Help! ? ? ?
?
? ?
? ?
?
?
?
? ?
Mijn gemeente verdwijnt!
?
?
?
? ?
?
?
?
?
?
Een scenario voor de gemeentelijke organisatie van de toekomst
we take a closer look at tomorrow
Waarom deze waaier? De samenleving waarvoor de gemeente ooit als bestuurslaag werd ontworpen bestaat niet meer. In een tijd dat nationale grenzen vervagen, hebben maatschappelijke veranderingen geleid tot grote onzekerheid over identiteit en ontwikkelingsrichting van de onderste bestuurslaag.
Vanuit verschillende invalshoeken hebben adviseurs van Adecco Group Nederland en Futureconsult de afgelopen jaren te maken gekregen met de grote onzekerheid die de toekomst van gemeenten omgeeft. Opvallend is dat die onzekerheid niet zit in externe ontwikkelingen. Bezuinigingen, schaalvergroting, automatisering, vergrijzing en verduurzaming zijn voorbeelden van ontwikkelingen die de komende decennia dominant aan-wezig zullen blijven in hoe de gemeente eruit zal komen te zien. Sterker nog; ze zullen aan impact toenemen. Zo stelt het nieuwe regeerakkoord dat gemeentes op termijn moeten doorfuseren tot een inwonertal van 100.000. Veel onzekerder en fundamenteler zijn de keuzes die ze opleveren. Gaat uw gemeente voor fusie of een shared service model? Ziet u het gemeentehuis als een kantoor dat door thuiswerken verkleind
“De wereld dendert voort. Eigenlijk wil je als Gemeente de tijd stil laten staan om goed na te denken over welke rol je wilt vervullen, maar dat kan niet.” Prof. Wim Derksen, Erasmus Universiteit kan worden, of als onmisbare ontmoetingsplek? Als gemeenschapshuis of als kantoor? Hoe institutionaliseert u samenwerking in een horizontale samenwerking even robuust als in een verticale samenwerking? Wie maakt beleid in een tijd van digitale inspraak? Adecco Group Nederland en Futureconsult vonden het tijd voor een scherp toekomstscenario. Een scenario dat een structuur biedt impactrijke toekomst keuzen.
Op 5 april 2012 organiseerden wij voor een twintigtal gemeentesecretarissen de conferentie “Gemeentelijke Organisatie 2020”. De conferentie had als doel stil te staan bij de belangrijkste ontwikkelingen die op Nederlandse gemeenten afkomen en een radicaal toekomstscenario neer te zetten als stof tot nadenken. Prof. Dr. Arno Korsten (Universiteit Tilburg), Prof. Dr. Annemieke Roobeek (Nyenrode Business Universiteit), lector Bert Mulder (Hogeschool Utrecht) gaven hun perspectief op de toekomst van gemeenten. Vervolgens begeleidde Professor Wim Derksen (Erasmus Universiteit) een dialoog onder de gemeentesecretarissen over welke uitdagingen bij de eigen gemeente spelen.
De gemeentesecretarissen gaven drie urgente uitdagingen een hoofdrol: organisatie, ICT en personeel. Deze uitdagingen zijn urgent omdat ze verandering eisen. Doorgaan op de oude weg is geen optie. De centrale uitdaging van de drie vormt de snelle ontwikkeling van de informatie samenleving. ICT heeft geleid tot andere vormen van communicatie, economie en perceptie van afstand dan waaraan we eeuwenlang gewend waren. Ze stellen eisen aan democratie en geeft tegelijk kansen democratie directer te maken. Ze schept een nieuwe relatie met de burger, tussen medewerkers in de organisatie, partners en buurgemeenten. Hoe wordt het instrument ICT ingezet om deze relaties optimaal vorm te geven?
“Hoe gaan we om met de nieuwe kansen om inspraak en initiatieven voor het voetlicht te brengen? Hoe kun je een nieuwe functie van politiek in de netwerksamenleving definiëren? Het is een uniek tijdperk dat we over dit soort vraagstukken mogen nadenken. Sommige gemeenten hebben dat door, andere beseffen dat niet goed.” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
Scenario 2020 Over ontwikkelingen bij gemeenten wordt veel geschreven, zelden werden de ontwikkelingen geradicaliseerd naar een eindbeeld van de toekomstige gemeentelijke organisatie.
De opbrengsten van de conferentie “Gemeente lijke Organisatie 2020” vormden de aanzet voor het scenario “Help! Mijn gemeente verdwijnt! ” dat op de volgende pagina’s uiteengezet wordt. Ze zijn verrijkt met inzichten van de trendanalyse “Toekomstpanorama 2030” die Futureconsult leidde op het VNG Jubileumcongres. Ook zijn resultaten meegenomen uit haar onderzoek “Toekomstvisies als Wonderolie”, naar gemeente lijke toekomstvisies bij 101 gemeenten. Deze publicatie wil een structuur bieden voor strategisch debat. Hoe kijkt uw organisatie aan tegen de genoemde ontwikkelingen? Wat ziet u als wenselijk, wat als onwenselijk? De drie thema’s zijn uitgesplitst in 14 kernvraagstukken die uw organisatie handvatten geven om na te denken over de gemeentelijke organisatie van de toekomst.
“De gemeente kan verschillende groepen verbinden door eenheid binnen de gemeenschap te creëren. Maar de gemeente dreigt de binding met de samenleving kwijt te raken. De gemeentelijke herindeling vergroot de afstand tussen de gemeente en burger.” Prof. Wim Derksen, Erasmus Universiteit
ICT
De invloed van technologische ontwikkelingen op de gemeentelijke organisatie en de relatie tussen burger en lokale overheid.
we take a closer look at tomorrow
ICT 1 De 24/7 Agora van “Like & Dislikeburgers” ICT heeft in 2020 de relatie tussen lokale overheid en burger fundamenteel veranderd. Gelegenheidsparticipatie, het meedoen van de burger wanneer de gemeente daar ruimte voor ziet, heeft plaatsgemaakt voor een bestuursvorm die directe democratie benadert. De muren rond de raadszaal zijn verdwenen. De burger is mondiger geworden en mobiliseert zich via nieuwe media snel rondom actuele vraagstukken. Sociale media geven de kans voor- en afkeuren duidelijk te maken. Was ‘agendasetting’ vroeger voorbehouden aan de media, nu bepaalt de burger zelf wat nieuwswaarde heeft. Nieuwe communicatietechnolo-
gieën maken het mogelijk om gebruik te maken van de ‘wisdom of the crowd’. Door laagdrempelige contacten kunnen ideeën en expertise van burgers gemakkelijker worden meegenomen in een beslissing. De gemeentelijke organisatie is veranderd in een technisch, efficiënt en transparant apparaat.
100% 90%
93%
80% 78% 70%
80%
70%
60% 50%
“De ICT-ontwikkelingen gaan te snel om bij te houden. De missie en visie van de gemeente moeten leidend zijn; niet de mogelijkheden van nieuwe ICT”
40% 39% 30% 20% 10%
14%
0% 2006
Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
2007
2008
2009
2010
Gebruik van DIGID voor aanvragen GBA. Uit: Digitale Benchmark Nederlandse Gemeenten 2011
2011
In 2020 denken computers mee met de mens. De exponentiële groei van het denkvermogen van computers geeft in 2020 gemeenten de kans computers complexe beleidsanalyses te laten uitvoeren. Op het commando “vergrijzing” zoekt
“Web 3.0 helpt informatie toegankelijk te maken. Ze denkt mee; zoeksystemen spelen in op kennis van de gebruikersbehoeften.” Dr Bert Mulder
de computer zelfstandig data en creëert een rapportage. De grote hoeveelheid informatie wordt met web 3.0 toegankelijker doordat zoeksystemen rekening houden met de behoefte van de gebruiker. Informatie die vroeger alleen voor de kennismedewerker beschikbaar was, is nu toegankelijk voor het grote publiek. Raad en burgers hebben net zulke goede data als het gemeentelijk apparaat. Best-practices gaan als een lopend vuurtje door gemeenteland. Een succesvol initiatief uit één gemeente staat dezelfde week al op de raads agenda van andere gemeenten in Nederland. Tegelijk treedt met wisselende kennismede werkers een permanente “braindrain” op. Open Source wiki’s voor onderlinge kennisdeling helpen kennis te ontsluiten en voor nieuwe gebruikers eenvoudig toegankelijk te maken. Taken voor informatiebeheer en financiën nemen af.
De exponentiële groei van denkvermogen van computers (logaritmische schaal). Ray Kurzweil: Singularity is near. 1060 1055 1050 1045 Calculations per second per S1,000
2 Cloud-Ambtenaren
1040 1035 1030 1025
4
1020 1015
3
1010
2 1
105 1 10 -5 10 -10 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080 2100 1 = One insect brain
3 = One human brain
2 = One mouse brain
4 = All human brains
3 De 140-tekensnota
4 Het 24-uurspanel
In een tijdperk dat het gemeentehuis haar functie als kantoor verloren heeft vormt ICT de verbinding van de organisatie in zijn dialogen. Dialogen met de burger, ketenpartners, met andere overheden en intern. Voortdurende innovatie van werkmodules in “the cloud” zorgen voor afhankelijkheid van marktpartijen voor het plaatsen en beveiligen van informatie.
ICT-panels assisteren de beleidsmakers bij het maken van optimale afwegingen. Participatiebijeenkomsten waarop vroeger veelal “the usual suspects” te gast waren zijn vervangen door burger- en expertpanels. Ze zijn opgezet via de twintig jaar oude wetten van social media: discussies kunnen geïnitieerd worden, onder delen en reacties geliked en gedisliked.
Nota’s behoren tot het verleden; klantgerichtheid en het gebruik van SMS en Twitter hebben geleid tot kernachtigere en snellere wijzen van communicatie. Tijdelijke projectplatforms op het internet vormen een ontmoetingsplein waarop projectleiders en tijdelijke expertgroepen gezamenlijk werken aan de oplossing van een beleidsvraagstuk.
Automatisering helpt bij het snel analyseren van burger- en expertinput. Naast gemeentebrede vraagstukken worden ook lokale digitale denktanks ingezet voor herinrichting van buurt of plein. Platforms kunnen ook van onderop geïnitieerd worden. Beschikbare kennis over de burger wordt ingezet om de panels zo representatief, relevant en gevarieerd mogelijk te maken. Inspraak verloopt representatief, snel en eerlijk. Veel politieke keuzes worden zo direct online
gemaakt en besproken door burgers, waardoor de raad kleiner is geworden. Beeldvorming rondom het vraagstuk is steeds belangrijker. Die mensen die niet deelnemen aan het internet, kiezen voor een uitsluiting van burgerschap.
“We moeten bureaucratie slopen: de nieuwe generatie wil dat niet meer.” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
“Wil je nog een gemeente zijn als je organisatie louter uit portals bestaat?” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
Organisatie
De gemeente als netwerkorganisatie gericht op dienstverlening aan de burger.
we take a closer look at tomorrow
Organisatie 5 Uitgangspunt Tevreden Burger
6 Gemeentehuis.org
Een gemeente van 2030 is als dienstverlenende organisatie ingericht op transparantie en klantvriendelijkheid. Dit betekent voor burgers één aanspreekpunt binnen de gemeente. Dat aanspreekpunt denkt proactief mee in het vormgeven van initiatieven. De burger van 2030 wil direct resultaat zien en stelt hoge eisen aan zijn service.
Werk is in 2020 volledig tijd- en plaatsongebonden. Overal is toegang tot de eigen werkomgeving. Vergaderen gaat virtueel. Benodigde programma’s zijn overal online beschikbaar. Ze ontsluiten kennis en kunnen vergaande semantische analyses uitvoeren. Thuiswerken en “thirdplace working” zijn in 2020 uitgangspunt.
Problemen in de openbare ruimte worden in een dag gerepareerd. Burgerklachten over onderaannemers worden gemonitord. Wanneer ze niet meer aan de kritische toets voldoen worden ze vervangen door andere marktpartijen. Data-ontsluiting maakt het mogelijk nauwkeurig de cijfers van andere gemeenten te vergelijken. Webcrawlers zoeken proactief naar klachten op het web.
Die “third place” kan overal zijn: een café, onderweg of bij een partnerorganisatie. Omdat ook de dialoog met de burger zich steeds meer via internet voltrekt, verliest dat wat wij nu kennen als gemeentehuis haar twee voornaamste functies als kantoor en loket. De gemeentelijke organisatie van 2020 is hoofdzakelijk een online forum. Slechts voor een raadsvergadering wordt nog
fysieke ruimte gebruikt. De virtuele organisatie maakt vanuit “the cloud” gebruik van een wereldwijd aanbod van onderaannemers: vormgeving kan vanuit Bulgarije komen, terwijl het systeem in Laos gehost wordt. De gebouwen waarin huidige gemeentehuizen gevestigd zijn krijgen nieuwe functies; als gemeenschapshuizen, hotel en vergadercentra.
“Het gemeentehuis moet een gemeenschapshuis worden. Een Agora als ontmoetingsplek voor de lokale gemeenschap.” Prof. Annemieke Roobeek, Nyenrode Business Universiteit
7 Gemini-Gemeentes
8 De Gelegenheidsgemeente
In 2020 zijn gemeenten regiogemeenten. Bezuinigingen vormen extra druk om samen te werken. Iedere gemeente verkent welke activiteiten wel en niet gedeeld kunnen worden met andere gemeenten en of fusie mogelijk is. Samen-EnToch-Apart-varianten zijn uitgangspunt.
In 2020 is de “gemeentelijke organisatie” een term met sterk wisselende inhoud. Slechts een aantal centrale procesmanagers zijn vast in dienst. Zij vormen matchmakers in een netwerk van flexibele schillen, specialistische ZZP’ers en tijdelijk gedetacheerden. De netwerken worden ontworpen rondom actuele vraagstukken en verdwijnen weer wanneer de beleidsvraag beantwoord is.
De lappendeken van gemeentelijke oplossingen varieert van uitbesteding van diensten aan een andere gemeentelijke organisatie, de fusie van diensten, gemeenschappelijke inhuur of het creëren van gemeenschappelijke arbeidspoules. ICT schept kansen voor integratie. De vraag op weg naar 2020 is niet meer: “werken wij met anderen samen”, maar: “met wie werken we samen en hoe?”
Werken bij de gemeentelijke organisatie vergt een capaciteit van “creatiemacht” in plaats van “hindermacht”: burger en partners weten ambtenaren te vinden met eigen initiatief. Niet voor een traag tot stand komende afwijzing, maar voor goed advies hoe plannen wél gerealiseerd kunnen worden. Medewerkers krijgen een “bricks & bytesbudget” voor ruimtegebruik en onkosten voor digitale uitrusting.
“Samen-En-Toch-Apart-modellen helpen de kwaliteit van de dienstverlening omhoog te brengen.” Prof. Arno Korsten
“In ons samenwerkingsconcept heeft 30% van de ambtenaren geen vaste gemeente. Bij een project weten we van tevoren niet uit welke gemeenten het team van ambtenaren komt. Dat is ook niet belangrijk” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
9 Flexibiliteit en verantwoording
10 Horizontaal Leiderschap
Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om een flexibele overheid. Tijd- en plaatsonafhankelijkheid geven medewerkers een meer open houding. Het geeft ambtenaren een positief kritische houding op hun eigen werk. Door de transparante organisatie valt het op als mensen niet functioneren. Wanneer medewerkers niet binnen de organisatie passen moet je ingrijpen, anders demotiveert het anderen. Het aantal regels waar ambtenaren in hun werk aan gebonden zijn vermindert de komende jaren noodgedwongen. Regels dienen ervoor de status quo in stand te houden. In een veranderende omgeving is dit niet gewenst.
Leidinggeven in projecten gebeurt in 2030 op basis van vertrouwen in de eigen kracht van werknemers. Medewerkers krijgen de ruimte voor eigen initiatief en worden zo min mogelijk aan regels gebonden. Een leidinggevende functioneert als vraagbaak. Het aantal leidinggevenden binnen gemeenten is sterk verminderd. De basis van het werk ligt in het zelforganiserende vermogen van de medewerkers. Het organiseren van binding is een belangrijke taak van leidinggevenden in 2020. Spanning treedt op tussen het sturen op binding en het laten van vrijheid. Directieoverleg gaat van eens per week naar eens per maand. Het verwijderen van hiërarchische vergaderingen heeft het aantal fysieke en digitale vergaderingen met 75% teruggebracht. Ook de gemeente zelf heeft in 2020 taken en verantwoordelijkheden teruggegeven aan de gemeenschap op basis van vertrouwen in de
eigen kracht van de burgers. Met dit delen van verantwoordelijkheid verandert de gemeente van een centrale factor op haar grondgebied in één van de vele.
“Hierarchische organisaties werken niet meer, toch wordt er aan vastgehouden – vooral bij lokale overheden.” Prof. Annemieke Roobeek, Nyenrode Business
“Begin intern met horizontaal denken. Als het je binnen niet lukt, lukt het je buiten ook niet” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
Personeel
Met minder mensen anders werken
we take a closer look at tomorrow
Personeel 11 Exodus van kwaliteitspersoneel De gemeentelijke organisatie staat onder druk. Vergrijzing en bezuinigingen leiden tot een uittocht van ambtenaren. Veel gemeentes dreigen door die combinatie van ontwikkelingen in een neerwaartse spiraal te komen. Korte termijn doelstellingen leiden tot hoge werkdruk en spanningen. Onder die omstandigheden kiezen goede werknemers voor een andere baan. Dat heeft een afname van de kwaliteit van publieke diensten tot gevolg, waardoor het draagvlak voor de publieke sector verder afneemt. In 2020 moet de gemeentelijke organisatie het met 30 procent en in 2030 misschien zelfs met de helft minder ambtenaren stellen.
2010
Vandaag
2020
Over 10 jaar - min 30% Gepensioneerd
2040
Over 30 jaar - min 70% Vertrokken
Bron: Ministerie van BZK (2009), Apollo.
Gepensioneerd
“De nieuwe generatie is beter opgeleid: gericht op samenwerken en projectgericht werken. Zij zijn klaar voor de gemeente van de toekomst.” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
12 Ambtenaren als interim en accountmanagers Ruim de helft van de mensen die nu bij een gemeente werkt is in 2020 met pensioen of heeft een andere baan. De generatie Y neemt de plek in van de baby-boomers. Zij stellen hoge eisen aan secundaire arbeidsomstandigheden en wisselen sneller van baan. De gemeentelijke organisatie van 2020 vraagt een ander soort medewerker. De toekomstige gemeenteambtenaar is een projectmanager. Hij stuurt teams aan die maatschappelijke vraagstukken oplossen. Hij geeft leiding aan uitvoeringsorganisaties die allerlei gemeentelijke taken uitvoeren. Hij onderhoudt contact met de belangrijkste partners van de gemeente. De gemeenteambtenaar van de
13 Aantrekkelijk werkgeverschap of geen werkgeverschap toekomst is vooral buiten het gemeentehuis te vinden. De nieuwe ambtenaar heeft uitgebreide social skills en netwerkvaardigheden. Hij heeft veel meer werkgevers gezien dan zijn voorgangers, heeft hoge eisen en wil geboeid worden door het werk.
“Buiten de vaste kern worden externe adviseurs ingeschakeld op expertise. Deze organisatievorm is flexibel en kan beter inspelen op de snel veranderende omgeving.” Prof. Annemieke Roobeek
De gemeentelijke organisatie van 2020 bestaat uit een klein aantal hoogopgeleide projectmanagers. Om deze mensen aan te trekken moet de gemeente concurreren met advocatenkantoren, adviesbureaus en andere private dienstverleners. Op salaris alleen zal de gemeente die concurrentieslag verliezen. Werken bij de gemeente moet aantrekkelijk zijn vanwege het maatschappelijke belang. Dat betekent dat een gemeente haar activiteiten moet inrichten rondom maatschappelijke vraagstukken en op dat gebied aantoonbare resultaten moet kunnen laten zien.
“De nieuwe gemeente kan zijn zoals Thorbecke het bij de totstandkoming van zijn gemeentewet (1851) bedoelde, en nu al lang niet meer is. Niet statisch, maar organisch en met de tijd mee veranderd. Steeds meeveranderd met maatschappelijke opgaven.” Prof. Linze Schaap
14 Kortsluiting werk en privé De deur van het kantoor bestaat niet meer. Werk is altijd en overal in 2030. Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat iedereen altijd en overal te bereiken is. Wanneer op zaterdagavond een werkgerelateerde mail binnenkomt op de iPad is de verleiding groot even te reageren. Met meer vrijheid komt meer verantwoordelijkheid. De scheidingslijn tussen werk en privé neemt af. De binding van mensen aan hun werk neemt door flexibel werken toe. Medewerkers moeten soms tegen zichzelf in bescherming worden genomen om een burn-out te voorkomen.
“Gemeentes weten zich niet als aantrekkelijke werkgever te positioneren”. Dr Bert Mulder
“Er is een kwalitatieve mismatch: mensen die nu het werk doen kunnen dit over tien jaar niet meer.” Gemeentesecretaris tijdens Gemeentelijke Organisatie 2020
08:55 Stilte voor de storm
12:00 Bijscholing
09:00 Projectleidersoverleg
13:43 Brinkrenovatie akkoord
15:26 Aanbesteding BMV
16:59 De deur!
Gemeentelijke organisatie van de toekomst
we take a closer look at tomorrow
Gemeentelijke organisatie van de toekomst Uit het weblog van projectleider Niels van Oijen, gemeenten Veensteden/Steendam 06:30 Drukke tijden Blijven het van die vroegertjes deze maand? Mijn voornemen om naast Twitter ook een weblog bij te houden, wordt nog een uitdaging als ik telkens om zes uur op moet. Maar ik wil jullie graag op de hoogte houden van mijn ervaringen bij de gemeente Veensteden. Er is de afgelopen twintig jaar veel veranderd. Uit gesprekken met vrienden merk ik dat het beeld dat jullie van een ‘ambtenaar’ hebben, is achterhaald. Mijn vrouw, tot de bezuinigingen van de jaren ’10 ook ambtenaar,
vraagt zich af of ik met inzet van de moderne middelen vandaag niet kan proberen een dag als vanouds voor vijven terug te zijn. Ik zal mijn best doen en tegelijk mijn blog bijhouden. Ik hoop dat jullie het met plezier lezen of afluisteren. Ik ben ook benieuwd naar jullie reacties, spreek ze vooral in of stuur ze naar @NielsVanOijen. Nu eerst mijn wekelijkse rit van vijftig kilometer, die me de tijd geeft om mijn blog in te spreken met de iVox. Sommige mensen noemen hun werk hun passie. Ik ben dan een gelukkig man twee passies te bezitten: de gemeenten Veensteden en Steendam.
08:30 Sluiting Raadszaal Mijn eerste activiteit van vandaag, het sluiten van de laatste raadszaal, laat mooi zien wat er de
afgelopen twintig jaar allemaal in Veensteden is veranderd. Ooit was Veensteden verdeeld in vierentwintig afzonderlijke dorpen en steden. In de afgelopen twintig jaar zijn die geleidelijk samengevoegd tot één grote gemeente. Bij iedere samenvoeging moesten er natuurlijk gebouwen worden gesloten. Maar dat Veensteden nu ook de laatste raadszaal sluit, is wel uniek. De oude raadszaal wordt nu onderdeel van het zorgcomplex dat in het oude gemeentehuis is gevestigd. De gemeenteraad moet voortaan in één van de gemeenschapshuizen in de gemeente vergaderen. Burgemeester Steenvink hield een mooie speech over de snelle veranderingen en het verlies aan historie. Maar hij onderkende dat de sluiting wel laat zien dat het gemeentebestuur dicht bij haar partners en burgers wil staan. Ik ben niet zo snel emotioneel, maar toen de burgemeester de sleutel aan de directrice van het zorgcomplex
overhandigde, moest ik wel even een traantje wegpinken…
08:55 Stilte voor de storm Locoplanner heeft zijn best voor me gedaan; bijna al mijn afspraken van deze ochtend zijn op de flexwerklocatie van het oude gemeentehuis. Dit geeft mij even de tijd om mijn projectnetwerken te onderhouden op de voortgangsmonitor. Mijn prioriteit ligt de komende tijd bij netwerk B231, project Visie 2045. Vanzelfsprekend stellen wij deze visie op met de samenleving. We hebben via PanelApp achttien panels uitgezet die meedenken over de toekomstvisie van de gemeente. In de panels zitten zowel burgers als experts. We hebben onder andere een zorgpanel, een jeugdpanel, een groenpanel, een ondernemers panel en een mobiliteitspanel. PanelApp heeft de panels zelf samengesteld uit een grote database
en ook zelf de uitnodigingen verstuurd. Op mijn uitgerolde tablet kan ik de actuele stand van zaken tevoorschijn halen. Het zorgpanel noemt vooral de leegstand in bejaardentehuizen; het mobiliteitspanel wil nadruk op de VrijRijstrook in de visie. Voor wie niet weet wat dat is: de Vrij Rijstrook is de speciale baan naar de Handstad waar je auto automatisch bestuurd wordt. Ook de ondernemers zijn voor; ze denken dat het tijdswinst oplevert en Veensteden nog beter op de kaart zet. Bijna negen uur, ik zie dat het tijd is voor het ‘projectleidersoverleg’. Straks weer verder!
09:00 Projectleidersoverleg Ons enige fysieke overleg deze maand voelt onwennig zonder raadszaal. Hoe snel dingen kunnen lopen: twintig jaar geleden hadden wij als ambtenaar nog allemaal onze eigen kamer. Tien jaar later werden onder het mom van Het Nieuwe Werken de muren doorgebroken. Nu is
zelfs de raadszaal gesloten en is Veensteden.nl het enige wat ons bindt. Maar ik ben blij met deze keuze. We zaten begin deze eeuw in een impasse. Onze omgeving veranderde snel en we hadden moeite om het tempo bij te benen. De hype van programmamanagement was net over of Het Nieuwe Werken begon al. Daarbij kwamen de horizontalisering, de netwerkorganisatie en de regiegemeente. Bovendien hingen bezuinigingen als een donkere wolk boven onze gemeente. En dan te bedenken dat een gemeente sinds 1851 eigenlijk altijd heeft gefunctioneerd als een kantoor met een loket. We holden voortdurend achter de feiten aan. Daarom ben ik blij met de organisatievisie die we als gemeente hebben neergelegd: laat de maatschappij zelf met initiatieven komen. We maken de organisatie klein, flexibel en wendbaar. We stopten met het toepassen van een 19e-eeuwse formule op een 21e-eeuwse gemeente.
10:22 “Wolkbreuk” De Cloud is uitgevallen. De tsunami in Maleisië schijnt hier debet aan te zijn. Kunnen ze die server niet naar een minder kwetsbaar gebied verplaatsen? We hebben eigenlijk nooit meer ICTproblemen. Alle software is altijd up to date en de systemen worden centraal bestuurd en onderhouden. Behalve als, zoals nu, het hele systeem uitvalt. Dan kun je even niks doen. Maar dat zal binnen vijf minuten wel opgelost zijn.
10:30 Brink op de schop Een nieuw bericht van Veensteden.nl: de Veense Brink moet op de schop. Terwijl die in 2012 nog helemaal gerenoveerd is! Maar we nemen het initiatief vanzelfsprekend serieus. De Veense Brink is ons visitekaartje, en belangrijker: de burger wil
het. De leefomgeving is teruggegeven aan de burger. Dertig ondernemers en vierhonderd ondertekenaars hebben met hun DigiPaspoort hun jaarlijkse buurtbudget gebruikt om dit voorstel kracht bij te zetten. Dat betekent dat één van ons zessen project O124 Brinkrenovatie mag gaan uitvoeren. Dat wordt flexwerken vanaf de Veense Brink. Ik vraag Locoplanner om wat bezoekjes in te plannen bij Brinkse ondernemers.
Vorige week werd bekend dat actiegroep “Op de Schans” een onderzoek naar grondvervuiling aan de Stadsschans wil. Meerdere 3D-foto’s en filmpjes van dode dieren en vervuilde grondplekken zijn opgestuurd naar Veensteden.nl. Dus ik heb ArchiveAnalyst de opdracht gegeven een antecedentenonderzoek uit te voeren: bodem + Stadsschans + geschiedenis + vervuiling. Een directe rapportage volgde met medewerking van het Kadaster. Daaruit blijkt dat er nooit vervuilende industrie aan de Stadsschans gevestigd is
geweest. Zou het dan illegale dumping zijn? Of misschien botulisme? ArchiveAnalyst beveelde een aanbesteding aan voor zowel grondonderzoekers als biologen. Ik heb toestemming gegeven en een offerteaanvraag uitgezet naar drie bodemonderzoekers. Onze oude bodemonderzoeker Hans van der Kuip zit daar ook tussen. ArchiveAnalyst komt eind van de middag met de beste offerte. Zo makkelijk gaat dat tegenwoordig!
11:06 DigiMotie van Wantrouwen Hans van der Kuip Het nieuws dat Hans is gevraagd te offreren is ook bij de actievoerders bekend. Het leidt tot grote digitale commotie: één van de actievoerders van “Op de Schans” heeft klachten over Hans gevonden op de website van de gemeente Boslanden. Hij zou een grondvervuiling over het hoofd hebben
gezien. Dat betekent dat Hans bij zijn offerte een probleem gaat hebben. Jammer, maar de burger is koning. Dat wordt gewaardeerd: de verwijdering van Hans om 11.19 uur uit het offertetraject krijgt meteen vijftien ‘likes’. Vervelend voor Hans, maar wel beter zo. Onder de actiegroepen in de buurt werd zoveel getwitterd over het onderwerp dat het Veensteden TV heeft gehaald. We zijn nu meer een uitvoerder van burgerwensen dan van raadswensen. Voor veel burgerinitiatieven hebben we bouwpakketten op maat gemaakt en “klaargelegd”. Externe loyaliteitsmarketeers en innovatie specialisten hielpen bij de transitie van uitvoerder naar meedenker. Helaas kon niet iedereen in de nieuwe organisatie blijven werken. We hebben in de eerste tien jaar afscheid genomen van negentig procent van onze medewerkers. Ik ben zelfs de enige die al twintig jaar aan de gemeente verbonden is. Veel medewerkers konden met vervroegd pensioen. Een ander deel ging aan de slag als zzp’er, veelal als adviseur. Daarmee werken we
nog veel samen in losse projecten. Aanvankelijk raakten we door het vertrek van die ervaren medewerkers veel kennis kwijt. Maar ook dat probleem kon ICT voor ons oplossen. De VeenWiki en de ArchiveAnalyst zijn intelligente kennissystemen die het verlies meer dan goedmaken. Het vertrek van mijn oude afdelings directeur Gert viel mij het zwaarst. Het was heel plezierig met hem te werken en bovendien kende hij de gemeente als geen ander. Uiteindelijk bleek er een simpele oplossing. Gert werkt nu als zzp’er aan specifieke klussen. Bovendien maakt de gemeente Boslanden ook dankbaar gebruik van zijn diensten. Gert verdient als zzp’er meer dan vroeger, en kan ook nog eens kiezen!
12:00 Bijscholing Ik zie op Twitter dat de gemeente Boslanden een BestPracticeCase heeft gepubliceerd. De gemeente
heeft een 200% duurzame brede school gerealiseerd. Naast afbreekbaar is het gebouw ook leverancier van energie, multifunctionele accommodatie en VVV. Het is onvoorstelbaar hoe Boslanden haar problemen van krimpende kernen heeft omgebogen tot een efficiënte gemeenschap. Slimme interventies met ICT hebben geleid tot “topdorpen” waarin krimp een kans biedt. Eenvoudige bereikbaarheid door de VrijRijstroken leidt zelfs weer tot een stijgende vraag naar woningen in het gebied vanuit de Handstad. Ik heb de leerpunten van de energieproducerende brede school doorgegeven aan de schoolhoofden in onze gemeenschapshuizen. Verder kan ik er even niets mee, maar voor de lezer: als er initiatieven zijn in Veensteden om dit ook te doen weten jullie ons te vinden. Dan komt het op de raadsagenda. Raadslid Victor Mensch wil lunchen en ik bevestig.
12:16 De tegenstatistiek Actiegroep “Op de Schans” heeft GeoLysis toegepast op de veronderstelde vervuilingsplek op de Stadsschans. Volgens GeoLysis zit er lood in de bodem. Het wordt een uitdaging om dat te weerleggen: “Op de Schans” lijkt zeker van zowel de eigen zaak als het programma, terwijl onze mensen meestal andere programma’s dan GeoLysis gebruiken. Ik ben benieuwd.
12.30 Lunch met Victor Mensch in café Oude RaedtHuys Het 85-jarige superraadslid Victor Mensch waar ik mee heb afgesproken is wat conservatief. Hij stemde vorig jaar dan ook tegen de opheffing van de raadszaal. Het Oude Raedthuys, het nieuwe cafe op de plek waar ooit de loketten
waren, houdt bij hem het gevoel van de 20eeeuwse gemeente levend. Hij begint veel van zijn gesprekken met verwijzingen naar “de goeie ouwe tijd”; de tijd van achterkamertjespolitiek, controllers, archivarissen, ambtenaren in het algemeen. Functies die zijn vervangen door computers. De zes superraadsleden hebben goed gevoel voor politiek dus hij komt al snel ter zake. Namens Ondernemersnetwerk Veensteden pleit hij voor extra VrijRijstroken. Hij moet wel; de belangenalliantie ProMo (ProgressiefMobiel) heeft hem voor deze functie in het zadel geholpen. Als zijn doel bereikt is wordt de alliantie weer opgeheven. Andere allianties in de raad zijn GFM (Geen fusie Meerlanden, 2 zetels), Veensteden Linksaf (2 zetels) en BabyBoomVeensteden (1 zetel).
13:43 O124 Brinkrenovatie akkoord Raadslid Van Os twittert dat de zes raadsleden akkoord zijn met de renovatie van de Veense Brink. Project 0124 Brinkrenovatie wordt aan mij toegewezen. Een analyse van bestemmingsplannen wordt geplaatst op www.veensteden. nl/0124brinkrenovatie. Dit wordt het platform waarop inspraak kan plaatsvinden. Een aanbesteding voor aannemer en landschapsarchitect wordt verzonden. Bewoners worden via de Short Interaction Service (SIS) gevraagd of ze deel willen uitmaken van een bewonerspanel. Nu een rit van 54 kilometer over de VrijRijstrook naar mijn andere opdrachtgever, Steendam.
13.55 Participatieplatform Brinkrenovatie van start Tijdens mijn rit met de elektrische auto naar Steendam komen berichten binnen vanaf @0124brinkrenovatie. De eerste bewoners zijn actief op het Brinkrenovatieplatform. De eerste discussie “Wat nu weer?” duidt erop dat niet alle bewoners blij zijn met het initiatief. Ik organiseer een stakeholderberaad bij Café Brinkzicht.
14:26 Overleg Aanbesteding BMV-gemeenten Ik neem plaats op de netwerkplek van Welzijnsstichting Steendam waar ik vanmiddag een gesprek met de seniorenvereniging heb. Ik sluit mijn pc aan. Via DigiMeet heb ik digitaal overleg met de BMV-gemeenten. Boslanden, Meerlanden en Veensteden hebben een gemeenschappelijke aanbesteding voor het ophalen van vuilnis gedaan. Er hebben zich vier partijen gemeld: twee Ameri-
kaanse bedrijven, een Duitse en een Nederlandse. Ik weet wel waar mijn voorkeur naar uitgaat, maar ik ben benieuwd naar mijn collega’s.
alliantie zijn. Maar in veel Nederlandse gemeentes als Parkstad en Oldambt-Eemslanden worden al volop systemen over de grens gedeeld. We gaan akkoord voor een proefperiode en worden daarmee de BMVH gemeenten.
15:04 American Spirit in Veenlanden Vuilnis in Veensteden wordt de komende decennia opgehaald door Cannavaro Recycling ltd. Uit Ciderfields, Wisconsin. Mijn collega’s zijn het erover eens en zo is besloten. Ze zijn goed bekend met de schifting in zes grondstoffensoorten die de duurzaamheidsvisie vereist, dus dat scheelt. Ook een duurzaamheids/prijsanalyse van Archiv Analyst geeft Cannavaro de beste kansen. Daarmee bleek de BMV-vergadering nog niet voltooid. De Duitse gemeente Hochfalen wil zich aan sluiten bij onze aanbestedingsgroep. De Duitse ambtenaar verschijnt op een scherm in de vergadering. Ik merk scepsis bij mijn Boslandencollegae; het zou de eerste internationale partner in onze
15:20 Seniorenvereniging Steendam Voorzitter Hans Bertels van seniorenvereniging Steendam is een uiterst energieke man. Hij staat voor de babyboomgeneratie: fit, vermogend, hoog opgeleid en nog lang niet moe. Sterk zongebruind is hij net teruggekomen van een wandelvakantie in Bhutan. Toch is hij nog van de face-to-facegeneratie. Ik zou mijn werk voor zowel Veenlanden als Steendam vanachter een en dezelfde computer kunnen doen, maar sommige mensen vereisen nu eenmaal face-to-facecontact. Zijn organisatie is een grote macht in Steendam. Veel tijd, een sterke mening en gewend aan een traditie van inspraak. Tegelijk is zijn generatie een sociaal
zeer actieve; veel verenigingen drijven op de inzet van de babyboomgeneratie. Ze krijgen dan ook veel voor elkaar in deze gemeente. Verheugd bel ik mijn vrouw. Het lijkt te gaan lukken; na drie avonden de hond in de pot te hebben gevonden ben ik onderweg naar de sportschool. Ik was mijn racket vergeten, maar kon er nog net een printen. Ook komt een bericht binnen dat collega Huisman van Boslanden een fout heeft gemaakt bij zijn aanbesteding voor de vuilnisophaal. Het nieuwe werk in de gemeente is efficiënter en zwaarder geworden, vergt snel schakelen. Daarmee is de onderlinge hiërarchie en afrekencultuur verminderd, maar groeit de kans op het maken van fouten.
16.00 Sporten met de oude afdeling Veensteden betaalt voor mijn mobiele sportabonnement. Ik heb vanavond gekozen in een sportschool halverwege mijn woonplaats en Veensteden af te spreken samen met mijn voormalige collega’s Bert, Martijn en Daniel. Ooit vormden we samen een afdeling. Bert is ondertussen met welverdiend pensioen. Martijn geeft digitaal advies in procesinrichting van Indiase gemeenten. Daniel is aanbestedingsspecialist bij een groot bedrijf dat net als Cannavaro Ltd meedoet aan grote overheidsaanbestedingen. Tussen het squashen door delen we ervaringen en vertel ik van Hochfalen. Onze conclusie is dat aanbestedingen steeds scherper en transparanter worden.
16:59 De deur! Mijn vrouw kijkt stomverbaasd als ik om 16:59 de deur binnenstorm. Dat was inderdaad twee weken geleden voor het laatst. Tijd om wat van mijn overwerk op te nemen…
Epiloog Voorgaand verhaal is geen normatieve visie op hoe de gemeente van 2020 eruit zou moeten zien. Wel vormt het verhaal een visie op wat eigenlijk al gebeurt. Wij trachten u een beeld te schetsen van impactrijke ontwikkelingen in de wereld van de gemeente.
Als dit beeld de resultante zou zijn van die belangrijke ontwikkelingen, stel uzelf dan eens de vraag: • Is mijn gemeente voorbereid op deze ontwikkelingen? • Als dit beeld werkelijkheid wordt, wat gaat er dan mis in mijn gemeente? • Wat voor dilemma’s roept de ontwikkeling naar dit beeld op? Hoe organiseert u een gemeentebreed gesprek over deze dilemma’s? • Wat vindt u wenselijke en onwenselijke elementen? • Wat voor acties kunt u nu ondernemen om de wenselijke elementen te bekrachtigen en de onwenselijke te vermijden? • Wat voor acties vragen ze op het gebied van ICT, personeel en organisatie?
Voor ons is zeker dat gemeentes over tien jaar zeer verschillend zullen zijn. Zij zullen verschillen in de keuzes die zij op weg naar 2020 hebben gemaakt over hoe de organisatie is ingericht, hoe de schaarse middelen besteed worden en last but not least hoe de dialoog met de burger is vormgegeven. Daarmee is de belangrijkste conclusie dat dit tijdperk van snelle, impactrijke ontwikkelingen geen bedreiging is, maar door de veelheid aan keuzes een unieke kans is de eigen gemeente met visie vorm te geven.
Wij gaan de dialoog graag met u aan! Bij Adecco Group Nederland vindt u alle HR-expertise onder één dak.
Over flexibilisering van complete productieprocessen, bijvoorbeeld. Of het optimaliseren van uw secretariaat. Over de extra expertise van ervaren professionals, of effectieve methodes om contact te leggen met aanstormend talent. Over training, opleiding en loopbaanontwikkeling. Maar ook over energiek werkgeverschap, Het Nieuwe Werken en de toenemende betekenis van sociale media.
Bij Adecco Group Nederland vindt u alle HR-expertise onder één dak. Daardoor kunnen we op elke vraag snel en adequaat reageren. Met enthousiasme voor vernieuwing, maar zonder de werkelijkheid uit het oog te verliezen. De bevlogen realisten van Adecco, Ajilon, Badenoch & Clark, Modis en Lee Hecht Harrison gaan de dialoog graag aan. Met wereldorganisaties, met lokale ondernemers.
Verder denken? Futureconsult is een bureau gespecialiseerd in scenarioplanning voor visie- en strategieontwikkeling. Aan de hand van toekomstverkenningen en toekomstscenario’s brengt Futureconsult de toekomstige omgeving van gemeentes in kaart voor strategieontwikkeling. Met het ontwikkelen van visie en bezuinigingsscenario’s helpt Futureconsult bij het maken van impactrijke en toekomstgerichte keuzes.
Futureconsult werkte mee aan toekomstprojecten bij de gemeenten Albrandswaard, Amsterdam, Beemster, Bergen, Bernheze, Borne, Bussum, Den Haag, Delft, Deventer, Doetinchem, Eersel, Enkhuizen, Groningen, Landsmeer, Steenbergen en West Maas en Waal. Op basis van haar ervaringen ontwierp Futureconsult de masterclass “Toekomstvisie voor gemeenten” die in februari 2010 voor het eerst gehouden werd op Nyenrode.
we take a closer look at tomorrow
Colofon Adecco Group Nederland Karin Hoogteijling Laurens van der Hove Maurice Peeters Futureconsult: Henk-Jan van Alphen Saskia Bol Wybren Meijer Ruben Polderman Jorik Ravesteijn Thijs Turel
we take a closer look at tomorrow
Adecco hoofdkantoor Hogeweg 123 5301 LL Zaltbommel Postbus 5 5300 AA Zaltbommel T 0418 784 000 F 0418 784 111 E
[email protected]
Futureconsult Cruquiuskade 309 1018 AM Amsterdam T 020 320 3100 F 020 320 3101 E
[email protected]
