HelloBaby
! t r a t s d o o g ...h ave a
Borstvoedingsinformatie van
Voorwoord Negen maanden groeide je baby in je buik. Je gaf hem alles wat hij nodig had: eten, drinken, warmte, bescher ming, je stem, de geur en smaak van jouw eten, jouw koestering. Met de geboorte krijg je je baby, die in jou groeide, voor het eerst te zien. Op dat moment verandert er veel in je lichaam. De placenta wordt uitge scheiden en je hormoonhuishouding verandert drastisch. Jij ziet misschien al een paar druppeltjes colostrum op je tepels zitten. En je weet dat je borsten er klaar voor zijn. Je wilt dolgraag je kleintje bij je nemen. Doe dat! Neem een paar uur de tijd, om echt helemaal samen met je baby en je partner, alleen te zijn. Voel hoe heerlijk dat is. Je zult zien dat jouw baby weet waar hij moet zijn om zich te voeden: bij jouw borsten! Hij zal zichzelf aanleggen, zijn eerste mini slokjes nemen. En jij zal dat geluk zalige gevoel krijgen dat het goed is. Borstvoeding is goed, logisch, bio logisch. Borstvoeding is normaal en geeft jou de gelegenheid je baby die jij negen maanden droeg en voedde, te blijven voeden op elk moment van de dag dat hij het nodig heeft.
Je baby weet precies wat hij wil. En samen ga je ontdekken hoe je dat voeden aan de borst zo kan doen dat het goed is. Laat je gerust leiden door je baby, en geef hem wat je al maanden gewend was te doen: eten, drinken, warmte, bescherming, je stem, de geur en smaak van jouw eten, jouw koestering. Borstvoeding is elkaar leren kennen, er voor elkaar zijn! De eerste paar maanden, het eerste jaar. En mis schien wel twee jaar of nog langer. De WHO raadt je aan je baby zes maanden exclusief aan de borst te voeden, en om door te gaan met borstvoeding tot minimaal twee jaar, of langer. ARDO ondersteunt dit advies van harte en helpt je graag op weg met dit boekje over borstvoeding. ARDO wenst jou, je partner en jullie baby, een heel fijne borstvoedings tijd! Stefan Kleintjes, kinderdiëtist Kenniscentrum Borstvoeding
Oorspronkelijke tekst: Marliese Pepe, International Breastfeeding Lactation Consultant IBCLC, Copyrigth 2007 Ardo medical AG Switserland Bewerking en aanpassing voor het Nederlands taalgebied: Stefan Kleintjes, kinderdiëtist Kenniscentrum Borstvoeding
2
3
Inhoud Borstvoeding - de beste start voor je baby 6 7 7 8 8 9 9 10
Beter voor de ontwikkeling en gezondheid van je baby Ook beter voor je eigen gezondheid De eerste zes weken Structuur van de vrouwelijke borst De melkproductie Wat gebeurt er tijdens de zwangerschap? Vlakke en ingetrokken tepels Na de geboorte
Weetjes over borstvoeding 11 11 12 13
4
11
De unieke samenstelling van moedermelk Melkvorming Borstmassage en kolven met de hand Borstverzorging
Borstvoeding geven – zo werkt het 14 14 17 18 18
6
Het juiste moment Correct aanleggen Borstvoedingsritme Duur van een borstvoeding Afbouwen
14
Borstvoeding in het dagelijkse leven 20 21 21 21
Borstvoeding en werk Borstvoeding en vrije tijd Borstvoeding buitenshuis Borstvoeding en je eigen voeding
Borstvoeding – wanneer er problemen zijn 22 23 24 24 24 25 25 25
22
Te weinig melk Melkstuwing en borstontsteking (mastitis) Tepelkloven Vlakke en ingetrokken tepels Lekkende borsten Slaperig, inefficiënt drinken Tepel-speenverwarring Zieke of premature kinderen
Afkolven en bewaren van moedermelk 26 26 29 29
20
26
Afkolven met een goed gevoel De juiste borstkolf kiezen Bewaren van moedermelk Ontdooien en opwarmen van moedermelk
Borstvoedingsproducten – de oplossing voor veel borstvoedingszaken
30
Nuttige adressen bij borstvoeding
35 5
Borstvoeding – de beste start voor je baby Er is niets beter voor je baby dan borst voeding. In de eerste plaats beschermt moedermelk tegen ziekten. Bovendien bouw je met borstvoeding gemakkelijk een innige band tussen jou en je kind. Ook in de zwangerschap bestond deze al. Geef je borstvoeding, dan geef je je baby een optimale start in het leven, bied je hem bescherming tegen een aan tal ziekten, verminder je de kosten voor de gezondheidszorg, spaar je het milieu, bespaar je op het huishoudgeld, en heb je op de lange termijn meer tijd voor jezelf en je kind omdat het zo gemakkelijk is. Borstvoeding geven en krijgen is in de eerste weken een leerproces, dat moe der en kind moeten oefenen. Daarvoor is kennis, tijd en geduld nodig. Daarom wil ARDO jou met deze brochure een aantal borstvoedingsadviezen geven. ARDO en de ARDO borstvoedingshulp middelen helpen je op deskundige, snelle en praktische wijze bij het voorkómen èn oplossen van borstvoedingsproblemen. ARDO maakt borstvoeding geven makke lijker. Blader dit boekje maar eens door. Je vindt er de basis-informatie die moeders nodig hebben.
6
Je baby heeft vanaf het prille begin behoefte aan lichamelijke nabijheid en vertrouwen.
Beter voor de ontwikkeling en gezond heid van je baby Moedermelk biedt werkelijk alles wat jouw baby nodig heeft om gezond op te groeien. Uitgebreid onderzoek bevestigt dat moe der melk gezonder is dan kunstmatige zuige lingenvoeding. Moedermelk bevat talrijke stoffen die actief werken tegen infecties. Het immuunsysteem van kinde ren is tot de leeftijd van twee jaar nog niet volledig ontwikkeld. Daardoor hebben kin deren die borstvoeding krijgen absoluut een voordeel. Moedermelk verkleint het risico op verschillende ziekten, zoals mid denoorontsteking, infecties van de luchten urinewegen, allergieën, wiegen dood, diarree, luieruitslag, diabetes, bacteriële meningitis, de ziekte van Crohn (darm ziekte), overgewicht op latere leeftijd, enz. Er is een toenemende trend van allergieën tijdens de kindertijd. Als een baby tijdens de eerste zes maanden uitsluitend borst voeding krijgt, wordt het risico op aller gieën tot 50% verminderd. Borstvoeding verkleint ook het risico op het ontstaan van overgewicht en zwaarlijvigheid op latere leeftijd.
Moedermelk is licht verteerbaar en ver sterkt de spijsverteringsorganen van je baby. Het zuigen aan de borst bevordert de ontwikkeling van de mondmotoriek, het leren praten en voorkomt onder andere een verkeerde stand van de tan den. Ook beter voor je eigen gezondheid Niet alleen je baby heeft baat bij borst voeding. Het borstvoedingshormoon oxy tocine bevordert het samentrekken van de baarmoeder, vermindert de kans op bloedverlies na de geboorte en verkleint het risico op een baarmoederinfectie. Oxytocine kalmeert en versterkt de band met je baby. En het zorgt ervoor dat je je baby sneller en beter leert begrijpen. Daarnaast tonen studies aan dat borst voeding de kans op borst-, baarmoederen eierstokkanker verkleint. Op lange termijn daalt ook het risico op osteopo rose. Moeders die borstvoeding geven verliezen bovendien in de regel sneller overtollig gewicht.
Samen gezond door het leven Moedermelk is licht verteerbaar, is op elk moment beschikbaar en heeft altijd de juiste temperatuur. En het is gratis! Heb je de borstvoeding samen een beetje onder de knie, dan zal je zien dat het je ook werk bespaart en tijd oplevert. Tijdens het voeden kun je gelijk uitrusten. Voeding kopen, klaarmaken of flessen schoonmaken, hoeft niet. Moedermelk is vooral zo uniek omdat het alles bevat wat je baby nodig heeft om optimaal te gro eien. Bovendien ben je meestal weer snel in vorm en is het gunstig voor je gezondheid. Veel moeders zijn vooral trots dat zij met hun eigen melk hun kind het allerbeste geven. De eerste zes weken Soms kan je je weleens gebonden voelen als je borstvoeding geeft. Na zes weken kan je je baby ook wel eens afgekolfde moedermelk geven. Belangrijk is dat eerst de borstvoeding goed op gang komt, en dat je baby goed en effectief heeft leren drinken aan de borst. Na zes weken is dat meestal in orde. Dan is er ook geen risico meer op het ontstaan van zuig verwarring door het drinken aan een fles senspeen. Zo ontstaan er dus geleidelijk kleine momenten dat je je baby aan de verzorging van een ander kunt overlaten. Met de ARDO borstkolf kan je gemakke lijk moedermelk afkolven.
Samen gezond door het leven met borstvoeding.
7
Structuur van de vrouwelijke borst De vrouwelijke borst bestaat uit melk klier-, vet- en bindweefsel. De melkklieren bestaan uit alveoli. De melk wordt via een stelsel van melkkanaaltjes naar de tepel geleid waar gemiddeld negen kleine openingen zijn. In de tepelhof bevinden zich zenuwuiteinden, die gestimuleerd worden tijdens het drinken. Hoe beter je baby hapt en hoe vaker hij drinkt, hoe meer melk er wordt aangemaakt. In de tepelhof bevinden zich speciale talgklieren, de kliertjes van Montgomery. Deze scheiden een substantie af die de huid van de tepel en de tepelhof soepel houdt en tegen bacteriën beschermt.
Vermoeidheid, stress, zorgen of pijn bij het voeden kunnen de toeschietreflex nega tief beïnvloeden en de melk kan daardoor niet of minder stromen. Ondanks dat de melk wel in je borst aanwezig is. Tijd, een aangename sfeer en een beetje geduld en rust zijn welkome zaken voor een succes volle borstvoeding.
Bijna elke moeder kan succesvol borstvoeding geven. Het maakt niet uit of je grote of kleine borsten hebt. De melkproductie Bij borstvoeding zijn twee hormonen verantwoordelijk: prolactine zorgt voor de melkproductie en oxytocine laat de melk stromen. Wanneer een baby aan de borst zuigt, trekken de alveoli en de melk kanalen zich samen. De melk stroomt dan met kracht naar de tepel. Dit is de toeschietreflex. Deze wordt bij beide borsten gelijktijdig en tijdens een borstvoeding meerdere keren opgewekt. Bij het toeschieten van de melk krijg je soms een warm prikkelend gevoel of steken in je borst. Het kan ook zijn dat je andere borst begint te lekken. Je zal ook zien dat je baby regelmatig zal zuigen en slikken. De oxytocine geeft je ook een loom en rustig gevoel.
8
Rust en een aangename sfeer zijn altijd fijn voor de borstvoeding
Wat gebeurt er tijdens de zwan gerschap? Tijdens je zwangerschap groeit het klier weefsel. Je tepelhof wordt groter en donkerder van kleur zodat je baby na de geboorte je borst makkelijker vindt. Vanaf de twintigste zwangerschapsweek produ ceert je borst colostrum. Deze kan soms al tijdens je zwangerschap uit je tepel lek ken. Vlakke en ingetrokken tepels Ook je tepels veranderen van vorm. Vlakke tepels komen doorgaans wat omhoog. Heb je vlakke tepels, dan moet je moge lijk in het begin iets meer aandacht aan het aanleggen besteden: zachte stimula tie voor de voeding helpt! Als je baby een grote hap neemt, zorgt hij ervoor dat de tepel goed in zijn mond zit. Reageren je tepels op geen enkele prikkeling? Ook dan kan je baby goed leren drinken. Raad pleeg van te voren een lactatiekundige IBCLC.
Voor een baby maakt het niet uit of de tepel vlak of niet vlak is.
Wanneer je baby er de eerste dagen na de geboorte toch niet goed in slaagt efficiënt aan de borst te drinken, overleg dan met je lactatiekundige of het tijdelijk gebruik van een ARDO tepelhoedje een oplossing kan bieden. Met een ARDO borstpomp kan je de moedermelk afkolven, je productie veilig stellen en je baby jouw eigen melk geven. Op deze manier krijgt hij alle gezond heidsvoordelen die moedermelk te b ieden heeft. Ondertussen kan je baby goed leren drinken aan de borst.
De ARDO Tulips tepelhoedjes beschermen en kunnen je baby tijdelijk helpen goed aan de borst te drinken.
9
Na de geboorte De eerste uren na de geboorte zijn van groot belang voor de borstvoeding. Je baby is wakker en heeft een heel sterke zuigreflex. Het allerbeste, en ook heel fijn, is als je je kindje de eerste paar uur onge stoord bij je op de buik hebt. Toegedekt met een deken en lekker warm. Je baby kan vanzelf omhoog kruipen, de borst vinden en zijn eerste slokken nemen. Zonder hulp van buitenaf.
10
De eerste kennismaking is voor jullie een zeer belangrijke gebeurtenis. Neem er de tijd voor en geniet samen met je partner van de eerste onver getelijke ogenblikken met jullie kind.
Weetjes over borstvoeding De unieke samenstelling van moeder melk Een druppel moedermelk bevat 4000 levende cellen. De samenstelling van moedermelk past zich continue aan, afhankelijk van de wisselende behoeftes en de leeftijd van je baby, het tijdstip van de dag en zijn manier en frequentie van drinken. Het zijn niet alleen de suiker- en vetgehaltes die variëren, maar ook de eiwitconcentratie en dus de hoeveelheid antistoffen.
Elke druppel moedermelk is kostbaar – hij bevat 4000 levende cellen!
De melk die het eerst komt, lest vooral de dorst van je baby; de melk die meer op het einde van een voeding komt, geeft meer verzadiging. Moedermelk bevat honder den vitaminen, mineralen en sporenele menten die nodig zijn voor een optimale groei, is uiteraard hygiënisch, op de juiste temperatuur en altijd beschikbaar.
Melkvorming Colostrum Gelijk na de geboorte is colostrum beschikbaar. Dit is een gele, dikke en licht verteerbare melk. Colostrum bevat veel meer eiwitten en vooral antistoffen, en minder vet dan rijpe moedermelk. Deze antistoffen vormen een laagje op de darmwand van de baby en beschermen hem tegen infecties. Colostrum bevat driemaal meer natrium dan rijpe moeder melk. Daarom heeft een gezonde, op tijd geboren baby tijdens zijn eerste levens dagen slechts weinig vloeistoffen nodig, want het beschikbare colostrum volstaat. Bovendien stimuleert het colostrum de peristaltiek, het meconium wordt daarom snel uitgescheiden en het risico op het ontstaan van geelzucht wordt daarmee kleiner. Overgang van colostrum naar rijpe moeder melk Vanaf de derde dag na de geboorte begint de geleidelijke overgang naar rijpe moedermelk. Deze overgangsfase duurt een kleine week. Je borsten worden warmer, wat zwaarder en de aders worden zichtbaar. Er ontstaat lichte stuwing en je borsten voelen vol aan. Als de druk te groot wordt, of het gaat pijn doen, leg je baby dan veel aan. Pas tijdens het voeden borstmassage toe, want dat bevordert de doorstroming. Na het aanleggen kun je gekoelde Temperature Packs kompressen van ARDO gebruiken ter verlichting. Voor de borst voeding je borsten juist warm maken.
11
Rijpe moedermelk Ongeveer vanaf dag negen maken je borsten rijpe moedermelk. De eerste zes maanden heeft je baby niets anders nodig dan jouw moedermelk. De tweede helft van het eerste jaar blijft moedermelk de hoofdvoeding en komt er bijvoeding bij. Daarna kan je baby blijven drinken tot hij twee of drie jaar is. Herhaal daarna deze beweging maar houd je handen nu verticaal.
Moedermelk heeft altijd de juiste samenstelling voor je baby – je baby weet wat goed voor hem is!
Borstmassage en kolven met de hand Borstmassage bevordert de doorbloeding van de borst en het stromen van de melk; het heeft een positieve invloed op de melkproductie. Tijdens de eerste dagen en weken na de geboorte van je baby kan het zeer zinvol zijn, voorafgaand aan elke borstvoeding kort je borsten te masseren om verstopping en borstontstekingen te voorkomen. De borstmassage doe je zachtjes en mag nooit pijnlijk zijn. Werkwijze: 1 Neem je borst vast tussen je horizontaal geplaatste vlakke handen zoals de teke ning weergeeft en verplaats het klier weefsel heen en weer. 12
2 Ondersteun je borst met je ene hand. Maak cirkelbewegingen met drie of vier vlakke vingertoppen van je andere hand en masseer zo het klierweefsel. Verschuif je vingers telkens 2 à 3 cm terwijl je de beweging blijft herhalen, totdat je je hele borst gemasseerd hebt.
3 Wrijf zachtjes met je vingers vanaf de borstaanzet naar de tepel toe. Zo help je de melk te stromen.
5 Door het ritmisch herhalen van stap vier rondom de tepelhof, kan je een gespannen borst ontlasten of afkolven. Als alternatief kan je ook met een efficiënte borstkolf bijvoorbeeld de ARDO Calypso, je borst afkolven. 4 Probeer zachtjes een druppel melk uit te knijpen, terwijl je duim en vinger ach ter de tepelhof legt en een beetje in de richting van de borstkas drukt. Verplaats vervolgens vinger en duim met zachte druk naar voren zonder over de huid te wrijven. Als je deze druppel moedermelk op je tepel doet, moedig je je baby aan om te drinken.
Borstverzorging Je borsten vereisen tijdens de borstvoe dingsperiode geen speciale maatregelen. Dagelijks douchen of wassen met gewoon water volstaat. Bij gevoelige, licht rood gekleurde, droge of gekloofde tepels kun nen speciale verzorgingsproducten, zoals hoogwaardige ARDO Goldcream van 100% zuivere lanoline, verlichting bieden.
13
Borstvoeding geven – zo werkt het Als jij in een comfortabele positie zit of ligt en je houdt je baby op de juiste en ontspannen manier bij je om te drinken, dan kan je baby bijna vanzelf goed hap pen en correct drinken. In het begin zal je vooral zittend voeden, omdat je het dan beter zelf kan zien. Later kan je dan ook gemakkelijk liggend voeden.
Het juiste moment Hoe vroeger, hoe beter! Meestal duurt het niet lang na de geboorte voordat je baby je borst begint te zoeken. Vele baby’s zuigen al energiek vanaf het allereerste moment. Anderen zuigen eerder met kleine slokjes of likken voorzichtig aan de tepel. Veel samen zijn, de eerste twee uur ongestoord, een juiste drinktechniek en vaak mogen drinken zijn belangrijke voorwaarden voor succesvol borstvoeding geven.
Een borstvoedingskussen kan je extra comfort geven tijdens het drinken. Het ontlast je, zodat jij het gewicht van je baby niet hoeft de dragen. Leg eerst je baby goed aan, en gebruik dan eventueel het kussen voor wat extra steun. Het beste is je baby zo vast te houden, dat • hij buik aan buik ligt met jou: oor, schouder en heup vormen één lijn; • zijn mond zich ter hoogte van de tepel bevindt; • jouw arm ondersteund wordt en je schouders ontspannen zijn; • zijn neusje vrij is en zijn kin tijdens het voeden tegen je borst ligt.
Correct aanleggen Door je baby vanaf het begin juist aan te leggen, kan je borstvoedingsproblemen zoals kloven, te weinig melk, enz. ver mijden en kan je al na enkele dagen oefenen onbezorgd van de borstvoeding genieten.
Rustgevende muziek voor moeders. De rustige achter grondmelodie zorgt voor jullie ontspanning.
14
De meest voorkomende posities zien er als volgt uit: Zittend borstvoeding geven De rugbyhouding Je hebt je baby min of meer op je linker, of rechter arm en hij drinkt dan respectieve lijk links of rechts. Zijn hoofd ondersteun je met je hand en zijn beentjes w ijzen naar achteren. In deze houding kan je het aan happen en drinken goed zien. Daarom is het een fijne houding om mee te begin nen. Het is ook een geschikte houding voor het voeden van tweelingen en vro eggeborenen, of na een keizersnede of wanneer je baby verkouden is.
De klassieke bakerhouding Je baby ligt op zijn zij in je arm, in de zogenaamde ‘wiegehouding’, zodat zijn hele lichaam naar jou toegekeerd is. Je hand ondersteunt daarbij zijn billetjes.
Liggend borstvoeding geven De zijdelingse positie Jullie liggen allebei op je zij, buik aan buik, dicht bij elkaar. Deze houding is vooral ‘s nachts aan te bevelen of wanneer je over dag tijdens het voeden wat wilt uitrusten. Het nadeel is wel dat je minder goed kan zien of je baby goed aanhapt.
Achterover liggend borstvoeding geven (Biological Nurturing) Nu lig je lekker lui zo ver achterover in de stoel of bank, dat je je baby op je buik kan leggen en hij niet naar beneden glijdt. Hij ligt als het ware als een aapje tegen jou aangeplakt. Je baby kan zich nu, mis schien met een beetje hulp van jou, zelf standig aanleggen. Jij hebt door gaans je handen en armen vrij. Dit is een vrij natuurlijke, biologische houding. 15
Juist vasthouden van de borst In principe, tenzij je grote borsten hebt, hoef je je borst tijdens het voeden niet vast te houden. Bij het aanleggen kan het zinvol zijn je borst, tepelhof en tepel wat te sturen. Maar in feite breng je je baby naar de borst, en breng je niet je borst naar de baby. Om je baby te stimuleren een grote hap te nemen, kan je zijn bovenlip kietelen met je tepel. Je baby ligt dan zo dat je tepel naar zijn bovenlip en neusje wijst. Op het moment dat hij zijn mondje helemaal open heeft, duw je hem in zijn onderrug naar je toe. Als de hap goed is, kan je ont spannen.
Je baby zachtjes van de borst los maken Wanneer je je baby van de borst wilt nemen, moet je het vacuüm doorbreken en daarom schuif je je vinger tussen de borst en je baby’s mondhoek. Als je baby echter voldoende gedronken heeft, laat hij de borst meestal vanzelf los.
Wanneer het aanleggen en drinken pijn doet, dan is je baby mogelijk niet correct aangelegd.
16
Een boertje In tegenspraak met de wijdverspreide opvatting, hoeven de meeste baby’s nadat ze de borst kregen, geen boertje te laten. In tegenstelling tot baby’s die met een fles gevoed worden, happen ze aan de borst zelden lucht. Baby’s die echter snel en gulzig drinken en zich daarbij verslikken, hebben wel lucht in de buik. Wanneer je baby na het voeden onrustig is, houd hem dan rechtop en wrijf zachtjes over zijn rug. Meestal ontsnapt de ingeslikte lucht snel.
Borstvoedingsritme Het borstvoedingsritme verandert steeds weer tijdens de ontwikkeling van je baby en is afhankelijk van de behoeften van je baby. Voeden op verzoek, voeden als je baby er om vraagt, is fijn voor je baby en goed voor je productie. Tijdens de eerste dagen komt je baby vaak kleine slokjes halen, minimaal acht keer per dag, en liever nog vaker. Op de derde of vierde dag na de geboorte z ullen dat 10 à 12 voedingen zijn. Je voedt je kind regelmatig en frequent, ongeveer elke 2 tot 3 uur per 24 uur. Het is normaal dat je baby in zijn eerste levensjaar ook ‘s nachts gevoed wil wor den. Tijdens een groeispurt, soms in de tweede, derde of zesde week, en/of in de derde of zesde maand, verandert dit ritme. Ook warmte, onrust, ziekte, door komende tandjes en spanningen kunnen zijn ritme beïnvloeden.
Gevoed en voldaan – zo is spelen met mama plezierig.
17
Duur van een borstvoeding De tijd dat je baby aan de borst drinkt hangt sterk af van het temperament en de leeftijd van je baby. Dat kan tien tot twintig minuten per borst zijn, maar ook een half uur, of later vijf tot tien minu ten. Er is geen regel of je je baby altijd één of juist twee borsten per voeding moet geven. Let op de slikgeluidjes en de zuigintensiteit van je baby. Korte, snelle bewegingen bij het begin laten de melk toeschieten. Langzaam en intensief zuigen zie je als de melk goed stroomt. Je baby krijgt voldoende melk, als hij weke lijks minstens 150 tot 250 gram aankomt. Check regelmatig zijn groeilijntje met de groeistandaard van de WHO. Zie blz. 35. Afbouwen In principe kan je altijd stoppen met borstvoeding. Het stoppen duurt onge veer twee weken. Door langzaam het aantal borstvoedingsmomenten en de aanlegduur af te bouwen, vermindert je productie geleidelijk. Dat wil zeggen dat je je baby slechts kort de borst geeft of dat je slechts kort kolft, wanneer er een onaangename spanning voelbaar is. Salie- en pepermuntthee helpen de melk productie afbouwen.
18
Moedermelk is simpelweg goed voor je kind!
Hoe lang kan je borstvoeding geven? Het meest ideaal is om je baby de eerste zes maanden uitsluitend borst voeding te geven. Moedermelk bevat alles wat je baby nodig heeft voor een gezonde groei. Met bij voeding begin je na zes maanden. De WHO (World Health Organisation) en Unicef adviseren borstvoeding tot in het tweede jaar als aanvullende voeding te blijven geven. Borstvoeding geven kan zolang jij en jouw baby dat willen. Bijvoeden met behoud van borst voeding bereik je als je de bijvoe ding geleidelijk, op geleide van je baby, introduceert.
Borstvoeding schept een hechte band tussen jou en je kind
19
Borstvoeding in het dagelijkse leven
Borstvoeding en werk Opnieuw gaan werken hoeft niet automa tisch het einde van borstvoeding te bete kenen. Integendeel, het is vaak een reden om met borstvoeding verder te gaan, omdat je baby jou tijdens je afwezigheid zal missen. Dankzij de borstvoeding kan hij je nabijheid dubbel en dwars ervaren. Toch vereist het een zekere mate van organisatie. Hierbij is het van belang je werkgever tijdig in te lichten, dat je borst voeding wil blijven geven als je weer terug op het werk komt. Als je wilt afkolven, kan je ongeveer twee weken voor je weer gaat werken met afkolven beginnen. Zo bouw je alvast een kleine voorraad moedermelk op. Je kunt een borstkolf huren of kopen. Wij beve len je de compacte ARDO Calypso borst pomp aan. Als je op je werk gaat afkolven raden we je de praktische Calypso-to-go met moderne kolftas en tal van acces soires aan. In het ARDO Calypso koeltasje kan je je melk op de terugweg gekoeld transporteren. Het volledige productaanbod vind je op blz. 30-34.
20
Voor de mobiele moeder. ARDO Calypso-to-go met uitgebreide set accessoires.
Jouw rechten op het werk Wanneer je weer begint te werken en borstvoeding wilt blijven geven, dan kan je gebruik maken van het voed recht. Dat betekent dat je per dag tot een kwart van je werktijd tijdens je werk je baby de borst kunt geven of je melk kunt afkolven. Het voedrecht is vastgelegd in Artikel 4.3.8. Voedingsrecht uit de Arbeids tijdenwet. Borstvoeding en vrije tijd Probeer om in je 24-uursbaan als moe der ook wat tijd voor jezelf vrij te maken. Dagelijkse korte pauzes en regelmatige vrijetijdsactiviteiten zijn belangrijk voor jouw welzijn en uiteindelijk ook voor dat van je baby. Als je afgekolfde melk in de vriezer hebt, kan je baby ook tijdens jouw afwezigheid van de moedermelk genie ten.
Borstvoeding buitenshuis In principe kan je overal waar je wilt borst voeding geven. Oefen eens voor de spie gel, om te zien hoe je discreet kunt voe den. Ook in een borstvoedingscafé kan je goed oefenen in het bijzijn van meer ervaren moeders.
Wanneer mama weg is, kan papa mij ook eten geven
Borstvoeding en je eigen voeding Net als altijd is ook tijdens de borstvoe dingsperiode een gezonde en evenwich tige voeding voor jou van belang. De behoefte aan calorieën neemt toe met ongeveer 400 kcal per dag. In principe mag je alles eten. Soms kan je baby rea geren op wat jij eet. Heb je het idee dat je voeding invloed heeft op je baby, laat dat voedingsmiddel dan tijdelijk weg om te kijken of de situatie verbetert. Als je kindje wat ouder is, kan hij er misschien wel weer tegen. Probeer dit gewoon uit. Indien je het vermoeden hebt van een overgevoeligheid of allergie, raadpleeg dan je huis- of consultatiebureau-arts en vraag een verwijzing voor een borstvoe dingvriendelijke kinderdiëtist.
Tijdens de borstvoedingsperiode kun je alcohol en nicotine het beste vermijden. Drink als je dorst hebt. Vaak merk je tij dens het voeden een dorstgevoel. Zorg dat er iets te drinken in de buurt staat als je voedt. Zo lang je urine helder is en niet sterkt ruikt, drink je voldoende. Je hoeft geen koemelk te drinken om moedermelk te maken. Varieer zoveel mogelijk met je eten. Huismiddeltjes om je productie te verhogen, hebben geen bewezen effect. Maar op zijn tijd een kopje borstvoedings thee kan je goed doen. Vaker aanleggen heeft het meeste effect op je productie.
Roken tijdens de borstvoeding Nicotine heeft een negatief effect op je productie en is schadelijk voor je baby. Als je toch wilt roken, rook dan uitsluitend ná het voeden en nooit in het bijzijn van je baby, dus altijd buiten.
21
Borstvoeding – wanneer er problemen zijn Belangrijk is ook dat je in die eerste weken -en later ook natuurlijk-, als je vragen hebt, onzeker bent of kleine problemen hebt, tijdig deskundige hulp zoekt. Bij lactatiekundigen IBCLC, de borstvoeding verenigingen en het Kenniscentrum Borst voeding vind je betrouwbare hulp.
Bijna elke moeder kan borstvoeding geven. Onzekerheid, verkeerde informatie of angst maken soms dat kersverse moe ders twijfelen aan hun eigen vermogens en kwaliteiten om te kunnen voeden. Borstvoeding is een biologisch en logisch vervolg op de zwangerschap. Het begint onmiddellijk na de geboorte, en zal succesvol zijn bij een goede voorbereiding en een oefenperiode van enkele weken waarin moeder en kind elkaar leren ken nen. Je baby is er al klaar voor: hij komt ter wereld met alle aangeboren vaardig heden om zich te kunnen voeden aan de borst. Jijzelf kan een goed borstvoeding boek lezen, je op internet verdiepen in de materie en/of een borstvoedingscursus doen. Betrouwbare tips vind je achterin dit boekje.
22
Te weinig melk Je hebt voldoende melk als je baby goed drinkt, dus zuigt en slikt, en als hij per week 150-250 gram aankomt, afhanke lijk van zijn leeftijd. Het is mogelijk dat je productie enkele dagen ontoereikend is of lijkt. Dat kan als je te moe bent of als je baby tijdelijk meer nodig heeft, omdat hij een groeispurt heeft. Leg je baby dan wat vaker aan, wissel vaker van borst, neem voldoende rust. Eet voldoende en gevari eerd en drink ruim water, (borstvoedings) thee of vruchtensap. Binnen twee tot drie dagen heeft de melkproductie zich weer aan de behoefte van je kind aangepast. In de eerste vijf tot zes weken zal je baby minstens één keer per dag een volle en ongeveer zes maal per dag een natte luier hebben en twee tot vijf keer ontlasting. Daarna blijven de plasluiers vijf tot zes keer per dag komen. Je baby zal, als hij genoeg te drinken, en dus te eten krijgt, ook zijn groeilijntje op de groeicurve van de WHO volgen. Vooral in de eerste zes maanden moet je baby flink groeien. Als dit niet zo is, of als je twijfelt, schakel dan een borstvoedingdeskundige in! Zie pagina 35.
Melkstuwing en borstontsteking (mastitis) Het kan zijn dat een van de melkkanaaltjes verstopt raakt. Bijvoorbeeld als je borst niet goed leeg gedronken wordt, je beha te strak zit of als een kanaaltje beschadigd is door bijvoorbeeld een duw in je borst. Je zult dan een harde plek voelen, die mis schien al warm aanvoelt. De verstopping moet worden opgelost, anders ontstaat te grote stuwing of een borstontsteking. Neem de volgende maatregelen: • Breng vóór het aanleggen gedurende ca. tien minuten een warm, vochtig kompres (ARDO Temperature Pack) aan, zodat de melk beter kan stromen. • Leg je kind zo aan, dat zijn kin in de richting van de verharding wijst. • Masseer de verharde plaats zachtjes tij dens het voeden. • Is je borst na het voeden nog steeds ver hard, kolf je borst dan goed na met een efficiënte borstkolf (ARDO Calypso) en masseer gelijktijdig de verharde plaats. • Koel je borst na het voeden of afkol ven gedurende ca. twintig minuten met een koud kompres (ARDO Temperature Pack). • Gun jezelf voldoende rust, drink vol doende en voed je baby elke twee uur om de doorstroming weer op gang te krijgen.
Een warm Temperature Pack aangebracht vóór het aanleggen bevordert het toeschieten van de melk. Een koud kompres achteraf verlicht de pijn.
Gebruik voor het afkolven van moedermelk een efficiënte kolf zoals de ARDO Calypso.
Nemen de symptomen niet binnen enkele uren af of krijg je koorts of een griepe rig gevoel, neem dan snel contact op met een lactatiekundige IBCLC. Zij heeft de juiste tips voor je om de doorstroming weer op gang te krijgen en daarmee een borstontsteking te voorkomen. 23
Tepelkloven Tijdens de eerste drie à vier dagen na de geboorte kunnen je tepels wat gevoelig zijn. Dat gaat dus over. Blijft dit ongemak en krijg je kloven of verharde of bloedende tepels? Je baby is dan niet goed aange legd. Hij heeft misschien alleen de tepel in zijn mond en te weinig van de tepel hof. Of hij opent hij zijn mond niet ver genoeg, zijn lippen zijn teruggetrokken, of hij kan niet goed aanhappen omdat jij hem de borst geeft, in plaats van dat hij deze pakt. Kijk nog eens op blz. 14-17 bij ‘correct aanleggen’. Niet goed kunnen happen, kan ook het gevolg zijn van spruw of een kort tong riempje. Vraag je lactatiekundige naar een effectieve behandeling van spruw of waar je snel je baby’s tongriempje kan laten knippen. De ARDO GoldCream is gemaakt van 100% pure lanoline, voorkomt uitdroging en versterkt het zelfhelend vermogen van de huid bij tepelkloofjes.
GoldCream beschermt en verzorgt de tepels tijdens de borstvoedingsperiode en voorkomt irritaties. In het bijzonder droge en gevoelige tepels hebben baat bij de zachte efficiënte verzorging.
24
Vlakke en ingetrokken tepels Zie blz. 9. Slaperig, inefficiënt drinken Sommige baby’s vallen regelmatig in slaap tijdens het voeden en drinken dan niet of niet efficiënt. Je kunt je kindje los koppelen en de andere borst geven. Vaak drinkt hij dan weer goed. Ververs bijvoor beeld tussendoor zijn luier. Je kunt ook de melkstroom stimuleren, je baby zal dan vanzelf weer goed drinken. De melkstroom kan je eenvoudig stimu leren door borstcompressie toe te passen. Het principe is dat je door licht stevige massage, tijdens het drinken, de melk die achterin je borst zit, naar voren ‘helpt’. Je baby zal de melk meer ‘vanzelf’ in zijn mond krijgen, het wegslikken en zelf weer beter gaan drinken. Als je zo het efficiënt drinken in stand kan houden, kost het je baby weinig/minder energie om voldoende moedermelk te drinken. Baby’s die nog niet zo sterk zijn van zichzelf, zoals sommige zieke of pre mature baby’s, vinden het prettig als je hen met borstcompressie wat helpt om beter te drinken.
Tepel-speenverwarring Drinken aan de borst verschilt funda menteel van drinken uit een fles met een speen: het is een andere drinktech niek en de melk stroomt veel makkelijker. Als je baby jonger dan zes weken is kan gemakkelijk zuigverwarring ontstaan, met als gevolg dat hij niet meer aan de borst wil drinken. Om het ontstaan van zuigverwarring te voorkomen worden in sommige ziekenhuizen de baby’s, als ze moeten worden bijgevoed, gevoed met de ARDO EasyCup BabyDrinkbeker.
De ARDO EasyCup Baby-Drinkbeker voor aanvul lende voedingen.
Zieke of premature kinderen Ook als jij en je kind, door ziekte of vroeg geboorte gescheiden moeten worden, kan je baby het beste met jouw moeder melk gevoed worden. De ARDO borstkol ven lenen zich daartoe uitstekend. Als je baby de afgekolfde melk niet onmiddel lijk drinkt kan je deze in de koelkast of diepvriezer bewaren. Het is belangrijk dat de koelketen niet onderbroken wordt tij dens het transport. ARDO heeft hiervoor geschikte koeltasjes.
25
Afkolven en bewaren van moedermelk
Afkolven met een goed gevoel! Het is zinvol om moedermelk af te kolven en je productie op gang te brengen als je baby zelf nog niet goed kan drinken. Bij voorbeeld als je baby te vroeg geboren is. Afkolven en je productie in stand houden, is ook zinvol als je gescheiden bent van je baby als gevolg van werk of ziekte. Soms stroomt de melk bij het begin van het afkolven niet onmiddellijk. Zorgen of pijn kunnen de toeschietreflex remmen of blokkeren. Met een borstmassage (zie blz. 12–13) of met ontspanningsoefenin gen kan je je toeschietreflex stimuleren. Een warm ARDO Temperature Pack werkt vaak stimulerend. Foto’s kijken van je baby of snuffelen aan zijn kleertjes kan ook helpen. Dubbelzijdig afkolven Dubbelzijdig afkolven is effectiever dan borst voor borst de melk afkolven. Beide borsten gelijktijdig afkolven kost ook minder tijd.
26
De juiste borstkolf kiezen Er wordt hoofdzakelijk een onderscheid gemaakt tussen een handkolf en een elektrische borstkolf. Wanneer je veel vuldig wilt afkolven, dan raden wij je aan een elektrische dubbele borstkolf te gebruiken. Bij sporadisch gebruik kan een handkolf volstaan. Ziekenhuizen en lactatie kundigen verhuren ARDO borst kolven. Als je langere tijd wilt afkolven, kan het nuttig zijn een klein elektrisch kolftoestel, zoals de ARDO Calypso, die ook op batterijen kan werken, aan te schaffen. Er zijn vijf essentiële technische kenmer ken waar je volgens ons rekening mee moet houden bij het uitkiezen van een elektrische borstkolf. Alle ARDO borstkol ven voldoen hieraan.
De juiste keuze de ARDO borstkolf voor ziekenhuis/ verhuur Model
Carum
voor privé gebruik Calypso
Calypso-to-go
Amaryll
Gebruik bij gelegenheid (vrije tijd, uitgaan, werken...) Voortdurend gebruik (werken) Medische redenen (moeder of baby in het ziekenhuis, borstvoedingsproblemen, borstontsteking...)
Gebruik de juiste maat borstschelp De maat van de borstschelp is goed, als... • de tepel zich vrij in de trechter beweegt en de bewegingen van de kolf kan volgen; • het geen pijn doet of vervelend aanvoelt; • er geen of slechts weinig weefsel van de tepel hof in de tunnel van de trechter komt; • de melk stroomt en de borst na het afkolven zacht aanvoelt.
27
Optimale individualiteit Achter alle producten staat onze filosofie dat wij steeds het optimum aan individu aliteit willen bieden. Dat betekent, dat je... • dankzij ‘IndividualPhases’ steeds het afkolfritme en de vacuümsterkte onaf hankelijk van elkaar aan je persoonlijke behoeftes en het individuele drink gedrag van je baby aan kunt passen. Je hebt zodoende de mogelijkheid om zowel het ‘stimulatiekolven’ als het effi ciënte afkolven individueel in te stellen. • steeds de individueel passende borst schelp kunt kiezen, afhankelijk van de zich tijdens de borstvoedingstijd veran derende tepelgrootte en tepelvorm. • de elektrische borstkolf Calypso zowel enkelzijdig als ook als dubbelzijdige kolf kunt gebruiken. • de handkolf Amaril zowel rechtshandig als ook linkshandig kunt gebruiken. • de waardevolle moedermelk direct in de EasyFreeze kunt afkolven en hygië nisch kunt bewaren of direct in de Easy Freeze in kunt vriezen.
28
Maximale veiligheid en hygiëne De in de PumpSet geïntegreerde silico nen vacuümfilter is het hoofdbestand deel van onze ‘VacuuSeal’ technologie. Hij garandeert 100% barrière tussen de moedermelk en het pompmechanisme. De ‘VacuuSeal’ technologie beschermt de moedermelk en kolf tegen verontrei niging en garandeert aldus een optimale hygiëne. Diverse onderdelen zoals bijvoor beeld de slangen hoeven niet uitgekookt of gesteriliseerd te worden.
Moeder melk
Vacuüm Vacuümfilter
Veiligheid: BPA-vrij Alle ARDO borstvoedingsproducten wor den uitsluitend uit Bisphenol A (BPA)-vrij materiaal vervaardigd.
Bewaren van moedermelk Afgekolfde moedermelk kan je vijf dagen bewaren in de koelkast (5°C), drie maan den in de diepvries (-15°C) of drie tot zes maanden in de diepvriezer bij minstens -20°C. Het is handig voor later als je kleine porties van 60 tot 120 ml afzon derlijk invriest, bijvoorbeeld in de speciale zakjes. Eerst even in de koelkast afkoelen en dan invriezen. Vergeet niet de datum van het kolven op het zakje te noteren. De speciale ARDO EasyFreeze moeder melkbewaarzakjes bestaan uit twee laagjes hoogwaardig materiaal. Ze zijn hygiënisch, praktisch en garanderen een optimale houdbaarheid van de moeder melk. Bewaren bij meermalig afkolven Wanneer je verschillende keren op één dag afkolft, dan kun je de porties bij elkaar voegen. Koel de verschil lende porties melk eerst af voordat je ze samenvoegt. Als alle melk gekoeld is kunt je deze vervolgens in handige porties invriezen.
Ontdooien en opwarmen van moeder melk De meeste kwaliteit behoud je als je de moedermelk ontdooit in de koelkast en daarna opwarmt in een warmwaterbad van 35°C tot dat de melk ook 35°C is. Moedermelk niet warmer maken dan 35°C want anders gaan belangrijke anti stoffen verloren. Moedermelk niet in de magnetron opwarmen. Het kan gebeuren dat de moedermelk zich bij het ontdooien in een waterig en een vetrijk gedeelte scheidt. Door de melk voorzichtig te zwenken, mengen de deeltjes zich weer onder elkaar. Ook lichte kleurveranderingen zijn geen reden tot ongerustheid. Dit wil niet zeggen dat de melk dan slecht is; je kunt deze gewoon geven. Ontdooide moedermelk binnen 24 uur gebruiken en eenmaal opgewarmde melk niet opnieuw bewaren.
In de ARDO EasyFreeze diepvrieszakjes kan je de moedermelk uitstekend bewaren.
29
ARDO – Dé specialist in borstvoedingsproducten
Borstkolven
30
met ele individu estimulati modus
leverbaar op aanvraag
De nieuwe standaard voor klinische borstkolven De Carum is de eerste borstkolf waar zowel in bijschakelbare stimulatiemodus als in de afkolfmodus de cyclus en het vacuüm apart ingesteld kunnen worden. Dankzij het speciale ‘Sensitive Program’ met lage begincyclus en vacuüm is de kolf ook geschikt voor moeders met gevoelige tepels. De Carum is, in samenwerking met lac tatiekundigen, volgens de meest recente ervaringen ontwikkeld.
Bezoek de Carum website met veel informatie, video’s en meer spannende details omtrent de nieuwe standaard voor klinische borstkolven! Ga naar www.carum-borstkolf.nl ARDO Calypso Comfortabele borstkolf De Calypso is comfortabel, efficiënt, hygiënisch en uiterst eenvoudig te bedienen. En zowel in de stimulatiefase als in de afkolffase individu eel in te stellen. Hij is ook tot dubbelzijdige kolf aan te vullen. De unieke ARDO garantieuitbreiding biedt garantie voor de gemiddelde kolfduur van twee kinderen, onafhankelijk van het tijdstip van aankoop van de kolf. ARDO Calypso-to-go Comfortabele borstkolf voor optimale mobiliteit Met dit pakket blijven er geen wensen over! Met de geniale Calypso dubbelzij dige borstkolf en de praktische borstvoe dingsaccessoires ben je perfect uitgerust en biedt de attractieve borstvoedingstas je optimale mobiliteit.
Borstkolven en borstverzorging
Maat M (20mm) Maat L (24mm)
ARDO Amaryll Individuele handkolf De Amaryll is bijzonder comfortabel en efficiënt in het gebruik. De hendelpositie, vacuümsterkte en kolfritme zijn individu eel instelbaar. Wordt geleverd met drie verschillende maten borstschilden en een Optiflow massageschild.
ARDO Tulips Perfect passend tepelhoedje Kan worden gebruikt bij aanhapproble men en wondjes aan de tepels. Gemaakt uit ultradun zacht siliconen. In de maten M en L leverbaar.
10ml tube
ARDO Temperature Pack Anatomische borstkompres Kan als warmte- en koudekompres, voor of na het voeden en/of afkolven, gebruikt worden.
30ml tube
ARDO GoldCream 100% zuivere lanoline tepelzalf GoldCream beschermt en verzorgt de tepels gedurende de borstvoedings periode en voorkomt irritatie. In het bij zonder droge en gevoelige tepels hebben baat bij de zachte efficiënte verzorging.
31
ARDO – Dé specialist in borstvoedingsproducten
Accessoires borstkolven
32
ARDO PumpSet Veilige en hygiënische afkolfset Uit hoogwaardig BPA-vrij polypropy leen. Organisch, modern ontwerp.
Amaryll KombiKit Set voor het omzetten van Pump Set in de Amaryll hand borstkolf TIP: Maak na het huren van de borst kolf met deze handgreep een hand kolf.
ARDO OptiFlow Het efficiënte massage inzetstuk Afkolven, zo zacht en efficiënt als nooit tevoren! Inclusief borstschild 31 mm.
IndividualSet Borstschelpset voor elke borstgrootte Een goed product past zich aan jou aan! Drie borstschelpen in de groottes ø 28, 31 en 36 mm.
or d c at
rg
geïnte
rde warmte -in
ARDO UpgradeSet Aanvulling tot een dubbelzijdige afkolfset Met deze set zet je de Calypso borst kolf om in een dubbelzijdige borstkolf. De afkolftijd wordt met 50% geredu ceerd, de melkvorming bevorderd en het stromen van de melk wordt sneller opgewekt.
e re
ARDO EasyFreeze Het beschermende moedermelk bewaarzakje Voor het hygiënisch bewaren of invrie zen van de afgekolfde moedermelk. Direct afkolven in de EasyFreeze is mogelijk. Met geïntegreerde warmteindicator!
Service Kit Accessoireset voor de PumpSet ARDO BottleSet Hoogwaardige flessen voor moe dermelk Voor veilig en praktisch bewaren van moedermelk. Hersluitbare, BPA-vrije flesjes voor afgekolfde moedermelk. Universele sluiting. ARDO PumpSet Kit Set voor het omzetten van de Amaryll handkolf in de PumpSet
33
ARDO – Dé specialist in borstvoedingsproducten
Andere borstvoedingshulpmiddelen
34
ARDO EasyCup De alternatieve voedingsmethode Voeden zonder zuigverwarring! EasyCup is dé alternatieve voedings methode voor het voeden met moeder melk.
ARDO Koeltas Veilig transport van moedermelk Neem geen enkel risico. Gebruik onderweg dit koeltasje om je kostbare moedermelk tot 24 uur gekoeld te kunnen bewaren.
ARDO Kolftas Attractief en praktisch Borstvoeding met stijl! Deze moderne tas is niet alleen een blikvanger, maar biedt plaats voor alles wat je onderweg nodig hebt.
ARDO Mother’s Moments Ontspanningsmuziek voor de moeder De iets andere borstvoedingshulp! Lichte klanken en zachte melodieën op de achtergrond werken rustgevend voor jou en je baby.
Nuttige adressen bij borstvoeding
Borstvoeding boek www.borstvoedingboek.com Kenniscentrum Borstvoeding www.borstvoeding.com WHO groeicurve 0 - 4 jaar www.borstvoeding.com/groeicurve/ Graphico WHO/CDC groeicurve 0 - 4 jaar www.getgraphico.com / AppStore Borstvoeding Forum www.borstvoedingsforum.nl Professionele begeleiding bij Borstvoeding Zoek een lactatiekundige bij jou in de buurt www.nvlborstvoeding.nl www.borstvoeding.com/lk/ Borstvoeding Natuurlijk www.borstvoedingnatuurlijk.nl Borstvoedingorganisatie LLL www.lalecheleague.nl
35
ARDO – Dé specialist in borstvoedingsproducten
Ardo medical Benelux BV Uitbreidingsstraat 84/3 2600 Berchem Belgium
Ardo medical Benelux BV Liesbosch 12 Z 3439 LC Nieuwegein Nederland
Ardo medical AG Gewerbestrasse 19 6314 Unterägeri Switzerland
T +32 (0)3 218 22 67 F +32 (0)3 218 20 20
[email protected] www.ardomedical.be
T + 31 (0)30 - 280 42 42 F + 31 (0)30 - 288 32 35
[email protected] www.ardomedical.nl
T +41 (0)41 754 70 70 F +41 (0)41 754 70 71
[email protected] www.ardomedical.com
