Het beste moet nog komen

Het beste moet nog komen Een beschouwing naar aanleiding van tien jaar HETPALEIS

1

Inhoudsopgave Inleiding: Het beste moet nog komen·········· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 5 1 ALGEMENE SCHETS ············································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 7

1.1 Kunst



1.2 Kindertheater ··············································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 9



1.3 Kunstenaar ····················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 13



1.4 Publiek · ··························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 18



1.5 Educatie ························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 24



1.6 Producties ····················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 27

· ··························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

p7



1.6.1 Over thema’s en projecten········· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 27



1.6.2 Over repertoire en wederopvoeringen ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 33



1.7 Media



1.8 Landschap ······················································ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 40

· ··························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

p 37

2 HET UNIEKE · ························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 42

2.1 Infrastructuur ··············································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 42



2.2 Beheersstructuur ········································ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 44



2.3 Organisatiestructuur ··································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 45

3 DE STAD



· ························································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

p 47



3.1 De grootstedelijke gedachte ····················· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 47



3.2 De stedelijke betrokkenheid ····················· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 49



3.3 Een uniek gezelschap ·································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 51

4 DRIE GROTE WERKTERREINEN VAN HETPALEIS

·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

p 54



4.1 HETPALEIS is een creatiehuis · ················· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 54



4.2 HETPALEIS is een campus ························· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 55



4.3 HETPALEIS zorgt voor de hem verleende accommodatie ·· · · · · · p 56

2

5 DE CONCRETE WERKING ······························ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 57

5.1 De corebusiness van HETPALEIS: creëren ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 57



5.2 De aandachtspunten van HETPALEIS · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 58



5.2.1 Kunstvriendelijk kinderbeleid ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 58



5.2.2 Communicatie ························· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 59



5.2.3 Maatschappelijke betrokkenheid ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 61



5.2.4 Kindvriendelijkheid ··············· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 62



5.2.5 Diversiteit en interculturaliteit ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 63



5.2.6 Reizen in Vlaanderen, Nederland en België · · · · · · · · · · · · · · · · · p 64



5.2.7 De internationale werking ··· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 66



5.2.8 Vormgeving ····························· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 66



5.2.9



5.2.10 Zakelijk beleid ························ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 68

Personeelsbeleid····················· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 67

6 VOORUITBLIK · ················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 70

6.1 Creatie



6.2 Campus ··················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 71



6.3 Instelling ·················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · p 72

· ·················································· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

3

p 70

4

Het beste moet nog komen Het schrijven van het meerjarenplan 2010-2013 valt samen met de eerste decenniumviering van HETPALEIS. Feestelijkheden naar aanleiding van ronde getallen zijn in onze cultuur ingebakken. Een honderdjarige krijgt meer media-aandacht dan een honderdeneenjarige. Net als bij alle bestaansvieringen scheiden ook hier het publiek en alle betrokkenen van HETPALEIS zich automatisch in twee groepen: zij die verbaasd opkijken omdat het huis al tien jaar bestaat en zij die verrast worden omdat ze de indruk hadden dat HETPALEIS al veel langer dan één decennium bestond. En er is uiteraard ook nog de belangrijke groep van na de viering: diegenen die tot op heden van het bestaan van HETPALEIS nog niet afwisten. De toekomst ligt voor en slechts ten dele achter ons. Maar eerlijk is eerlijk: HETPALEIS ziet die tien jaar best ruimer. Een rijke voorgeschiedenis van een dikke halve eeuw KJT heeft HETPALEIS stevige fundamenten gegeven. Zelfs na tien jaar blijkt dat het toenmalige Koninklijk Jeugdtheater HETPALEIS het nakijken geeft in vanzelfsprekendheid van naambekendheid en subsidiëring vanuit de Vlaamse gemeenschap. Bij de omwenteling van het vertrouwde KJT naar HETPALEIS in 1997 was het uitgangspunt: behouden wat goed is en verbeteren waar het kan en moet. Eenzelfde filosofie streeft HETPALEIS ook nu na. Het huis wil verder bouwen op verdienstelijke resultaten, werken aan onafgewerkte plannen, parcours wijzigen, afstappen van platgetreden paden en dit alles vanuit een kritische zelfanalyse, met een luisterend oor voor kritische medestanders. Vanuit een optimistische houding zijn wij ervan overtuigd dat het beste nog zal komen. Gerijpt door ervaring, met respect voor overleg en geloof in verbetering kan de toekomst boeiender worden dan het verleden.

5

HETPALEIS, theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars in het hart van Antwerpen, streeft en werkt in functie van zijn doelstelling. HETPALEIS wil podiumkunsten evident maken door toegankelijke kwaliteit te brengen en kwaliteit toegankelijk te maken voor elk kind in elke familie. Deze klus kan het huis niet alleen klaren. Een gunstig klimaat voor een algemeen kindvriendelijk kunstenbeleid dient deze bezorgdheid te ondersteunen. Het tienpuntenproject van HETPALEIS, verspreid over een feestelijk 2008, staat niet los van het nieuwe meerjarenplan. Met de publicatie van deze beschouwingsnota wordt het feestjaar afgesloten, echter zonder daarmee een eindpunt te zetten. Integendeel. Het is van belang om vanuit het meerjarenperspectief keuzes te maken die levenskansen bieden op lange(re) termijn. Een artistiek leider kan geen talent maken, maar kan wel (mee) vorm geven aan de beweging in het veld, aan consolidering en vernieuwing. De aandacht voor het publiek, voor de (jonge en gevestigde) makers en voor het beleid, de solidariteit met andere gezelschappen en de bezorgdheid voor een klein- en grootschalige regionale (samen)werking wordt gedeeld door de diverse werkvelden in HETPALEIS: creatie, presentatie, dramaturgie, educatie, communicatie, promotie, administratie, gebouwbeheer, personeelswerking en financiën. Wat kan HETPALEIS betekenen voor de gemeenschap? Wat betekent de gemeenschap voor HETPALEIS? Deze bundel wil trachten dit te verwoorden. Soms met vragen, dikwijls met antwoorden. Maar altijd vanuit de zorg een eigen plek te vinden in het veld. Veel leesgenot.

Barbara Wyckmans Antwerpen, december 2008

6

1 Algemene schets 1.1 Kunst ‘En waarom doe je deze job?’, vraagt de interviewer in het kader van een artikel over tien jaar HETPALEIS. Ik werk even lang in HETPALEIS als HETPALEIS bestaat en breng er meer tijd door dan op het privéterrein. Maar in mijn antwoord op de vraag raak ik niet verder dan: ‘Ik hou van theater’. Ik wil de vraagsteller dan wel een meer geëngageerde motivatie geven, maar het zit er niet in. In alle eerlijkheid: aan de basis van mijn werk ligt simpelweg egoïstische liefhebberij. Ik heb het professioneel theater vrij laat ontdekt. Ik was zeventien toen ik voor de eerste keer, louter door toeval, theatertoeschouwer werd. Die vrijdagavond heeft ‘Gelukkige dagen’ van Beckett mij van mijn sokken geblazen. Voor mij is die ervaring een mijlpaal. Mijn gelukkige dagen heb ik aan zijn ‘Gelukkige dagen’ te danken. Zoveel jaren later heb ik tijdens gesprekken met culturele soortgenoten vergelijkbare ervaringen gehoord. Nieuwsgierig naar het moment waarop zij zo gefascineerd zijn geraakt door die bepaalde kunstvorm dat het toekomstbepalend werd, kom ik steeds tot een vergelijkbare vaststelling. Altijd gaat dit gepaard met twee aanwezige elementen: de onverwachte confrontatie met kwaliteit. Mede daarom geloof ik niet in een langzaamaanproces. Niet de doorsnee theaterklucht, niet de doorsnee weekendfilm, niet de stationsroman,… zal het publiek tot bij de kunst brengen, wel de verrassende confrontatie met kwaliteitskunst. Maar verrassen verwacht een houding van verrast willen worden. Kunstbeleving vraagt een bepaalde ingesteldheid, een attitude van persoonlijk engagement. Niet ‘zien’ maar ‘willen kijken’, niet ‘horen’ maar ‘willen luisteren’. Kortom, een houding van degusteren in plaats van consumeren. Of nog, een uitnodigende ingesteldheid van ‘Verbaas me!’, al mag ‘Laat me genieten’ uiteraard ook nog als minimalistisch gebod.

7

In de foyer van HETPALEIS staat een citaat van Gregie De Maeyer te lezen: “Een brood wordt ook niet gebakken voor of kinderen of volwassenen.” De bakker mag dan wel bakken, maar eten moet je zelf doen. ‘Theater kijken’ verdraagt, net als ‘houden van’, geen gebiedende wijs. Het is net deze wetenschap die straks het onderscheid zal maken bij het kind dat voor de eerste keer toeschouwer wordt. Geen kind dat zonder begeleider het professioneel theater ontdekt. De volwassenen die het kind omringen, bepalen of het kind straks zelf de eerlijke keuze kan maken om een echte theatertoeschouwer te worden of niet. De beleidsstelling ‘Het publiek is er voor de kunst’ van Eric Antonis als intendant van Antwerpen ’93 is nog steeds actueel, en ik onderstreep volledig zijn volgende gedachte:

Kunst functioneert nu als één van de zeldzame plaatsen waar de dingen en het leven niet simpel of zoet gemaakt worden, maar moeilijk of ingewikkeld kunnen blijven en waar middelmatigheid altijd onverdraaglijk is. Kunst laat ons niet weten wat ons te wachten staat en laat ons beseffen dat men niet alles begrijpt en dat dat ook niet erg is; waar het leven niet fantastisch moet zijn, waar men niet verplicht is gewichtig of zakelijk te zijn, maar waar men evenmin verplicht is zich te amuseren. Net door de vaststelling dat kunst geen directe antwoorden of oplossingen geeft, beschouwen velen haar als ontoegankelijk, te hermetisch of te besloten en enkel weggelegd voor een selecte club. Het onderscheid op het vlak van succes tussen het commerciële en het gesubsidieerde circuit berust net op de marge tussen bewonderen en verwonderen. Velen hebben er een hoge ticketprijs voor over om iemand of iets te zien die of dat ze al kennen, herkennen en bewonderen. Maar de aankoop van een kaartje voor het onbekende, zelfs aan reductietarief, is weggelegd voor avonturiers en kenners. Zowel beperkingen als overvloed bepalen de keuze. De beperktheid van een korte vakantie zal velen ‘dwingen’ het zonnige zuiden op te zoeken, omdat dit meer zekerheid biedt op gunstig weer. Zij die de luxe hebben op meerdere verlofdagen te mogen rekenen, kunnen zekerheden koppelen aan de keuze voor sportrecreatie tijdens de winterperiode of zullen tijdens de zomerperiode ook regenachtige streken bezoeken voor een wandelavontuur.

8

Kunstbeleving is slechts voor een beperkte groep mensen een vanzelfsprekendheid. De zorg van HETPALEIS is zoveel mogelijk mensen met kunstbeleving in contact te brengen. Daarom wil het huis ijveren voor een gunstig klimaat om kwaliteit toegankelijk te maken voor een grote groep mensen, zonder kunstmatige zoethouders toe te dienen en zonder afbreuk te doen aan kwaliteitsnormen. Kunnen kiezen of je toeschouwer wil worden is een recht. Niet kunnen kiezen is een vorm van uitsluiting.

1.2 Kindertheater ‘Maar waarom laat jij je slaap voor jeugdtheater?’ vervolgt diezelfde vragensteller het interview naar aanleiding van tien jaar HETPALEIS. En weer moet ik de vraag schuldig blijven. Ik weet het niet. Omdat ik zelf weg ben van kinder- en jeugdtheater. En misschien ook omdat ik theater zelf veel te laat ontdekt heb. Het lijkt wel alsof ik mijn schade wil inhalen. Het publiek van HETPALEIS ten spijt moet ik bekennen dat ik mezelf niet altijd de grote kindervriend voel. Ik hou niet meer van kinderen dan van volwassenen. Meer nog, op sommige momenten wil ik het kleine grut liever uitwuiven dan welkom heten. Maar waarom dan toch dat kindertheater? Misschien net vanuit de zoektocht naar duidelijkheid en bondigheid. Kindertheater is de poëzie van het theater. Als het in één zin kan worden gezegd, gaat alle voorkeur daarnaartoe. Theater gaat altijd over geloof, hoop, spijt of liefde, over een teveel of een tekort daaraan. Bij kindertheater is dat niet anders dan bij volwassenentheater. Goed kindertheater onderscheidt zich niet wezenlijk van het volwassenentheater; het stelt vragen, laat geheimen intact en biedt de toeschouwer de ruimte om ontdekkingen te doen. Alleen zullen de proporties anders zijn omdat ze geënt zijn op de leefwereld van het kind. Het theater dat wij kindertheater noemen heeft één groot voordeel. Er kan gebouwd worden op de vanzelfsprekende avontuurlijkheid voor kwaliteit die elk kind van nature heeft. Via creaties kunnen het voortbestaan en het behoud van deze ‘natuurlijke avontuurlijkheid’ aangemoedigd worden. Leerkrachten, maar ook

9

ouders, zijn meestal bezorgd om het leerproces en de onwetendheid van het kind. Zij willen hen helpen bij het aanleren. Buiten de schouwburgzalen is dit aannemelijk en tot op zeker hoogte zelfs verantwoord, maar ontneem het kind niet de vrijheid om zelf te ontdekken. Dat geldt in nog grotere mate voor kunstbeleving. Onbevooroordeeld kunnen kijken is een ingesteldheid die enkel heel jonge kinderen genieten. Elke mens wordt als baby geboren met een gezonde mix van avontuurlijkheid, leerbereidheid en een grote ontvankelijkheid. Een zuigeling wil al snel op zijn buik of rug rollen, de baby wil na kruipen ook lopen, de kleuter wil springen en het kind rennen. Nadien volgt fietsen, eerst op een driewieler, daarna op een tweewielig mobiel. Ouders juichen elke nieuwe fase toe en elk stapje is het opstapje voor een volgende periode, een stap naar onafhankelijkheid en eigen keuze. Een fiets zegt een baby niets en een bijtring ontmoedigt een kleuter. Natuurlijk kunnen levensjaren gekoppeld worden aan verwachtingen en kunnen bij theatervoorstellingen leeftijdsaanduidingen richtlijnen zijn voor doorsnee criteria als duurtijd, spanningsboog en taalgebruik,… Maar leeftijden koppelen aan een emotioneel niveau is een moeilijke keuze, want het avontuur van ontdekken en overwinnen kent een heel persoonlijk ritme. Ik ken geen identieke leeftijdgenoten; ze kunnen misschien wel de leeftijd delen maar daarom niet de individuele leefwereld. Ik spreek uit ervaring! Ik ben zelf de helft van een tweeling en kon niet op dezelfde dag fietsen of zwemmen als mijn tweelingbroer, begreep zijn moppen niet en leefde als kind in angst dat Sinterklaas mij zou verrassen met vergelijkbaar speelgoed als dat van onze Ferre. Op onze gemeenschappelijke verjaardag moesten ze mij zijn boeken niet cadeau doen en omgekeerd. En tot vandaag heeft hij geliefde schrijvers die mij niet overtuigen en verschilt onze waardering van podiumcreaties ook wel eens stevig. Die realiteit staat in schril contrast met de huidige vanzelfsprekendheid dat elke kindertheaterproductie gelabeld wordt met een leeftijdsbepaling. Dat vráágt om discussies! De leeftijdsbepaling wordt voor de begeleiders een engagementsvoorwaarde en voor de makers en nauwe betrokkenen af en toe een bron van ergernis. Goedbedoelde reacties van volwassenen bij try-outs verhinderen soms dat grenzen verder worden afgetast of overschreden: stiltes mogen niet te lang duren, duisternis mag niet te donker worden, teksten dienen het best ingekort of onuitgesproken te worden, muziek zou vriendelijker mogen klinken en de leeftijdsdoelgroep kan beter verhoogd worden. Artiesten en regisseurs gaan twijfelen: krijgt het publiek niet de overhand en verkoop ik mijn kunstenaarsziel niet met toegevingen? Het blijft natuurlijk balanceren. Ik verwacht van elke toeschouwer dat hij bij de aankoop van zijn theaterticket een inspanning wil doen om verrast te worden en zichzelf de ruimte wil gunnen om zijn zintuigen te laten prikkelen in plaats van zijn

10

verstand. Maar anderzijds verwacht ik ook van de theatermaker dat hij zich inspant om tot bij dat jonge publiek te komen. Willy Thomas zegt dat hij ‘B=A in Bubbels’ zijn beste tekst vond omdat hij zich gedwongen voelde om zo helder mogelijk te schrijven. De doelstelling van HETPALEIS is niet om de toeschouwers te tonen wat ze al kennen, weten en waarvan ze al houden. Het uitgangspunt moet net zijn om het publiek te laten acclimatiseren zodat het verrast wil worden, om het vervolgens dan ook te verrassen. Dat gebeurt door net datgene te brengen waarvan het publiek zal willen houden maar nog niet kan, omdat het nog onontdekt en dus ongekend is. Een anekdote vanuit mijn receptieve verleden in Hasselt illustreert dit. De zoveelste bewering dat de kindertheaterprogrammering veel te moeilijk was, deed mij besluiten een actie te ondernemen en het antwoord bij de kinderen zelf te zoeken. Een tiental kinderen van zes jaar werden KINDAANHUIS en kregen een jaar lang een gratis toegangsbewijs om alle voorstellingen te komen bekijken die geprogrammeerd stonden als ‘vanaf zes jaar’. In ruil zouden ze hun reactie geven op elke geziene voorstelling. Nog steeds ben ik behoorlijk onder de indruk van het resultaat. De eerste reactie raakte niet verder dan: ‘Ik vond het mooi.’ Bij een tweede theaterervaring ging de waardering verder: ‘Ik vond het mooi en werd er vrolijk van.’ Bij een derde afspraak vertelde een kind: ‘Ik werd zo verdrietig toen de jongen wegging en voelde in mij net hetzelfde als toen vorige week mijn hamster stierf.’ En een vierde reactie schopte een poot vanonder mijn stoel: ’Ik vond het zo goed gevonden dat het meisje op de schommel de twee eerste coupletten zong van ‘potteke met vet’, dan even wachtte, wat langzaam verder schommelde en toen het tweeëntwintigste couplet zong. Zo begreep ik dat ze zich wel heel erg verveelde. Gelukkig heeft ze niet alle tweeëntwintig coupletten gezongen, anders had ik mij verveeld.’ De troef van onbevangenheid moet voor HETPALEIS de joker blijven in zijn kwaliteitszorg. Belangrijk is dat de omstandigheden waarin het kind kennismaakt met theater optimaal zijn, onafhankelijk van of dit nu in klas- of familieverband of met de jeugdvereniging gebeurt. De begeleider (leerkracht, ouder of leider) staat steeds tussen het kind en de theatermaker en speelt daarom een sleutelrol. Want het is de begeleider en dus de volwassene die beslist of het kind toeschouwer wordt en blijft. HETPALEIS streeft naar een intense dialoog met leerkrachten. In de toekomst wil HETPALEIS extra aandacht geven aan de ouders. Dragen ouders het theater een warm hart toe, dan is de kans groot dat hun kinderen zich ook willen laten verrassen door theater.

11

Onderzoek heeft uitgewezen dat theaterbeleving niet afhankelijk is van hoe je ermee in contact komt, in familie- of klasverband, maar dat de omstandigheden de beleving kleuren. Een enthousiaste juf die met haar dertig pupillen zichtbaar mee geniet van een kindervoorstelling werkt ingrijpender dan een papa die slapend naast zijn zoon het einde van de voorstelling afwacht. Wellicht kunnen reacties van kinderen sommige twijfelaars overtuigen in hun veronderstelling dat sommige producties te moeilijk zijn en over de kinderhoofden heen reiken. Reacties van kinderen op voorstellingen verrassen de begeleiders dikwijls meer dan de makers en bij begeleidende nagesprekken worden de makers best aardig ontroerd omdat ze zelf versteld staan van zoveel begrip en (h)erkenning. Een weblog gekoppeld aan een creatie waarbij makers en publiek in dialoog gaan, heeft in huis al tot een verrassend resultaat geleid. Een weblog die parallel liep met de creatieperiode van ‘Marianne! (een koningsdrama)’ maakte dat de jonge toeschouwers de illusie kregen dat ze de spelers al heel goed kenden, dankzij het creatieparcours dat ze ‘samen’ hadden afgelegd. Uiteraard moeten we ons ervoor hoeden dat de zoektocht naar reacties ons gaat bevestigen in dat wat we willen bewijzen. Reacties of indrukken moeten verder reiken dan de oppervlakkige Rode Loper-reacties (‘Ik vond het mooi want de prinses had een mooi kroontje op haar hoofd’). Mij interesseert het of die prinses dat mooie kroontje wel verdient en of prinsessen überhaupt wel gekroond dienen te worden. Een individuele reactie van een kind na een klassikaal theaterbezoek die ook de aandacht van de klasgenoten wekt, is een van de moeilijkste maar meest boeiende ervaringen die een jonge theaterbezoeker kan krijgen. In een politiek pamflet van Groen! las ik een opmerkelijke stelling, die ik volstrekt onderschrijf:

Voor een echte gemeenschapsvorming of samenlevingsopbouw dient niet zozeer het groepsgevoel bevorderd te worden, maar wel de individuele weerbaarheid. Kunst kan hierbij een belangrijke rol spelen, want binnen de artistieke beleving gaat het net om het als individu leren innemen van verschillende posities. Kunst bevestigt dat de wereld complex in elkaar zit, wat een hele geruststelling is dat als gevolg daarvan enige inspanning gevraagd wordt. Uit onderzoek blijkt dat vele kinderen in HETPALEIS voor de eerste keer met theater in contact komen. Die verantwoordelijkheid voor de eerste keer neemt HETPALEIS heel ernstig. ‘Eerste keer’-ervaringen veroorzaken blijvende herinneringen. Ont-

12

dekkingen en uitvindingen zetten tijdperken stop en starten op hun beurt nieuwe tijdrekeningen. De eerste man op de maan was een kleine stap voor de mens maar een grote stap voor de mensheid. Ieder kent zijn eigen persoonlijke overwinningen, zijn individuele premières, zijn privé-uitvindingen en zijn meest intieme ontdekkingen. Natuurlijk bestaat het strikbinden sinds mensenheugenis, maar de kleuter die voor het eerst zijn schoenveters zelf heeft weten dicht te knopen, heeft zopas toch maar Amerika ontdekt. Tot alles een eerste keer heeft gehad, is elke nieuwe ervaring een aaneenschakeling van steeds weer eerste stappen, van nieuwe overwinningen, van alle dagen premières. Sommige ‘eerste keer’-herinneringen veroorzaken een mensenleven lang een stempel van een geluksgevoel. De kinderdrang naar avontuur onderscheidt zich van de ‘dat-ken-en-weet-ik-al’-houding van een volwassene. Het kind dat voor de eerste keer theater ziet, heeft weinig boodschap aan de generaties die hem voor zijn geweest. Elke toeschouwer heeft recht op zijn premièrebeleving. En voor de meesten valt hun ‘première’ niet samen met de premièrevoorstelling van de acteurs. Daarom moet elke voorstelling de ernst hebben van een première. De maker weet nooit of een toeschouwer in de zaal net zijn persoonlijke ontdekking beleeft.

1.3 Kunstenaar Wanneer is iemand kunstenaar? En wanneer erkennen wij iets als kunst? Jan Hoet filosofeerde hierover kinderlijk eenvoudig: kunst is de overtreffende trap van kunnen. Kunnen, kunner, kunst. En misschien is deze simpele uitleg wel de enige verklaring die het dichtst de waarheid benadert. Een Boeing 747 laten vliegen en landen is een ingenieus hoogstaand resultaat. Maar Panamarenko die ons de illusie geeft dat zijn werk zo dadelijk zal opstijgen, die brengt pas kunst. Kunstenaars beheersen het talent om illusies, gedachten, niet uit te spreken gevoelens,... toch zichtbaar, hoorbaar, of tastbaar te maken. In de korte levensloop van het Vlaamse jeugdtheater onderscheiden we – kort door de bocht – een evolutie van het sprookjestheater over het uitbeeldingstheater via het vormingstheater langs het verhalend theater naar het verbeeldend theater. Ge-

13

lukkig zijn we het tijdperk ver voorbij dat het jeugdtheater veredelde diavoorstellingen waren, voorstellingen die naadloos pasten bij het leerprogramma van de school. Vandaag is het opmerkelijk dat binnen het jeugdtheater het verhaal vaak van ondergeschikt belang wordt. De maker wil de jonge toeschouwer vooral emotioneel raken; taal, klank en kleur helpen daarbij. En de maker hoopt altijd dat de bezoeker de schouwburg anders verlaat dan toen hij binnenkwam. Toen bij de ombouw van het KJT naar HETPALEIS de beslissing in de praktijk werd omgezet om in het huis voortaan uitsluitend te werken met freelanceartiesten in plaats van met een vast ensemble, was de zoektocht naar bereidwillige podiumtalenten een stevige kopzorg. Wie wil voor het kindertheater werken en wie kan kwaliteit waarborgen? Voor vele podiumkunstenaars betekende kindertheater niet direct een artistieke uitdaging, terwijl de velen ‘geïnteresseerden’ niet dat kindertheater brachten dat HETPALEIS beoogde. Tien jaar later vertrekken de verschillende gesprekken vanuit een iets luxueuzer standpunt. Naast de onophoudelijke en stevige verzoeksituatie van HETPALEIS richting bepaalde makers bereiken ons nu ook verzoeken in omgekeerde richting en ervaren we de goesting van gegeerde talentrijke podiumkunstenaars om theater te maken voor HETPALEIS. Zonder valse bescheidenheid durven we te stellen dat die trend het gevolg is van de kwaliteit die HETPALEIS aanbiedt en waarmee kunstenaars zich kunnen identificeren. Maar de eerlijkheid gebiedt ons ook te stellen dat de aanwezige kunstenaars in de stad en de onmiddellijke omgeving hier ook een stimulerende rol spelen. Een stad wordt gedragen door de opleidingen die erin gehuisvest zijn. Een universiteitsstad is anders dan een stad waar geen hogere opleidingen voorhanden zijn. Antwerpen is verwend op dat vlak en kent vele studierichtingen. De creativiteit is hier ook voelbaar op het vlak van mode, architectuur, beeldende kunst en podiumkunst. De concentratie van opleidingen trekt mensen aan: studenten gaan op kot, krijgen een lief, blijven na hun studies hangen in de stad, vestigen er zich met kind en worden nieuwe participanten van het culturele aanbod. Uit een bevolkingstelling blijkt dat Antwerpen momenteel 1564 beroepskunstenaars telt. Dat is het inwonersaantal van een kleine deelgemeente. Per 1000 inwoners betekent dit dat er minstens drie Antwerpenaren met kunst hun brood verdienen. Dit promille ligt ten opzichte van de beroepsbevolking nog veel hoger. Zeker omdat de lijst nooit volledig is, omdat sinds 1985 het beroep niet meer op de identiteitskaart wordt vermeld. De bevolkingsdienst heeft zich voor deze telling gebaseerd op de gegevens van het nieuwe basisdocument van de elektronische identiteitskaart.

14

De aanwezigheid van vele kunstenaars schept een bijzonder klimaat. De concerten van 0110 zijn daar een voorbeeld van. Steden worden niet langer uitsluitend aanzien als de bron van problemen, maar positioneren zich meer als de bron van creativiteit. Kunstenaars worden collega’s of kritische kwaliteitsbewakers. Podiumkunstenaars staan regelmatig samen op de scène. Soms is de ene toeschouwer en de andere speler. Even later keren de rollen zich om. De prikkeling van een bekende kritische kijker sensibiliseert tot beter spel: niemand wil afgaan voor de ogen van een vriend. Tussen haakjes: opmerkelijk is eveneens dat het jonge ouderschap inspirerend en stimulerend werkt bij tal van kunstenaars. Vooral jonge vaders maken een behoorlijke schok mee en ontpoppen zich plots als vurige propagandisten voor het betere kindertheater. Omdat HETPALEIS er gedurende al die jaren voor gekozen heeft te werken zonder een vast ensemble, mag gesteld worden dat haast alle jonge afgestudeerden aan de Antwerpse theateropleidingen minstens één keer de scène van HETPALEIS hebben bespeeld. De laatste jaren zoeken sommige stagiair(e)s zelfs bewust een stageplek in het jeugdtheater. De waardering voor kindertheater stijgt in het Vlaamse milieu van theateropleidingen. En toch. Opvallend is dat de theateropleidingen nog steeds nauwelijks of geen aandacht besteden aan kindertheater. Jaarlijks ontmoeten we op de scène jonge, gediplomeerde hoogvliegers die op de theaterschool scoorden, maar die zonder regiebegeleiding het kindertheater ter plekke zouden verkleuteren tot ver onder de benedengrens. Acteurs- en regieopleidingen zouden vanuit een vanzelfsprekendheid aandacht moeten besteden aan het kwaliteitsvol bestaan van jeugdtheater. Theater voor kinderen is geen kinderspel. HETPALEIS wordt uiteraard door de beperktheid van middelen ook gedwongen selectief te zijn in het kiezen en het engageren van kunstenaars; niet elk voorstel krijgt realisatiekansen, niet elke kunstenaar podiumgelegenheid. Het debutantenproject van HETPALEIS is een zeer inspirerend project dat in 2007 en 2008 zijn bestaansrecht al heeft bewezen en dat zeker verdere positieve evolutieaandacht verdient. Sam Bogaerts scout gedurende twee schooljaren gemiddeld een tiental laatstejaars, zowel in de opleidingen regie en acteur als scenografie, kostuumontwerp en theaterwetenschap. Wanneer deze studenten in juni hun diploma ontvangen, biedt HETPALEIS hen een eerste contract aan. Tegen half september wordt van dit ‘gelegenheidsensemble’ een presentatieresultaat verwacht, na een intense samenwerking en repetitieperiode.

15

Deze projectwerking vervult de doelstelling een zomerproject te organiseren en biedt de participanten de gelegenheid om via spelvreugde kennis te maken met het huis en zijn publiek. Dat maakt dat deze jonge talenten later makkelijker terug te vinden zijn in nieuwe HETPALEIScreaties. Het publiek kennen, het niet onderschatten maar ook niet overschatten, is een belangrijke zoektocht die zeer inspirerend kan zijn voor de maker. Dankzij de nauwe samenwerking met scholen kunnen we kunstenaars regelmatig de gelegenheid geven om hun toekomstig publiek vooraf en tijdens de creatiefase te leren kennen. Toen aan componist Sam Vloemans gevraagd werd het kleuterconcert ‘Water, lucht, aarde en vuur’ over de oerelementen te componeren, heeft hij een kleine week als het ware gekampeerd in diverse kleuterklassen. Het bleek een fantastische en vooral nuttige ervaring. Voor Sam ging er echt een wereld open. Achteraf verneem je dat vele spelers vaak nauwelijks met kleuters in contact komen. En uit de eigen kindertijd valt nog wel wat te putten, maar de kleutertijd is wel heel ver weg en de omstandigheden zijn stevig veranderd. Spelen voor kleuters of kinderen vraagt natuurlijk een andere tolerantie van acteurs. Podiumkunstenaars die niet vertrouwd zijn met het kinderpubliek, schrikken nogal eens van de luide en onverwachte reacties van het publiek, zeker bij schoolvoorstellingen. Maar sommige acteurs ontdekken in deze onmiddellijke reactie net of het aanwezige publiek mee is of niet en zien de reacties als een prettige waardemeter. Niet zelden geven deze makers de voorkeur aan schoolvoorstellingen boven de stillere familievoorstellingen. Uiteraard gaat deze vlieger niet altijd op. Wat noodzakelijk blijft, is het respect voor beide participanten: respect van de toeschouwer voor de maker en van de maker voor de toeschouwer. HETPALEIS wil de taak op zich blijven nemen om talenten met elkaar te ‘verbinden’. Werken van jeugdschrijvers kunnen theaterregisseurs inspireren. Beeldende kunstenaars, fotografen en architecten kunnen ontwerpers worden van fantastische theaterdecors: glaskunstenares Maria Roosen, fotograaf Stef Stessel en architect Jan Strobbe zijn daar voorbeelden van. Op het ogenblik dat ik dit schrijf loopt een project met de architectenschool van Diepenbeek waarbij studenten architectuur (onder leiding van Peter Bongaerts), interieurarchitectuur (onder leiding van Vittorio Simoni) en beeldende kunst (Koen Van den Broeck) op uitnodiging van HETPALEIS een scenografiebeeld ontwerpen voor een creatie rond ‘heimwee’. De studenten kregen enkel de titel mee; hen wordt

16

gevraagd een scenografie te bedenken die een podiumkunstenaar kan inspireren tot het maken van een nieuwe creatie. In januari 2009 stellen een twintigtal laatstejaars hun scènebeeld ten toon in HETPALEIS; twintig maquetteprojecten die zij betitelen met ‘Heimwee’. Een tiental theatermakers, schrijvers, regisseurs, componisten, choreografen worden uitgenodigd. Zonder twijfel zal deze ‘ontmoeting’ resulteren in creaties en presentaties in de verre of nabije toekomst, zowel binnen de organisatie van HETPALEIS als daarbuiten. De schrijfcursus STUKschrijven moet na een sluimerperiode terug levenskansen krijgen. Heel wat jeugdschrijvers en debuterende jeugdtheaterauteurs hebben via deze cursus, onder leiding van docenten Suzanne van Lohuizen en Pauline Mol, de inspirerende handvaten gevonden om hun schrijftalent ook af en toe te benutten ten gunste van het jeugdtheater. Ze hebben alleszins kennisgemaakt met de kunst die wij ‘kindertheater’ noemen. Als stichtende voorbeelden noemen wij graag Bart Moeyaert, Gerda Dendooven, Geert Hautekiet en Geert Genbrugge. Kindertheater heeft nog steeds te kampen met een strijd tegen de naamloosheid van de kunstenaars. In de theaterkunst is de titel van de voorstelling bekender dan de naam van de spelers. En binnen het kindertheater wordt de vermelding van regisseurs of tekstleveranciers zelfs meermaals als overbodige ballast beschouwd op het infomateriaal. HETPALEIS wil bewust zijn betrokken kunstenaars naam en faam geven. In het volgende meerjarenplan wil HETPALEIS naast de bestaande werking vier nieuwe projecten uitwerken. Als de Vlaamse Gemeenschap extra ondersteuning biedt en de subsidiebudgetten het dus toelaten, wil HETPALEIS via een logistieke en administratieve ondersteuning graag een stevige bijdrage leveren aan een verdere kwalitatieve én kwantitatieve groei van het kindertheater in Vlaanderen. Vooreerst wil HETPALEIS met het project HETNEST 2013 een omkadering bieden om een jonge theatermaker, die bewust voor kindertheater kiest, gedurende drie opeenvolgende jaren stapsgewijs te begeleiden van een embryonale start tot een mogelijk zelfstandig gezelschap na 2013. Verder wil HETPALEIS zich engageren in het projectsubsidiebeleid van de overheid. Jaarlijks wil HETPALEIS een plaats bieden aan een kindertheaterproject dat projectsubsidie krijgt en dat verlegen zit om repetitiegelegenheid, speelkansen en publieksopkomst. De kunstenaar komt met zijn projectsubsidie; HETPALEIS neemt

17

mee het risico en biedt ruimte om deze betrokkenen in alle ernst te laten experimenteren in de ZANDBAK VAN HETPALEIS. Vervolgens wil HETPALEIS jonge mensen aan de vooravond van hun beroepskeuze ervaring laten opdoen op de scène. Als we de diversiteit in de theateropleidingen willen doen toenemen, dan kan HETPALEIS niet met gekruiste armen vrijblijvend aan de zijlijn blijven wachten tot de eerste gediplomeerde allochtone theatermaker het kindertheater binnenwandelt. Jong publiek zal geregeld zelf de bühne bespelen. Een eerste plankenkoortservaring heeft voor vele theatermakers de lont ontstoken. Anderstalige nieuwkomers zullen daarin niet verschillen. Langlopende projecten met scholen en initiatieven buiten de schooluren moeten helpen daarin beweging te krijgen. Het is zelfs verbazend te merken hoeveel geïnteresseerden zich daar onmiddellijk bij betrokken voelen. Ten slotte wil het huis een vernieuwde versie van de HETPALEISdebutanten in functie van een driejarenproject 2010-2013. Elke zomer wordt een selectie van acht jonge afgestudeerden verwacht. Compagnie Cecilia onder leiding van Arne Sierens scout de talenten. Dit alles staat in het teken van een groot familieproject in 2013. Voor dat project wil HETPALEIS, in een regie van Arne Sierens, een voorstelling maken over feesten in ‘De vier seizoenen’. Een creatie met minstens dertig mensen over seizoensfeesten en mijlpalen in ieders levensloop. Alles heel dicht op en over elkaar: feestgangers worden feestvarkens en vervolgens terug genodigden op een nieuwe receptie, waar de bruid verschijnt die in een vorige scène haar eerste communie deed. Het publiek is letterlijk een grote familie waarin elke leeftijd welkom is.

1.4 Publiek Jaren geleden al uitte theatermaakster Pauline Mol op een studiedag heel oprecht een bezorgdheid. Zij stelde vast dat makers, door het steeds professioneler worden van het kindertheater, steeds minder interesse hebben voor de kinderen voor wie ze het werk doen. ‘Het lastige is dat acteurs zichzelf zo belangrijk vinden, net zoals kinderen zichzelf vaak ook erg belangrijk vinden, veel belangrijker dan het stuk.’

18

HETPALEIS wil in de volgende jaren graag tijd maken voor een stevig en inspirerend publieksonderzoek. Is het beeld dat wij van ons publiek hebben wel actueel? Wie is vandaag die vierjarige? Die zesjarige? Die achtjarige en tienjarige? Wat denkt hij? Wat doet zij? Wat weet hij? Wat wil zij? Hoe kwetsbaar is het kind in realiteit? Hoe kwetsbaar is hij in relatie met ouderen? Hoe weerbaar of keihard is zij onder leeftijdgenoten? Hoe verschillend zijn kinderen? Jongens en meisjes? Stedelingen of dorpsbewoners? Zijn Limburgse kinderen anders dan Antwerpse kinderen? En wie is dat kind van de allochtoon of autochtoon? Zijn volwassen jeugdtheatermakers eigenlijk wel geïnteresseerd in dat wat kinderen de moeite waard vinden? HETPALEIS maakt er een erezaak van elk jaar minstens één publieksonderzoek te houden en telkens weer inspireert het resultaat de werking, hetzij in het beleid (bijvoorbeeld op het vlak van communicatie), hetzij in de creatie (bijvoorbeeld een project rond virtueel theater). Een van de meest leerzame momenten in de zoektocht om kinderen beter te begrijpen was een voordrachtavond van kinderpsychiater Peter Adriaenssens. Een volle zaal in HETPALEIS knikte herkennend toen hij de anekdote vertelde van een kleinkind dat na een dagbezoek aan de zoo bij oma en opa verslag uitbracht. Het vertelde enkel over de duiven die graantjes voor de voeten van de kleuter wegpikten. Giraffen en olifanten werden gedegradeerd tot onbesproken onderwerpen. De alledaagse vogels, die waren pas het vermelden waard. Het is pas als ouders het kind helpen in zijn herinnering het bezoek te reconstrueren, dat de giraf en de olifant een plaats krijgen. Het kindertheaterpubliek heeft een volwassen begeleider nodig. Al was het om het kind in de eerste plaats te leren om in groepsverband iets onbekends in stilte te ervaren. De stilte van een uitverkochte zaal klinkt veel intenser dan de stilte van vijf genodigden. Grosso modo bestaat het publiek van het HETPALEIS uit twee groepen. De doelgroep omvat de 4- tot 18- jarigen en de verleidingsgroep omvat de 14- tot 65+-jarigen. Het is deze laatste groep die overtuigd dient te worden en die uiteindelijk zal beslissen of de eerste groep inderdaad naar het theater gaat of niet. Hij betaalt. Van 14 tot 18 jaar overlapt de doelgroep ook de verleidingsgroep: vanaf een jaar of 14 maakt de tiener zelf de keuze, maar meestal betaalt een volwassene zijn ticket. De overheid wil steeds meer vat krijgen op een verantwoord subsidiebeleid. De subsidiënt vraagt publiekscijfers, productiecijfers, voorstellingsaantallen, percentages van tickets en zo meer. Meegezogen door deze cijferhonger zou het boeiend zijn

19

te weten over hoeveel schouwburgzetels Vlaanderen beschikt en hoeveel van die zetels receptieve zitjes zijn. HETPALEIS neemt 650 schouwburgplaatsen voor zijn rekening, Grote schouwburg en Serre inbegrepen. Meestal worden deze plaatsen ingenomen door toeschouwers die komen kijken naar de creaties van eigen huis. Maar meer en meer wordt het receptieve luik een vanzelfsprekendheid. Daardoor is een vrij unieke situatie ontstaan. Van de gesubsidieerde huizen met theateraccommodatie wordt als vanzelfsprekend verwacht dat zij hun subsidiebudgetten, toch bedoeld om te creëren, benutten voor de uitkoop van een receptieve werking. Een receptieve opdracht is niet opgenomen in het takenpakket van HETPALEIS. Concreet betekent dit dat de technische invulling van HETPALEIS als productiehuis gebaseerd is op de creatie, presentatie en spreiding van eigen creaties. Een goed onderbouwde technische ondersteuning voor een structurele receptieve werking is niet ingecalculeerd in het huidige organigram. Dat HETPALEIS vandaag wel de gastdeuren openzet is vooral voelbaar door de oplopende recuperatietijd van de medewerkers en een daling van eigen nieuwe creaties. Daarom onderschrijft HETPALEIS volledig de idee van De Studio, een nieuw podium voor jong publiek in een unieke samenwerking van de Antwerpse gezelschappen FroeFroe, Laika, luxemburg, Muziektheater Transparant en Villanella. In de voormalige gebouwen van Studio Herman Teirlinck zullen straks de eigen creaties van de betrokken gezelschappen een langere speelduur kennen in hun eigen stad en zullen ook andere kindertheatergezelschappen te gast zijn. De receptieve programmering van HETPALEIS zal een toegevoegde waarde bieden aan dat wat verder ontbreekt. HETPALEIS is de verzamelnaam voor één organisatie en staat zowel voor het gezelschap als voor de schouwburg. Het huis beschikt eveneens over twee repetitiezalen en de hele voorbouw met lokalen voor de werking van De Tuin, een dagparcours voor kunstenbeleving dat dertig bezoekers aankan. Gelijktijdig wil HETPALEIS oprecht bekommerd zijn om de spreidingsgedachte en dus reist HETPALEIS ook. Dat alles maakt dat HETPALEISpubliek erg verspreid en uitgebreid is. HETPALEIS bewaakt nauwlettend twee uitgesproken actieterreinen op theatervlak: schoolvoorstellingen en voorstellingen geprogrammeerd in het kader van de vrijetijdsbesteding. Mathematisch ligt het aanbod in balans: de dinsdagen, donderdagen en vrijdagen worden voorbehouden voor de schoolvoorstellingen en de woensdagen, zaterdagen en zondagen voor het vrije publiek.

20

Het belangrijkste uitgangspunt van de schoolvoorstellingen is om elk kind vanuit democratisch oogpunt de kans te geven met theater kennis te maken. De inspanning hiervoor heeft maar zin als deze ontmoeting ook een prettige ontdekking wordt en dus verloopt in een optimaal gunstig klimaat. Elk kind dat leert lezen zou door een avontuurlijke omkadering de prikkeling moeten voelen om vooral buiten de schooluren en -muren te willen lezen. Bij hoeveel volwassenen is het laatste boek dat ze lazen niet hetzelfde als die laatste titel op hun verplichte schoolliteratuurlijst? Schoolvoorstellingen hebben iets weg van seksuele opvoeding: uitermate boeiend, maar vooral prettig na schooltijd, ook ver voorbij de leerplicht en dat je leven lang. De stedelijke subsidie dwingt ons tot een zelfanalyse. Het Antwerpse stadsgewest telt 776 basisscholen: 389 binnen de stad en haar districten en 387 in de stedelijke randgemeenten. Hoeveel van het totale aantal scholen in Antwerpen participeren? Waarom en waarom niet? Tijdens het schooljaar 2007-2008 liep in samenwerking met de UA een tevredenheidsonderzoek. Alle scholen gelegen in het Antwerpse stadsgewest werden gecontacteerd. De ‘waarom wel’- en ‘waarom niet’-participatie van alle scholen (kleuter, basis en middelbaar) aan HETPALEIS werd in kaart gebracht. De antwoorden zijn in ieder geval inspirerend voor de toekomstige scholenwerking van het huis. Zo is een van de meest opmerkelijke en tegelijk simpele vaststellingen dat niet alle Antwerpse scholen in het adressenbestand van HETPALEIS zitten. In huis wordt voortdurend de vraag gesteld: kiezen we voor kwaliteit of kwantiteit? Leren we de scholieren zwemmen of laten we hen kennismaken met het bestaan van het openbaar zwembad? De ervaring leert dat de keuze om jaarlijks met een aantal vaste partners een jaarparcours af te leggen veel meer resultaat biedt dan een eenmalig bezoek. Maar dit standpunt is enkel haalbaar als het ook verdedigd wordt door het stedelijk beleid. Een stedelijke bezorgdheid om alle Antwerpse scholieren te betrekken bij het culturele gebeuren in de stad kan ook verspreid worden over de hele basisschoolleeftijd. Het zou pas een gemiste kans zijn mocht iemand in Antwerpen zijn lagere school verlaten zonder dat hij of zij ooit HETPALEIS bezocht of een HETPALEISvoorstelling zag. De aandacht voor de culturele vorming van de Antwerpse scholier kan geen zorg zijn van één cultuurhuis alleen. Een samenwerking met de stad en al haar culturele instellingen biedt de enige mogelijkheid om daar op korte tijd resultaat te boeken.

21

Sinds een aantal jaar heeft HETPALEIS beslist om geen schoolvoorstellingen meer te programmeren voor +14-jarigen tijdens de schooluren. Op die leeftijd is het van belang om cultuurbeleving een vrijetijdskarakter te geven. Het au sérieux nemen van tieners komt zeker ook de voorstellingen ten goede. Wel is het opmerkelijk dat tal van enthousiaste leerkrachten zich inmiddels ontpoppen tot geestdriftige, initiatiefnemende coördinatoren die hun jonge studenten begeleiden in hun culturele avondje uit. Het is in zulke gevallen bedroevend als enkele heethoofden een avondvoorstelling weten te verpesten door hun gedrag en vanuit het naamloze groepsgevoel de avond van de andere toeschouwers en hun leerkrachten vergallen. Je moet als gedupeerde en zich verantwoordelijk voelende leraar al veel van je leerlingen houden om in de toekomst je eigen avond nog vrijwillig op te offeren voor de culturele vorming en interesse van je jonge snaken. Er zijn leraren die een straatnaam verdienen. Sommigen hebben voor een generatie meer betekend dan andere beroemdheden die hun naam hebben verleend aan lange avenues. Een intensere dialoog met deze cultureel geïnteresseerde leerkrachten inspireert de werking en doet nieuwe programmeringstijdstippen ontdekken. Enkele kleuterjuffen overtuigden ons om af en toe ook kleutervoorstellingen in de voormiddag te brengen, omdat de allerjongsten meer behoefte hebben aan een namiddagdutje dan aan een inspannende klassikale theateruitstap. Andere bezorgde docenten pleitten om voor de +14-jarigen ook een aantal voorstellingen tijdens de schooluren te blijven programmeren; dit ten behoeve van de uitzonderingen die anders toch de participatieboot zouden missen. Naast de schoolvoorstellingen brengt HETPALEIS heel trouw familievoorstellingen op woensdag- en weekendmiddagen. HETPALEIS wil daarmee heel bewust ook de participatie van het kindertheater buiten de schooluren promoten. Graag zien wij deze zorg gedeeld met de programmatoren van de betrokken culturele centra. Terwijl er vroeger op meerdere speelplekken wekelijks familievoorstellingen werden gebracht, bestaat vandaag de indruk dat een programmator al een familievriendelijk cultuurbeleid voert als er maandelijks of zelfs trimestrieel een kindervoorstelling op het menu staat. Programmatoren zijn ook een deel van ons publiek. Een goed overleg en een openhartige communicatie kunnen ervoor zorgen dat op die andere speelplekken het juiste publiek bij de juiste voorstelling zit. Hun publiek is ook HETPALEISpubliek. We worden er beiden beter van als die toeschouwers de schouwburg geboeid verlaten. Van beide partners, HETPALEIS en de programmator van een reisproductie,

22

vraagt het steeds opnieuw een creatieve alertheid om de ‘beslissers’ binnen deze families te blijven vinden. Een ‘ouderpubliek’ beschouwt het kindertheater als iets van voorbijgaande aard. Eens de kinderen de tienerleeftijd hebben bereikt, verdwijnt voor de grote meerderheid de trouwe passage. Het is, zowel voor de jeugdprogrammatoren als voor de jeugdtheaters, moeilijk om een langdurige fascinatie voor een podiumkunstenaar te bewaren. Niet toevallig ruilen ook jeugdtheatermakers de scène op een gegeven moment voor volwassenenvoorstellingen. Gelukkig is deze overstap voor velen maar een tijdelijke tussenstap, om nadien het kindertheaterveld weer te beploegen. Langzaam blijkt de grootoudergroep een belangrijke en beslissende partner te worden in de participatie. Hun aantal als boeiende initiatiefnemers stijgt. Hen blijven betrekken is een aandachtspunt voor de toekomst. Met stijgende resultaten vergroot in HETPALEIS de aandacht om kansarmen te betrekken bij cultuurparticipatie en het evidente recht daarop. Armoede, sociale achterstelling, culturele verwaarlozing, vreemde afkomst, een desinteresse voor maatschappelijke problemen,… zijn allemaal elementen die uitsluiting in de hand werken. Als stichting van openbaar nut is HETPALEIS het aan de gemeenschap verplicht daarin een verantwoordelijkheid op te nemen. Tot onze partners behoren daarom ook de beleidsmakers, sociaal en maatschappelijke medewerkers, diversiteitsdeskundigen, OCMW-directies, APGA-werkers (Antwerps Platform van Generatiearmen) en sociale burgers, die vanuit hun functie en mogelijkheden elke vorm van uitsluiting bestrijden en wegwerken. Elk kind belangrijk vinden en het klimaat creëren om het uit te nodigen tot cultuurparticipatie, dat is ook het uitgangspunt voor het Kinderkunstencharter. Op 15 april 2008 tekenden de burgemeesters van Antwerpen, Brugge, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Mechelen en Turnhout op uitnodiging van HETPALEIS het Kinderkunstencharter. Voortaan engageren zij zich om een kinderkunstvriendelijk beleid consequent op de politieke agenda te plaatsen.

23

1.5 Educatie De inburgering van het begrip levenslang leren heeft er mee voor gezorgd dat educatie niet langer meer exclusief aan onderwijs wordt gekoppeld en dat leren geen leeftijdbegrenzing meer kent. Integendeel. De publieke interesse voor meer en betere informatie is stevig aanwezig. Kranten en weekbladen bieden ruimte voor uitgebreide voorbeschouwingen, zelfs dikwijls ten koste van recensies. Cd’s en dvd’s bevatten gebundelde bijlagen die kijker en luisteraar helpen nog meer te genieten van de nieuwe aankoop. En zelden nog treedt een bezoeker de schouwburg binnen zonder een summier infoblad. Zelfs de vanzelfsprekendheid dat elk kunstwerk voor zich moet spreken gaat niet meer op. Elk huis dat zichzelf respecteert, draagt er zorg voor om via informatiemomenten en diverse kanalen het publiek te begeleiden tot de status van actieve participant. Voorstellingen worden ingeleid, operahuizen begeleiden toeschouwers in het actiever luisteren, gidsen leiden bezoekers door galerijen en musea, en bibliotheken verzamelen lezers van eenzelfde boek of schrijver in een lezersgroep om straks beter te lezen of te herlezen. Op het vlak van educatie wordt ook in Antwerpen stevig werk geleverd en HETPALEIS neemt op gebied van theatereducatie een aardig stuk voor zijn rekening. Gedurende de tien levensjaren van HETPALEIS is de educatieschaal in huis vervijfvoudigd. HETPALEIS investeert sterk in de educatieve werking en reikt met deze werking verder dan de vorming van enkel HETPALEISpubliek. In de HETPALEISdocumentaire ‘Ik hou van theater’ wordt heel bondig en duidelijk een antwoord gegeven op de vraag of je theater kijken kan leren. Theater kijken kan je leren door veel theater te zien, door erover te praten en door het zelf ook te doen. Deze redenering omvat ook de drie educatieve werkterreinen van HETPALEIS. Op het eerste terrein ontmoeten we de toeschouwers die een voorstelling gaan zien of hebben gezien. Hier informeert de educatieve dienst het potentiële publiek over de HETPALEISproducties en begeleidt hij hen door middel van lesmateriaal en activiteiten online, workshops in de klas, de opvolging van schoolvoorstellingen, een permanent contact met leerkrachten en directies,…

24

De combinatie van een gezelschap met een vaste accommodatie geeft de luxe om een intensere band te doen ontstaan met een (weerkerend) publiek en de makers. Lange speelperiodes, grote groepen, diverse publieksgroepen, intensievere samenwerking met scholen, jeugdverenigingen en sociale partners en een goede omkadering van een gericht doelgroepenbeleid zijn het gevolg daarvan. Het tweede werkveld focust op dialoog tussen het publiek en de podiumkunstenaars. Gelegenheden zijn ondertussen in structuren gegoten. Via de vele try-outs die elke première voorafgaan, krijgt de maker de kans om zijn creatie te testen op zijn potentieel publiek. Op de evaluatie- en informatiemomenten op het einde van elk schooljaar krijgen makers de gelegenheid hun project toe te lichten. Elke avant-première wordt gekoppeld aan een publiek interviewgesprek met de makers. Verder zijn er webkwesties bij bepaalde voorstellingen, tekstlezingen in klassen,… De implementatie van nieuwe media opent jaarlijks nieuwe initiatieven op het vlak van de ontwikkeling van educatief materiaal. Ten slotte biedt HETPALEIS een tuin van ervaringskansen aan het publiek om zelf aan de slag te gaan en zo vertrouwd te raken met de hedendaagse theatertaal. Onder deze categorie rangschikken we De Tuin, De Stal, workshops voor leerkrachten en begeleiders van jeugdverenigingen, projecten in samenwerking met het pedagogisch hoger onderwijs,… De Tuin en De Stal duiden op eendaagse en langdurige projecten waar zowel kinderen als begeleiders (ouders, leerkrachten, jeugdleiders,…) via specifieke cursusmomenten intensere toeschouwers worden. De Tuin deelt ook zijn opgedane expertise met de sector; de workshops staan open voor externen die een dag de werking van De Tuin willen volgen en zich daardoor laten informeren ten behoeve van hun eigen werk. Elk jaar lopen er meerdere studenten kunst- en cultuurbemiddeling uit Vlaanderen en studenten dramaopleiding uit Nederland stage in De Tuin en krijgen eigen docenten via onder meer bijscholingen zicht op de actuele methodiekontwikkelingen. De educatieve dienst van HETPALEIS bewandelt twee parcours. Enerzijds sluit de educatie heel nauw aan bij de producties van eigen huis. Anderzijds bouwt de werking aan de vorming van potentiële alerte toeschouwers die straks in HETPALEIS of elders kritische toeschouwers worden. Het onderwijs is in dit proces vanzelfsprekend een bevoorrechte partner. Net omwille van de diversiteit binnen het schoolpubliek is een intensieve begeleiding noodzakelijk.

25

Daarnaast focust educatie graag en veelvuldig op families, jeugdverenigingen en sociale organisaties die op woensdagen, weekenden of tijdens verlofperioden naar theater komen. Voor de reisvoorstellingen zijn programmatoren van de schouwburgen, cultuur- en kunstencentra de bondgenoten en de eerste partners. Dankzij de steun van de Vrienden van HETPALEIS, ten slotte, kunnen maatschappelijk zwakkere groepen op een volwaardige manier kennismaken met theater: Meters&Peters, Centrum Kauwenberg, KIDSwerking,… Want kansarmen bewegen zich op vele echelons. Ze zijn te vinden in milieus van vreemde origine, van sociaal zwakkeren, van financieel armen, van opleidingsarmoede, maar ook van maatschappelijk zwakkeren. Opgroeien in een gezin zonder boek of krant en waar de televisie uitsluitend op commerciële netten is afgestemd zal het kind niet helpen om te participeren aan het gesubsidieerde kindertheateraanbod. Het onderzoeksrapport ‘Kwaliteit van kunst- en cultuureducatie’ (2007) van Anne Bamford brengt een hele beweging vanuit het kabinet van minister Frank Vandenbroucke op gang. HETPALEIS hoopt dat door deze beweging de aandacht voor de educatieve werking zichtbaarder mag worden en dat financiële ondersteuning vanzelfsprekender wordt. Maar gelijktijdig mogen we hopen dat er meer aandacht wordt gegeven aan theatergeschiedenis zelf. De theaterpraktijk wordt omringd door talrijke professionelen. Meestal ontbreekt hen zicht op enige theaterevolutie. In 2007 maakte Knack een reeks over de tien meest belangwekkende voorstellingen in Vlaanderen van na de Tweede Wereldoorlog. De geraadpleegde kenners (Wim Van Gansbeke, Pol Arias, Monique La Roche en Walter Tillemans) overstelpten de lezer met titels, namen van regisseurs, acteurs en gezelschappen, en veel van die lezers waren meer dan verrast door de opsomming daarvan. Theater blijkt geen erfgoed te zijn. De culturele hoofdredacteur Karl van den Broeck erkende ootmoedig:

Er zat geen lijn in hun keuze. Vlaanderen had blijkbaar de afgelopen dertig jaar amper nagedacht over zijn theatertraditie en heeft zich, vanuit een blinde vernieuwingsdrang, vooral beziggehouden met het vernietigen en ridiculiseren van zijn traditie, ook in het theater. Een canon aanleggen van spraakmakende titels en namen, geselecteerd door kenners die een kapitaal aan kijkervaringen hebben opgedaan, is een engagement dat elk decennium zou moeten plaatsvinden. Jammer genoeg kan de opsomming van

26

de geselecteerde producties voor het jaarlijkse Theaterfestival geen steunpilaar zijn voor de eerlijke tekening van de chronologische evolutie van de theatergeschiedenis in Vlaanderen en Nederland. Meestal zetten de wisselende jury’s hun smaak zelf centraal en werden de selecties van de producties een gevolg daarvan, in plaats van omgekeerd. Nochtans! De sector heeft nood aan een stevig naslagwerk over de hele evolutie van de theaterkunst in het algemeen en het kindertheater in het bijzonder. Wil HETPALEIS echt helpen in de geschiedenisleer van de kinderkunsten, dan is het huis het aan zichzelf én aan de hele kindertheatersector in Vlaanderen verplicht om mee werk te maken van een vademecum over kindertheater in Vlaanderen. Het geheugen verdwijnt en een canon van mijlpalen van kindertheaterproducties die het verschil hebben gemaakt, ontbreekt. Vanuit de bezorgdheid voor het erfgoed en de evolutieleer van het Vlaamse kindertheater zou het handig zijn deze studie aan elke nieuwe cultuurminister, zijn hele kabinet en zijn adviesorgaan cadeau te doen bij de installatie van hun werking.

1.6 Producties 1.6.1 Over thema’s en projecten De programmering in HETPALEIS is een samenvloeien van twee bronnen. Of de kunstenaar komt met een idee, of HETPALEIS zoekt naar een kunstenaar om een project te realiseren. Ondertussen is nog een andere bron ontsproten. Kunstenaars hebben in HETPALEIS elkaars werk ontdekt en willen samen graag nieuw (kinder)theaterwerk maken. De diversiteit van talenten houdt elkaar in evenwicht. Maar steeds hebben alle creaties eenzelfde uitgangspunt gemeen: dat wat op de scène gebeurt, vertrekt vanuit de maker met een empathie voor de beoogde toeschouwer. De hoofdrolspeler is de publieksmilitant bij uitstek. De Hamlet bij een jongerenvoorstelling is een andere Hamlet dan bij een kindervoorstelling of een uitgesproken volwassenenproductie. Een kindertheatergezelschap wordt met één extra kopzorg belast: voldoende

27

variatie en een divers aanbod voor verschillende leeftijdsgroepen brengen en dit verantwoord verspreiden over het hele jaar. Het is al meermaals gebeurd dat een uiterst boeiend project werd afgeblazen omdat het tijdstip in combinatie met de beoogde doelgroep niet het juiste was. Zes achtereenvolgende maanden enkel de tienerleeftijd ‘bevoorraden’ zou niet worden getolereerd. Eenzelfde overvloed van uitgesproken kindervoorstellingen zou eveneens op verzet stoten. Maar de balans ‘iedereen content’ is nog niet bereikt. En toch moeten we vermijden dat door erover te waken dat de diverse leeftijdsgroepen bespeeld worden, de kwaliteit ondermijnd zou worden. Een uitgesproken doelgroepenbeleid hecht soms meer belang aan het feit dat er theater voor een bepaalde leeftijdsgroep verschijnt dan aan de artistieke en intellectuele kwaliteit ervan. Liever geen kleutervoorstelling dan een minderwaardige kleutervoorstelling. De kwaliteit moet gewaarborgd blijven in alle creaties. Bovendien is het laatste woord altijd aan de kunstenaar. Er zijn periodes dat geen enkele maker overtuigd kan worden om bewust voor een bepaalde leeftijdsgroep te kiezen en te creëren, hoe groot de verzuchting van de doelgroep (en vooral de begeleiding) ook is. Kunst is niemands kruiwagen. Willem Kloos heeft het na al die jaren (1882) nog steeds bij het rechte eind met zijn stelling: “Kunst is de aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie.” En dat geldt ook voor een homogene groep zevenjarigen. Hoe wordt de snaar van de emotie geraakt? Wat veroorzaken de theatervoorstellingen bij de jonge kijker op het vlak van verdriet, angst, pijn, geluk, liefde, hoop, heimwee … ? De zoektocht biedt af en toe opmerkelijke resultaten. En dan is het vertederend te merken hoe menig puber in ’Hamlet’ zijn lotgenoot ontdekt, hoe ’Prookjes’ plots de troostende productie wordt voor kinderen en volwassenen die met afscheid vechten, hoe ’Kumari’ gedroomd prinsessengeluk doorprikt, hoe ’Geest’ bij beroepsjongeren een herkenbare vader-zoonrelatie blootlegt, hoe ‘Sunjata, de leeuwenkoning van Mali’ velen met een Afrikaans optimisme de zaal doet verlaten, … Naar aanleiding van tien jaar HETPALEIS verscheen in november 2008 een foto- en leesboek over toeschouwers die vertellen welke voorstelling van HETPALEIS hen van hun stoel deed vallen. Opmerkelijk is de verscheidenheid van voorstellingen die zij vermelden. De persoonlijke situatie waarin de toeschouwer zich bevindt tijdens het kijken, speelt dikwijls een beslissende rol in de beoordeling

28

en appreciatie van een voorstelling. Een tiener die net de bons kreeg van zijn lief zal zonder twijfel een theaterstuk over een onbeantwoorde liefde anders ervaren dan zijn klasgenoot die dolverliefd in een ander bootje vaart. Dat onderstreept nogmaals dat emoties zelden bij iedereen gelijktijdig worden geraakt. Theater dat voor iedereen is, is doorgaans niet erg interessant omdat het te veel compromissen moet sluiten. Niet voor niets staat er in de foyer van HETPALEIS in het groot geschreven en te lezen: “Kunst moet niets, theater moet niets, enkel boeien”. Op tien jaar tijd is er is er een evolutie van wat dat ‘boeien’ betekent. Het totale aantal producties (coproducties en de creaties binnen het samenwerkingsverband met FroeFroe inbegrepen) van de afgelopen tien jaar bedraagt 121. Zijn al die voorstellingen geslaagd? Neen! Maar wel was dikwijls duidelijk dat de voorgaande minder geslaagde productie nodig was om de volgende voorstelling met meer succes te maken. Alleen al die kans om te mogen mislukken is een reden om gezelschappen het vertrouwen te geven van een langetermijnbeleid van minstens vier jaar. Twee, maar ook drie jaar, zijn te kort om zich te bewijzen. Niet voor niets bedraagt een politieke ambtstermijn vijf jaar, en op gemeentelijk niveau zelfs zes jaar. De lijst van makers die HETPALEIS op de kaart hebben gezet is lang. Maar deze lijst is haast even lang als de namenlijst van makers die door HETPALEIS meer naam hebben gekregen. An De Donder, Arne Sierens, Dimitri Leue, Peter De Graef, Piet Arfeuille, Pieter Embrechts, Sam Vloemans en Stefan Perceval zijn in huis graag geziene talenten. Opvallend is dat in de beginjaren van HETPALEIS meer dansante producties zijn gecreëerd, zoals ’Nat’ van Thierry Smits, ’Skaters’ van Abdelaziz Sarrokh, en ’Achter de Spiegel’ en ’Richard of York’, eveneens van Thierry Smits. Terwijl de laatste jaren net het muzikale aspect aan aandacht wint, met componisten Sam Vloemans, Benjamin Boutreur en Antoon Officiers. Tot ieders verrassing, die van de maker voorop, kreeg Pieter Embrechts de prijs voor de creatie van de beste musical 2007 voor ’Sunjata, de leeuwenkoning van Mali’. Met de verschuiving van dans naar muziek komt de nadruk te liggen op meer zorg en aandacht voor stevige theaterteksten. Dat jonge mensen ook geïnteresseerd raken in theaterliteratuur is zeker een verdienste van Dimitri Leue. Zelden gezien dat jonge toeschouwers na hun theaterbezoek liever hun zakgeld besteden aan de

29

tekstbrochure dan aan frisdrank. En men mag hopen dat het zakgeld inmiddels gestegen is, want de echte fans van Dimitri Leue hebben hun boekenplank stevig gevuld met de teksten van ’Het kleine sterven’, ’Zee-majeur/Zee-mineur’, ’AZEN’, ’Fink of het uniform van de liefde’, ’Lodewijk, de koningspinguïn’, ’In de naam van Sebastiaan of hoe een steen aantrekkelijk kan zijn’, ’Kumari’ en ’De Blinde Koning, de Mahabharata door de ogen van een blinde’. Een maker die gedurende al die jaren eveneens trouw weerkeert, is Arne Sierens. Zijn sociaal-maatschappelijk gedragen thema’s weten de snijlijnen van jeugd en volwassenen te vinden. Van alle voorstellingen is de uitgesproken mengeling van diverse leeftijden in het publiek bij hem het grootst. ’Mijn Blackie’, ’Niet alle Marokkanen zijn dieven’, ’Martino’, ’Trouwfeesten en processen’, ’Broeders van Liefde’ en ’Altijd Prijs’ zijn stuk voor stuk producties die bij velen een stevige stip in hun theaterervaring oproepen. Deze teksten zijn repertoiregoed geworden binnen het betere amateurtoneel. Eindelijk werd Sierens’ werk opgemerkt door de theaterfestivaljury: ’Altijd prijs’ werd geselecteerd voor het Theaterfestival 2008. De Kakkewieten brengen om de drie jaar leven in de brouwerij. De tussentijd is nodig. Het eerste anderhalf jaar om af te kikken en te zweren ‘Nooit meer!’ en het volgende anderhalf jaar om toch weer nieuwe plannen te smeden. De fans zijn alleen maar in aantal gegroeid en daar hebben ’Universal Irritant’, ’Frustation Island of De Ingebeelde Grieken’ en ’Mixico Impossible of de noodlottige geschiedenis van Charlotte van Saksen-Coburg’ zeker voor gezorgd. Piet Arfeuilles loopbaan loopt haast parallel met het leven van HETPALEIS. Als kersverse regisseur begeleidt hij er tijdens het seizoen 1997-1998 een groep jongeren en brengt ‘Becoming Stories’. Nadien volgen ’Raadseltjes’, ’Orestes’, ’Romeo en Julia’, ’Hamlet’ en ’De Storm’. Piet zal straks in het Tieltse Malpertuis artistiek leider worden. De afspraak is dat hij het grote podium en het puberpubliek meer dan de moeite waard blijft vinden, zodat de wegen van Piet en HETPALEIS elkaar zullen blijven kruisen. Opmerkelijk is dat de laatste jaren het sociale engagement bij tal van theatermakers vaker naar boven komt, veel meer dan tien jaar geleden het geval was. Tal van producties zijn het resultaat van een dialoog tussen publiek en makers. Voorstellingen als ’Water, lucht, aarde en vuur’ en ’Nachtmuziek’ zijn het resultaat van een ontmoeting tussen de componist en het kleuterpubliek.

30

In de geest van publieksbetrokkenheid is Stefan Perceval voor HETPALEIS een stichtend voorbeeld. Stefan doet in 1998 zijn intrede als acteur in de voorstelling ’Woyzeck’. Een jaar later keert hij terug met zijn zelfgeschreven tekst ’Honingbijen/honeybees’, die hij ook regisseert. Sindsdien vindt HETPALEIS in Stefan Perceval een geestesgenoot. Jaarlijks schrijft en/of regisseert hij een stuk voor de kleine zaal: ’Hard Hart’, ’Trilogie voor Moeder de Vrouw’, ’U bent mijn moeder’, ’Alleman’, ’B=A’ en acteert hij in het pronkstuk van HETPALEIS, ’Wortel van glas’. Nadien schrijft en regisseert hij de grote zaalproductie ’Prookjes’. Stefan Perceval evolueert met zijn stukken in dezelfde lijn als HETPALEIS en beiden strijden tegen de verkleutering van het jeugdtheater. HETPALEIS engageert Stefan Perceval daarom voor projecten die instaan voor verdieping en verbreding van de cultuurparticipatie. Hij maakt het klasproject ’Geest’, begeleidt beroepsleerlingen in de jongerenvoorstelling ’Wij?’, staat met Jeroen Perceval in voor de HETPALEISpodcast ’Wooord’, werkt samen met HETPALEIS aan de eerste virtuele theatervoorstelling ’Paola 246’ en schrijft en speelt ’De zondagse wandeling’, een samenwerking met het OCMW. Uniek was ’Mijn Hart’. In het kader van een samenwerking tussen HETPALEIS en Open Momumentendag brengt Stefan Perceval theatrale vertellingen in geklasseerde monumenten. De bewoners van weleer krijgen bij het jonge publiek een gezicht en oude monumenten worden voor een uurtje weer bewoond. Ook de globalisering heeft haar invloed laten gelden. ’W@=D@’ heeft de vensters op vier culturen geopend met ’Sunjata, de leeuwenkoning van Mali’ over Mali, ’De blinde koning, de Mahabharata door de ogen van een blinde’ over India, ’Kumari’ over China en ’Mixico Impossible of de noodlottige geschiedenis van Charlotte van Saksen-Coburg’ over Mexico. Deelnemen is goed, maar deelhebben biedt een langer en intenser resultaat. In de loop van zijn bestaan heeft HETPALEIS ook een aantal jongeren op de scène gezet: ’Skaters’ (van Abdelaziz Sarrokh), ’Becoming Stories’ (van Piet Arfeuille), ’Gekelderd’ (van An De Donder) en ’Wij?’ (van Stefan Perceval). De repetitieperiode van ’Hotel Ah!Med’, een jongerencreatie met zowel autochtone als allochtone jongeren onder leiding van Chokri Ben Chikha nam meer dan twee jaar in beslag. Die ervaring neem je de betrokkenen nooit meer af. Opvallend is dat diversiteit op de scène ook onmiddellijk tot meer diversiteit in de zaal leidt. Deze aanpak van jongerenvoorstellingen verplicht ons tot verder onderzoek. Een aanzet wordt gegeven met het tweejarige project ’Helden’, een samenwerking tussen het interculturele Antwerpse Leonardo Lyceum (Quellinstraat) en HETPALEIS.

31

Naast de grote podia ontwikkelen zich de dialoogvoorstellingen. Dialoogvoorstellingen zijn kleinschalige producties die onopvallende publieksgroepen zichtbaar maken. ’U bent mijn moeder’ werkte als een magneet. Avond na avond verzamelden zich toeschouwers die in kennissen- of familiekring kampen met dementie. Het doelgroepenbeleid kent zijn vervolg in de jonge reeks ’Kunst en Wetenschap’. Maandelijks wordt een spreker uitgenodigd die een onderwerp toelicht dat kadert in een lopende theatervoorstelling. Christine Van Broeckhoven sprak voor een volle zaal over dementie in het kader van ’U bent mijn moeder’, Ilse De Volder vergastte het publiek op een leerrijke voordracht over slaapproblemen naar aanleiding van ’Nachtmuziek’ en kinderpsychiater Peter Adriaenssens wist het (geïmmigreerde) kind, naar aanleiding van de voorstelling ’Terug naar Brezjnev’, verrassend goed te schetsen. Maatschappij, theater en wetenschap staan veel dichter bij elkaar dan soms wordt verondersteld. Deze voordrachten zullen ook in de toekomst blijvende aandacht krijgen. Verder heeft HETPALEIS ondertussen het leeftijdloze kind ontdekt. Kind zijn stopt niet bij een bepaalde leeftijd. Je bent altijd iemands dochter of zoon. Bovendien is een persoonlijke situatie als oudste, jongste of middelste kind van het gezin karakterieel bepalend. Mijn schoonmoeder heeft het steeds meewarig over haar jongste ‘bruurke’. De man is vorig jaar tachtig geworden. Naar aanleiding van tien jaar HETPALEIS heeft het personeel binnenskamers een klein onderzoek gedaan om te vernemen rond welk onderwerp HETPALEIS gedurende de volgende tien jaar een productie zou moeten maken. Het inspirerende lijstje wil ik de lezer niet onthouden:

Vriendschap, piraten en zeerovers, de decadentie van onze consumptiemaatschappij, eten en eetgewoontes, oorlog, de vondelingschuif of hoe je toekomst afhangt van waar je wieg stond, afhankelijkheid of hoe je als kind in een bepaald nest terechtkomt en afhankelijk bent van hoe en wie je ouders zijn (of toch niet), dans (2), verdraagzaamheid (3), ontroering en verbazing, alles wat leuk en positief is, ons leefmilieu, kostuumstuk, klimaat en haar wijzingen, papa en mama zijn weer erg boos, de omgangsvormen in de maatschappij, respect, het jaren ’70-gevoel, love and peace, muziek (2), horror à la Abattoir Fermé, film noir, magisch realisme, verwondering, muziek van Tom Waits, iets rond zintuigen, gelijke kansen voor iedereen, wereldarmoede en verspilling, de relatie tussen de vredesbeweging en de vakbonden, zinloos geweld, seks, humor (2), een in-

32

teractieve werking, extremisme, heavy metal voor kinderen, liefde, licht, zon, warmte, hoe liefde een cultus is, hoe ‘ jezelf zijn’ het verkoopsargument van deze eeuw is, diversiteit,… Wat thema’s betreft, kunnen veel onderwerpen, zo niet alle, in kindertheater aan bod kunnen komen. Lang heb ik twijfels gehad om fysiek geweld op scène te aanvaarden. Maar ondertussen heb ik ervaren dat de manier waarop dit wordt gepresenteerd het beslissende oordeel velt over het al dan niet brengen. Verder wil HETPALEIS zich blijven enten op die nieuwe twijg in de theaterdiscipline: het virtueel theater. Uit een onderzoek blijkt dat jongeren tussen 15 en 19 jaar er vorig jaar voor de eerste keer de voorkeur aan gaven hun computer mee naar een onbewoond eiland te nemen in plaats van een televisie: 21% tegenover 17%. ’Paola 246’ heeft een aanzet gegeven en heeft binnen de virtuele wereld meer deining veroorzaakt dan we zelf hadden kunnen vermoeden. Op elk studieoverleg over virtuele cultuur komt dit project ter sprake. De uitdaging lonkt om een vervolg te maken. Maar welk onderwerp ook, HETPALEIS hecht veel belang aan de kwaliteit van de producties. Hoe wordt die het best gecontroleerd, bewaakt, verdedigd, gemeten? Aan welke voorwaarden moet worden voldaan opdat de productie of het evenement geslaagd is? HETPALEIS streeft ernaar dat elke creatie, elke opdracht of taak die het huis zichzelf oplegt of aanvaardt, voldoende aandacht, ruimte en financiële mogelijkheden krijgt om die taak of opdracht vakkundig te begeleiden en tot een kwaliteitsvol einde te brengen.

1.6.2 Over repertoire en wederopvoeringen Bij de analyse van het voorbije decennium kan worden vastgesteld dat HETPALEIS een stevige bijdrage heeft geleverd aan het vermeerderen van nieuwe theaterteksten. Het is altijd verheugend te merken dat na het eindapplaus in HETPALEIS de teksten in andere huizen verder leven. De eerlijkheid gebiedt ons te bekennen dat HETPALEIS zelf niet heel veel bestaande teksten heeft gespeeld. Dat heeft voornamelijk twee redenen. Vele makers van HETPALEIS zijn dikwijls zelf theaterschrijvers en verkiezen hun regiewerk te koppelen aan eigen materiaal. Een tweede reden is dat er weinig grote zaalcreaties zijn geschreven voor kinderen. Als gespeelde repertoirestukken sommen we ’U bent mijn moeder’ van Joop Admiraal, ’B=A in Bubbels’ van Willy Thomas en

33

’Vaders en Eieren’ van Heleen Verburg op, en dat zijn uitgesproken kleine zaalproducties. Tal van andere grote zaalproducties zijn persoonlijke regiebewerkingen van theaterklassiekers zoals Shakespeares ’Romeo en Julia’, ’Hamlet’, ’De Storm’ (allemaal bewerkt en geregisseerd door Piet Arfeuille) en ’De Winter onder de tafel’ van Roland Topor (regie en bewerking Peter De Graef). Boekliteratuur heeft ook zijn bijdrage geleverd: ’Alleen op de wereld’ van Hector Malot (regie en bewerking Ad de Bont), ’Fietsen’ van Gregie De Maeyer (regie Jos van Kan), ’De Telduivel’ van Hans Magnus Enzenberger (regie en bewerking Herwig De Weerdt), ’Jubeltenen’ van Rita Verschuur (regie en bewerking Herwig De Weerdt), ’De Baron in de bomen’ van Italo Calvino (regie en bewerking Jos Verbist), ’De Alchemist’ van Paolo Coelho (regie en bewerking Lotte van den Berg), ’Mijn avonturen door V. Swchwrm’ van Toon Tellegen (regie en bewerking Guy Cassiers) en ’Erik Pinksterblom’ van Godfried Bomans (regie en bewerking An De Donder). In deze lijst mogen zeker ook enkele stukken in regie van Jo Roets niet ontbreken: ’Ongelikt’ (bewerking van Shakespeares ’King Lear’ door Bart Moeyaert) en ’De Idioot’ van Dostojevski (bewerking Jo Roets en Jur van der Lecq). Literatuur kan ons troosten met de wetenschap dat goede regisseurs niet direct zonder boeiende materiaalstof zullen raken. Het omgekeerde gebeurt ook. Een geslaagde theatertekst kan leiden tot de publicatie van een prettig jeugdboek, zoals ’Soepkinders’ van Gerda Dendooven, ’Lodewijk, de koningspinguïn’ van Dimitri Leue en ’Sunjata, de leeuwenkoning van Mali’ van Pieter Embrechts. Na tien jaar is de verleiding groot om een stuk van weleer opnieuw op scène te zetten. Maar een ‘museumproductie’ heeft enkel zin als de productie ook past in de ontwikkeling van een gezelschap. Het Paletfestival bood in mei 2008 de gelegenheid om ’Wortel van glas’ nog een keer te spelen. Het was hartverwarmend te mogen ervaren hoe verheugd het publiek daarop reageerde. De uitverkochte voorstelling was enerzijds gevuld met een publiek dat de voorstelling vijf jaar geleden al zag en de herinnering wilde toetsen aan de werkelijkheid, maar anderzijds waren er vele nieuwe toeschouwers die door omstandigheden indertijd de boot hadden gemist. HETPALEIS heeft gedurende zijn levensjaren al heel wat coproducties gekend. De ervaring leert dat in de communicatie en de promotie HETPALEIS dikwijls naamloos wordt. De praktijk bewijst dat zowel de pers als de programmatoren en soms zelfs de coproducent zeer hardleers zijn om steeds HETPALEIS als coproducent mee te vermelden. Het is begrijpelijk dat het gezelschap waaraan de kunstenaar

34

zich verbindt promotionele aandacht krijgt. Maar of het ook verantwoord is dit te aanvaarden, is een ander paar mouwen. Natuurlijk moeten we onze grootste trots en vreugde putten uit de wetenschap mee te kunnen werken aan een realisatie die anders nooit gemaakt en gezien zou worden. Maar verzwegen worden in de programmabladen van de receptieve huizen en onvermeld blijven in kranten en vaktijdschriften stimuleert niet de grote solidariteit. Desalniettemin, HETPALEIS blijft zijn stelling trouw en kiest in de toekomst nog resoluter voor grote zaalproducties. Voortaan wil HETPALEIS ook echt meer ademruimte geven aan deze grote zaalcreaties: een tekst schrijven en hem repeteren, creëren en presenteren dienen niet noodzakelijk meer onmiddellijk in elkaars verlengde te liggen. Tijd voor tussentijds rijpen zal het uiteindelijke resultaat ten goede komen. De productiedwang die ingebakken zit in het subsidiesysteem maakt dat producties een veel te kort leven leiden. Voorstellingen moeten kunnen gisten en hun aanwezigheid moet voelbaar zijn. De mond-tot-mondreclame kan een creatie levenskansen geven, maar dan moet de tijd meer kansen krijgen. Onlangs nog getuigde iemand dat hij bij de aankoop van de zondagse pistoleekes getuige mocht zijn van een boeiend gesprek in een volle bakkerij, waarbij het publiek zich splitste in twee groepen: ’Lodewijk, de koningspinguïn’ al gezien of niet. Tussen haakjes, de voorstelling beleefde toen haar tweede hernemingsperiode. Als kindertheater een gespreksonderwerp bij de bakker wordt, zijn we goed bezig. We mogen trouwens zelf iets trotser omgaan met de behaalde resultaten. In het verleden is al bewezen dat wederopvoeringen dezelfde creatie een gezondere tweede levensadem kunnen geven. Wij staan niet alleen met onze mening dat de tweede ’Hamlet’ nog overtuigender was dan de eerste. Nieuwe golfbewegingen kunnen meer deining veroorzaken. Wederopvoeringen! Tien jaar geleden moesten ze mij daarover niet spreken. Theater heeft nu eenmaal niet het kenmerkende repetitieve karakter van andere disciplines en media zoals cd, film of video. Het hier en nu had iets onherroepelijks. Na de speelreeks scheidt de wereld zich in twee groepen: zij die het gezien hebben en zij die het alleen maar van horen zeggen hebben. Tien jaar ouder en wijzer merk ik dat de theaterbezoekers van de hele premièrereeks voor een groot deel uit dezelfde mensen bestaan. Het zijn de eerste fans die overtuigd worden met een uitnodiging, een persartikel, een folder, maandblad of affiche. Maar als de tweede beweging op gang wordt gebracht door de mond-tot-

35

mondreclame is de speelreeks dikwijls al afgelopen. Als we het theaterpubliek in aantal willen doen toenemen, zullen er langere reeksen moeten worden gespeeld, meerdere keren op eenzelfde plaats, en zullen we oog en aandacht moeten hebben voor wederopvoeringen. Grote schouwburgen zijn belangrijke partners in deze strijd voor eerlijke, democratische participatiebezorgdheid. De aanzet wordt nu al gegeven. Het megaproject ’W@=D@’ (2006-2007) verdient een langer leven. Vanaf 2008 wordt, met uitzondering van de Kakkewietenproductie (’Mixico Impossible’), elk opeenvolgend jaar een creatie hernomen: in 2008 ’Kumari’, in 2009 ’Sunjata, de leeuwenkoning van Mali’ en in 2010 ’De blinde koning, de Mahabharata door de ogen van een blinde’. Bovendien wil HETPALEIS ook kleinschaligere producties langer op het repertoire houden. Het is onverdedigbaar dat de goesting van de maker, de fierheid van het huis en de honger van het publiek niet beantwoord worden omdat de traditie van creëren, presenteren en archiveren onherroepelijk alles overheerst. Onlangs bleek tijdens een overleg dat het duo Dimitri Leue en Bruno Vanden Broecke uitdrukkelijk geïnteresseerd was om samen een HETPALEIScreatie te maken, op voorwaarde dat het huis het engagement aanvaardde dat de creatie voor een lange tijd op het repertoire bleef staan en dat er telkens zeer beperkte speelperiodes zouden worden ingeschreven. De kleinschaligheid van producties als ’U bent mijn moeder’ met Sien Eggers, de vertelprojecten van An De Donder en klasprojecten als ’Vaders en Eieren‘ bieden mogelijkheid tot herhaaldelijke korte speel- en kijkkansen. Daarnaast tekent HETPALEIS voor jaarlijks twee klasprojecten (waarvan een in het voorjaar en een in het najaar), een nieuw project en een wederopvoering. Ook hier wordt een variatie in aanbod voor de beoogde doelgroepen bewaakt. Het kindertheater moet het repertoire koesteren. In elk jaaraanbod verdient een kinderrepertoirestuk opnieuw de spotlights, hetzij van eigen huis, hetzij van een ander gezelschap.

36

1.7 Media Het is beangstigend, maar ik twijfel soms wie de echte waardebepalers zijn: de kunstenaars zelf of de cultuurjournalisten. Bovendien wordt deze laatste groep vandaag nog vergroot door de subjectiviteit van het stijgende aantal jury’s en curatoren, die soms liever zichzelf in de kijker plaatsen dan de taak op zich te nemen om, via hun zoektocht, een bijdrage te leveren aan de verbetering van het klimaat voor het (kinder)theater. Het is weinigen gegeven een pen te hebben en over een taalvaardigheid te beschikken die precies dat kunnen verwoorden waarover een stuk echt gaat. De verhaallijn neerschrijven is voor velen haalbaar. Maar de onderhuidse gewaarwording kunnen vertalen, daarin onderscheidt zich de knecht van de meester. En net die evolutie is opmerkelijk in het hedendaagse kindertheater: het verhaal wordt ondergeschikt aan de emotiebeleving. Jaren geleden schreef recensente Aukje Holtrop in Vrij Nederland heel openhartig over deze moeilijke opdracht. De aanleiding was de voorstelling ’De Blauwe Zebra’.

Weet je wat moeilijk is? Om op te schrijven hoe precies een boterham met kersenjam smaakt. Je kunt zeggen: lekker of zoet of gewoon, maar daar wordt een ander niets wijzer van. Zoals je ook eigenlijk niet kunt uitleggen hoe pijn in je hoofd voelt of hoe het ruisen van de zee of van een bos (iets heel anders) klinkt. Nog moeilijker is het om te vertellen waar het toneelstuk ‘De Blauwe Zebra’ over gaat (…) Met die boterham met jam, het ruisen van het bos en die hoofdpijn kan ik makkelijk zeggen: eet zelf die boterham, ga naar het bos om te luisteren en ik geef je wel een klap zodat je hoofdpijn krijgt. Dan hoef ik verder niets uit te leggen. Eigenlijk geldt dat voor ‘De Blauwe Zebra’ ook: ga zelf maar kijken als het bij je in de buurt komt; het is eigenlijk onmogelijk om je eigen fantasieën bij zo’n stuk zo op te schrijven dat anderen het precies begrijpen. Reken er wel op dat je in je hoofd door blijft denken over wolken, oerwoud, verliefd zijn, begrafenis, blauwe bergen en die vijf mensen die (soms vermomd als oerwouddier) in ‘De Blauwe Zebra’ optreden. De bekentenis van een recensent die slechts één raad aan zijn lezer geeft: ‘Ga zelf

37

kijken want het is een belevenis die niet te beschrijven is’, is het mooiste compliment dat je als theatermaker kan krijgen. Tegelijk durf ik hopen op een stijging van een meer professionele cultuurjournalistiek. Amateurisme leunt aan bij verliefdheid en er zijn vele theaterliefhebbers die zich geroepen voelen om het kaf van het koren te onderscheiden. Maar professionaliteit op de planken vereist ook van de theaterliefhebbers liefde voor het theater in plaats van een kortstondige fase van verliefdheid. Recenserende liefhebbers zijn soms trotser op hun schrijfsels dan op een geslaagde podiumproductie. De laatste tijd is het recenseren op het internet een nieuw gegeven. Voor- en tegenstanders hanteren wisselende argumenten, maar alvast drie voordelen worden door beide partijen gedeeld: er is geen argument meer van beperkte publicatieruimte, het internetverkeer biedt de mogelijkheid tot reactie en discussie en de recensent krijgt een platform voor kritische verwoordingen. Persoonlijk opteer ik meer voor een stimuleerhouding dan een verguismentaliteit. Hoewel, het moet gezegd, goed geschreven provocatieproza is in een recensie het bewaren waard. Als ode aan de provocateur bij uitstek laat ik hier Wim Van Gansbeke aan het woord (Etcetera 1983):

Ik wil een theater dat helder is zonder stom te zijn, dat duidelijk is zonder moraliserend te zijn, dat amoreel is zonder schroom, dat begrijpelijk is zonder kinds te zijn, dat zegt wat het op zijn lever heeft, dat niet verhult, dat storend werkt, dat een politieke daad is, dat agressief is, dat me waanzinnig aan het huilen maakt, dat me uitzinnig aan het lachen brengt, dat adembenemend reëel is, dat me ondersteboven gooit, dat me de keel dichtknijpt, dat me niet met rust laat, dat me gelukkig maakt, dat schijt heeft aan academische ethica, esthetica, phonetica en logica, dat zijn eigen logos is, dat persoonlijk en exemplarisch is. Dat de waarheid is. En de waarheid ligt niet in het midden. De podiumkunstenaar die met zijn ziel onder de arm in de spots staat, verdient de beoordeling van professionele cultuurrecensenten: mensen die hun vak kennen, over voldoende vergelijkingskapitaal beschikken en die tijd en ruimte krijgen om de lezer, de luisteraar of de kijker te betrekken in en te informeren over zijn jongste schouwburgbezoek. Als de openbare omroep niemand tot opvolger benoemt om Pol Arias te vervangen wanneer hij op pensioen gaat, is dit voor mij een teken aan de wand. Temeer omdat langzaam maar zeker ook het kindertheater – eindelijk – wordt gerecenseerd door coryfeeën uit de recensentenwereld.

38

De VRT heeft een cruciale rol te vervullen. De televisie is door haar democratische inburgering de smaakmaker van een hele generatie. Stel dat een openbare bibliotheek haar boekenplanken enkel bevoorraadt met de werken van één uitgeverij. Sterker nog, met de publicatie van voornamelijk één schrijver. Hoelang zou het duren vooraleer, en terecht, de openbaarheid in vraag wordt gesteld? Op privéterrein heb ik het autonome recht me te focussen op mijn voorliefde voor één schrijver. Zelfs als gezelschap is het verdedigbaar als het huis extreem wil gaan voor één theatermaker. Maar heeft de openbare omroep het recht zich te beperken tot één uitgesproken studio die haast een monopolie heeft voor het hele kindercultuurgebeuren? ‘Indoctrinatie’ heet dit in het vakjargon. De VRT dient als grootste culturele instelling zijn taak ter harte te nemen en zich te buigen over zijn opdracht: brengen van informatie, educatie en ontspanning. HETPALEIS droomt ervan om in het verlengde van ’W@=D@’ een samenwerking met de VRT te realiseren. Televisiereeksen als ’Kulderzipken’, ’Buiten de zone’ en ’Dag Sinterklaas’ zijn inspirerende producties om in die richting te denken. Naast uitgesproken theaterreeksen kan televisie cultuur promoten. Soms levert het samentrekken van educatie en entertainment zelfs verrassende televisie op, met cultuur toch in de spots; bijvoorbeeld Monumentenstrijd in 2007: welk gebouw verdient een noodzakelijke restauratiesubsidie? Verder wil HETPALEIS blijven strijden om kindertheater ook buiten de Ketnetbox aan bod te laten komen. Goed kindertheater is goed theater voor volwassenen, maar dan beter. En dat mag ook de niet-Ketnetkijker niet onthouden blijven. HETPALEIS wil sowieso een continue dialoog met de media blijven voeren, net omwille van de bezorgdheid voor het kinderkunstenklimaat. HETPALEIS hoopt dat de VRT een groeiende partner wordt in het promoten van en het informeren over het gesubsidieerd theater en dat kinderprogramma’s op de openbare omroep ook af en toe verbinding maken met het professioneel gesubsidieerd kindertheater. De overheid heeft via de VRT-beheersovereenkomst een sleutel tot het verbreden van de kindercultuur mee in handen. Het is een publiek geheim dat de druk op de mediaredactie vanuit de commerciële wereld alsmaar stijgt. In plaats van deze evolutie fatalistisch te aanvaarden, ons meer en meer terug te trekken en ons te wentelen in het clubje gelijkgezinden dienen we ervoor te zorgen dat niet alleen de kwaliteitskranten en magazines goed geïnformeerd worden, maar dat ook de andere bladen en meer populaire tijdschriften onze aandacht krijgen.

39

1.8 Landschap Een piramidaal beleid is niet uit het niets ontstaan. De federale overheid, de gemeenschappen, gewesten, provincies, steden en gemeenten vullen elkaar aan, hebben aparte bestuursopdrachten en kunnen rekenen op specifieke budgetten om die beoogde opdrachten ook uit te voeren. In het culturele landschapsoverzicht zijn er topinstellingen die de Vlaamse, Waalse en Duitstalige gemeenschap overstijgen. Het zijn Belgische instituten. De Munt, Het Nationaal Orkest van België en het Paleis voor Schone Kunsten zijn daar voorbeelden van. Het zijn de autosnelwegen van de cultuur, die grenzeloos denken en verbintenissen met het buitenland in wisselende richting mogelijk maken. Onmiddellijk daarop volgen de culturele instellingen die een buitencategorie vormen als het gaat om de regelgeving tot subsidiëring. Zij zijn verbonden aan de gemeenschappen. In Vlaanderen zijn dit het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, deFilharmonie, deSingel, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, MuHKA, Vlaamse Opera en het Vlaams Radio Orkest – Vlaams Radio Koor. In zijn jonge essaywerk ’De Kunstinstitutie’ heeft Pascal Gielen zeer verhelderend op de grandeur van grote instellingen gewezen en het onderscheid en de noodzakelijkheid van het bestaan ervan beschreven. Zonder ijdel te wezen en van een zekere hovaardigheid te worden beticht, durf ik vragen of vanuit de unieke positie waarin HETPALEIS zich bevindt, de denkpiste kan worden bewandeld of het grootste kindertheatergezelschap van de lage landen ook niet in deze rij thuishoort. Geen van de hoger vermelde instellingen richt zich exclusief tot kinderen en jongeren. Indien de Vlaamse Gemeenschap een teken wil geven van een kinderkunstvriendelijk beleid kan de erkenning van HETPALEIS als achtste culturele instelling buiten categorie een signaal zijn van een ernstige aanpak. De zoektocht naar een structuur in het theaterlandschap die een subsidieoordeel inspireert en verantwoordt, steunt op twee pijlers. Enerzijds aandacht voor het verleden en zijn erfenis, anderzijds aandacht voor de evoluties en oog voor nieuwe ontwikkelingen. Landschapstekeningen vragen enerzijds om vergelijkingen en aandacht voor evoluties, anderzijds om de durf om de uitzonderingen te benoemen.

40

Tot voor kort (2005) stonden op de bovenste trede van de gesubsidieerde theaterladder Toneelhuis, NTGENT, KVS en HETPALEIS als vier stadstheaters. De laatste Vlaamse subsidieronde heeft een hertekening gemaakt. Drie grootsteden kregen naast een volwassenen stadsgezelschap een stedelijk kindertheatergezelschap. HETPALEIS werd niet langer mee opgenomen in het verhaal van de grote stadstheaters. Deze verschuiving werd als zeer verrassend ervaren, niet alleen in eigen huis, maar ook op het Antwerpse stadhuis. De stad maakt tot vandaag geen onderscheid tussen het stadsgezelschap dat voor volwassenen speelt en het stadsgezelschap dat theater voor kinderen en jongeren brengt. Ook binnen de muren van HETPALEIS was iedereen verwonderd. Temeer omdat in huis de overtuiging leefde dat het beleid en de dagelijkse werking nog nooit zo naadloos pasten in de omschrijving van een hedendaags stadsgezelschap en de vertaling die daaraan gegeven mocht worden. Sinds 2006 is de dagelijkse werking door de nieuwe situatie alleen maar bemoeilijkt. Zowel de stedelijke als de Vlaamse subsidiënt hebben andere verwachtingen. De oorzaak ligt in de vergelijking en de koppeling die beide subsidiënten maken. Voor de stad is HETPALEIS het pendant van Toneelhuis, voor de Vlaamse overheid is het pendant Kopergietery. In de realiteit en de dagelijkse praktijk leunt HETPALEIS veel nauwer aan bij de structuur van Toneelhuis dan bij om het even welk ander Vlaams gezelschap dat ook bewust voor een kinderpubliek wil werken. Drie elementen maken deze verwantschap duidelijk: de infrastructuur, de beheersstructuur en de organisatiestructuur.

41

2 Het unieke 2.1 Infrastructuur Hier past enige historische kanttekening. De Zonnebloem te Antwerpen, genoemd naar zijn eerste productie, was het eerste Vlaamse professionele kindertheatergezelschap. Het ontstond in 1940. De oorsprong van dit theater is te vinden in een Antwerpse bezorgdheid voor kinderen tijdens de oorlog. Volwassenen wilden kinderen ontspanning brengen door middel van sprookjes. Door gebrek aan financiële middelen ging het gezelschap twee jaar later ter ziele, maar het initiatief werd overgenomen door de KNS en zo ontstond het KJT. De drijvende kracht achter het jonge KJT was Corry Lievens. Van staatssubsidie was geen sprake, al kreeg de KNS als stadsgezelschap wel staatssubsidie vanaf 1928. Jeugdtheater kon enkel ontstaan onder de vleugels van een erkend volwassenentheater. In 1945 werd het Jeugdtheater officieel erkend als ‘stadstheater’. Zeven jaar later, in 1952, kreeg het jonge gezelschap Unesco-aandacht. Het Antwerpse jeugdtheater was het eerste professionele gezelschap waar volwassenen voor een kinderpubliek speelden en dat erkend werd door stad en staat. Het KJT heeft vele schouwburgen bespeeld, waaronder de Bourla en een ondertussen gesloopt theatercomplex in de buurt van de Antwerpse Opera. Toen in de jaren zestig van de twintigste eeuw plannen ontstonden om de KNS een plek te geven in één nieuwe stadsschouwburg, werd het KJT als vanzelfsprekend mee opgenomen in het hele concept. In 1980 kreeg het KJT een hele vleugel van de nieuwe stadsschouwburg. De hele infrastructuur van het nieuwe complex was geënt op samenwerking. Oorspronkelijk was er bijvoorbeeld één doorlopende ticketbalie. Toeschouwers kochten aan dezelfde balie hun kaarten voor zowel KNS- als KJT-vertoningen.

42

In 1993, toen de Bourla naar aanleiding van Antwerpen 1993 gerestaureerd werd, verhuisden de bewoners van de KNS naar de Bourla. Het KJT bleef en begroette een nieuwe buur: het Antwerpse Muziektheater. In 1997 kreeg het KJT na vrij lange bestuursfuncties van slechts drie voorgangers (Corry Lievens, Joost Noydens en Walter Merhottein) een nieuwe directie. Het KJT kreeg een autonoom bestuur. Om dit ook kenbaar te maken aan de buitenwereld werd de naam gewijzigd: het KJT zou voortaan HETPALEIS heten. De stad Antwerpen heeft tot vandaag, en dit gedurende een kleine zeventig jaar, het professionele kindertheater een stevig cadeau gegeven. HETPALEIS mag werken in een groot huis en beschikt over een grote schouwburg voor 550 toeschouwers en een intimistische zaal voor 100 toeschouwers. Daarnaast biedt de publieke voorbouw ruimte aan ± 150 bezoekers. Met andere woorden, 800 bezoekers gelijktijdig ontvangen is voor HETPALEIS geen probleem. Bovendien worden de twee aanwezige repetitiezalen haast dagelijks ingenomen voor creaties in wording. Tel hier bij de vijftig vaste personeelsleden en het mag gezegd worden dat HETPALEIS een drukke bijenkorf is. Een eigen accommodatie beheren heeft zijn gevolgen. Ruw geschat betekent het benutten en beheren ervan een kost van twaalf vaste lonen voor permanente veiligheid, gebouwbeheer, onderhoud, poetsdienst, bewaking en toegangsbeheer. Maar dikwijls vergeet men ook het onderscheid te maken tussen de opdracht een grote zaal te bespelen en een kleinschalige theaterproductie te maken. Als de accommodatie die exclusief aan HETPALEIS wordt verleend ook verantwoord benut wordt, betekent dit echt een hogere uitgave. Een creatie met twaalf acteurs waaraan drie maanden wordt gewerkt en die drie maanden speelt, vertaalt zich in minstens zes volledige jaarlonen, zonder rekening te houden met de diverse ‘toeleveranciers’. Bovendien is een toneelbeeld ontwerpen voor een grote scène toch nog iets anders dan voor een kleine zaal.

43

2.2 Beheersstructuur De beheersstructuur van HETPALEIS is niet vergelijkbaar met die van enig ander bestaand Vlaams kindertheatergezelschap. HETPALEIS is, net als Toneelhuis, een stichting van openbaar nut. Bij de verzelfstandiging van beide huizen in 1997 is heel wat water door de Schelde gevloeid om het zelfstandig beheer in stevige statuten te gieten. Deze afspraken zijn nog steeds dé Bijbelteksten en worden geraadpleegd bij elke twijfel. In tegenstelling tot elk ander kindertheatergezelschap worden de leden van de raad van bestuur niet gekozen op verzoek van de directie. Alle stemgerechtigde leden van de raad van bestuur zijn vertegenwoordigers van de drie subsidiërende beleidsstructuren. Zij hebben onder meer de taak erop toe te zien dat de verleende subsidiemiddelen ook goed gebruikt en beheerd worden. Het ledenaantal ligt statutair vast en de gekozenen zijn in een respectievelijke verhouding. De stad wordt vertegenwoordigd door zeven leden, de Vlaamse gemeenschap door vier en de provincie door twee vertegenwoordigers. Elke partij, zowel behorend tot de meerderheid als de oppositie, wordt in de beheerraad vertegenwoordigd. In de statuten zijn nog vier extra raadgevende functies opgenomen. De vier adviseurs zetelen zonder stemrecht in de bestuursraad. Het is deze raad die de directeur benoemt. Het is ook deze raad die alle andere personeelsleden, na een sollicitatieprocedure voorgezeten door een beheerraadslid, benoemt. Het is ook enkel deze raad die een personeelslid kan ontslaan. Elk jaar wordt verwacht dat HETPALEIS, net als Toneelhuis, zijn jaarwerking en jaarafrekening komt toelichten voor de Antwerpse gemeenteraad. De stedelijke binding, betrokkenheid en cijferverantwoording is niet vergelijkbaar met de andere kindertheaterhuizen, wel met de drie andere stadsgezelschappen. Het Antwerpse stadsbestuur bewaakt en verlangt, terecht, een betrokkenheid met de Antwerpse gemeenschap. Zo is de honger naar schoolvoorstellingen behoorlijk groot; groter dan HETPALEIS met de huidige middelen kan bieden. Op elke jaarlijkse gemeenteraadsontmoeting waarop HETPALEIS wordt uitgenodigd, is dit een oud zeer en wordt van HETPALEIS verwacht zich daarvoor in te spannen en initiatieven te nemen.

44

2.3 Organisatiestructuur HETPALEIS is een gezelschap zonder vast kunstenaarsensemble. De keuze om diverse kunstdisciplines te brengen, verscheidene doelgroepen te bespelen, een verscheidenheid van genres op de bühne te brengen en ervoor te zorgen dat het publiek kennismaakt met een diversiteit aan talenten, maakt dat, gezien de beperktheid van middelen, het huis enkel een vaste ploeg heeft van personeelsleden die als het ware de stroombedding vormt waarin de kunstrivier stroomt. Een vijftigtal vaste medewerkers vormt de zekerheid van kwaliteit als bekwame toeleveranciers waarop de maker kan rekenen. Zij proberen de droom van de maker waar te maken. Bovendien wordt hem zoveel mogelijk uit handen genomen, zodat hij zijn zorg kan focussen op de creatie en het presenteren van zijn podiumkunsten. Soms wordt er bevragend gereageerd op de ‘werkzekerheid’ van deze mensen tegenover de onzekere werkgelegenheid van de freelancekunstenaars. Een reactie die op zich begrijpelijk is. Nochtans zijn voor elke kunstenaar twee anderen nodig voor dienstleverend werk. Mathematisch gezien staan naast elke acteur twee andere enthousiastelingen: een persoon om het licht te doven en de spots te doen branden en een andere medewerker voor de ticketverkoop en –controle. Zakelijke administratie en vakkundige techniek, dramaturgie, educatie, publiekswerking en communicatie zijn vandaag onlosmakelijk verbonden met professioneel theater. Het organigram is geënt op de werking van een creatiehuis met een hoog ritme. Het vraagt veel jongleerwerk om de vele ballen van de verschillende gelijklopende projecten in de lucht te houden. Het is niet ondenkbaar dat in een premièreweek een andere productie, die in een twijfelende creatiefase verkeert, dringend nood heeft aan een aantal try-outs, terwijl een derde productie van start gaat om straks binnen drie maanden haar première te beleven. En dan lopen daartussen nog eens de agenda’s van De Tuin en De Stal of zijn er voordrachten en publieksverrijkende activiteiten gepland. Een kleiner ensemble kent de vreugde om de hele ploeg steeds intens te betrekken bij elke creatie en premièremoment. Na het gemeenschappelijk genot van de premièrebubbels volgt de speelreeks, met een afsluitfeest, om dan met de volgende creatie te starten.

45

In HETPALEIS is maar één ding echt gemeenschappelijk en dat is het collectief verlof. De andere elf maanden staan ten dienste van de hele productiewerking, maar ook dat is het werk van een geheel.

46

3 De stad 3.1 De grootstedelijke gedachte We zijn nog nooit met zoveel mensen op de aardbol geweest als vandaag. Steden vormen een concentratie in de samenleving. De groei van een zorgzaam stedenbeleid is ook nog nooit zo sterk geweest. Steden worden op beleidsvlak steeds belangrijker. Daarom ook eist een stad een stevig en coherent beleid, niet alleen van de eigen stedelijke overheid maar ook van de federale overheid en zeker van de Vlaamse gemeenschap. Een stad is een bundeling van alle elementen van een samenleving. Om deze samenleving gezond en leefbaar te houden dient de overheid haar steden te koesteren. Een uitgesproken positieve investering in grote steden en extra aandacht voor grootstedelijke instellingen zijn het logisch gevolg daarvan. Brussel buiten beschouwing gelaten is Antwerpen de grootste Vlaamse stad. De stad die Antwerpen volgt op de lijst met het grootste aantal inwoners is Gent. Deze telt de helft van het aantal inwoners van Antwerpen. De Antwerpse stedelijke situatie is behoorlijk apart en onderscheidt zich van alle andere Vlaamse steden. De stad Antwerpen telt in januari 2007 473.265 inwoners. 16,2% daarvan behoort tot de leeftijdsgroep van 3- tot 17-jarigen. In Antwerpen lopen 19.471 kinderen school in het kleuteronderwijs, 31.638 kinderen in het lager onderwijs en 37.603 jongeren in het secundair onderwijs (cijfers Vlaamse Gemeenschap schooljaar 2005-2006). In totaal geeft dit 88.712 schoollopers. Dat aantal overstijgt ruim het inwonersgetal van een provinciestad.

47

De diversiteit van deze doelgroep (haast idem aan de beoogde doelgroep van HETPALEIS, de 3- tot 18-jarigen) is zeer groot; bijna 30% van de Antwerpse jongeren binnen deze doelgroep is allochtoon; in Antwerpen centrum is dit bijna 40%. De stad herbergt volgens de laatste telling (2007) 168 verschillende nationaliteiten. Dat is na Amsterdam de stad met de grootste diversiteit van de hele wereld; meer dan New York! Meer dan één op vier inwoners in Antwerpen heeft allochtone roots. 60% van de kinderen die schoollopen in de basisscholen van de Antwerpse binnenstad spreekt thuis geen Nederlands. 21% van de kinderen komt uit een eenoudergezin. 15% van de kinderen in Antwerpen wordt in een kansarm gezin geboren. Al deze elementen zijn bezorgdheden waarmee HETPALEIS rekening wil en moet houden. HETPALEIS is binnen het Antwerpse stadsbestuur niet enkel een gespreksonderwerp van het kabinet Cultuur. Meerdere dossiers kruisen deze van HETPALEIS: ruimtelijke ordening, OCMW, jeugd, sociale zaken, milieu, … en niet in het minst het kabinet Onderwijs. De stijging van de diversiteit veroorzaakt een daling van het gemeenschappelijk cultureel erfgoed. HETPALEIS tracht theater zo evident mogelijk te maken. Op het vlak van cijferpresentatie scoort HETPALEIS behoorlijk tot zeer goed: in 2006 bracht HETPALEIS 522 voorstellingen (in eigen huis, op locatie en op reis) en gingen er ruim 71.000 tickets over de verkoopbalie. Tal van activiteiten en initiatieven waaraan geen ticketverkoop was verbonden vallen buiten dit cijferoverzicht. Al in eerdere beleidsteksten is meermaals gesteld dat de regionale plek waar de dingen gemaakt worden altijd de voedingsbodem is. Een voorwaarde tot stedelijke betrokkenheid is voor HETPALEIS een vanzelfsprekendheid. De stad inspireert en is de zuurstof van de stukken die er gemaakt worden. In haar State of the Union bij de opening van het Theaterfestival in 1994 zei Marianne Van Kerckhoven:

De wereld is wel degelijk één geheel. Het theater ligt in de stad en de stad ligt in de wereld en de wanden zijn van huid. We ontkomen niet aan wat door de poriën dringt. De dagelijkse werking van het huis veroorzaakt al een letterlijke beweging in de onmiddellijke regio. Het komen en gaan van 500 toeschouwers is niet meteen een discreet gebeuren. Door de activiteiten dialogeert de directe omgeving onmiddel-

48

lijk. Terrassen en eethuizen voeden theatertoeschouwers, parkings worden benut, auto’s vullen de straten rond het Theaterplein,... Cultuur kost een gemeenschap niet alleen, het schept ook banen en niet alleen binnen de beperkte wereld van de nauwste betrokkenen.

3.2 De stedelijke betrokkenheid Maar misschien mag de artistieke werking van het huis af en toe opnieuw meer op zoek gaan naar voorstellingen en projecten die echt binding hebben met de directe omgeving, zoals de portrettenfototentoonstelling ’Wij wonen ook op de Vogelmarkt’ of de jongerenvoorstelling ’Skaters’. De buren die aan de lange ontbijttafel zitten bij de presentatie van het nieuwe seizoen en het feest van ’Laat je inpakken’, waarbij buurtbewoners vrijwillig boeken kaften,… zijn initiatieven die de voedingsbodem vormen om nog meer aan de slag te gaan met mensen uit de directe buurt. De opening van het heraangelegde Theaterplein lijkt de beste aanzet om samen met de andere cultuurinstellingen in de buurt een Pleinfeest te organiseren, dat misschien een jaarlijks tintje kan krijgen. Projecten en activiteiten in en om HETPALEIS dienen omwoners binnen de muren van HETPALEIS te halen, met of zonder kinderen. Anderzijds is HETPALEIS vragende partij om zijn activiteiten ook in de voortuin van het huis, het Theaterplein, te mogen brengen. Op de theaterbühne staat straks ’Danske’, een woordeloze, dansante theatervoorstelling in regie van Manou Kersting, die zich laat inspireren door kinderen op een plein of speelplaats. Verder bestaat het voornemen om een vrijwilligerswerking op touw te zetten. De ervaring heeft ons geleerd dat de pool van dertig suppoosten die jaarlijks worden gerekruteerd uit het Antwerpse de beste propagandisten zijn. Binnen hun eigen kennissenkring betekenen zij veel meer dan welke jaarbrochure of infomap ook. Vele vrijwillige handen helpen om de deadlines van verzending en verspreiding van de maandelijkse info te halen en tal van initiatieven een gastvrije en betere omkadering te bieden.

49

Gemiddeld kent HETPALEIS elk jaar een locatievoorstelling. De ervaring om bewust een dialoog aan te gaan met de bewoners van die buurt en bijvoorbeeld ook de ticketverkoop te laten gebeuren via de plaatselijke kleinhandelaars (“Voor mij een klein wit gesneden en twee tickets voor ‘Niet alle Marokkanen zijn dieven’”) zijn zeer inspirerend. Verder wil HETPALEIS graag af en toe verder participeren aan initiatieven als Zomer van Antwerpen en Wintervuur van de stad zelf en wil het huis als creatiehuis meehelpen in de receptieve opdracht die de stedelijke centra en de Antwerpse districten hebben gekregen. Het busproject ’Ye Ying’ heeft aangetoond dat samenwerken met de districten een veel beter resultaat kan bieden dan solo slim spelen. Een project dat een draagvlak kent vanuit de districtswerking, met zijn eigen mechanisme en dynamiek, kent meer succes. In het zog van de samenwerking met de diverse Antwerpse districten blijkt dat HETPALEIS nog meer werk moet maken van naambekendheid. Het spreekt voor zich dat ook naar andere stedelijke partners gezocht wordt. In het voorjaar 2007 liep een pilootproject, ’De zondagse wandeling’, met het Antwerpse OCMW, waaruit een grote interesse tot samenwerking bleek. De stad kan vanuit het bestuur nog verder reiken. In het klimaat van de stedelijke jaarthema’s - 2010 (opening) MAS, 2011 MODE en 2012 RED STAR - zou 2013 KIND of PODIUMKUNSTEN kunnen volgen. De grootste kunstenaarsgroep waarmee HETPALEIS werkt, zijn Antwerpenaren. Zij brengen de stadslucht op de scène. De grootste publieksgroep van HETPALEIS heeft ook een Antwerpse binding en inspireert op zijn beurt de kunstenaar. De Limburgse architect Alfredo De Gregorio zegt:

Steden zijn levende wezens die zichzelf blijven en voortdurend in evolutie zijn. Geen enkele cel in ons lichaam is nog dezelfde als zeven jaar geleden, en toch zijn we nog altijd herkenbaar hetzelfde individu. Dat is onze identiteit. Net zoals een lichaam zichzelf voortdurend regenereert, zo herschept de stad zichzelf. Traag maar gestaag, laag na laag, in een onophoudelijk gistingsproces. De stad is een evolutionair wezen. Een stadsgezelschap is dat eveneens.

50

3.3 Een uniek gezelschap Een van de meest opmerkelijke discussiepunten die het afgelopen decennium te pas en onpas aan bod kwamen, is de wisselende betrokkenheid van HETPALEIS in het discours van stadsgezelschap. Hoort HETPALEIS thuis in het rijtje stadsgezelschappen of niet? Ter herinnering: het KJT is er gekomen op initiatief van de burgers en heeft later zoveel waarde gekregen dat eerst de stedelijke overheid en nadien ook de Vlaamse Gemeenschap het huis zijn gaan subsidiëren. Het was cultuurminister Rika De Backer die het Koninklijk Jeugdtheater erkende als vierde stadsgezelschap in Vlaanderen. Daarmee was het KJT het eerste en enige stadsgezelschap dat ook specifiek erkend werd als professioneel theaterhuis voor kinderen en jongeren. De stad Antwerpen is al die tijd stevig blijven investeren in dit kindertheaterhuis. Bovendien geniet geen ander kindertheatergezelschap van een vergelijkbare accommodatie, die ook gedragen wordt door zijn stad. Tijdens de laatste meerjarige subsidieronde (2005-2009) werd die vanzelfsprekendheid echter behoorlijk door elkaar geschud. In het verlengde van een herschreven theaterlandschap werd HETPALEIS plots gescheiden van de drie grote stadsgezelschappen en werd het versast naar een nieuwe rubriek, ‘de drie grote stedelijke kindertheatergezelschappen’. Brussel, Antwerpen en Gent tellen voortaan drie stadstheaters en drie grote kindertheatergezelschappen. De drie stedelijke kindertheatergezelschappen kregen een vergelijkbaar subsidiebudget, net zoals de drie stadsgezelschappen maar met een opmerkelijk onderscheid. Kindertheatergezelschappen kregen slechts een derde ten overstaan van de stadsgezelschappen. In de praktijk betekende dit dat het subsidiebudget van de twee andere kindertheatergezelschappen vermeerderde maar dat het budget van HETPALEIS met een vierde verminderde. Het huis kreeg zelfs minder subsidie dan in de jaren tachtig! Het is niet de bedoeling om dit verhaal van de subsidievermindering te cultiveren, maar in het perspectief van een evolutie heeft deze geschiedenis toch haar recht. Vanuit die ervaring moet men de vraag durven stellen of de grote historische instituten niet anders moeten gesubsidieerd en geëvalueerd worden. Enige betrouwbare zekerheid over een voldoende verantwoorde evolutie van de basissubsidie dient te worden gewaarborgd. Grote huizen kennen andere resultaat-

51

ritmes. Vier speelseizoenen zijn echt te kort om een werking te evalueren. Als de subsidiënt uiteindelijk, na evaluatie en dialoog, van oordeel is dat de werking niet aan de voorwaarden voldoet, kunnen er andere maatregelen genomen worden in plaats van het hele huis te treffen. Afgezien van de bedenking of het doortrekken van eenzelfde subsidiebudget voor de drie kindertheaterhuizen de idee van een gelijkberechtiging concretiseert, blijft de vraag of de solidariteit niet rechtvaardiger anders had gekund. Trek bijvoorbeeld de budgetten van de Gentse en Brusselse stedelijke kindertheatergezelschappen op richting HETPALEIS en verminder daardoor de subsidiekloof tussen het volwassenentheater en het kindertheater. Op die manier krijgen we een heel ander verhaal. Maar is het vooropstellen van eenzelfde subsidiebedrag het juiste antwoord op een eerlijk en rechtvaardig beleid? In de zoektocht naar een landschapstekening en in functie van een eerlijke subsidiëring zouden we toch verwachten dat het uiteindelijke subsidievoorstel ook gekoppeld wordt aan de unieke opdracht, de individuele omstandigheden en de uiteindelijke invulling van die opdracht. Nemen de overheden de historische instelling die HETPALEIS toch is zelf wel ernstig op het vlak van werking en noodzaak? In welke mate heeft HETPALEIS een bijdrage geleverd aan een gemeenschappelijk stedelijk cultuurbeleid? Tien jaar geleden was er van De Roma nog geen sprake, werkte FroeFroe onder de vleugels van HETPALEIS, kwam luxemburg net kijken en droomde wellicht alleen Jo Roets nog maar van Laika. Rataplan was tot dan enkel nog maar de hond van Lucky Luke en de culturele centra werkten volledig autonoom naast elkaar. Er zijn heel wat coproducties en samenwerkingen. Nu volgen structurele interacties, zoals het Antwerps Kunstenoverleg, waarin HETPALEIS een dynamische rol wil spelen. De huidige leidinggevenden in de districten, de culturele centra en tal van stedelijke organisaties en comités zijn geen vreemden meer voor elkaar of beschouwen elkaar niet langer als concurrenten. De middenstandsmentaliteit heeft stilaan plaats gemaakt voor de coöperatieve gedachte. “Burgemeesters zijn de belangrijkste politici van de 21ste eeuw”, beweerde onlangs een Londense diplomaat. En deze stelling ligt in het verlengde van de vaststelling die Patrick Janssens opperde in zijn nationale toespraak op 21 juli 2007: “Voor de

52

eerste keer in de geschiedenis van de mensheid woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden of verstedelijkte gebieden.” HETPALEIS wil graag in nauw overleg met zowel de Vlaamse overheid als het stadsbestuur werken aan de vertaling van de werkopdracht waarin HETPALEIS momenteel verkeert als uniek gezelschap, zowel in de stedelijke als de landelijke context. Duidelijkheid om valse verwachtingen te voorkomen is een eerste voorwaarde. Wat is onlosmakelijk verbonden aan die opdracht en welke zijn de logische gevolgen daarvan? Wat voor de ene de evidentie zelf is, is voor de andere misschien helemaal geen vanzelfsprekendheid. In functie van het overleg met zowel het regionale als het lokale bestuur wil HETPALEIS zelf trachten een omschrijving te geven van wat het als zijn opdracht ziet.

53

4 Drie grote werkterreinen van HETPALEIS 4.1 HETPALEIS is een Creatiehuis HETPALEIS is een creatiehuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars in het hart van Antwerpen. Deze fundamentele opdracht, opgenomen als voetnoot op het briefpapier van HETPALEIS, is bijna de enige duidelijkheid die HETPALEIS geniet van zowel de stad als de provincie als de Vlaamse regering. De drie overheidssubsidiënten, Vlaamse Gemeenschap, provincie Antwerpen en stad Antwerpen, hebben alle drie hun subsidieondersteuning voor HETPALEIS in de loop van het parcours verminderd of hebben laten weten dat ze dit in de nabije toekomst zullen doen. Het blijft moeilijk om met wisselende subsidiemiddelen een stabiel continuerend beleid te voeren.

54

4.2 HETPALEIS is een Campus HETPALEIS heeft de taak om actief mee te werken aan een positieve evolutie in functie van een gunstiger klimaat voor de kinderkunsten in het algemeen en het kindertheater in het bijzonder. Naast creëren is acclimatiseren noodzakelijk, om te voorkomen dat vrijgekomen energie enkel gekoppeld wordt aan een eenmalige presentatie en een beperkte cultuurbeleving. Hier is het van belang deze wens te toetsen aan de wensen van de overheid (= de stad, de provincie en de Vlaamse Gemeenschap) en de onmiddellijke vertaling daaraan te koppelen. De tienpuntenbeweging, uitgeschreven naar aanleiding van het tienjarig bestaan van HETPALEIS, is de tekening op schaal van de hele campusgedachte. HETPALEIS wil deze tien punten verlevendigen in de komende werking. De duw is gegeven. Hoe wordt de energie omgezet in een blijvende beweging en hoe kan die onophoudelijke beweging gewaarborgd blijven? De voortdurende aandacht en onophoudelijke zorg voor de evidentie van kunstbeleving van elk kind in elke familie zijn de stimuli van het hele Campusverhaal. Een stevige educatieve werking en een alerte aandacht voor de presentatie van de producties van andere kindertheaterhuizen in binnen- en buitenland zitten hierin verweven, maar ook een bezorgdheid om nog actiever te zijn in de strijd voor die evidentie.

55

4.3 HETPALEIS zorgt voor de hem verleende accommodatie Een schouwburg zoals deze van HETPALEIS wordt niet elke eeuw gebouwd. Met de verfraaiing van het Theaterplein visualiseert het stadsbestuur het belang dat het beleid hecht aan de podiumkunsten. HETPALEIS wil de taak op zich nemen om mits blijvende ondersteuning de infrastructuur te beheren als een goede huisvader, zodat de accommodatie van de stichting van openbaar nut meerdere generaties overstijgt. Deze drie pijlers zijn in de dagelijkse werking van het huis nauwelijks van elkaar te scheiden. Ze houden elkaar in evenwicht en vormen de beleidsgeest van het huis.

56

5 De concrete werking 5.1 De corebusiness van HETPALEIS: creëren De kern van de bestaansreden van HETPALEIS is en blijft het creëren van theaterproducties voor de vooropgezette doelgroep, kinderen en jongeren, en deze creaties vervolgens ook presenteren. De verwachting dat jaarlijks elke leeftijdsgroep tussen de 4- en de 18-jarigen voldoende ‘bediend’ wordt, met liefst een ruim keuzeaanbod, mag dan wel duiden op een groot vertrouwen in het huis, maar ze mag anderzijds de kwaliteitszorg voor elke creatie niet in het gedrang brengen. HETPALEIS staat vanuit zijn functie en zijn mogelijkheden voor twee uitersten: grote zaalproducties en gerichte dialoogvoorstellingen. Mathematisch gezien tekent het huis jaarlijks voor minstens vier grote zaalcreaties en twee dialoogvoorstellingen met of voor een specifieke doelgroep. Bovendien wil het huis er zorg voor dragen dat jaarlijks minstens één grote productie een wederopvoering kent. Het spreekt voor zich dat de hele directe omkadering van betrokken kunstenaars en publiek onlosmakelijk met deze creatiebezorgdheid verbonden is. De omschrijving van podiumkunstenaar is in de loop van het afgelopen decennium van HETPALEIS ook gewijzigd. Tot voor kort bleef het podium in HETPALEIS het uitgesproken monopolie voor de professionele theatermaker. Maar uit diverse ervaringen blijkt dat vandaag onopgeleide talenten bij bepaalde voorstellingen over

57

meer zeggingskracht beschikken dan opgeleide bloedbroeders. Ook een goed ingespeelde productie met enkel tieners op de planken veroorzaakt soms kippenvel. Ten slotte hebben getuigenissen van talrijke podiumkunstenaars ons overhaald: als zij op een bepaald ogenblik op jonge leeftijd het applaus niet hadden ervaren, zouden ze nooit voor het theatermaken hebben gekozen. Kortom, HETPALEISpubliek zal de komende jaren nog meer jong en schoon volk op de scène zien.

5.2 De aandachtspunten van HETPALEIS 5.2.1 KUNSTVRIENDELIJK KINDERBELEID HETPALEIS wil bewust en actief meewerken aan een openhartig overlegbeleid ten gunste van een beter kinderkunstenklimaat. Meer nog: we willen het niet alleen, we voelen het ons als groot gezelschap aan de gemeenschap verplicht. Als groot huis verkeren we in een iets luxueuzere situatie dan een klein gezelschap dat elke dag gedwongen wordt alles op alles te zetten om het hoofd boven water te houden. Vooral een ‘instituut’ als HETPALEIS dient naast een creatiehuis ook een trekker te zijn. Krachten bundelen en solidariteit creëren mag dan wel een wens zijn, de praktijk loopt niet altijd parallel met de voornemen. Een gezond en evenwichtig kinderkunstenklimaat vraagt veel werk en overtuigingszin. Maar de strategie om te overtuigen zit vervat in het idee om de dingen, zelfs de meest vanzelfsprekende, te bevragen. Door vragen te stellen lok je meer uit dan door antwoorden te bieden. Het statement van Antwerpen 93, Kan kunst de wereld redden?, is nog steeds het meest interessante citaat dat in de hele kunstensector geponeerd is. HETPALEIS moet op alle echelons een ‘voorwaardenscheppend’ beleid verdedigen. Elk beleid, zowel stedelijk, provinciaal, als regionaal dient gunstige voor-

58

waarden te scheppen opdat kunst daarin kan ontstaan, groeien en bloeien. Ook het eigen bestuursorgaan kan meehelpen aan de verbetering van gunstiger voorwaarden waarin kinderkunsten in het algemeen en kindertheater in het bijzonder beter kunnen gedijen. Net vanuit de unieke samenstelling van beheersstructuur van HETPALEIS kan een krachtige dynamiek voelbaar zijn. Van de dertien bestuursgekozenen wordt niet alleen verwacht dat zij het huis steunen en troosten in moeilijke en kwade dagen. HETPALEIS rekent erop dat zij, indien nodig, hulp zoeken via hun achterban en de groep die ze vertegenwoordigen. Toegegeven, zelfs met nog meer beleidsaandacht van dertien dynamische zielsverwanten zal het streefdoel van opmerkelijke verbetering niet automatisch worden gehaald. Wil een klimaatverbetering echt voelbaar worden, dan moeten er vele beleidsvragen gesteld en dialogen gevoerd worden om antwoorden uit te lokken. Op dit ogenblik ontbreekt de luxe om de dingen na elkaar af te werken. Tijdgebrek dwingt ons om de strijd gelijktijdig te voeren en dit op verschillende terreinen: de onbekende maar toekomstige toeschouwer, de media, het onderwijs, de diverse cultuurbeleidsinstanties, de collega-theatermakers, de opleidingen, het publiek, de podiumkunstenaar en ons eigen personeel. Keuzes dringen zich op. Het tienpuntenplan van 2008 hoopt bewegingen in gang te zetten. We moeten alleszins voorkomen dat de initiatieven eenmalige en losstaande projecten blijven. Het is nodig om met de diverse betrokkenen een discours te voeren. Bovendien moeten diegenen die zich niet betrokken weten of voelen, blijvend overtuigd en overhaald worden. Kindercultuur mag zich niet beperken tot de beleidsportefeuille van Cultuur of Onderwijs. Een beschaving wordt gemeten aan de zorg voor ouderen, maar kan zich ook onderscheiden door de zorg die een gemeenschap heeft voor haar kinderen en jongeren. Daarnaast is de politieke realiteit veranderlijk. Op welke manier is het mogelijk om toch enige stabiliteit te waarborgen?

5.2.2 COMMUNICATIE De trouwe bezoeker van HETPALEIS kent de gebruiken en gewoontes van het huis en vindt zijn weg via de vertrouwde communicatiekanalen. En het is dikwijls dit trouwe publiek dat ons doet wentelen in de gedachte dat ieder die wil, de vanzelfsprekende open en gastvrije toegang van HETPALEIS wel vindt.

59

Dorian van Den Brempt stelt:

De grootste uitdaging in de cultuurcommunicatie in ons land is de keuzeverlamming. Mensen vinden hun weg niet meer in het enorme aanbod en dat frustreert hen. Een voortdurende prikkeling van de zin tot participatie vormt soms de basis van een nieuwe ervaring. In januari 2008 ondersteunde HETPALEIS een project van het centrumdistrict van Antwerpen. Op verscheidene plaatsen in de Antwerpse binnenstad vertrokken op een zondagnamiddag autobussen die de Antwerpenaren naar een culturele plek brachten. De plek van bestemming bleef voor iedereen verzwegen. Zo arriveerden tweemaal ruim vijftig toeschouwers in HETPALEIS. Geen van allen waren ooit in HETPALEIS geweest en biechtten ook op dat ze nooit ‘de bus naar HETPALEIS’ zouden zijn opgestapt. Allemaal genoten ze opmerkelijk van de onverwachte kindermatinee en vonden ze dit bezoek voor herhaling vatbaar. De externe communicatie in een theaterhuis vergt een zeer creatieve inzet: publiek behouden, twijfelaars terug over de streep trekken, nieuwe publieksgroepen zoeken, aanboren en vinden, overtuigen, ruimte geven om te ventileren, informeren over wijzigingen en dat zowel in taal en beeld… Je moet rekening houden met het feit dat je eerst de verleidingsgroep moet overtuigen om de doelgroep te bereiken en vervolgens de doelgroep koesteren om de verleidingsgroep weer te winnen. Van belang is het juiste publiek te begeleiden tot bij de juiste voorstelling. Toelichting over het waarom van de productie en de verantwoording van programmeren verdienen evenveel aandacht als de korte inhoud van de voorstelling. Al zou een productie idealiter natuurlijk ook promotioneel op zich zelf moeten staan, zonder bijkomende ‘verantwoording’. De stijging van de promotionele en publiekswervende activiteiten, aangevuld met de verwachting dat elk initiatief in huis ook voldoende aandacht en publieksbelangstelling krijgt, doet op piekmomenten de cel communicatie uit zijn voegen barsten. HETPALEIS dient voortdurend te zoeken naar nieuwe ambassadeurs, alert te blijven en te onderzoeken waar het potentiële publiek voor een bepaalde voorstelling zich verzamelt. De communicatie via websiteverspreiding tussen jongeren groeit. HETPALEIS zit mee op de golf van deze evolutie.

60

5.2.3 MAATSCHAPPELIJKE BETROKKENHEID Niet willen participeren aan een cultuuraanbod is een keuze. Niet kunnen participeren is een vorm van uitsluiting. De jaarlijks stijgende vanzelfsprekende aandacht van HETPALEIS voor de sociaal minderbedeelden, de kansarmen en de financieel zwakkeren in Antwerpen komt voort uit een sociale verplichting. Sinds verscheidene jaren wil HETPALEIS zich niet beperken tot enkel creatief denken over het wegwerken van financiële drempels. Jaarlijks worden vanuit de artistieke hoek initiatieven genomen om deze stijgende groep letterlijk te betrekken in een actieve participatiebeweging. Deze creaties kosten dikwijls meer dan een doorsnee productie. Bovendien liggen de inkomsten hier veel lager. Sociale uitsluiting is een zorg voor iedereen en kan niet enkel rusten op de financiële schouders van een gezelschap dat gesubsidieerd wordt om kindertheater te maken. Tussen de start van HETPALEIS en vandaag zijn twee stijgende evoluties niet alleen merkbaar maar ook voelbaar: de stijging van de armoede en de vermeerdering van de diversiteit binnen de samenleving. De concentratie van armoede is een typisch grootstedelijk fenomeen. De aankoop van een ticket wordt al snel geschrapt uit het prioriteitenlijstje. Mathematisch gezien zou het meer dan logisch zijn dat de ticketprijs, die al tien jaar ongewijzigd is, zou verhogen. Maar daardoor wordt de kloof tussen de kapitaalkrachtigen en zij die van een minimumbudget leven alsmaar groter. De evidentie tot participatie vermindert en een doelstelling van HETPALEIS wordt aangetast. Bovendien brengen de vele gewijzigde gezinssituaties geen verbetering. 21% van de kinderen in Antwerpen komt uit een eenoudergezin. 15% van de kinderen in Antwerpen wordt in een kansarm gezin geboren. Als het kind twee werkende ouders heeft, is er al een stevige praktische organisatie binnen het gezin nodig, want het ritme van het kind loopt niet parallel met het werkritme van de ouders. Bij een alleenstaande ouder daalt het inkomen maar stijgt de nood aan een extra en betere ouderschapsregeling. Er dienen nog vele stappen gezet en trappen geplaatst te worden om iedereen evenwichtige en gelijke levenskansen te geven. Dankzij de werking van de Vrienden van HETPALEIS hebben inmiddels heel wat kansarmen de weg gevonden naar HETPALEIS, omdat de toegangsprijs voor hen

61

‘betaalbaar’ is geworden. Bovendien zijn vele anderstalige nieuwkomers via het project Meters&Peters kind aan huis geworden. En de samenwerking met centrum Kauwenberg, dat kinderen in moeilijke gezinssituaties begeleidt, maakt dat heel wat kinderen tijdens de vrije uren toch aan cultuurbeleving kunnen doen. De Vrienden van HETPALEIS betaalden onder meer de aankoop van een oude Lijnbus die werd omgebouwd tot een rijdend theatertje. Op die manier kan theater tot bij scholen of buurtwerking raken die anders door een (im)mobiliteitsprobleem verstoten zouden blijven. Ook het OCMW helpt met nieuwe initiatieven en financiële ondersteuning. En toch is het opmerkelijk dat er zoveel energie geïnvesteerd dient te worden om via relaties te bedelen om geld voor deze initiatieven. De toenemende projecten en de stijging van armoede doen ons ernstig de vraag stellen of het niet tijd wordt om naar een sociaal coördinator uit te kijken. Een extra loonlast, gedragen door een sociaal voelende sponsor of subsidiënt, zou heel wat krachten kunnen bundelen om meer resultaat op kortere termijn te halen.

5.2.4 KINDVRIENDELIJKHEID Wat verstaan we onder kindvriendelijkheid? Het beste willen we onze kinderen geven: de kers op de taart, het wit van het vlees, de graatloze vis en bij een treinreis mogen de kinderen altijd aan het raampje zitten. Terecht! En toch. Gaat de zorg van de huidige generatie ouders niet een brug te ver? Wordt het kind door overbescherming niet de kans ontnomen om zelfstandig eigen ontdekkingen te doen? Uit een Britse studie uit 1990 bleek dat in 1971 80% van de Britse schoolkinderen nog zelf naar school ging zonder begeleiding. In 1990 was dat nog maar 9%. De opvoeding van de kinderen door hun ouders wordt gestuwd vanuit hun eigen angst en verkleint daardoor de persoonlijke ervaringskansen van het kind. In 2007 deed de Britse instelling Children’s Society een enquête naar de spelactieradius van achtjarige kinderen. Waar een kind van acht in 1970 nog 840 meter van huis mocht ‘dwalen’, was dat in 1997 geslonken tot 280 meter en in 2007 tot twintig meter. 79% van de deelnemende ouders gaf aan dat ‘het hek rond de tuin de grens aangeeft tot waar het kind zich mag verwijderen’. HETPALEIS wil vooral de natuurlijke ontdekkingsdrang en het avontuurlijke karakter van het kind stimuleren. HETPALEIS wil een huis zijn met een groot thuisgevoel, waar voldoende experimenteerruimte wordt geboden. Stoeiruimte in de

62

verbeelding binnen de schouwburg, en dit niet enkel vanaf de zaaldeuren maar wel van zodra het kind het HETPALEIScomplex binnenstapt. De realisatie van een kindvriendelijk bar mag een aansporing zijn om de kindvriendelijkheid van HETPALEIS een grotere uitstraling te geven. Een zelfonderzoek is nooit voorbarig. Soms zijn vanzelfsprekendheden zo ingeburgerd dat een oorspronkelijk kindvriendelijke accommodatie wegebt. Hoe kindvriendelijk is onze inkom? Hoe begrijpelijk is onze signalisatie? Hoe uitnodigend zijn onze tickets? Hoe prikkelend zijn onze affiches en promotiemateriaal? Hoe kindertoegankelijk is onze ticketbalie? Hoe inspirerend is de buitenkant van de stadsschouwburg? Meerdere hoekjes in de foyer worden tegenwoordig aardig benut voor verjaardagsfeestjes gekoppeld aan familievoorstellingen. Maar kan HETPALEIS meer betekenen, bijvoorbeeld als nest voor huiswerkbegeleiding na schooltijd? Kindvriendelijkheid mag gekoppeld worden aan gezinsvriendelijkheid. Zowel de talrijke met twee werkende ouders als de alleenstaande werkende ouder kampen met tijdsproblemen. De stad en het OCMW zijn ondersteuners om dit nijpende probleem te helpen oplossen. HETPALEIS heeft heel bewust nieuwe initiatieven genomen om tijdens de korte verlofperiodes een volwaardig cultuurprogramma aan te bieden voor kleine kinderen. HETPALEIS is vragende partij bij de stad en de Vlaamse Gemeenschap om een kindercrèche te openen voor podiumkunstenaars en technici, die als ouders zeer afwijkende werkuren kennen. In de koffer van verlangens zit eveneens de hoop dat het huis de kans krijgt om ook meer oog en oor te hebben voor andere kinderkunstendisciplines, zoals de goede jeugdfilm en kinderliteratuur. En liefst in samenwerking met andere partners.

5.2.5 DIVERSITEIT EN INTERCULTURALITEIT Bij het schrijven van deze nota stootte ik onverwacht op een bedenking van Lotte van den Berg:

Wat zou er gebeuren als wij plots ons vertrouwen in het leven zouden terugkrijgen? Ons niet langer per definitie zouden verzekeren tegen ongeval en ramp-

63

spoed? Wat zou er gebeuren als we op elke verandering zouden reageren als was het een cadeau, een mogelijkheid in plaats van een verlies? Het is wel veel kleinschaliger, maar een vergelijkbare filosofie lag aan de basis van de muzikale projecten met Sam Vloemans. Als kleuters in de klas elkaar nauwelijks verstaan omdat ze thuis geen Nederlands spreken en als blijkt dat onze sprookjes of vertellingen geen algemeen cultuurgoed meer zijn, dan laten we de taal vallen en gaan we op zoek naar die elementen die wel gemeenschappelijk herkenbaar zijn. Die nieuwe situatie van een andere publieksgroep werd een cadeau, een mogelijkheid in plaats van een verlies. De aanvaarding ervan leverde twee succesvolle kinderconcerten op, ’Water, lucht, aarde en vuur’ en ’Nachtmuziek’, en legt de idee van een derde muziekcreatie op de lessenaar. Hoe fantastisch is muziek toch. Deze concerten vragen naar meer! Producties waar taal verdwijnt, worden leeftijdlozer, krijgen plots iets universelers en brengen de toehoorders vlugger to the point.

Het straffe van muziek is dat je lichamelijk voelt dat je begeesterd wordt. Je zit met een dramatisch gegeven. (…) Je hebt iets dat raakt, aanraakt. In het theater moeten we soms anderhalf uur een monoloog afsteken om iets te creëren met diezelfde graad van meeslependheid. (Lucas Van den Eynde) De verscheidenheid van de programmering omvat de interesse voor diversiteit van verschillende disciplines. HETPALEIS wil naast de uitgesproken keuze voor teksttheater absoluut ook ruimte creëren voor de woordeloze kunsten als dans en muziek. De aandacht voor de interculturele samenleving is een onderwerp dat in elke werkcel in huis als een evidente zorg moet worden aanvaard en ingebouwd. Diversiteit is een realiteit. Deze diversiteit dient als een rijkdom te worden aanvaard omdat ze ons uitnodigt verder te kijken dan de ons gekende en vertrouwde traditie. Eén plus één is meer dan twee.

5.2.6 REIZEN IN VLAANDEREN, NEDERLAND EN BELGIE De intense zorg die HETPALEIS besteedt aan het begeleiden van het publiek in de participatie tot het culturele gebeuren, staat – in alle oprechtheid – in schril contrast met de communicatie die HETPALEIS voert met de talrijke programmatoren in culturele centra en schouwburgen. Zij kennen onze filosofie nau-

64

welijks en wij weten amper waar zij dagelijks mee kampen. Onze creaties worden gereduceerd tot koopwaar. Het blijven uitzonderingen, de schouwburgen die ons voor zijn en ons nieuwsgierig contacteren en informeren naar ons aanbod. Het waarom van creëren, de broosheid van het jonge product, het verlangen naar koestering en de zorg van omkadering blijven onuitgesproken. De dialoog tussen het creatiehuis en het presentatiehuis ontbreekt. De reisvoorstellingen worden in een promotekst van een A4 gegoten, gebundeld in een catalogus en tot nog toe deed het verkoopbureau de rest. Bekende namen in de cast, interessante uitkoopsommen en uitnodigende titels doen het goed. Afwijken van de paden levert problemen op of verhindert zelfs een verdiende tournee. Een kwaliteitsvol kinderconcert voor +4-jarigen met de titel ’Nachtmuziek’ is veel moeilijker dan een kleutervoorstelling ’Max de muis is jarig’. HETPALEIS dient opnieuw zelf de boer op te gaan om met programmatoren een intensere communicatie te kunnen voeren. Goede programmatoren zijn vakmensen die hun publiek kennen. Vanuit die kennis en wetenschap kunnen zij hun publiek begeleiden tot nieuwe dingen. Hun publiek wordt ons publiek en HETPALEISpubliek nestelt zich overal, krijgt interesse in wat HETPALEIS maakt en kijkt verlangend uit naar dat wat het huis in de toekomst te bieden heeft. Laten we niet enkel over de successen praten, maar ook de knelpunten constructief bekijken. Mits intens overleg worden programmatoren charterondertekenaars voor de hele levensduur van het nieuwe meerjarenplan. HETPALEIS dient (terug) voet aan de grond te krijgen in Nederland. De golf van commercialisering binnen het kindertheater overspoelt stilaan de creatieve en receptieve sector. Nederland mag niet als ‘buitenland’ beschouwd worden. De eentaligheid dient ervoor te zorgen dat Vlaanderen met eenzelfde evidentie in Nederland speelt als omgekeerd. HETPALEIS wil niet alleen naar het noorden, maar ook naar het zuiden kijken. De taalgrens in het binnenland maakt van Wallonië een buitenland. Enkel via de coproducties van Arne Sierens logeert HETPALEIS sporadisch in het zuiden van België. HETPALEIS wil er voortaan bewust werk van maken om de ogen en oren te openen voor wat er in Wallonië op het vlak van (kinder)theater gebeurt. En als de taal het toestaat, zou het prettig zijn om af en toe ook in de grote Waalse schouwburgen te spelen.

65

5.2.7 DE INTERNATIONALE WERKING Het bespelen van het internationale luik heeft iets dubbels. De stad zelf biedt zo’n groot palet aan internationale verscheidenheid dat het huis in de grootstad zelf al internationaal kan gaan. Met andere woorden: wil HETPALEIS spelen voor de Turkse familie die in Borgerhout woont of voor de Turk die in Ankara leeft? HETPALEIS geeft voorrang aan de eerste familie. Maar schrapt HETPALEIS met deze keuze elke stap richting buitenland? Het zou oncollegiaal zijn om buitenlandse uitnodigingen vanuit een principekwestie te negeren. Bovendien hebben huisloze coproducenten zoals Laika en Compagnie Cecilia dan weer wel grote nood aan en interesse voor het buitenland. HETPALEIS wil daarin zeker geen spelbreker zijn. Er zijn kunstenaars die buitenlandse erkenning verdienen en HETPALEIS heeft dan ook de plicht, mits ondersteuning voor een bewuster internationaal beleid, die uitstraling te bewerkstelligen. Maar het buitenland bewust opzoeken is voor HETPALEIS geen prioriteit. Wel wil HETPALEIS een initiatiefnemer worden om buitenlandse kindertheaterproducties naar Antwerpen te halen. Maar liever dan het aanstellen van één artistieke scout voor het buitenland wil het huis een beroep doen op een meer collegiale werking van een aantal collega’s en hun ervaring bundelen in een werken selectiecommissie. Er zijn voldoende artistieke leiders en programmatoren die beroepshalve veel in het buitenland vertoeven en daar verrast worden door leeftijdloze podiumcreaties. Zij worden verzocht mee uit te kijken naar boeiende creaties voor kinderen. Huizen als deSingel en Toneelhuis willen een logistieke bijdrage leveren en vele makers zijn graag bereid verder te kijken tijdens hun buitenlandse presentaties van eigen werk. Kunstenfestivaldesarts zou de inspirerende partner bij uitstek zijn. Het tonen van deze vondsten en ontdekkingen zou ter inspiratie van het kindertheaterlandschap het best gebundeld worden. Een nauwe betrokkenheid van de Vlaamse kindertheatergezelschappen is hierbij belangrijk.

5.2.8 VORMGEVING Een vormgever kan in zijn verscheidenheid van aanpak ook de diverse werkterreinen visualiseren. Om de verschillende subsidietermijnen te onderscheiden zal ook voor het volgende meerjarenbeleid van vier jaar naar een algemene vormgeving van de jaarbrochures gezocht worden. Met deze vormgeving onderscheidt de periode 2010-2013 zich van de vorige en volgende termijnen. Elk affichebeeld dient extra zorg te dragen voor een trouwe embleemver-

66

werking. Het logo dient het keurmerk te zijn van de kwaliteitszorg van HETPALEIS. Het logo zou een nieuw leesteken moeten worden, een waarschuwing van ‘Let op, hier kom je als toeschouwer anders buiten dan binnen’. HETPALEIS wil met zijn projecten en creaties de toeschouwer even vasthaken in hart, ziel of vel. Het weerhaakje, ook verwerkt in het logo, mag ‘voelbaar’ zijn in elk affichebeeld of elke promotiefolder. Natuurlijk moet een affiche van een productie voor zich spreken, maar in het verlengde van de jaarlijkse affichewedstrijd kan er in huis ook meer aandacht geschonken worden aan het begeleiden van ‘affiches lezen’. Want slechts de nauwe betrokkenen genieten het voorrecht om de vormgever te horen verklaren hoe hij de signalen van de podiumkunstenaar (die op dat ogenblik nog ver verwijderd is van zijn première) heeft verwerkt in het ontwerp van het affichebeeld. ‘Vormgever aan het woord!’ verdient zowel op de website als in de foyer autonome aandacht om ook andere geïnteresseerden een inkijk te geven in het métier van de vormgever. HETPALEIS wil als stadsgezelschap ook via zijn affiches een opvallende en zichtbare aanwezigheidspolitiek voeren in de stad. In de meer ‘zakelijke documenten’ is het beeld gedurende de tien voorbije jaren bewust verwaarloosd. De jaarverslagen en geactualiseerde beleidsplannen zijn met zorg vormgegeven, maar elk beeld is geweerd. Misschien was dit standpunt niet het juiste. Een beeld zegt misschien meer dan een heel hoofdstuk. Foto’s van producties en scènebeelden geven een visie over een beleid; commerciële producties leveren heel ander fotomateriaal dan de voorstellingen die wij brengen. Beelden kunnen woorden ondersteunen. Als we de kunstenaar de aandacht willen geven die hem toekomt, dan dienen we ervoor te zorgen dat foto’s van creaties of portretten van kunstenaars meer de tekst ondersteunen en het beleid bekrachtigen.

5.2.9 PERSONEELSBELEID HETPALEIS vormt met zijn personeelsploeg van vijftig vaste medewerkers een kleine gemeenschap. Op dezelfde dag dat iemands vader overlijdt, wordt een ander personeelslid zelf vader. De zorgaandacht van een medewerker voor de ziekte van haar moeder wordt gedeeld met de interesse voor hoe het staat met de evolutie van de wijnpokken van de kleine. Het huis kent vele gene-

67

raties; een hoogzwangere medewerkster feliciteert een kersverse opa. En tussen de trouwpartijen en samenlevingsfeestjes verschijnen berichten over adreswijzigingen wegens scheidingen. Vreugde om de gevonden grote liefde en het immense verdriet om de stukgelopen relatie: het kan allemaal, en soms vervelend gelijktijdig. En in dat milieu wordt dus verwacht dat creaties ontstaan die emoties loswrikken. De meeste van de personeelsleden zien tijdens de werkdagen hun collega’s meer dan hun gezinsgenoten. Een aangename werksfeer is geen overbodige luxe. Ruimte krijgen om jezelf te mogen zijn met prettige en minder prettige privémomenten wordt niet uit het niets geboren. Prima voor de ene moet ook aangenaam blijven voor de anderen. Goede afspraken maken de beste vrienden. In de afgelopen jaren is er veel tijd geïnvesteerd in de opmaak van een stevige bundel van de diverse functieomschrijvingen; ieder weet wat van hem en van de anderen verwacht wordt. Het organigram is de tekening van de hele bundel. Het organigram staat in functie van de werking en niet omgekeerd. Daarnaast is er het arbeidsreglement. Deze bundel van afspraken berust op een charter geschreven door het personeel, dat steunt op drie pijlers: communicatie, betrokkenheid en aandacht voor een gezonde werkdruk. De hele werking van HETPALEIS die draait rond het realiseren van de missie en doelstellingen bestaat uit drie actieterreinen: het huis en de hele administratie, de producties en de projecten, en de publiekswerking en educatie. Deze actieterreinen worden gestuurd door drie coördinatoren. Verder onderscheidt de concrete werking een aantal werkcellen: dramaturgie, techniek, educatie en externe communicatie. De verantwoordelijken van deze werkcellen, de ‘hoofden’, vormen samen met de coördinatoren de staf van het huis. Alle leidinggevende functies dragen hun deel in de uitvoering van een consequent personeelsbeleid. Een zakelijk leider staat de algemene directeur bij als financieel adviseur.

5.2.10 ZAKELIJK BELEID Zonder valse bescheidenheid mag worden gesteld dat HETPALEIS haast voorbeeldig te werk gaat met de verleende middelen. Het zakelijk beleid scoort prima en wordt ook opgemerkt buiten de muren van HETPALEIS. De complimenten van andere huizen en de andere zakelijk leiders die ons om raad vragen zijn daar een bekrachtiging van. De zakelijk leider van HETPALEIS steunt en onderschrijft de cao-barema’s, maar zijn rechtvaardigheidsgevoel en sociale bezorgd-

68

heid vormen de pijlers waarmee hij de onderhandelingen voert, zowel met de vaste interne als de tijdelijke externe medewerkers. Vooral de fiscaal zwakkeren krijgen van hem alle aandacht. HETPALEIS wil de subsidie ontvangen die nodig is om door te groeien en de dingen te realiseren die het huis moet doen. Het financieel plan dat wordt ingediend is realistisch om het drieledige parcours af te leggen dat wordt uitgetekend. Het eerste parcours bewandelt het creatieve luik: het maken en presenteren van kwaliteitsvol kinder- en jongerentheater. Het tweede parcours omvat de verzameling van klimaatverbeterende accenten die HETPALEIS wil leggen ten gunste van een positieve evolutie van de kinderkunsten. Hieronder wordt onder meer ook verstaan een kwaliteitsvolle receptieve werking en uitgebreide aandacht voor een educatieve werking die de begeleiding van eigen producties overstijgt. We hopen dat de vanzelfsprekendheid mag blijven bestaan dat gesubsidieerde instellingen kunnen blijven rekenen op ondersteuning van de creatieopdrachten en onverwachte internationale uitnodigingen. Verder omvat het begrip Campus alles wat zich bevindt tussen de investering in infrastructuur en het creëren van eigen producties. Als laatste platform rekent HETPALEIS op de noodzakelijke middelen om de infrastructurele werking te waarborgen. Want natuurlijk is het beschikken over een eigen huis een luxe, maar een eigen complex beheren en beheersen draagt financiële consequenties. Er zijn functies aan verbonden die wel op de vaste loonlijst staan, maar die met de artistieke werking van het huis niets of weinig rechtstreeks iets te maken hebben.



69

6 Vooruitblik 6.1 Creaties Op het vlak van creaties wil HETPALEIS tekenen voor het risicovol aftasten van verschillende werkterreinen en grensoverschrijdend werken, zowel richting grootschaligheid als in kleinschalige projecten. Onder meer met de subsidies van de Vlaamse Gemeenschap maakt HETPALEIS prachtige, grappige, ontroerende en fascinerende creaties. Onder meer daarom wil HETPALEIS zich heel bewust niet beperken in de keuze van kunstenaars; de verscheidenheid van betrokken talenten onderstreept de diversiteit van de creaties. HETPALEIS biedt plaats aan makers met veel of weinig ervaring, aan beoefenaars van verschillende kunstdisciplines, aan oudere en jongere podiummakers… HETPALEIS wil absoluut meewerken om professioneel en intercultureel talent evidenter te maken. Projecten met jongeren uit diverse milieus zijn daarvoor nodig. HETPALEIS wil talenten en kwalitatieve organisaties overtuigen van het belang om af en toe ook hun talent te investeren in kindertheater. HETPALEIS wil in zijn volgende meerjarenplan extra inspanningen leveren voor samenwerking met andere jeugdtheatergezelschappen. Coproducties met fabuleus, Ultima Thule, Laika en FroeFroe staan al op de sporen. De blijvende interesse voor theaterwerk van Arne Sierens wordt onderstreept in het verlengen van de samenwerking met Compagnie Cecilia. Waar vinden we elkaar en voor welke creaties scheiden onze wegen tijdelijk? Welke plannen worden vertaald in coproducties of in een beperkte samenwerking? HETPALEIS blijft vertrouwen in talenten als Pieter Embrechts, Dimitri Leue, Stefan Perceval, Sien Eggers, Sam Vloemans, An De Donder,… Nieuwe namen op de lijst van HETPALEIS zijn Frank Adam, Rian Koopman en Mieja Hol-

70

levoet. Terug van weggeweest zijn Hanneke Paauwe, Koen De Sutter en Hans van den Boom. Voldoende absurditeit gedurende de eerstvolgende jaren wordt verzekerd door Hugo Matthysen, die tekent voor een familievoorstelling, en de club Kakkewieten, voor nieuwe en trouwe jongerenfans.

6.2 Campus Op het vlak van de campusgedachte wil HETPALEIS een geestdriftige partner zijn in de strijd voor een gunstig kindertheaterklimaat. Een ‘instituut’ als HETPALEIS dient naast een creatiehuis ook een trekker te zijn en op alle echelons een voorwaardenscheppend beleid te verdedigen. Met Campus bedoelt HETPALEIS de verzameling van klimaatverbeterende accenten die het huis wil leggen voor een gunstige evolutie van de kinderkunsten. Hieronder wordt verstaan: tijdelijke initiatieven die het huis wil nemen tot de evidentie van een blijvend gunstig kinderkunstenklimaat bereikt is. De Campusinitiatieven situeren zich binnen bepaalde clusters die zich richten tot de kunstenaars, het publiek en het beleid. Deze clusters zijn opleiding, begeleiding, enthousiasmering, informatieoverdracht en overleg. De terreinen waarop verwoed gewerkt wordt, zijn groot en vragen gelijktijdige aandacht. In nauw overleg met de provincie Antwerpen zal educatie een uitgesproken onderdeel zijn in de subsidieovereenkomst.

71

6.3 Instelling HETPALEIS is een stichting van openbaar nut en onderscheidt zich van de andere jeugdtheatergezelschappen door zijn schaalgrootte op het vlak van beheersstructuur, infrastructuur en organisatiestructuur. Op het vlak van infrastructuur wil HETPALEIS eraan werken om van de accommodatie een zeer kindvriendelijk en gastvrij huis te maken. De verleende accommodatie dient ten volle te worden benut in dienst van de stichting van openbaar nut. In de praktijk betekent dit meer dan de invulling van de twintig verleende stadsdagen, waarin het gebruik van de infrastructuur contractueel wordt toegekend aan stedelijke diensten. Via een helder verhuurbeleid kan wellicht nog meer dienstverlenend werk gebeuren. In nauwe samenwerking met de stad Antwerpen wil HETPALEIS de verleende accommodatie volwaardig benutten en beheren en erop toezien dat de waarde als Antwerpse stadsschouwburg behouden blijft, en ja, zelfs vergroot wordt. Om aan de actuele technische vereisten te voldoen, hoopt HETPALEIS gedurende een van de volgende zomermaanden een volledig nieuwe, computergestuurde mechanische trekkenwand te kunnen installeren en de toneelvloer na dertig jaar intens gebruik op te knappen. De scheidingswand tussen het Theaterplein en de schouwburg van HETPALEIS wordt vanaf eind 2008 voortaan voorbehouden voor HETGELUK, een kindvriendelijke bar voor prettige ontmoetingen. HETGELUK ligt in HETPALEIS! Maar dat is voor u, lezer, op deze laatste bladzijde, oud nieuws.

72

73

74

Historie Evolutie Theaterkunst Publiek Antwerpen Landschap Educatie Infrastructuur Stadstheater

Met dank aan alle kunstenaars, medewerkers en bestuursleden van HETPALEIS

Colofon Tekst: Barbara Wyckmans Redactie: Mia Verstraete Eindredactie: Tinne Jacobs, Kerensa Verhoosel, Hanneke Reiziger, Lieve Jaspaert Vormgeving: Rob Marcelis Druk: Lithos Oplage: 500 exemplaren

75

76