HERSENSPINSELS. Tijdschrift Psychologie Nijmegen December 2011 MASSA

HERSENSPINSELS Tijdschrift Psychologie Nijmegen December 2011

MASSA

Jouw studievereniging wil het je zo voordelig en makkelijk mogelijk maken. Dus hebben ze een boekenleverancier die daarbij past.

Jouw studievereniging werkt nauw samen met studystore. En dat heeft zo z’n voordelen. Doordat we snugger te werk gaan, kunnen we jouw complete boekenpakket snel aanbieden tegen een scherpe prijs.

2

HERSENSPINSELS

13 16 26

Zijn wij verslaafd aan internet? Hersenspinsels zocht het uit!

We doen veel dingen in groepen of in duo’s. Maar hoe is het om dat juist eens in je eentje te doen? Kijk in de reportage!

We vinden ze allemaal irritant, de meelopers, maar meelopen is misschien zo slecht nog niet. Je leest het in In ‘n dozijn.

INHOUDSOPGAVE A PRIORI SPINPAGINA PERSOON ELLIS OP DE SOFA BREIN REPORTAGE GEDRAG

BREIN

p. 4 p. 5 p. 6 p. 9 p. 10 p. 13 p. 16 p. 20

PERSOON

COLUMN HOTSPOT IN ‘N DOZIJN INTERVIEW DR. FAIL HERSENSPINSELS GEDICHT

GEDRAG

INTERVIEWS

p. 23 p. 24 p. 26 p. 28 p. 31 p. 34 p. 35

COLUMNS

FEBRUARI 2012

3

A PRIORI

A PRIORI

In deze editie het thema Massa! En dan hebben we het niet over die kerstkilootjes die er weer af moeten, of de hoeveelheid boeken die je nu weer moet kopen bij SPiN, gemaakt in massaproductie. Nee, we hebben het hier over mensenmassa. Ook wel een legioen, menigte, mensendrom of troep genoemd. Denk hierbij aan een massa zoals in lipdub’s voorbijkomen of in flashmobs waarbij mensen samen werken tot één geheel.

Samen durf je meer dan alleen, wat daar een perfect voorbeeld voor is, aangezien sommige mensen toch echt wel een beetje voor schut staan als ze goed uit de maat playbacken of dansen. Ook massahyste-

MYRTHE VAN EERDT

rie zoals de dag van de herdenkingsdag, dat ieder persoon een ander verdringt om zelf veilig te zijn, hoort bij massa. Al het vuurwerk dat eensgezind wordt afgestoken na twaalf uur tijdens nieuwjaar, is ook een voorbeeld van massagedrag. Maar naast het grootschalige massagedrag, is er ook kleinschalig massagedrag zoals de redactie van de HersenSPiNsels! Samenwerkend, aanvullend in elkaars ideeën, mist een stukje van de puzzel zonder de totale troep, massa of menigte. En aangezien ik in de vorige HersenSPiNsels de grote fout maakte iemand uit de massa te vergeten, wil ik dit nu als voorzitter recht zetten. Koen, je naam staat in de A Priori!

COLOFON HERSENSPINSELS: Jaargang 4, nr. 2, februari 2012. Dit tijdschrift is onderdeel van Studievereniging Psychologie in Nijmegen (SPiN) en verschijnt vijf keer per jaar. Hoofdredactie: Myrthe van Eerdt Redactie: Kevin de Goede, Koen Hendriks, Jasmijn Smulders, Elke Sniekers, Renske Roorda, Annelieke Hissink, Ruth Plaggenborg, Jody Geerts Columnisten: Jules Ellis, Myrthe van Eerdt

4

HERSENSPINSELS

Fotografie: Kevin de Goede Voorpagina: Kevin de Goede Achterpagina: Myrthe van Eerdt Lay-out: Jody Geerts Redactieadres: SPiN t.a.v. Hersenspinsels, Montessorilaan 3, A.00.05, 6525 HR, Nijmegen Telefoon: 024 - 3612588 E-mail: [email protected]

Spinagenda Het is februari, de maand van het feest der zotten, carnaval! Om dit hate it or love it feest heen heeft SPiN ook enkele erg verbazingwekkende en leuke activiteiten gepland. Ten eerste is daar op woensdag 15 februari het eerste SPiN-feest van 2012! Het thema van dit woon verkleed als een dier uit het Winnie de Poeh verhaal. Ook de dag erna zal je heel wat dieren, proefdieren welteverstaan, te zien krijgen. Donderdag 16 februari zal er namelijk een excursie naar het Centraal Dierenlaboratorium plaatsvinden om een kijkje achter de schermen te krijgen bij onderzoekers.

SPINPAGINA

feest is Disney, dus haal die Mickey Mouse oren uit de kast, je dwergenmuts van zolder, of ga ge-

Dit laboratorium zal hopelijk niets voor ons geheim houden, net zoals Andreas Wismeijer (o.a. bekend van het boek Geheimen. De psychologie van wat we niet vertellen), die s’ avonds een lezing zal geven over dit fenomeen ‘geheimen’. Altijd al willen weten waarom sommige mensen dingen liever verborgen houden, waar anderen een open boek zijn? Kom even langs! Anderhalve week later, op dinsdag 28 februari, organiseert de sportcommissie van SPiN een workshop voor een sport die erg populair aan het worden is. Dan vindt namelijk een heuse Paaldansworkshop plaats! Alleen de vrouwelijke leden van SPiN kunnen zich inschrijven voor deze kennismaking met een tegenwoordig volkomen geaccepteerde danssport. Of de fetishes die woensdag 29 februari besproken worden door seksuoloog Erik van Beek allemaal geaccepteerd zijn, is nog maar de vraag. Zeker is echter wel dat deze lezing de wetenschap achter fetishes verkent en dus een erg interessante lezing zal verzorgen! En dan zijn we al weer aangekomen bij het eind van de maand. Graag zou ik jullie daarom willen wijzen op de stedenreis naar Praag, die plaats zal vinden van 2 tot 4 maart. Dit wordt kennismaken met de prachtige architectuur, meer psychologische kennis opdoen en natuurlijk ook genieten van het uitgaansleven in deze beroemde Tsjechische hoofdstad! Groetjes en nog hartstikke veel succes én plezier in het tweede semester, Koen van Heijster, voorzitter

Wo 15 februari Do 16 februari Do 16 februari

ACTIVITEITEN SPiN Feest: Disney Di 28 februari Workshop Paaldansen* Excursie naar Dierenlabo- Wo 29 januari Lezing over Fetish ratorium* Vrij 2 maart Stedentrip naar Praag* Lezing over Geheimen *: inschrijven op de SpiN-kamer

Wil je meer info zoals prijzen en lokaties? Surf naar onze website, www.spin-nijmegen.com of stuur een mail naar [email protected]! FEBRUARI 2012 5

PERSOON

BANG VOOR ANGST Bij de uitvoering van het ochtendritueel staan mensen langer voor de kledingkast en spiegel, dan dat ze tijd besteden aan ontbijten en andere noodzakelijke activiteiten. Sommige mensen slaan het ontbijt zelfs over wegens tijdgebrek, maar zien er vaak wel piekfijn uit. We scharrelen ’s ochtends met grote zorgvuldigheid een outfit bij elkaar, de vrouwen spenderen meer tijd aan opmaken dan aan werkgroep voorbereidingen en de beautyblogs schieten als paddenstoelen uit de grond. Ik moet jullie allen teleurstellen: er is geen hond die onthoudt welke kleren jij aan hebt vandaag, de meesten van jullie zullen de bad hair day van je vriendin afgelopen week over het hoofd gezien hebben, en ook die nieuwe mascara is door niemand opgemerkt… De harde waarheid is dat iedereen het veel te druk heeft met het letten op zichzelf; ze letten niet zo op een ander. Hoewel het normaal is om te denken dat iedereen heeft gezien hoe jij struikelde, rood werd tijdens het beantwoorden van een vraag in de collegezaal en onthoudt dat jouw gulp open stond, schieten sommige mensen door in het gevoel dat iedereen op ze let. Mensen met een sociale fobie hebben een duidelijke en aanhoudende angst voor situaties waarin men sociaal moet functioneren of iets moet presteren. Daarnaast zijn zij bang voor een mogelijke kritische beoordeling door anderen. De betrokkene is bang dat hij zich op een manier zal gedragen, of angstverschijnselen zal vertonen, die vernederend of beschamend

6

HERSENSPINSELS

zijn. Naast de angst an sich, zijn de mensen ook bang dat de anderen zullen zien dat ze angstig zijn, waardoor de angst alleen maar groter wordt. Een gevolg hiervan is dat sociale situaties als verjaardagen, uitgaan, boodschappen doen en in extreme gevallen zelfs de straat opgaan, worden vermeden. Hierdoor wordt de angst voor persoonlijke interacties alleen maar groter. Vicieuze cirkel completed. Er zijn twee verschillende theorieën die oorzaken, verklaringen en behandelingen van sociale fobie impliceren. De zelfbewustzijnstheorie stelt dat sociale fobici in een toestand van een verhoogd zelfbewustzijn verkeren. Ze richten de aandacht op zichzelf,

PERSOON

JASMIJN SMULDERS

waardoor externe informatie ver keerd geïnterpreteerd wordt. Hierdoor wordt de kans dat de persoon niet goed reageert of zelfs onaardig gevonden wordt groter. Dit heeft weer tot gevolg dat de persoon langzaam in een sociaal isolement terecht komt. Een verhoogd zelfbewustzijn intensiveert daarnaast emoties zoals angst. Dit leidt tot overschatting van de sterkte van de eigen lichamelijke continu nadruk gelegd op negatieve aspecten van die persoon. reacties. De cognitieve theorie spreekt over activatie van negatieve zelfbeelden. Gelukkig bestaan er goede behanSociaal fobici lijken een specifiek delingen tegen sociale fobie. Met gunstige indruk op anderen te wil- cognitieve gedragstherapie worden len maken om daarmee de gevreesde cliënten getraind om hun aandacht negatieve aspecten van zichzelf te te richten op aspecten die daarvoor compenseren of te verbergen. Ze niet opvielen door middel van gezijn geneigd om selectieve aandacht dragsexperimenten (de discongruvestigen op congruente informatie ente informatie wordt congruent). (“Als ik een verhaal vertel beginnen Daarnaast boekt exposure therapie mensen te gapen”), en schrijven dis- ook verrassend goede resultaten. congruente informatie toe aan toe- Blootstelling aan het gevreesde val (“Mijn vriend zei dat hij me mooi moet dan leiden tot extinctie van de vond, maar dat komt vast door zijn respons op de stimulus: de angstregoede humeur”). Doordat sociale si- actie wordt iedere keer minder heftuaties vermeden worden zal de per- tig. Graduele exposure is daarnaast soon zichzelf negatiever evalueren. Er ook aan te raden, waarbij men eerst wordt namelijk geen mogelijkheid ge- relatief makkelijke situaties behancreëerd waarin de persoon de nega- delt, alvorens men aan de moeilijtieve schema’s kan doorbreken. Door kere situaties wordt blootgesteld. de bias van het oppikken van sche- Naast deze effectieve behandelingsmabevestigende informatie, wordt er methoden, bestaan er ook mediFEBRUARI 2012

7

PERSOON

cijnen tegen deze fobie. Bij lichte of zeer situatiegebonden sociale angsten blijken bètablokkers effectief in het verminderen van lichamelijke verschijnselen, zoals trillen en zweten. Toch wordt medicijngebruik afgeraden, omdat andere therapieën volstaan. Farmocologie werkt slechter dan andere therapieën en een gecombineerde behandeling van medicijnen én therapie werkt even goed als een behandeling met alleen therapie. Mensen met een sociale fobie zijn eigenlijk uitermate onzeker over hun gedrag en houding in het bijzijn van anderen, maar gelukkig is deze fobie goed te behandelen. De onzekerheid

8

HERSENSPINSELS

is niet schokkend, want wie vindt presenteren niet eng? En balen we niet allemaal als we zweetvlekken onder de oksels hebben en rood worden als we in het bijzijn van anderen struikelen? Sociaal fobici zijn echter dusdanig bang, of onzeker, dat zij situaties vermijden die eventueel zouden kunnen uitdraaien op een doemscenario, en hierdoor in een isolement terecht komen. Het gevoel dat ze in de schijnwerpers staan ervaren zij heviger dan anderen, terwijl in werkelijkheid niemand op je let. Ga dus gewoon voor de groep staan om je onderzoek te presenteren, stel die vraag in de collegezaal en je kunt gerust drie dagen dezelfde trui aantrekken. Morgen is iedereen het toch alweer vergeten.

Het nare van feestjes is het risico dat iemand vraagt wat ik doe. Psychologiestudenten weten dat het noemen van die studie er toe kan leiden dat men er je van verdenkt gedachten te kunnen lezen. Terwijl de essentie van de opleiding psychologie toch wel zo’n beetje is dat je géén gedachten kunt lezen maar statistiek moet gebruiken. Feestjes worden er niet beter van als je, zoals ik vroeger, meldt mathematische psychologie te studeren. Men kan zich daar niks bij voorstellen. Persoonlijk vind ik “niks bij voor kunnen stellen” eigenlijk een vrij bevredigende stand van zaken. Maar de hedendaagse mens denkt vaak dat iets pas iets is, als men zich er iets bij voor kan stellen. Terwijl het logischer zou zijn om te denken dat iets altijd iets is. Bij psychologie is het zo dat men weliswaar ten onrechte denkt te weten wat het is, maar het is tenminste nog uit te leggen wat het wél is. Bij wiskunde daarentegen, gelooft men ten onrechte te weten wat het is, en bovendien is het onmogelijk uit te leggen wat het wél is. De onzin die men dan moet aanhoren is nog groter dan in het geval van psychologie. Bij mathematische psychologie tenslotte, denkt men niet te weten wat het is, en het is onmogelijk uit te leggen dat dit terecht is.

JULES ELLIS

Feestjes Daarom ben ik op een gegeven moment gaan melden dat ik statistiek gaf. De meeste mensen melden dan daar slecht in te zijn, wat ik dan beaam, waarna de ander wegloopt. Beledigd omdat ik haar gelijk geef. Wat wil zo iemand nou van me? Een enkele keer echter, kom ik in de verleiding om te stellen dat de ander niet slecht is in statistiek, maar dat dit slechts een conclusie is die men in de puberteit heeft getrokken. En dat men het seksen toch ook niet op heeft gegeven toen in de puberteit bleek dat de eerste keer minder glorieus verliep dan men zich had voorgesteld. Dat is een gevaarlijke wending van het gesprek. Want het eindigt er mee dat ze me vragen ze statistiek-les te geven. Alsof ik dáár op uit ben! Ik verander niet voor niks van onderwerp. Dus dan zeg ik nee. Ik ben daar gek zeg, ik heb wel wat leukers te doen. Ik zeg dat ze het kunnen leren, maar waarom zou het nou uitgerekend Jules Ellis moeten zijn die ze dat leert? FEBRUARI 2012

9

O P D E S O FA

Kuddegedrag Mehehehe

Misschien denk jij alleen maar aan gemekker als je een broodje lamsshoarma eet na het stappen, maar in hoeverre zijn wij zelf een soort dat het zelfde gedrag vertoont als een schaap? Om antwoord te krijgen op deze vraag en andere vragen over kuddegedrag informeerde ik Max Mulders, sociaal psycholoog. Wat is jouw visie op kuddegedrag? “Mijn mening over kuddegedrag is dat het in veel gevallen functioneel kan zijn om je gedrag af te stemmen op dat van mensen in je omgeving. Zo is het bijvoorbeeld handig om, wanneer veel mensen in een straat naar boven kijken, zelf ook even een kijkje te nemen. Hierbij gebruik je de informatie die je tot je beschikking hebt en voorkom je misschien wel dat er van boven een blik verf op je hoofd valt. Toch zijn er ook veel gevallen te bedenken waarin mensen afgaan op de gedragingen van anderen terwijl het maken van een eigen afweging een beter idee zou zijn. Dit is ook het geval bij het bekende ‘bystander effect’. Veel mensen kijken toe terwijl er iemand wordt mishandeld of verdrinkt en niemand doet iets om de persoon in nood te helpen. Het feit dat niemand van de andere aanwezigen iets doet, maakt de drempel om zelf wel iets te doen veel groter. Een

10

HERSENSPINSELS

ander voorbeeld is massa-hysterie, zoals de paniek die ontstond bij de dodenherdenking op de Dam in 2010. Door de schreeuw van een persoon en het wegvluchten van de mensen om hem heen veranderde een goed georganiseerde herdenkingsdienst in een chaos met voor sommigen letsel tot gevolg, terwijl er feitelijk niets meer aan de hand was dan een schreeuwende man. In de dagelijkse drukte van alledag kan het makkelijk en goed zijn het gedrag van anderen mee te laten spelen in je keuzes. Hierbij is het wel zaak om in belangrijke situaties het hoofd koel te houden en na te blijven denken over de beste manier van handelen in die situatie.” Zijn mensen kudde dieren? “Mensen zijn sociale dieren. We vinden het fijn om bij anderen te zijn en we zijn voor veel dingen van elkaar afhankelijk. Samen kunnen we immers meer

dan alleen. Ik vind het wat ver gaan om mensen kudde dieren te noemen. De stelling: ‘Als er een schaap over de dam is, volgen er meer’, geldt namelijk voor mensen zeker niet in alle situaties. De situatie waarin we wel gevoelig zijn voor het gedrag van ander is wanneer de keuze die we moeten maken minder belangrijk is, er sprake van veel tijdsdruk is of als we over onvoldoende informatie beschikken om zelf een goede keuze te maken. Wanneer de keuze belangrijk is en we de tijd hebben om ons goed voor te bereiden, zijn we in staat om zelf een weldoordachte keuze te maken.”

hebben dan één keer te blijven staan.” “Het nadeel van kuddegedrag is dat het er in een massa voor kan zorgen dat mensen niet meer in staat zijn tot nadenken en alleen nog maar kunnen doen wat anderen doen. Zoals we bij de damschreeuwer en het ‘bystander effect’ gezien hebben kan dit grote nadelige gevolgen hebben.”

O P D E S O FA

RUTH PLAGGENBORG

Advies wat betreft kuddegedrag? “Tsja, dat is een lastige .. Het is altijd een goed idee om je af te vragen waarom je iets doet, zeker als je een belangrijke keuze maakt. Voor al de kleine dingen die je doet die onbewust bepaald wor-

Wat zijn de voordelen en nadelen van kuddegedrag? “Een groot voordeel van kuddegedrag is dat het ons helpt om snel keuzes te kunnen maken en dat we niet over iedere eenvoudige gedraging diep na hoeven denken. Daarnaast kan het in situaties waar haast geboden is erg goed uitpakken om eenvoudigweg te doen wat anderen ook doen. Wanneer je bijvoorbeeld tijdens een dagje dierentuin veel mensen ziet wegrennen van een bepaalde plek dan is het raadzamer om hetzelfde te doen dan te wachten tot je zelf oog in oog staat met een uit zijn kooi ontsnapte tijger. In het laatste geval is het beter om honderd keer weg te rennen en het bij het verkeerde eind te

FEBRUARI 2012

11

O P D E S O FA

ter is om je hier niet al te druk over te maken. Uiteindelijk zijn er zoveel dingen waar je zelf minder invloed op hebt dan je denkt, of die je van anderen overneemt, dat het zinloos is om je hier over op te winden. Wat maakt het uit dat je Sushi niet zelf hebt ontdekt, maar dat je door vrienden (die het ook niet zelf

ontdekt hebben) een keer bent meegenomen en er sindsdien gek op bent? Het netto-effect is dat jij die rauwe vis en het eten met stokjes lekker en leuk bent gaan vinden en dat je er een leuk uitstapje bij gevonden hebt. Zo lang je van de kogelvis af blijft is er dan ook niets aan de hand.”

KARAKTERSCHETS Naam: Max Mulders Geboortedatum: 21 augustus 1985 Opleiding: Master Behavioral Change, richting sociale psychologie, te Radboud Universiteit Nijmegen (2008). Master Cognitive Science, na 4 maanden uitgeschreven, te Universiteit van Amsterdam (2007). Psychologie, afstudeerrichting Psychonomie, te Universiteit van Amsterdam (2005-2007). Psychologie, algemeen, te Universiteit van Amsterdam (2003-2005). Leuk om te weten: Tijdens de Master heeft Max twee projecten gedaan over de beïnvloeding van eetgedrag. Zo heeft hij samen met een aantal medestudenten een interventie bij Burgers’ Zoo opgezet die er toe leidde dat bezoekers in de kantines minder vlees aten. Maar dat is nog niet alles: Daarnaast geeft Max de afgelopen jaren eerstejaars werkgroepen gegeven aan de RU, een verkennend project naar mogelijke werkzaamheden voor Wajong-ers binnen de Universiteit geleid en is hij twee weekenden per maand aan het werk in de korte verblijfsopvang voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Meeste irritante vorm van kuddegedrag: In Nederland is het stilstaan op de roltrap een duidelijk voorbeeld van irritant groepsgedrag.

12

HERSENSPINSELS

RENSKE ROORDA

BREIN

Ik ben een

social mediaholic In totaal worden wereldwijd 700 miljard minuten gespendeerd op Facebook en komen er elke dag 500.000 Twitter-accounts bij. Hoe kunnen wij, sinds het ontstaan der aarde, in een paar duizend jaar tijd internetverslaafden zijn geworden? HersenSPiNsels zocht het uit. FEBRUARI 2012

13

BREIN

RENSKE ROORDA Waar we eerst nog als een stel primitievelingen met bijlen van steen en hout ons - op een paar vierkante kilometer - een weg probeerden te banen door het alledaagse leven, kunnen we ons nu geen dag meer voorstellen waarin we niet met de hele wereld in contact staan en op de hoogte blijven van alles en iedereen (de gemiddelde kantoormedewerker ‘checkt’ zijn mail zo’n 30 tot 40 keer per uur). En dat terwijl internet nog helemaal niet zo lang bestaat. Ik denk dat we allemaal nog wel van de generatie zijn die een half uur moest wachten tot het eeuwige geratel en gepiep opgehouden was en je een spelletje op internet kon doen. Maar niet te lang, want het kostte handen vol geld. Heden ten dage heeft zelfs mijn oma overwogen internet te nemen, want “tegenwoordig kan je bijna niets meer zonder”. En daar heeft mijn oma groot gelijk in, want mijn oom print geen enkele foto meer uit, maar plaatst ze allemaal op internet en dan moet ze naar mijn ouders toe gaan om ze te bekijken. Mijn oom plaatst ze nog op een privé-pagina, maar menig ander persoon geeft zijn of haar leven bloot op facebook en/ of twitter. Helaas is er nóg minder 14

HERSENSPINSELS

onderzoek gedaan naar de oorzaken dan het weinige onderzoek dat is gedaan naar de gevolgen, maar er zijn een aantal dingen gevonden die kunnen verklaren waarom wij sociale media zo geweldig vinden. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat je minder gestresst bent als je ‘tweet’. Tevens heeft hersenonderzoek uitgewezen dat het ‘knuffelhormoon’ oxytocine piekt wanneer sociale media-gebruikers actief online zijn. Oxytocine zorgt ervoor dat wij plezier ervaren wanneer wij sociale contacten opdoen en onderhouden. Normaliter piekt dit hormoon alleen bij ‘face-to-face’ sociale interacties. Het is dus blijkbaar zo dat social networking dezelfde hormonale responsen oproept als praten met een goede vriend. In een ander onderzoek werd van studenten gevraagd zich 24 uur lang af te sluiten van alle typen van media, waarna ze de volgende verschijnselen vertoonden: ze reikten naar een telefoon die er niet was, ze voelden hun telefoon trillen in hun zak zonder dat die erin zat, ze zaten zenuwachtig te friemelen en ervaarden rusteloosheid. Het is namelijk zo dat je tijdens het gebruik van sociale media, zoals

Technologische ontwikkelingen zijn altijd van grote invloed geweest op ons dagelijks leven en daarmee op onze hersenstructuren. Je kunt het zien aan allerlei historische gebeurtenissen. Om één voorbeeld te noemen: toen Friedrich Nietzsche overstapte van handgeschreven tekst op de typemachine werden zijn zinnen plots korter en zijn beweringen stelliger. Hoewel er, zoals ik al zei, niet veel onderzoek is gedaan naar de gevolgen van sociale media, zijn er al wel een paar logische effecten gevonden. Zo kun je je voorstellen dat deze vorm van communicatie best wel een impact kan hebben op onze vaardigheid om te multitasken

en dat onze manier van sociale interactie erdoor verandert. Het heeft ook gevolgen voor het vermogen je te concentreren. Waar de gemiddelde aandachtsspanne een decennium geleden nog tien seconden was, wordt die nu geschat op zo’n vijf seconden. Ook vergeet ongeveer 25% van de jongeren de namen van vrienden of zelfs familieleden en vergeet 7% wel eens zijn of haar eigen geboortedatum. Of dat ligt aan onze verhoogde online participatie is nog de vraag, maar het zou wel een heel toevallige samenloop van omstandigheden zijn, als dat niet zo is.

BREIN

facebook, een heleboel adrenaline aanmaakt. Dit hormoon is vanuit de evolutie gezien erg efficiënt (‘fight, flight, fuck’), maar het kan ook verslavend werken. Deprivatie van deze verslaving veroorzaakt dus dezelfde afkickverschijnselen als bij iedere andere verslaving: trillen, stemmingswisselingen, dissociatie, depressiviteit, chagrijnigheid... En dientengevolge zullen ‘social mediaholics’ weer even willen trippen op deze drug en weer inloggen op facebook.

Meer weten over dit onderwerp? Nicolas Carr, auteur van het artikel ‘Is Google making us stupid?’, publiceerde laatst het boek “Het ondiepe: Hoe onze hersenen omgaan met internet” (ISBN: 9789490574130). Hierin buigt hij zich over de vraag hoe het internet ons van binnenuit aan het veranderen is. Hij maakt gebruik van nieuw onderzoek naar plasticiteit en de werking van ons geheugen en toont hiermee aan dat internet, naast een ‘nuttig gereedschap’, ook een uitvinding is die de structuur van onze hersenen aan het veranderen is. FEBRUARI 2012

15

R E P O R TA G E

Sociaal afhankelijk? In het pretpark zit je standaard met z’n tweeën in de achtbaan en ons geliefde Senseo-apparaat maakt maar al te graag twee kopjes koffie tegelijk. De Knorr wereldgerechten zijn gemaakt voor twee tot drie personen en natuurlijk staan er in een restaurant geen tafeltjes voor één. De sociale norm schrijft je namelijk voor bepaalde activiteiten sámen te doen. Maar wat gebeurt er als je kei hard tegen deze sociale norm in gaat? Ik ga de koe bij de hoorns vatten. Mijn eigen n=1 studie ziet er als volgt uit: als eerste ga ik gezellig alleen uiteten, vervolgens naar de bioscoop en om de avond op gepaste wijze af te sluiten, pak ik daarna een drankje in de kroeg – met mezelf. Aan de vooravond van mijn sociale experiment kan ik niet ontkennen lichtelijk zenuwen te voelen. Mijn gemoedstoestand is gevarieerd geweest gedurende de dag, van doodsbenauwd tot over-exited. Het lijkt me ontzettend gaaf en ik ben oprecht benieuwd hoe ik het zal ervaren, hoe de omgeving op me reageert en wat de avond me zal brengen. Wat dat betreft voelt het als mijn kleine grandioze avontuurtje. Van de andere kant vind ik het ontzettend spannend omdat ik helaas toch heb moeten constateren dat een gedeelte van mij zich nogal druk maakt over het fenomeen: “Wat zullen anderen wel niet van me denken?” Wanneer het moment van vertrek is aangebroken, heb ik er ontzettend veel zin in! Leuk outfitje uit de kast, hakken aan, m’n haar gestijld en ‘n

16

HERSENSPINSELS

lekker geurtje op. Voor wie? Juist ja: voor mezelf! Met een onoverwinnelijk - fuck the wereld, ik doe dit lekker in m’n eentje en niemand kan me iets maken – gevoel, doe ik de voordeur achter me dicht. Dit gevoel slinkt echter aanzienlijk bij de laatste meters voor de ingang van het restaurant. De entrée, het moment suprême. Ik vrees het meest voor het moment waarop ik het restaurant binnen stap en moet vragen naar een tafeltje voor één. Natuurlijk wil ik dat niet laten merken, en vol gespeeld zelfvertrouwen ga ik naar binnen. Achteraf gezien viel dit natuurlijk ontzettend mee. De gastheer ontvangt me uitermate vriendelijk. Heel even zie ik hem een halve wenkbrauw optrekken van verbazing, maar hij herstelt zich kranig. Ik word naar mijn tafeltje geleid en stort me als een gek op de menukaart. Elk gerecht be-

studeer ik met ongekende concentratie en aandacht, alles om de wellicht fronsende blikken van de mensen om me heen te ontwijken. “Wilt u iets drinken mevrouw?” Ja! Wijn! Gelukkig krijg ik niet enkel een glaasje wijn, maar een heel karafje. Dat is niet geheel ongewenst: nice! Wanneer de eerste vijf minuten zijn verstreken kom ik tot de conclusie dat het glas wijn al leeg is. Conclusie nr.1: weinig verrassend maar bij gebrek aan conversatie of ander amusement aan tafel, grijpt men naar de fles! Daar zit ik dan, na een tijdje is de spanning weggezakt en ben ik lekker aan het observeren. Ik begin er eigenlijk oprecht van te genieten. Behalve van de vrouw aan het tafeltje een halve meter naast me, heb ik nog geen vreemde blikken mogen ontvangen. Ik voel me volwassen, zelfstandig, onafhankelijk en sterk. Even waan ik me Carrie Bradshaw, met mijn schrijfblokje bij de hand. Nippend aan het tweede glaasje wijn kom ik tot de verlichtende conclusie dat ik geen andere mensen nodig heb om een mooie avond te hebben! Dan komt daar het hoofdgerecht, de gastheer met de spastische wenkbrauw wenst me “succes en smake-

R E P O R TA G E

ELKE SNIEKERS

lijk eten”. Duidelijk is namelijk dat de bijgerechten geportioneerd zijn voor twee personen. Maar het doet me niets, geen vleugje ongemakkelijkheid voel ik meer. Wanneer ik zonder schroom begin, fluistert de vrouw naast me quasi subtiel tegen haar man “Oh, ze is echt alleen”. Tot dan verkeerde ze wellicht in de voor haar minder ongemakkelijke illusie dat ik wachtte op mijn tafelpartner. Terwijl er een stukje zeekraal uit mijn mond steekt, glimlach ik beleefd naar haar. Ja ik ben echt alleen. Who gives a fuck?!

FEBRUARI 2012

17

REPORTAGE

De dessertkaart sla ik over. Wel bestel ik nog een wijntje (lees: een karaf), ten eerste omdat ik me prima vermaak, maar ten tweede omdat ik nog een dik uur moet overbruggen totdat de film begint. Laat dat gezellig na tafelen maar beginnen! Wanneer ik uiteindelijk weg loop bij het restaurant voel ik me onoverwinnelijk. Die eerste beproeving heb ik glansrijk doorstaan, al zeg ik het zelf. Op de kerkklok zie ik dat het 21.00u is, mijn film begint om 21.45u. Ik heb weinig behoefte om 45 minuten in mijn eentje te wachten in de bioscoop, dus ik besluit een blokje om te lopen. Na tien minuten ervaar ik een enorme reality-check wanneer ik mezelf confronteer met mijn sneue gedrag. In het donker, in de kou en op hakken die niet heel comfortabel lopen, vind ik het nodig om te gaan wándelen?! Ik besef me dat ik dit enkel en alleen doe om zo de meningen van de mensen in de bioscoop te kunnen ontwijken. Want: “wat zouden ze wel niet denken als ik daar een half uur in mijn eentje zit te wachten?” Concluderend dat dit grote onzin is, draai ik me om en loop naar de bios. Aan de kassa vraag ik om één kaartje. Helaas moet de verkoopster me nog vragen met hoeveel mensen ik in totaal ga. Oei, pijnlijk. “Gewoon, met één”

18

HERSENSPINSELS

antwoord ik. Ik krijg één kaartje en loop naar binnen. Verdorie, nog steeds 30 minuten te overbruggen voordat de film begint. Wanneer ik eindelijk de zaal in kan en het licht dooft ben ik blij te kunnen verdwijnen in de duisternis. Als het pauze wordt moet ik toegeven een lichte zucht van opluchting niet te kunnen onderdrukken. “Gelukkig, we zijn al op de helft”. Want al met al is het behoorlijk saai. Ik ga natuurlijk wel op in de film, maar op momenten dat het spannend wordt voel ik me toch een tikkeltje eenzaam. Mensen om me heen kijken elkaar even aan. Nee, het is geen overbodige luxe om af en toe je gezelschap even aan te kunnen kijken en zo met één blik gedachten als “Zo, dat was spannend he?!” of “Oh, wat zielig” te kunnen delen. Wanneer de film is afgelopen is mijn stemming gedaald tot onder het vriespunt. Nova Zembla is geen vrolijke film, en al helemaal niet alleen. Ik baalde vooral toen ik na de pauze weer op mijn plek moest gaan zitten, redelijk vooraan. Zodat iedereen, werkelijk iedereen achter me, zag dat ik daadwerkelijk in m’n eentje in de bios zit. Er was dan wel een happy end, dat mocht voor mijn stemming niet baten. Tegen het einde van de film werden mijn gedachten steeds meer gedomineerd door het idee dat ik zo meteen ook nog alleen een drankje moest

eigen n=1 studie trek ik dan ook een wijze les als conclusie. Wellicht erg cliché en weinig verrassend, maar ik ga me nóóit meer zo druk maken om de mening van anderen. Zelfs wanneer mijn gedrag niet geheel volgens de sociale norm is, niemand interesseert het. De mens is te druk met zichzelf, iedereen ervaart in bepaalde mate zijn eigen spotlight.

REPORTAGE

doen. Daar had ik helemaal geen zin meer in. Maar ik had nu eenmaal met mezelf afgesproken dat ik minstens tot 1u ‘gezellig met mezelf moest afpilsen’.. Met lood in mijn schoenen loop ik de Compagnie binnen. Wanneer ik zit kijk ik schichtig om me heen: ongelofelijk, alleen maar vrouwen! Niet om het een of ander, maar een beetje aanspraak zou op dit moment niet geheel ongewenst zijn. Mezelf influisterend dat ik er nog even het beste van moet maken ga ik de laatste drie kwartier van deze enerverende avond in. Na een tijdje komt er een andere (mannelijke!) einzelgänger binnenlopen, die plaats neemt aan de bar. Gaat dit dan toch nog een iets vrolijker einde worden?

De laatste dertig minuten tikken langzaam voorbij. Het was spannend, interessant, ‘eens een keer iets anders’ en leerzaam. Maar nu vind ik het welletjes geweest. Na het tweede wijntje te hebben besteld reken ik meteen af, om maar niet de indruk te wekken dat ik zit te wachten op een date die niet komt opdagen. Want dát zou pas echt sneu zijn.

Wat me gedurende de hele avond opvalt is dat buiten een paar onachtzame blikken niemand mijn geheel eenzame avontuur lijkt op te merken. Laat staan er aandacht aan schenkt. Een groot gedeelte van de avond heb ik me druk gemaakt over wat anderen van me zouden denken. “Misschien denken ze dat ik geen vrienden heb , of dat ik wanhopig op zoek ben naar een kerel en daarom alleen in de kroeg ga zitten.” Enzovoort. Het welbekende spotlight effect heeft absoluut de rode draad van mijn avontuurtje gevormd. Aan het einde van mijn

FEBRUARI 2012

19

GEDRAG

De invloed van de massa Durf jij altijd je mening te geven? Ook als alle anderen er duidelijk niet mee eens zijn? En als je een heel stadion tegenover je hebt? Durf je ´nee´ te zeggen als er miljoenen mensen meekijken die allemaal willen dat jij ja zegt? Als je dit leest denk je waarschijnlijk: ´Ja, dat kan ik echt wel, mensen moeten me maar accepteren zoals ik ben.´ en zo zullen de meeste mensen er in eerste instantie over denken. Maar toch worden we vaak bewust en onbewust beïnvloed door de menigte. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de mode, iedereen gaat erin mee, vrijwillig of niet. 20

HERSENSPINSELS

JODY GEERTS

foute antwoord van de rest van de groep, 37% van de deelnemers ging ten minste één keer met het foute antwoord van de groep mee.

GEDRAG

Wij mensen zijn kuddedieren. Of we nu willen of niet, we worden door elkaar beïnvloed. Hoewel we allemaal heel graag een eigen persoonlijkheid willen hebben, gaan we vaak toch gewoon als schaapjes mee met de massa. Die invloed van de massa hoeft helemaal niet slecht te zijn, we maken er ook graag gebruik van. De massa kan op verschillende manieren invloed hebben op iemand, zoals conformiteit, dit wil zeggen dat mensen hun gedrag veranderen door sociale druk. Ga bijvoorbeeld maar eens in een drukke winkelstraat naar de lucht staren, er zullen mensen zijn die ook naar boven gaan kijken. Zeker als je dit met een grote groep doet, gaan er steeds meer omstanders ook kijken, omdat er blijkbaar iets te zien is. Een ander goed voorbeeld hiervan is het welbekende experiment van Asch. Hij liet mensen in een groep bepalen of een lijn even lang was als één van de andere lijnen die waren gegeven. Men kon duidelijk zien welke overeen kwam met de eerste lijn en ze moesten steeds na elkaar het antwoord zeggen. Toen de andere ‘deelnemers’ allemaal expres het foute antwoord zeiden, gingen de meeste proefpersonen twijfelen, ze gaven soms het goede antwoord maar gingen ook vaak mee met het

Er zijn meerdere redenen waarom mensen dit soort gedrag vertonen: de eerste verklaring is bekend als de informationele invloed, mensen willen graag gelijk hebben. Als veel mensen het met hen eens zijn, versterkt dit dat gevoel. Dit verklaart ook waarom mensen vaak eerst de kat uit de boom kijken als ze in een situatie komen waarin ze niet goed weten hoe ze zich moeten gedragen, ze wachten af totdat de massa hen laat zien wat het juiste gedrag is. Een tweede verklaring is de normatieve invloed, mensen willen graag aardig worden gevonden, of in ieder geval niet voor gek staan. Je moet erg sterk in je schoenen staan om bijvoorbeeld bij het experiment van Asch steeds als enige een ander antwoord te geven. Dit effect wordt al meteen minder als er een andere deelnemer is die ook een ander antwoord geeft. Het hoeft niet eens hetzelfde antwoord te zijn, alleen het feit dat de proefpersoon niet alleen is, zorgt ervoor dat hij zich minder aantrekt van de groep. FEBRUARI 2012

21

GEDRAG 22

Een ander effect veroorzaakt door de massa is het mere presence effect. Bij bepaalde sporten, zoals wielrennen, zorgt de aanwezigheid van de groep ervoor dat de sporters beter presteren. Een ander effect van de massa is dat men zich in de menigte heel anders kan gaan gedragen, dit komt door deindividuatie, men ervaart in een groep een zwakkere mate van persoonlijke identiteit en een mindere zelfbewustzijn. Deze term werd zo door Zimbardo genoemd na het befaamde Stanford Prison Experiment. Door deindividuatie kan iemand zich in een groep veel agressiever gedragen dan hij of zij normaal gesproken zou doen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in rellen, zoals in Cairo.

HERSENSPINSELS

De invloed van de massa kan dus op verschillende manieren naar boven komen. De massa kan een makkelijke manier zijn voor ons om af te kijken hoe je je moet gedragen in een bepaalde situatie, maar de massa kan ook een negatief effect hebben op ons gedrag, zoals bij rellen. Hoe dan ook zullen we altijd beïnvloed worden door anderen. Hoewel we allemaal heel graag een eigen persoonlijkheid willen hebben, kun je je afvragen in hoeverre die persoonlijkheid wordt beïnvloed door je omgeving en de groep waar je toe behoort. Durven we eigenlijk wel écht onszelf te zijn, zonder ons iets aan te trekken van de rest van de wereld? Of blijven we toch liever onszelf binnen de marges van de massa?

MYRTHE VAN EERDT In plaats van alle boeken mee te nemen

tas gepakt en zijn weer op weg naar het ou-

ben ik maar een onderscheid gaan maken

derlijk huis. Ikzelf sta bij mijn tas en bedenk

in dunne en dikke boeken, want dat scheelt

welke boeken ik mee moet nemen. Gezien

in ieder geval weer wat kilo’s. Echter is er

de drukte van de weken hiervoor heb ik

wel een voordeel aan thuis studeren. Hoe-

een forse achterstand opgelopen en vloe-

wel mijn DE-stempeltjeskaart een stuk

kend bedenk ik me dat het belachelijk is,

minder snel vol gaat, hoef ik niet meer

dat iedere leraar er vanuit gaat dat we toch

€1.10 per kop koffie te betalen! Bij wijze

niets beters te doen hebben. Als je tegen

van goed voornemen voor het nieuwe jaar,

een docent zegt dat je in diezelfde week,

heb ik de beslissing gemaakt om minder

waarin hij twee hoofdstukken meer op wilt

koffie te drinken aangezien ik hiervan een

geven, al twee tentamens gepland staan,

energieboost kreeg om vervolgens alleen

en dit dus niet te doen is, kijken ze je met

nog maar meer in te storten. De vervanger

grote ogen aan, alsof je net ‘het best be-

werd thee, maar tot mijn schrik moet ik ook

waarde geheim ooit’ onthuld hebt. Je zou

hier €1.10 voor neer leggen! Water uit de

bijna denken dat docenten en commissies

kraan is het nieuwe goud blijkbaar! Aan het

onderling wedstrijdjes doen wie de groot-

personeel is trouwens niets op te merken.

ste manchetknopen heeft in plaats van te

Na een aardig bedoelde doch flirterige op-

praten over deze kwesties.

merking van het mannelijk geslacht krijg je

COLUMN

Weekend! Horden studenten hebben hun

licht grimmig het woord ‘slijmbal’ te horen. Zuchtend bekijk ik de boeken die ik heb

Grinnikend heb ik dit tafereel aanschouwd

uitgestald op mijn bed. Hetzelfde voorval

voordat ik mijn hete water had afgerekend.

vond ook plaats in de vorige vakantie. De

De klant is koning zullen we maar zeggen.

universiteit had bedacht dat alle tentamens in één week, direct na de vakantie zouden

Na nog één laatste blik op mijn boeken

vallen onder het mom van: ‘Zo heb je tijd

te hebben gericht, rits ik baldadig mijn tas

genoeg om je stof te bestuderen’. Hoewel

dicht. ‘Stik er maar in’, denk ik bij mezelf.

deels mijn eigen schuld, waren dat in mijn

Het tentamen zal toch wel weer taalfouten

geval zes tentamens en ik zag mijn vakantie

en rare zinnen bevatten waardoor de norm

in rook opgaan. Als ik een 2-weken-durend-

aangepast moet worden. En zo niet, dan

bootcamp had gewild, was ik wel naar het

heb ik een legale reden om aan ‘self-handi-

leger gegaan. Had ik nog stoer in een groen

capping’ te doen. Eigenlijk hebben studen-

tenue kunnen rondlopen ook!

ten het maar gemakkelijk, denk ik terwijl ik mijn tas op mijn rug slinger. “Weekend!”.

FEBRUARI 2012

23

HOTSPOT

HOTSPOT

24

HERSENSPINSELS

MYRTHE VAN EERDT

HOTSPOT

Na al dat harde studeren is het tijd voor een kop koffie, om je ik-val-nog-net-niet-in-slaap-dip tegen te gaan. Daarnaast wil je lekker kletsen met je vrienden over die leuke stapavond, de aankomende tentamens of je weekendplannen. Waar kan je dit nou beter doen dan in de gloednieuwe lounge op de eerste verdieping van de Universiteits Bibliotheek?! In de paarse banken kun je heerlijk onderuitgezakt zitten en de koffieautomaten staan 24/7 voor je klaar. Ideaal dus om even bij te komen of om een goed excuus te hebben voor je studie ontwijkend gedrag. Schroom niet dit leuke plekje van de campus te bezoeken! Kleine tip: op de vrijdagen in tentamenperiodes is de bibliotheek (en dus de lounge) open tot 22:00, in plaats van 20:00!

FEBRUARI 2012

25

IN ‘N DOZIJN

Meelopers, ze zijn zo slecht nog niet Het zijn de mensen die er altijd wel bij staan. Ze gaan op elke trend mee, en lopen het liefst nog achter iemand aan ook. Ze zijn vaak te herkennen aan het gebrek aan eigen identiteit of persoonlijkheid en kopiëren graag. Het zijn de meelopers. De meeloper staat over het algemeen niet erg goed bekend. Er zullen dan ook maar weinig mensen zijn die een positieve associatie krijgen bij iemand die als een meeloper wordt betiteld. We willen immers allemaal uniek zijn, en meelopers zijn dan niet echt een goed voorbeeld. Ook is het juist vervelend als zo’n meeloper

26

HERSENSPINSELS

juist meeloopt met iets wat een ander uniek maakt. Heeft het eigenlijk wel voordelen om mee te lopen? Voor mensen is de nabijheid van anderen, en vooral de nabijheid van groepen vaak handig. Met name evolutionair gezien. Mensen hebben elkaar altijd al nodig gehad om te overleven. Zonder soortgenoten stierf een mens hulpeloos uit. En daarnaast valt er in je eentje ook weinig voort te planten. Het is dus handig om bij een groep te horen en een manier om dit voor elkaar te krijgen, is door simpelweg met een groep mee te lopen. Toch is het niet altijd eenvoudig om zomaar met een groep mee te kunnen komen. Sommige groepen hebben eisen waar je als ‘lid’ aan moet voldoen. Aardig zijn, kan soms een voorwaarde zijn, maar vaak komt er nog meer bij kijken. In dat opzicht kan een persoon

dus met iemand, of een groep ‘meelopen’ en in hun gedrag en uiterlijk vertoon meedoen. Op die manier is meelopen eigenlijk een manier om bij een groep te komen. Eigenlijk zijn we dan allemaal in meerdere of mindere mate een meeloper. De vraag blijft waarom meelopers mee lopen om in groepen te komen. Natuurlijk blijft er het evolutionaire component. Mensen leven nou eenmaal beter – en ook langer - in groepen. Het vormen van groepen is het vermijden van alleen zijn. En tegelijk is het hebben van vrienden iets prettigs. Het motief om erbij te horen (motive to belong) is een sterk motief dat tot handelen kan leiden. Als iemand erbij wil horen kan die zich tot meeloop gedrag wenden om zo bij een groep te komen.

genoeg bewust naar anderen. In onduidelijke situaties, of in situaties waarin we niet zeker zijn over wat we moeten doen, zijn we sterk geneigd om naar anderen te kijken om te zien wat zij doen.

IN ‘N DOZIJN

ANNELIEKE HISSINK

Uiteindelijk lijkt het erop neer te komen dat iedereen in bepaalde mate wel een meeloper is. Iedereen heeft wel de behoefte om bij een groep te horen. En daarbij heeft ook bijna iedereen af en toe wel eens zijn gedrag, uiterlijk of uitspraken aangepast om te voldoen aan groepsdruk of verwachtingen. Eigenlijk zijn we allemaal maar kuddedieren, en is het helemaal zo slecht nog niet om een keertje achter een ander aan te lopen. Het is eerder gewoon menselijk.

Toch hoeft het meelopen niet altijd een vrijwillige keuze te zijn. De behoeftes om het goed te doen, en om aardig gevonden te worden kunnen ook een grote rol spelen om met een groep mee te gaan. Zo wordt het gedrag door de sociale druk beïnvloed en kopieert de meeloper misschien nog niet eens altijd bewust het gedrag en of uiterlijk van anderen. Daarbij kijken we natuurlijk ook vaak FEBRUARI 2012

27

INTERVIEW

“Natuurlijk zijn we niet uniek, ben je gek!” Herken je dit van je eigen verleden? Je kleedde je op een bepaalde manier, luisterde naar een specifiek muziekgenre en deelde een mentaliteit met een groep anderen, waarmee je probeerde je je te onderscheiden van de massa. Misschien was je punk, alto, gabber of hiphop, kortom je nam deel aan een jeugdcultuur. HersenSPiNsels sprak met een expert op dit gebied: Maerten Prins. Hij studeerde in 1989 af aan de Katholieke Universiteit Nijmegen op een onderzoek naar jeugculturen. “Heb ik een hele mooie scriptie over weten te schrijven.” Na wat freelance-werk promoveerde hij in 2006 uiteindelijk aan de Radboud Universiteit met het proefschrift ‘The Fragmentization of Youth’. Hier gaf hij onder andere de cursussen ‘jeugdculturen’ en ‘adolescentiepsychologie’, dus al met al

geschreven. Ik had een riem met studs en groen haar, met spikes. Dat deed ik dan met bruin bier, want daar zit heel veel suiker in. Er stond bij mij een flesje bier naast de tandpasta, in de badkamer. En daar zette ik mijn haar mee overeind ’s ochtends.” Wat volgens hem de reden is dat hij er niet zo extreem in mee ging, was dat hij altijd al een beetje de wetenschapper in zich had. “Als hoog

durft hij wel te zeggen: “Ik weet redelijk veel van jeugd en jongeren.”

opgeleide jongere, voelde je daar toch een beetje ongemakkelijk in.” Hij voelde zich af en toe toch een beetje de buitenstaander. “Ik vond het ook mooi, maar wel met een beetje afstand.”

‘Jeugd en jongeren’ hebben altijd zijn interesse gehad. Voornamelijk omdat hij natuurlijk zelf jong is geweest en veel jeugdculturen heeft mee gemaakt, “disco, punk, new wave, house…” en hier zelf ook vrij actief aan heeft deelgenomen. Zo was hij bijvoorbeeld ‘punk’, maar opereerde dan vooral als observator: “Ik vond het ontzettend leuk om te kijken. Ik had wel een leren jack met buttons en daar had ik dan wat dingen op

28

HERSENSPINSELS

In opdracht van de Radboud Universiteit deed hij in 2008 grootschalig onderzoek onder de jeugd, met als grote hoofdvraag: Waar leggen jongeren hun grenzen als het gaat om zaken als uitgaan, drinken, seksualiteit en tolerantie? Voor zijn onderzoek heeft hij heel wat studenten de straten opgestuurd met

RENSKE ROORDA

INTERVIEW

een opdracht: Zoek iemand op, die volgens jou bij een bepaalde jeugdcultuur hoort. Vraag dingen aan hem: hoe hij denkt, hoe hij in elkaar zit. Vraag hem of je samen zijn kleding mag beschrijven. Hoeveel tijd hij daaraan besteed en hoe belangrijk hij zijn uiterlijk vindt. Vraag vervolgens hoeveel jeugdculturen hij kent en of hij zelf bij een jeugdcultuur zit. “Als ie dan zegt ‘ik ben een punk’, dan heb je een punk te pakken en dan weet je ook wat ie denkt en doet. Als je hem laat vertellen vanuit het punkzijn, dan vertelt ie andere dingen.” Wat Maerten Prins nu voornamelijk merkt is dat de jeugdculturen verdwijnen “en dat is heel jammer natuurlijk.” De jeugdculturen bestaan nog wel, maar zijn één grote brei geworden. “De jongeren zeggen allemaal ‘ik ben uniek, ik ben mezelf, ik hoor nergens bij’ en dat is voor wetenschappers natuurlijk heel vervelend, maar het is wel begrijpelijk. Die jongeren willen zich niet vastleggen. Ze zijn nergens lid van, ze durven niet eens een abonnement te nemen…” “Ik heb het in mijn onderzoek ook meegemaakt, dat een duidelijke punk zei, nadat ik had gezegd dat hij punk was: ‘Nee, ik ben niet punk, ik ben Piet. Ik ben niet lid van een groep, ik ben mezelf.’ Nou, dat vond ik zo’n waanzin, maar het

was wel het begin van een trend die ik steeds vaker terugzie bij jongeren.” De grootste oorzaak hiervan is volgens hem de individualiseringstrend die al in de jaren tachtig is beginnen. Vanuit de maatschappij wordt men gedwongen zich niet vast te leggen. Iedereen is uniek, dus mag je je niet tot een groep rekenen. “Ik vind dat grote onzin, natuurlijk zijn we niet uniek, ben je gek.” Maar deze maatschappelijke dwang werkt op alle fronten door, denk aan politiek (mensen worden geen lid meer) en religie (nog maar weinig mensen hebben een religieuze overtuiging). “Mensen hebben zelfs moeite met het aannemen van een vaste baan. In mijn tijd was dat het hoogste goed; als je een

FEBRUARI 2012

29

INTERVIEW

Dat zie je bijvoorbeeld ook in dat veel mensen niet gauw aan kinderen willen beginnen. “Dat is natuurlijk een handenbindertje.” Het is geen schande dat de maatschappij steeds sterker individualiseert, maar het heeft wel desastreuze consequenties. Met name voor jongeren is het belangrijk te horen bij te bij een groep, want dat geeft een groepsgevoel en dat is een goed gevoel. Het verschaft je middelen om een identiteit te ontwikkelen en dat heeft ieder mens nodig. “Kijk, iedereen heeft een persoonlijke identiteit - karaktertrekken, persoonlijke geschiedenis, ontwikkelingstraject -,maar tegelijkertijd ben je ook lid van een omgeving, je maakt deel uit van een sociale omgeving en daar moet je mee interacteren en dat doe je door een sociale identiteit aan te nemen.” Wij kunnen bijvoorbeeld bepaalde positieve dingen halen uit het feit dat we psychologiestudenten zijn. We vinden dat bijvoorbeeld net iets leuker dan MBO’er-zijn of het zijn van een student van een totaal andere studierichting. “Je ontleed daar een bepaalde zelfwaarde aan.” En als er een groep is waar je gewoon lid van kunt worden, dan is dat voor jongeren een stuk gemakkelijker. Tegenwoordig moeten we op andere manieren onze zelfwaarde bij elkaar zien te sprokkelen.

30

HERSENSPINSELS

Maar ook bepaalden normen als wanneer je begint met alcohol drinken en of het normaal is meerdere partners te hebben. “Afwegingen die je eerst aan de groep kon afmeten en die je nu veel meer individueel moet maken.” Als wetenschapper die onderzoek doet naar jeugdculturen vindt Maerten Prins het natuurlijk jammer dat de jeugdculturen verdwijnen, maar gelukkig zijn er nieuwe trends in opkomst. “Nu doe ik onderzoek naar vriendgroepen.” Je ziet nu steeds meer groepjes van vier of vijf vrienden die samen hun eigen zelfwaarde en normen bepalen. En er is natuurlijk de opkomst van Social Media, zoals Facebook. “Je presenteert daar een beeld van jezelf, niet per se zoals je bent, maar zoals je wilt zijn, zoals je gezien wilt worden. Ontzettend interessant. De jeugdcultuur is dood, maar leve de jeugd!”

Karakterschets Geboren: 8 maart 1961, Eerbeek Hoogtepunt privé: geboorte zoontje in 1998 Hoogtepunt carière: promotie met proefschrift “fragmentization of youth” in 2006

SPINPAGINA DR. FAIL

KEVIN DE GOEDE

Massaal de fout in Keer op keer blijf ik me verbazen over de stompzinnige beslissingen die door groepen worden genomen. Je hoeft maar een krant open te slaan of het nieuws aan te zetten en je hebt genoeg reden om die dag dieptriest in je bed te blijven liggen. Neem nou die soap genaamd de Nederlandse politiek. Laten we er even vanuit gaan dat de jongens en meisjes in Den Haag voorbeeldige padvinders zijn, dat ze de beste bedoelingen hebben en dat ze een stuk slimmer zijn dan dat ze vaak overkomen. Hoe kan het dan dat ze als groep op moment steeds van die kortzichtige beslissingen nemen? Een verklaring voor dit kortzichtige denkwerk is groupthink. Groupthink is de term die wordt gebruikt voor de vaak zwaar defectieve manier van besluitvorming die ontstaat in hechte groepen die onder druk staan. Een bekend Nederlands voorbeeld hiervan is de aanleg van de Betuwelijn.

Vanaf het begin was al duidelijk dat er gigantisch veel haken en ogen zaten aan dit miljardenproject. Ondanks negatief advies van vrijwel elke expert die er op dit gebied te vinden was, werd het plan toch in werking gezet. De Betuwelijn zou Rotterdam gaan verbinden met het Ruhrgebied. Zes jaar en vijf miljard euro verder werd de Betuwelijn eindelijk in gebruik genomen, om er achter te komen dat onze oosterburen nooit de behoefte hebben gehad om de Betuwelijn vanaf de grens door te laten lopen. Zoals bij het voorbeeld van de Betuwelijn zoeken groepen die last hebben van groupthink in grote mate consensus. Dit leidt onder andere tot het beperkt zoeken naar alFEBRUARI 2012

31

DR. FAIL

ternatieven en het selectief verwerken van informatie. Deze groepen zijn sterk gericht op het beschermen van hun groepsimago waardoor ze zich afschermen van de buitenwereld, vermindert risico’s waarnemen en andere groepen sneller stereotyperen. Het gezamenlijke groepsimago wat een groep heeft vormt de kern van het probleem. Voor het ontstaan van zo’n groepsidentiteit is het vaak al genoeg dat de leden zich focussen op de overeenkomsten die ze hebben. Neem nou het clubje van kabinet Rutte. Dit is nou niet echt een knuffelkabinet te noemen. De VVD, CDA en PVV zijn niet elkaars beste vrienden, maar ze willen zo graag regeren dat ze zich vooral richten op de overeenkomsten die ze hebben in plaats van dat ze kijken naar alle punten waarop ze van elkaar verschillen. Dat ze elkaar eigenlijk niet liggen wordt gezien als bijzaak. Het groepsimago van dit kabinet is, dat ze ondanks hun onderlinge verschillen, het kabinet zijn dat wel even orde op zaken komt stellen in een land wat balanceert op de financiële afgrond. Ze zien zichzelf als de bezuinigings-

32

HERSENSPINSELS

experts en dit is waar het allemaal mis gaat. Het probleem met een groepsbeeld is niet dat mensen denken dat ze ergens goed in zijn terwijl ze dat niet zijn. Nou ja, dat is misschien ook wel een probleem, maar niet het probleem waar groupthink zich op richt. Het probleem is dat een groepsbeeld vergelijkbaar is met een ego. Een ego kan een deukje oplopen en deukjes in je ego, daar wordt niemand blij van. Zodra men in een situatie komt waarin je jezelf voor schut kan zetten gaan veel mensen over op impressie management. Je wilt het beeld dat andere mensen van je hebben hoog houden. Groepen doen dit ook. Wanneer hun groepsbeeld wordt bedreigd gaat impressie management een rol spelen. Een groep is dan meer bezig met het beschermen van hun imago en verliest daardoor vaak het hoofddoel, namelijk de juiste beslissing nemen, uit het oog. Hoe gaat dit in de praktijk in zijn werk? Even terug naar kabinet Rutte. Dit is het kabinet wat zichzelf profileert als het kabinet wat Nederland

weer op de rit krijgt. Elk probleem wat ze aanpakken formuleren ze als een bezuinigingsprobleem. Neem nou bijvoorbeeld het studiestelsel. Geld wegnemen bij het onderwijs, om zo weer te kunnen investeren in het onderwijs, zonder dat duidelijk is waar het geld precies naar toe moet gaan. Ik zeg niet dat er niet bezuinigd hoeft te worden, maar dit is vooral een probleem van onderwijshervorming en heeft weinig te maken met bezuinigingen die genomen moeten worden. Het geld wat nu bezuinigd wordt wil de overheid namelijk weer in het onderwijs steken. Wat je hier ziet gebeuren is een typisch voorbeeld van groupthink. In dit geval gaan vrijwel alle overheidsdiscussie over bezuingen. Ook wanneer het helemaal niet om bezuinigingen draait. Dit zorgt er op zijn beurt weer voor dat het kabinet bang is voor gezichtsverlies. Bezuinigen is namelijk het onderwerp wat zij zichzelf als groepje hebben toegeëigend. Als ze daarin fouten maken dan loopt hun groepsimago misschien wel een deukje op, dus gaan ze domweg over op het beschermen van dit groepsbeeld. “Wij als kabi-

net kunnen bezuinigen!”. Ook als bezuinigen misschien helemaal niet de beste optie is. Doordat ze zo druk zijn met hun imago kijken ze niet meer helder naar alle mogelijke oplossingen en houden ze voet bij stuk, ook wanneer alle deskundigen zeggen dat het een slecht idee is. Maar wat kunnen wij hier aan doen? Het probleem is dat iedereen het continu heeft over bezuinigingen. Als wij als studenten met politici in discussie gaan hebben we het over de bezuinigingen en of die wel of niet nodig zijn. De discussie die we moeten voeren is of de onderwijshervormingen wel het gewenste effect hebben op de kwaliteit en hoe de overheid die kwaliteitsverbetering die ze belooft hebben waar gaan maken. Laten we niet met zijn allen massaal de fout in blijven gaan en geef Rutte en zijn vriendjes het idee dat ze ‘s avonds met opgeheven hoofd bij vrouwlief aan tafel kunnen zitten, zonder dat ze zich steeds hoeven te bewijzen. Misschien, heel misschien, kunnen ze dan eindelijk hun kortzichtigheid inperken en ophouden dit land nog verder te verzieken. FEBRUARI 2012

33

HERSENSPINSELS

RENSKE ROORDA

34

HERSENSPINSELS

RENSKE ROORDA

GEDICHT

Vandaag ben ik echt mezelf Ik was het maanden al van plan Maar pas toen iedereen gezegd had dat het niet kon werd ik uniek Kijk me anders zijn, hier ben ik dan Vandaag ben ik echt mezelf En wat ik doe, dat kan dus iedereen Vandaag ben ik echt mezelf Ik maak me klein bij elk geluid Ben veel banger dan ik was toen ik nog in de massa hoorde Mag zo wezen, maar ik ben er eindelijk, ik ben er eindelijk uit Vandaag ben ik echt mezelf En wat ik doe, dat kan dus iedereen Vandaag ben ik echt mezelf Omdat dat is wat ik wou Ik heb geen idee waarom men zei dat het niet kon Zeg liever “Wees maar, dat is leuk, dat moet je zijn” Want kijk me lachen, man… Vrij naar: Acda & De Munnik

FEBRUARI 2012

35

Als nieuwe traditie gaan we hier foto’s plaatsen van leuke plekken waar je de hersenspinsels allemaal kunt lezen. Weet jij een leuke plek waar je de hersenspinsels mee naartoe wilt nemen, maak er dan een foto van en stuur hem op naar [email protected]

36

HERSENSPINSELS