HERDENKING 70 JAAR BEVRIJDING 31 OKTOBER, 1 & 2 NOVEMBER 2014 ETERINGS B W. Gemeente Geertruidenberg OUWBEDRIJF B.V

‘HERDENKING

70 JAAR

BEVRIJDING’ 31 OKTOBER, 1 & 2 NOVEMBER 2014

Gemeente Geertruidenberg

WETERINGS BOUWBEDRIJF B.V.

oi n e ars

N, DE

N VAN

MAND

EKT

2

Herdenking 70 jaar Bevrijding

75 jaar

Totaalonderhoud

1936 - 2011

www.kostertotaalonderhoud.nl

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Antoine Baars

AÄRON, DE ZOON VAN NIEMAND

* Romans met lokaal historisch besef!

!

* Al 1.400 exemplaren verkocht!

!

* Beiden ook als luisterboek uitgegeven!

A n t oi n e B a a r s

AÄRON, TUSSEN HEMEL EN AARDE

!

* Vanwege succes in Nederland nu ook in Vlaams België uitgebracht!

!

* Lokaal te bestellen rechtstreeks via de auteur (0162-511541)! roman roman

ASPEKT

ASPEKT


3

HERDENKINGS PROGRAMMA VRIJDAG 31 OKTOBER 19:00 – 22:00 uur Radioprogramma S.L.O.G. - over oorlog en bevrijding.

VOORWOORD ‘Bevrijd, maar niet vrij’. Onder deze titel verscheen in 2004 een boek over de herinneringen van inwoners uit Raamsdonk en Raamsdonksveer aan de bevrijding van de kernen op 31 oktober 1944. Zo voelde veel inwoners het toen. In de avond van 31 oktober 1944 werd Raamsdonksveer door Britse soldaten (een Schotse divisie) bevrijd. Eerder die ochtend werd de toren van de Rooms Katholieke kerk door wegtrekkende Duitsers opgeblazen. In de middag van de 31e werd Raamsdonksveer frontlinie en maakten de inwoners bange uren in de schuilkelders mee. Rond 20:00 uur werden de eerste Tommies - toenmalige benaming van Britse soldaten - in Raamsdonksveer gesignaleerd. Op 1 november werd het voor veel mensen duidelijk dat Raamsdonksveer was bevrijd. In het ziekenhuis was die nacht onder erbarmelijke omstandigheden het eerste bevrijdingskindje geboren; Tommie Stoop. De eerste novemberdagen verliepen nog chaotisch. Vanuit Geertruidenberg en het Land van Heusden en Altena beschoten de Duitsers het bevrijde gebied en zorgden voor slachtoffers. De bevrijding in Geertruidenberg laat nog op zich wachten. Op 5 november 1944 wordt Geertruidenberg bevrijd door soldaten uit Polen, komend vanuit Made. De kernen in de huidige

COLOFON

Bevrijdingskrant ter herdenking 70 jaar Bevrijding Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer

REDACTIE: Pascal Hendriks, Fabian Eijkhout ACQUISITIE: Ad Adriaanse, Frans Eijkhout, Mariet Hendriks, Bert Joosen VORMGEVING:

Bureau voor Visuele Communicatie

gemeente Geertruidenberg waren dan begin november 1944 wel bevrijd, maar zeker nog niet vrij. De echte bevrijding kwam voor veel inwoners pas op 5 mei 1945. In de avond van 31 oktober en op 1 en 2 november staat het Veers Erfgoed stil bij de 70 jaar bevrijding. De herinnering aan de Bevrijdingsdag van Raamsdonk, Raamsdonk en Geetruidenberg willen we met een bijzonder evenement weer in het geheugen naar boven brengen. De generatie die oorlog en bevrijding heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. De vrijheid die we 70 jaar geleden weer terug kregen moeten we koesteren. Dat kan alleen als we weten wat het is om niet ‘vrij’ te zijn. Dit is het moment om de persoonlijke verhalen te horen en op te tekenen. Te luisteren naar hen die weten wat het is om niet in vrijheid te kunnen leven en wat het gevoel is om bevrijd te worden. Een goede reden daar op 31 oktober en op 1 en 2 november wat uitgebreider bij stil te staan!

DANK JE WEL Het Veers Erfgoed bedankt iedereen die op wat voor manier dan ook een bijdrage levert aan de herdenking van 70 jaar Bevrijding. Bedankt! •

ZATERDAG 1 NOVEMBER 11:00 – 17:00 uur Bevrijdingstentoonstelling in de drie kernen van de gemeente Geertruidenberg (museum De Roos en Elfhuizen 7), Raamsdonk (Het Ontmoetingscentrum) en Raamsdonksveer (‘t Fruithuisje). 11:00 – 14:00 uur Live-radio vanaf het kampement aan de Rembrandtlaan in Raamsdonksveer. 14:00 – 16:00 uur Bevrijdingsoptocht met oude militaire voertuigen vanaf de Lambertuskerk in Raamsdonk naar ‘het kampement’ aan de Rembrandtlaan in Raamsdonksveer 16:00 – 22:00 uur Kampement met soldaten, militaire voertuigen, muziek en bijzondere momenten rondom ’t Fruithuisje (parkeerplaats aan Rembrandtlaan) in Raamsdonksveer

ZONDAG 2 NOVEMBER 11:00 – 12:30 uur Oecumenische herdenkingsdienst in de O.L.V. Hemelvaartkerk in Raamsdonksveer 12:30 – 13:00 uur Onthulling gerestaureerd Brejaartmonument op hoek Brejaartstraat-Sint Jozeflaan Raamsdonksveer 11:00 – 17:00 uur Bevrijdingstentoonstelling in de drie kernen van de gemeente Geertruidenberg (museum De Roos en Elfhuizen 7), Raamsdonk (Het Ontmoetingscentrum) en Raamsdonksveer (’t Fruithuisje).

‘DE SLAG OM

RAAMSDONK’

“Omdat ik jong en waarschijnlijk ook de brutaalste was, ging ik stiekem af en toe naar buiten om een koe te melken. In de schuilkelder was namelijk ook een baby die natuurlijk honger had. Die melk kon ik warm maken op een kacheltje. De rook hiervan werd wel gezien door de Engelsen, en de voorgevel van het huis boven ons schuilkelder bleek naderhand kapot geschoten te zijn. Gelukkig was het een modern huis met een stevig gemetselde kelder”, zegt Han Bouwens, als hij terugkijkt op de tijd rondom de bevrijding. “ Nadat het granaatvuur was gestopt, ging broer Willem naar buiten richting het wachthuis bij het spoor. Hij kwam terug lopen met sigaretten, gekregen van Engelse soldaten. Wij dachten dat de kust veilig was.” “Maar dat was helaas niet zo. Om de hoek stonden de tanks van de Duitsers en het bleek dat wij in het midden zaten van wat

later ‘De Tankslag’ bleek te zijn .De Engelsen en de Duitsers stonden ongeveer 200 meter van elkaar af. Zij konden elkaar niet goed zien door de hoek in de straat. Wij zijn toen allemaal gauw terug de kelder in gegaan. Na in doodsangst te hebben gezeten, kwamen uiteindelijk de Schotten ons ‘s avonds uit de schuilkelder halen. Er lagen veel gesneuvelden bij ons in de straat. We konden opgelucht adem halen omdat Raamsdonk bevrijd was. De kapotgeschoten Duitse tanks

met dode soldaten hebben daar toen nog enkele weken gestaan en zijn uiteindelijk door de Engelsen opgeruimd.” Het is het verhaal van Han Bouwens over één van de belangrijkste momenten uit de geschiedenis van de bevrijding van Raamsdonk en Raamsdonksveer. De Tankslag bij de Lambertuskerk in Raamsdonk. De slag die veel soldaten het leven kostte, maar vooral de slag die vrijheid betekende voor inwoners van de gemeente Raamsdonk. •

4


Rivierkade 4 4931 AA Geertruidenberg T 0162 - 512 642 F 0162 - 518 966 www.bcdongemond.nl

Professionele kwaliteit voor een doe het zelf prijs!

RAAMSDONKSVEER GEFELICITEERD! GEERTRUIDENBERG GEFELICITEERD! Met 800 jaar stadsrechten... Met 70 jaar bevrijding...

Geertruidenberg jaarhistorie, historie, Raamsdonksveervoor voor800 70 jaar Verbrugge voor voor een eenzekere zekeretoekomst! toekomst! Verbrugge MAKELAARDIJ • ASSURANTIËN • HYPOTHEKEN • PENSIOENEN • FINANCIËLE PLANNING

GOED VOOR ELKAAR...

Gangboord 2, Raamsdonksveer Nieuwstraat 22, Oosterhout

0162 - 521 297 3801-adv-800jaar.indd 1

WWW.VERBRUGGE.COM 09-01-13 13:59


5

‘MENSEN WAREN UITBUNDIG EN ER HINGEN VEEL VLAGGEN TE WAPPEREN’

Opstaan en de krant uit de brievenbus halen, op een luie zondag de tv aanzetten en een programma kijken waar je bij voorbaat de afloop al van weet. En op het moment dat je iets even niet weet je smartphone pakken om het op te zoeken. Het zijn van die dingen die inmiddels niet meer bijzonder zijn, bijna iedereen doet het zonder er echt bij na te denken. En zo is er veel. Eten, drinken, bellen, mailen, fietsen, rijden met de auto, wandelen, naar de winkel gaan, de deur open kunnen zetten om het huis te luchten… De lijst is eindeloos. Denk er eens over na. Je doet het, maar wat als het niet zou kunnen? Zeventig jaar geleden eindigde in een groot deel van Nederland de oorlog. Ook in Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer werd er weer gelachen, waren er mensen aan het zingen en kon er weer gedanst worden. De bevrijding was een feit. Er kwam een einde aan jaren van oorlog. Na de bevrijding kwam een zware periode, waar in heel Nederland nog veel slachtoffers vielen. Bovendien begon er een periode van opbouwen van wat in een aantal jaar compleet was afgebroken. Het was 31 oktober dat Raamsdonk en Raamsdonksveer werden bevrijd, het zou dan nog enkele dagen duren voordat Geertruidenberg vrij zou zijn. Waar Raamsdonk en Raamsdonksveer voornamelijk de Britten bedankten, waren het in Geertruidenberg

soldaten. Daarna zagen we volop tanks het Sandoel oprijden met soldaten op de tanks. Vanaf dat moment wisten we dat we bevrijd waren. We kwamen uit de kelders maar hoorde nog het oorlogsgeweld om ons heen. De oudste kinderen zijn met vader naar het Heereplein gegaan. Mensen waren uitbundig en er hingen veel vlaggen te wapperen. De locoburgemeester heeft op de trappen van het gemeentehuis een toespraak gehouden", vertelde Tonia KerstZijlmans over het gevoel van bevrijding. Jos Baardemans zat in de bevrijdingsnacht op een bijzondere plek. “Tijdens de bevrijdingsnacht zaten wij met veel gezinnen in de burgemeesterswoning op het Heereplein. Het was aan de zijkant van het huis

Raamsdonksveer. Ik ben enigskind en heb met mijn vader en moeder ongeveer drie of vier maanden in de schuilkelder gezeten. Mijn vader hoefde niet naar Duitsland omdat die bij de PNEM kon gaan werken. Mijn moeder was erg bang. We hadden genoeg te eten en drinken. Meneer Schippers, waarbij we in de schuilkelder zaten, werkte bij de waterleiding en kon goed aan eten komen, ook kregen we te eten van Boer Knaap. Ik heb geen honger gehad. Er werd hard op de deur van de schuilkelder gebonkt. Het was een Engelse soldaat die binnen kwam en vroeg: ‘are you Germany?’ Ik zal dat nooit meer vergeten.” “Ik wilde gelijk naar buiten maar werd gewaarschuwd dat er nog wel Duitse soldaten in de buurt waren die konden schieten. Het was nog te gevaarlijk. Daarna mocht ik met mijn vader naar buiten en zijn we naar mijn oma gegaan”, vervolgt Verhagen zijn verhaal. “Toen ik buiten op straat kwam zag ik dat veel huizen beschadigd waren en ook alle lantaarnpalen waren kapot. Van de Engelse soldaten kreeg ik sigaretten. Het merk van de sigaretten was Wild wood bine en het waren groene pakjes. Ik rookte niet maar ben toen gaan roken.” Zo heeft iedere inwoner van toen een eigen gevoel bij de oorlog én bij de bevrijding. Wat bij veel mensen veel indruk heeft gemaakt is het opblazen van de katholieke kerk in Raamsdonksveer. Er was in die tijd al veel kapot gemaakt en opgeblazen. Op 31 oktober, de dag van de bevrijding, was het de kerk die er aan moest geloven. Het was een grote puinhoop, maar wonderlijk genoeg was het Mariabeeld dat naar beneden was gekomen heel gebleven. Het was een klein lichtpuntje in een zware tijd! •

Overzicht tankslag Raamsdonk de Polen die voor verlichting zorgden. Maar hoe voelde het nu echt voor ‘onze inwoners’. “Toen de bevrijders er aan kwamen zijn veel Duitsers via het Sandoel en ’t Werdje gevlucht richting Moerdijk. Wij zagen ze voor ons huis voorbij gaan op fietsen met heel hun hebbe en houwe. De eerste Schotse soldaten zijn te voet met hun geweer in de aanslag vanaf de Kaant naar het Sandoel getrokken op zoek naar Duitse

van Familie Heere. We zaten er met erg veel mensen in de grote kelder. De burgemeester hebben we daar niet gezien. We hebben 1 of 2 nachten in de kelder gezeten en hadden ons eigen eten. De sfeer was goed.” Voor Jan Verhagen roept de bevrijding nog altijd een mix aan emoties op. Hij zat met meerdere families in de schuilkelder van de familie Schippers in de Julianalaan. “De bevrijders kwamen vanuit Sprang-Capelle richting

GEDICHT Sanne Bruins schreef in 2001 het gedicht ‘Geen idee?!?!?!‘. Een gedicht dat past bij velen, want weten wat de inwoners van Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer hebben meegemaakt is voor iemand die er niet bij was nooit te bevatten:

‘GEEN IDEE?!?!?!‘ Vertel mij hoe het was want ik was er niet bij. Niet dat ik er bij wilde zijn maar vertel mij toch hoe het was. Vertel mij hoe het voelde want ik heb het niet gevoeld. Niet dat ik het wil voelen maar vertel het mij toch maar. Vertel mij, was je bang? Of was je niet bang? Ja natuurlijk was je bang, ........ of niet? Vertel het mij ... of wil je dat niet? Maar vertel mij, hoe was dat gevoel? Het hoeft niet, ........ maar het mag. Ik kan wel wat verzinnen maar dat is niet echt! Want ik,... ik kan het niet weten. Of wel? Nee toch? Ik kan dat niet Ik was er niet bij om te voelen wat jij voelde. Ik heb geen idee!

6


Gemeente Geertruidenberg

Rivierkade 8 4931 AA Geertruidenberg Tel. 0162-512897

www.autobedrijfkwaaitaal.nl

wij

Wij zijn van na de oorlog en willen dat graag zo houden! Geertuidenberg

Vol Energie! Volenergie.com


7

‘TON BIEMANS ZEGT HET MOOI BIJ DE DODENHERDENKING: IK BEN VAN NA DE OORLOG, LATEN WE DAT ZO HOUDEN. LATEN WE DAT ECHT ZO HOUDEN!’

Met de verschillende oudheidkundigenkringen uit de gemeente Geertruidenberg herdenken we in het weekend van 31 oktober & 1 en 2 november de bevrijding van zeventig jaar geleden. Naast de oudheidkundigenkringen, de hulp van vrijwilligers en de steun van een groot aantal bedrijven helpt ook de gemeente mee aan het herdenkingsevenement. Burgemeester Willemijn van Hees vindt het belangrijk om te herdenken. “Dat is zeker belangrijk. Het is met name goed om jongere generaties mee te nemen in wat oudere generaties zelf hebben moeten meemaken. Om dat continue vers voor ogen te houden: vrijheid, alles wat in grondwet staat en het geluk dat we hebben om dat te uiten. Vrijheid van godsdienst, vrijheid van demonstratie, vrijheid van meningstuiting. Elk afzonderlijk een groot goed in deze democratie, maar we nemen ze te vaak voor ‘granted’ aan.” Burgemeester Van Hees noemt als voorbeeld dat ze onlangs twee mensen ‘nieuwe Nederlander’ mocht maken. “Ik wijs ze dan op de grondwettelijke rechten én plichten die je krijgt. Maar in de rest van het jaar verbaas ik me wel eens over hoe weinig we

er bij stilstaan, in de vaart der volkeren. Nu IS opkomt merk je dat het dichterbij komt. Dan hoop je dat het gezegde dat elke generatie een oorlog moet meemaken niet waar is. En dan vind ik dat Ton Biemans het bij de dodenherdenking mooi zegt: ‘ik ben van na de oorlog, laten we dat zo houden’. En laten we dat ook echt zo houden. Daarom is het goed dat we herdenken, dat we er even bij stilstaan dat we bevrijd zijn.” De gemeente hoopt ook dat verhaal van vroeger nu bij kinderen komt. “Door verhalen te vertellen over hoe de mensen van toen het hebben meegemaakt, kun je kinderen het besef geven hoe het was. Stel ze de vraag hoe het zou zijn als ze niet naar vriendjes kunnen. Of niet naar buiten. In

GEDENKTEKENS Monumenten en plekken die herinneren aan de periode 1940-1945 in de gemeente Geertruidenberg

GEERTRUIDENBERG OORLOGSMONUMENT STADSWEG Gemaakt door Paul Elshout en op 8 december 1984 onthult door Prins Bernhard. OORLOGSGRAVEN OP ALGEMENE BEGRAAFPLAATS Drie Nederlandse oorlogsgraven naast elkaar van: Soldaat J.A Pruijsten, overleden in Rotterdam op 31-05-1940 D.A. Berende en J.C, van 't Slot, beide lid van het verzet en overleden in Geertruidenberg op 19-11-1944

ROUTE VVV NIEUWE MONUMENTENROUTE VVV GEERTRUIDENBERG Het

VVV

Geertruidenberg

heeft

een nieuwe wandelen fietsroute samengesteld langs de monumenten en plekken die ons herinneren aan de periode 1940-1945 in de gemeente Geertruidenberg.

Op

zondag

2

november wordt de route door de drie kernen officieel in gebruik genomen. Voor meer informatie gaat u naar de www.vvvgeertruidenberg.nl of komt u langs op het VVV-kantoor aan de Markt 46 in Geertruidenberg.

MARKT 37 EN PAPENSTRAAT 2 STOLPERSTEINE Voor Markt 37 en Papenstraat 2 liggen in de bestrating Stolpersteine ter nagedachtenis aan de vermoorde Joodse inwoners van Geertruidenberg, die woonden op deze plekken.

Amsterdam werd er bij het oorlogsverhaal een stapeltje tulpenbollen neergezet. ‘Dit is vandaag je eten’. Dan zie je kinderen kijken: ‘ik zeg nee tegen spruitjes, maar dit ziet er nog minder lekker uit’. Het is goed om kinderen het verhaal mee te geven.” Naast kinderen ziet de gemeente ook het belang van veteranen, men werkt er aan om dat nog groter te maken. “We willen de veteranendag breder weg zetten. Het gaat niet alleen om de oudere veteranen, we willen ook de jongere veteranen erbij betrekken. Het is ook belangrijk om hun verhaal te horen. Het is ook goed dat er bij het herdenkingsweekend veteranen en kinderen van veteranen naar de gemeente komen. Voor hun is het bijzonder om te zien dat wij hun ouders – en de strijd die zij hebben gestreden – zo waarderen. Hoe mooi is het dat je vader als held wordt gezien in een ander land. Laten we dat vooral recht aandoen.” •

RAAMSDONK

RAAMSDONKSVEER

PLAQUETTE OMGEKOMEN INWONERS RAAMSDONK Aan de muur van de Sint Bavo-kerk is in 1994 een plaquette onthuld met daarop de overleden oorlogsslachtoffers uit Raamsdonk in de periode 1940-1945

OORLOGSMONUMENT VRIJHEIDSTRAAT Gemaakt door Theo Besemer en op 1 april 1991 onthuld. Het monument vervangt het oorspronkelijke herdenkingsmonument, dat sinds 1962 in het park van Raamsdonksveer stond, en in 1989 is gestolen. Later is bij het monument een plaquette geplaatst met daarop de namen van de gevallen burgerslachtoffers uit Raamsdonksveer en een plaquette met de namen van de slachtoffers uit Raamsdonksveer die gevallen zijn in het voormalige Nederlands- Indië.

MONUMENT LAMBERTUSKERK RAAMSDONK Bij de Lambertuskerk is een monument opgericht ter nagedachtenis aan de omgekomen Britse militairen tijdens de ‘tankslag’ op 31 oktober 1944 bij de kerk.

GEZAMENLIJK GRAF BURGERSLACHTOFFERS ALGEMENE BEGRAAFPLAATS RAAMSDONK Op de Algemene begraafplaats in Raamsdonk (bij Lambertuskerk) is een gezamenlijk graf met tien oorlogsgraven. Dit zijn Protestantse burgers die gevallen zijn in de dagen rondom de bevrijding van Raamsdonk en Raamsdonksveer op 31 oktober 1944.

OORLOGSGRAVEN R.K.-KERKHOF RAAMSDONK Op de R.K.-begraafplaats in Raamsdonk zijn twee oorlogsgraven aanwezig van soldaat C.M. Oome, overleden op 19 mei 1940 in Dordrecht en verzetsman Andries de Bont.

MONUMENT DHR. A. BREJAART OP HOEK SINT JOZEFLAAN / BREJAARTSTRAAT Plaquette ter nagedachtenis aan de op 23-08-1944 neergeschoten gemeenteambtenaar. De plaquette was oorspronkelijk bevestigd in de hal van het voormalige gemeentehuis van de gemeente Raamsdonk aan het Heereplein in Raamsdonksveer (gebouw waar nu o.a. het Heerehuys in gevestigd is). In 1994 is de plaquette verplaatst naar de locatie aan de Brejaartstraat.

GEZAMENLIJK GRAF BURGERSLACHTOFFERS R.K.-KERKHOF RAAMSDONKSVEER Op de R.K.-begraafplaats in Raamsdonksveer is een gezamenlijk graf met zeven oorlogsgraven. Dit zijn katholieke burgers die gevallen zijn in de dagen rondom de bevrijding van Raamsdonksveer op 31 oktober 1944.

8


Holmatro

You can count on us, for life

Holmatro Rescue World

Holmatro | Rescue equipment T 0162 58 92 00 | [email protected] | www.holmatro.com

              

d


VRIJHEID OM UW EIGEN HUIS OF MAKELAAR TE KIEZEN

KIES JORIS DETRIE - STERK DOOR SERVICE ERA Makelaardij PLUS Joris Detrie

viajoris.nl

[email protected]

0162-229651 0641431695

9

10


Regeringsbrood

€ 1.99

Alleen verkrijgbaar op 1 en 2 november Bij Bakkerij WIERCX en bij BROOD en MEER

k

de kroes t a s t y baker ies


GEERTRUIDENBERG

He

t

Sp

an

t

k ij sd er iz Ke

.

le

n

tl

aa

nd

ep

al

ra

er

an

mb

He

li

Re

n/

BEVRIJDINGSOPTOCHT 1 NOVEMBER

H

Ju

Pr

ve

a ra

t

ks

ri

Ha

ROUTE

t

d en

11

in

aa

n

Kerklaan

RAAMSDONKSVEER

Einde: kampement bij ‘t Fruithuisje

Lambertuskerk Start: 14:00 uur Kerklaan

RAAMSDONK

HERDENKINGS PROGRAMMA 31 OKTOBER, 1 & 2 NOVEMBER 2014

HERINNERING AAN DE BEVRIJDING Vrijdag 31 oktober | 19:00 – 22:00 uur. In een drie uur durend radioprogramma geeft Chris Verhoeven u aan de hand van ooggetuigenverslagen, fragmenten uit radioarchieven en herinneringen van luisteraars een overzicht van de jaren 1940 tot en met 1945. Het radioprogramma is te beluisteren op FM 105.1 of Ziggo-kanaal 43.

70 JAAR BEVRIJDING BIJ S.L.O.G.

BEVRIJDINGSOPTOCHT Zaterdag 1 november | 14:00 – 16:00 uur Op zaterdag 1 november vertrekt om 14:00 uur vanaf de Lambertuskerk in Raamsdonk een bevrijdingsstoet naar Raamsdonksveer. Een stoet van oude militaire voertuigen, soldaten, muziekkorpsen en feestvierende inwoners brengt de bevrijding via de Kerklaan, Julianalaan, Prins Hendrikstraat, Keizersdijk, Het Spant, Haven, Heereplein, Haven, Pieter Breughelstraat en Rembrandtlaan naar de parkeerplaats bij ‘tt Fruithuisje. De bevrijdingsoptocht brengt een eerbetoon aan de bevrijders die 70 geleden via deze route Raamsdonk en Raamsdonksveer bevrijdde. De bewoners en winkeliers langs deze route steken hun vlaggen uit om de bevrijders te begroeten en te bedanken. Komt u langs de kant staan om ze toe te zwaaien? Op het Heereplein zal burgemeester Willemijn van Hees en de gemeenteraad van Geertruidenberg het defilé afnemen. Eregast bij het defilé zijn 3 Britse veteranen en hun kinderen.

OOG IN OOG MET DE BEVRIJDERS OP HET KAMPEMENT

BEVRIJDINGSTENTOONSTELLING IN GEERTRUIDENBERG, RAAMSDONK EN RAAMSDONKSVEER Zaterdag 1 november | 11:00 – 17:00 uur Zondag 2 november | 11:00 – 17:00 uur De historische verenigingen in de gemeente Geertruidenberg hebben een tentoonstelling samengesteld over de bevrijding van de drie kernen. In het Ontmoetingscentrum in Raamsdonk, Museum de Roos en Elfhuizen in Geertruidenberg en ‘t Fruithuisje in Raamsdonksveer kunt u op 1 en 2 november verschillende persoonlijke verhalen lezen, bijzondere documenten en foto’s bekijken en zo per kern informatie krijgen over de bevrijding. Op zondag 2 november staat naast ‘t Fruithuisje de bandritzer van de Koninklijke Landmacht. In deze spectaculaire tijdmachine worden beelden getoond over oorlog en vrede. De tentoonstelling is een gezamenlijk initiatief van Raamsdonks Historie, Oudheidkundige Kring Geertruydenberghe, Museum de Roos en Veers Erfgoed.

Zaterdag 1 november | 11:00 – 14:00 uur Zaterdag 1 november | 16:00 – 22:00 uur Live-radioprogramma van de lokale omroep S.L.O.G. Vanaf het kampement aan de Rembrandtlaan in Raamsdonksveer brengt Chris Verhoeven vanuit zijn speciale studio een sfeerverslag van de dag. Met gasten en fragmenten blikt hij terug op de bevrijdingsdagen van 70 jaar geleden. U bent van harte welkom om het radiopogramma in de tent aan de Rembrandtlaan bij te wonen. De radiouitzendingen van de S.L.O.G. zijn te beluisteren op FM 105.1 en Ziggo-kanaal 43.

OPSTELLEN MILITAIRE VOERTUIGEN Zaterdag 1 november | 13:00 – 14:00 uur Voor het Ontmoetingscentrum in Raamsdonk staan enkele militaire voertuigen opgesteld. Rond 13:30 uur vertrekken de voertuigen in colonne naar de Lambertuskerk voor de start van de Bevrijdingsoptocht.

Aansluitend aan de bevrijdingstocht door Raamsdonk en Raamsdonksveer slaan de bevrijders hun kampement op rondom ‘t Fruithuisje aan de Rembrandtlaan in Raamsdonksveer (tuin gemeentehuis). U kunt de bevrijders zelf een handje schudden. Een oud militair voertuig van dichtbij bekijken. Luisteren naar de verhalen van inwoners die de bevrijding door de Engelsen van dichtbij hebben meegemaakt, een dansje met een bevrijder maken, een hapje eten en nog veel meer. Er zijn optredens van verschillende koren en muziekverengingen. In de verschillende tenten op het kampement wordt teruggeblikt op de Bevrijding 70 jaar geleden. Speciale attractie is de bandritzer van de Koninklijke Landmacht . De Bandritzer is een soort minifilmzaal waarin films te zien zijn over oorlog en vrede. De bandritzer is niet zo maar een ‘filmzaal’. Met speciale effecten wordt de filmvertoning spectaculair en lijkt het of de bezoeker in een tijdmachine is gestapt. Het kampement is tot 22:00 uur te bezoeken. Daarna wordt ‘taptoe’ geblazen en keert de rust terug op het kampement. Op zondagochtend, na de oecumenische dienst vertrekken de bevrijders weer uit Raamsdonksveer.

OECUMENISCHE HERDENKINGSDIENST IN DE O.L.V. HEMELVAARTKERK IN RAAMSDONKSVEER Zondag 2 november | 11:00 – 12:30 uur Op zondagochtend wordt in de katholieke kerk van Raamsdonksveer een oecumenische herdenkingsdienst gehouden. De dienst zal in het teken staan van vrijheid en herdenken van de slachtoffers in de gemeente Geertruidenberg uit de periode 1940-1945. De dienst wordt voorgegaan door de pastor Marc Bollerman en dominee Jos van den Hout. Na afloop zal het gerestaureerde Brejaartmonument worden onthuld en een korte plechtigheid worden gehouden. Aan de herdenkingsdienst werken de Protestantse kerk Raamsdonk / Raamsdonksveer, Sint Elisabethparochie, parochiekern Raamsdonksveer en Evangelische gemeente ’t Veerlicht mee.

12


WdBruijn

Teuben kraanverhuur, het vertrouwde adres voor elke hijsklus

ontwerpburo voor tuin, stad en landschap

24/7 service - meer dan 70 jaar ervaring - een gedegen advies - voor elke klus een vakkundige oplossing - ook voor transport en het verplaatsen van machines

altijd een slim idee

TEL +31 (0)162 - 49 70 10 E [email protected] www.martensgroep.eu


13

‘MONUMENT VOOR VERMOORDE

BREJAART OPGEKNAPT DOOR UNIEKE SAMENWERKING’

Het was iets meer dan twee maanden voor de bevrijding van Raamsdonk en Raamsdonksveer toen er in het gemeentehuis van de gemeente Raamsdonk een schokkende moord werd gepleegd. Het was 23 augustus 1944 toen Anton Brejaart werd doodgeschoten door de Duitse Feldwebel Jozef Geesink. Een ongelukkige samenloop van omstandigheden, triest toeval van het lot. Een duidelijk geval van 'op het verkeerde moment, op de verkeerde plaats'. Hoe die bewuste ochtend van 23 augustus 1944 precies verlopen is, is nooit helemaal duidelijk geworden. Er gaan verschillende verhalen over hoe die dag precies verlopen is. Naar verluidt kwam Geesink die dag vanuit Breda naar onze gemeente om de locoburgemeester te spreken, die liet zich echter niet zien. Verscholen bleef hij uit het zicht van de Feldwebel. Ambtenaar Brejaart liep nietsvermoedend door het gemeentehuis. Dat hij slechthorend was werd hem uiteindelijk fataal. De in Breda geboren Brejaart, die voor de liefde naar Raamsdonksveer verhuisde, hoorde niet dat Geesink iets tegen hem zei. Ook een tweede en derde moment van aanspreken gingen aan hem voorbij, tot woede van de Duitser. Omdat Brejaart ook bij de laatste waarschuwing niet reageerde, besloot Geesink hem neer te schieten. Later die dag overleed Brejaart in het St. Theresiaziekenhuis, een paar honderd meter van de plaats waar hij werd neergeschoten. Ralph van Wolffenaar schreef voor BN/ DeStem een groot verhaal over de fatale dag en de manier waarop Brejaart om het leven werd gebracht, slechts enkele maanden voor de bevrijding. Het artikel is te lezen tijdens het bevrijdingsweekend bij de tentoonstelling in ’t Fruithuisje.

Daarnaast zijn er foto’s en verschillende documenten te zien. De dood van Brejaart neemt een centrale rol in in de oorlogsjaren en bevrijding van Raamsdonksveer. Van Wolffenaar omschreef het als volgt: “Raamsdonksveer is verbijsterd. Verbijsterd door het brute geweld van Geesink tegen een weerloze, ongewapende man die slechts zijn werk deed.” In het oude gemeentehuis was een gedenksteen die herinnerde aan de moord op Brejaart. Toen de sociale dienst in 1994 wegging uit het oude gemeentehuis werd de gedenksteen verplaatst naar het grasveldje aan de Brejaartstraat. Nu, zeventig jaar na de moord op Brejaart, krijgt de gedenksteen weer een ‘nieuwe bestemming’. Er is voor gekozen het monument op te knappen en te herplaatsen. In plaats van een gedenksteen in de grond krijgt het monument, ter nagedachtenis aan de ambtenaar A.H.M.J. Brejaart die op 23 augustus 1944 tijdens de uitoefening van zijn ambt werd neergeschoten, een prominentere plaats. Er komt een herdenkingsmuur waarin de gedenksteen te zien is. Op woensdag 24 september 2014 heeft Burgemeester Van Hees de officiële

Op de gedenksteen voor de overleden Brejaart staat de volgende tekst: eerste steen gelegd van het monument. Dat gebeurde op het Dongemond College. Dat is de plek waar het nieuwe Brejaartmonument gemaakt is. In een unieke samenwerking tussen de gemeente Geertruidenberg, Bouwschool Breda, De Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, het Dongemond College en Veers Erfgoed is het ontwerp van William de Bruijn gerealiseerd. Met vrijwilligers en leerlingen werd de herdenkingsmuur opgebouwd. •

"TER GEDACHTENIS AAN A.H.M.J. BREJAART AMBTENAAR TER SECRETARIE GEB TE BREDA 20 JULI 1889 EN DOOR EEN DUITSCHE VELDGENDARM NEERGESCHOTEN IN DEZE HAL OP 23 AUGUSTUS 1944 TIJDENS DE VERVULLING VAN ZIJN AMBT"

14


Kom gratis met 2 personen

1x Vrij Zwemmen

in het warme zwembad van zwemschool Juf Angela p/a van Duivenvoordestraat 1a - 4901 HZ Oosterhout Bel voor een afspraak - kijk voor de tijden op: www.jufangela.nl of kijk op onze app. Deze actie is geldig in de maand oktober en november 2014

Hoofdstraat 12 4941 DC Raamsdonksveer 0162 - 512221 www.totaalcafedepraktijck.nl


15

‘VERHALEN

VAN OOGGETUIGEN’

Voor velen is oorlog en bevrijding enkel en alleen voor te stellen aan de hand van de vele verhalen, documentaires en films die er over gemaakt zijn. Het gros van de inwoners van de gemeente Geertruidenberg heeft de oorlog niet meegemaakt. Een klein gedeelte wel. Hierbij drie korte stukken met herinneringen over de oorlog, van ooggetuigen uit onze gemeente.

OVER BURGEMEESTER HEERE “In de middag van 31 oktober 1944 brak het vuur los, artilleriebeschietingen, fluitende granaten en inslagen. Wij de kelder in, waar al vlug veel mensen bijkwamen van wie de huizen in brand stonden of beschadigd waren. Zo zaten we met ongeveer dertig personen opgepropt in een klein keldertje. Van tijd tot tijd gingen we even vlug naar boven om te kijken hoe de situatie was van het huis boven ons. Dat ging gelukkig goed, maar om ons heen was het een enorme vuurzee. Opeens ging de kelderdeur open en stond boven aan de trap een militair met een pet met een brede rode band.

Met een zaklamp bescheen hij eerst zichzelf en maakte zich bekend als een hoge officier van de Engelse Intelligence Service. Daarna ging zijn lichtbundel door de kelder totdat hij die op mijn vader gericht, liet stil staan. Daarop zei hij (in het Engels!): ‘U bent de heer Heere, hoe is het met uw vrouw en met uw kinderen?’ En daarna zei hij: ‘U bent uiteraard met onmiddellijke ingang hersteld in uw ambt als burgemeester. Hier zijn daartoe alle voor u bestemde papieren, alsmede een paspoort voor alle gebieden van de wereld die onder geallieerde controle staan. U zult flink aan de slag kunnen, want er is hier veel schade en veel te regelen en te doen.” •

JO OLIESLAGERS-ZIJLMANS

dat de Duitsers de Dongebrug hadden opgeblazen, om zo de opmars van de geallieerden te kunnen stoppen. Ook via de radio hoorden ze de berichten dat de bevrijders in aantocht waren in ZuidBrabant. We hoorden dat de Polen in Breda waren gearriveerd. Het kon dus niet lang meer duren voordat ze Geertruidenberg zouden bereiken. Vele Duitsers hadden de stad Geertruidenberg toen al verlaten. Ze hebben stellingen opgeworpen bij Raamsdonk, Keizersveer (de Biesbosch) en bij Moerdijk. Bij de rivieren probeerden ze de geallieerden te stoppen. De eerste Poolse bevrijder die ik zag deelde sigaretten en witbrood uit. Later heeft mijn zus nog kennis gekregen met een Poolse soldaat. Ze gingen samen naar bevrijdingsfeestjes in onder andere het parochiehuis van Geertruidenberg. Na de bevrijding werd het in het café van Wietmarschen drukker met bezoeken van de geallieerde soldaten uit Polen, België en Engelse soldaten met rode baretten. Die hadden in Afrika gevochten.

HARRY WIETMARSCHEN In het café van mijn ouders was het tijdens de bezetting een bijzondere klantenkring van Duitsers, Bergenaren en mensen van het verzet. Net als bij anderen was ook bij ons een Duitse soldaat ingekwartierd. Een doodgewone boerenjongen van het Duitse platteland. Hij heeft de radio die wij verstopt hadden niet verraden.

We hadden al vroeg in de gaten dat de bevrijding niet lang meer kon duren. De Duitsers stelden een afweergeschut bij de Dongecentrale. De geallieerden probeerden de centrale te beschieten en zo buiten werking te stellen. Op een avond hoorden we vanuit de schuilkelder een flinke knal. Later bleek

BOEKEN OVER DE BEVRIJDING

echte aanraders. 'Bevrijd, maar niet vrij...' is een boek waarin ooggetuigen hun verhaal vertellen over de bevrijding van Raamsdonk en Raamsdonksveer. Het boek, verkrijgbaar bij Veers Erfgoed, Bruna Raamsdonksveer en via www.versehoeven.nl, is tot 31 december 2014 te koop voor de prijs van € 7,00. In het boek 'Bij de bevrijding begon de oorlog' spreken ooggetuigen over de opmars van de geallieerden. Het boek is voor € 12,50 te koop bij de boekhandel (o.a. Bruna Raamsdonksveer) en via de website van uitgeverij Vèrse Hoeven. •

In het verleden zijn er veel boeken over oorlogen geschreven, van de eerste wereldoorlog tot aan de oorlogen van nu. Ook zijn er boeken die speciaal gericht zijn op bevrijding. Uitgeverij Vèrse Hoeven bracht twee boeken uit. Bent u geïnteresseerd in de bevrijding van Geertruidenberg, Raamsdonk en Raamsdonksveer, dan zijn 'Bevrijd, maar niet vrij...' en 'Bij de bevrijding begon de oorlog'

De avondklok was opgeheven en we konden weer uitgaan in Made en Raamsdonksveer. In ’t Veer gingen we dansen op de bevrijdingsfeesten in Huis ten Deijl. Ik kan me ook nog herinneren dat er rode Engelse dubbeldekkers zijn ingezet om het openbaar vervoer op gang te brengen. •

Ik werkte als dienster in de boerderij van Van Lankhuijzen aan de Kerklaan. In de boerderij zaten onderduikers, waaronder een echtpaar uit Amsterdam. De vrouw van het echtpaar was een Duitse. Haar man was in 1940 blind geraakt door de gevechten. De terugtrekkende Duitsers namen op een dag alle koeien van Van Lankhuijzen mee. De Duitse vrouw rende de Duitse soldaten achterna. We dachten dat ze opgepakt zou worden, maar uiteindelijk kwam ze met één koe terug. Zo was er toch melk voor de baby’s en kinderen op de boerderij. Eind oktober wandelde ik ’s avonds met mijn verloofde langs de Raamsdonkse haven. Op een gegeven moment zagen we Duitsers uit het water komen. Ze waren bepakt en droegen een geweer met zich mee. Kletsnat kwamen ze uit het water en liepen richting Hank en Raamsdonksveer. Na enkele dagen zijn wij met vader naar huis gegaan. Daar lagen kapotte lakens, verscheurd door de Duitsers om er waarschijnlijk verband van te maken. Er lagen ook onderbroeken met grote luizen, achtergelaten door de Duitsers. Ons eigen ondergoed was weg. Op de grens van Raamsdonk en Waspik was een geallieerd vliegtuig neergestort. Verzetsmensen hebben de piloot in veiligheid gebracht. De bevolking wilde graag de parachutestof hebben en namen stukken mee naar huis. Achteraf gezien eigenlijk heel onverstandig en gevaarlijk. •

16


Café d’n Inval

Grote Kerkstraat 32a 4941 DP Raamsdonksveer 0162 742 888

WWW.RECLAMEXPERTS.NL


UIT HET DAGBOEK VAN EEN ZUSTER DINSDAG 31 OCTOBER 1944 Even voor negen gaat het bericht door het huid: “de toren zal vallen!”. Zes

hij al enige van onze bevrijders de hand gedrukt had, geloofden wij het en baden

kerkverwoesters klommen na de Mis van acht uur den toren in, munitie op den

dankbaar het Te Deum. Zonder enig persoonlijk letsel waren we vrij! Onder de

rug. Het alarmsignaal ratelt door het huis, de meeste vluchten de kelder in, want

burgers vielen die dag zes slachtoffers, waaronder ook een kind van onze school.

de kerk staat zo angstig dicht bij ons huis: een geweldig gekraak en ….. onze mooie kerk was één puinhoop. Rondom het huis hing een wolk van stof en gruis

WOENSDAG 1 NOVEMBER 1944

zodat we de boerderij en de bomen in ons binnentuintje niet meer zagen staan. De schade aan ons huis was ook aanzienlijk; grote brokstukken van de kerk

Een vreemd Allerheiligenfeest, geen gezongen H. Mis. ’s Middags tussen 1

waren tegen de voorkant van het huis gevallen. We stonden verslagen! En de

en 3 kwamen de eerste Tommy’s in het ziekenhuis. Om 3 uur begon het Lof:

aanblik van de kerk: meer dan treurig. De spits van de toren met het beeld van

mensen in de kapel waren met oranje getooid. Er komen enige vliegmachines over

Maria nog erin, stond rechtop midden in de kerk.

en even daarna volgen er vier of vijf geweldige klappen, dat allen verschrikt de kapel uithollen naar de kelder. Bij de deur tussen huis en school stond een angstig

In de namiddag begonnen de Engelsen te vuren en de Duitsers dienden van

gillende menigte, afkomstig uit de schuilkelder van de bewaarschool, waar Lof

antwoord, lang niet mals. Zeer onrustige nacht in de kelders. In de sectiekamer

voor de parochie was geweest. Vol onrust gaan we die avond naar bed. Er gingen

werd een kindje geboren en Zr. Appelhof diende in No. 3 de nooddoop toe.

geruchten, dat onze school en een gedeelte van het huid in de weg stonden

Er werd geweldig geschoten: omstreeks half twee kwamen er herauten van

voor de beschieting van Geertruidenberg. Gelukkig bleek deze vrees ongegrond.

de O.B. door de kelder met de boodschap: “Wij zijn Engels”. ’t Was te mooi

Volgens wijze raad sliepen we die dag niet op de strozakken, maar zochten we

om waar te zijn, maar toe even daarna Jan Broeders het bevestigde en ze dat

gekleed en wel, een zitplaats.

BEVRIJDINGSOPTOCHT 1945

17

18


A H

utorijschool endriks

Henri Hendriks Raamsdonksveer

telefoon 06 10 19 62 79 e-mail: [email protected] www.facebook.com/autorijschool.hendriks

25 jaar ervaring in het opleiden van beginnende automobilisten

VAKWERK DOOR VAKMENSEN

Keurmerk

VOOR AL UW SCHOONMAAKWERK

Brabant Watersport.nl ONDERHOUD-REPARATIE-VERKOOP BOTEN-MOTOREN-TRAILERS

Openingstijden: zaterdag 10-18u, ma/vr op afspraak (ook 's avonds) Wilhelminalaan 30 Raamsdonksveer. Tel. 06 18 11 80 68

Hotel - Restaurant

Sfeervol & Smaakvol dineren in Raamsdonksveer Tel: 0162-512570 www.timmys.nl


PUBLIPUSH

19

ONTWERP RECLAME DRUKWERK WEBDESIGN Bezoekadres Keizersdijk 55b 4941 GD Raamsdonksveer

Telefoon & E-mail +31 (0) 162 519 601 [email protected]

WWW.PUBLIPUSH.NL

E E T C A F E

1 & 2 NOVEMBER! 70 jaar BEVRIJDING van Raamsdonksveer vieren met een 4-gangen verrassingsmenu van de chef: 70 euro voor 2 pers. Vier de BEVRIJDING van ons dorp in eetcafé De Witte Leeuw: Zaterdag 1 november: GEZELLIG borrelen en napraten over 70 jaar BEVRIJDING! Gezellige muziek en lekkere borrelhapjes zijn geregeld en worden je aangeboden!

Raamsdonksveer P r i n sH e n d r i k s t r a a t6 T e l .0 1 6 2 - 5 1 2 6 4 0

20


De aannemer die zorgt voor gefundeerde kwaliteit Ruim vòòr de oorlogsjaren was Weterings Bouwbedrijf al actief en direct na de oorlog herbouwde Weterings Bouwbedrijf de OLV Hemelvaart kerk te Raamsdonksveer

Al die jaren, sinds 1923; streven naar echte kwaliteit. Meedenken met de klant en samen zoeken naar de beste oplossing. Dit is de filosofie van Weterings Bouwbedrijf en zijn medewerkers.

Of het nu gaat om het verplaatsen van een watersnood woning van Raamsdonksveer naar het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

Architectenbureau Markt 38 Te Made

Architectenbureau Peter van Noort te Breda

Of het realiseren van u droom

Of over monumentale of ambachtelijke details

Architectenbureau Peter van Galen Te Waalwijk

HERDENKING 70 JAAR BEVRIJDING 31 OKTOBER, 1 & 2 NOVEMBER 2014 ETERINGS B W. Gemeente Geertruidenberg OUWBEDRIJF B.V

Recommend Documents