Fietstocht i.v.m. 70 jaar bevrijding van Almelo. Lengte ±20km Een fietstocht langs herdenkingsmonumenten uit de WOII 01. Vertrek vanaf de Bibliotheek Almelo, Het Baken 1 De Bibliotheek heeft een Bevrijdingsexpositie: van 3 april tot en met 2 mei is op de vierde verdieping in het Historisch Informatie Punt van Bibliotheek Almelo een expositie ingericht over Almelo 70 jaar vrij. Materialen van Almeloër Hermann Hinsenveld worden tentoongesteld en er zijn foto’s over de oorlog en de bevrijding van Almelo en Vriezenveen van fotograaf Frits Lamberts. Op zondag 5 april (Eerste Paasdag) is de biblliotheek open van 10.00 tot 13.00 uur tijdens Keep them Rolling. 02. Vanaf de Bibliotheek rechtsaf 03. Linksaf en daarna direct rechtsaf, Klara Zetkinstraat, later de Werf Op de kruising: aan de linkerhand was in de oorlog de Nederlandse Bank, waar de grootste bankoverval in de oorlog plaatsvond.
Grootste Bankoverval Op 15 november 1944 overvallen elf verzetsleden de Nederlandsche Bank in Almelo. De buit bedraagt 46,1 miljoen gulden. Dit is nog steeds de grootste bankoverval aller tijden in Nederland. Voorbereidingen Er was een tip binnen gekomen dat in de bank in Almelo veel geld lag opgeslagen om van daaruit naar Duitsland te worden gebracht. De overval werd in het diepste geheim voorbereid. Alleen de Nederlandse overheid in Londen was op de hoogte van de kraak en keurde deze goed. Sommige bankovervallers kenden elkaar niet en zelfs de echtgenotes van de overvallers waren niet van de plannen op de hoogte. Leider van de verzetsploeg die de overval pleegde, was Derk Smoes. Hij werkte eerder bij de Almelose bank en moest ervoor zorgen dat alles soepel verliep. De overval Op 15 november 1944 maakte het personeel van de bank in Almelo zich even na half zes klaar
om naar huis te gaan. Er werd echter aangebeld en vier mannen kwamen de bank binnengedrongen. Eenmaal binnen verliep de overval volgens Henk Bosch soepel: ‘We hoefden geen geweld te gebruiken. We stapten gewoon naar binnen, kozen de juiste man uit, zetten hem een machinegeweer tegen het hoofd en hij begon te praten.’ De directeur van de bank, een NSB’er, verzette zich echter. Eén van de verzetslieden riep naar de rest van het personeel: ‘Schrik niet als je zo dadelijk een schot hoort, het is jullie directeur maar!’ Hierop maakte de directeur de kluis razendsnel open. Vijf kwartier nadat de mannen binnen waren gekomen, kwamen zij met dertien kisten geld weer naar buiten. Tijdens het inladen van de kisten in de vrachtwagen passeerde er een peloton van de Duitse politie. Eén van de overvallers bewaarde zijn koelbloedigheid en liep naar de voorkant van de vrachtauto om met behulp van zijn knijpkatlantaarn de Duitsers te wijzen op het obstakel. Al marcherend vervolgden de Duitsers hun weg. Noodlot Direct nadat de overvallers vertrokken, werd de politie gealarmeerd. De Duitsers verdachten Smoes van betrokkenheid bij de overval, maar die was reeds ondergedoken. Twee weken later werd Smoes echter alsnog gearresteerd. Een Zwollenaar werd tijdens een straatcontrole met valse persoonsbewijzen op zak gearresteerd. Deze persoonsbewijzen leidden naar de schuilplaats van Smoes, waar hij en drie andere betrokkenen bij de overval werden opgepakt. De Duitsers herkende Smoes en stelden hem een compromis voor: als Smoes de locatie van het geld vertelde, zouden de Duitsers geen poging ondernemen om zijn mededaders op te sporen. Smoes was bang dat wanneer de Duitsers grootscheeps onderzoek in de regio zouden gaan doen, zij meer zouden vinden dan goed was voor het verzet. Hierop vertelde Smoes de locatie van het geld. De buitgemaakte 46,1 miljoen gulden werd door de Duitsers opgehaald bij een boerderij in de buurt, waar het in de hooiberg verstopt lag. Derk Smoes werd naar concentratiekamp Neuengamme overgebracht, waar hij op 14 maart 1945 overleed. De overige betrokkenen bij de overval, waaronder Henk Bosch, werden nooit opgepakt. 5 Op de plaats waar nu De Werf uitkomt op de Wierdensestraat stond in de tweede Wereldoorlog de Nederlandsche Bank. Dit pand en het pand links hiervan zijn midden jaren 70 afgebroken om een doorgang te maken van de Wierdensestraat naar de gedempte haven. Adres was Wierdensestraat 27, op de foto van begin jaren 70 bij het rode pijltje. (de foto eronder is de situatie nu). Ten tijde van deze foto zat hier de NMB, (Nederlandse Middenstands Bank).
Bij café Frielink (nu de Spar) in Harbrinkhoek werden de voorbereidingen voor de overval getroffen.
04. Viersprong rechtsaf en direct weer linksaf fietspad volgen . 05. Onder viaduct rechtdoor Wierdensestraat vervolgen 06. Fietspad volgen tot verkeerslichten op splitsing met Aalderinkssingel 07. Aalderinkssingel oversteken en dan bij verkeerslicht linksaf om de Wierdensestraat over te steken 08. Aan de overzijde rechtsaf en stoppen bij de Algemene Begraafplaats aan de linkerhand. Op de Algemene Begraafplaats van Almelo zijn meerdere Nederlandse oorlogsgraven. Eén hiervan is het graf van Lubbert Sijmen Eenkhoorn. Hij was één van de gijzelaars die op 8 maart 1945 bij de Woeste Hoeve werden gefusilleerd als vergelding voor de aanslag op Rauter. De Algemene Begraafplaats van Almelo bevat de graven van 18 gevallenen uit het Gemenebest van de Tweede Wereldoorlog.
Op de gemeentelijke begraafplaats Groenedal in Almelo liggen een aantal oorlogsgraven van slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog.
Het betreft de graven van: Foto1: A. Bosch, overleden 03-01-1942 H.E. ten Brugge, overleden 17-06-1942 G. Nijkamp, overleden 29-01-1942 J.H. Nijkamp, overleden 15-04-1942 Foto 2: Jan Berend Netelenbos, overleden 23-091944
Foto 3: Johannes Dooren, overleden 26-08-1944 Foto 4: A. v.d. Loosdrecht en Jan Drunen, overleden 24-09-1944 Foto 5: Egbert Grobben, overleden 15-04-1943
Ook op deze begraafplaats liggen begraven: Soldaat 3-1 R.H. Hendrik Bijker, overleden 00-05-1940 Hendrik Edens, Lid verzet, overleden 02-12-1941 Hendrik Middendorp, Lid verzet, overleden 25-12-1941 Frederik Brink, Lid verzet, overleden 15-10-1944 Hendrik Willem Winkel, Student, overleden 08-03-1945 Gerrit Jan Prinsen, Lid verzet, overleden 19-11-1942 Dirk Cornelis Ruiter. Lid verzet, overleden 23-09-1944 Jochem Gerard Heijdenrijk, Lid verzet, overleden 15-10-1944 Hendrik Reinders, Lid verzet, overleden 15-10-1944 Hendrik Höften, Lid verzet, overleden 30-09-1944 Hendrik Wezel, Lid verzet, overleden 02-03-1945 Jan Hendrik Slaghuis, Arbeider, overleden 25-05-1945 Marchinus Kram, Fabrieksarbeider, overleden 17-03-1945 Frederik Stegeren, Verpleger, overleden 22-09-1944 Egbert Cate, Lid verzet, overleden 10-01-1944. Bron: www.tracesofwar.com 09. Vanaf de begraafplaats terug naar de Wierdensestraat, daar linksaf parallelweg langs de Wierdensestraat. Einde parallelweg linksaf Bellinkshofweg.(zand-/steenweg – steeds links aanhouden) U rijdt dan langs de Bellinckhof, waar aan het einde van de oorlog NSB-leider Mussert zich verschuilde.
10. Op t-splitsing linksaf, Oude Wierdenseweg. 11. Eerste weg rechtsaf, Lage Dijk en op splitsing linksaf, Nieuwe Gravenweg 12. Eerste weg rechtsaf, Ledeboerslaan. 13. T-splitsing rechtsaf, parallelweg Windmolenbroeksweg 14. Na winkelcentrum aan de linkerkant (Windmolenbroeksweg oversteken) linksaf, Rembrandtlaan. Deze helemaal uitrijden (bij verkeerslichten rechtdoor) Einde Rembrandtlaan rechtsaf en vervolgens na 50 mtr. linksaf, Joost van de Vondelstraat 15. Deze weg volgen tot de spoorwegovergang aan de linkerhand. Daar is het Rietstation, waarop een gedenkplaat is bevestigd in verband met de bevrijding van Almelo door de Canadezen 16. Vanaf Rietstation weer terug over het spoor en dan eerste weg linksaf, Bosstraat, op t-splitsing linksaf, Beekstraat. Deze blijven volgen, over de brug wordt dit een fietspad langs het spoor, Steffensdwarsweg en Oude Deldenseweg. Deze we blijven volgen. In het Nijreesbos (voor de Nijreesberg) bevindt zich aan de rechterzijde de lanceerinstallatie van de V1-raketten. Zo’n 150 lanceerinstallaties werden er tijdens de bezetting door de Wehrmacht in Nederland opgesteld. Gericht op bijvoorbeeld Londen, Antwerpen en industriestad Luik.
Dit om de oprukkende geallieerden maar een fikse slag toe te kunnen brengen met deze vliegende bommen. In het Nijreesbos stonden twee lanceeroperaties in de nabijheid van Restaurant Liedenbaum tegenover de Nijreesberg. Van de ene installatie is niets meer te vinden maar de fundering van de lanceerinstallatie in het bos is nog zeer goed geconserveerd. In de nabijheid ook twee betonnen vloeren die destijds als werkplek fungeerden om de vliegende bommen te prepareren. Omwonenden waren destijds geëvacueerd want de lanceerinstallatie en de V1 waren omgeven van een waas van geheimzinnigheid en bovendien was het afvuren met de katapultinstallatie ook niet aan gevaar ontbloot. De Duitsers noemden het een ‘Flakzielgerät’ (FZG-76), de Canadese bevrijders die de door de Duitsers zelf tot ontploffing gebrachte installaties verder ontmantelden, een ‘Doodlebug’. Vanaf lanceerinrichting 1 in het Nijreesbos werd in de nacht van vrijdag 30 maart 1945 de laatste V1 door de Duitsers gelanceerd. Aan de resten van de lanceervloer is te zien dat deze op Antwerpen gericht stond. ‘Het was een stuurbare installatie’. De vliegende bommen die er werden afgevuurd richting Antwerpen en/of Luik kozen echter ook wel eens hun eigen weg. Meestal ging het dan bij de start al fout en begon het ‘onding’ rond te cirkelen zonder dat men wist waar hij dood en verderf zou zaaien. Ook stond er een lanceerinstallatie in de Bolkshoek, vlak langs het landgoed Het Paradijs. Daar is nauwelijks nog iets terug te vinden. Vanaf deze locatie gingen eveneens lanceringen mis. Zo viel er op 19 februari 1945 een V1 op een boerderij aan de Paradijsweg met vier doden tot gevolg. Een dag later kwam er een V1 tot zelfontbranding en deze kwam op een huis aan de Planthofsweg terecht. Daarbij viel een dode te betreuren. Op maandag 19 maart 1945 had de grootste ramp met een V1 kunnen plaatsvinden in Almelo. Op De Riet, dichtbij het herdenkings-monument op het Van Dronkelaarplein, kwam een met 1000 kg aan springstof beladen V1 die morgen rond 10.00 uur een ‘dodendans’ boven Almelo maken om daar uiteindelijk neer te komen. Daarbij werden vele woningen aan de Rietstraat en Zwanebloemstraat totaal vernield. Wonder boven wonder bleef het midden in dit woongebied slechts bij een dodelijk slachtoffer Dit omdat er bij het vroegere restaurant Platenkamp bij Borne nog een vierde lanceerinrichting stond en de commandopost zo mooi centraal lag te midden van de vier installaties rond Almelo. Bron: Almelo’s Weekblad
17. Op de viersprong linksaf, Maatkampsweg. Over de spoorwegovergang en dan rechtsaf Vloedbeltsweg (zandweg) , later verhard, Zeilkerweg. Deze weg blijven volgen tot schrikhek. Daar kunt u lopend de onderstaande monumenten vinden. (50 mtr van de weg): Het executiemonument, het lancastermonument en het verzetsmonument
De titel van het monument is: En weer weent een moeder om het verlies van haar zoon Het monument bestaat uit een kruis en 3 plaquettes. De teksten zijn: GERALD HOOD R.A.F. VLIEGENIER GEBOREN 25 FEBRUARI 1922 GEFUSILLEERD DOOR DE BEZETTER OP 21 MAART 1945
SIETSE ARNOLD HILBRINK GEBOREN 24 DECEMBER 1879 COENRAAD JOHAN HILBRINK GEBOREN 25 JUNI ...
Bij het verzetsmonument en het executiemonument staat dit monument voor de bemanning van Lancaster LM 658. De tekst op het monument luidt The Lancaster LM658 and her Crew M.J. Vloedbeld - Wapenveld 2006 You served your Country so proudly Fighting for freedom, so high in the sky The dangerous missions that you had to fly Your life was taken so young and so sadly To give us our freedom we live in today No words can express our feelings We will always remember you and your mates Cheerio old chap We will watch you flying by!! These words are dedicated to: Gerald Hood and the crew of Lancaster LM658
Bron: www.tracesofwar.com
18. Vanaf het witte hek terug naar de Zeilkerweg, daar rechtsaf en de verharde weg blijven volgen (fietsroute 63) Bij t-splitsing rechtsaf. Grote Bavenkelsweg. Aan het einde van deze weg linksaf, Drienemansweg. 19. Ter hoogte van VDL is een oversteekplaats, daar rechtsaf, Bornsestraat oversteken en route vervolgen in de Bolkshoekweg. 20. Aan de Bolkshoekweg 26 staat aan de linkerkant het verzetsmonument voor de gebroeders Kamphuis Beschrijving Het verzetsmonument in Almelo is een houten kruis. Het gedenkteken is 2 meter hoog, 1 meter 50 breed en 10 centimeter diep. Tekst De tekst op het kruis luidt: 'HIER WERDEN 1 APRIL 1945 GEFUSILLEERD ALBERTUS JOHANNES KAMPHUIS GEB.: 19-1-1915 TE VRIEZENVEEN JOHANNES KAMPHUIS GEB.: 17-1-1912 TE VRIEZENVEEN. ZIJ STREDEN STEEDS HUN STRIJD MET BLIJHEID, OM TE HERWINNEN NEERLANDS VRIJHEID, ALS HELDEN VIELEN ZIJ DOOR MOORDENAARSHAND, STIL ZWIJGEND HIER VOOR GOD EN VADERLAND.'
Foto Hermann Hinseveld
Symboliek Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid. Restauratie In de jaren negentig is het oorspronkelijke houten kruis vervangen door het huidige. Bron: Dhr. Hermann Hinsenveld uit Almelo.
21. Bolkshoekweg blijven volgen tot eerste straat links, Seeland. Daar linksaf en op t-splitsing linksaf, Jura. Op de volgende t-splitsing rechtsaf, Laan van Biel, later laan van Denizli Aan de rechterzijde voor het viaduct ligt het Bokhovebosje. Zie het verhaal hierna. De grafsteen is niet zichtbaar.
22. Laan van Denizli vervolgen en bij eerste straat rechtsaf, Hanzelaan 23. Einde Hanzelaan, rechts en direct links een smal paadje dat leidt naar de Gravenallee. Voor Huize Almelo langs en bij de eerste weg rechtsaf, Molenstraat
Bron: Stille getuigen 1940-1945 van Harry Wonink
24. Einde Molenstraat rechtsaf, Ootmarsumsestraat tot aan de Vriezebrug Daar is een gedenkplaat aangebracht
Herdachte groepen: Geallieerde militairen Ontwerper: Hans Holtmann Onthulling: 1995 Beschrijving Vorm en materiaal Het gedenkteken aan de Ootmarsumsestraat in Almelo is een plaquette van zwarte natuursteen. Op de plaat is een esdoornblad aangebracht. De plaquette is 40 centimeter hoog en 80 centimeter breed. Tekst De tekst op de gedenkplaat luidt: 'HIER SNEUVELDEN OP 4 APRIL 1945 FRANS A. WILLIAMS 35 JAAR MILTON R. LEWIS 26 JAAR CANADIAN GRENADIER GUARDS TIJDENS EEN ACTIE TER BEVRIJDING VAN ALMELO.' Symboliek Het esdoornblad ('Maple Leaf') is het nationale symbool van Canada. Locatie Het gedenkteken is geplaatst bij de Vriezeburg aan de Ootmarsumsestraat te Almelo. Bron dhr. Hermann Hinsenveld uit Almelo.
25. Vanaf deze gedenkplaatbij de Vriezebrug terugrijden, Ootmarsumsestraat, later Oranjestraat. In dat stuk liggen nog verschillende Stolpersteine, t.w. Ootmarsumsestraat 28, Oranjestraat 6 en Grotestraat 5 (rechts van Rohof Schoenen vijf stenen)
26. Einde Oranjestraat (bij de St. Georgius Basiliek) rechtdoor, Boddenstraat. Halverwege de straat ligt aan de rechterkant de Joodse Begraafplaats Beth Chaim (= Huis der levenden = de ziel sterft nooit), gesticht in 1847. Markant is de ommuring en de twee fraaie treurbeuken, waartussen je moet doorlopen om op de begraafplaats te
komen. Hier staan meer dan 374 stenen/zerken en de begraafplaats is nog steeds in gebruik. Helaas is de begraafplaats niet open op zondag 5 april 2015.
27. Ter hoogte van het Politiebureau linksaf, Het Baken. Na Bibliotheek Almelo linksaf, Rosa Luxemburgstraat. 28. Einde straat rechtsaf over het Marktplein naar het Waagplein. De Waag is gebouwd in 1914 in oud-Hollandse stijl en is in gebruik geweest als Waaggebouw, museum, vergaderlocatie voor de gemeenteraad. In de oorlog is het gebouw gebombardeerd en kapotgeschoten. Na de oorlog weer gerestaureerd.
29. Op splitsing linksaf, Schuttenstraat en vervolgens eerste straat rechtsaf, Prinsenstraat. 30. Eindpunt van de fietsroute is het Stadsmuseum Almelo. Daar is van 5 april 2015 tot en met 14 april de expositie: Almelo 70 jaar vrij. Op Eerste Paasdag is de expositie geopend van 11.00 tot 16.00 uur en daarna van dinsdag tot en met zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur.
