70 jaar bevrijding. Verhalen van ouderen uit gemeente Neder-Betuwe jaar bevrijding

70 jaar bevrijding

Verhalen van ouderen uit gemeente Neder-Betuwe 1 70 jaar bevrijding

Voorwoord

In ieder mens leeft een schat aan verhalen, hoe ouder de mens hoe groter de schat.

Met trots presenteren wij u het zesde boekje uit de

serie Vrij Vertaald. Een verzameling van verhalen rondom de bevrijding, ooggetuigenverslagen van ouderen

uit de gemeente Neder-Betuwe. Als een reizend circus gaat Vrij Vertaald door Rivierenland, aan het eind van

2015 zal er van alle 10 gemeenten in Rivierenland zo’n boekje zijn. Onze theaterman Leslie Oostveen inter-

viewt hiervoor ouderen uit heel de regio. Hij ontlokt hen verhalen en begeleidt hen in de presentatie daarvan. Schrijver Henk Fonteyn destilleert uit de interviews

compacte verhalen, maar wel zo dat het verhalen met impact zijn. Het is dit jaar 70 jaar geleden dat

Rivierenland werd bevrijd, dus is het nu de hoogste tijd om de verhalen veilig te stellen. Niet de grote wereldgeschiedenis maar de persoonlijke beleving van de

Rivierenlanders. Rivierenland is bovendien een uniek gebied omdat de frontlinie een half jaar lang dwars

door het gebied heeft gelopen en er daardoor grote belevingsverschillen zijn tussen de Rivierenlanders

van boven en die van onder de Waal. Onderdeel van

Vrij Vertaald is dat de verhalen van de ouderen worden

2 Vrij Vertaald

doorgegeven aan de nieuwe generatie. We laten

middelbare scholieren kennis maken met de ouderen en hun verhalen, en vragen deze jongeren een eigen

kunstzinnige invulling aan deze verhalen te geven. De ouderen vertellen hun verhalen aan de jongeren, de jongeren vertalen deze verhalen naar hun eigen

belevingswereld en presenteren hun versie daarna

weer aan de ouderen. De cirkel tussen de generaties is

daarmee rond. Het is geweldig fijn dat we als organisatie van Vrij Vertaald mochten samenwerken met

Zorgcentrum Het Anker, het Van Lodestein College,

Historische Kring Kesteren & Omstreken, Regionaal Archief Rivierenland en al de mensen die achter de schermen dit project hebben mogelijk gemaakt.

Wij wensen dat het lezen van dit boekje u net zo veel voldoening geeft als wij ervaren hebben bij het organiseren van dit project.

Hans van Gemert - Projectleider Vrij Vertaald

Inhoud 1. Drie Engelsen in vliegeroverall in onze tuinstoelen - Mien van Santen

4

2. De bloembollensoep was niet te pruimen! - Aart Klop 7 3. Mijn oudste broer is op de Grebbeberg gesneuveld - Bertus Thijssen 10 4. Het brood was er nog. Kas verrot! - Riek van der Garde

13

5. Stenen bikken voor een gulden per dag - Gep Staal 16 6. Ik heb bijna de hele oorlog geen contact met mijn verloofde gehad - Trijntje van Dijk

19

7. Die eerste oorlogsdagen waren heel angstig - Cor van Wetten (verteld door Ap Fransen)

22

8. Toen Rotterdam brandde, kroop ik bij mijn moeder op schoot - Greet van Hattum

25

Vrij Vertaald is een project waarbij ouderen worden

gestimuleerd om verhalen te vertellen rondom het thema 70 jaar bevrijding. Deze verhalen worden doorgegeven via een presentatie aan een groep leerlingen van een

middelbare school. De leerlingen van deze school gaan

aan de slag met de verhalen. Het is de bedoeling dat de leerlingen de verhalen op een kunstzinnige manier gaan “vertalen”, bijvoorbeeld door middel van een

schilderij, gedicht of liedje. De leerlingen presenteren hun vertaling van de verhalen aan de ouderen.

Vrij Vertaald is een initiatief van Cultuur- en Erfgoedpact Rivierenland en wordt gecoördineerd door het

Servicepunt Amateurkunst. Met Cultuur- en Erfgoedpact werken gemeenten en provincie samen aan de

versterking van kunst en cultuur in de Gelderse regio’s. Cultuur- en Erfgoedpact Rivierenland bestaat uit de

gemeenten Buren, Culemborg, Geldermalsen, NederBetuwe, Neerijnen, Maasdriel, Lingewaal, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel.

3 70 jaar bevrijding

1 Drie Engelsen in vliegeroverall in onze tuinstoelen Mien van Santen - 89 jaar

Ik ben geboren in een boerenfamilie. We hadden een

boerderijtje in Veenendaal. Ik had nog twee broers en

vijf zussen boven me. Toen ik een jaar of tien was, heeft mijn vader een mooie boerderij in Opheusden gekocht, de Blauwehekke. We hadden paarden, koeien, varkens

en schapen en al jong hielp ik mee met melken. Rond het huis hadden we allerlei fruitbomen, kersen, pruimen,

appels en peren. Honger hebben we dan ook nooit gehad in de oorlog.

blijkbaar niet goed gewassen. Ik griezelde ervan! Maar we hebben het er goed gehad. Op ons evacuatieadres heb

ik ook de gloed van het brandende Rotterdam gezien, en overal in de lucht waren snippers verbrand papier.

Na de capitulatie keerden we terug naar huis en namen het boerenbedrijf weer ter hand. Ik ging niet meer naar

school en hielp volle dagen op de boerderij. Van de oorlog merkten we tot het najaar van 1944 niet heel veel. Met

In de eerste oorlogsdagen moesten we evacueren, omdat zich in onze regio met de Grebbelinie, veel gevechten afspeelden. Ik logeerde in die dagen bij een van mijn

reeds getrouwde zussen in Veenendaal. Met haar ben ik aan boord van een kolenschip naar Ammerstol gevaren.

We kwamen bij een vrijgezelle tuinder. Toen we die eerste avond gingen eten, kroop er vanonder mijn bord ineens

een grote slak omhoog. De sla kwam zo uit de tuin en was

4 Vrij Vertaald

uitzondering van een zomerse dag in 1943. Mijn vader

opende ’s morgens vroeg de luiken en ontdekte dat er drie Engelsen in vliegeroverall in onze tuinstoelen zaten. Een van hen was gewond aan zijn hand. Er was een heel

jonge jongen bij, amper 20. Het was z’n eerste vlucht

geweest. En hij was zo zenuwachtig! Wij spraken geen

Engels, maar we hadden een buurvrouw, Van Eerbeek, die nogal geletterd was. Via haar begrepen we dat de

Engelsen waren neergehaald met hun bommenwerper.

Een deel van de bemanning was naar elders gevlucht, deze

drie wilden van ons horen waar ze zich bevonden en hoe ze weg konden komen. Maar ze waren al door zoveel mensen gezien dat onderduiken geen optie meer was. Ze zijn toen bij het gemeentehuis afgeleverd waar Hans, de militair die in Opheusden het Duitse gezag vertegenwoordigde, hen

van hun sieraden heeft ontdaan en gevangen gezet heeft. Ze hebben wel alle drie de oorlog overleefd! In het laatste oorlogsjaar stortte een Engelse jachtvlieger bij ons in de boomgaard neer. Door

de brandende kerosine vloog

het huis van onze buurman Van Druten in brand. Vervolgens

boorde het toestel zich in de

grond, rakelings langs ons huis scherend. De piloot is daarbij

omgekomen en later in Brandwijk begraven. Mijn broers hebben

hem gezien, ik mocht van mijn

vader absoluut niet naar buiten! Mien en haar zus.


1

Drie Engelsen in vliegeroverall in onze tuinstoelen Mien van Santen- 89 jaar Na de slag om Arnhem is er in oktober heel fel gevochten in onze omgeving. Veel Opheusdenaren zochten bij ons op de deel hun

toevlucht, maar op zeker moment landden de granaten ook op ons

huis. We zijn toen massaal afgevoerd, met Engelse vrachtwagens. In Lierop kwamen we terecht, een dorpje in Brabant. Daar hebben we de laatste oorlogswinter tot aan de bevrijding doorgebracht. Toen

Boomgaard bij het huis van Mien.

we thuiskwamen, stond ons huis er niet meer. Dat hadden we al

vernomen op ons evacuatieadres. De boerderij was verwoest door

het oorlogsgeweld. We hebben de eerste tijd in een groot voormalig kippenhok gebivakkeerd, in afwachting van een noodwoning. Vader

had veel hartzeer van het verlies van de boerderij, maar hij was geen prater, hij hield dat voor zich. In het daaropvolgende jaar heeft hij op grond aan de Hamsestraat een nieuwe woning laten zetten. Maar in

1948 overleed hij aan een slopende ziekte. Hij heeft niet lang van de bevrijding kunnen genieten.

Mien aan het melken.

6 Vrij Vertaald

2

De bloembollensoep was niet te pruimen! Aart Klop - 82 jaar

Ik ben geboren in Hardinxveld. Mijn vader werkte op een scheepswerf. In de magere jaren dertig kon hij zijn positie verbeteren en dat leidde ertoe dat het hele gezin, vader, moeder en negen kinderen, rond 1935 naar Landsmeer verhuisde, destijds een dorp aan de rand van Amsterdam-Oost. Vader heeft als ijzerwerkersbaas daar nog meegebouwd aan de Piet Hein. Ik voelde me trots toen ik op de laatste Koningsdag in Dordrecht datzelfde

schip langs ons koningspaar zag varen. De broer die negen jaar boven mij zat, heeft er in

die jaren een model van gebouwd van triplex, dat jarenlang bij ons thuis in de vensterbank heeft gestaan.

Ten tijde van de oorlog waren twee van mijn zussen al getrouwd. Één van hen woonde in

Dodewaard, de ander in Hardinxveld. Ik weet nog goed dat ik op 10 mei 1940 naar school ging en dat we naar huis gestuurd werden. Er zaten soldaten in en we waren vrij. Wij blij!

Wisten wij veel! We gingen in een naburig weiland kijken hoe het Hollandse afweergeschut op Duitse vliegtuigen schoot, zonder enig benul hoe gevaarlijk dat was. Mijn vader en

moeder hebben ons de eerste maanden van de oorlog voor de veiligheid naar Dodewaard gestuurd, naar mijn oudste zuster. Ik ben er zelfs een poosje naar school geweest. We

woonden namelijk dicht bij de Fokkerfabriek, die dusdanig gecamoufleerd was dat deze vanuit de lucht nauwelijks te onderscheiden was van de omliggende woonhuizen.


2

De bloembollensoep was niet te pruimen! Aart Klop - 82 jaar In Dodewaard was de oorlog heel anders dan in Amsterdam. In

Amsterdam hadden we het luchtafweergeschut vlakbij ons huis. Maar

boven de Betuwe hadden vaak luchtgevechten tussen jagers plaats. Ik heb er verscheidene zien neerstorten. Ook herinner ik me nog dat we op de scheepswerf in Dodewaard stonden waar mijn zwager werkte, en dat de kogels ons om de oren vlogen en we snel onder een schip moesten duiken dat op de helling lag.

In tegenstelling tot mijn familie in de Betuwe hebben wij in Amsterdam in de laatste oorlogswinter wel honger gekend. Eigenlijk viel het voor ons gezin nog mee, want mijn vader kende veel schippers die voor

de Wehrmacht voedsel transporteerden. Als die in de buurt aanlagen,

kwam er nog wel eens een berichtje dat Gerrit maar even langs moest

komen. Bovendien hadden we een buurman die in zijn woning de hele oorlog door illegaal slachtte en ons regelmatig wat vlees toestak.

8 Vrij Vertaald

“Ik zie die uitgemergelde mensen nog achter een oude kinderwagen sjokken.” Toch heb ik op mijn jongensfiets heel wat afgetrapt naar de kop van Noord-Holland om aan een flesje melk te komen! Ik zie die uitgemergelde mensen nog achter een oude kinderwagen sjokken. Die mensen gingen bijna dood van de honger! En dan

kwamen ze bij de pont over het IJ met hun moeizaam verworven aardappels, en dan stond daar zo’n stel smeerlappen en moesten ze alles afgeven. Je zou die lui

aangevlogen zijn! De laatste drie oorlogsmaanden leefden wij overwegend van de

gaarkeuken. Mijn moeder maakte stroop van suikerbieten en van de pulp die over-

schoot, bakte ze pannenkoeken. Heerlijk waren die! Maar de bloembollensoep was niet te pruimen!

In de zomer van 1944 waren we met het gezin opnieuw in Dodewaard, tijdens de

zomervakantie. Wij gingen aan het einde van de vakantie weer terug naar Amsterdam, twee van mijn zusjes zouden nog een weekje langer blijven. Toen brak in september 1944 de grote spoorwegstaking uit en konden ze met geen mogelijkheid terug naar huis. We hebben toen bijna negen maanden niets meer van hen gehoord of gezien. Het was op een zondagmiddag na de bevrijding dat er een Canadese Jeep in de

straat stopte. De bestuurder vroeg naar Klop en eenmaal binnen zei hij: ‘Ik kom u

eerst eens vertellen hoe het met uw dochters is!’ Het bleek dat ze in oktober uit de

Neder-Betuwe waren geëvacueerd en uiteindelijk in Brabant terechtgekomen waren. Daar waren ze als dienstmeisje in betrekking bij deze man gekomen, een Tilburgse textielfabrikant. Dat bericht maakte van de bevrijding een nog groter feest!


3

Mijn oudste broer is op de Grebbeberg gesneuveld Bertus Thijssen - 88 jaar

Mijn vader overleed enkele jaren voor de oorlog. Moeder bleef als weduwe met een groot gezin

achter: vijf jongens en twee meisjes. Ik was de jongste van het stel. Mijn oudste broer Marten

was als dienstplichtig militair op de Grebbeberg gelegerd. Toen de oorlog uitbrak moesten we

evacueren. We kwamen te laat aan, de schuiten

die bij de steenfabriek in Opheusden lagen, waren al vertrokken. Bepakt en bezakt zijn we toen van

Opheusden naar Ingen gelopen. Daar hebben we

een dag lang in een weiland zitten wachten tot de

schuiten ons kwamen ophalen. Op 11 mei moesten er ook in Elst nog mensen worden opgehaald. Vervolgens zijn we richting Rotterdam gevaren, maar de eigenlijke plaats van bestemming hebben we

niet bereikt. Rotterdam brandde al, we voeren niet meer verder. De volgende dag was de capitulatie

een feit. Dezelfde schepen zouden ons weer terugbrengen, maar dat duurde mijn moeder en broers

te lang. We hadden wat kleinvee thuis, een varken

en wat kippen die we bij vertrek hadden losgelaten en daarom wilden ze zo snel mogelijk terug. We

zijn toen, tegen betaling, met een veevervoerder meegelift.

Eenmaal terug is één van mijn broers naar Rhenen gegaan om navraag te doen over het lot van

mijn broer Marten. Hij kreeg daar te horen dat

hij gesneuveld was. Kort daarop kwam daar ook een officiële schriftelijke bevestiging van, maar

toen wisten we het al. Heel lang heb ik jaarlijks de Dodenherdenking op de Grebbeberg bijgewoond,

maar de laatste jaren is dat te inspannend voor me geworden.

10 Vrij Vertaald

Één van mijn andere broers is in de oorlogsjaren nog een

tijdlang in Duitsland te werk gesteld geweest, maar is al snel

gevlucht en ondergedoken. De andere twee kregen vrijstelling omdat ze - zogenaamd - in de land- en tuinbouw werkzaam waren. Zelf was ik nog te jong om voor de Arbeitseinsatz te

worden opgeroepen. Na de lagere school heb ik de hele oorlog door als seizoenarbeider in de tuinbouw en fruitteelt gewerkt. In september 1944 vond de slag om Arnhem plaats. De lucht was zwart van de vliegtuigen! In oktober 1944 trokken de

Duitsers ons gebied binnen en braken er felle gevechten uit. Aan onze kant van Opheusden bevonden zich de Engelsen.

Opnieuw moesten we evacueren. Wij zijn naar een zus van mijn

moeder gelopen die een boerderij in Zetten bewoonde, maar na een week of zes moesten alle evacuees Zetten weer verlaten.

Bertus begeleidt de praalwagen met ‘de prinsesjes’ op 30 april 1945.


3

Mijn oudste broer is op de Grebbeberg gesneuveld Bertus Thijssen - 88 jaar Op militaire vrachtwagens van de Engelsen zijn we toen naar het reeds bevrijde Eindhoven overgebracht. Daar

werden we aanvankelijk opgevangen in de kelder van de

Philipsfabriek die vol stro gelegd was. Vervolgens zijn we

met z’n zessen bij een groenteboer in Eindhoven terechtgekomen. Hij had niet veel plek, maar het ging! De gemeente Eindhoven was goed voor ons vluchtelingen. We kregen een zakcentje en warm eten van de gaarkeuken. Bij de

bevrijding ben ik zelfs nog wat langer gebleven, want ik

was intussen als knecht bij de groenteboer aan de slag. Bij alle verdriet en gemis was het een troost dat ons ouderlijk huis de oorlogshandelingen overleefd had. Het was

weliswaar beschadigd, maar mijn moeder kon er zo weer intrekken. Wij woonden in het huis dat van mijn

grootouders aan vaderszijde was geweest. Dat en het

huisje van mijn grootouders aan moederszijde waren intact gebleven, waar vele andere huizen geheel verwoest waren.

Graf van Marten Thijssen, de broer van Bertus. Stukje tekst over de foto

12 Vrij Vertaald

4

Het brood was er nog. Kas verrot! Riek van der Garde - 84 jaar

Mijn ouders hadden een bakkerij/kruidenierszaak in het dorp. Vader werkte in de

bakkerij, moeder stond in de winkel. Ik was de jongste van zes kinderen, er waren

vijf broers boven mij! Van het begin van de oorlog herinner ik me de lucht vol Duitse vliegtuigen. En het geluid van de gevechten rond de Grebbelinie. Maar ik was een kind, ik had geen benul van wat oorlog betekende. Voor mijn ouders was dat an-

ders, vooral mijn vader, die toen al enigszins op leeftijd was, had angst. Bij hem kon je als goede klant echt niet bij de achterdeur terecht zonder bon! Hij was doods-

benauwd om in een concentratiekamp te belanden en hield zich daarom angstvallig aan de regels van de bezetter. Mijn ouders hebben als middenstanders in een dorp altijd het standpunt gehuldigd dat je je niet publiekelijk moest uitlaten over geloof

en politiek. Dat waren privézaken en die moest je gescheiden houden van de relatie winkelier/klant. Ze zullen zich dus ook nooit tegenover klanten openlijk negatief hebben uitgelaten over de Duitse bezetting.

Toen de oorlog begon, moesten we evacueren. We trokken naar Ingen, waar we

werden ingescheept om uiteindelijk in Oudekerk aan de IJssel terecht te komen. In een huisje onderaan de IJsseldijk. Als we op de dijk gingen staan, zagen we Rotterdam branden! Dat heb ik als jong meisje met eigen ogen gezien.


4

Het brood was er nog. Kas verrot! Riek van der Garde- 84 jaar Ik ben naar school geweest tot in de achtste klas. Daar moesten we verplicht Duits leren. Maar intussen was het najaar 1944 geworden en laaiden in onze omgeving hevige gevechten op. Dat maakte

een einde aan mijn schoolloopbaan. Wij moesten voor de tweede keer evacueren. Ik zat in de bakfiets van mijn vader, waarmee

hij gewoon was het brood te bezorgen. Vlak voor we vertrokken hadden twee van mijn broers, die ook bakker waren, nog verse

broden gebakken en in de broodbussen gestopt. Ze dachten dat

we wel snel terug zouden zijn … Maar na drie weken bij een tante

in Lienden te hebben gelogeerd, moest ook Lienden evacueren en raakten we verder op drift. Een hele dag hebben we gezocht naar onderdak. Na een nachtje in Zoelmond kwamen we uiteindelijk in

Beusichem terecht, bij Kievit, een boer die tevens bakker was, aan

de Smalriemse Weg. Daar zijn we meer dan een half jaar gebleven!

Pas in mei 1945 keerden we voorgoed terug. Maar toen hadden we huis noch winkel meer. De broodbussen lagen er nog wel, met het brood er nog in. Kas verrot!

14 Vrij Vertaald

Straat van ouderlijk huis Riek.

“Mijn ouders hebben als middenstanders in een dorp altijd het standpunt gehuldigd dat je je niet publiekelijk moest uitlaten over geloof en politiek.”


5

Stenen bikken voor een gulden per dag Gep Staal - 85 jaar

Met z’n vijven waren we thuis, vader, moeder, een oudere broer, dan ik, en onder mij een zusje. Mijn

vader was dijkwerker. We hadden het niet breed thuis, maar dat gold voor heel veel mensen in die jaren. Het betekende wel dat ik op mijn veertiende, na de la-

gere school, inclusief een paar jaar VGLO, Voortgezet Lager Onderwijs, waar ik in de oorlogsjaren verplicht Duits moest leren, geacht werd om wat geld in het

huishouden binnen te brengen. Ik heb dan ook hard

gewerkt bij de boeren: melken, fruit plukken, alles wat ik maar aan kon pakken. Gelukkig was ik in de

oorlogsjaren nog te jong om voor dwangarbeid in

Duitsland opgeroepen te worden. Ook mijn broer en mijn vader zijn daar niet mee geconfronteerd, we

hebben de oorlog als compleet gezin doorstaan.

Op 10 mei 1940 was de lucht vol vliegtuigen. En er

werd vreselijk veel geschoten. Er zat een Nederlandse

militair op de Bosoven die geweldig goed kon schieten. Hij heeft die eerste dag verschillende Duitse toestellen

neergehaald. Ik weet nog dat er eentje vlakbij ons in de

Linge neerkwam. Maar die scherpschutter werd de volgende dag overgeplaatst naar het westen van Holland.

Naar men zegt was zijn overste een NSB’er. De frontlinie liep vanaf de dijk bij Ochten naar de Grebbeberg. Wij moesten daarom direct evacueren, op kolenschepen zijn we richting Rotterdam gevaren, maar niet verder

dan Papendrecht gekomen. Na de capitulatie voeren we terug en op 17 mei waren we weer thuis. Die datum heb

ik altijd gemakkelijk kunnen onthouden, want het was de verjaardag van mijn broer. En het opmerkelijke is dat we na de tweede evacuatie tegen het einde van de oorlog opnieuw op 17 mei thuis gekomen zijn!

16 Vrij Vertaald

“Op 10 mei 1940 was de lucht vol vliegtuigen. En er werd vreselijk veel geschoten.” Tussentijds hebben we van de oorlog eigenlijk niet veel ge-

merkt. Misschien was ik ook nog te jong om de ernst volledig te beseffen. Mijn meest indringende herinnering dateert van kort na de bevrijding. Wij waren, na aanvankelijk een tijd in Eck en

Wiel verbleven te hebben, uiteindelijk in Zoelen aangeland. Eerst hebben we een tijdje in de kerk gebivakkeerd, daarna zijn we als gezin bij de familie Dorrestein op de boerderij terechtgekomen. De bevrijding op 5 mei hebben wij in Zoelen gevierd. En onze

bevrijders waren geen Canadezen of Engelsen, maar Belgische militairen. Een deel van dat bataljon werd ook bij Dorrestein

ingekwartierd. Op een dag stonden we op het erf wat te praten, een paar Belgische militairen met hun stenguns erbij, toen een

van de soldaten van de zolder naar beneden kwam. Hij had een brief aan zijn moeder zitten schrijven en voegde zich nu bij ons.

Met zijn wapen in de hand. Het gesprek kwam op dat geweer. Hij pochte dat hij er volledig vertrouwd mee was en dat het tegen

een stootje kon. En om dat te bewijzen bokste hij een paar keer

met de kolf op de grond … Hij schoot z’n eigen zo dood. Dwars door zijn hart. Hij was de eerste dode van dat bataljon.


5

Stenen bikken voor een gulden per dag Gep Staal - 85 jaar Op 17 mei keerden we terug in een nagenoeg volledig

verwoest Ochten. Maar ons huis, en het rijtje huizen naast ons, stond nog overeind. We woonden iets buiten de

kern van het dorp. In het centrum zelf stonden nog maar drie huizen overeind. Er zijn toen in korte tijd negentig

noodwoningen gezet. Mijn broer en ik hebben in die tijd

een gulden per dag verdiend met het schoonbikken van de stenen die gebruikt werden voor de wederopbouw.

“Mijn broer en ik hebben in die tijd een gulden per dag verdiend met het schoonbikken van de stenen die gebruikt werden voor de wederopbouw.”

Monument voor de gesneuvelde Nederlandse

18 Vrij Vertaald

Militairen van het 44e Regiment Infanterie.

6

Ik heb bijna de hele oorlog geen contact met mijn verloofde gehad

Trijntje van Dijk - 95 jaar

Een echte Friese naam heb ik, mijn voorouders kwamen uit Friesland. Maar zelf ben ik geboren in

Wageningen, als de tweede in een gezin met vier meisjes. Vader had een brood-en banketbakkerszaak, waar ik voor mijn trouwen zelf ook nog in gewerkt heb. Mijn moeder was een echte dame, ik herinner me nog dat ze ’s middags haar hoed opzette en uit wandelen ging.

Wageningen lag, zo dicht naast de Grebbeberg, behoorlijk in het frontgebied in de meidagen van

1940. Wij moesten dan ook ogenblikkelijk evacueren en zijn in kolenschepen naar Ottoland gevaren. Daar hebben we in de verte de gloed gezien van het brandende Rotterdam. Er dwarrelde van alles door de lucht dat uit die vuurzee afkomstig was.

In 1939 ging ik met mijn moeder mee naar een kerkdienst in Opheusden, op tweede kerstdag. Dat lag immers vlak tegenover ons op de andere oever van de Rijn. In die kerkdienst ontmoette ik mijn latere man Wim. Hij woonde in Opheusden en was toen de oorlog uitbrak, dienstplichtig militair. Gelukkig heeft hij niet hoeven vechten. Hij is wel korte tijd als dwangarbeider op een boerderij in Duitsland

geweest. Daar heeft hij het niet slecht gehad, maar toen hij verlof had en een weekeind terug naar

Nederland mocht, is hij toch ondergedoken. Wij hebben elkaar sindsdien gedurende de oorlog hoogstens drie keer gezien. Hij kon zich niet in het openbaar vertonen en reizen was toch al niet gemak-

kelijk. In de laatste anderhalf jaar van de oorlog werd het helemaal onmogelijk. Wim was intussen in Eindhoven beland, dat in het najaar van 1944 al bevrijd was, ik leefde in bezet gebied.


6

Ik heb bijna de hele oorlog geen contact met mijn verloofde gehad Trijntje van Dijk - 95 jaar Onze hele uitzet lag klaar in de kasten in het huis van mijn ouders waar ik al die tijd gewoond heb. Maar in de herfst van 1944 laaiden ook rond Wageningen de

gevechten op en moesten we opnieuw evacueren. Heel Wageningen liep leeg. Wij zijn in Veenendaal terechtgekomen, bij een oude mevrouw op de Munnikenweg,

tegenover de begraafplaats. We waren niet zo bang uitgevallen en af en toe fietsten we van Veenendaal naar ons huis en de winkel in Wageningen om daar spullen te

halen die we nodig hadden, bv. meel om brood te bakken. De Duitsers hadden ons huis geconfisqueerd, maar we waagden het er toch op, ondanks de risico’s! Toen

we een paar weken voor de bevrijding terug mochten, bleek dat ons huis een zware granaatinslag te verwerken had gekregen. Er zat een groot gat in het dak boven

een van de slaapkamers. Bovendien hadden de Duitsers, toen zij ervandoor gingen, mijn hele uitzet meegenomen. Ook de meeste meubels waren verdwenen, alleen

het orgel stond er nog, buiten! Maar we leefden allemaal nog, het huis kon hersteld worden en mijn vader begon al snel weer met de bakkerij. Kort na de bevrijding

heeft iemand mij met zijn bootje over de Rijn gebracht, naar Opheusden, dat bijna helemaal kapotgeschoten was. Zo konden Wim en ik elkaar na vele jaren eindelijk

weer in de armen sluiten. In 1946 zijn we getrouwd. Weliswaar zonder uitzet, maar gelukkig dat we elkaar nog hadden!

20 Vrij Vertaald

Lithografie van de Grebbeberg.

“ Toen we een paar weken voor de bevrijding terug mochten, bleek dat ons huis een zware granaatinslag te verwerken had gekregen.”


7

Die eerste oorlogsdagen waren heel angstig Het verhaal van Cor van Wetten † verteld door zoon Ap Fransen

Twee maanden waren we getrouwd, mijn man Aalbert – hij werd Up ge-

noemd – en ik, toen de oorlog uitbrak. Up was gemobiliseerd en gelegerd in Druten. Militairen die al een tijdje verkering hadden, trouwden destijds voor ze werden opgeroepen, omdat ze als kostwinner een veel betere uitkering kregen dan de soldij die ze als vrijgezel zouden ontvangen.

Omdat we nog geen eigen huis hadden, gingen we bij moeder die al jong weduwe geworden was, aan de Waalbandijk in Dodewaard inwonen.

Die eerste oorlogsdagen waren heel angstig. Moeder en ik moesten ogen-

blikkelijk evacueren en voeren richting Dordrecht, waar we overigens nooit aangekomen zijn. Up heeft me later verteld dat hij meteen na 10 mei naar de Grebbeberg moest en ook direct onder vuur kwam te liggen. Hij is na

de capitulatie nog korte tijd in Duitse krijgsgevangenschap geweest, maar ik was allang blij toen ik bericht kreeg dat hij nog leefde. Toen hij weer

terugkwam, ging hij bij het spoor werken, bij de dienst Weg en Werken. Ik hielp moeder in de huishouding en in haar kruidenierswinkeltje. Dat was nog een heel gedoe met die bonnen.

22 Vrij Vertaald

Hoewel we het goed hadden bij mijn moeder, ver-

langden we toch naar een eigen honk, zeker nadat

op 15 juni 1941 onze Ap geboren was. Het werd een

woning van de NS, Wachtpost 15, tussen Hemmen en Opheusden. We hadden ons huisje amper ingericht, of Up kreeg een oproep om in Duitsland te komen werken. Met de baby ben ik toen weer terug naar

mijn moeder gegaan, want alleen met een kind in die eenzame woning midden in het veld, dat vond mijn

moeder maar niets. We hebben het huisje wel aangehouden. Up werd in de buurt van Duisburg te werk

gesteld. Ter compensatie hiervoor kreeg hij van de NS een vaste aanstelling en daarmee behield hij ook de mogelijkheid van vrij reizen en verlofrechten. Hij kon

tussendoor dus gelukkig nog al eens thuiskomen en

dat resulteerde er in dat op 30 september 1943 onze tweede zoon Bep geboren is!

“Ik zie nog de stomverbaasde gezichten van de Engelse soldaten die ons huisje zo’n beetje als voorpost gebruikten, toen daar ineens een moeder met een klein kindje aan kwam fietsen.” 23 70 jaar bevrijding

7

Die eerste oorlogsdagen waren heel angstig Het verhaal van Cor van Wetten † verteld door zoon Ap Fransen Na de luchtlanding van de Engelsen bij Arnhem in september 1944 ging ik,

met Appie voor in het fietsstoeltje, kijken hoe het er met Wachtpost 15 voor-

stond. Dat deed ik voor die tijd ook regelmatig. Ik zie nog de stomverbaasde gezichten van de Engelse soldaten die ons huisje zo’n beetje als voorpost gebruikten, toen daar ineens een moeder met een klein kindje aan kwam

fietsen. En terugfietsend naar Dodewaard zag ik ook verschillende hoofd-

schuddende Duitse soldaten. Ik was blijkbaar dwars door de frontlinie gefietst. Maar ze lieten me allemaal ongehinderd doorgaan. Kort daarna moesten we evacueren, moeder, de twee jongetjes en ik, met onze weinige spulletjes in

een kruiwagen gepakt. We zijn uiteindelijk bij een gastvrij boerengezin in Hei en Boeicop terechtgekomen en daar hebben we de bevrijding gevierd. Mijn bezorgdheid over het lot van mijn man was natuurlijk groot. Maar toen we

enige tijd na de bevrijding terug naar huis mochten - Dodewaard moest eerst

mijnenvrij gemaakt worden – kwam hij bijna gelijk met ons gezond en wel weer opdagen. Maar Wachtpost 15 was door de gevechten met de grond gelijk

gemaakt. We zijn toen in Wachtpost 14, bij station Hemmen beland, en enige tijd later in Wachtpost 10 in Valburg.

Ap’s moeder samen met zijn gemobiliseerde vader in 1940.

24 Vrij Vertaald

8

Toen Rotterdam brandde, kroop ik bij mijn moeder op schoot Greet van Hattum - 86 jaar

Ik zat in de zesde klas van de lagere school, toen de oorlog uitbrak. Er volgde zelfs nog een zevende jaar, maar het schoolhoofd had niet de beschikking over nieuwe leerstof, dus hebben we de eigenlijk de zesde klas nog een jaar herhaald. Daarna

moest ik gaan werken. Dat was in die tijd gebruikelijk. Doorleren was er, zeker voor meisjes, niet bij. En zo heb ik in de oorlog bij diverse huishoudens gediend.

Die meidagen in 1940 staan me helder voor de geest! We moesten direct evacueren, lopend naar de Loswal, waar kolenschuiten klaarlagen. Ze waren ontzettend vuil en we werden met zeventig, tachtig mensen in het ruim gepakt. Onderweg scheerden

Duitse jagers vlak over ons heen. De schuiten hadden een witte vlag, dus we werden

ontzien, maar het had ook anders kunnen uitpakken! Als meisje realiseerde ik me dat niet zo, maar later besefte ik beter hoe angstig dit alles voor veel mensen geweest

moet zijn! We voeren naar Sliedrecht, daar zijn we ondergebracht bij mensen. Ik was al een groot meisje en het was lang geleden dat ik op schoot had gezeten. Zulke

intimiteiten waren toch al niet erg gebruikelijk in mijn jeugd, al hielden we veel van

elkaar. Maar die verschrikkelijke middag dat we vanuit Sliedrecht Rotterdam zagen en hoorden branden, kroop ik bij mijn moeder op schoot!


Distributiekaart van Greet.

8

Toen Rotterdam brandde, kroop ik bij mijn moeder op schoot Greet van Hattum - 86 jaar Eenmaal terug na de capitulatie hervatte ons leven zijn gebruikelijke loop. Mijn vader was een

zeer zachtaardig mens die zich niet met enige vorm verzet dorst in te laten. Duitsers zagen we in ons dorp nagenoeg nooit en van honger is ook geen sprake geweest. We leefden een-

voudig maar dat deden we voor die tijd ook al. Wel kregen we natuurlijk met voedselbonnen te maken en was er sprake van een zekere algehele schaarste. Zo herinner ik me nog dat ik

met een leeg blikje schoenpoets naar de winkel moest, want als ik geen leeg blikje inleverde kreeg ik geen vol blikje mee!

In het najaar van 1944 stonden op een avond ineens Engelse soldaten voor ons huis, vergezeld van een Nederlandse man van de Ondergrondse. De kastelein van het kroegje aan de

overkant kwam meteen naar buiten met een fles sterke drank die hij voor na de bevrijding had

bewaard. De glazen werden rondgedeeld en er werd gedronken op de overwinning! Maar mijn vader had zijn bedenkingen. ‘Mensen, dit is niet goed’ zei hij, ‘die soldaten hadden verder

moeten trekken. ‘Ach Marinus, jij bent altijd zo zwaar op de hand’, reageerden de anderen. Maar hij kreeg gelijk. Diezelfde nacht is er in het veld tussen Ochten en Opheusden zwaar

gevochten. Veel gewonden kwamen bij mijn oom en tante in de bakkerij terecht en mijn tante moest alle lakens uit haar kast ter beschikking stellen als verbandmiddelen. Die gevechten

hebben zich een paar nachten lang herhaald. Wij kropen dan in onze kelder en onze fietsen stonden, bepakt met een koffer, gereed om te kunnen vluchten.

26 Vrij Vertaald

Maar de nacht dat we daadwerkelijk gevlucht zijn, hebben we het niet eens aangedurfd om de fietsen te pakken! Te voet zijn we weggetrokken. We

hebben een nacht doorgebracht bij een tante in Wely. De dag daarop zijn we,

onderlangs de dijk vanwege de aanhoudende schotenwisseling, doorgelopen naar Slijk-Ewijk. Toen de bezetter de Betuwe onder water wilde zetten, zijn

we onder aanhoudend Duits vuur in Engelse legervoertuigen over de brug bij

Nijmegen naar Nistelrode gebracht, naar het reeds bevrijde Brabant. Daar zijn we ontluisd en vervolgens in Leende terechtgekomen. Zeven maanden

hebben we daar doorgebracht. Pas een maand na de bevrijding konden we in ons eigen huis terecht, Dodewaard moest eerst vrijgemaakt worden van alle niet ontplofte munitie. Ons huis stond er gelukkig nog. Maar het was

volledig leeggeroofd. Die eerste nacht hebben wij, samen met het gezin van een oom en tante, op de kale planken vloer geslapen.

Angst heb ik vooral gehad in de periode dat Engelse vliegtuigen ’s nachts overkwamen om Duitse steden in het Ruhrgebied te bombarderen. Die

werden dan aangevallen door Duitse jagers en regelmatig neergehaald. Ook gebeurde het wel dat ze, wanneer ze op de heenweg aangevallen werden, hun bommen afwierpen om lichter te zijn en zo te ontkomen aan hun

belagers. Mijn vader was altijd wakker als er vliegtuigen overkwamen.

Één keer heb ik een brandend toestel zien neerkomen, en ik hoor nog het loeiende geluid van de vlammen. Het is uiteindelijk in de buurt van Zetten

neergestort, maar nog altijd schrik ik op bij het geluid van een straaljager en heb ik de neiging om weg te duiken.


Colofon Financiële ondersteuning Cultuur- en Erfgoedpact Prins Bernard Cultuurfonds Fonds Sluyterman van Loo RCOAK

Organisatie Servicepunt Amateurkunst Rivierengebied Postbus 250 4000 AG Tiel Bezoekadres Kleine Plantage 1a, Tiel Telefoon: (0344) 636060 E-mail: [email protected] Internet: www.servicepuntamateurkunst.info Hans van Gemert Leslie Oostveen Henk Fonteyn Ingrid Zaaijer Richard Brusse

Promotiemateriaal Ontwerp: StudioBont (www.studio-bont.nl)

Projectleider Artistiek leider Auteur Projectmedewerker Video productie

Cultuur- & erfgoedpact Rivierenland

Met dank aan: De Plantage, centrum voor de kunsten, ENVANDOOREN, Zorgcentrum Het Anker, het Van Lodestein Collge, Historische kring Kesteren & Omstreken en het Regionaal Archief Rivierenland. Een speciale dank aan de ouderen die hun verhaal hebben willen delen en de leerlingen van het Van Lodestein College die op respectvolle wijze met de verhalen van de ouderen om zijn gegaan!

70 jaar bevrijding. Verhalen van ouderen uit gemeente Neder-Betuwe jaar bevrijding

Recommend Documents