Nieuwsbrief van de Vereniging Vrienden van Archeon (V VvA)
November 2015 Jaargang 21 No.4
Inhoud 1 Hellebores en humoren interview met Patricia Pol 2 Voorwoord 2 Magische Middeleeuwse Zwaarden 3 Trippelen, brede voeten en nat zand 4 Van spoor naar huis 5 Maar meneer..? 5 Agenda 6 Boeken en Tentoonstellingen 6 Ditjes en Datjes 7 De meesters van het Look 8 Colofon 8 Strip
Hellebores en humoren foto door Hans Splinter
een interview met Patricia Pol
Binnen alle culturele organisaties is de vrijwilliger zeer belangrijk geworden zo ook voor Archeon. De redactie van NoVA vindt het dan ook hoog tijd in dit blad aandacht te besteden aan die vrijwilligers. Dit gebeurt in de vorm van een reeks interviews. Patricia Pol van de tuiniersgroep mag de spits afbijten. Patricia was al vaak in het Archeon te vinden toen ze in 2004 besloot de stoute schoenen aan te trekken en zich aan te melden als vrijwilligster. Patricia: “Ik was altijd al geïnteresseerd in geschiedenis. In eerste instantie leek me het geweldig om in de prehistorie werken.” Na een gesprek met de vrijwilligerscommissie bleek echter dat Patricia juist heel geschikt zou zijn voor de tuiniersgroep. Patricia: “Jeanne May hielp mij op weg. Daarnaast verdiepte ik me in de geschiedenis van tuinen. Ik begreep al snel dat ik een aantal dingen die ik in mijn eigen tuin deed moest loslaten… In de middeleeuwse tuinen mocht ik beginnen in de tuin achter het wevershuis. Daar staan een aantal planten die te maken hebben met het kleuren van linnen.”
Patricia Pol snoeit een leilinde foto door Tommie Hendriks
Winterklussen
In de loop der jaren kwamen er meer vrijwilligers bij de tuiniersgroep. Dit werd een hechte club. Patricia: “We zijn in 2007 begonnen met de chirurgijnstuin, omdat het verschrikkelijk lastig was daar een moestuin te onderhouden. Het was er nat en donker. We besloten de tuin te enten op de middeleeuwse gezondheidsleer. De tuin is daarom verdeeld in vier vakken, gebaseerd op de vier lichaamssappen van het menselijk lichaam, de vier jaargetijden, enz. Nu staan er planten als hellebores, valeriaan, mierikswortel, mariadistel, longkruid en daslook.” Een volgend project van de tuingroep was de Romeinse tuin. Patricia: “Op basis van research stelden we een plan op dat we voorgelegd hebben aan Jack Veldman. Jack was blij verrast met het gedegen onderzoek en zegde zijn medewerking toe. De paden werden verbreed, zodat ook mensen in rolstoel van de tuin kunnen genieten. Daarnaast hebben we grotere plantenvakken met ‘Romeinse’ planten en kruiden gemaakt en de beeltenis van Ceres neergezet, godin van de landbouw.”
Enthousiaste tuiniers gezocht
De tuiniersgroep zoekt op dit moment weer vrijwilligers. Helemaal nu deze winter de tuin van het koopmanshuis op het programma staat. Patricia: ”Het huis is van binnen nu zo mooi beschilderd door Marc van der Aa, daar steekt de tuin een beetje schril bij af. Dat hoort niet bij een ‘heer van stand’. Ook voor het tuinonderhoud in de zomer willen we graag meer vrijwilligers hebben! We zoeken naar mensen die al kennis hebben van tuinieren, zelfstandig kunnen werken en in tijdeigen kleding willen rondlopen.” Dat het ook heel gezellig is bij de tuiniersgroep blijkt uit het feit dat de groep een eigen kookgroep heeft. Patricia: “De tuinen staan zomers tjokvol groenten. Daar wilden we iets mee doen. Daarom koken we sinds een jaar of twee elke laatste zondag van de maand voor elkaar en de bezoekers. We vertellen dan over wat we gekookt hebben. Iedereen is bij deze uitgenodigd voor de volgende kookbijeenkomst!” door Milo van de Pol
Magische Middeleeuwse Zwaarden In augustus 2015 was er internationale aandacht voor een zwaard dat in de British Library tentoongesteld werd: zij vroegen hulp bij het vertalen van de met goud ingelegde inscriptie op het dertiende-eeuwse wapen. Al sinds de vondst van het zwaard in 1825, in de rivier Witham in Engeland, is het een mysterie wat er precies staat. Het artikel van de British Library ging heel de wereld over en werd vertaald in het Noors, Frans, Pools, Italiaans, Tjechisch... Telkens met dezelfde vraag: wat betekent +NDXOXCHWDNCHDXORVI+?
Voorwoord van de voorzitter Archeon als Museumpark In 2016 wordt Archeon een museumpark en dat heeft gevolgen voor het park en voor onze vereniging. Wanneer de status definitief wordt verleend kunnen ook Museumjaarkaart houders gratis naar Archeon en dat gaat veel extra bezoekers opleveren. Een nieuwe stichting ziet dan toe op het beheer van het culturele erfgoed in het park. Dat zorgt voor vele veranderingen in het park en er worden dan ook meer activiteiten gepland. Voor ons heeft dat ook gevolgen in die zin dat we meer actieve vrijwilligers gaan werven en inzetten. Mede daarom wordt momenteel ons vrijwilligersbeleid tegen het licht gehouden. Het bruist dan ook in de jubileumcommissie, de vrijwilligerscommissie, de aktiviteitencommissie en de redactiecommissie. Ook gaan we een speciale jubileum NoVA uitgeven, dus kom maar op met uw ideeën.
Het zwaard uit de rivier Witham. foto: British Museum
Onderzoeker Marc van Hasselt, werkzaam voor Stichting Romeins Museum en Archeon, deed een duit in het zakje. In het Romeins Museum te Alphen a/d Rijn is namelijk een soortgelijk zwaard te bewonderen, waar hij al veel onderzoek naar had gedaan. Hij wees de onderzoekers van de British Library op soortgelijke zwaarden in heel Europa. Alleen al in Nederland zijn er vier dergelijke objecten te zien in verschillende musea: het RMO, het NMM, Museum de Roos en het Romeins Museum naast Archeon. Mogelijk zijn er nog meer zwaarden te vinden in depots en privé-collecties. Met onderzoekers uit heel Europa wordt thans een publicatie en expositie over deze bijzondere objecten voorbereid. door Marc van Hasselt, MA
De gemeente Alphen a.d. Rijn is ook druk en wil het aantal toeristen in zes jaar verdubbelen en ziet daarbij Archeon en Avifauna als de grootste publiektrekkers. Graag vraag ik ook uw aandacht voor de ALV en Vriendendag op 14-11, de interessante VVvA lezingen, de Winter Archeon en noteert u vast 28 mei 2016, dan vieren wij ons 20 jarig bestaan. (zie onze website). Leo van Sister Marc van Hasselt met het Alphense zwaard. foto: Martin Sharrrott
2
Trippelen, brede voeten en nat zand Wanneer u door de middeleeuwse tijd in Archeon loopt, kunt u het klepperen van op klompen lopende tolken horen. Dat lijkt zo gewoon, Nederland en klompen horen bij elkaar, niet? Toch bestaat er over de oorsprong van de klomp nog geen consensus. Maar een ding is zeker, de volledig houten klomp met hoge kap is typisch Nederlands. De oudste in Nederland gevonden klomp dateert van 1230 en werd ontdekt aan de Amsterdamse Nieuwendijk. Andere vondsten zijn gedaan in Rotterdam (ca. 1280) en Zwolle (ca. 1680). Versleten klompen eindigden meestal in het vuur, dus dat maakt deze klompen ware schatten!
Klomp, ca. 1280. Bron: www.noordenwind.org
Romeinse invloed Vermoedelijk ligt de oorsprong van onze klomp bij de Romeinen. In Saalburg, Duitsland, is een Romeinse houten sandaal gevonden die waarschijnlijk op straat werd gedragen. Door het vochtige klimaat en de natte grond ontwikkelde deze sandaal zich in de Middeleeuwen tot trip of platijn. Kenmerkend aan de trip is namelijk de verdikkingen onder de zool en hak; een leren riem of kapje hield de trip om de voet. Het lopen werd vergemakkelijkt doordat de trip voorover kan wippen met de verdikking als draaipunt. En zo leerden we trippelen. De trip werd deels als overschoen voor de leren schoen gedragen. Niet alleen bleven op deze manier de leren schoenen droog bij nat weer, ook sleten ze minder snel. En niet onbelangrijk, men kwam minder in aanraking met straatvuil!
Een ervaren klompenmaker maakte met de hand zo’n 6 paar klompen per dag. Hij had grote voetkennis van de mensen uit de streek. Zo maakte een klompenmaker uit Muiderberg voor de brede voeten van een bekende boer ongezien een paar ‘voor zes tenen’. Was hij niet zeker van zijn zaak, dan liet hij de klant met blote voeten in een kistje met nat zand stappen. Gegarandeerd een maatklomp!
Klompenmaker. Bron: M. Verhoeks
Paardenklomp De klomp werd zo populair dat iedere streek of dorp zijn eigen model had. Op de markt was één blik op de klompen vaak voldoende om te weten waar iemand vandaan kwam! Daarnaast ontstonden er speciale klompen, zoals de ijs- en de veendersklomp. Deze laatste werd gedragen vanaf ca. 1550 toen turf naast hout de voornaamste brandstof werd. Vlak en breed om de bovenlaag van de natte turfbagger zo weinig mogelijk te beschadigen en om niet weg te zakken. Speciaal paardenschoeisel werd daarbij niet vergeten!
Paardenklomp. Bron: www.woodenshoes.nl Trip. Bron: Klompenmuseum
Een paar voor zes tenen Niet iedereen kon zich echter leren schoenen veroorloven. Om toch warme en droge voeten te hebben met schoeisel dat de hele voet omsloot koos men van lieverlee voor een houten schoen. Warm in de winter, koel in de zomer, en goedkoop. Natuurlijk moet je er wel even op leren lopen! In de Leidse Keur van 1429 wordt deze houten schoen of ‘klomp’ vermeld en ook wel hoosbloc, hollebloc of hoelbloc genoemd.
De klomp is uit het straatbeeld verdwenen, maar misschien moeten we Jacob Cats ter harte nemen: “Wie zijn jeugd op hout verslijt, zeker een lang leven heit” door Patricia Pol, tuinvrijwilliger literatuur: M. Wiedijk, Klompen in Nederland, 2001
3
Van spoor naar huis (3): Staldelen Binnen het Archeon zijn vier verschillende prehistorische boerderijen gereconstrueerd. Twee daarvan hebben staldelen (de huizen uit de Bronstijd en de IJzertijd), één daarvan heeft duidelijk geen staldeel (Trechterbekercultuur) en één heeft een ruimte die als opslagplaats is geïnterpreteerd (eerste boeren). Hoe zijn we tot de conclusie gekomen dat in ieder geval de huizen uit de Bronstijd en de IJzertijd staldelen konden hebben en waar het staldeel lag ten opzichte van het woondeel? Dat heeft te maken met fosfaat wat in grote hoeveelheden voorkomt in de uitwerpselen van dieren. Na in voorgaande artikelen paalsporen en leem centraal te hebben gezet, zal in dit artikel fosfaatonderzoek worden behandeld. De combinatie van deze drie soorten onderzoek vormen onder meer ons beeld van een huis in de prehistorie. Fosfaat Fosfaat is een verbinding van fosfor met waterstof en/of zuurstof, waarbij fosfor van belang is voor alle levende wezens; zowel plant als dier. Het zorgt onder andere voor energieoverdracht tussen levende cellen en het zit van nature in de bodem, het grondwater en oppervlaktewater. Voor een optimaal gebruik van fosfor moeten dieren meer eten dan ze gebruiken, waardoor veel fosfaat in de mest terecht komt. De plaats waar dieren voor een langere tijd op één plek hebben gestaan, zal dan een verhoogd fosfaatgehalte in de bodem vertonen. Dat is voordelig voor archeologen, want daarmee kunnen ze tot op zekere hoogte bepalen of en waar een staldeel binnen het huis lag. Verzamelwijze Nadat een vlak is aangelegd waarop de (paal)sporen van huizen zichtbaar zijn, worden er meestal binnen de huisplattegronden uit de schone grond in een grid van één meter monsters genomen van enkele tientallen grammen. Afhankelijk van de omvang van de huizen, kan dat leiden tot wel meer dan honderd monsters per plattegrond. Omdat fosfaat ook van nature in de bodem voorkomt, moeten ook monsters genomen worden rondom het huis. Op die manier kan bepaald worden of het fosfaatgehalte binnen een huis wezenlijk verschilt van het gehalte daarbuiten.
afb.1
4
afb.2
Resultaat Levert een dergelijk onderzoek nou altijd een eenduidig resultaat op? Helaas is dat niet het geval. Huishoudelijk organisch afval zoals botten kan in een aantal gevallen ook zorgen voor een plaatselijke fosfaatverrijking van de bodem en soms vertoond het fosfaatgehalte over de hele plattegrond een verhoogde waarde, waardoor een tweedeling in stal- en woondeel erg lastig wordt. Een goed voorbeeld daarvan is een onderzoek in Zijderveld (Utrecht), waarbij in een huis een duidelijke tweedeling te zien was (afb.1) en in een ander huis (waar wel verhoogde waardes waren waargenomen) niet (afb. 2). Dat kan te maken hebben met gebruiksduur, verbouwingen en/of functie. Is het ene gebouw bijvoorbeeld alleen als stal gebruikt? door Ronald Bijl, MA In het volgende deel: een interview met Leo Wolterbeek. Leo is voor een groot deel verantwoordelijk voor de reconstructies van de prehistorische huizen in Archeon. Afbeeldingen afkomstig uit: Knipperberg, S. & P.F.B. Jongste, 2005, Terug naar Zijderveld. Archeologische opgravingen van een bronstijdnederzetting langs de A2. Archol Rapport 36
Maar meneer…? Prehysterische vragen! Archeon is voor kinderen een plek waar spannende dingen gebeuren en een archeotolk wil dat graag overbrengen. Maar hoe werkt een archeotolk in Archeon? In deze column geven wij een uniek inkijkje in ons werk waar vrijwel elke vraag begint met: “Maar meneer..?” “Maar meneer… Is dat niet zielig?” De vraag wordt door een meisje met zielige, grote ogen gesteld, nadat ik mijn sjaal heb voorgesteld als Reintje. Terwijl ze met zichtbaar genoegen de kop van de vos die ik draag als das aan het aaien is, geef ik antwoord: “Reintje heeft een dikke, warme en zachte vacht die ervoor zorgt dat ik het lekker warm heb. Als jager/verzamelaar van tienduizend jaar oud heb ik het natuurlijk niet graag koud!” “Zo oud kunt u niet zijn. Dan zou u allang dood zijn”, zegt ze met een glimlach. “Haha, jij bent een slimmerd, maar dat is precies wat er gebeurd zou zijn als jager/verzamelaars geen dierenhuiden zouden hebben gebruikt als kleding; ze zouden allemaal dood zijn gegaan. En als alle jager/verzamelaars waren doodgevroren, hadden jij en ik er niet geweest.. Is het dan een beetje minder zielig?” “Ja”, zegt ze, terwijl ze nog even aan de pluimstaart van Reintje voelt. door Ronald Bijl Lucia Ros met een Vossenvacht als sjaal foto door Hans Splinter
VVvA Agenda Datum: Soort evenement: Wie: 3 november Lezing* Erik Graafstal en Herre Wynia 14 november Bijeenkomst Archeon 9 december Lezing* Karel Innemee 12 januari Lezing* Wim v.d. Weiden
Wat: Castellum Hoge Woerd en DOMunder Algemene Ledenvergadering en Vriendendag Mysterieuze heiligdommen in het leven van de Romeinse mens Een organisatie gedijt beter met goed opgeleide medewerkers en vrijwilligers
*De lezingingen zijn in het Archeologiehuis Zuid-Holland (museum naast Archeon) Meer informatie op: www.archeologiehuiszuidholland.nl
Archeon Agenda Datum: 1 november 21 en 22 + 28 en 29 november 12 en 13 december 19 december t/m 3 januari 20 december 25 en 26 december
Soort evenement: Allerheiligen Processie De stad van Sinterklaas 13e Midwinter Fair Winter Archeon plus Schaatsbaan Dag van Saturnus Midwinter feest Kerstbrunch
Meer informatie op: www.archeon.nl
We jubileren: save the date! In 2016 is het 20 jaar geleden dat de VVvA werd opgericht door een aantal zeer betrokken en gepassioneerde Archeonliefhebbers. In al die jaren heeft de vereniging veel bijgedragen aan de bekendheid en ontwikkeling van Archeon. En die vereniging bent u! Tijd om u te bedanken voor uw trouwe steun met een feestelijke dag.
Zaterdag 28 mei 2016 is het feest. Zet u het groot
en rood in uw agenda 2016?
door de jubileumcommissie 5
Boeken & Tentoonstellingen Twee middeleeuwse beestenboeken Julia C. Szirmai en Reinier Lop
Deze twee bestiaria geven een interessant en amusant beeld van het middeleeuwse geloof en bijgeloof en de verschillende manieren waarop de natuur geïnterpreteerd kon worden. De eerste tekst legt de nadruk op de morele les die uit de gedragingen der dieren getrokken kan worden, de tweede past de eigenschappen van dieren toe op aspecten van de liefde. Uitgeverij Verloren, ISBN: 9065508457 € 13,-
De dood van Dantes keizer
Rome. De droom van keizer Constantijn De Nieuwe Kerk, Amsterdam Tot 8 februari 2016
De zeldzame kunstschatten uit onder andere de Vaticaanse Musea verbeelden hoe Rome in de vierde eeuw transformeerde van multireligieuze keizerlijke hoofdstad vol tempels met kolossale keizerbeelden tot pauselijk centrum gedomineerd door kerken met kruisen. Het is een succesverhaal in slow motion: hoe het christendom in korte tijd van een kleine geloofsgemeenschap een dominante religie kon worden, met een allesbepalende invloed op de westerse wereld. Een snelle ommekeer die vooral mogelijk werd dankzij één persoon: keizer Constantijn de Grote.
Een veertiende-eeuws mysterie Renée Vink
www.nieuwekerk.nl
Literaire historische thriller. In 1313 sterft de Duitse keizer Hendrik in het Italiaanse Buonconvento. Al snel rijzen er vraagtekens over zijn dood. Zijn verdwenen biechtvader wordt beschuldigd van moord en dreigt bij verstek veroordeeld te worden. Cino da Pistoia, jurist en dichter, werpt zich op als advocaat van de onvindbare frater. Hij krijgt hulp van een oude vriend, Dante Alighieri, schrijver van een dichtwerk over de hel.
Barnsteen, bar mooi spul
Uitgeverij Conserve, ISBN: 978 90 5429 314 9 € 18,95
Hunebedcentrum Bronnegerstraat 12, 9531 TG Borger
In het Hunebedcentrum is sinds 27 juni een tijdelijke expositie te zien over de wonderlijke wereld van barnsteen. Barnsteen is fossiel boomhars dat ook in Nederland wordt gevonden. Velen kennen barnsteen meestal vanwege de mooie sieraden die ervan worden gemaakt of vanwege de insecten die er in zijn opgesloten. Maar weet u dat kwelderbewoners van rond de jaartelling aangespoeld barnsteen gebruikten om hun huizen mee te verlichten? En dat ruilhandel in barnsteen in onze streken rijkdom en welvaart bracht? Ontdek de geheimen van barnsteen in Borger! www.hunebedcentrum.nl
DitJes & DatJes Nieuwe voorouder gevonden Wetenschappers hebben een nieuwe voorouder van de moderne mens gevonden in een grot in Zuid-Afrika. De Homo naledi had een klein brein en aapachtige schouders, maar leek verder veel op de mens. Antropologen vonden de resten van vijftien individuen in de Rising Star-grot nabij Johannesburg. Op basis van de 1.500 botjes concluderen de onderzoekers dat de Homo naledi 50 kilo woog en anderhalve meter lang was. De mensachtige kon gereedschappen gebruiken en ook werden de doden waarschijnlijk begraven. Het is nog onbekend hoe oud de botten van de Homo naledi zijn. Pas na datering kan er iets worden gezegd over haar plek van in de stamboom van de mens. 6
Bron: Scientias.nl, NRC Foto: Homo naledi Bron: Mark Thiessen / National Geographic
De meesters van het Look Toen de Romeinen ons land bereikten deelden zij de bevolking in als stammen, waarvan de Bataven het beroemdst zijn. Vaak worden zij met heel Nederland geassocieerd. Ten onrechte, want de Bataven zaten vooral in het rivierengebied en niet eens in heel dat gebied. Volgens de Romeinen waren de mensen in het westen, dus in Zuid-Holland, van een andere stam: de Cananefaten. De naam Cananefaten komt waarschijnlijk van het Keltische cannene (look) en het Germaanse fates (meesters): zij woonden op zandgrond die geschikt was voor look. Volgens de historicus Paterculus kwamen de Cananefaten uit het oosten. Paterculus schreef hoe ze in 4 na Chr. Door Tiberius onderworpen werden. Als dat klopt (want dat is niet zeker) woonden ze toen nog ten oosten van de IJssel. Tacitus vermeldt dat de Cananefaten veel op de Bataven leken qua cultuur en afkomst, maar minder in aantal waren.
De Cananefaten leverden niet zo veel hulptroepen als de Bataven en moesten daarom ook goederen of geld als belasting afstaan. Met één cohort infanterie en een cavalerie-eenheid droegen zij hun militaire steentje bij. Bijvoorbeeld bij het ontzetten van Flevum (Velsen), tijdens de Friese opstand of bij het verjagen van ‘ongewenste’ Friezen aan de Rijn. Tijdens de Bataafse opstand waren het de Cananefaten die als eerste rebelleerden, onder leiding van Brinno, die door zijn mannen op het schild werd geheven in Germaanse stijl. Nadat ze de kampen langs de Rijn verwoestten kwam het tot een veldslag, waarbij de Bataven naar hun kant overliepen: het is typerend dat een opstandige stam een kleinere bondgenoot het spits liet afbijten om te zien of de opstand zou slagen. Maar het prille succes mondde uiteindelijk toch uit in een nederlaag. Na de opstand herstelde de provincie. Aan het kanaal van Corbulo werd het administratieve centrum van de stam ingericht. In het jaar 121 bezocht keizer Hadrianus Germania Inferior en gaf marktrechten aan de plaats: Forum Hadriani (Voorburg). In het jaar 160 kreeg de plaats stadsrechten en werd de officiële naam Municipium Aelium Cananefatum. Na een groeiperiode kwam eind derde eeuw de ommekeer. De stad liep hij leeg. Het is de vraag of de streekbewoners zich toen nog Cananefaten noemden. Vaststaat dat de meeste bewoners wegtrokken vanwege groeiende oorlogsdreiging en ecologische problemen. En zo verdwenen de Lookmeesters uit de geschiedenis, maar niet uit ons geheugen. Zo ligt vlakbij Archeon een buurt met Germaanse straatnamen, inclusief... een Kaninefatendreef. door Giel de Reuver, MA
Brinno wordt op het schild geheven Schilderij Otto van Veen 1613 (Rijksmuseum)
Afbeelding 2 Zuid-Holland in de Romeinse tijd. De zandgrond in het westen was geschikt voor het telen van look
Het raadsel Brittenburg De Brittenburg is het meest tot de verbeelding sprekende Romeinse gebouw van Nederland en vormt het meest westerse punt van de Limes in Nederland. De resten van dit ‘castellum’ kwamen in de zestiende eeuw enkele malen te voorschijn bij extreem laag water. Verschillende ooggetuigen hebben er toen over geschreven en afbeeldingen van gemaakt. Wat de functie van de Brittenburg was, blijft echter een raadsel. Bij archeologisch onderzoek op het strand van Katwijk aan Zee in 2014 zijn geen sporen van het gebouw meer gevonden. Ook is het onduidelijk of het te identificeren is met het castellum Lugdunum op de Peutingerkaart, de bekende middeleeuwse kopie van een laatRomeinse landkaart.
Bron: romeinsekust.wordpress.com Foto: Brittenburg Bron: horl.yolasite.com
7
Vriend van Archeon worden! Ja: ik wil graag lid worden van de VVvA: Naam
Mevr./dhr.
Adres
postcode
Plaats Mailadres Aankruisen:
ik geef mij op als individueel lid
ik geef mij op voor een gezinslidmaatschap
ik geef mij op voor een jongeren lidmaatschap
ik geef mij op voor een bedrijfslidmaatschap
bij het lidmaatschap wil ik wel/geen gedrukte NoVA per post ontvangen (extra toeslag 10 euro)
Bij het lidmaatschap wil ik wel/geen extra korting van 50% op de toegangsprijzen van Archeon wat het hele jaar geldig is voor max. 4 personen. (extra toeslag 10 euro) De contributie bedraagt voor 2016: jongeren lidmaatschap 12,50 euro | 20 euro individueel lid 35 euro gezinslidmaatschap | 65 euro bedrijfslidmaatschap Deze bon graag mailen naar:
[email protected] of per post naar Vereniging Vrienden van Archeon postbus 600, 2400AP Alphen a/d Rijn.
Colofon Redactieteam VVvA Ronald Bijl Annette Geerlings Wiel v.d. Mark Patricia Pol Giel de Reuver Joerie van Sister Monique Veldman Met bijdragen van Marc van Hasselt Vormgeving Jan Loos www.janloos.nl Hoofdredactie Milo van de Pol Leo van Sister NoVA is het verenigingsblad van de VVvA en verschijnt meerdere malen per jaar. De volgende NoVA verschijnt in maart. Kopij (artikelen, brieven, foto’s) graag inzenden vóór 20 januari 2016.
Marcus & Marbod
door Gillius
