UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2007-2008
HET BESTRIJDEN VAN WITWASSEN IN BELGIË
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de Bedrijfseconomie
De Vos Lode Onder leiding van Prof. Dr. Rudi Vander Vennet en Dr. Gudrun Vande Walle
Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. De Vos Lode
WOORD VOORAF Deze scriptie vormt het sluitstuk van mijn eenjarige master in de bedrijfseconomie. Het was een leuk en hoogst interessant jaar waar ik met veel plezier op terugkijk. Ik zou graag een aantal mensen willen bedanken die hebben bijgedragen aan de realisatie van deze scriptie. Mijn promotor Prof. Dr. Rudi Vander Vennet en co-promotor Dr. Gudrun Vande Walle voor de goede raad bij het schrijven van mijn scriptie. Ingrid Janssens, Verantwoordelijke Preventie & Detectie Witwassen Compliance Dexia Bank, voor de boeiende uiteenzetting van de functie van compliance officer. Commissaris Debacker, voor het verschaffen van enkele inzichten m.b.t. de bestrijding van het witwassen van geld. Mijn ouders en vriendin. Doorheen mijn studies hebben zij steeds gezorgd voor de nodige steun en raad.
I
INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF ...........................................................................................................................................I INHOUDSOPGAVE.........................................................................................................................................II LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN ................................................................................................. V LIJST VAN TABELLEN................................................................................................................................ VI LIJST VAN FIGUREN..................................................................................................................................VII 1. ALGEMENE INLEIDING............................................................................................................................ 1 2. HET FENOMEEN WITWASSEN ............................................................................................................... 2 2.1. INLEIDING......................................................................................................................................... 2 2.2. GESCHIEDENIS ................................................................................................................................ 2 2.3. DEFINITIE.......................................................................................................................................... 4 2.4. KENMERKEN .................................................................................................................................... 5 2.4.1. FASEN....................................................................................................................................... 5 2.4.2. TECHNIEKEN .......................................................................................................................... 6 2.4.2.1. Als omzet boeken.............................................................................................................. 6 2.4.2.2. De “loan-back” methode................................................................................................. 6 2.4.2.3. Verrichtingen in casino’s................................................................................................. 7 2.4.2.4. Het aankopen van goederen............................................................................................. 7 2.4.2.5. Prepaid-kaarten ............................................................................................................... 7 2.4.2.6. Internationale handel....................................................................................................... 7 2.4.3. IMPACT .................................................................................................................................... 7 2.4.3.1. Het ondermijnt de geloofwaardigheid en integriteit van de financiële sector................. 8 2.4.3.2. Het beïnvloedt het economisch beleid.............................................................................. 8 2.4.3.3. Het is schadelijk voor de reputatie van een land ............................................................. 8 2.4.3.4. Het infiltreert in de ontwikkelende markten..................................................................... 9 2.4.3.5. Het zorgt voor de verdringing van de legitieme private sector........................................ 9 2.4.3.6. Het verstoort de economie van een land en het creëert instabiliteit................................ 9 2.4.3.7. Het voedt criminele activiteit ......................................................................................... 10 2.5. BESLUIT........................................................................................................................................... 10 3. WETGEVEND KADER ............................................................................................................................. 10 3.1. INLEIDING....................................................................................................................................... 10 3.2. REPRESSIEVE WETGEVING ........................................................................................................ 11 3.3. PREVENTIEVE WETGEVING ....................................................................................................... 12 3.3.1. ALGEMEEN ........................................................................................................................... 12
II
3.3.2. RATIONAE PERSONAE ....................................................................................................... 13 3.3.3. RATIONAE MATERIAE ....................................................................................................... 14 3.4. WETGEVING INZAKE VERBEURDVERKLARING ................................................................... 15 3.4.1. DE VERBEURDVERKLARING............................................................................................ 15 3.4.2. DE WETGEVING ................................................................................................................... 16 3.5. BESLUIT........................................................................................................................................... 18 4. ACTOREN IN DE BESTRIJDING VAN WITWASSEN.......................................................................... 18 4.1. INLEIDING....................................................................................................................................... 18 4.2. INTERNATIONALE ACTOREN .................................................................................................... 18 4.2.1. FAG-FATF .............................................................................................................................. 19 4.2.2. EGMONT GROUP.................................................................................................................. 19 4.2.3. EU ............................................................................................................................................ 20 4.2.4. RAAD VAN EUROPA............................................................................................................ 20 4.2.5. VN............................................................................................................................................ 21 4.2.6. IMF/WERELDBANK ............................................................................................................. 21 4.3. NATIONALE ACTOREN ................................................................................................................ 22 4.3.1. CFI ........................................................................................................................................... 22 4.3.1.1. Politionele of administratieve model? ........................................................................... 22 4.3.1.2. Samenstelling................................................................................................................. 22 4.3.1.3. Opdrachten .................................................................................................................... 23 4.3.1.4. Beroepsgeheim............................................................................................................... 24 4.3.1.5. Statistieken ..................................................................................................................... 24 4.3.2. BANKSECTOR....................................................................................................................... 28 4.3.2.1. CBFA ............................................................................................................................. 28 4.3.2.2. Compliance officer......................................................................................................... 29 4.3.3. CDGEFID ................................................................................................................................ 31 4.3.3.1. De Cel Witwassen .......................................................................................................... 32 4.3.4. COIV........................................................................................................................................ 33 4.4. BESLUIT........................................................................................................................................... 34 5. HARDNEKKIGE KANTEN VAN HET WITWASSEN ........................................................................... 35 5.1. INLEIDING....................................................................................................................................... 35 5.2. BANKGEHEIM ................................................................................................................................ 35 5.3. ONDERGRONDS BANKIEREN..................................................................................................... 36 5.4. OFFSHORE TAX HAVENS ........................................................................................................... 37 5.5. ONTWIKKELING VAN NIEUWE TECHNIEKEN ....................................................................... 39 5.6. GLOBALISATIE .............................................................................................................................. 40
III
5.7. BESLUIT........................................................................................................................................... 40 6. ALGEMEEN BESLUIT ............................................................................................................................. 41 7. BIBLIOGRAFIE ...................................................................................................................................... VIII BIJLAGE 1: BASISCONCEPT VAN EEN FINANCIAL INTELLIGENT UNIT (FIU)........................ XVIII BIJLAGE 2: ORGANIGRAM VAN HET CDGEFID ................................................................................ XIX
IV
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN CBFA
Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen
CDGEFID
Centrale Dienst voor de Bestrijding van de Georganiseerde Economische en Financiële Delinquentie
CFI
Cel voor Financiële Informatieverwerking
COIV
Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring
CRP
Committee to Re-elect the Presedent
EU
Europese Unie
FATF
Financial Action Task Force
IMF
Internationaal Monetair Fonds
OESO
Organisatie voor Economische Ontwikkeling en Samenwerking
REDSOP
Resultaat door snel optreden
VN
Verenigde Naties
V
LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Evolutie meldingen laatste vijf jaar................................................................................................... 25 Tabel 2: Evolutie over de 5 laatste jaren ......................................................................................................... 27 Tabel 3: Lopende dossiers per afdeling CDGEFID 2006 ............................................................................... 32
VI
LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Spreiding van het aantal meldingen per sector ................................................................................ 25 Figuur 2: Aantal doorgemelde dossiers aan het parket per meldende instelling ............................................. 25 Figuur 3: Indeling van de dossiers volgens de aard van de belangrijkste verrichtingen ................................. 26 Figuur 4: Verdeling van de doorgemelde dossiers volgens witwasstadium.................................................... 26 Figuur 5: Verdeling van de doorgemelde dossiers volgens de belangrijkste onderliggende criminaliteit ...... 27
VII
1. ALGEMENE INLEIDING Recent kwam in het nieuws dat er ernstige aanwijzingen zijn dat prostitutienetwerken uit Ecuador en Albanië en mensenhandelaars uit China hun vuil geld proberen wit te wassen via de Belgische financiële sector. Het parket ontving van de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) namelijk een recordaantal witwasdossiers m.b.t. deze steeds vaker voorkomende vormen van criminaliteit. Het feit dat ze hier trachten hun geld wit te wassen, wil echter niet zeggen dat ook hun criminele activiteiten in ons land plaatsvinden. Dit zou vooral gebeuren in de rest van Europa. Dit is typisch voor de hedendaagse witwassers: de financiële stromen kunnen een heel andere weg volgen dan de criminele activiteiten (Vanbrussel, 2008). Het witwassen van geld is een globaal fenomeen dat vaak een complexe reeks van verscheidene financiële transacties inhoudt waarbij heel wat landen aangedaan worden. Dit maakt het heel moeilijk om deze vorm van criminaliteit op te sporen en te vervolgen (Buchanan, 2003). Hoewel het witwassen van geld de laatste twee decennia steeds meer aandacht geniet van de nationale politiek en internationale organisaties, wordt de omvang en de ernst van deze problematiek nog steeds onderschat door de media en het grote publiek. Dit is vooral te wijten aan het feit dat wanneer er melding wordt gemaakt van een witwasmisdrijf, dit vaak in associatie gebeurt met een onderliggend misdrijf zoals terrorisme of drugshandel. Het misdrijf witwassen wordt dan als bijkomstig beschouwd waardoor het niet de nodige aandacht krijgt die het verdient (Nederlandse Ministerie van Financiën, 2006). Witgewassen geld kan nochtans opnieuw aangewend worden om misdrijven te plegen, waaronder terrorisme (Ponsaers en Ruggiero, 2002). Ook brengt het witwassen van geld heel wat negatieve economische consequenties met zich mee (Quirk, 1997). In deze scriptie wordt aan de hand van een literatuuronderzoek nagegaan hoe de strijd wordt aangegaan met het witwassen van geld. Er wordt hierbij aandacht besteed aan het wetgevend kader, de belangrijkste actoren in de strijd tegen het witwassen van geld en enkele hardnekkige problemen waarmee men wordt geconfronteerd. Echter, om hier over te kunnen oordelen moet eerst het antwoord worden gezocht op twee vragen: wat houdt het fenomeen witwassen juist in en wat is de (economische) impact van dit fenomeen? Om deze reden werd de scriptie opgedeeld in vier stappen. Na deze inleiding wordt in hoofdstuk 2 nagegaan hoe het witwassen van geld juist in zijn werk gaat en welke gevolgen dit fenomeen met zich meebrengt. Dit laatste is noodzakelijk om een exact beeld te krijgen van de ernst van deze problematiek. In dit hoofdstuk wordt eerst even stilgestaan bij de nog zeer jonge geschiedenis van het fenomeen. Vervolgens wordt een blik geworpen op enkele courante definities die het mogelijk maken een idee te vormen van wat verstaan mag worden onder het witwassen van geld. Daarna wordt de focus gelegd op het eigenlijke witwasproces, waarbij dieper wordt ingegaan op de verschillende fasen en technieken. Om te eindigen wordt aandacht besteed aan de (economische) gevolgen die het witwassen van geld met zich meebrengt.
1
Vervolgens wordt de wetgeving betreffende de bestrijding van het witwassen van geld onder de loep genomen in hoofdstuk 3. In België en heel wat andere landen is er sprake van een tweesporenbeleid bestaande uit een preventieve en repressieve benadering. De preventieve benadering richt zich in de eerste plaats op het voorkomen van witwassen en dit vooral door het misbruik van financiële instellingen tegen te gaan. De strafrechtelijke benadering richt zich eerder op het repressief beteugelen van witwassen (Stessens, 1997). In dit hoofdstuk wordt naast de preventieve en repressieve wetgeving ook de wetgeving inzake verbeurdverklaring besproken. In een vierde hoofdstuk wordt de focus gelegd op de internationale en nationale actoren die betrokken zijn bij de bestrijding van het witwassen van geld. Omdat deze scriptie vooral betrekking heeft op de situatie in België en beperkt is in omvang, wordt meer aandacht besteed aan de nationale dan aan de internationale actoren. Op internationaal niveau worden achtereenvolgens kort aangehaald: het FATF, de Egmont Group, de Raad van Europa, de VN, het IMF en de Wereldbank. Vervolgens worden op nationaal niveau de volgende actoren onder de loep genomen: het CFI, de banksector, het CDGEFID en het COIV. Tenslotte wordt in een laatste hoofdstuk dieper ingegaan op de belangrijkste problemen waar men mee geconfronteerd wordt in de strijd tegen het witwassen van geld. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan het bankgeheim, het ondergronds bankieren, ‘offshore tax havens’, de ontwikkeling van nieuwe technieken en de globalisatie.
2. HET FENOMEEN WITWASSEN 2.1. INLEIDING In dit hoofdstuk wordt het fenomeen witwassen van naderbij bekeken. Om te beginnen, wordt een blik geworpen op de nog zeer jonge geschiedenis van het fenomeen. Vervolgens worden enkele courante definities aangehaald die het mogelijk maken een idee te vormen van wat begrepen mag worden onder het witwassen van geld. Daarna volgt een ruime uiteenzetting van de verschillende witwasfasen en enkele belangrijke witwastechnieken. Om het hoofdstuk af te sluiten wordt aandacht besteed aan de (economische) gevolgen die het witwassen van geld met zich meebrengt. 2.2. GESCHIEDENIS Het witwassen van geld is een probleem dat de laatste twee decennia prominent aanwezig is op de internationale en politieke agenda. Dit heeft geleid tot heel wat vernieuwingen in het strafrecht, het strafprocesrecht en ook het financieel recht (Stessens, 1997). De term ‘witwassen’ stamt uit de tijd van de ‘drooglegging’, toen alcohol in de VS verboden was. De Amerikaanse maffia verkreeg in die tijd hoge sommen cash geld afkomstig van afpersing, prostitutie, gokken
2
en het clandestien stoken en verkopen van alcoholische drank. Om vrijuit te gaan, was het noodzakelijk dat ze in staat waren om een legitieme bron aan te duiden voor hun illegaal verworven geld. Ze verwezenlijkten dit o.a. door hun illegale inkomsten te vermengen met hun legale inkomsten uit de door hen aangekochte legitieme handelszaken. Men koos in die tijd vooral voor wasserettes omdat in deze zaken met cash geld werd gewerkt. De meest bekende maffiabaas die op deze manier te werk ging, was Al Capone. Hij werd veroordeeld voor belastingsontduiking (en niet voor witwassen hoewel hij dit wel deed) in oktober 1931 en werd opgesloten in Alcatraz. Hiermee werd echter het startschot gegeven voor de grote doorbraak van witwaspraktijken. Meyer Lansky (de zogenaamde ‘boekhouder van de maffia’) was vastbesloten om niet hetzelfde lot te ondergaan als Al Capone en zocht naar mogelijkheden om het geld te verbergen. Hij maakte gebruik van Zwitserse faciliteiten en paste een van de eerste witwastechnieken toe, nl. de leenterugleenmethode. Bij deze methode brengt de crimineel zijn illegaal verworven geld in een bedrijf onder en leent daarna dan voor hetzelfde bedrag bij dit bedrijf. Dit creëert de illusie dat het geld een legitieme oorsprong heeft (http://www.imlib.org/page1_hist.html). In die tijd werd echter nog geen gebruik gemaakt van de term ‘witwassen’. Deze term werd voor zover bekend voor het eerst vermeld in een artikel in 1973 over het Watergate-schandaal. Grote sommen geld van illegale en criminele oorsprong werden via allerlei wegen heimelijk ingezameld door het CRP, ‘Committee to Re-elect the President’, en daarna via allerlei operaties teruggepompt in de legale economie. Dit schandaal heeft geleid tot de aftreding van toenmalig president Nixon (Robison, 1994). De grote doorbraak van het begrip ‘witwassen’ komt er op het eind van de jaren tachtig met de “war on drugs” en de grote winsten die de internationale drugshandel opleveren (Verrest en Scheepmaker, 2006). Op het eind van de jaren tachtig volgde dan ook een internationale reactie op de internationale drugshandel met het VN Verdrag tegen de sluikhandel in verdovende middelen uit 1988 (Mahieu, 2005). Dit verdrag bevat als eerste een strafbaarstelling van het witwassen van (drugs)gelden en een regeling voor de confiscatie van de opbrengsten (Verrest, 2006). Daarna kwam een rollercoaster op gang van internationale en nationale initiatieven inzake de bestrijding van het witwassen van geld. Dit was ook het geval in België met de wet van 17 juli 1990 waardoor het witwassen van geld strafbaar werd gesteld. Een eerste proces in België kwam er in 1992 met de zaak-Cockx. Hij waste geld wit dat afkomstig was van een Nederlandse XTC-bende (Eerste Belgisch witwasproces moet jurisprudentie scheppen, 1992). In de jaren ’90 waren de internationale en nationale initiatieven vooral gericht tegen het witwassen door criminele organisaties. Een belangrijke verschuiving in de internationale aandacht die men gaf aan het fenomeen witwassen, kwam er met de aanslagen van 11 september 2001. Na deze dramatische gebeurtenis verschoof alle aandacht naar de bestrijding van terrorisme en de financiering ervan. Witwassen wordt vanaf dat moment vooral gekoppeld aan terroristische i.p.v. criminele organisaties (Biersteker en Eckert, 2008). Deze verschuiving vind je ook terug in de cijfers van het CFI (Cel voor Financiële Informatieverwerking). Sedert haar oprichting in ‘93 tot 11 september 2001 had de Cel 6 dossiers doorgemeld waarin sprake was van witwasverrichtingen die verband hielden met terrorisme. Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001
3
nam dit type dossiers toe tot 49 voor de periode van 11 september 2001 tot 31 december 2002 (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Deze verschuiving heeft echter geen enkel gevolg gehad voor het belang dat wordt gehecht aan de bestrijding van witwassen. Alleen het venster van waaruit naar het witwassen van geld wordt gekeken, is gewijzigd (Verrest, 2006). 2.3. DEFINITIE Het ultieme doel van de meeste criminelen is het verdienen van geld (Wright, 2003). Misdadigers die door hun activiteiten over enorme illegale vermogensvoordelen komen te beschikken, dienen deze “wit te wassen”. Hiermee worden twee zaken beoogd: enerzijds vermijden dat het “vuile geld” als bewijs kan dienen voor de gepleegde misdaden en anderzijds de mogelijkheid creëren om ongestoord van de geldsommen te genieten (Stessens, 1997). Witwassen wordt in de literatuur op veel verschillende wijzen omschreven maar hier beperken we ons tot drie definities die vaak worden aangehaald. Een eerste definitie is een zeer eenvoudige omschrijving van witwassen waarin precies wordt uitgedrukt wat er gebeurt:
“Het wassen van illegaal of ‘zwart’ geld via een aantal transacties, zodat het er aan de andere kant als legaal, of ‘wit’ geld uitkomt. M.a.w., de bron van op illegale wijze verkregen gelden wordt verduisterd d.m.v. een reeks overboekingen en transacties, zodat hetzelfde geld uiteindelijke weer als legale inkomsten te voorschijn komt.” (Robinson, 1994, p.9) Een tweede omschrijving werd geformuleerd door de door Ronald Reagan opgerichte President’s Commission on Organized Crime in haar tussentijds rapport ‘The Cash Connection: Organized Crime, Financial Institutions, and Money Laundering’ in 1985:
“Money laundering is the process by which one conceals the existence, illegal source, or illegal application of income, and then disguises that income to make it appear legitimate.” (Stessens, 1997, p.102-103) Een laatste vaak aangehaalde omschrijving is afkomstig uit het rapport van de Canadese Sollicitor-General (1990):
“Money laundering is the conversion of illicit cash into another asset, the concealment of the true ownership of source of the illegally acquired proceeds, and the creation of the perception of legitimacy of source and ownership.” (Stessens, 1997, p.103) Deze definities tonen aan dat er twee essentiële aspecten aanwezig zijn in een witwasoperatie: in de eerste plaats moet de illegale oorsprong van de vermogensvoordelen verborgen worden en vervolgens moet er aan de vermogensvoordelen een legitieme schijn worden gegeven zodat ze opgenomen kunnen worden in de legale
4
economie zonder enig argwaan van de overheid of andere instanties (Stessens, 1997). Uit deze definities blijkt daarnaast ook dat het witwasmisdrijf als eigenschap heeft dat het steeds verband houdt met een ander misdrijf, waarvan het witgewassen geld afkomstig is (Spreutels en Mûelenaere, 2003). 2.4. KENMERKEN 2.4.1. FASEN Elke witwasoperatie kan algemeen in drie fasen worden opgedeeld. Deze fasen moeten worden doorlopen om het geld volledig wit te wassen. In een eerste fase (placement) moet het illegaal verworven vermogen in het geldcircuit worden gebracht. Dit gebeurt in het gros van de gevallen door contant geld te storten op een bankrekening (Groenhuijsen en van der Landen, 1995). Naar aanleiding van deze handeling kan men het geld ook nog eens voorwassen. Dit kan bv. door het omwisselen van kleine bankbiljetten uit de drugshandel in grotere bankbiljetten (gemakkelijker en minder opvallend te verplaatsen), omwisselen van geld in een andere valuta, …. (Unger, 2006). In deze fase is de witwasser het meest kwetsbaar. Hij moet namelijk een beroep doen op een reguliere instantie (bv. een bank) om deze fase tot een goed einde te brengen. Het is dan ook in deze fase dat de meeste witwasoperaties worden ontdekt (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Om deze kans te minimaliseren, maken witwassers vaak gebruik van de techniek “smurfing”. Hierbij worden stromannen met kleinere bedragen naar de bank gestuurd zodat het storten van het illegale geld minder opvalt (Mul, 1999). Vervolgens wordt in een tweede fase (layering) de criminele oorsprong van het ingebrachte geld via een hele reeks op elkaar volgende transacties verdoezeld. Door het “paper trail” zoveel mogelijk trachten te doorbreken of dwaalsporen aan te leggen, worden opsporingen serieus bemoeilijkt. Men maakt hierbij vooral gebruik van verschillende rekeningen in verschillende landen. Een veel gebruikte methode is het opsplitsen van het totale bedrag in een aantal deelbedragen en deze vervolgens overschrijven naar verschillende buitenlandse rekeningen. Dit proces kan meerdere keren worden herhaald. Ook kan het geld worden opgevraagd om het daarna terug te storten op een andere rekening (Groenhuijsen en van der Landen, 1995). Een laatste fase (integration) bestaat erin het criminele geld, dat nu een legale schijn heeft, te integreren in de legale economie. Dit gebeurt pas op het moment wanneer de herkomst van het geld (bijna) niet meer te achterhalen is (Mul, 1999). Deze opdeling is echter voor een deel achterhaald, want in de praktijk blijkt dat de bovenstaande fasen niet altijd allemaal worden doorlopen. Het kan in bepaalde gevallen voldoende zijn om het geld te verplaatsen over de landgrenzen heen om er zonder zorgen van te genieten. Ook spenderen veel criminelen hun illegaal verworven geld aan dure auto’s, luxe eten en drinken, enz.… (Verrest, 2006).
5
2.4.2. TECHNIEKEN De wijzen waarop geld kan worden witgewassen zijn talrijk. Er is echter één gemeenschappelijk factor:
“het profiteren van een gebrek aan inzicht van de kant van de overheid in transacties of economische sectoren waarin grote marges mogelijk zijn.” (Verrest en Buruma, 2006, p.56) Het fenomeen witwassen is sterk aan verandering onderhevig. Wordt een bepaalde witwasmethode enkele malen ontdekt dan zal de volgende keer een andere methode worden aangewend. Daarnaast zorgen ook wijzigingen in de internationale of nationale regelgeving ervoor dat witwassers hun werkwijze aanpassen. Zo is er bijvoorbeeld een duidelijke verschuiving merkbaar naar het ondergronds bankieren als gevolg van de ingevoerde meldingsplicht voor de reguliere banken (Verrest en Buruma, 2006). De flexibiliteit die echte witwassers kenmerkt, maakt het voor de overheid en de verscheidene handhavinginstanties zeer moeilijk om het witwassen van geld te bestrijden. Degene die opgepakt worden, zijn slechts het topje van de ijsberg. Een echte witwasser is namelijk altijd een stapje voor (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). In wat nu volgt, zal een kort overzicht gegeven worden van enkele van de veel voorkomende technieken bij het witwassen van geld. Het is onmogelijk om ze allemaal te vermelden aangezien witwassers nooit stil staan en steeds nieuwe technieken ontwikkelen om hun praktijken tot een goed einde te brengen. Heel wat technieken zijn zelf nog niet gekend bij de overheid.
2.4.2.1. Als omzet boeken Een van de meest eenvoudige methoden om geld wit te wassen is het opzetten of aankopen van een bedrijf waarin veel contant geld omgaat, zoals bv. in de horeca, een wassalon, …. Het criminele geld wordt dan samen met het legaal verworven geld als omzet geboekt. Dit maakt het moeilijk voor controle-instanties om te achterhalen of het nu gaat om legale of illegale inkomsten (Groenhuijsen en Van der landen, 1995). Een bekend voorbeeld is dat van het restaurant dat blijft bestaan ondanks het feit dat er nooit klanten over de vloer komen. Dit kan er op wijzen dat er illegale activiteiten aan de gang zijn.
2.4.2.2. De “loan-back” methode Bij deze methode stort een witwasser zijn illegale vermogens op een rekening bij een bank in een belastingsparadijs. Deze bankrekening staat op naam van een door de witwasser gecontroleerde rechtspersoon. Deze rechtspersoon vraag dan een lening aan in bv. België en wordt hierbij ondersteund door een bankgarantie die werd verkregen bij de bank in het belastingsparadijs. De bank kent de lening vervolgens toe en de witwasser neemt het geld op. Daarna verzaakt hij de lening terug te betalen waardoor de Belgische bank zich gaat wenden tot de bank in het belastingsparadijs. Deze betaalt de Belgische bank terug waardoor het geld
6
wordt witgewassen. De witwasser beschikt nu over een schijnbaar legitiem vermogen (Groenhuijsen en Van der landen, 1995).
2.4.2.3. Verrichtingen in casino’s Een crimineel kan met zijn illegale vermogens terecht in casino’s om te gokken. Bij het binnenkomen, ruilt hij het geld om in fiches. Daarna gaat hij voor een bepaalde tijd spelen aan verschillende tafels en machines. Hij speelt tot op het moment hij bijvoorbeeld 10% van zijn initiële vermogen verloren heeft. Vervolgens ruilt hij de fiches terug om in geld waardoor het geld wordt witgewassen (Kennedy, 2005).
2.4.2.4. Het aankopen van goederen Het aankopen van auto’s, antiek, kunst, edelstenen, villa’s … wordt frequent toegepast met de bedoeling om geld wit te wassen. De verkoper verkoopt deze goederen vaak zonder zich vragen te stellen over de oorsprong van het geld van de koper. Sommige criminelen houden deze goederen dan voor zichzelf, anderen verkopen deze door. Bij het doorverkopen ontvangt de crimineel wit geld (Kennedy, 2005).
2.4.2.5. Prepaid-kaarten Een recent ontdekte techniek is het gebruik van prepaid-kaarten om geld wit te wassen. Deze kaarten zijn beschikbaar voor iedereen, vaak anoniem en zijn nog niet sterk gereguleerd in vergelijking met andere financiële producten. Met behulp van deze kaarten kan geld gemakkelijk worden verscheept over de nationale grenzen heen (http://www.justice.gov/ndic/pubs11/20777/20777p.pdf).
2.4.2.6. Internationale handel Een andere recent ontdekte techniek is de manipulatie van de prijzen bij het voeren van internationale handel. Een goed voorbeeld is het verkopen van “supergesofisticeerde” stylo’s aan 100 euro/stuk. Aan de factuur is niets op te merken en het is onmogelijk voor de overheid en financiële instellingen om telkens al deze goederen te gaan controleren (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Naast deze methoden wordt ook zeer vaak gebruik gemaakt van schermvennootschappen, offshorecentra en undergroundbanking. Hier wordt in het laatste deel van de scriptie dieper op ingegaan. 2.4.3. IMPACT In tegenstelling tot wat heel veel mensen denken is het witwassen van geld geen slachtofferloos misdrijf. Het is hier onmogelijk een individueel slachtoffer aan te duiden maar er is wel sprake van collectief
7
slachtofferschap. Zo wordt o.a., doordat witwassers voordeel halen op illegale wijze, de vrije markt geschaad. Door deze illegale handeling worden de concurrentieverhoudingen vervalst omdat reguliere ondernemers hier geen beroep op doen. Ook moet er rekening worden gehouden met het feit dat witwassen in essentie een misdrijf is dat volgt op een zogenaamd “onderliggend misdrijf”. Illegaal verkregen financiële middelen uit bv. wapenhandel, drugshandel, mensenhandel, … worden via diverse financiële transacties in de legale economie gepompt. Deze onderliggende misdrijven zorgen wel voor individueel slachtofferschap. Ook kunnen deze witgewassen gelden dan opnieuw gebruikt worden om misdrijven te plegen, waaronder terrorisme (Ponsaers en Ruggiero, 2002). De omvang van het fenomeen witwassen kan men alleen maar schatten. Enkel deze witwasmisdrijven die men kan opsporen zijn gekend. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) schat dat er jaarlijks voor 2-5% van het wereldwijde BBP wordt witgewassen. De eerste die een serieuze poging ondernam om de omvang van witwassen in te schatten was John Walker. Hij schatte de omvang van witwassen over de hele wereld op 2, 85 biljoen dollar (Nederlandse Ministerie van Financiën, 2006). Dit brengt heel wat negatieve economische consequenties met zich mee (Quirk, 1997). Hieronder worden enkele van de belangrijkste aangehaald.
2.4.3.1. Het ondermijnt de geloofwaardigheid en integriteit van de financiële sector Om goed te kunnen functioneren, moet de financiële sector het vertrouwen genieten van de klanten. Witwaspraktijken, wanneer ze worden ontdekt, ondermijnen het vertrouwen en kunnen zeer schadelijk zijn voor de financiële sector (Pratt, 2004). Daarnaast tasten witwaspraktijken de financiële instellingen van binnenuit aan. Er bestaat namelijk een correlatie tussen het witwassen van geld en frauduleuze praktijken door werknemers (Nederlandse Ministerie van Financiën, 2006). Dit brengt zware gevolgen met zich mee aangezien de financiële sector een zeer belangrijke rol speelt in de economische groei van een land (Bartlett, 2002).
2.4.3.2. Het beïnvloedt het economisch beleid In sommige ontwikkelingslanden, waarin de markten zich ook nog aan het ontwikkelen zijn, bestaat de kans dat de aanwezige illegale vermogens van criminelen het budget van de overheid overtreffen. Dit kan dan resulteren in een verlies van controle door de overheid op het economisch beleid. In vele andere landen is de situatie niet zo erg, maar is er toch ook een invloed waarneembaar op het economisch beleid (McDowell en Novis, 2001).
2.4.3.3. Het is schadelijk voor de reputatie van een land Vandaag de dag, in een globale economie, kunnen landen en hun financiële instellingen het zich niet permitteren om te worden geassocieerd met het witwassen van geld. Een negatieve reputatie zorgt voor een daling van de globale marktkansen en de groeimogelijkheden van een land. Daarnaast worden ook internationale criminele organisaties aangetrokken die de nationale economie nog meer infiltreren en zo komt
8
men in een vicieuze cirkel terecht. Eens de reputatie van een land is geschaad, wordt het zeer moeilijk om ze terug te herstellen. Dit kan enkel met efficiënte anti-witwasmaatregelen (McDowell en Novis, 2001).
2.4.3.4. Het infiltreert in de ontwikkelende markten Het witwassen van geld vormt niet enkel een probleem in de grootste financiële markten van de wereld maar ook steeds meer in de ontwikkelende markten zoals bv. Latijns-Amerika en China. Ieder land dat ervoor opteert zich te integreren in het internationale financiële systeem, kan het doelwit worden van witwassers. Wanneer de ontwikkelende markten hun economieën en financiële sectoren openstellen, worden zij zeer kwetsbaar voor de infiltratie van crimineel geld. Door een steeds betere regulering en controle van de grootste financiële markten vindt er namelijk een verschuiving plaats naar de ontwikkelende markten, die op dat vlak nog niet zo ver staan (McDowell en Novis, 2001).
2.4.3.5. Het zorgt voor de verdringing van de legitieme private sector Witwassers maken vraag gebruik van ‘front companies’, die de illegale inkomsten vermengen met de legale en zo het geld witwassen (http://www.aic.gov.au/publications/rpp/02/). Deze illegale inkomsten maken het voor de ‘front companies’ mogelijk om hun producten en diensten aan te bieden onder de marktprijs en in sommige gevallen onder de kostprijs. Dit zorgt ervoor dat ze een enorm competitief voordeel hebben op de legale bedrijven. Dit maakt het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk, voor de legale bedrijven om te concurreren met de ‘front companies’ en zo kan het gebeuren dat de hele private sector na een tijd wordt gedomineerd door criminele organisaties (Wereldbank, 2002). Gresham’s wet die aangeeft dat het goede geld wordt verdreven door het slechte geld, is dus ook van toepassing op het witwassen van geld (Nederlandse Ministerie van Financiën, 2006).
2.4.3.6. Het verstoort de economie van een land en het creëert instabiliteit Wanneer witwassers hun illegale vermogens investeren, zijn zij niet echt geïnteresseerd in de winst die zij daarmee genereren. Met hun keuze trachten ze in de eerste plaats controles en detectie te vermijden. Dit zorgt ervoor dat hun investeringen niet noodzakelijk economische voordelen meebrengen voor het desbetreffende land. Daarnaast gaat het vaak om investeringen van een lage kwaliteit, wat slecht is voor de economische groei. Zo werden bijvoorbeeld bepaalde landen vol geplaatst met hotels, niet op basis van de vraag, maar door de interesse op korte termijn van witwassers. Wanneer ze hun interesse daarna verliezen, trekken ze zich terug en stort de sector in elkaar (McDowell en Novis, 2001).
9
2.4.3.7. Het voedt criminele activiteit Het witwassen van geld is noodzakelijk voor de financiering van heel wat criminele activiteiten zoals terrorisme en georganiseerde misdaad. Hoe meer geld kan worden witgewassen, hoe meer economische macht de criminelen in handen krijgen en hoe meer men kan spenderen aan bv. het plegen van terroristische aanslagen. Deze criminele activiteiten brengen op hun beurt ook terug economische consequenties met zich mee. Zo kunnen terroristische aanslagen ervoor zorgen dat de toeristische sector van een bepaald land ineenstort (Lenain, Bonturi en Koen, 2002). Daarnaast trekt de aanwezigheid van grote hoeveelheden crimineel geld in een land ook nog eens nieuwe criminelen van buitenaf aan (Unger, 2006). 2.5. BESLUIT De erkenning van witwassen als een vorm van criminaliteit is een zeer recent fenomeen. Het kent zijn oorsprong in de tijd van de ‘drooglegging’ in de VS maar kwam pas de laatste twee decennia op de politieke en internationale agenda terecht. Twee aspecten zijn essentieel om te kunnen spreken van een witwasoperatie: de illegale oorsprong van de vermogensvoordelen moet worden verborgen en er moet een legitieme schijn aan worden gegeven. Elke witwasoperatie kan algemeen in drie fasen worden opgedeeld (placement, layering, integration). De problematiek van het witwassen van geld wordt vaak onderschat omdat er geen sprake is van individueel maar van collectief slachtofferschap. Een nadere analyse toont echter aan dat het een economie en een land in het algemeen zware schade kan toebrengen
3. WETGEVEND KADER 3.1. INLEIDING Er zijn drie mogelijkheden om de strijd aan te binden met het witwassen van crimineel geld. Het strafbaar stellen van het witwassen van geld is een eerste mogelijkheid. Daarnaast kunnen ook instrumenten ontwikkeld worden om de criminele winsten af te nemen. Een laatste mogelijkheid is de preventie van witwassen door het uitoefenen van toezicht op de financiële sector en het bevorderen van transparantie in het betalingsverkeer (Verrest en Scheepmaker, 2006). Er heeft zich dan ook een tweesporenbeleid ontwikkeld waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen de repressieve benadering, ingebed in het strafrecht, en de preventieve benadering, ingebed in het financieel recht. Deze benaderingen mogen echter niet los van elkaar worden gezien. De preventieve benadering richt zich in de eerste plaats op het voorkomen van witwassen en dit vooral door het misbruik van financiële instellingen tegen te gaan. De strafrechtelijke benadering richt zich eerder op het repressief beteugelen van witwassen (Stessens, 1997). Naast de preventieve en repressieve wetgeving wordt ook de wetgeving inzake verbeurdverklaring besproken.
10
3.2. REPRESSIEVE WETGEVING Het witwassen van geld werd bij de Wet van 17 juli 1990 strafbaar gesteld door het wijzigen van artikel 505 van het strafwetboek dat handelt over heling. Witwassen wordt in de strafwetgeving gezien als een variant op het misdrijf heling. Men spreekt hierbij van verruimde heling. Net als bij de preventieve wetgeving, die werd ingevoerd in 1993, is deze wetswijziging het resultaat van internationale teksten en werkzaamheden m.b.t. het fenomeen witwassen (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Oorspronkelijk stond in artikel 505 dus alleen maar een bepaling met betrekking tot heling, nl.: “Art. 505. Met gevangenisstraf van vijftien dagen tot vijf jaar en met geldboete van zesentwintig frank tot honderdduizend frank of met een van die straffen alleen worden gestraft: 1° zij die weggenomen, verduisterde of door misdaad of wanbedrijf verkregen zaken of een gedeelte ervan helen;” Met de wet van 17 juli 1990 werd artikel 505, 2° toegevoegd. Hierdoor worden de volgende gedragingen ook als witwassen gezien:
“2° zij die zaken bedoeld in artikel 42, 3°, kopen, ruilen of om niet ontvangen, bezitten, bewaren of beheren, ofschoon zij op het ogenblik van de aanvang van deze handelingen, de oorsprong van die zaken kenden of moesten kennen;” Artikel 42, 3°, betreffende de vermogensvoordelen voortkomend uit een misdrijf, geeft aan dat er slechts sprake kan zijn van witwassen wanneer de handeling betrekking heeft op een vermogensvoordeel dat rechtstreeks of onrechtstreeks uit een misdrijf is verkregen (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Dit werd ook ingevoerd door de wet van 17 juli 1990 maar op artikel 42 wordt later dieper ingegaan. Artikel 505 werd daarna nog gewijzigd door de wet van 7 april 1995 die nog twee andere gedragingen toevoegde, nl.:
“3° zij die zaken, bedoeld in artikel 42, 3°, omzetten of overdragen met de bedoeling de illegale herkomst ervan te verbergen of te verdoezelen of een persoon die betrokken is bij een misdrijf waaruit deze zaken voortkomen, te helpen ontkomen aan de rechtsgevolgen van zijn daden; 4° zij die de aard, oorsprong, vindplaats, vervreemding, verplaatsing of eigendom van de in artikel 42, 3°, bedoelde zaken verhelen of verhullen, ofschoon zij op het ogenblik van de aanvang van deze handelingen de oorsprong van die zaken kenden of moesten kennen;”
“De in 3° en 4° beoogde misdrijven blijven bestaan, ook indien ze gepleegd worden door de dader of mededader van, respectievelijk de medeplichtige aan het misdrijf waaruit de zaken bedoeld in artikel 42, 3° voortkomen.
11
De zaken bedoeld in 1°, 2°, 3° en 4° van dit artikel maken het voorwerp uit van de misdrijven die gedekt worden door deze bepalingen, in de zin van artikel 42, 1°, en zij worden verbeurdverklaard, ook indien zij geen eigendom zijn van de veroordeelde, zonder dat deze verbeurdverklaring nochtans de rechten van derden op de goederen die het voorwerp kunnen uitmaken van de verbeurdverklaring schaadt. Poging tot een van de misdrijven bedoeld in 2°, 3° en 4° van dit artikel worden bestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot drie jaar en met geldboete van zesentwintig frank tot vijftigduizend frank of met één van die straffen alleen. De personen die krachtens deze bepalingen worden gestraft, kunnen bovendien veroordeeld worden tot de ontzetting, overeenkomstig artikel 33.” Door deze wijziging kan het misdrijf witwassen voortaan ook gepleegd worden door de pleger van het basismisdrijf. Elke persoon die een van de handelingen beschreven in artikel 505, 2°, 3° en/of 4° stelt, kan dus als de dader van een witwasmisdrijf beschouwd worden. Ook wordt de poging tot witwassen strafbaar gesteld. Men kwam met deze wijziging tegemoet aan de omschrijving van witwassen in internationale verdragen en men zocht ook een betere aansluiting bij de wet van 11 januari 1993 die op vlak van witwasgedragingen ruimer was (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Artikel 505 werd recent nog gewijzigd door de Wet van 10 mei 2007 houdende diverse maatregelen inzake de heling en inbeslagneming. Dit gebeurde met het oog op meer efficiëntie en een grotere rechtszekerheid. De draagwijdte van het artikel werd nader gespecificeerd om het in overeenstemming te brengen met de internationale verplichtingen die België moet nakomen. Er werden slechts enkele kleine aanpassingen aangebracht. Waar als laatste ook nog rekening mee moet worden gehouden, is de invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen door de wet van 4 mei 1999. Door de invoering van artikel 5 in het strafwetboek kan de dader van een witwasmisdrijf nu ook een rechtspersoon zijn. De rechtspersoon wordt beschouwd als een maatschappelijke realiteit en men neemt aan dat deze rechtspersonen ook eigen fouten kunnen begaan (Van den Wyngaert, 2003). 3.3. PREVENTIEVE WETGEVING 3.3.1. ALGEMEEN Aan de basis van de preventieve wetgeving in België ligt de Europese Richtlijn 91/308/EEG van 10 juni 1991 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld. Deze richtlijn was een eerste stap naar een gemeenschappelijk beleid m.b.t. het bestrijden van witwassen binnen de Europese Unie. De richtlijn verplicht de leden van de Europese Unie om een anti-witwaswetgeving aan te nemen (Spreutels, 2003). Deze richtlijn werd in 2001 en 2005 aangepast wat leidde tot wetswijzigingen in 2004 en 2007 voor
12
België. Het is hier ook belangrijk om te vermelden dat de wetgever bij de wetswijziging in 2004 ook rekening heeft gehouden met de 40 aanbevelingen van de FATF (Financial Action Task Force) tegen het witwassen en de 9 bijzondere aanbevelingen van de FATF tegen het terrorisme (Stessens, 2006). De wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme heeft de Europese Richtlijn van 1991 geïntegreerd in de Belgische wetgeving. Aan de grondslag van deze wetgeving ligt de overweging dat de bestrijding van witwassen niet alleen strafrechtelijk moet verlopen maar ook preventieve maatregelen noodzakelijk zijn. Deze maatregelen bestaan vooral uit de medewerking van alle ondernemingen en personen vermeld in de wet aan de strijd tegen het witwassen (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). In de laatste 15 jaar werd de wet meerdere malen gewijzigd. Met deze wet werd ook de Cel voor financiële informatieverwerking (CFI) opgericht (infra, p. 21). 3.3.2. RATIONAE PERSONAE De artikelen 2, 2bis en 2ter van de wet duiden aan op welke ondernemingen en personen de wet van toepassing is en onderworpen zijn aan een meldingsplicht. Het betreft hier voornamelijk financiële instellingen zoals de Nationale Bank van België, de Post, kredietinstellingen, wisselkantoren, … Toch gaat het niet uitsluitend om financiële instellingen maar bv. ook om handelaren in diamant, notarissen, gerechtsdeurwaarders, bedrijfsrevisoren, accountants, advocaten, … Dit zijn beroepen die ook bijzonder geschikt zijn om voor het witwassen van geld te worden misbruikt (Chong en López-de-Silanes, 2007). De (Europese) wetgever beoogde hiermee een verschuivingseffect in het fenomeen witwassen te ondervangen. Toch blijkt uit het jaarverslag van 2006, opgesteld door het CFI, dat misdadigers steeds vaker een beroep doen op de deskundigheid van vakmensen (advocaten, notarissen, boekhouders, …) om meer ingewikkelde werkwijzen te ontwikkelen. Deze trend doet zich voor op internationaal vlak en komt ook steeds vaker voor in België ondanks pogingen van de wetgever om dit te verhinderen (http://www.ctif-cfi.be/doc/nl/ann_rep/2006_nl.pdf). Tenslotte moet er nog op gewezen worden dat de ondernemingen en personen in artikel 2bis en vooral in artikel 2ter aan een lichter regime zijn onderworpen op het gebied van de meldingsplicht dan deze in artikel 2 (Stessens, 2006). Echter, niet iedereen is opgetogen met de meldingsplicht. Zo stapten de advocaten, die reeds aan een lichter regime onderworpen zijn, naar het Grondwettelijk Hof omdat zij de meldingsplicht als een fundamentele aantasting van hun beroepsgeheim zien. Op 23 januari 2008 besliste het Hof dan ook dat de vrijstelling van meldingsplicht niet alleen geldt wanneer de advocaat zijn cliënt verdedigt of in rechte vertegenwoordigt, maar ook wanneer hij zijn cliënten informeert over de wetgeving die van toepassing is op hun persoonlijke situatie of op de activiteiten die zij beogen. Ook advies over de manier waarop de cliënt die activiteiten binnen de grenzen van de wet kan uitvoeren, valt onder het beroepsgeheim (Brewaeys, 2008). Volgens het CFI maakt dit arrest weinig verschil omdat advocaten voordien ook nooit iets hebben gemeld (Gesprek met de heer Debacker, 15/02/2008, Brussel).
13
3.3.3. RATIONAE MATERIAE Artikel 3 omschrijft wat er moet begrepen worden onder het begrip ‘witwassen van geld’ en, sinds de wet van 12 januari 2004, ook onder het begrip ‘financiering van terrorisme’. Het eerste lid omschrijft de materiële handelingen die als witwassen worden beschouwd, terwijl het tweede lid de strafbare feiten omschrijft waaruit het witgewassen geld moet afkomstig zijn om te kunnen spreken van witwassen volgens deze wet (Stessens, 2006). De witwashandelingen, vervat in artikel 3, lid 1, stemmen overeen met de omschrijving van witwassen in artikel 505, 2°, 3°, en 4° van het Strafwetboek (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Volgens artikel 3, lid 1 van deze wet wordt verstaan onder ‘witwassen van geld’: “- de omzetting of overdracht van geld of activa met de bedoeling de illegale herkomst ervan te verbergen of te verdoezelen of een persoon die betrokken is bij een misdrijf waaruit dit geld of deze activa voortkomen, te helpen ontkomen aan de rechtsgevolgen van zijn daden; -
het verhelen of verhullen van de aard, oorsprong, vindplaats, vervreemding, verplaatsing of eigendom van geld of activa waarvan men de illegale herkomst kent;
-
de verwerving, het bezit of het gebruik van geld of activa waarvan men de illegale herkomst kent;
-
de deelneming aan, de medeplichtigheid tot, de poging tot, de hulp aan, het aanzetten tot, het vergemakkelijken van of het geven van raad betreffende een van de in de drie voorgaande punten bedoelde daden.”
Er is echter een opmerkelijk verschil tussen de strafrechtelijke en financieelrechtelijke definitie. Het misdrijf omschreven in artikel 505, 2°, 3° en 4° Sw. is van toepassing op vermogensvoordelen uit om het even welk misdrijf, terwijl dit in de wet van 11 januari 1993 wordt beperkt door een aantal zeer ernstig geachte misdrijven. In de strafwetgeving werd er dus voor gekozen om witwassen niet te koppelen aan een basisdelict en wordt het dus niet meer gezien als een gevolgmisdrijf. Het toepassingsveld van de preventieve wetgeving is dus veel beperkter dan de strafwetgeving (Stessens, 2006). Volgens artikel 3, lid 2 van de preventieve wetgeving is er pas sprake van witwassen als de gelden afkomstig zijn uit één van de volgende misdrijven: “- 1° een misdrijf dat in verband staat met: terrorisme of de financiering van terrorisme; georganiseerde misdaad; illegale drughandel; illegale handel in wapens, goederen en koopwaren; handel in clandestiene werkkrachten; mensenhandel; exploitatie van de prostitutie; illegaal gebruik bij dieren van stoffen met hormonale werking of illegale handel in dergelijke stoffen; illegale handel in menselijke organen of weefsels; fraude ten nadele van de financiële belangen van de Europese Gemeenschappen; ernstige en georganiseerde fiscale fraude waarbij bijzonder ingewikkelde mechanismen of procédés van internationale omvang worden aangewend; verduistering door personen die een openbare functie uitoefenen en omkoping; ernstige milieucriminaliteit; namaak van muntstukken of bankbiljetten; namaak van goederen; zeeroverij;
14
- 2° een beursmisdrijf, het ontwettig openbaar aantrekken van spaargelden of het verlenen van beleggingsdiensten, diensten van valutahandel of van geldoverdracht zonder vergunning; - 3° een oplichting, een misbruik van vertrouwen, een misbruik van vennootschapsgoederen, een gijzeling, een diefstal of afpersing met geweld of bedreiging, of een misdrijf dat verband houdt met de staat van faillissement.” 3.4. WETGEVING INZAKE VERBEURDVERKLARING Tot twee decennia terug, konden criminelen onder de meeste strafrechtssystemen ongestoord genieten van de vermogensvoordelen afkomstig van hun misdrijven (Stessens, 1997). Eind jaren 80 groeide internationaal het besef dat de georganiseerde criminaliteit een ernstige bedreiging vormde voor de wereldeconomie. Witwassen impliceert namelijk dat criminele vermogensvoordelen in de legale economie worden geïnjecteerd en men vreesde dat dit zou zorgen voor een scheeftrekking van de marktverhoudingen. Toen men hierover begon te brainstormen werd ingezien dat wanneer de opbrengsten uit criminele activiteiten zouden worden afgeroomd, de belangrijkste drijfveer voor misdadige praktijken zou verdwijnen. Men concentreerde zich aanvankelijk op het witwassen van drugsgelden maar later werd de interessesfeer verruimd tot de opbrengsten van alle misdrijven. Deze internationale ontwikkeling leidde in België tot de wet van 17 juli 1990 waardoor, naast de toen reeds bestaande klassieke verbeurdverklaring,
ook de verbeurdverklaring van criminele
vermogensvoordelen werd ingevoerd (Rozie, 2005). Tevens werd artikel 505 aangepast waardoor het misdrijf witwassen ontstond in de strafwetgeving. Met deze wet werd een belangrijke stap voorwaarts gezet inzake de verbeurdverklaring van criminele vermogensvoordelen en de bestrijding van witwassen. België liep tot 1990 een eind achterop doordat de verbeurdverklaring geen betrekking had op onrechtmatig verkregen winsten en er geen strafbaarstelling was gekend voor het misdrijf witwassen (Rozie, 2005). Daarna volgden nog twee belangrijke wetswijzigingen in 1997 en 2002. In wat nu volgt wordt eerst even kort aangehaald wat we moeten verstaan onder “verbeurdverklaring” en daarna wordt dieper ingegaan op de wetgeving. 3.4.1. DE VERBEURDVERKLARING De verbeurdverklaring of confiscatie is een essentieel instrument in de strijd tegen het witwassen van geld. In artikel 505 van het strafwetboek dat betrekking heeft op het witwassen van geld, vind je dan ook regelmatig een verwijzing naar artikel 42 dat deel uit maakt van de wetgeving betreffende de verbeurdverklaring. Met dit instrument worden de criminele vermogensvoordelen, voortspruitend uit misdrijven, terug afgenomen van de criminelen. Hiermee wordt de criminaliteit geraakt in het diepste van haar wezen (Stessens, 1997). Er zijn drie internationale instrumenten die aanleiding hebben gegeven tot de wet van 17 juli 1990, nl. het Sluikhandelverdrag, het Europees Witwasverdrag en de Aanbevelingen van de Financial Action Task Force. In de eerste twee instrumenten wordt telkens een definitie gegeven van verbeurdverklaring. In het Sluikhandelverdrag wordt verbeurdverklaring als volgt gedefinieerd:
15
“het permanent ontnemen van eigendom op bevel van een rechter of van een andere bevoegde autoriteit” (Stessens, 1997, p. 38) Het Europees Witwasverdrag heeft het over:
“een straf of maatregel opgelegd door een rechter na een procedure in verband met één of meer strafbare feiten, welke straf of maatregel leidt tot het blijven ontnemen van de beschikkingsmacht over voorwerpen” (Stessens, 1997, p. 38) De definities verschillen van elkaar maar het resultaat is hetzelfde, nl. het verlies van de eigendom van goederen. Het is belangrijk erop te wijzen dat het in België gaat om bijzondere verbeurdverklaring. Algemene verbeurdverklaring wordt namelijk verboden door artikel 17 van de Grondwet. De rechter kan dus niet de algemeenheid van de goederen van een veroordeelde verbeurdverklaren. Daarnaast gaat het om een bijkomende straf die enkel kan worden opgelegd wanneer ze gepaard gaat met een hoofdstraf. De confiscatie onderscheidt zich ook van de inbeslagneming. Deze laatste is een maatregel die wordt genomen in het vooronderzoek maar heeft geen eigendomsoverdracht tot gevolg (Van den Wyngaert, 2003). 3.4.2. DE WETGEVING Voor 1990 was er enkel sprake van de gewone of klassieke confiscatie (art.42,1° en 2° Sw.). Deze verbeurdverklaring wordt altijd uitgesproken bij een veroordeling voor een wanbedrijf of misdaad (art.43 Sw. al.1). Bij een overtreding is dit slechts mogelijk in de gevallen door de wet bepaald (art. 43 Sw. al.2). De verbeurdverklaring wordt toegepast op (Vandermeersch, Dejemeppe en Francis, 2004): •
Zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken (objectum sceleris);
•
Zaken die gediend hebben om het misdrijf te plegen (instrumentum sceleris);
•
Zaken die uit het misdrijf voortkomen (productum sceleris).
Ook indien het productum sceleris eigendom is van een derde, kan het worden verbeurdverklaard. Bij het objectum sceleris en het instrumentum sceleris is dit normaal niet het geval, maar er zijn uitzonderingen, zoals bij het misdrijf witwassen (Van den Wyngaert, 2003). Zoals hierboven reeds aangegeven, werd met de wet van 17 juli 1990 een belangrijke stap voorwaarts gezet. Dankzij deze wet werd de confiscatie van criminele vermogensvoordelen of voordeelsontneming mogelijk (art.42, 3°). Het toepassingsgebied van de verbeurdverklaring werd verruimd tot de vermogensvoordelen (lucra sceleris) die rechtstreeks of onrechtstreeks uit een misdrijf zijn verkregen. Dus ook bv. auto’s die werden gekocht met witgewassen geld kunnen worden verbeurdverklaard (Spreutels, 2003). Voor het ontstaan van deze wet was de aanwezigheid van een nauw verband tussen de verbeurdverklaarde zaken en het gepleegde misdrijf noodzakelijk. Daarnaast maakt het andere nieuwe artikel 43bis Sw. het mogelijk om over te gaan tot
16
een verbeurdverklaring bij equivalent. Het is vaak zeer moeilijk om bv. witgewassen geld op te sporen en daardoor was het vroeger niet altijd mogelijk om de verbeurdverklaring uit te spreken. Met de invoering van dit artikel kan de rechter een raming maken van de criminele vermogensvoordelen en heeft de verbeurdverklaring betrekking op een daarmee overeenstemmend bedrag. Zo ontloopt de dader zijn straf niet. Deze raming is echter niet altijd gemakkelijk omdat het bij witwassen vaak voorkomt dat legale en illegale vermogensvoordelen vermengd raken (Van den Wyngaert, 2003). Vervolgens kan in tegenstelling tot de gewone confiscatie, de confiscatie van vermogensvoordelen worden toegepast op alle misdrijven. Ten slotte kunnen de vermogensvoordelen van derden ook bij de voordeelsontneming verbeurdverklaard worden. Deze nieuwe bepalingen kaderen in de zogenaamde “buitgerichte aanpak” die wil verhinderen dat criminelen profiteren van hun verworven criminele vermogensvoordelen (Rozie, 2005). Daarna volgde de wet van 20 mei 1997 die het mogelijk maakt om de bijzondere verbeurdverklaring uit te spreken t.a.v. goederen die zich in het buitenland bevinden (art.43ter Sw.) (Van den Wyngaert, 2003). Een laatste wijziging kwam er met de wet van 19 december 2002, de zogenaamde “Kaalplukwet”, die gezorgd heeft voor een verruiming van de mogelijkheden m.b.t. het verbeurdverklaren van criminele vermogensvoordelen of voordeelsontneming (art. 43quater Sw.). De mogelijkheid tot verruimde confiscatie wordt hier wel beperkt tot personen, veroordeeld wegens een reeks in de wet bepaalde ernstige misdrijven (Van den Wyngaert, 2003). Ook deze wet ligt volledig in de lijn van de intentie van de regering om buitgericht op te treden tegen zware en georganiseerde criminaliteit (Rozie, 2005). Er wordt een aparte buitgerichte procedure ingevoerd waarbij de confiscatieprocedure wordt afgesplitst van de zaak waarin uitspraak wordt gedaan over de schuld (Van den Wyngaert, 2003). Daarnaast wordt de band tussen het bewezen misdrijf en de verworven vermogensvoordelen doorgeknipt. Vermogensvoordelen afkomstig uit andere identieke feiten dan diegene waarvoor de betrokkene werd veroordeeld, kunnen nu ook in bepaalde gevallen worden verbeurdverklaard. Dit is zeer handig wanneer men iemand vangt die al vele jaren bezig is met het witwassen van geld. Ten slotte wordt de bewijslast verdeeld m.b.t. deze criminele vermogensvoordelen tussen het openbaar ministerie en de veroordeelde. Het Openbaar Ministerie moet aantonen dat er ernstige en concrete aanwijzingen zijn dat bepaalde vermogensvoordelen een illegale oorsprong hebben. De verdachte moet daarna trachten de rechter ervan te overtuigen dat de zaken niet afkomstig zijn uit de feiten waarvoor hij wordt vervolgd of uit andere identieke feiten (http://www.gevaco.be/nieuwsbrief.php?id=222_0_3_0). Ten slotte kan de verbeurdverklaring ook worden toegepast als beveiligingsmaatregel met de bedoeling om het uit de omloop nemen van schadelijke en/of verboden voorwerpen. Deze kan worden uitgesproken wanneer de beklaagde wordt vrijgesproken of als de strafvordering vervallen is, of de verdachte niet kan worden geïdentificeerd (Van den Wyngaert, 2003).
17
3.5. BESLUIT In België zijn er dus drie wetgevingen van belang in de strijd tegen het witwassen van geld: de strafwetgeving, de preventieve wetgeving en de wetgeving inzake de verbeurdverklaring. Allen zijn ze het resultaat van internationale teksten en werkzaamheden m.b.t. het fenomeen witwassen. Ook werden ze allen meermaals gewijzigd in de laatste vijftien jaar om beter te kunnen inspelen op de problematiek. Het witwassen van geld werd in 1990 strafbaar gesteld door het wijzigen van artikel 505 van het strafwetboek dat handelt over heling en wordt gezien als een variant op het misdrijf heling. Men spreekt hierbij van verruimde heling. Daarnaast werd, uit de overweging dat ook preventieve maatregelen van belang zijn, in 1993 de wet tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme ingevoerd. Men vraagt hierbij de medewerking van financiële en niet-financiële instellingen en beroepen in de strijd tegen het witwassen van geld. Op deze manier krijgen witwassers het heel wat moeilijker om misbruik te maken van deze instellingen en beroepen om hun geld wit te wassen. Ook werd met deze wet het CFI opgericht als zelfstandige administratieve overheid. Een laatste belangrijke wetgeving die werd ingevoerd in 1990, is deze inzake de verbeurdverklaring. Ook de verbeurdverklaring of confiscatie is een essentieel instrument in de strijd tegen het witwassen van geld. Met deze wetgeving wordt vermeden dat criminelen ongestoord kunnen genieten van hun verkregen vermogensvoordelen uit misdrijven. Men richt zich hierbij op de belangrijkste drijfveer van criminelen, nl. het verwerven van vermogen.
4. ACTOREN IN DE BESTRIJDING VAN WITWASSEN 4.1. INLEIDING Er zijn heel wat internationale en nationale actoren betrokken bij de bestrijding van het witwassen van geld. Omdat deze scriptie vooral betrekking heeft op de situatie in België en beperkt is in omvang, wordt in dit hoofdstuk voornamelijk aandacht besteed aan de nationale actoren. Op internationaal niveau worden achtereenvolgens kort aangehaald: het FATF, de Egmont Group, de Raad van Europa, de VN, het IMF en de Wereldbank. Vervolgens worden op nationaal niveau de volgende actoren onder de loep genomen: het CFI, de banksector, het CDGEFID en het COIV. 4.2. INTERNATIONALE ACTOREN Het witwassen van geld is een internationaal fenomeen dat internationaal moet worden aangepakt. Wanneer een bepaald land individueel beslist om zijn regulering aan te scherpen, zullen witwassers hun activiteiten snel verplaatsen naar landen waar de controle en wetgeving van een mindere kwaliteit zijn. Ook een land dat gekenmerkt wordt door weinig criminaliteit moet dus actie ondernemen om de immigratie van het fenomeen witwassen te voorkomen (http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2002/09/aninat.htm). Dit alles maakt duidelijk dat internationale samenwerking noodzakelijk is bij het bestrijden van witwassen (Vanempten en
18
Verduyn, 1995). Sinds eind jaren 80 werd de strijd tegen het witwassen dan ook enorm opgevoerd. De internationale reactie kwam op gang onder een aantal verschillende vormen, waaronder multilaterale verdragen, regionale akkoorden en internationale organisaties (Schroeder, 2001). In wat nu volgt, wordt een blik geworpen op de belangrijkste internationale en regionale organisaties inzake het bestrijden van witwassen. 4.2.1. FAG-FATF De Financiële Actiegroep (FAG) ter bestrijding van het witwassen van geld werd in juli 1989 te Parijs opgericht tijdens een bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders van de 7 meest geïndustrialiseerde landen ter wereld (G7) (van der Krans, 2005). De FAG staat onder toezicht van de OESO en haar opdracht bestaat erin internationale normen inzake witwasbestrijding te formuleren en erop toe te zien dat landen doeltreffende maatregelen nemen. Sinds de aanslagen van 11 september ziet de FAG ook toe op de uitvoering van
een
actieplan
inzake
de
strijd
tegen
de
financiering
van
terrorisme
(http://www.ctif-
cfi.be/menu.php?lang=nl&page=intorg_fatf). De FAG heeft 40 aanbevelingen uitgewerkt ter ondersteuning van de strijd tegen het witwassen. Deze aanbevelingen vormen het eerste internationale instrument dat zowel betrekking heeft op de financieelrechtelijke als strafrechtelijke bestrijding van witwassen. Ze worden regelmatig herzien in functie van de evolutie van de witwastechnieken- en tendensen, de laatste maal in 2003. In 2001 kwamen daar nog eens 9 bijzondere aanbevelingen bij m.b.t. de bestrijding van terrorisme. Hoewel al deze aanbevelingen niet in een verdragsvorm worden gegoten en dus niet bindend zijn, oefenen ze als geen ander internationaal instrument invloed uit op de bestrijding van witwassen. Zo werden vele nationale regelgevingen opgesteld op basis van deze aanbevelingen (Johnson en Lim, 2002). Daarnaast worden ook werkbezoeken gebracht aan de landen, waarbij wordt overgegaan tot een wederzijdse evaluatie. Ook volgt de FAG de ontwikkeling van nieuwe technieken inzake witwassen op. Zo wordt onderzoek gevoerd naar nieuwe domeinen die gevoelig worden voor infiltratie van crimineel geld en worden hierop dan nieuwe tegenmaatregelen geformuleerd. Een laatste belangrijke taak waarvoor de FAG instaat, is het overtuigen van landen die geen lid zijn, om toch de 40 aanbevelingen tegen het witwassen op te nemen in de nationale wetgeving (Belg wordt in 1997 voorzitter van OESO-werkgroep tegen witwassen, 1996). 4.2.2. EGMONT GROUP De Egmont Groep is een informeel internationaal forum dat opgericht werd in 1995 door een aantal Financial Intelligence Units (FIU’s), waaronder het CFI. Het hoofddoel van de Egmont Groep is het uitbouwen van een wereldwijd samenwerkingsnet, gericht op het uitwisselen van ervaringen en operationele informatie inzake de bestrijding van witwassen en de financiering van terrorisme. In 2007 waren reeds 106 FIU’s aangesloten (http://www.ctif-cfi.be/menu.php?lang=nl&page=intorg_egmont). De belangrijkste verwezenlijkingen tot nu toe zijn het opstellen van een definitie voor een FIU, een intentieverklaring en principes voor het uitwisselen van informatie tussen de FIU’s (http://www.egmontgroup.org/info_paper_final_oct_2004.pdf).
19
4.2.3. EU De Europese Unie heeft sinds het begin van de jaren 90 een sleutelrol gespeeld in het invoeren van preventieve maatregelen in de strijd tegen het witwassen van geld. Zoals hierboven reeds vermeld, is de wet van 11 januari 1993 het resultaat van de in 1991 aangenomen Europese richtlijn 91/308/EG tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld. Met deze richtlijn worden de lidstaten van de EU er op gewezen dat enkel een strafrechtelijke aanpak van het fenomeen niet volstaat (Doorenbos, 1992). Hierbij werd ook een Contactcomité opgericht die moet waken over de geharmoniseerde uitvoering van de richtlijn. Voor België nemen vertegenwoordigers van het CFI en het CBFA actief deel aan dit Contactcomité. Dit comité houdt zich vooral bezig met de problematiek van de identificatie van de cliënt van op een afstand en de uitbreiding van het stelsel tot niet-financiële beroepen (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). De werkzaamheden van dit comité hebben geleid tot een actualisering van de oorspronkelijke richtlijn in 2001 en 2005 door respectievelijk de Europese richtlijnen 2001/97 en 2005/60/EG. Deze laatste richtlijn voorziet o.a. in de vervanging van het Contactcomité door het “Comité voor de voorkoming van witwassen en de financiering van terrorisme” dat ongeveer dezelfde taken meekrijgt. Deze richtlijnen zijn van zeer groot belang in de strijd tegen het witwassen omdat deze bindend zijn en moeten worden geïntegreerd in de nationale wetgevingen van de landen van de EU. Daarnaast zijn er ook nog andere initiatieven genomen zoals het oprichten van een Multidisciplinaire Groep Georganiseerde Criminaliteit, van Europol, … maar hier wordt niet dieper op ingegaan (http://www.ctif-cfi.be/menu.php?lang=nl&page=intorg_eur_union). 4.2.4. RAAD VAN EUROPA De Raad van Europa werd opgericht in 1949 en is de oudste politieke organisatie van het continent. Deze organisatie was er als een van de eerste bij om initiatieven te ondernemen om het witwassen van geld tegen te gaan. De eerste poging van deze organisatie dateert al van het begin van de jaren 80 met de publicatie van enkele aanbevelingen inzake het nemen van maatregelen tegen het transfereren en bewaren van geld met een criminele oorsprong (Valsamis, 2003). Een belangrijke stap werd genomen op 8 november 1990 met het aannemen van het Verdrag van Straatsburg inzake witwassen, de oorsprong, de bevriezing, de inbeslagneming en de verbeurdverklaring van opbrengsten van misdrijven. Vervolgens werd in 1997 het evaluatieprogramma inzake anti-witwasmaatregelen opgestart (Moneyval). Deze organisatie moet erop toezien dat zijn leden efficiënte systemen implementeren om het witwassen van geld en de financiering van terrorisme tegen te gaan en dat ze de relevante internationale standaarden m.b.t. deze materie naleven (http://www.coe.int/t/ dghl/monitoring/moneyval/Default_en.asp). De Raad van Europa levert daarnaast ook technische bijstand aan de lidstaten opdat ze beter zouden inspelen op witwasrisico’s (http://www.ctifcfi.be/menu.php?lang =nl&page =intorg_coun_eur).
20
4.2.5. VN De VN werden opgericht in 1945 met als doel het bevorderen van de internationale samenwerking op politiek, economisch, cultureel en wetenschappelijk terrein, het versterken van de internationale rechtsorde en het handhaven
van
internationale
vrede
en
veiligheid
(http://www.vn-internationaal.nl/wereldvandevn/
watisdevn.htm). De VN speelt een actieve rol in de strijd tegen het witwassen van geld met als doel het harmoniseren van de regelgeving en politieke maatregelen en het versterken van de internationale samenwerking. De VN maakt hierbij gebruik van resoluties, wetgevende instrumenten, globale actieprogramma’s en beleidsrichtlijnen (Shehu, 2005). Het Verdrag van Wenen van 20 december 1988 inzake de handel in verdovende middelen en psychotrope stoffen werd de eerste bijdrage van de VN en ook het allereerste internationale instrument in de strijd tegen het witwassen van geld. Dit instrument wordt gezien als een mijlpaal in de internationale bestrijding van witwassen. Daarna werden nog een hele reeks initiatieven genomen zoals het oprichten van het Wereldprogramma voor witwasbestrijding (GPML) in 1997, het Verdrag inzake transnationale georganiseerde criminaliteit in 2000, enz.… (http://www.ctif-cfi.be/menu.php? lang=nl&page=intorg_uni_nat). 4.2.6. IMF/WERELDBANK Het Internationaal Monetair Fonds is een internationale organisatie bestaande uit 185 landen. Ze werd opgericht na WOII met als doel het promoten van een internationale monetaire samenwerking, het creëren van stabiliteit, het bewaken van economische groei en hoge graden van tewerkstelling, en het bieden van tijdelijke financiële hulp aan landen om tekorten op de betalingsbalans te corrigeren (http://www.imf.org/ external/about.htm). De Wereldbank werd net als het IMF na WOII opgericht. Het is een internationale organisatie die financiële en technische ondersteuning biedt aan ontwikkelingslanden. Zo worden leningen met lage intresten, beurzen voor onderwijs, … aangeboden (http://go.worldbank.org/3QT2P1GNH0). Beiden zijn echter ook betrokken bij de strijd tegen het witwassen van geld en hun initiatieven zijn op elkaar afgestemd. Zo werd een coördinatiemechanisme opgericht voor het leveren van technische assistentie om zo het economisch, financieel en juridisch systeem in de strijd tegen het witwassen en de financiering van terrorisme van verschillende landen te verbeteren (Shehu, 2005). Sinds 2001 werkt het IMF ook nauwer samen met de Financiële Actiegroep (Pansaerts, 2001). Tenslotte werd in 2002 een evaluatiemethodologie opgesteld om alle landen ter wereld te toetsen aan de internationale standaarden inzake anti-witwasmaatregelen (http://www.ctif-cfi.be/menu.php?lang=nl&page=intorg_imf_wb).
21
4.3. NATIONALE ACTOREN 4.3.1. CFI De laatste 15 jaar werden er over de hele wereld gespecialiseerde diensten (Financial Intelligent Units of FIU’s) opgericht in de strijd tegen het witwassen van geld en andere financiële misdrijven (http://www.egmontgroup.org/info_paper_final_oct_2004.pdf). Vandaag de dag zijn ze een onmisbare schakel (Witwascel speelt steeds centralere rol in bestrijding van criminaliteit, 1997). In wat nu volgt wordt de Belgische FIU uiteengezet, nl. het CFI.
4.3.1.1. Politionele of administratieve model? Bij het oprichten van het CFI moest de keuze worden gemaakt tussen een politionele of administratieve dienst (Bestrijding witwassen geld ligt wettelijk erg moeilijk, 1992). Beiden hebben hun voor- en nadelen. Met het politionele model kan men steunen op een reeds gestructureerde organisatie die beschikt over heel wat knowhow inzake witwassen en over de nodige internationale contacten. Een nadeel verbonden aan dit model is dat het aanleiding kan geven tot wantrouwen van de financiële en andere sectoren waardoor het moeilijk wordt om efficiënt te werken. Een bank zal bijvoorbeeld zomaar zijn beste cliënt niet aan een gerechtelijk onderzoek laten onderwerpen wanneer de kans groot is dat het om een loos alarm gaat (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). In het administratieve model wordt hieraan tegemoet gekomen. De administratieve dienst fungeert dan als tussenschakel (filter) tussen de financiële instellingen en de opsporingsdiensten en kan zelf nagaan welke meldingen gegrond zijn en welke niet. Dit model maakt het ook mogelijk om een vertrouwensrelatie en een specifiekere expertise op te bouwen. Het belangrijkste nadeel van dit model is dat het aanpakken van een dossier heel wat trager verloopt (Stessens, 1997). In België heeft men voor dit laatste model gekozen. Met de wet van 11 januari 1993 werd een administratieve autoriteit met rechtspersoonlijkheid ingesteld, belast met het verwerken en verstrekken van informatie met het oog op de bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme (art. 11, 1°lid). De cel werd op 1 december 1993 volledig operationeel (Antiwitwascel begint er eindelijk mee, 1993).
4.3.1.2. Samenstelling Het CFI is samengesteld uit financiële deskundigen aangewezen door de Koning. Deze financiële deskundigen zijn echter geen vertegenwoordigers van de sector waaruit zij afkomstig zijn, maar zijn onafhankelijk. Om dit te garanderen legt de wet hen ook enkele strenge voorwaarden op waaraan zij moeten voldoen (art. 11, 5°lid). De cel staat onder de leiding van een magistraat of een plaatsvervanger die van het parket wordt gedetacheerd (art. 11, 3°lid). Deze keuze voor de leiding werd gemaakt om twee redenen: controle op het verloop van het onderzoek met het oog op later politie- en gerechtelijk werk (moet in overeenstemming met de wet blijven) en de nood aan een goede samenwerking met de gerechtelijke overheden (Stessens, 2006).
22
De samenstelling van het CFI wordt verder geregeld in het reeds meermaals gewijzigde koninklijk besluit van 11 juni 1993. Met betrekking tot de structuur van de cel moet een onderscheid worden gemaakt tussen de leden van de cel die beslissingsmacht hebben (de financieel deskundigen en de parketmagistraat) en het secretariaat dat belast is met de technische bijstand (secretaressen, documentalisten, juridisch adviseurs, criminologen, …) (Spreutels en De Mûelenaere, 2003).
4.3.1.3. Opdrachten De cel is belast met het ontvangen en analyseren van informatie die haar is meegedeeld. Ze heeft drie soorten van ‘informanten’: de meldingsplichtige instellingen en personen van artikel 2, 2bis en 2ter, de toezichthoudende overheden en de buitenlandse overheden die in hun land verantwoordelijk zijn voor de bestrijding van het witwassen van geld. Indien nodig kan de informatie dan worden doorgemeld aan de gerechtelijke overheden. De bevoegdheden die de cel heeft m.b.t. het behandelen van de informatie, worden verduidelijkt in de artikelen 12 tot 16 (Stessens, 2006). Bij het opstellen van de wet heeft men een keuze moeten maken uit twee mogelijkheden. Ten eerste kan worden bepaald dat ongewone verrichtingen moeten worden gemeld op basis van een witwastypologie (objectieve criteria). Een tweede mogelijkheid is om de meldingsplichtige organisaties te vragen verrichtingen te melden waarvan dat zij vermoeden dat ze te maken hebben met witwassen. Beide systemen hebben hun voor- en nadelen. In het eerste systeem moet de melder alles doorgeven wat aan de criteria voldoet, waardoor men de melder niets kan verwijten. Nadeel is dat het meldpunt zeer veel informatie zal moeten verwerken. Bij het tweede systeem zullen minder meldingen doorkomen en kan het meldpunt meer aandacht besteden aan een melding. Nadeel is wel dat de melder een witwassituatie over het hoofd kan zien. Daarom is een opleiding van het personeel bij dit systeem nodig (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). In België heeft men gekozen voor het tweede systeem. In wat nu volgt wordt uiteengezet hoe wordt omgegaan met een melding. De cel kan als centrale instantie voor de preventieve maatregelen ter bestrijding van het witwassen van geld slechts optreden en zaken behandelen die haar ter kennis werden gebracht door een instelling, een persoon of een overheid die daartoe gemachtigd is (Spreutels en De Mûelenaere, 2003). Hoe de melding verloopt, is voor een deel afhankelijk van de categorie waartoe de melder behoort. Algemeen kan men stellen dat wanneer de door de wet bepaalde instellingen of personen weten of vermoeden dat een uit te voeren verrichting verband houdt met het witwassen van geld of de financiering van terrorisme, zij, vooraleer de verrichting uit te voeren, dit ter kennis moeten brengen van het CFI (art. 12 tot art. 14quinquis). Het vermoeden verwijst hier naar een subjectieve beoordeling, maar de ondernemingen en personen kunnen ook zelf objectieve criteria invoeren waaraan de verrichtingen worden getoetst (dit wordt o.a. gedaan door het CBFA) (Stessens, 2006).
23
Nadat de cel een melding heeft ontvangen van een verdachte verrichting gaat ze over tot het onderzoeken ervan (Bestrijding van witwasgeld neemt een vliegende start, 1993). Ze mag hierbij inlichtingen vragen aan alle instellingen en personen die vermeld staan in artikel 15 (de meldingsplichtigen, politiediensten, gerechtelijke overheden, …). De samenwerking met de politie verloopt vooral via de CDGEFID, die op haar beurt kan samenwerken met andere politiediensten. Alle inlichtingen moeten verplicht worden meegedeeld aan de cel binnen een door haar bepaalde termijn. Indien dit niet gebeurt, kunnen dwangmaatregelen worden getroffen. Het beroepsgeheim van degenen waaraan inlichtingen kunnen worden gevraagd is hier niet geldig (Stessens, 1997). Zodra uit het onderzoek blijkt dat er een ernstige aanwijzing van witwassen van geld of van financiering van terrorisme bestaat, wordt deze informatie aan de procureur des Konings of aan de federale procureur meegedeeld (art. 16). De cel vervult dus een zeer belangrijke filterfunctie doordat enkel de ernstige vermoedens (in de zin van artikel 3) worden doorgestuurd (Stessens, 2006). In bijlage 1 vindt u een basisconcept van een Financial Intelligent Unit (FIU) zoals het CFI.
4.3.1.4. Beroepsgeheim Om een goede werking van het CFI te garanderen is het noodzakelijk dat deze instantie aan een beroepsgeheim wordt onderworpen. De doeltreffendheid van het preventieve anti-witwasstelsel is namelijk grotendeels afhankelijk van de vertrouwensrelatie tussen de financiële sector of de andere betrokkenen en het CFI. Daarnaast is er nog een tweede belangrijk argument voor het invoeren van het beroepsgeheim, nl. het recht op privé-leven. Met het vrijgeven van de informatie wordt het recht op privacy van bv. een cliënt van een financiële instelling mogelijks geschonden (Stessens, 1997). Om deze redenen bepaalt artikel 17 van de wet van 11 januari 1993 dat de leden van de cel en de leden van haar personeel (de leden van de politiediensten, de andere ambtenaren die bij haar gedetacheerd zijn en de externe deskundigen waarop zij een beroep doet) de informatie, waarvan zij tijdens de uitoefening van hun beroep kennis hebben gekregen, voor zichzelf moeten houden. Deze geheimhouding vervalt enkel wanneer zij opgeroepen worden om in rechte te getuigen. Er mag dus ook geen informatie worden meegedeeld aan het parket, tenzij er een ernstige aanwijzing van witwassen van geld bestaat. Dit beroepsgeheim zorgt ervoor dat de informatiestroom maar in één richting plaatsvindt, nl. van de betrokken ondernemingen en personen, van de politiediensten en van de overheidsdiensten naar de cel, en niet omgekeerd (Spreutels en De Mûelenaere, 2003).
4.3.1.5. Statistieken Het CFI publiceert jaarlijks een activiteitenverslag en dit bevat heel wat interessante statistieken m.b.t. de strijd van de cel tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme. Hier wordt even dieper ingegaan op enkele statistieken aanwezig in het activiteitenverslag 2006 (http://www.ctif-cfi.be/doc/nl/ann_rep/ 2006_nl.pdf). Er moet wel rekening gehouden worden met het feit dat deze statistieken in de eerste plaats een weergave zijn van de werking van het CFI. Deze statistieken geven dus enkel weer wat bekend is door het CFI en kunnen dus verschillen van de realiteit.
24
Tabel 1: Evolutie meldingen laatste vijf jaar
In deze tabel is te zien dat ondanks een daling van het aantal meldingen, het aantal dossiers is toegenomen. Ook het aantal dossiers dat werd doorgemeld aan het parket is de laatste jaren toegenomen. Dit kan wijzen op een betere werking van de cel of een toename van de witwasactiviteiten. Wat hier wel opvalt, is dat de aangegeven bedragen in 2006 heel wat minder zijn dan in 2002 ondanks een toename van het aantal dossiers.
Figuur 1: Spreiding van het aantal meldingen per sector
Wisselkantoren en kredietinstellingen nemen het gros van de meldingen voor hun rekening. Dit is niet onverwacht aangezien aan deze sectoren ook het meeste aandacht werd gespendeerd de laatste twee decennia.
Figuur 2: Aantal doorgemelde dossiers aan het parket per meldende instelling
Bovenstaande vaststelling geldt ook wanneer wordt gekeken naar het aantal doorgemelde dossiers aan het parket per meldende instelling. Vandaag de dag wordt steeds meer aandacht besteed aan de niet-financiële
25
ondernemingen en beroepen en hun rol in het witwasproces. De inspanningen hieromtrent zijn echter nog niet terug te vinden in de statistieken.
Figuur 3: Indeling van de dossiers volgens de aard van de belangrijkste verrichtingen
De belangrijkste verrichtingen waarrond de dossiers worden opgesteld zijn het storten op rekeningen, het verzenden van geld, internationale betalingen en geldopname van een rekening. In 2004 en de jaren hiervoor was de manuele wissel nog een zeer belangrijke verrichting. Het belang hiervan is echter sterk afgenomen door o.a. de invoering van de euro en een betere anti-witwaspreventie van de wisselkantoren (http://www.ctifcfi.be/doc/nl/ann_rep/2004.pdf). De verschillen tussen de diverse verrichtingen zijn echter ook voor een deel te danken aan hun detecteerbaarheid.
Figuur 4: Verdeling van de doorgemelde dossiers volgens witwasstadium
Dit taartdiagram wordt gekenmerkt door een enorme evolutie over de jaren heen. In 1997-98 had 85% van de dossiers betrekking op de inbrengfase. Vijf jaar later was dit percentage gezakt naar 45%. Het aantal dossiers m.b.t. tot de inbrengfase bleef gelijk maar het percentage dossiers m.b.t. tot de circulatiefase was enorm gestegen van 12% naar 50%. Ook het percentage dossiers m.b.t. de investeringsfase was lichtjes toegenomen. In de periode 2002-2006 is het percentage dossiers m.b.t. tot de circulatiefase ongeveer gelijk gebleven maar is het percentage dossiers m.b.t. de inbrengfase enorm afgenomen waardoor het percentage dossiers m.b.t. de circulatiefase nog toegenomen is tot 63% (http://www.ctif-cfi.be/doc/nl/ann_rep/2001-2002.pdf). Tien jaar geleden werden dus het meest verdachte transacties opgemerkt in de inbrengfase, vandaag lijkt de circulatiefase het meest risicovol voor witwassers. In de laatste fase, het investeren van het zwarte geld in de legale economie, is de kans op detectie redelijk klein. Eens de inbreng- en circulatiefase achter de rug zijn is het bijgevolg zeer waarschijnlijk dat de witwasser zal slagen in zijn opzet.
26
Figuur 5: Verdeling van de doorgemelde dossiers volgens de belangrijkste onderliggende criminaliteit
Uit dit taartdiagram blijkt dat drugshandel het meest voorkomend onderliggend misdrijf is bij dossiers die worden doorgestuurd naar het parket m.b.t. het witwassen van geld. Ook oplichting en de illegale handel in goederen zijn sterk vertegenwoordigd. De vraag is nu of dit in de realiteit ook het geval is of dat deze misdrijven gemakkelijker te traceren zijn.
Tabel 2: Evolutie over de 5 laatste jaren
Bij het bekijken van deze tabel is een duidelijke evolutie merkbaar in de onderliggende misdrijven. Er wordt een enorme daling vastgesteld van de drughandel, illegale handel in goederen en georganiseerde misdaad. Een tegengestelde evolutie wordt vastgesteld m.b.t. oplichting, misdrijven i.v.m. faillissement, misbruik van vennootschapsgoederen en terrorisme en de financiering van terrorisme. Dit is echter voor een deel het gevolg van een wijziging in de prioriteiten. Zo krijgt bijvoorbeeld het terrorisme sinds 11 september 2001 enorm veel aandacht.
27
4.3.2. BANKSECTOR
4.3.2.1. CBFA De Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA) is in 2004 ontstaan uit de fusie tussen de in 1935 opgerichte Comissie voor het Bank- en Financiewezen en de in 1975 opgerichte Controledienst voor de Verzekeringen. Zij is een zelfstandige openbare instelling met rechtspersoonlijkheid en is belast met het toezicht op de meeste financiële instellingen en de financiële diensten die aan het publiek worden aangeboden. Zij ziet er dus ook op toe dat de financiële instellingen, tussenpersonen en wisselkantoren hun verplichtingen inzake witwasbestrijding naleven (http://www.cbfa.be/nl/aboutcbfa/pres/pdf/presentation.pdf). Dit wordt bepaald door de wet van 11 januari 1993 die de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld tot doel heeft. De wet wil met de medewerking van de financiële instellingen verhinderen dat deze gebruikt worden om geld wit te wassen en legt daarom een aantal verplichtingen op m.b.t. de identificatie van hun cliënten, de bewaring van archieven, de opleiding van hun personeelsleden, de aanstelling van een compliance officer (zie verder) en het aangaan van een samenwerkingsverband met het CFI. Hierbij staan de artikelen 4 tot 19 centraal en het is dan ook voor het toezicht op deze artikelen dat het CBFA bevoegd is (Spreutels, 2003). Artikel 21 verplicht het CBFA om het CFI op de hoogte te brengen wanneer het feiten vaststelt die mogelijk kunnen worden aangewend als bewijsmateriaal voor het witwassen van geld of de financiering van terrorisme. De meldingsplicht geldt enkel voor bewijzen van witwassen van geld of van financiering van terrorisme, niet voor vermoedens, zoals voor de financiële instellingen. Een goede samenwerking met het CFI is essentieel voor een goede bestrijding van witwaspraktijken (Stessens, 2006). In het kader van de bestrijding van het witwassen heeft het CBFA een aantal belangrijke maatregelen genomen zoals het creëren van een gepast kader voor controle, het sensibiliseren van de financiële sector, invoering van op witwaspreventie gerichte controles, het opleggen van sancties, het opzetten en onderhouden van internationale contacten en het creëren van een samenwerkingsverband met het CFI (Spreutels, 2003). Er wordt nu dieper ingegaan op het invoeren van op witwaspreventie gerichte controles en het opleggen van sancties.
Op witwaspreventie gerichte controles Het CBFA stelt ieder jaar een actieplan op waarin de prioriteiten van de jaarlijkse controles worden vastgelegd en waarin wordt bepaald welke acties daarbij zullen worden ondernomen. De witwasproblematiek is sinds de aanslagen van 11 september 2001 een topprioriteit geworden. Sindsdien gaat de bijzondere aandacht ook naar de financiering van het terrorisme en naar de cliëntenbestanden (Spreutels, 2003). Wanneer het CBFA inspecties ter plaatse uitvoert, staat de witwasproblematiek centraal. Er wordt telkens via een specifieke methodologie systematisch aandacht besteed aan de activiteitsdomeinen die een reëel gevaar
28
lopen om voor witwaspraktijken te worden gebruikt. Het is echter niet mogelijk om jaarlijks iedereen te controleren, waardoor het belangrijk is om goed samen te werken met de erkende revisoren bij de financiële instellingen. Het CBFA heeft hiervoor richtlijnen gegeven aan de erkende revisoren die bij haar moeten verslag uitbrengen over de naleving van de wetgeving van 11 januari 1993. Enkel wisselkantoren, die een hoger risico lopen om te worden gebruikt voor witwaspraktijken, worden jaarlijks geïnspecteerd (Spreutels, 2003). Zoals reeds aangegeven moet het CBFA, bij het vaststellen van feiten die als bewijs kunnen dienen voor het witwassen van geld, het CFI op de hoogte brengen (wanneer dit nog niet is gebeurd door de financiële instelling zelf) (art. 21). Dit komt slecht zelden voor omdat het CBFA de financiële instelling aanspoort om vermoedens zelf te rapporteren aan het CFI (Spreutels, 2003).
Het opleggen van sancties Artikel 22 bepaald dat wanneer het CBFA vaststelt dat de artikelen 4 tot en met 19 niet worden nageleefd door een instelling of persoon, zij deze kunnen sanctioneren. Er zijn twee maatregelen mogelijk bij het niet naleven van de wettelijke verplichtingen. Ten eerste kan het CBFA de beslissingen en maatregelen die zij neemt, openbaar maken. Ten tweede kan een administratieve geldboete worden opgelegd van een bedrag tussen de 250 en 1 250 000 euro. De wetgeving vereist dat de betrokken personen of instellingen in hun verweer worden gehoord of minstens behoorlijk worden opgeroepen. Deze administratieve sancties dienen niet om het witwassen zelf te bestraffen maar wel het niet naleven van de administratieve verplichtingen opgelegd door de wet van 11 januari 1993. Het CFI moet op de hoogte worden gebracht van de definitieve sancties die zijn getroffen (Stessens, 2006).
4.3.2.2. Compliance officer De functie van compliance officer heeft het laatste decennia steeds meer aan belang gewonnen, vooral in de banksector maar ook in andere financiële instellingen. Dit merk je o.a. aan de uitgaven die banken gemiddeld meer spenderen aan IT-systemen en opleiding (Tanghe, 2004). Dit is het gevolg van de steeds strenger wordende regelgeving. Zo zorgde een circulaire van de voormalige Commissie voor het Bank- en Financiewezen (CBF) eind 2001 voor een gevoelige versterking van de compliance-functie binnen het bankwezen. Deze circulaire bracht alles wat reeds bestond op het vlak van compliance samen en verplichtte de banken om een compliancefunctie in te voeren (Van Hamme, 2004a). Volgens deze circulaire gaat het om een onafhankelijke functie binnen de organisatie, gericht op het onderzoek naar en het bevorderen van de naleving door de instelling van de regels die verband houden met de integriteit van het bankieren, en dus ook de regels op het gebied van witwassen (http://www.cdv-oca.be/nl/ki/circ/pdf/d1_2001_13_annex.pdf). In 2005 werd vervolgens een nieuwe circulaire uitgegeven door het CBFA om de concrete toepassing van de “witwaswet” van 11/01/1993 te verduidelijken. Dit document geldt als de “Bijbel” van de banken in deze materie en is dus van zeer groot belang (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Hierin wordt duidelijk
29
aangegeven waaraan de banksector allemaal moet voldoen, bijvoorbeeld op het vlak van cliëntenidentificatie (http://www.cdv-oca.be/nl/ki/circ/pdf/ppb_2004_8_d_250.pdf). Naast de circulaires van het CBFA moeten ze ook conform de wet van ‘93, de Europese verordeningen, enz.… handelen. Banken hebben hierdoor weinig bewegingsruimte om zelf hun beleid uit te werken inzake compliance (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Omdat het om een relatief nieuwe functie gaat in een complexe materie, zitten veel compliance officers met heel wat vragen. Hierdoor ontstaat een behoefte om ervaringen uit te wisselen (Van Hamme, 2004b). Om deze reden richtten Assuralia en Febelfin in 2005 het ‘Forum Compliance.be’ op, een initiatief van en voor de compliance officers in alle Belgische financiële instellingen (Febelfin, 2006). De banken en het CBFA zien de compliance officer vooral als iemand die de bankreputatie moet helpen beschermen (i.p.v. de maatschappij). De compliance officer moet ervoor zorgen dat de bank de vloed van regelgevingen naleeft zodat belangrijke schade aan het imago van de bank kan worden voorkomen. Het wordt aanzien als een vorm van risicobeheer. Het niet naleven van de regelgeving kan banken heel wat geld, klanten en negatieve publiciteit kosten (Van Hamme, 2004). Het commerciële belang overheerst maar dit is niet noodzakelijk een nadeel. Wat de reden ook is, het is vooral van belang dat de banken gemotiveerd zijn om mee te werken in de strijd tegen het witwassen van geld. Er zijn ook een aantal moeilijkheden waarmee de compliance officer wordt geconfronteerd. Ten eerste neemt de regelgeving steeds toe waardoor ze verplicht zijn om procedures te veranderen, personeel opnieuw op te leiden, … Dit is echter onvermijdelijk want ook witwassers passen voortdurend hun technieken aan. Een tweede moeilijkheid betreft de creatie van een ‘level playing field’ in de sector waarbij degene die het strengst optreedt, klanten verliest. Dit kan ervoor zorgen dat sommige instellingen niet aan de verleiding kunnen weerstaan om de regels wat soepeler toe te passen (Van Hamme, 2004). Vervolgens kan men zich vragen stellen bij de onafhankelijkheid van de compliance officers. Maar dit schijnt niet echt een probleem te zijn omdat ze worden afgezonderd van de commerciële functies (wettelijk verplicht). Onafhankelijkheid is nodig om een goede werking te kunnen garanderen maar het zorgt er aan de andere kant wel voor dat men verder van het terrein staat. Daarom tracht men de afstand wat te verkleinen door: contact met commerciëlen, een netwerk van correspondenten, intranet en opleidingen (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Een laatste moeilijkheid is de resultante van de opkomst van het internetbanking. De functie van compliance officer is voor een deel gebaseerd op het ‘know your customer’-principe, waarbij je een klant goed moet kennen om een gepaste dienstverlening te bieden (Van Hamme, 2002). Dit principe wordt echter niet meer gerespecteerd wanneer iemand via internet klant kan worden van een bank. Het face to face contact is hier afwezig. Er wordt echter nog naar een oplossing gezocht om dit probleem op te vangen (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Om aan te tonen wat de functie van de compliance officer betreffende de preventie en detectie van het witwassen van geld juist inhoudt in de praktijk, wordt de situatie bij Dexia Bank even kort geschetst. Bij Dexia
30
beschikt men op het hoofdkantoor in Brussel over medewerkers die op het veld werden opgeleid. Zij hebben dus zeer veel ervaring opgelopen bij de verschillende diensten. Dit is noodzakelijk om de normale van de verdachte transacties te kunnen onderscheiden. Wanneer zich een nieuwe cliënt aanmeldt, worden, in het kader van een eerste analyse, verschillende vragen gesteld om een risicoprofiel op te stellen. Dit gebeurt door het maken van een score op basis van land, activiteit, enz.… Een tweede analyse wordt uitgevoerd wanneer zich een atypische transactie voordoet. Er wordt dus altijd eerst een interne analyse uitgevoerd voor er een melding wordt gemaakt bij het CFI. De samenwerking met het CFI verloopt in één richting. Banken worden niet op de hoogte gebracht van wat het CFI verder doet met de meldingen. Dit brengt als nadeel met zich mee dat de compliance officer niet weet of hij goed bezig is. Wanneer het CFI of het Parket vervolgens informatie vraagt over de cliënt, moet al het gevraagde worden vrijgegeven. Het bankgeheim is hier niet van toepassing (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). 4.3.3. CDGEFID De Centrale Dienst voor de Bestrijding van de Georganiseerde Economische en Financiële Delinquentie (CDGEFID) maakt sinds de politiehervorming in 2001 deel uit van de Directie van de Bestrijding van Economische en Financiële Criminaliteit (DJF), die op haar beurt deel uitmaakt van de Federale Gerechtelijke Politie (FGP). Ze oefent gespecialiseerde opdrachten uit inzake supralokale, complexe en georganiseerde economische en financiële delinquentie met een maatschappijontwrichtend karakter. Het gaat hoofdzakelijk om opdrachten m.b.t. witwassen, georganiseerde fiscale fraude, BTW-fraude en het vermogensonderzoek. Voor de uitvoering van deze operationele opdrachten beschikt CDGEFID over vier operationele afdelingen: BTW, Georganiseerde Fiscale Fraude (gFFO), Patrimonium (PAT) en Witwassen (WIT). Elke afdeling is multidisciplinair samengesteld uit gespecialiseerde onderzoekers en niet-gerechtelijk personeel. Ze worden geleid door een afdelingshoofd en opereert grotendeels autonoom, maar met aandacht voor een geïntegreerde werking (vijfde activiteitenverslag Ecofin, 2006). In bijlage 2 vindt u een organigram van het CDGEFID. Het is duidelijk dat de laatste jaren steeds meer het accent wordt gelegd op financieel-economische criminaliteit. Dit blijkt o.a. uit het nationaal veiligheidsplan van 2004-2007 waarin deze vorm van criminaliteit deel uit maakt van de 11 prioriteiten. Hieronder valt ook het witwassen van geld. In het plan wordt vermeld dat (http://www.just.fgov.be/nl_htm/parket/nationaal_veiligheidsplan.pdf): “inzake witwassen, complementair aan de klassieke aanpak van de profijtgerichte criminaliteit, de aandacht zal uitgaan naar: •
de toegepaste witwasprocédés en de illegaal verworven vermogensvoordelen;
•
de mobiliteit van de illegaal verworven vermogensvoordelen, en waar mogelijk die van de actoren;
•
het voordeel van de toegenomen snelheid waarmee criminele organisaties transacties (cash/ giraal) doorvoeren.”
31
De grotere aandacht weerspiegelt zich ook in de activiteit van het CDGEFID. In 2006 werden t.o.v. 2005 heel wat meer dossiers behandeld inzake financieel-economische criminaliteit. Ook heeft 26% van de dossiers betrekking op het witwassen van geld. Dit wordt duidelijk weergegeven in onderstaande grafiek (vijfde activiteitenverslag Ecofin, 2006).
Tabel 3: Lopende dossiers per afdeling CDGEFID 2006
Hoewel men steeds meer aandacht besteed aan financieel-economische criminaliteit, kampt men nog steeds met een tekort aan de juiste middelen (specialisten, pc’s, gsm’s, …) om deze vorm van criminaliteit efficiënter tegen te gaan. Men heeft bij het CDGEFID minder nood aan gevechtsuitrusting, wapens, enz.… (Gesprek met de heer Debacker, 15/02/2008, Brussel). Daarnaast werkt het CDGEFID nauw samen met de lokale politie, het parket, het COIV, het CFI en anderen. Het is belangrijk dat de verschillende partners op dezelfde lijn zitten om de financieel-economische criminaliteit efficiënt te bestrijden (Van Puyvelde, 2004). Door de samenwerking van het CFI wordt voorkomen dat criminelen door de mazen van het net glippen. Zo omzeilen steeds meer witwassers het preventieve anti-witwasstelsel. Dit brengt met zich mee dat steeds meer dossiers m.b.t. witwassen worden opgestart door eigen detectie vanuit de politie (in 2006 ongeveer 60% van de dossiers), dan door meldingen via het CFI (Optimit, 2006).
4.3.3.1. De Cel Witwassen De cel Witwassen heeft de laatste jaren haar werkwijze bij de bestrijding van witwassen aangepast. I.p.v. een vermogensonderzoek te voeren na het onderzoeken van een basismisdrijf, wordt vandaag de dag steeds meer rechtstreeks gewerkt naar het misdrijf witwassen en de daarmee gepaard gaande illegale vermogens. Deze werkwijze vindt plaats onder de naam “buitgericht rechercheren”. Dat brengt met zich mee dat een dossier vlugger voor de rechter kan worden gebracht en dat deze ambtshalve verplicht is om bij een veroordeling de in beslag genomen goederen verbeurd te verklaren (Van Puyvelde, 2004). Op dit moment lopen drie projecten m.b.t. de bestrijding van het witwassen van geld. Een eerste is het project REDSOP (Resultaat door snel optreden). Het doel van dit project is om zo snel mogelijk te reageren op dringende doormeldingen van het CFI aan de parketten. Men richt zich hierbij op de ontneming van de illegale vermogensvoordelen, hoofdzakelijk door een dringende inbeslagneming van geldwaarden. Daarnaast worden de kapitaalverhogingen in Belgische ondernemingen, waar in heel wat witwasdossiers gebruik van wordt gemaakt, opgevolgd in het kader van het project Kapitaalverhogingen. Tenslotte loopt een derde project in de
32
Belgische internationale luchthavens. Het project “Cash Watch” heeft als doel een groter aantal fysieke geldtransporten te onderscheppen o.a. door het sensibiliseren van de betrokken partners zoals de douane, de lokale politie en de bewakingsdiensten (vijfde activiteitenverslag Ecofin, 2006). Het project loopt echter niet van een leien dakje. Zo is bijvoorbeeld het onderscheppen van geld voor een commerciële organisatie als een luchthaven, die alles vlot wil laten verlopen, geen prioriteit. De veiligheid wordt hier namelijk niet in het gevaar gebracht (Gesprek met de heer Debacker, 15/02/2008, Brussel). 4.3.4. COIV Sinds de witwaswetgeving van 1990 kunnen criminele vermogensvoordelen in beslag genomen en verbeurdverklaard worden. Met de invoering van de wet van 19 december 2002 werden de mogelijkheden tot inbeslagneming en verbeurdverklaring sterk uitgebreid. Het Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring (COIV), opgericht bij de wet van 26 maart 2003, vervult hierbij een belangrijke functie. Dit orgaan maakt deel uit van het openbaar ministerie (http://www.confiscaid.be/ NL/frameset_1.htm). De tijden waarin niet werd omgekeken naar de gelden en goederen, betrokken bij, en voortspruitend uit misdrijven, zijn sinds 2003 voorgoed voorbij. De “algemene richtlijn 2001/1 houdende de instelling van een Centrale Dienst voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring in de schoot van de Rechterlijke Orde” lag aan de basis van de oprichting van het COIV. Daarin wordt vermeld dat:
“De richtlijn beoogt de oprichting in de schoot van de rechterlijke orde van een gespecialiseerde dienst inzake de bijzondere verbeurdverklaring en ontneming van vermogensvoordelen verkregen uit misdrijven. Deze dienst zal fungeren als landelijk kennispunt inzake ontneming en zal dossiergerichte ondersteuning bieden aan de leden van het openbaar ministerie, teneinde een daadwerkelijke, doeltreffende en eenduidige criminele politiek te kunnen aansturen en coördineren, toegespitst op de patrimoniale beteugeling van diverse criminaliteitsfenomenen. Meer in het bijzonder dient het accent te worden gelegd op de georganiseerde en bijzonder lucratieve vormen van delinquentie.” Het COIV moet optreden als een “center of excellence” op het gebied van vermogensonderzoek, de inbeslagneming en verbeurdverklaring. De knowhow in deze materie wordt door dit orgaan gecentraliseerd en er wordt gezorgd voor de nodige aansturing in de praktijk (Vandermeersch, Dejemeppe en Francis, 2004). Het COIV zorgt ervoor dat geld, aandelen, auto’s, villa’s en andere eigendommen afnemen van criminelen, veel efficiënter verloopt. Het basisprincipe hierbij is dat misdaad niet mag lonen. Geen enkele crimineel, groot of klein, mag profiteren van de opbrengsten uit zijn criminele activiteiten. Er wordt binnen deze organisatie vooral aandacht besteed aan de typische financiële en economische criminaliteit (Lefelon, 2004). De opdracht van het COIV bestaat erin (http://www.confiscaid.be/ NL/diapo3.html): “de Federale Overheidsdienst Justitie en het College van de Procureurs-generaal bij te staan inzake een uniforme beleidsontwikkeling en -handhaving op het vlak van inbeslagneming en verbeurdverklaring; de parketten en politiediensten de nodige ondersteuning te geven, rond dit thema in het algemeen, of rond een
33
welbepaald dossier; een centraal en geïnformatiseerd beheer waar te nemen inzake in beslag genomen vermogensbestanddelen ten einde een meer efficiënte uitvoering te waarborgen; deze vermogensvoordelen zodanig te beheren dat hun waarde behouden blijft; toe te zien op de goede uitvoering van de vonnissen betreffende verbeurdverklaring, in nauwe samenwerking met de diensten van de Domeinen; vermogensonderzoeken te coördineren en begeleiden; de contacten met het buitenland te vergemakkelijken.” Het grootste probleem waarmee de dienst volgens de huidige COIV-directeur mee geconfronteerd wordt, is een moeizaam verlopende grensoverschrijdende samenwerking. Bepaalde landen doen zeer moeilijk en daarnaast zijn er nog de fiscale paradijzen die elke medewerking weigeren. Dit zorgt ervoor dat het zeer lastig wordt om de buit van criminelen op te sporen. Ze verstoppen hun buit vaak in het buitenland en door allerlei witwasoperaties proberen ze de illegale herkomst ervan te verdoezelen (Lefelon, 2004). 4.4. BESLUIT Er zijn dus, zowel op internationaal als nationaal vlak, heel wat actoren actief m.b.t. de bestrijding van het witwassen van geld. Op nationaal niveau werd in 1993 het CFI opgericht als centrale instantie voor de preventieve maatregelen ter bestrijding van het witwassen van geld. Daarnaast is ook een belangrijke rol weggelegd voor de banksector. In de eerste plaats is er het CBFA die erop toe ziet dat de financiële instellingen, tussenpersonen en wisselkantoren hun verplichtingen inzake witwasbestrijding naleven. In de tweede plaats is er ook de functie van compliance officer die de laatste jaren steeds meer aan belang wint bij de financiële instellingen. Hij is verantwoordelijk voor het bewaken en bevorderen van de naleving van de regels die verband houden met de integriteit van het bankieren, en dus ook de regels op het gebied van witwassen. Zowel het CFI en de beide actoren van de banksector werken samen met het CDGEFID. Deze politionele instantie oefent gespecialiseerde opdrachten uit inzake supralokale, complexe en georganiseerde economische en financiële delinquentie met een maatschappijontwrichtend karakter. Binnen het CDGEFID beschikt men over een cel Witwassen waarbinnen men vooral misdrijven opspoort via het “buitgericht rechercheren”. Een laatste instantie is het COIV die optreedt als een “center of excellence” op het gebied van vermogensonderzoek, inbeslagneming en verbeurdverklaring. Tenslotte is om een migratie van het fenomeen witwassen te voorkomen ook een internationale samenwerking noodzakelijk. Het besef omtrent deze problematiek werd steeds groter naar het eind van de jaren ’80 toe en leidde uiteindelijk tot de geboorte van heel wat internationale en regionale samenwerkingsverbanden.
34
5. HARDNEKKIGE KANTEN VAN HET WITWASSEN 5.1. INLEIDING Uit het bovenstaande blijkt dat reeds heel wat werd verwezenlijkt in de strijd tegen het witwassen van geld. Ondanks de vele geleverde inspanningen wordt er vandaag echter nog steeds heel wat illegaal geld witgewassen. Zoals hierboven reeds werd aangehaald, schat het IMF dat er jaarlijks voor 2 tot 5% van het wereldwijde BBP wordt witgewassen. In dit hoofdstuk wordt er dieper ingegaan op de belangrijkste problemen waar men mee wordt geconfronteerd in de strijd tegen het witwassen van geld. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan het bankgeheim, het ondergronds bankieren, ‘offshore tax havens’, de ontwikkeling van nieuwe technieken en de globalisatie. 5.2. BANKGEHEIM Het bankgeheim is een geheimhoudingsplicht in hoofde van de bankier m.b.t. de gegevens die hij bij de uitoefening van zijn beroepsactiviteiten ontvangt (Stessens, 1997). Volgens de wet is er in België geen sprake van een bankgeheim. De bankier heeft enkel een discretieplicht, nl. een morele en deontologische plicht tot geheimhouding. Dit betekent dat de bankier in een aantal gevallen de geheimhouding naast zich neer moet leggen. Zo kan hij zich in zowel strafrechtelijke als burgerlijke zaken niet verschuilen achter zijn discretieplicht (Vanempten en Verduyn, 1993). Ook moet hij elk vermoeden van witwassen melden aan het CFI. Men beseft in België en heel wat andere landen dat een goede samenwerking tussen de gerechtelijke overheden, politiediensten en financiële instellingen noodzakelijk is om het witwassen van geld op een effectieve manier te bestrijden. Dit heeft er toe geleid dat het aantal uitzonderingen op het bankgeheim de laatste twintig jaar enorm is toegenomen. Er wordt steeds meer aanvaard dat het bankgeheim niet absoluut is en in bepaalde gevallen moet worden opgegeven. Soms wordt wel eens gesproken over de dood van het bankgeheim (Stessens, 1997). Een van de onvermijdelijke problemen blijft echter het feit dat een aantal landen, gedreven door economische belangen, een hoge graad van financiële discretie bieden aan om het even wie met geld. Ondanks de aandacht die men de laatste tien jaar aan de ‘offshore tax havens’ schenkt en de vele bewijzen van witwaspraktijken, blijven ze verder functioneren (Vanempten en Verduyn, 1993). Mede dankzij het bankgeheim dat deze paradijzen hanteren, wordt de strijd tegen het witwassen van geld enorm bemoeilijkt. De beschikbaarheid van een ‘paper trail’ is namelijk noodzakelijk voor een effectieve bestrijding. Om deze reden moeten ook gegevens die beschermd worden door het bankgeheim, altijd en overal toegankelijk zijn voor nationale en internationale onderzoeksinstanties (Stessens, 1997). Men kan zich bij dit alles wel de vraag stellen: wat is de gepaste balans tussen het beschermen van de privacy en het bestrijden van witwassen? Dit is een zeer moeilijke evenwichtsoefening die de overheden en financiële instellingen moeten uitvoeren (Tanghe, 2002).
35
5.3. ONDERGRONDS BANKIEREN Het ondergronds bankieren, internationaal beter bekend als ‘undergroundbanking’, ‘parallelbanking’ en ‘blackbanking’, bestond reeds voor er sprake was van het formele banksysteem (Schaap, 1999). Het is een algemene term waarmee iedere informele bankverrichting wordt bedoeld, die parallel loopt met, maar onafhankelijk van, het formele banksysteem. Er bestaan verschillende vormen van ondergronds bankieren zoals hawala (India), hundi (Pakistan) en fei ch’ien (China). Het ondergronds bankieren heeft dezelfde structuur en operationele kenmerken als de formele banksector maar zonder het bureaucratische gedoe (vb. geen paper trail) en zonder externe controle (McCusker, 2005). Ondergrondse banken opereren zonder een vergunning en hoeven ook niet te voldoen aan de regels opgelegd door de overheid. Zo moeten ze bijvoorbeeld hun klanten niet vragen om zich te identificeren, ontrekken ze zich aan de verplichting om het financiële stelstel ‘schoon’ te houden, moeten ze geen melding maken van verdachte transacties, enz.… (Slot, 2006). Ze opereren hoofdzakelijk via allerlei dekmantels zoals legitieme ondernemingen, goud- en zilverwinkels, reisbureaus, … (Trehan, 2002). Ze maken gebruik van geheime codes en communicatie voor de transmissie van data. Zo kunnen bv. twee helften van een dollarbriefje, wanneer ze matchen, het bewijs vormen voor het uitbetalen van een som geld (Trehan, 2002). Een voorbeeld van ondergronds bankieren, gaat als volgt: een klant benadert een ondergrondse bankier in New Delhi, die eigenaar is van een reisbureau. De klant deponeert 10 000 euro die onmiddellijk wordt overgemaakt aan een partner van de bankier in Bangkok. De bankier in New Delhi geeft de klant een afschriftje, dat zo eenvoudig kan zijn als een speciaal gemarkeerd filmticket. Deze mailt het vervolgens naar de begunstigde in Bangkok, die dan naar een van de partners van de bankier in New Delhi stapt om het geld te innen in bath (de munteenheid van Thailand) (Teixera en Cheema, 2001). Het ondergrondse banksysteem bestaat uit een goed georganiseerd netwerk van correspondenten en rust op een grote mate van interne discipline en vertrouwen (http://www.fatf-gafi.org/dataoecd/16/8/35003256.pdf). Ondergrondse banken houden hun kosten laag door het niet uitvoeren van een klantenidentificatie, door zich geen vragen te stellen bij de achtergrond van de klant en door het niet rapporteren van verdachte transacties aan de overheid (Teixera en Cheema, 2001). Dit brengt met zich mee dat het ondergronds bankieren zeer attractief is en misbruik toelaat door o.a. terroristische en criminele organisaties (Nederlandse Ministerie van Financiën, 2006). Dit betekent echter niet dat ondergrondse banken enkel en alleen bestaan om criminelen te bedienen (Slot, 2006). Het overgrote deel van de transacties betreft legitieme vermogens afkomstig van arbeiders en migranten. Zij maken gebruik van het ondergrondse systeem omdat het vaak goedkoper en gemakkelijker is, of omdat hun familie op plaatsen woont waar geen legitieme financiële instituties gevestigd zijn (Razavy, 2006). Ondergrondse banken worden frequent aangewend voor het witwassen van geld om twee redenen in het bijzonder. Ten eerste laat men bij het ondergronds bankieren, in tegenstelling tot bij het bovengronds bankieren, geen ‘paper trail’ achter. Dit maakt het onderzoek naar het witwassen van geld bijzonder moeilijk,
36
aangezien men meestal het ‘paper trail’ volgt, om zo de uiteindelijke bron van het criminele geld te achterhalen. Ook indien per toeval een bepaalde verdachte transactie wordt opgemerkt, is het onmogelijk om het hele witwascircuit bloot te leggen (Razavy, 2006). Daarnaast maakt men ook gebruik van het ondergronds bankieren omdat geld op deze wijze zonder overheidstoezicht kan worden verplaatst. Hierdoor wordt nog geen schijnbaar legale herkomst verschaft, maar wordt het wel mogelijk om de eerste stap van het witwasproces (placement) uit te voeren in een land waar de anti-witwasmaatregelen zwak ontwikkeld zijn of slecht worden nageleefd. Aangezien de eerste fase de meest kwetsbare is, daalt de kans op ontdekking dus in grote mate (Groenhuijsen en van der Landen, 2000). Ondergronds
bankieren
ondermijnt
het
anti-witwasbeleid
en
het
beleid
ter
bestrijding
van
terrorismefinanciering. Naarmate het toezicht van de overheid op formele geldstromen beter wordt, gelden informele kanalen als steeds aantrekkelijker toevluchtsoord voor criminelen en terroristen. Ondergrondse banken overtreden tal van regels opgelegd door overheidsinstanties waardoor deze aan kracht verliezen. Daarnaast zorgt de grote hoeveelheid legaal geld dat stroomt door het ondergrondse banksysteem ervoor dat criminelen hun illegaal geld zo goed als onopgemerkt kunnen integreren in het systeem (Slot, 2006). Naast een repressieve aanpak zal het ondergronds bankieren daarom ook via preventieve weg moeten worden bestreden. Mogelijkheden hierbij zijn bv. het verlagen van de prijzen voor officiële geldtransfers en internationale bancaire overboekingen, en de ontwikkeling van nieuwe technologieën (betalingen via de mobiele telefoon, smartcards en internet) die op den duur als alternatief kunnen gaan fungeren voor de hedendaagse relatief dure transacties. Dit kan ertoe leiden dat o.a. migranten minder gebruik maken van het ondergrondse banksysteem waardoor het voor criminelen lastiger wordt om ongemerkt mee te liften. Om dit te realiseren is echter internationale samenwerking noodzakelijk (Slot, 2006). Echter, wanneer men erin slaagt het huidige ondergronds bankieren te regulariseren, verliest het heel wat van zijn voordelen. De kans is er dat men terecht komt in een vicieuze cirkel die zal leiden tot de geboorte van nieuwe ondergrondse systemen. 5.4. OFFSHORE TAX HAVENS ‘Offshore tax havens’ of belastingsparadijzen zijn de laatste twintig jaar aan een opmars bezig en worden steeds belangrijker. In 2006 waren ongeveer drie miljoen ondernemingen gevestigd in offshore-centra en jaarlijks komen er zo’n 150 000 bij. Deze belastingsparadijzen zijn goed voor 3% van het bruto nationaal product op wereldschaal. De helft van alle financiële transacties vindt in deze paradijzen plaats. Er bestaat geen eenduidige definitie van wat moet worden begrepen onder de term ‘offshore tax haven’. Volgens de OESO kunnen belastingsparadijzen worden geïdentificeerd aan de hand van de volgende 4 criteria (http://www.taxjustice.net/cms/upload/pdf/Identifying_Tax_Havens_Jul_07.pdf): -
geen of enkel nominale belastingstarieven;
-
gebrek aan effectieve uitwisseling van informatie aan andere landen;
-
gebrek aan transparantie (bankgeheim);
37
-
geen wezenlijke activiteiten nodig om van het regime te kunnen genieten (dit criterium werd later door de OESO terug weggelaten).
Dit komt grotendeels overeen met een verslag dat werd opgemaakt voor de Belgische Kamer en Senaat. Hierin worden drie belangrijke redenen vermeld om een onderneming te vestigen in een belastingsparadijs (Cortois, Lalieux, De Roeck en Zrihen, 2006): -
Je wil geen belasting betalen of je wil ze ontduiken;
-
Je wil niet dat iedereen weet waar je mee bezig bent;
-
Je wil bepaalde reglementeringen vermijden.
Belastingsparadijzen worden om bovenstaande redenen vaak gebruikt om illegale vermogens afkomstig uit criminele activiteiten zoals het smokkelen van drugs, wapens, mensen, … wit te wassen en te beheren (Weintraub, 2002). Dit geld kan dan eventueel opnieuw worden aangewend om criminele activiteiten zoals terrorisme en georganiseerde misdaad te financieren. Zo kunnen terroristen bijvoorbeeld via banken, gevestigd in belastingsparadijzen, toegang verwerven tot gerespecteerde banken in het Westen zonder hun identiteit te moeten prijsgeven. Op die manier slagen ze er ook in om onze witwaswetgeving te omzeilen (Huysentruyt, 2002). Criminelen krijgen in deze paradijzen vrij spel om te doen en laten wat ze willen omdat deze paradijzen in het gros van de gevallen worden gekenmerkt door de afwezigheid van adequate regulatie-, controle-, en licentiesystemen. Daarnaast wordt het, door een manifest gebrek aan transparantie en informatie-uitwisseling, ook voor buitenlandse en internationale handhavingsinstanties zeer moeilijk om deze criminele praktijken op te sporen en te vervolgen (Van Der Maelen, T’Sijen, Dieu en Lalieux, 2006). In deze ‘offshore tax havens’ worden heel wat ‘front companies’ opgericht. Hoewel ook hier geen eenduidige definitie van bestaat in de literatuur, kunnen ‘front companies’ het best worden omschreven als zijnde firma’s die door individuen (vb. drugssmokkelaars) en organisaties (bv. inlichtingendiensten, firma’s, criminele organisaties, politieke groeperingen, …) worden opgericht met de bedoeling om bepaalde activiteiten te verbergen en/of aansprakelijkheid te vermijden (De Vos, 2007). Professionele tussenpersonen, zoals boekhouders en advocaten, spelen een sleutelrol in dit hele gebeuren (Sikka, 2003). Volgens een rapport van het Home Office werden in 1998 ongeveer 90 000 bedrijven opgericht in “offshore tax havens” van het Verenigd Koninkrijk, vooral door niet-inwoners. Het rapport beschrijft hoe deze bedrijven in relatieve geheimhouding, zonder jaarrapporten en zonder dat de eigenaars gekend zijn, zaken kunnen doen (http://www.iansa.org/issues/documents/controlling_brokering_and_transport.pdf). ‘Offshore Tax Havens’ komen steeds meer ter discussie te staan, o.a. omwille van de rol die ze spelen in het witwassen van geld (De dubieuze toekomst van offshorebankieren, 1998). Dit blijkt bijvoorbeeld uit de lijsten die de OESO opstelt van belastingsparadijzen die als schadelijk worden bestempeld. Om het terrorisme en de georganiseerde misdaad te bestrijden, is er internationale samenwerking nodig en hierbij kunnen vrijbuiters worden gemist (Vanempten, 2000a). Het gevaarlijkste belastingsparadijs in Europa inzake witwassen, volgens een Frans parlementair rapport uit 2000, is Liechtenstein (Leemans, 2000). Dit wordt bevestigd door een rapport van de Duitse inlichtingendienst
38
(BND), ook van 2000, waarin vermeld staat dat Liechtenstein een uitgelezen plek is waar dictators, maffialui en politieke partijen hun geld witwassen. Brievenbusmaatschappijen leiden nergens anders zo’n ongestoord leven als in Liechtenstein. Het systeem steunt in belangrijke mate op anonieme stichtingen die bij een advocaat worden opgericht en waarvan de ware eigenaar slechts door één iemand is gekend. Daarenboven geldt er een streng bankgeheim (Vanempten, 2000b). Ook recent kwam Liechtenstein in het nieuws i.v.m. een fraudeschandaal bij de Deutsche Post. Het weigert fiscale gegevens over Duitse belastingplichtigen vrij te geven en het zal de anonimiteit van de stichtingen op zijn grondgebied handhaven. Dit maakt het zeer moeilijk voor de Duitse en andere buitenlandse autoriteiten om de betrokkenen op te sporen en te vervolgen (Liechtenstein houdt vast aan fiscaal geheim, 2008). 5.5. ONTWIKKELING VAN NIEUWE TECHNIEKEN Het witwassen van geld maakt deel uit van een kat- en muisspel tussen criminelen en handhavinginstanties. Meestal halen de criminelen, wanneer ze over de nodige kennis bezitten m.b.t. het witwassen van geld, de bovenhand. De laatste tien jaar werd nochtans heel wat vooruitgang geboekt in de strijd tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme. Zo werd er in het gros van de landen een anti-witwaswetgeving ingevoerd, is er een betere samenwerking op internationaal niveau, werken de banken steeds beter mee, .... (http://www.camagazine.com/6/6/2/3/index1.shtml). Maar zoals hierboven reeds werd vermeld, is het fenomeen witwassen sterk aan verandering onderhevig. Wanneer een bepaalde witwasmethode enkele malen wordt ontdekt, wordt de volgende keer een andere methode aangewend. Daarnaast zorgen ook wijzigingen in de internationale of nationale regelgeving ervoor dat witwassers hun werkwijze aanpassen. Zo is er bv. een duidelijke verschuiving merkbaar naar niet-financiële instellingen en beroepen als gevolg van de steeds betere medewerking door de financiële instellingen (Peterson Institute, 2005). Witwassers doen o.a. steeds meer een beroep op advocaten omdat deze vaak weigeren hun cliënten te verklikken wanneer er aanwijzingen zijn van witwaspraktijken. De advocaten zien de preventieve witwaswetgeving als een fundamentele aantasting van hun beroepsgeheim (Advocaten weigeren fraude te melden, 2007). De flexibiliteit die echte witwassers kenmerkt, maakt het voor de overheid en de verscheidene handhavinginstanties zeer moeilijk om het witwassen van geld te bestrijden. Een echte witwasser is namelijk altijd een stapje voor (Gesprek met mevrouw Janssens, 19/03/2008, Brussel). Dit vind je ook terug in de jaarlijkse rapporten van de FAG waarin telkens nieuwe methoden en trends vermeld staan inzake het witwassen van geld. Een indicatie van hoe vlot de strijd verloopt, kan bekomen worden door de ontdekte hoeveelheid witgewassen geld te vergelijken met bv. een schatting van de drugsopbrengsten. Hieruit blijkt dat wat men ontdekt aan witgewassen geld, slechts een peulschil is van wat er werkelijk in omloop is (De ongelijke strijd tegen de witwassers, 1996). Volgens de procureurs in België is dit te wijten aan het gebrek aan middelen waarover ze beschikken om het witwassen van geld doeltreffend te bestrijden. Ze klagen vooral over een nijpend gebrek aan gespecialiseerde politieagenten. Dit maakt het zeer moeilijk om de nieuwe ontwikkelingen bij te houden (Verheyden, 2002).
39
5.6. GLOBALISATIE De laatste twee decennia worden gekenmerkt door een steeds toenemende globalisatie. De wereld wordt aanzienlijk kleiner waardoor men steeds meer kan spreken van een werelddorp. Globalisatie omvat hoofdzakelijk de internationale integratie van kapitaal, technologie en informatie in een globale markt (Schroeder, 2001). Iedereen is verbonden met iedereen als gevolg van een snel groeiend communicatie-, transportatie- en computernetwerk (Barak, 2001). De hele wereld is nu meer bereikbaar voor individuen en ondernemingen dan ooit tevoren. De krachten van de globalisatie hebben een zeer groot effect op de wereldwijde economische activiteit en creëren heel wat nieuwe mogelijkheden. De enorme groei van de internationale handel en het steeds meer openstellen van handelsgrenzen hebben er echter ook voor gezorgd dat ook de illegale activiteiten aan een opmars bezig zijn. Dezelfde aspecten van globalisatie die zorgen voor nieuwe opportuniteiten, zorgen ook voor nieuwe gevaren (Neville, 2005). Het wordt steeds gemakkelijker om te opereren over de internationale grenzen heen. Staten en internationale organisaties zoals de Verenigde Naties zijn niet meer in staat om alles te controleren. De samenwerking en regelgeving betreffende de internationale criminaliteit loopt vaak achter de feiten aan. Globalisatie gaat gepaard met een ideologie van vrije (financiële) markten en een afname van staatsinterventie. Criminele organisaties en terroristische groeperingen profiteren van de enorme daling in regulering, grenscontroles en de daaruit voortvloeiende grotere bewegingsvrijheid om hun activiteiten uit te breiden over de landsgrenzen heen. Het internationale financiële systeem is als gevolg van de globalisatie omgevormd in een droom voor witwassers (http://usinfo.state.gov/journals/itgic/0206/ijge/shelley.htm). 5.7. BESLUIT Uit dit hoofdstuk blijkt dat ondanks de vele geleverde inspanningen nog een lange weg af te leggen valt. Een eerste probleem waar men tot op heden nog steeds mee wordt geconfronteerd, is het bankgeheim. Zo bieden een aantal landen gedreven door economische belangen, een hoge graad van financiële discretie aan om het even wie met geld. Vooral in ‘offshore tax havens’ of belastingsparadijzen is nog een zeer streng bankgeheim aanwezig. Belastingsparadijzen worden daarom vaak gebruikt om illegale vermogens afkomstig uit criminele activiteiten zoals het smokkelen van drugs, wapens, mensen, … wit te wassen en te beheren. Een volgend probleem waardoor de strijd tegen het witwassen van geld wordt bemoeilijkt, zijn de ondergrondse banken die zonder een vergunning opereren en niet hoeven te voldoen aan de regels opgelegd door de overheid. Dit maakt deze banken zeer attractief voor o.a. terroristische en criminele organisaties. Sommigen zijn daarom van mening dat men moet trachten het ondergronds bankieren te regulariseren. Echter, hierdoor zal het heel wat van zijn voordelen verliezen en is de kans groot dat dit zal leiden tot de ontwikkeling van nieuwe ondergrondse systemen. Daarnaast is het fenomeen witwassen ook sterk aan verandering onderhevig. Er worden steeds nieuwe technieken ontwikkeld waardoor ze ontsnappen aan het oog van de overheden en de handhavinginstanties. Een laatste groot probleem is de steeds toenemende globalisatie waardoor heel wat
40
nieuwe mogelijkheden, maar ook nieuwe gevaren ontstaan. Zo wordt het steeds gemakkelijker om te opereren over de nationale grenzen heen. De samenwerking en regelgeving betreffende de internationale criminaliteit lopen achter de feiten aan waardoor men niet meer in staat is om alles te controleren.
6. ALGEMEEN BESLUIT Hoewel de problematiek van het witwassen van geld sinds eind jaren ’80 niet meer weg te denken is van de politieke en internationale agenda, wordt deze vaak onderschat omdat hierbij geen sprake is van individueel maar van collectief slachtofferschap. Zo brengt het fenomeen o.a. heel wat negatieve economische consequenties met zich mee en voedt het criminaliteitsvormen zoals terrorisme en georganiseerde misdaad. Het witwassen van geld verdient dus meer dan de geringe aandacht die het vandaag de dag krijgt. Misschien is het noodzakelijk om het grote publiek op de hoogte te brengen van het fenomeen witwassen en de negatieve gevolgen die het met zich meebrengt. Een mobilisatie van het grote publiek kan ertoe leiden dat druk wordt gezet op nationale en internationale overheden om meer actie te ondernemen. De media kunnen hierbij een belangrijke rol vervullen door naast spectaculaire misdrijven zoals terrorisme, moord, kindermisbruik, ook wat meer te berichten over het witwassen van geld. Het is belangrijk dat de media een evenwichtig beeld schetsen van wat er zich voordoet op het vlak van criminaliteit in onze maatschappij. Op deze manier wordt het grote publiek op een correcte manier ingelicht en ontstaat geen vertekend beeld zoals nu het geval is. Er werden reeds heel wat inspanningen geleverd op nationaal en internationaal niveau, maar het terugdringen van het fenomeen witwassen blijkt een harde noot om te kraken. Men wordt geconfronteerd met enkele hardnekkige problemen die de strijd tegen het witwassen van geld enorm bemoeilijken. Zo zorgen de ‘offshore tax havens’ met hun bankgeheim, opgericht met de bedoeling om rijke personen te helpen ontsnappen aan de fiscus, voor een veilige schuilplaats waar criminelen terecht kunnen om hun illegale vermogens, afkomstig uit illegale activiteiten zoals het smokkelen van drugs, wapens, mensen, …, wit te wassen en te beheren. Criminelen en terroristen krijgen dus vrij spel omdat enkele rijkelui hun geld willen verstoppen voor de overheid. Gebieden die niet willen meewerken in de strijd tegen het witwassen van geld zouden dat moeten voelen, bv. door een financieel embargo in te voeren. Ook kan men gebieden die wel meewerken, gaan belonen. Vaak hebben die gebieden geen of weinig natuurlijke bronnen van inkomsten. Een volgend probleem waardoor de strijd tegen het witwassen van geld wordt bemoeilijkt, is het ondergronds bankieren. Naarmate het toezicht van de overheid op formele geldstromen beter wordt, geldt deze informele vorm van bankieren als steeds aantrekkelijker toevluchtsoord voor criminelen en terroristen. Een mogelijkheid om dit probleem te verhelpen is bv. het verlagen van de prijzen voor officiële geldtransfers en internationale bancaire overboekingen. Dit kan ertoe leiden dat o.a. migranten minder gebruik maken van het ondergrondse banksysteem om gelden over te maken, waardoor het voor criminelen lastiger wordt om ongemerkt mee te liften. Daarnaast is het fenomeen witwassen ook sterk aan verandering onderhevig. Er worden steeds nieuwe technieken ontwikkeld om aan het oog van de overheden en de opsporingsinstanties te ontsnappen. Daarom is
41
het noodzakelijk dat de overheid veel meer gaat investeren in het opleiden van specialisten die in staat zijn om de ontwikkelingen op de voet te volgen en de opsporingsinstanties bij te staan in hun strijd tegen de vaak ingenieuze witwassers. Een laatste groot probleem vormt de steeds toenemende globalisatie waardoor heel wat nieuwe mogelijkheden, maar ook nieuwe gevaren ontstaan. Een snel groeiend communicatie-, transportatie- en computernetwerk, gecombineerd met een enorme daling van de regulering, grenscontroles en de daaruit voortvloeiende grotere bewegingsvrijheid, laten criminele organisaties en terroristen toe om hun activiteiten uit te breiden over de landsgrenzen heen. Dit maakt het voor hen gemakkelijker om hun geld wit te wassen en onder te brengen op plaatsen waar het veilig is. Enkel een doorgedreven internationale samenwerking kan hier soelaas brengen. In België doet men een beroep op drie wetgevingen, die allen het resultaat zijn van internationale teksten en werkzaamheden m.b.t. het fenomeen witwassen. Het witwassen van geld werd in 1990 opgenomen in de strafwetgeving als een vorm van verruimde heling in art. 505 Sw. Dit doet echter afbreuk aan de ernst van de problematiek. Het zou een sterk signaal zijn naar de bevolking en criminelen toe, indien het als afzonderlijk misdrijf werd opgenomen. Goedkeuring verdient wel het feit dat het witwassen van geld als een zelfstandig misdrijf wordt beschouwd. Dit maakt vervolging mogelijk zonder dat de aanwezigheid van een onderliggend misdrijf moet bewezen worden. Daarnaast werd, uit de overweging dat ook preventieve maatregelen van belang zijn, in 1993 de wet tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme ingevoerd. Dankzij deze wet staan de officiële instanties er niet alleen voor, maar kunnen ze rekenen op de medewerking van heel wat (financiële) instellingen en beroepen. Het CFI treedt hierbij op als tussenpersoon. Witwassers krijgen het door deze samenwerking heel wat moeilijker om misbruik te maken van deze (financiële) instellingen en beroepen om hun geld wit te wassen. Tenslotte werd ook de wet inzake de verbeurdverklaring ingevoerd in 1990. Op deze manier tracht men te vermijden dat criminelen ongestoord kunnen genieten van hun illegaal verkregen vermogensvoordelen. Tot voor kort werd hier echter nog te weinig aandacht aan besteed. De oprichting van het COIV in 2003, heeft voor een ommekeer gezorgd. Naast een wetgeving is het ook noodzakelijk dat de juiste instanties aanwezig zijn om toe te zien op de naleving ervan. In 1993 werd het CFI opgericht als centrale instantie voor de preventieve maatregelen ter bestrijding van het witwassen van geld. Zijn rol als filter is zeer belangrijk om een vertrouwensrelatie op te bouwen met de (financiële) sectoren en beroepen waarvan de medewerking wordt gevraagd. Ook wordt hier belangrijke expertise opgebouwd over de jaren heen. Daarnaast is ook een belangrijke rol weggelegd voor de banksector. In de eerste plaats is er het CBFA die erop toe ziet dat de financiële instellingen, tussenpersonen en wisselkantoren hun verplichtingen inzake witwasbestrijding naleven. In de tweede plaats is er ook de compliance officer die verantwoordelijk is voor het bewaken en bevorderen van de naleving van de regels die verband houden met de integriteit van het bankieren, en dus ook de regels op het gebied van witwassen. Zowel het CFI en de beide actoren van de banksector werken samen met het CDGEFID die beschikt over een cel Witwassen waarbinnen men vooral misdrijven opspoort via het “buitgericht rechercheren”. Een laatste
42
instantie is het COIV, die optreedt als een “center of excellence” op het gebied van vermogensonderzoek, inbeslagneming en verbeurdverklaring, waarbij de voorgaande diensten terecht kunnen. Om echter te vermijden dat bv. prostitutienetwerken uit Ecuador en Albanië en mensenhandelaars uit China hun vuil geld verder blijven witwassen via de Belgische (of buitenlandse) financiële sector, is een gecoördineerde samenwerking noodzakelijk op nationaal, regionaal en internationaal vlak. Om te beginnen moet er op het nationale niveau een goede wetgeving en een goede verstandhouding tussen de verschillende actoren aanwezig zijn. Echter, dit kan pas een rol gaan spelen in de strijd tegen het witwassen van geld, indien dit aangevuld wordt met een goede samenwerking op het regionale en internationale niveau. Op deze niveaus spelen momenteel het FATF, de EU, de Egmont Group, de Raad van Europa, de VN, het IMF en de Wereldbank een belangrijke rol, maar het mag duidelijk zijn dat dit niet volstaat. Men mag stellen dat enkel wanneer de ganse wereld meewerkt, witwassers er niet meer in zullen slagen om zich te verplaatsen naar gebieden waar ze hun illegale activiteiten ongestoord kunnen verder zetten. Dat dit ooit zal worden gerealiseerd is hoogst onwaarschijnlijk, maar hoop doet leven. Tot het zover is, moet er alles aan worden gedaan om het witwassen van geld zo moeilijk mogelijk te maken.
43
7. BIBLIOGRAFIE Advocaten weigeren fraude te melden, 2007, De Tijd, 7 september 2007, blz. 10. Algemene richtlijn 2001/1 houdende de instelling van een Centrale Dienst voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring in de schoot van de Rechterlijke Orde, B.S., 25 januari 2001. ANINAT, E., HARDY, D. en JOHNSTON, B., 2002, Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism, Finance & Development, vol. 39, nr. 3, URL:
. (18/02/2008). Anti-witwascel begint er eindelijk mee, 1993, De Tijd, 1 december 1993. BARAK, G., Crime and Crime Control in an Age of Globalization: A Theoretical Dissection, Critical Criminology, vol. 10, nr. 1, blz. 57-72. BARTLETT, B.L., 2002, The negative Effects of Money Laundering on Economic Development, URL: . (14/02/2008). Belg wordt in 1997 voorzitter van OESO-werkgroep tegen witwassen, 1996, De Tijd, 2 juli 1996. Bestrijding van witwasgeld neemt een vliegende start, 1993, De Tijd, 17 december 1993. Bestrijding witwassen ligt wettelijk erg moeilijk, 1992, De Tijd, 23 juli 1992. BIERSTEKER, T.J. en ECKERT, S.E., 2008, Countering the financing of terrorism, Routledge, Londen, 344blz. BREWAEYS, E., 2008, Witwasregeling haalt beroepsgeheim advocaten niet onderuit, De Juristenkrant, vol. 10, nr. 163, blz. 9. BUCHANAN, B., 2004, Money laundering-a global obstacle, Research in International Business and Finance, vol. 18, nr. 1, blz. 115-127. CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, Egmont Group, URL: . (22/02/2008).
VIII
CEL VOOR FINANCÏELE INFORMATIEVERWERKING, Europese Unie, URL: . (25/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, FAG-FATF – Financiële Actiegroep, URL: . (22/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, Internationaal muntfonds & wereldbank, URL: . (26/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, Raad van Europa, URL: . (25/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, Verenigde Naties, URL: . (26/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, 2006, 13°
Activiteitenverslag, URL:
. (11/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, 2004, 11°
Activiteitenverslag, URL:
. (11/02/2008). CEL VOOR FINANCIËLE INFORMATIEVERWERKING, 2001-2002, 9° Activiteitenverslag, URL: . (11/02/2008). CHONG, A. en LÓPEZ-DE-SILANES, F., 2007, Money Laundering and its Regulation, Inter-American Development Bank, Washington D.C., blz. 55. CENTRAAL ORGAAN VOOR DE INBESLAGNAME EN DE VERBEURDVERKLARING, Welkom, URL: . (03/03/2008). CENTRAAL ORGAAN VOOR DE INBESLAGNAME EN DE VERBEURDVERKLARING, Opdrachten, URL: . (03/03/2008). CLEGG, E. en CROWLEY, M., Controlling Arms Brokering and Transport Agents: Time for International Action, IANSA, URL: . (6/03/2008).
IX
COMMISSIE VOOR HET BANK-, FINANCIE- en ASSURANTIEWEZEN, 2001, Bijlage aan de circulaire D1
2001/13
van
18
december
2001
over
‘compliance’,
pdf/d1_2001_13_annex.pdf>. (23/03/2008). COMMISSIE VOOR HET BANK-, FINANCIE- en ASSURANTIEWEZEN, 2005, Gecoördineerde versie d.d. 12 juli 2005 van de circulaire van de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen over de waakzaamheidsverplichtingen met betrekking tot de cliënteel en de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme, . (23/03/2008). COMMISSIE VOOR HET BANK-, FINANCIE- en ASSURANTIEWEZEN, 2007, Een korte voorstelling, URL: . (2/03/2008). CORTOIS, W., LALIEUX, K., DE ROECK, J. en ZRIHEN, O., 2006, De rol van belastingsparadijzen in
een geglobaliseerde economie. Verslag, Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers en Senaat, 8 juni 2006. De dubieuze toekomst van offshorebankieren, 1998, De Tijd, 23 mei 1998. De ongelijke strijd tegen de witwassers, 1996, De Tijd, 16 februari 1996. DE VOS, L., 2007, Makelaars in Kleine en Lichte Wapens, 96 blz. DOORENBOS, D.R., 1992, Financieel strafrecht. Een studie inzake strafrechtelijk gesanctioneerde voorschriften uit de bank- en effectenwetgeving, Kluwer, Deventer, 558 blz. Eerste Belgisch witwasproces moet jurisprudentie scheppen, 1992, De Tijd, 3 november 1992. EGMONT GROUP, 2004, Information Paper on Financial Intelligence Units and the Egmont Group, URL: . (25/02/2008). EUROPESE UNIE, 1991, Richtlijn 91/308/EEG van de Raad van 10 juni 1991 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld, EUR-Lex, URL: . (20/02/2008). FEBELFIN, 2006, Forum Compliance.be bestaat één jaar, URL: . (03/03/2008).
X
FEDERALE
GERECHTELIJKE
CRIMINALITEIT,
2006,
vijfde
POLITIE
–
DIRECTIE
activiteitenverslag,
URL:
ECONOMISCHE
EN
FINANCIËLE
statistieken/DGJ_Ecofin/2006_ecofin_nl.pdf>. (27/03/2008). FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE, 2004, Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007, URL: . (27/03/2008). FINANCIAL ACTION TASK FORCE, 2005, Money Laundering & Terrorist Financing Typologies 20042005, URL: . (7/03/2008). Geprek met mevrouw JANSSENS, Verantwoordelijke Preventie & Detectie Witwassen Compliance Dexia Bank, 19/03/2008, Brussel. Gesprek met de heer DEBACKER, Commissaris cel Witwassen, 15/02/2008, Brussel. GRAYCAR, A. en GRABOSKY, P., 1996, Money laundering in the 21st century: risks and countermeasures, URL: . (16/02/08). GROENHUIJSEN, M.S. en VAN DER LANDEN, D., 1995, Financiële instellingen en de strafrechtelijke bestrijding van het witwassen van geld, 94 blz. GROENHUIJSEN, M.S. en VAN DER LANDEN, D., 2000, Strafbaarstelling van witwassen, meldingsplichten en underground banking, Delikt en Delinkwent, vol. 10, nr. 30, blz. 989-1011. HUYSENTRUYT, S., 2002, Offshoreparadijzen: een bedreiging voor onze samenleving, De Tijd, 5 februari 2002, blz. 2. INTERNATIONAAL MONETAIR FONDS, About the IMF, URL: . (26/02/2008). INTERNATIONAL MONEY LAUNDERING INFORMATION BUREAU, History of Money Laundering, URL: . (11/02/2008). JOHNSON, J. en LIM, Y.C.D., 2002, Money Laundering: Has the Financial Action Task Force Made a Difference?, Journal of Financial Crime, vol. 10, nr. 1, blz. 7-22.
XI
KENNEDY, A., 2005, Dead Fish across the Trail, Illustrations of Money Laundering Methods, Journal of Money Laundering Control, vol. 8, nr. 4, blz. 305-319. Koninklijk Besluit 11 juni 1993 inzake de samenstelling, de organisatie, de werking en de onafhankelijkheid van de cel voor financiële informatieverwerking, B.S., 22 juni 1993. LEEMANS, A., Liechtenstein scoort hoog met witwassen, De Tijd, 7 april 2000. LEFELON, P., 2004, Erwin Francis jaagt met inbeslagnames op buit van georganiseerde misdaad, Het Nieuwsblad, 17 juli 2004, blz. 2-3. LENAIN, P., BONTURI, M. en KOEN, V., 2002, The Economic Consequences of Terrorism, OECD Economics Department Working Papers, nr. 334, 40 blz. Liechtenstein houdt vast aan fiscaal geheim, 2008, De Standaard, 21 februari 2008. MAHIEU, W., 2005, Drugs: wetgeving, in: A. Vandeplas en P. Arnou (eds.), Strafrecht en Strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Kluwer, Antwerpen, losbl. MCCUSKER, R., 2005, Underground banking: legitimate remittance network or money laundering system, TREND & ISSUES in crime and criminal justice, nr. 300, 6 blz. MCDOWELL, J. en NOVIS, G., 2001, The Consequences of Money Laundering and Financial Crime, Economic Perspectives, vol. 6, nr. 2, blz. 6-8. MCLAUGHLIN, P., 2001, The Spin Cycle, CAmagazine, URL: . (14/03/2008). MUL, V., 1999, Banken en Witwassen: wetgeving omtrent de beteugeling van het witwassen van geld, Gouda Quint, Rotterdam, 322 blz. NATIONAL
DRUG
INTELLIGENCE
CENTER,
2006,
Prepaid
Stored
Value
Cards,
URL:
. (14/02/2008). NEVILLE, P., 2005, The Development of International Regulatory Associations, Journal of Financial Crime, vol. 12, nr. 3, 264-267.
XII
OPTIMIT, 2007, Jaarverslag Federale Politie 2006, URL: . (5/03/2008). PANSAERTS, C., 2001, IMF zet haast achter terreurbestrijding, De Tijd, 20 november 2001, blz. 5. PETERSON
INSTITUTE,
2005,
Money
Laundering:
Methods
and
Markets,
URL:
. (11/03/2008). PONSAERS, P. en RUGGIERO V., 2002, la criminalité des affaires, in: Ph. Robert en L. Mucchieli (eds.), La Découverte, Paris, blz. 223-231. PRATT, R., 2004, Economic Crime – The Financial System as a Victim, Journal of Financial Crime, vol. 12, nr. 1, blz. 66-68. QUIRK, P.J., 1997, Money Laundering: Muddying the Macroeconomy, Finance & Development, blz. 7-9. RAAD VAN EUROPA, Moneyval, URL: . (26/02/2008). RAZAVY, M., Hawala: An underground haven for terrorists or social phenomenon?, Crime, Law & Social Change, vol. 44, nr. 3, blz. 277-299. REPORT FOR THE MINISTRY OF FINANCE, 2006, The amounts and the effects of money laundering, URL:
011a.pdf>. (14/02/2008). ROBINSON, J., 1994, De witwassers: achter de schermen van ’s werelds op twee na grootste industrie, Elmar, Rijswijk, 352 blz. ROZIE, J., 2005, Voordeelsontneming, Intersentia, Antwerpen, 508 blz. SCHAAP, C.D., 1999, Heling getoetst, Gouda Quint, Deventer, 550 blz. SCHROEDER, W.R., 2001, Money Laundering: A Global Threat and the International Community’s Response, FBI Law Enforcement Bulletin, blz. 1-9. SHEHU, A., 2005, International Initiatives Against Corruption and Money Laundering: An Overview, Journal of Financial Crime, vol. 12, nr. 3, 221-245.
XIII
SHELLY,
L.,
2006,
The
Globalisation
of
Crime
and
Terrorism,
eJournal
USA,
URL:
. (19/03/2008). SIKKA, P., 2003, The role of offshore financial centres in globalisation, Accounting Forum, vol. 27, nr. 4, blz. 365-399. SLOT, B.M.J., 2006, Is ondergronds bankieren een reëel gevaar?, Justitiële Verkenningen, jg. 32, nr. 2, blz. 920. SPREUTELS, J.P. en DE MÛELENAERE, P., 2003, De cel voor financiële informatieverwerking en de voorkoming van het witwassen van geld in België, Bruylant, Brussel, 330 blz. SPREUTELS, J.P., 2003, Dix ans de lutte contre le blanchiment de capitaux en Belgique et dans le monde, Bruylant, Brussel, 209 blz. STESSENS, G., 1997, De nationale en internationale bestrijding van het witwassen: onderzoek naar een meer effectieve bestrijding van de profijtgerichte criminaliteit, Intersentia, Antwerpen, 652 blz. STESSENS, G., 2006, Witwasreglementering, in: E. Wymeersch, H. Vanhees, J. Stuyck en R. Steennot (eds.), Financieel Recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Kluwer, Antwerpen, Losbl. SWENNEN, J., 2004, De kaalplukwet, over beslag en verbeurdverklaring in strafzaken, nieuwsbrief Gevaco, URL: . (21/02/2008). TANGHE, N., 2002, Banken worstelen met steeds strengere witwasregels, De Tijd, 20 april 2002, blz. 10. TANGHE, N., 2004, Banken geraken steeds meer geld kwijt aan witwasbestrijding, De Tijd, 21 september 2004, blz. 11. TAX JUSTICE NETWORK, 2007, Identifying tax havens and offshore finance centres, Briefing Paper, URL: . (12/03/2008). TEIXERA, D. en CHEEMA, S., 2001, Bring underground payment systems into the mainstream, American Banker, vol. 166, nr. 196, blz. 14.
XIV
TREHAN, J., 2002, Underground and Parallel Banking Systems, Journal of Financial Crime, vol. 10, nr. 1, blz. 76-84. UNGER, B., 2006, De omvang en het effect van witwassen, Justitiële Verkenningen, jg. 32, nr. 2, blz. 21-33. VALSAMIS, M., 2003, Money laundering counter-measures in the European Union: a new paradigm of security governance versus fundamental legal principles, Kluwer, The Hague, 207 blz. VANBRUSSEL, E., 2008, Internationale prostitutienetwerken komen in België hun geld witwassen, de Morgen, 19 april 2008, blz. 99. VAN DEN WYNGAERT, C., 2003, Strafrecht, Strafprocesrecht en Internationaal Strafrecht, Maklu, Antwerpen, 1191 blz. VAN DER KRANS, A., 2005, Terrorism and financial supervision, Utrecht Law Review, vol. 1, nr. 2, blz. 119-133. VAN DER MAELEN, D., T’SIJEN, K, DIEU, C. en LALIEUX, K., 2006, Voorstel van resolutie betreffende belastingsparadijzen, Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers, 22 november 2006. VANDERMEERSCH, D., DEJEMEPPE, B. en FRANCIS, E., 2004, Beslag en verbeurdverklaring van criminele vermogensvoordelen, Maklu, Antwerpen, 330 blz. VANEMPTEN, J. en VERDUYN, L., 1993, Witwassen in België. Crimineel geld in de wereld van de haute finance, Uitgeverij Kritak, Leuven, 400 blz. VANEMPTEN, J. en VERDUYN, L., 1995, Witwassen: De Praktijk, Van Halewyck, Leuven, 200 blz. VANEMPTEN, J., 2000, Rapport geheime dienst vernietigend over witwaspraktijken in Liechtenstein, De Tijd, 26 februari 2000. VANEMPTEN, J., 2000, Stoute paradijzen, De Tijd, 27 juni 2000. VAN HAMME, K., 2004, Compliance officer zou nog hogere status moeten krijgen, De Tijd, 4 mei 2004, blz. 8. VAN HAMME, K., 2004, Kwart minder meldingen bij antiwitwascel, De Tijd, 21 april 2004, blz. 11.
XV
VAN PUYVELDE, S., 2004, Hoe zwart geld weer wit wordt, Inforevue, nr. 16, URL: . (06/03/2008). VERENIGDE
NATIES,
Wat
is
de
VN?,
URL:
watisdevn.htm>. (26/02/2008). VERHEYDEN, S., 2002, De verdediging van de procureur, De Tijd, 7 december 2002, blz. 1. VERMEULEN, G., 2006, Strafwetboek, Wetboek van Strafvordering en Bijzondere wetten, Maklu, Antwerpen, 668 blz. VERREST, P., 2006, De strafbaarstelling van witwassen, Justitiële Verkenningen, jg. 32, nr. 2, blz. 41-53. VERREST, P. en BURUMA, Y., 2006, Waarom pakken we het criminele geld niet gewoon af, Justitiële Verkenningen, jg. 32, nr. 2, blz. 54-66. VERREST, P. en SCHEEPMAKER, M., 2006, Voorwoord, Justitiële Verkenningen, jg. 32, nr. 2, blz. 5-8. WEINTRAUB, S., 2002, Disrupting the Financing of Terrorism, The Washington Quarterly, vol. 25, nr. 1, blz. 53-60. Witwascel speelt steeds centralere rol in de strijd tegen criminaliteit, 1997, De Tijd, 19 december 1997. WERELDBANK, 2002, Money Laundering Impacts Development, URL: . (16/02/2008). WERELDBANK, About us, URL: . (26/02/2008). Wet 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, B.S., 22 juni 1999. Wet 10 mei 2007 houdende diverse maatregelen inzake de heling en inbeslagneming, B.S., 22 augustus 2007. Wet 17 juli 1990 tot wijziging van de artikelen 42, 43 en 505 van het Strafwetboek en tot invoeging van een artikel 43bis in hetzelfde Wetboek, B.S., 15 augustus 1990.
XVI
Wet 26 maart 2003 houdende oprichting van een Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring en houdende bepalingen inzake het waardevast beheer van in beslag genomen goederen en de uitvoering van bepaalde vermogenssancties, B.S., 3 mei 2003. WRIGHT, R., 2003, Putting the Crooks Out of Business! The Financial War on Organised Crime and Terror, Journal of Financial Crime, vol. 10, nr. 4, blz. 366-369.
XVII
Bijlage 1: Basisconcept van een Financial Intelligent Unit (FIU)
XVIII
Bijlage 2: Organigram van het CDGEFID
XIX
