranderende zorg! Maar hoe richt je de organisatie zo in dat mensen met hersenletsel ondersteund worden in hun wens om een zinvolle bijdrage te leveren aan de maatschappij? Een veranderende omgeving vraagt een nieuwe manier van diensten aanbieden en dus ook een nieuwe manier van werken voor zowel cliënten als medewerkers.

sector gehandicaptenzorg beroepsgroep gedragskundigen, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - en ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, verzorgenden, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, teamleiders, ADL-ers, consulenten.

Lavinia Boele is sinds 1998 werkzaam bij Boogh en is nu regiomanager in Amersfoort. Lavinia heeft les gegeven aan de Hogeschool Utrecht, SPH en is auteur van ‘Mensen met niet-aangeboren hersenletsel’ uit de serie Werken in SPH bij Bohn Stafleu van Loghum.

José Roosen is al geruime tijd werkzaam bij Boogh. Zij is manager van Boogh Arbeidsre-integratie, een gespecialiseerd re-integratiebedrijf voor mensen met hersenletsel, een lichamelijke beperking, een chronische ziekte of een autisme spectrumstoornis met normale begaafdheid. José is geregistreerd arbeidsdeskundige met hersenletsel als specifieke deskundigheid.

Samenwerken

25

B3 - Verbetering van zorg voor mensen met traumatisch hersenletsel De Zorgstandaard biedt de kapstok voor regionale verbetering Monique Bergsma - projectleider implementatie traumatisch hersenletsel, Hersenstichting 14.00 - 15.00 – KERNHEM 1-2

Vanaf januari 2015 gaat de implementatie Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel van start. Wat levert de zorgstandaard het werkveld op en hoe helpt het de werkvloer om de zorg voor mensen met traumatisch hersenletsel te verbeteren? Aan de hand van een praktijkvoorbeeld wordt het nut en de noodzaak van de implementatie van de zorgstandaard toegelicht. De zorgstandaard is een blauwdruk van de zorg die een patient met traumatisch hersenletsel nodig heeft. Om de vertaalslag te maken van zorgstandaard naar regionale afspraken, wordt een regionaal zorgprogramma traumatisch hersenletsel opgesteld. Een zorgprogramma is een samenhangend hulpaanbod voor een specifieke doelgroep. Alle vormen van hulp die voor de doelgroep belangrijk zijn,

maken deel uit van het zorgprogramma. Niet alleen de inhoud van de zorg wordt beschreven maar ook de manier waarop de zorg is georganiseerd, de kwaliteitsborging, het zorgproduct en de business case. Vanaf januari gaan drie pilotregio’s de uitdaging aan om de zorg die al geboden wordt in hun regio te spiegelen aan de zorgstandaard. Daarna maken zij regionale afspraken op welke manier de zorg het beste georganiseerd kan worden. Regionaal worden de afspraken vastgelegd en geëvalueerd. Landelijk wordt de zorgstandaard geëvalueerd en bijgesteld waar nodig om het document bruikbaar te houden. Iedere regio die mee wil liften op deze weg, is welkom om de uitdaging aan te gaan! Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg en gehandicaptenzorg. beroepsgroep paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsen, coördinerend begeleiders, ambulant begeleiders zorg, managers, maatschappelijk werkenden, consulenten, medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten.

Monique Bergsma is sinds juli 2014 werkzaam bij de Hersenstichting Nederland als projectleider Implementatie Traumatisch Hersenletsel. Daarnaast is zij werkzaam bij Transmurale Zorg Den Haag e.o., waar zij diverse activiteiten begeleidt zoals de CVA Zorgketen en het netwerk Wijkverpleegkundige Zichtbare Schakels. Haar motto is dat kennis delen tussen zorgverleners noodzakelijk is om samenhang van zorg te bereiken.

26

B4 - Dialoog prikkelt… De toepassing van kwaliteitscriteria van mensen met NAH in de praktijk Femke de Wit - senior adviseur, Vilans Celia Slagman - ervaringsdeskundige, Zorgbelang Brabant 14.00 - 15.00 – KERNHEM 3-4

In een drie jaar durend project zijn NAH prikkels, kwaliteitscriteria vanuit cliëntenperspectief, ontwikkeld. Dit biedt zorgverleners en cliënten een concreet instrument om de dialoog aan te gaan over wat goede, cliëntgerichte NAH-zorg is. In deze presentatie wordt verteld over de pilot “de Dialoog” die in vijf organisaties samen met ervarings­ deskundigen wordt uitgevoerd. De geleerde lessen voor professional en orga­ ni­ satie worden gepresenteerd door een ervaringsdeskundige en een adviseur van Vilans. Naast deze lessen presenteren

wij u ook het op de kwaliteitscriteria gebaseerde waarderingsinstrument en het promotiepakket. Doelgroep niveau (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, onderwijs, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - en ambulant begeleiders (zorg & onderwijs), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, verzorgenden, leerkrachten, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers, ADL-ers, consulenten.

Femke de Wit werkt sinds begin 2014 voor Vilans als senior adviseur advies en implementatie. Tot 2014 was zij werkzaam bij het CBO, landelijk kwaliteitsinstituut voor gezondheid en zorg, waar zij betrokken was bij diverse implementatietrajecten en leernetwerken. Haar aandachtsgebieden zijn het verbeteren van de zorg vanuit het perspectief van de cliënt, in goed partnerschap met de professional, en het verbinden van nieuwe ontwikkelingen en inzichten met de (zorg)praktijk van alledag. Celia Slagman werkt sinds 2001 als ervaringsdeskundige op het gebied van NAH bij Zorgbelang Brabant. Daarvoor werkte zij als neuropsycholoog bij het Militair Revalidatie Centrum te Doorn. Ze is betrokken bij project ‘eye opener”, waarbij ervaringsdeskundigheid wordt ingezet in intervisie met eerstelijnsprofessionals, en bij de cursus ‘schrijven van ervaringsverhalen voor mensen met NAH’. Ook Twittert ze actief onder de accounts NAH-in-Zicht bij project BroedplaatsZ. Zij geeft voorlichting aan gemeenten in Brabant om de doelgroep NAH beter tot haar recht te laten komen en de complexiteit ervan te benadrukken.

Samenwerken

27

het venijn zit in de staart V Donderdag 9 april 2015 vindt het tweejaarlijkse symposium plaats in Congrescentrum De Reehorst te Ede Focus van deze dag ‘NAH-zorg in beweging’ Sprekers in het ochtendprogramma o.a. Tineke Abma, Arno Prinsen en Erik Scherder ’s Middags zijn er minisymposia over bewegen en muziek, hersenletselcentra, perspectief op participatie (PoP), mantelzorg, relaties en de bespreekbaarheid van seksualiteit, kinderen en hersenletsel en technologie.

Voor het volledige programma zie www.hetvenijn.nl

AXON leertrajecten verhuist per 1 december 2014 naar Parkweg 126 6511 BM Nijmegen Telefoon 024-2061030 [email protected]

www.axonleertrajecten.nl

28

B5 - Voorkomen is beter dan blussen Agressie na hersenletsel is moeilijk te bestrijden maar goed te vermijden Klaas Arts - gedragsneuroloog, Winklerkliniek, Pro Persona 14.00 - 15.00 – SCHOUWBURG

Agressie bij hersenletselpatiënten is een probleem dat alle betrokkenen voor grote problemen stelt. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is het zelden een symptoom dat direct voortkomt uit het hersenletsel; meestal gaat het om gedrag dat een inzichtelijke achtergrond heeft in het brein, de persoon en de situatie van de patiënt. Naarmate we die beter begrijpen, kunnen we effectiever handelen. In deze presentatie worden de verschillende vormen van agressie behandeld en verklaard vanuit hun ontstaanswijze. Vervolgens wordt toegelicht hoe medicamenteuze beïnvloeding van neurotransmittersystemen en het creëren van een voor de patiënt adequate omgeving agressie overbodig kunnen maken. Want

dat is de uiteindelijke boodschap: agressie is moeilijk te behandelen maar goed te voorkomen. Een effectieve aanpak vraagt om hechte samenwerking tussen patiënt, verzorgers, artsen en overige behandelaren, vanuit een gedeeld inzicht in het ontstaan van agressie. Tezamen kunnen zijn de voorwaarden creëren waardoor dit gedrag voor de patiënt een overbodige overlevingsstrategie wordt. Doelgroep niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, onderwijs, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - & ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, job­ coaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers en consulenten.

Klaas Arts studeerde geneeskunde en filosofie aan de Universiteit van Nijmegen en specialiseerde zich tot neuroloog. Sinds 1997 is hij als gedragsneuro-loog werkzaam voor Pro Persona en vanaf 2000 was hij betrokken bij het opzetten van de Winkler Kliniek, centrum voor neuropsychiatrie en gedragsneurologie, waar veel hersenletselpatiënten worden behandeld. Momenteel is hij daar behandelaar en programmaleider. Hij is ook hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie.

Samenwerken

29

B6 - ReAttach een multimodale benadering met verrassende effecten bij mensen met NAH of dementie Paula Weerkamp-Bartholomeus - ReAttach Therapy Institute Margo van der Tol - Siza 15.30 - 16.30 – KERNHEM 3-4

ReAttach is een interventie die zich richt op het verbeteren van knelpunten die kunnen optreden bij het verwerken van informatie, emoties en gebeurtenissen. Het is een multimodale benadering waarbij belangrijke knelpunten in het neuropsychologisch functioneren worden aangepakt. Praktijkonderzoek heeft uitgewezen dat, naast een brede range van mensen met autisme en cliënten met psychotrauma, ook cliënten met niet-aangeboren hersenletsel baat kunnen hebben bij deze vriendelijke, kortdurende interventie. In Nederland worden sinds 2014 de eerste NAH-professionals opgeleid om de interventie bij hun cliënten toe te leren passen. Een brede doelgroep met een

grote variëteit in neuropsychologisch disfunctioneren kan profiteren van één en dezelfde interventie, waarbij de resultaten per individu verschillende uitkomsten laat zien. Het praktijkonderzoek naar de effectiviteit van ReAttach bij NAH en de uitkomsten van de pilot bij dementie worden op dit HersenletselCongres voor het eerst aan u gepresenteerd. Naast de meetresultaten nemen beelden van persoonlijke ervaringen van cliënten en de eerste opgeleide therapeuten voor de doelgroep NAH u mee in de enerverende ontwikkeling die we hebben doorgemaakt. Doelgroep niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, revalidatieartsen, woon-, activiteiten-, coördinerend - en ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, verzorgenden, teamleiders, managers, consulenten en studenten HBO.

Paula Weerkamp is opgeleid als ortho­pedagoog en inmiddels 20 jaar werkzaam op het gebied van diagnostiek en begeleiding van kinderen, jeugdigen en volwassenen met complexe ontwikkelingsproblemen. In 2010 is zij gestart met de ontwikkeling van de interventie ReAttach gericht op het verbeteren van informatieverwerking. Margo van der Tol werkt al vele jaren met en voor mensen met hersenletsel en hun directe omgeving. Een aantal jaren als senior ambulant begeleider en sinds 2008 bij Siza als o.a. teamleider, proces- en leerbegeleider. Als uitvoerend ReAttach NAH therapeut is zij sinds juni 2014 betrokken bij het praktijkonderzoek naar deze methodiek.

30

B7 - Toekomstbestendige ondersteuning door middel van beeldcommunicatie Over de veranderende rol van de ambulant begeleider en het vergroten van de eigen regie van de cliënt René Wink - Unitmanager, De Noorderbrug Ina Diermanse - coach en scanner, In voor Zorg

wordt door In voor Zorg (Vilans).  Hoe verandert de inzet van beeldcommunicatie de zorg aan cliënten? Wat betekent het voor de begeleider; een bezuinigingsoperatie of is er sprake van een kwaliteitsimpuls? Kan beeldcommunicatie ingezet worden ten behoeve van behandeling? En vergroot het de zelfstandigheid? Doelgroep niveau (post)HBO, (post)MBO

14.00 - 15.00 – BACH 2

Bij de Noorderbrug is een pilot afgerond met betrekking tot het inzetten van beeldcommunicatie ten behoeve van de ambulante ondersteuning van cliënten. Een project dat ondersteund

sector gehandicaptenzorg, ambulante zorg beroepsgroep coördinerend begeleiders, ambulant begeleiders (zorg), jobcoaches, managers & medewerkers indicatie-organen, zorgloketten & gemeenten.

René Wink is sinds 1985 werkzaam in de gehandicaptenzorg. In diverse functies heeft hij zowel zorgprocessen als ook werkprocessen ervaren, zowel in de rol als ondersteuner van cliënten als ook in de rol van manager. Kwaliteitsgericht met daarnaast veel aandacht voor bedrijfsvoering. Zijn affiniteit is groot t.a.v. cliënten met hersenletsel en cliënten met een audioligsche beperking. Ina Diermanse is werkzaam als senior adviseur bij Vilans met als speciale expertise ketenzorg, technologie, bedrijfsvoering en HR-vraagstukken. Bij dit project is zij betrokken als coach en scanner van In voor Zorg.

Samenwerken

31

Thema C In beweging C1 - Waarom doen ze nou niet gewoon wat ik zeg! Motiveren tot gedragsverandering; wat is lastig en wat kun je als professional doen? Hilde Jans - psycholoog, Cambiamo 14.00 - 15.00 ÉN 15.30 - 16.30 – CALLUNA LET OP! DEZE PRESENTATIE WORDT IN BEIDE RONDES GEGEVEN. ALS ER IN DE EERSTE RONDE GEEN PLAATS MEER IS, KUNT U DUS IN DE TWEEDE RONDE ALSNOG DE PRESENTATIE BIJWONEN.

Waarom doen mensen niet zomaar wat de professional zegt en veranderen ze niet gemakkelijk hun gedrag, terwijl ze weten dat het goed voor ze is? Deze interactieve presentatie over motiverende gespreksvoering geeft hier inzicht in en laat zien wat kan helpen om de ander wel zover te krijgen. Daarbij worden de kernelementen van Motiverende Gespreksvoering besproken.

motiveren voor verandering, en positief gedrag te stimuleren en aan te wakkeren. Motiverende Gespreksvoering is ontstaan in het verslavingsveld, maar heeft inmiddels wereldwijde vertakkingen in vele vormen van coaching en hulpverlening; eigenlijk overal waar (gedrags-)verandering een belangrijk item is. In deze presentatie wordt interactief gewerkt waarbij theorie en oefeningen elkaar voortdurend afwisselen. Doelgroep niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, onderwijs, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - & ambulant begeleiders (zorg), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers en consulenten.

Motiverende Gespreksvoering (MGV), ofwel Motivational Interviewing (MI), een evidence based methode om cliënten te

Hilde Jans is psycholoog en gespecialiseerd in gedragsverandering, persoonlijke effectiviteit en Motiverende Gespreksvoering. Hilde is werkzaam als coach en trainer en begeleidt mensen en organisaties al jaren in veranderingsprocessen. Zij gaat ervan uit dat mensen graag het beste uit zichzelf willen halen. Alle kwaliteiten en talenten die daarvoor nodig zijn, zijn vaak al aanwezig. De kunst is om deze naar boven te krijgen en te benutten!

32

C2 - Onderpresteren bij mild traumatisch hersenletsel Een zaak van de behandelaar? Judith Grit - neuro- & GZ-psycholoog, Bavo Europoort 14.00 - 15.00 – BACH 3-4

In expertiseonderzoek is het gebruikelijk om te onderzoeken of er aanwijzingen zijn voor onderpresteren. Onderzochten kunnen bewust onder het verwachte niveau presteren met ziektewinst als motivatie. Procedures rond uitkeringen of schadeclaims spelen hierbij veelal een rol. Maar hoe zit het in de NAH-behandelsetting? Kunnen cliënten daar – bewust of onbewust – redenen hebben om onder te presteren tijdens neuropsychologisch onderzoek? En als dit zo is, wat betekent dit dan, in het licht van de diagnose en de behandeling?

Op basis van data uit neuropsychologische onderzoeken, verzameld in ons Centrum voor Neuropsychiatrie, wordt getracht de volgende vragen te beantwoorden: Welke factoren hangen samen met onder­­presteren? Hebben symptoomvaliditeitstests toe­ gevoeg­ de waarde bij het verrichten van neuropsychologisch onderzoek in onze behandelsetting? Ook de implicaties van onderpresteren voor de diagnostiek en behandeling worden besproken, aan de hand van enkele casusbeschrijvingen uit ons behandelcentrum. De ‘Psychiatrie’ in Neuro­ psychiatrie staat daarbij op de voorgrond. Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep revalidatieartsen, (GZ-)psychologen, medewerkers indicatie-organen, zorgloketten & gemeenten, psychiaters, HBO-psychologen, psychodiagnostisch werkers

Aan de hand van literatuuronderzoek wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: wat is er bekend over onderpresteren bij cliënten met mild traumatisch hersenletsel? Wat is er bekend over de kwaliteit van de bekende onderzoeksmethoden naar onder­ presteren?

Judith Grit studeerde in 1999 af in de klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en behaalde in 2006 de registratie tot gezondheidszorgpsycholoog. Eerder was zij werkzaam in de verpleeghuiszorg, revalidatie en de ouderenpsychiatrie. Sinds 3 jaar werkt zij bij de kliniek voor NAH-patiënten van Bavo-Europoort, hoofdzakelijk met patiënten die daar zijn opgenomen.

In beweging

33

C3 - Foutloos leren bij hersenletsel en bij dementie Danielle Boelen - klinisch neuropsycholoog, Radboud UMC, afdeling Medische Psychologie/RMC Groot Klimmendaal/ Ergatis

activiteiten en vaardigheden geleerd kunnen worden met foutloos leren. Één en ander wordt toegelicht met videomateriaal en praktische voorbeelden. Daarna kan er gediscussieerd worden aan de hand van een aantal stellingen, en kan casuïstiek worden ingebracht door de deelnemers. Doelgroep

14.00 - 15.00 – STUDIO 2

In deze presentatie wordt uitleg gegeven over de achtergronden van foutloos leren. Voor welke doelgroepen is dit een geschikte leermethode en waarom is dat zo? In de presentatie wordt ingegaan op de wetenschappelijke onderbouwing en de bewijskracht tot nu toe. Ook de toepassings­ mogelijkheden worden toe­ gelicht; dat wil zeggen: welke soort

niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector gehandicaptenzorg, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsten, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend - & ambulant begeleiders (zorg), verzorgenden, ADL-ers

Dr. Daniëlle Boelen is werkzaam als klinisch neuropsycholoog en onderzoeker voor de afdeling Medische Psychologie van het Radboud UMC en RMC Groot Klimmendaal. Daarnaast is zij werkzaam als diagnosticus bij Ergatis Nijmegen.

34

C4 - Arbeidsre-integratie na NAH Werkt het? Judith van Velzen - wetenschappelijk medewerker, Heliomare Research & Development/Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC, UvA

15.30 - 16.30 – BACH 1

Terugkeren in het arbeidsproces na het oplopen van niet-aangeboren hersenletsel is vaak niet eenvoudig. Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 40% van de mensen in staat is om terug te keren naar werk. Waarom lukt het de ene persoon wel en de andere persoon niet om terug te keren? En waar lopen mensen tegenaan als ze proberen hun werk in de praktijk weer op te pakken? Dit blijkt lang niet altijd aan de ernst van het hersenletsel te liggen.

modellen volgens welke de begeleiding bij terugkeer naar werk vorm kan worden gegeven. Werkt het ene model beter dan het andere? En welke begeleiding wordt er in Nederland eigenlijk geboden vanuit een revalidatie-instelling? Aan de hand van de bevindingen uit het promotieonderzoek waarbij o.a. 2 verschillende methoden met elkaar zijn vergeleken en de praktijk geeft Judith antwoord op deze vragen. Doelgroep niveau WO, (post)HBO, (post)MBO sector arbeid, revalidatie/ziekenhuis beroepsgroep paramedici, revalidatieartsen, (GZ-) psychologen, maatschappelijk werkenden, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen

Het in kaart brengen van de factoren die een rol spelen is nodig om de juiste begeleiding te kunnen bieden. Er zijn verschillende

Judith van Velzen is bewegingswetenschapper en sinds 2004 werkzaam bij Heliomare Research & Development als wetenschappelijk medewerker. Vanaf 2007 werkt ze aan een promotieonderzoek over terugkeer naar werk na nietaangeboren hersenletsel, in samenwerking met het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het AMC/de UvA. In het najaar van 2014 hoopt zij op dit onderwerp te promoveren.

In beweging

35

C5 - Visual Thinking Strategies Ontdekkingsreis tussen waarnemen en denken René ter Horst - GZ-psycholoog, Reade 15.30 - 16.30 – BACH 3-4

Visual Thinking Strategies (VTS) werd ontwikkeld door Abigail Housen en Philip Yenawine. Met VTS wordt aan de hand van beelden uit de kunstgeschiedenis het methodisch waarnemen en kritisch denken geoefend. Na toepassing binnen de museumeducatie en het onderwijs werd de methode geïntroduceerd op Harvard teneinde medisch studenten te trainen in het waarnemen en kritisch denken. VTS wordt in groepsverband aangeboden. De deelnemers observeren vanuit hun eigen perspectief en individuele invalshoek. Daarbij is kunst in haar betekenis niet eenduidig te interpreteren. Iedere input wordt als neutraal gewaardeerd. Met het expliciet toetsen van de gedachten en interpretaties over de getoonde kunstwerken wordt er een appèl gedaan aan het zgn. “critical thinking”. Op die manier kan men gezamenlijk de diepere betekenis van de getoonde kunstwerken nader op het spoor komen.

Uit onderzoek bij medisch studenten blijkt dat studenten na VTS training kritischer leren kijken en daardoor in hun kritisch oordeelsvermogen minder diagnostische missers maken (Naghshineh et al. 2008). De VTS methode wordt binnen Reade toegepast als onderdeel van een breder cognitief revalidatieprogramma. Jaarlijks worden er i.s.m. de Verenigde Staten driedaagse trainingen georganiseerd door Reade academy. Doelgroep niveau WO, (post)HBO sector gehandicaptenzorg, arbeid, onderwijs, verpleeghuiszorg/ouderenzorg, maatschappelijk werk, revalidatie/ziekenhuis, ambulante zorg beroepsgroep gedragskundigen, paramedici, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, revalidatieartsten, (GZ-)psychologen, woon-, activiteiten-, coördinerend -, ambulant begeleiders (zorg & onderwijs), medewerkers indicatie-organen, zorgloketten en gemeenten, maatschappelijk werkenden, verzorgenden, leerkrachten, jobcoaches, arbeidsbegeleiders, arbeidsdeskundigen, teamleiders, managers, ADL-ers, consulenten.

René ter Horst is GZ-psycholoog, kunstzinnig therapeut en VTS-trainer. Hij werkt sinds 1999 bij Reade, waar hij een groepsbehandel­programma voor revalidanten met NAH heeft medeontwikkeld, waarvan VTS een structureel onderdeel uitmaakt. René is opgeleid in de holistische benadering voor revalidatie in New York in het Rusk brain Injury daytreat program, opgericht door Yehuda ben Yishay.

36

| SPECIALIST NAH

Middin is specialist in NAH Bij Middin begeleiden we dagelijks mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Middin biedt de volgende diensten ter ondersteuning van volwassenen:

› NAH-woonlocaties: 24 uurs wonen in Regio Haaglandenen Regio Rijnmond

› Logeren op een woonlocatie › Dagactiviteiten gericht op NAH › Senzorg (ambulante ondersteuning NAH in thuissituatie) › Casemanager NAH › Hersenz.

www.middin.nl

RE-INTEGRATIE OP MAAT BIJ NAH De Effectyf-methode kenmerkt zich door maatwerk en persoonlijke aandacht. Iedere situatie is anders. Samen met werknemer én werkgever wordt het traject bepaald. Effectyf heeft zich gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met niet-aangeboren hersenletsel. We slaan een brug tussen revalidatie en re-integratie, waarbij we medewerkers ondersteunen om zo optimaal mogelijk te (leren) functioneren met NAH.

JOB0037_AD_Effectyf_NAH_138x97.5_W.indd 1

Wilt u hier graag meer over weten, neem dan contact met ons op. • T 026 33 97 522 • [email protected] www.effectyf.nl

12-09-14 08:41