“Help, er ligt een krokodil onder mijn bed!” Angsten bij kinderen
Dr. Binu Singh, kinderpsychiater
Inhoud • Hoe ontwikkelen jonge kinderen zich? • Wat is angst en wat doet angst met je? • Hoe ontstaat angst? • Welke angsten horen bij een normale ontwikkeling? • Wanneer spreken we van overmatige angst? • Hoe leer ik mijn kind met angst omgaan?
De normale ontwikkeling • Baby: basis reguleren; ik en ander samen • Peuter: wereld ontdekken en verkennen; separatie tussen ik en ander; egocentrisme
• Kleuter: ik besta en de andere bestaat; individuatie en fundament van sociaal bestaan • Kind: plaats innemen in de kleine maatschappij • Puber: plaats innemen in de grote maatschappij
= Lang en ingewikkeld proces om uit te groeien tot een volwassene
Groeien kan door VERBINDING
Normale ontwikkeling: hechtingsfiguren bieden veilige basis en voorzien in basisbehoeftes
De normale hersenontwikkeling
Het hersenverhaal bij angst: “wij moeten het gevaar overleven”
Angst bij kinderen • Angst is normaal en zinvol: het maakt je voorzichtig • Kinderen leren stapsgewijs de wereld om zich heen kennen: onbekende situaties roepen gemakkelijk angst op • Kinderen gebruiken hechting om met angst om te gaan – Hechtingsfiguur activeren – Hechtingsfiguur moet beschermen – Hechtingsfiguur moet aanleren – wat werkelijk gevaarlijk is – hoe omgaan met gevaar (uitleggen en voordoen)
ANGST = AANLEG + ERVARING + COPING • Wie is het kind? Elk kind reageert anders op angst, afhankelijk van zijn temperament.
MAAR de meeste angsten ontstaan doorheen het leven: leerproces • Welke (negatieve) ervaringen maakt het kind door? Ingrijpende gebeurtenissen zoals voor het eerst naar school gaan, komst van een broer/zus, verhuis, overlijden in de familie, enz. Angstige ervaringen zoals aangevallen door een hond, in het water gevallen, enz. Invloed van tv, films, games, vrienden, enz.
• Welk voorbeeld geven de volwassenen? Hoe angstig ben ik? Van wat ben ik allemaal bang? Hoe reageer ik op de angsten van het kind?
Signalen van angst bij kinderen • Soms vertellen kinderen niet waar ze bang voor zijn, omdat ze zich schamen of omdat ze het niet verwoord krijgen • Aandachtspunten die kunnen wijzen op angst: – – – – – –
Plots last hebben van hoofd- of buikpijn Plots anders gedragen: meer gespannen, prikkelbaar, moe, koppig, driftig Minder eetlust Veel dromen of enge dromen en niet kunnen of willen slapen Niet (meer) alleen durven zijn De neiging om angstige situaties uit de weg te gaan, bv. uitvluchten verzinnen, situaties vermijden, wegrennen, niet naar school willen gaan, enz – in bed plassen – Lichamelijke reacties: bv. wit wegtrekken, huilen, trillen, klamme handen, schrikken, etc.
Normale angsten bij kinderen ontwikkeling
normale angsten
rol van hechtingsfiguur
0-2 jaar
Geen besef van gevaar Alles is “nieuw”
Ouder niet in de buurt,
beschermen
2-6 jaar
Rijke fantasie en geen onderscheid tussen fictie en feit
Ouder niet in de buurt, onweer, donker, toilet of doucheafvoer, kapper, dokter, tandarts, dieren, alleen thuis zijn, alleen slapen, spoken en monsters, andere kinderen, lichamelijk letsel
Uitleg geven en geruststellen
Faalangst Pesten Dood en ziekte Feiten uit het nieuws stel-je-voor angsten/piekeren
Samen praten en helpen om te gaan met de angst
Alles op zichzelf betrekken
6-12 jaar
Wordt beïnvloed door de omgeving Kan al abstracter nadenken
Onbekende geluiden, dieren, dingen, mensen, omgeving
Angststoornissen • Meest frequente stoornis bij kinderen: 5-20% • Zijn niet gemakkelijk te onderscheiden van gewone angsten Tips: – – – –
past niet in de ontwikkeling, niet in verhouding met de situatie Gaat niet over Kind lijdt er duidelijk onder
• Separatieangst, sociale angst, dwang, faalangst, fobie • Als ze blijven duren, dan bijkomende problemen (depressie, middelenmisbruik, gedragsproblemen, onderpresteren, enz) • Kunnen goed behandeld worden met gedragstherapie en als nodig medicatie), maar steeds samen met ouders!
PAUZE
Weerbaar opvoeden: De OUDER toont zijn kind de weg bij storm.
Hoe leer je je kind omgaan met angsten ? • Neem de angst van je kind ernstig maar focus er ook niet teveel op.
Laat je kind voelen dat het bang mag zijn. Uitspraken als ‘Stel je niet aan!’ zijn te vermijden. Het veiligheidsgevoel van je kind moet weer opgebouwd worden. Je kind heeft troost en geruststelling nodig. Vertel dat iedereen wel eens bang is.
• Praat met je kind over angsten.
Door naar je kind te luisteren, krijg je een beter zicht op de angst. Waarom is je kind bang? Wat voelt het precies? Je kind kan angst ook uiten in een spel of in een tekening: een prima aanknopingspunt om erover te praten. Praten over angsten doe je best overdag.
• Geef zelf een goed voorbeeld en vermijd de beangstigende situatie niet. Probeer je eigen angsten onder controle te houden. Blijf kalm wanneer je kind bang is. Help je kind om stap voor stap met zijn angsten om te overwinnen. Geef je kind een complimentje als het probeert zijn angsten te overwinnen. Blijft je kind bang? Dan is het toch belangrijk om de situatie niet te vermijden. Vertel hoe jij vroeger met angsten bent omgegaan.
Hoe leer je je kind omgaan met angsten ? • Leer je kind trucjes die helpen als het bang is.
Diep ademen’ of boze dromen wegblazen. Aan iets leuks denken of positieve dingen tegen zichzelf zeggen. Bv. Briefje maken bij toetsen Ik heb mijn les geleerd. (En ik kan het!) Ik blijf rustig, en adem diep in. (Zo kan ik me meer herinneren en beter antwoorden.) Ik lees de opdracht 2x. (’t Zou spijtig zijn, moest ik hier missen.) Geen paniek als ik iets niet direct kan oplossen. (Ik doe eerst de andere vragen/oefeningen.) – Ik mag fouten maken. (Niemand is perfect: ook mama, papa en de juf niet!) – Ik heb het goed geprobeerd! (Ook al is het minder goed gegaan!) – – – –
Hoe leer je je kind omgaan met angsten ? • Informeer je kind.
Dit neemt heel wat onzekerheid weg. Leg dingen uit, geef voorspelbaarheid. Het lezen van sprookjes of een kinderboekje rond een bepaald thema kan heel goed helpen. Samen de situatie naspelen die angst inboezemt, biedt je kind houvast. Doktertje of kappertje spelen, bijvoorbeeld.
• Bied je kind hulp aan.
Je kind knuffelen als het bang is of troosten als het overstuur is, doet deugd. Als je kind weet dat het altijd op jou kan rekenen, voelt het zich veilig. Er zijn ook heel wat praktische hulpmiddelen: een nachtlampje dat mag blijven branden, het licht in de gang dat blijft branden, de deur op een kier, ... Je kind kan ook zelf oplossingen vinden voor zijn angsten. Is je kind bijvoorbeeld bang in het donker? Leer het zelf het licht aansteken. Je kind heeft gelukkig heel wat mogelijkheden om z’n angsten de baas te blijven: bijvoorbeeld een knuffel die troost en steun biedt, de knuffel die mee in bed mag, de knuffel die de eerste schooldag mee mag, de knuffel die mee naar de dokter of de tandarts mag.
• Laat je kind weten dat angst ook voorbijgaat.
Meer info? • WEBSITES voor kinderen: www.bibbers.nl • BOEKEN VOOR OUDERS – – – – – – –
• • • • • • •
Adriaenssens, P. (1997) Mijn kind is bang (en ik ook). Opvoeden tot weerbaarheid. Tielt: Lannoo. Visch, C. (2004) Kinderen en angst: tips voor opvoeders en kinderen. Utrecht: Kosmos-Z&K Marx, H. (2002) Angst bij jonge kinderen. Steerneman, P. (2002) Aangrijpende belevenissen van kinderen. Dumas, J. (2007) Het angstige kind. Angstverschijnselen bij kinderen en jongeren begrijpen en aanpakken. Driessen, L. (2004)Bang om te gaan slapen. Scholing, A. (2002) Angststoornissen bij kinderen.
• BOEKEN VOOR KINIDEREN maken angsten herkenbaar en bespreekbaar – – – – – – – –
Nijntje in het ziekenhuis D. Bruna, Van Goor 2+ Kikker is bang M. Velthuijs, Leopold 3+ Koosje en het donker B. Keunen & W. Koolhof, SWP - nino 3+ Bang mannetje M. Stein & M. Van Hout, Lemniscaat 4+ Paultje is alleen thuis B. Weniger, De Vier Windstreken 4+ Daan moet plassen L. Slegers & D. Sterkmans, Clavis 4+ Er ligt een krokodil onder mijn bed!. Schubert, Lemniscaat 4+ Het Boek van Bang E. Gravett, Van Goor 6+
