Heliport, toelichting op het nut en de noodzaak van het initiatief van Groningen Seaports
Inleiding Eén van de speerpunten van de economische ontwikkeling in de Eemsdelta is de offshore windindüstrie. De ontwikkeling van offshore windparken op het Nederlandse en Duitse deel van de Noordzee draagt niet alleen bij aan de duurzame ambities van beide landen, maar zorgt de komende jaren ook voor duurzame werkgelegenheid en investeringen in de Eemsdelta regio. Groningen Seaports ziet het potentieel van deze sector en heeft daarom ook besloten 35 miljoen te investeren in de haven voor o.a. het verlengen van de Beatrixhaven, het aanleggen van een zwaaikom en het verzwaren van kades om ze geschikt te maken voor zware fundaties. De afgelopen jaren zien we het aandeel van offshore windactiviteiten gestaag groeien. Zo is een aantal Duitse parken (deels) gebouwd vanuit de Eemshaven en zal een belangrijk deel van de bouw van het Gemini windpark vanuit de Eemshaven plaatsvinden. Daarnaast wil Groningen Seaports ten behoeve van de ontwikkeling van deze offshore wind sector een heliport ontwikkelen; een start- en landingslocatie specifiek voor helikopters. De heliport is gericht op het faciliteren van offshore helikopters en vormt een logische, maar ook noodzakelijke aanvulling op de vereiste vestigingsfactoren ten behoeve van de bedrijven uit deze sector in de Eemshaven. De heliport vormt namelijk gedurende de gehele levenscyclus van de huidige en toekomstige offshore windparken een uitvalsbasis voor onderhoud en inspectievluchten die noodzakelijk zijn voor de continuïteit van de offshore windparken. De heliport levert een duidelijke toegevoegde waarde aan de ontwikkeling van de Eemshaven als vestigingslocatie en uitvalsbasis voor de offshore windindüstrie. In deze notitie zuilen wij de hoge urgentie en de maatschappelijke relevantie van de heliport nabij de Eemshaven verder toelichten. Ontheffing Provinciale Omgevingsverordening In artikel 4.27 van de Provinciale Omgevingsverordening (hierna POV) staat welke activiteiten mogelijk zijn in het buitengebied. De aanleg van een heliport wordt gezien als een activiteit die daar niet is toegestaan. In artikel 4.4. van de POV is bepaald dat GS een ontheffing kunnen verlenen van de regels in hoofdstuk 4 van de POV. GS verbinden een aantal voon^/aarden aan hun principe uitspraak. Een van deze voorwaarden is dat hoge urgentie of maatschappelijke relevantie moet zijn aangetoond. Dit vanwege het beleid in het Provinciaal Omgevings Plan (hierna POP) waarin in paragraaf 4.1.6 staat dat alleen onder die voorwaarde met een nieuw luchtvaartterrein kan worden ingestemd. Eemshaven in relatie tot offshore windindüstrie Met de opkomst van offshore windenergie is de Eemshaven volop in beeld voor de assemblage en bediening van de offshore parken. De komende jaren worden er met name op het Duitse continentale plat enkele duizenden windturbines geplaatst. Duitsland heeft een ambitie om 10 GW te plaatsen in 2020 en 25 GW in 2030. Voor het realiseren van deze windparken kan de Eemshaven dienen als uitvalshaven tijdens de bouw van de fundaties en de turbines maar ook voor de onderhoud- en reparatiebedrijven tijdens de levensduur van de windparken. De Eemshaven zou daarmee aanvullend aan de bouwfase van de windparken ook een meer permanente functie kunnen krijgen als uitvalshaven voor offshore windenergie
bedrijven en daarmee een nog grotere economische stimulans voor de regio vormen. Een onderbouwing hiervan kan worden aangetroffen in het rapport van Energy Valley (zie bijlage). Bij de onderbouwing van de werkgelegenheids- en economische cijfers als gevolg van de offshore windindüstrie is rekening gehouden met de realisering van een heliport.
Bovenstaande komt overeen met de ambitie van het college van GS zoals staat venA/oord in het collegeprogramma 2011-2015 "Energiek en scherp aan de wind: op naar een ondernemend, duurzaam en sociaal Groningen!" en het provinciale projectplan Offshore Wind 2012-2015. Tevens is een heliport opgenomen in de Ontwikkelingsvisie Eemsdelta 2030. Noodzaak van een heliport nabij de Eemshaven De heliport blijktvoor Groningen Seaports van strategisch belang in de concurrentieslag om de offshore windindüstrie met andere noordwest- Europese havens. In opdracht van de provincie Groningen heeft RebelGroup in samenwerking met Deutsche Offshore Consult een onderzoek uitgevoerd naar de kansen voor Groningen Seaports en Eemshaven in het bijzonder op het gebied van offshore windenergie (zie bijlage). Uit dit onderzoek blijkt dat alle onderzochte concurrerende havens de beschikking hebben over een heliport. Ook uit gesprekken met potentiële vestigers is gebleken dat een heliport de kansen van de Eemshaven vergroot om deze permanente gebruikers in de haven te vestigen. Een heliport wordt dan ook niet gezien als een "extraatje", maar als een noodzakelijke voorziening in een haven die zich richt op de offshore windindüstrie. Wanneer de conclusies uit de rapporten van de RebelGroup en Energy Valley worden gecombineerd, dan valt hieruit op te maken dat de Eemshaven mét een heliport aan alle vestingseisen voldoet vergeleken met de omringende Duitse en Nederlandse havens om de offshore windbedrijven aan te trekken en te faciliteren. Zonder heliport hebben andere locaties een duidelijk competitief voordeel, ondanks een hun grotere afstand tot de windparken. Een heliport blijkt een essentiële vestigingsfactor voor bedrijven uit deze branche. De vestiging van nieuwe offshore windbedrijven zal een zeer gunstig effect hebben op de regionale werkgelegenheid. In het rapport van Energy Valley (zie bijlage) staat dat de offshore windindüstrie in 2030 goed zal zijn voor 215.000 banen in heel Europa (cijfers van EWEA). Des te meer faciliteiten de Eemshaven biedt, des te groter het profijt voor de regio zal zijn ten aanzien van de directe en indirecte werkgelegenheid. Een heliport kan bijdragen aan het terugdringen van de kosten van elektriciteit uit offshore wind. De sector zelf heeft een ambitie om de kostprijs terug te dringen met 40% in 2020 t.o.v. 2011. Hierover heeft de branchevereniging NWEA afspraken gemaakt met het Rijk in een Green Deal. Kosten voor offshore wind zitten voor een groot deel ook in de logistiek. Dit bleek ook uit praktijkvoorbeelden van bedrijven zoals Van Oord die dit hebben toegelicht tijdens de bijeenkomst Dutch Ports United in Den Haag op 3 oktober 2013. Het belang van een snelle realisatie Het is van belang de heliport tijdig te realiseren, zodat de aantrekkingskracht van de Eemshaven nu wordt vergroot. In de periode 2014 tot 2020 worden de eerste parken
gerealiseerd; het gaat hier om ordegrootte van in totaal 10 GW. Gebleken is dat bedrijven reeds vóór uitvoering, in het kader van risicobeheersing, duidelijk wil hebben welke uitvallocatie voor zowel assemblage als onderhoud wordt gebruikt. Op dit moment is de planning dat de heliport op zijn vroegst in Q 2 van 2015 kan zijn gerealiseerd. Hoe sneller duidelijk is dat er werkelijk een heliport wordt gerealiseerd, des te groter de kansen voor de Eemshaven. Alleen het plannen en starten van een procedure zijn voor de potentiële vestigers niet voldoende. Om een exploitant aan te trekken is ook snel duidelijkheid gewenst. Een bedrijf dat zich in een andere haven vestigt, komt in een later stadium niet meer naar de Eemshaven. Dat geldt waarschijnlijk ook voor parken die na 2020 worden gebouwd. Zoekgebied heliport Bij de keuze van het zoekgebied is de afstand tot de Eemshaven meegewogen, aangezien clustering van offshore activiteiten voor zowel de profilering van de Eemshaven als offshore haven als voor de gebruikers zeer belangrijk zijn. Zeker de combinatie met de ligplaatsen voor crew- en supply-schepen t.b.v. de offshore wind branche is een groot voordeel. Het is daarom noodzakelijk dat de heliport zich binnen of in de directe nabijheid van de Eemshaven bevindt. Offshore helikopters gaan in de nabije toekomst een belangrijke rol spelen in het beheer en onderhoud van windturbines op de Noordzee ten noorden van Nederland en Duitsland. De helikopters zullen naast vaartuigen worden ingezet voor het transport van personeel en klein materiaal van en naar de windparken. De kortste afstand is hierbij vanuit kostenoogpunt zeer belangrijk. Vluchten vanaf locatie Eemshaven profiteren van de gunstige geografische ligging van de haven. Vluchten vanaf Eemshaven naar de windparken zijn namelijk korter dan de alternatieven (Emden, Eelde, Oostwold) en daardoor goedkoper en minder milieubelastend wat betreft het verbruik van brandstof en de uitstoot van CO2. Ten opzichte van Emden zal een locatie nabij de Eemshaven per vlucht naar een op de Noordzee gelegen windmolenpark een reductie van circa 7 minuten vliegtijd opleveren. Per retourvlucht scheelt dat dus bijna een kwartier. Per vlieguur kost een helikopter ten behoeve van de offshore ruwweg € 5.000 of meer. Eén van de offshore windbedrijven (Siemens) die heeft aangegeven gebruik te willen maken van een heliport in de Eemshaven. In hun logistieke plan gaan zij dan uit van een tweede nabijgelen luchthaven die in geval van nood als back-up kan dienen. Siemens heeft aangegeven dat vliegen vanuit Eemshaven een volledige retourvlucht naar de windparken kan schelen in vergelijking met andere locaties. Doordat Eemshaven het dichtste bij ligt, is er minder brandstof nodig en is er daardoor meer ruimte voor bagage en bemanning (zie ook bijgevoegde mail van Siemens Windpower met onderbouwing). Een heliport in de Eemshaven zal voor verschillende bedrijven uit kunnen groeien als hub ten behoeve van de windturbineparken in de Duitse Bocht. Heliport en omgeving De Eemshaven ligt aan de rand van werelderfgoed de Waddenzee, en vormt een cluster van energie gerelateerde activiteiten, zoals de winning van windenergie (on-shore), de opslag van strategische olie (VOPAK), de aanlanding van Noorse elektriciteit (Norned), de grootschalige productie van energie door de energiecentrales van Nuon, RWE en GDF-Suez en de assemblage en logistiek van offshore windturbines.
De unieke combinatie van de ligging van de Eemshaven en de activiteiten binnen haar grenzen biedt kansen voor de ontwikkeling van de heliport, maar geeft ook beperkingen. De nabijheid van de Waddenzee vraagt bijvoorbeeld extra aandacht voor het beperken van de verstoring van dieren. Het intensieve gebruik van het havengebied zorgt voor tal van obstakels, zoals windmolens, hoogspanningsleidingen en hoge gebouwen, die belemmerend werken voor vluchten binnen de haven. Om in te spelen op de mogelijkheden en onmogelijkheden heeft Groningen Seaports een zoekgebied gedefinieerd dat groter is dan de Eemshaven zelf (straal circa 10 km gemeten vanuit het hart van de Eemshaven). Dit zoekgebied biedt voldoende mogelijkheden voor synergie met activiteiten in de havens, terwijl tegelijkertijd de vliegafstand aanzienlijk korter is ten opzichte van de alternatieven Emden, Oostwold en Eelde. Belangrijk uitgangspunt bij de zoektocht naar een geschikte locatie is om de overlast voor omwonenden zo veel mogelijk te beperken. Middels een Milieu Effect Rapportage wordt gezocht naar een zo optimaal mogelijke balans tussen mens, milieu, dieren economie. Afstand tot de windparken en aantal vluchten De offshore-industrie heeft er toe geleid dat een aantal vliegvelden rond de Noordzee zich ook heeft ontwikkeld tot belangrijke helikopterluchthaven. Aberdeen, Den Helder, Esbjerg en Stavanger zijn hiervan de belangrijkste voorbeelden. Deze luchthavens hebben dagelijks vele tientallen helivluchten. Kleinschaliger helikopteractiviteiten vinden plaats vanaf Wilhelmshaven en vanaf het vliegveld Emden. In totaal zijn er 33 parken gepland en 2500 turbines (in totaal ca. 12.200 MW) binnen 70 Nautische Mijlen (NM) vanaf de ingang van de Eemshaven, waarvan een deel reeds is vergund. De meeste van deze parken staan op Duits gebied. Twee van de parken zijn Nederlands (Gemini). Het Rijk is bezig met het opstellen van een Structuurvisie Windenergie op Zee. Zoals het er nu naar uitziet zal naast Gemini (600 MW) en Clearcamp (270 MW) er nog een gebied van tussen 400 en 800 MW bij komen. Mede dankzij een lobby van provincie Groningen, Energy Valley en Groningen Seaports is het Rijk voornemens het gebied ten westen van Gemini uit te breiden. Daarnaast is er in principe volop ruimte om naast de geplande en goedgekeurde parken 5 tot 8 GW offshore wind te realiseren. Echter, dit gebied is momenteel in gebruik als oefenterrein voor Defensie. Zie ook het onderzoek van Energy Valley. Het aantal vluchten wordt onder andere bepaald door de onderhoudsfrequentie van de windturbines, de weersomstandigheden en het door de exploitant gekozen logistieke concept (schip en / of helikopter). Daarnaast biedt de heliport mogelijkheden voor andere vluchten, bijvoorbeeld van loodsen, hulpdiensten, politie. In de aan te vragen vergunning wordt uitgegaan van maximaal 30 vliegbewegingen gedurende de dag. 's Nachts wordt niet gevlogen. De ingroei van het feitelijke aantal vluchten hangt af van de snelheid van ontwikkeling van de windparken. De verwachting is dat de eerste 10 GW aan windparken in de periode 2014 2020 wordt gerealiseerd. Nu al echter zijn er vragen vanuit de offshore sector voor helikoptervluchten vanaf en naar Eemshaven en is er vanuit de windenergiesector behoefte aan duidelijkheid ten aanzien van de beschikbare voorzieningen. In de nieuwste logistieke
concepten gaat men uit van een combinatie van een service operations vessel (SOV) bij het windpark waarop 30 a 40 mensen permanent gestationeerd zijn en dat is uitgerust met een helidek. Vanaf de SOV wordt het onderhoud grotendeels uitgevoerd. Het vervoer van personeel en klein materiaal wordt geregeld middels dagelijkse helikoptervluchten. Circa eens in de 3 a 4 weken vindt bevoorrading en bunkering van de SOV in de haven plaats. Daarnaast gaan steeds meer turbinefabrikanten uit van onderhoud van een turbine middels een helikopter. Dat zien we bijvoorbeeld aan de twee 6.15 MW Repower turbines van RWE op de Eemshaven. Het gaat hier om offshore turbines, die door RWE gebruikt worden om mee te testen. Een van deze turbines beschikt ook over een helipiatform. Dat heliplatform op dit type turbine kan offshore gebruikt worden om monteurs op te laten landen via een lier. Ook de turbine van 2-B Energy die op de Eemshaven zal komen zal voor de offshore toepassing gebruik gaan maken van een heliplatform. Het is belangrijk dat er snel een beslissing wordt genomen. Groningen Seaports spreekt al 2 jaar van een heliport. De procedure hiervoor verloopt echter niet zo snel als van te voren was ingeschat. De bedrijven maken hun logistieke plannen echter nu al wel. Hoe langer het duurt voordat er duidelijkheid bestaat over een heliport nabij de Eemshaven, hoe groter de kans dat bedrijven zullen kiezen voor een permanente vestiging in een andere haven (bijvoorbeeld Emden).
Conclusie Het al dan niet beschikbaar zijn van een heliport is van grote invloed op de keuze van offshore windbedrijven om te kiezen voor de Eemshaven als uitvalsbasis. Zonder een heliport (of het zicht op een snelle realisering hiervan) zullen bedrijven kiezen voor andere havens buiten de provincie Groningen. De daarbij gepaard gaande economische groei en werkgelegenheid voor de regio zullen dan ook naar andere gebieden vloeien. Gezien (1) de ambitie van onze regio om het economische speerpunt offshore windenergie met kracht te ontwikkelen, en (2) de huidige fase van de planontwikkelingen van offshore windparken in de Duitse bocht, is er nadrukkelijk sprake van hoge urgentie en maatschappelijke relevantie van een heliport voor de offshore windenergie sector in of nabij de Eemshaven. Bronnen: • • • •
Stiftung offshore Wind, Herausarbeitung von Chancen und Herausforderungen für die Hafen- und Werftwirtschaft im Zuge der Offshore-Windenergieentwicklung, 2012 Rebel Group, Management samenvatting Eemshaven offshore wind, 2013 Energy Valley in samenwerking met NHN, NOM en ATO, Offshore windenergie Energy Valley. Kansen voor het Noorden van Nederland, 2010 Mail van Niels Peter Kjeldahl van Siemens Windpower d.d. 8 november 2013
