I
Psychologie
Heimwee qp reis. Wat nu?
e4
KGIEXTRA]
egen de trjd dat je dit
dicht. Je kunt er zelfs echt ziek
letterlijk door heimwee verteerd
tot een verlangen naar iets van
leest, ben ik vertrokken.
van worden. Hoofdpijn, maag-
Vertrokken naar
en darmsloornissen. migraine.
vroeger, iets waarmee je eerder in je leven vertrouwd bent
de Himalaya om daar een half jaar te gaan rondreizen. Ik
hyperventilatie, koorts, huiduitslas. hartkwaien. Het is allemaal
heb mijn huis verhuurd, mijn
met heimwee in verband gebracht.
krantenabonnement opgezegd, ik ben nog even naar de tandarts gegaan, heb Nepalese taalles
Heimwee roeot immers tal van lichamelijke stressreacties op. Het tast ook je alweer aan. je
kunnen worden.' Hij zag het bij zijn eigen zoon. Die kwijnde vroeger, op vakantie, bijna weg van de heimwee. 'Dan zei hij: 'Ik vind het hier hartstikke leuk. maar toch wil ik naar huis.' Meer dan veertig graden koorts had hij soms. En die verdween thuis
genomen en een nieuwe rugzak gekocht. Ik ben, kortom, op alles voorbereid. Mij kan dus niets gebeuren. Behalve dat ik heimwee krijg.
immuunsysteem functioneert
even snel als
En dat zou jammer zijn, want heimwee kan een reis flink
Ad
rergallen. Heb je écht heimwee. dan voel je je verdrietig, h9b j-e nergens meer zin in en denk
je voortdurend aan thuis. Het huilen staat je nader dan het lachen, je krijgt geen hap meer doorje keel, doet geen oog meeÍ
hij gekomen was.'
minder goed. Daardoor kunnen oude kwaaltjes weer opspelen en krijgen nieuwe ziekten voet aan de grond.
Vingerhoets
is
hoogleraar
emoties en welziin. en hermweeonderzoeker aan de I rlburgse universiteit. Hij vindt dat er véel
te licht over heimwee wordt gedacht. 'Er wordt vaak een beetje lacherig over
gedaan,
alsof het niets voorstelt. Maar ik ben ervan overtuiqd dat mensen
O Ziekte is dodeliik
geraakt. Je kunt ook hermwee hebben naar iets dal nog moel KOmen.
Volgens Van Dale dan. Want
de onderzoekers die zich met heimwee hebben beziggehouden, deflniëren en meten heimwee allemaal op hun eigen manier.
Daarom is het ook onmogelijk
Deze anekdotes seven te denken. Maar wat is heimwee eigenlijk? Volsens Van Dale staat het voor
om aan te seven hoeveel mensen wele-ens laít van hebben (gehad) van nelmwee.
'trei (zietetijt) verlangen naar
Wel is duidelijk dat heimwee al in de Oudheid voorkwam. Zo liet Homerus Odysseus al wegkwijnen ran verlangen naar zijn
de geboortegrond, naar huis, bij
verwijderd-zijn daarvan'. En in ruimere zin'verlangen naar een vroegere omgeving of toestand, of naar hetgeen als beslemming gedacht wordt'. Kennelijk hoeft heimwee zich niet te beoerken
geliefde eilandlthaka. En dichtte de verbannen Ovidius al dat hii niets liever wilde dan naar Rome
terugkeren. Ook
in de Bijbel )
fcEfElTRAl
e5
I
Psychologie
!n de Oudheid kwam al heimwee voor )
werd er al over geschreven. Het
Duitse woord Heimweh, waar ons 'heimwee' vanaf is geleid, dook echter pas veel later op (zie kader'Zwitserse ziekte'). Volgens
de
Zwitserse arts
Johannes Hofer, die ieefde in de zeventiende eeuw. ontstond heimwee in de hersenen. Ler,ensgeesten zouden door holle zenuwbanen
in de hersenen spurten.
In
heen en weer normale gevallen
bereikten deze
levensgeesten
alle uithoeken van de hersenen. Maar werd iemand door heimwee verteerd, dan bewandelden z1 alleen nog die ene zenuwbaan waarin het beeld van thuis was opgeslagen. De overige hersendelen werden dan dus niet meer van levensgeest voorzien. De spijsvertering raakte daardoor uit
balans. je ging slechrer slapen. je kreeg hartklachten en koorts, en je moest oppassen dat je niet het Ioodje zou leggen.
Een paar decennia Iater kwam een andere arts uit Zwitserland, Johannes Scheuchter, met een
andere theorie. Volgens hem kregen Zwitsers in het buitenland last van heimwee doordat de lucht elders zwaarder was dan
in de hoge
bergen thuis. De
zware lucht oefende druk uit op
de lichte Iucht in de lichamen van de Zwitsers en stuwde het bloed naar hun hersenen. Dát veroorzaakte de klachten. Dus werd heimwee ook wel als de Zwitserse ziekte aangeduid. Deze theorie werd weer aan de kant gezet toen bleek dat ook Zwitsers binnen Zwitserland
soms last van heimwee kregen.
En heimwee bleek ook andere Europeanen te treffen. Eind achttiende eeuu werd heimllee
*^^,. órzrLLr ^^,:-- (t ls
rrrLLr
een
psychisch probleem. Niet dat het
daarmee minder ernstig was.
eo
[6lEl-ErTRAl
Heimwee kon de weefsels in je lichaam zo beschadigen dat je eraan overleed, was de algemene
gedachte. Er werden dan ook diverse organische \rormen van heimwee onderscheiden . Zo had
je een maag/darn en een
slag-
zat alles tegen: auto kapot, hotel overboekt, het nieuwe hotel was
Epidemie onder soldaten Iind
18de eeuw
frwerd
heimwee nog als een mogelijk
dodelijke ziekte beschouwd. En masse werden Europese soldaten door heimwee geveld. Begin 1794 lagL/3 van het leger in het hospitaal
uit onder de manschappen in de Alpen, en een paar jaar later kwamen Bretonse troepen door heimwee zelfs
helemaal tot
stilstand. ln de Eerste Wereldoorlog
met symptomen die aan heimwee
was heimwee de belangrijkste reden om te deserteren,
toegeschreven werden. ln 1799 brak er een ware
In de Tweede Wereldoorlog kregen Amerikaanse
heimwee-epidemie
soldaten die naar
heimwee.
vies en het had kikkers in de badkamer. Tot overmaat van ramp kreeg de hele familie ruzie met elkaar. Tja, wie wil er dan
Europa gingen een
speciaal kaartje mee waarop beknopt stond uitgelegd hoe heimwee te herkennen en wat dan te doen.
niet naar huis?'
Toch heeft de een veel sneller heimwee dan de ander. De ene Dersoon kan maanden van huis Zijn en nergens last van hebben, de andere persoon zou na êén dag al naar huis willen krÍipen. Dat heeft voor een belangrrjk deel met je persoonlqkheid te maken. Heimwee liikt vooral de wat rigide types te treffen: mensen die niet zo flexibel ziin. Deze mensen willen graag alies
Toen Nederland nog een dienstplicht kende, stond heimwee op de eerste plaats
van klachten waar psychische hulp voor werd ingeroepen.
Ik
van tevoren plannen en aan routine en regelmaat gehecht
zijn.Zij kunnen minder goed met veranderingen overweg en lopen dus meer risico om heimwee te ontwikkelen. Ook verlegen lypes die weinig zelfrespect hebben en graag op
heb zelf weleens
een man ontmoet die op vakantie
ernstige heimwee ontwikkelde, terwijl hij daarvoor nooit ergens last van had. Maar deze vakantie
aderliike variant. maar ook een aantal soorten in de hersenen.
In de loop van de negentiende eeuw werd het niet meer als een dodehjke ziekte beschouwd. Het idee was dat je aan heimwee al-
lé
.&* ff**t
leen kon overlijden alsje de hand
aan jezelf sloeg. Het
accent
kwam daarmee te liggen op de psychische gevolgen en
op
de
persoonlijkheid van degene die aan heimwee leed.
O Omgeving geeÍt stress Die aandacht voor de osvchische kant van de zaak heefi dê laatste tien jaar het heimwee-onderzoek overheerst. Heimwee wordt niet
meer gezien als stoornis, maar als een normale stressreactie oo andere omstandigheden. Dal zegt gezondheidspsycholoog Miranda van Tilburg. Zij promoveerde op een onderzoek naar heimwee.
eind jaren negentig. Als de omger ing ellendig genoeg is. krijgt bijna iedereen uiteindelijk
fcE[ExTRAl
e7
I
Psychologie
Heimwee is net zo obsessief als verliefdheid
,::,
anderen leunen zijn er vatbaar voor.
Daarnaast is het ook van belang dat het rertrek naar elders niet onveruacht en onvrijr.l illig was. Wilde je zelf van huis en kon je je daar lang op voorbereiden. dan is de kans om heimwee te ontwikkelen kleiner. Maar ook
irreële verwachtingen spelen een rol, zegt Jeanette van Rees. Zij is studentenpsycholoog aan de
:l
Universiteit Utrecht.'Sommige eerstejaars hebben het idee dat
ze, nu ze studeren,
meteen
honderd vrienden rijker zullen zijn en iedere week tien feesten hebben. Maar zo is het natuurlijk
::; :
l
&:
i
nie|. Ze moeten een kamer zien
na je studie weer terug?'
te krijgen. en ze willen bij een jaarclub. Als dat allemaal niet lukt. en de studie valt tegen
alleen wel dat studenten moeten proberen het beste te maken van hun studententijd. Anders vereenzameÍ7ae, en dat kan weer leiden tot andere psychische klachten. En wie weet slijt de heimwee naar het ouderlijk huis op den duur.'
bovendien, kunnen ze makkeliik heimwee krijgen.'
@ *%
O VerlieÍd op thuis Van Rees probeert daarom
de
hooggespannen verwachtingen wat te temperen. 'Je studietijd hóeft niet de mooiste tijd van je leven te zijrr'.zegik dan. Als het je niet bevalt. ga je toch gewoon
e8
KsEIEï-TRAI
Ik vind
Maar Ad Vingerhoets denkt dat
de ene vorm van
heimwee
makkehjker te bestrijden is dan
de andere. 'Sommige
mensen hebben vooral moeite zich aan te passen aan de nieurve omgeving',
verliefdheid. 'Heimwee
is
net
zo onbedwingbaar en obsessief.
Het is net zo moeilijk uit
te leggen waarom je juist deze ene
persoon zo aantrekkelijk vindt als waarom je zo graag naar huis
Kinderen die ziek zijn en in het ziekenhuis liggen, hebben juist veel contact met de ouders nodig.
wilt. En zoals je bij verliefdheid je geliefde door een roze bril ziet, zo idealiseer bij heimwee datgene wat je achterliet. Het is niet te beredeneren.'
je
O Ogen gaan open
Gelukkig heeft Miranda van Tilburg van heimwee nooit last gehad. Ze emigreerde samen
met haar partner naar
de
Verenigde Staten. Daar wil ze nu niet meer weg. Als ik nu in Nederland kom, voel ik me echt een toerist. Ik moet wennen aan de kou, de drukte, het constante gezeur. Tegelijkertrjd kan ik ook erg genieten van dingen die ik voorheen nooit zag. Kneuterige
dorpjes. bloemenstallen.
een
bakker op elke straathoek.' Ze wijst erop dat het helemaal niet erg is om af en toe naar huis
le verlangen.'Nooit
heimwee
hebben is misschien ook niet goed. Het betekent dat je niet echt gehecht bent aan thuis,
of dat het thuis niet leuk
is.
Heimweelijders hebben het thuis blijkbaar erg naar hun zin.' I
[email protected]
legt hij uit. 'Deze aanpassingsproblemen kun je vaak wel te
boven komen, door
nleuwe
vrienden te maken bijvoorbeeld, of je op nieuwe activiteiten te storten. Maar er zijn ook mensen die vooral het oude vertrouwde niet los kunnen laten. Al biedt de nieuwe omgeving nog zoveel moois en spannends, iemand
blijft verlangen naar de plek die hij of zij achterliet. Dat is veel moeilijker te bestrijden.' Vingerhoets vergelijkt het met
Heimwee: Hoe ontstaat het en wat kun je eraan doen?t M,Yan Tilburg, Uitgeverij Kok (2000): praktische informatie voor wie aan heimwee lijdt. Heimwee: Een anatomie van het verlan!,en naar elders, Jeroen Brouwers, Ramsey Nasr e.a., Uitgeverij Balans (2004) : schrijvers, wetenschappers, dichters en journalisten belichten de verschillende aspecten van heimwee.
fdEfElfRAl
ee
