HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989

HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989

De boogschutters hadden in'De Keizer' hun clublokaal. V.l.n.r.: Emiel Grielens, Clement Sneyers, Gust Grielens, Leontine Smans, Louis Snijers; tweeds rij: Alfons Wouters, August Nijs, Gust Smolders, Karel Verellen, Fons Geentjens, Stanny Snyers, Alfons Smolderen, Aloys Van Oeckel, jef Van Echelpoel (verdoken), jef Mercelis, Alfons Grielens, Gust Boeckx, Denis Mercelis; bovenste rij: Alberic Smans, August Van Oeckel, Gust Van Echelpoel. Uit de verzameling van Jules Van Olmen.

76 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989


LOGEMENTSHUIS 'DE KEIZER' VANAF EINDE 19DE EEUW Rosette Dillen

In de schaduw van de kerktoren tussen 'Den Hert' en 'Hof d'Intere' ligt een van Wechels oudste en interessantste gebouwen: gasthof 'De Keizer'. In de 19de eeuw was 'De Keizer' een eenvoudige boerderij met herberg. Op het einde van die eeuw is deze herberg ontegensprekeliik verbonden met de namen van Caesar Smans en zijn echtgenote Philomena Verlooy.

'De Keizer' in de 19de eeuw: een simpel boerenhuis met herberg. Uit de verzameling van Jules Van Olmen.



Atelierraam in de zijgevel van 'De Keizer', waarlangs het 'witte, koele noorderlicht' binnenvalt. Uit de verzameling van Rosette Dillen.



De Keizer: trefpunt van schilders

Caesar Smans en Philomena Verlooy baatten in 'De Keizer' een logementshuis uit waar een schilderskolonie, met Heymans aan het hoofd, verbleef. Zij probeerden het landelijke Wechel in kleur en lijn vast te leggen (1). Het is in deze periode dat 'De Keizer' verbouwd werd naar de behoeften van zijn bewoners. Van een simpel boerenbedrijf met herberg werd het omgebouwd tot een voor die tijd groot logementshuis. Er werd een verdieping op gezet, zodat er ruimte kwam voor meer slaapkamers én... een atelier met groot atelierraam in de zijgevel, aan de noordkant. Wechel werd een schildersdorp. Heymans, Crabeels, Rosseels, Meyers maakten deel uit van de artiestenkolonie, die in 'De Keizer' hun trefpunt vonden. Ook Henri van de Velde bezocht ze en voelde zich hier zo goed dat hij op 21 oktober 1886 zich als Wechelaar liet registreren en hier bijna vier jaar verbleef (2). Allerlei taferelen, van landschap tot portret, werden op doek vastgelegd. Fille zelf - de waardin - heeft verscheidene keren geposeerd voor een schilderij van Heymans, Van de Velde en Van Giet. Voor 'Portret van een vrouw' van H. Van de Velde, is zij zeer waarschijnlijk model geweest. Haar omvang doet dit vermoeden. Het gezicht is dan weer niet zo sprekend en lijkt wat op dat van Van de Veldes grootmoeder (3). Voor het beroemde pointilistisch doek 'Vrouw bij het raam' uit 1889 poseerde zeer waarschijnlijk de moeder van Caesar Smans. Zij woonde in het kleine hoevetje naast 'De Keizer' (4). Het werk is te bezichtigen in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, waar het tot het vast patrimonium behoort. Het straatbeeld van 'Vrouw voor het raam' is voor elke Wechelaar bekend. Het is vanuit 'De Keizer' vastgelegd. Vergelijken we het schilderij met een foto van ongeveer dertig jaar later. Er is niet zoveel verschil. Zelfs na 100 jaar is dit stukje Wechel nog goed herkenbaar. Rechts herkennen we het huis dat Karel Wouters-Van Herk - broer van August Wouters, bouwer van het Seringenhof - liet optrekken in 1858. Op de achtergrond bemerken we 'Den Hert', toen nog in het rood, en links is het huis van Adriaan Wouters zichtbaar, later bewoond door Frans Van RoeyWouters. Dit Wechels dorpsgezicht is al op vele plaatsen op de wereld bewonderd geworden, nl. in München, Zürich, Otterlo, Stuttgart, New-York... (6). We stellen hier ook vast dat in de tijd van H. Van de Velde (1898) de hoofdstraat over 'Den Hert' liep, en niet zoals wij het nu kennen (7). De rechte Oostmallebaan, zoals ze nu loopt, dateert eerst vanaf de aanleg van de tramrails. Terugkerend naar de schilders uit 'De Keizer' vernoemen we ook nog Frans van Giel, die als laatste het atelier in 'De Keizer' gebruikte, toen hij 's zomers zijn bloemenwinkel in Merksem ruilde voor de schildersezel. Dagelijks kwam



‘Portret van een vrouw’ uit 1888, van Henry van de Velde. Afbeelding uit Henry van de Velde (1863-1957) van Dr. Susan M. Canning en J. F. Buyckx, blz 147.



Dit Wechels dorpszicht uit 1889 is reeds op vele plaatsen op de wereld bewonderd. Copyright A.C.L. Brussel. De hoofdstraat van het dorp liep over 'Den Hert'. Bij het aanleggen van de steenweg Herentals-Oostmalle in de 19de eeuw, werd een rechte doorgang getrokken die juist voor de ingang van de kerk liep.



De moeder van Caesar Smans stond zeer waarschijnlijk model voor het erg beroemde doek van H. van de Velde. Pittig detail: de foto is genomen voor het zomerpaviljoen van het Seringenhof. Uit de verzameling van Caesar jessen.

Vergelijk het schilderij 'Vrouw voor het raam' met deze foto! (Zie afb. op blz. 81) Uit de verzameling van Gaby Van Roey.



hij dan met zijn 'side-car' naar het idyllische Wechel. Hij maakte hier schetsen en legde indrukken vast die hij dan in de winter in zijn atelier uitwerkte. In 1931 vestigde hij.zich voorgoed in Wechel. Waarom voelden al die schilders zich zo aangetrokken tot Wechel en niet tot Lille of Oostmalle? Volgens Emiel van Hemeldonck was Wechel in die jaren nog één van die Kempische dorpen die in haar geslotenheid meest weerstand geboden had aan de opdringerige wereld van stad en toerisme. Met Oostmalle verbonden door een oubollig stoomtrammetje, lag het volkomen geïsoleerd van de buitenwereld door een krans van bossen, heiden en moerassen. Noordelijk langs de Vlimmerse kant, lag de Ronde Heide. Naar Zalfen uit liepen de bospaden door Blommerschot en Zalfse heide en zuidelijk vloeide de Bosbeek; een zijtak van de Aa, door de vlakte van de Vorselaarse heide en de poelen van Vispluk naar bet aloude kasteel van Vorselaar. Er lag nog heide, de bossen strekten zich uren ver uit en het landschap van vennen en poelen was nog ongeschonden. De bevolking was, zoals de volksmond het zegde, nog van de oude stempel. Het leven verliep er in strakke eenvoud. Geruchten van de buitenwereld druppelden maar schaars door. Er was de dagelijkse arbeid, de trage gang van de seizoenen, de kleine bedrijvigheid van rustige mensen rond de hoge toren van de kerk (8). Zo was Wechel nog in de eerste decennia van deze eeuw. Hier was geen breuk tussen natuur en mens. Dit ongerepte, landelijke en rustige leven trok de schilders aan. Maar de Wechelse schildersschool met Heymans, Rosseels, Crabeels, werd verleden tijd. Heymans stierf in 1920, Rosseels in 1912 en Crabeels was al in 1896 gestorven. Stil aan liep 'het stuk verleden waar de vooruitgangsdrift aan voorbij gegaan was' zijn achterstand in (9). Fille uit 'De Keizer' zal tot op het einde van haar leven - 1941 – schilderachtige verhalen over de romantische schilders, die hun ezel in volle hei plantten, blijven vertellen. Heel wat van haar huisraad, zoals geelkoperen waterketels, die geen gebruiks- maar siervoorwerpen waren, verdwenen samen met het komen en gaan van de schilders. Veelal waren deze stukken prijzen van de schuttersgilde of andere. Die voorwerpen waren door de schilders zeer geliefd omwille van hun decoratieve appel- en peervorm. De melkteilen, boterpotten, oliekannen en 'ook de rijstpap- en andere sierborden die te pronk stonden op bet "moosschap" en een waardige en kleurrijke noot brachten in de woning' (10) waren zeer gegeerd. Maar ze vergaten ze volgens Fille's eigen zeggen terug te brengen. Toch bleven Fille en Caesar Smans houden van 'hun' schilders. Het is niet omdat'de Wechelse school' verdwijnt, dat dit het einde van 'De Keizer' betekent.



De Keizer: afspanning en logementshuis 'De Keizer' blijft in de eerste plaats de afspanning die ze altijd geweest is. Achter het huis waren stallingen voorzien voor de paarden van de voerlui. Er stonden troggen en drinkbakken voor de vermoeide dieren. Vanuit het kleine hoevetje naast de afspanning - later verbouwd door Caesar Smans en nu bewoond door Jos Van Roey-Boeckx - liep een ketelspoor naar de ben. Men sprak meestal over een vapeur. Een ijzeren riggel was tegen de zolder opgehangen. Over de riggel liep een wieltje waaraan een vijshaal was bevestigd. Zonder moeite kon men de ketel van het vuur naar de stal duwen (11). Terwijl de dieren verzorgd werden, tapte Fille of één van haar dochters, Matil en Leontien, schuimende pintjes. 'De Keizer' was een vermaarde herberg. Logementsgasten die in Vlimmeren verbleven, 'maakten wandelingen naar de beter gekende afspanning "De Keizer" in Wechel' (12). Haastige passanten bonden hun paard aan de etensbakken vast of legden hun koe met een touw aan een ring vast. Die ringen zijn lang in de gevel te zien geweest. Pakken, zakken en balen stonden in de gelagzaal opgestapeld in een gezellige rommeligheid. Rond de afspanning hing de prikkelende geur van de paarden. Dit alles ging voorbij toen het stoomtrammetje de taak van de voerlui overnam. Met het trammetje kwam het stadsvolk in groten getale naar de Kempen. Voordien gebeurde het ook al wel eens dat de stedelingen het buitenleven opzochten. Leontien Smans (1891-1977) herinnerde zich nog dat vader Caesar de Antwerpse gasten met een 'tilbury' in Oostmalle ging afhalen. Dit was een zwart gelakte sjees met mooi afgewerkt interieur en met meestal twee banken. De kap van leder of zeildoek kon neergevouwen of afgenomen worden. De meest luxueuse exemplaren hadden nog zijlantaarntjes. Maar toen omstreeks 1910 de tram zijn intrede in Wechel deed, lag de weg open om de rust van dit landelijk dorp te komen opzoeken. De familie Lemoine (13) heeft jarenlang, vanaf 1900 twee kamers in 'De Keizer' gereserveerd. De kamers aan de voorkant werden voorbehouden voor 'het stadsvolk', de twee aan de achterkant waren voor het werkvolk, dat in die tijd dikwijls met de week van huis trok. Het voedzame brood met spek, de rijke geitemelk en de volle boter die Fille op tafel zette, hebben, samen met de gezonde Wechelse lucht, menig bleek stadsgezicht van kleur doen veranderen. Geregeld stond er konijn, fazant of een ander stuk wild op het menu. Caesar Smans was een verwoed jager en trok er geregeld op uit. Hij heeft negenenveertig jaar een jachtvergunning aangeschaft, maar zijn trots deed hem zijn vijftigste weigeren, omdat die hem als een geschenk van de Staat zou zijn. afgeleverd. 84 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989


Caesar Smans en Philomena Verlooy, uitbaters van 'De Keizer' rond de eeuwwisseling. Uit de verzameling van Caesar Jessen.

Julia Goos was tot aan haar huwelijk met Frans Wouters de inwonende keukenhulp. Uit de verzameling van Anna Van EchelpoelWouters.



De Keizer: bron van werk en inkomsten Steeds heerste er in en rondom het logementshuis een bedrijvige drukte. 'De Keizer' verschafte dagelijks arbeid aan een inwonende keukenmeid. Op het einde van de vorige eeuw was het Julie Goos van 't Zand, die jarenlang zorgde voor morgenspek, boerenomelet en zoete avondpap. Zij maakte schaftzakken en koffieflessen voor degenen die er voor een ganse dag op uit moesten. Ze molk drie geiten, boterde en kookte. jarenlang, tot ze trouwde met Frans Wouters, heeft ze dit werk graag en met veel inzet gedaan. Toen Julie bij haar huwelijk het werk in 'De Keizer' opgaf, zou dochter Leontien, die na de dood van haar man met haar twee kleine kinderen, Caesar en August Jessen, terug naar 'De Keizer' was gekomen, het keukenwerk voor zich nemen. Felix Kaers - grootvader van Net Smans - was de man-voor-allewerk. Hij werd er met alle karweien en klusjes belast. Van 's morgens voor dag en dauw was.hij bezig en verliet eerst in de late avond zijn post. Wassen en strijken was ook een niet te ontziene klus. Om de twee a drie weken werd er een grote kuip met witte zeep gevuld. Marie en Florentine van de Plas hebben dit werk, evenals het in orde. brengen van de kamers, voor hun rekening genomen. Janneke Eyskens van de Vlimmersebaan bewerkte de akkers van Caesar Smans en oogstte groenten en fruit voor het logementshuis.

De Keizer: ontmoetingsplaats en trefpunt voor vele mensen

Het verenigingsleven was een gelegenheid om de eentonigheid van iedere dag te breken en het was het enige verzetje dat er in dit 'stille' dorp was. Die verenigingen vonden hun stamplaats in 'De Keizer'. Zo was er ook de zangvereniging gevestigd. Emiel Grielens, schoonzoon van de stichter van de zangvereniging, Fons Verhoeven, jef van Echelpoel, Caesar Smans waren enkele kopstukken van die eerste zangvereniging. De fanfare zou zijn oorsprong vinden in deze zangsamenkomsten en de zangers van het doksaal zijn de laatste actieve uitingen van de ooit zo bloeiende vereniging. De eerste voetbalclub werd in 'De Keizer' gesticht door o.a. Louis en 'Titte' Boeckx. Ook de boogschutters hadden er hun clublokaal (14). In de toen grote tuin achter de herberg stond een doel opgesteld en geregeld organiseerden de boogschutters hier 'prijskampen'. De kameraadschap werd er sterk ontwikkeld en kwam het meest tot uiting bij schietingen en teerfeesten. Die feesten werden naar jaarlijkse gewoonte georganiseerd in hun stamcafé. 'Het waren meestal smulpartijen in de sobere maatschappij van toen. Bloedworst, malse ham en gesuikerde rijstpap kwam op tafel en de potten bier werden niet geteld' (15).



'De Keizer'was een plaats van nieuws, amusement en vertier. De lustige vrienden vonden er elkaar bij kaart- en lottospel, bij hand- en kruisboog, bij ringspel en vogelpik, in politieke onderonsjes en bij mossel- en konijnensoupers. Deze gelegenheid bracht aan menig beeldend kunstenaar inspiratie. Zelfs tot in het literaire werk liet dit café zijn sporen na. Jozef Simons (1888-1948) laat zijn werk 'Dientje Goris' afspelen in 'De Keizer' en inspireerde de figuur van Dientje op een aantrekkelijke dochter uit 'De Keizer'. Wie zou dat geweest zijn? In 'De Keizer' kwam de Wechelse bevolking meedelen waar er iemand ernstig ziek was en er doktershulp nodig was. Dokter Emiel Goetschalckx, vader van dokter Louis Goetschalckx, uit Lille, kwam hier tweemaal per week informeren. Later zou hij iedere dag passeren. Meestal trok de dokter dan per fiets naar een zieke op 't Zand of Beulk. Als het weer te slecht was en de Wechelse wegen, even buiten de dorpskom, putten en kuilen vertoonden, vol water en modder, trok de dokter zijn hoge laarzen aan en vertrok vanuit 'De Keizer' te voet naar het afgelegen boerderijtje om hulp te bieden. In zijn handbagage had hij een voorraad geneesmiddelen bij zich, want het zou nog lang duren vooraleer er zich een apotheker in Wechel kwam vestigen. Zelfs toen hij per auto kwam, had hij een fiets op de bagagedrager, omdat er heel wat plaatsen niet per auto bereikbaar waren. De Keizer: centrum van het dorp Per fiets, per kar, per ezelskar kwam men naar het dorp om familie of vrienden af te halen bij de tramhalte. Deze 'passage' was een welgekomen verstrooiing voor de vakantiegangers van 'De Keizer'. Bij zomeravond gonsde het onder het zonnetentje van nieuwtjes of keek men wat naar het verstilde dorpspleintje. De elektriciteit had toen in Wechel nog niet zij intrede gedaan. De verlichting was erg summier.Vier verlichtingspalen vond men in Wechel. Eén stond tegenover ‘De Keizer', de tweede in de buurt van Hof d'Intere, de toenmalige pastorij, de derde op de Vlimmersebaan, en; de vierde hing tegen de gevel van café 'De Zwaan' (nu bakkerij Neefs). Het was een paal, waarop een petroleumlamp was gemonteerd. Iedere avond trok flor Boeckx rond met een toorts om er de vlam in te slaan. De Keizer: na Caesar en Fille Smans Toen Caesar en Fille oud waren, hebben zij hun geliefde Keizer verlaten en hun intrek genomen in het verbouwde huisje ernaast. De Afspanning werd aangekocht door Victor Helsen, die het verhuurde. Op 1 november 1934 nam Louis Janssen met zijn vrouw Ida van Gansen en hun kroostrijk gezin er hun intrek. Op I11 november werd het café opnieuw geopend. 87 HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989


Het logementshuis werd wat gerenoveerd. Grote borden 'Bieren Het Sas' werden aangebracht en op de grote zonneluifel prijkte 'Pensioen- en Spijshuis De Keizer'. De familie Janssen kwam uit Bouwel en waren voor de Wechelaars 'vreemden'. Al vlug werden zij allen genoemd naar het café waarin ze woonden. Zelfs tot op de dag van vandaag dragen zij die toenaam. Het logementshuis draaide weer op volle toeren en de grappen en grollen waren er niet uit de lucht. Een waarheid is het 'dat de mens evenveel behoefte heeft aan humor dan aan spijs en drank' (16). 'Louis van de Keizer' was daarvan overtuigd en hij werd in Wechel een begrip: schalks en raak. 'De Keizer' floreerde opnieuw. Tijdens de oorlog was 'De Keizer' bekend om zijn tabaksuitdelingen. Naarmate de kinderen Janssen groter werden, bleef er minder en minder plaats over voor vakantiegangers en werd 'De Keizer' in de eerste plaats een dorpscafé. In 1948 verliet de familie Janssen 'De Keizer' en werden Karel Nijs en Philomena Belmans de nieuwe uitbaters. Nadien volgden nog Jo van der Mueren en Hugo van Peer. Dit café kende perioden van succes, afgewisseld met minder bloeiende tijden. Eén ding is echter zeker.- 'De Keizer' is een belangrijke getuige uit het Wechelse verleden. Hij is er ontegensprekelijk innig mee verbonden. Misschien is hij wel het ‘Visitekaartie' voor Wechel. Wechel dat is 'De Keizer'!

'De Keizer' omstreeks 1920. Uit de verzameling van Rosette Dillen.



Louis 'van de Keizer' Janssen, rustend op het terras, anno 1940. Uit de verzameling van F. Janssen-Neefs.

'De Keizer' omstreeks 1950. Uit de verzameling van L. Van Echelpoel-Janssen.



VOETNOTEN

(1) J. VAN OLMEN, De Wechelse Schildersschool, in Jaarboek van deHeemkundige Kring Norbert de Vriiter, Lille, 1987, Jg. V, blz. 114. (2) S.M. CANNING en J.F. BUYCK, Henry Van de Velde (1863-1957), Uitg. Koninklijk Museum van Schone Kunsten Antwerpen en Rijksmuseum Kröller-Müller, Otterlo, 1988, blz. 54. (3) S.M. CANNING en J.F. BUYCK, o.c., blz. 148. (4) Dit hoevetje is gedeeltelijk zichtbaar op de foto van 'De Keizer' in het artikel van J. VAN OLMEN, De Wechelse Schildersschool, in Jaarboek van de Heemkundige Kring Norbert de Vrijter, Lille, 1987, jg. V, blz. 115. (5) R. DILLEN, Uit het leven van een dienstmeisje op het Scringenhof, in Jaarboek van de Heemkundige Kring Norbert de Vrijter, 1989, jg. VII, blz. 33. (6) S.M. CANNING en J.F. BUYCK, o.c., blz. 148. (7) G.M.W., Schepenregisters. (8) E. VAN HEMELDONCK, Frans Van Giel en de Kempen, 1970, blz. 19. (9) K. VAN ISACKER, Mijn land in de kering 1830-1980, Deel 1: Een ouderwetse wereld 1830- 1914, Antwerpen-Amsterdam, 1978. (10) Dr. J. WEYNS, Bokrijk, tuin van de Vlaamse volkscultuur, Hasselt, 1961, blz. 123. (11) Dr. J. WEYNS, o.c., blz. 116. (12) J. OOSTVOGELS, Kosthuizen te Vlimmeren, in Jaarboek Heemkundige Kring De Vlierbes, Beerse, 1985, blz. 67. (13) R. DILLEN, Uit het leven van een dienstmeisje op het Seringenhof, in Jaarboek van de Heemkundige Kring Norbert de Vrijter, Lille, 1989, jg, VII, blz. 33. (14) J. VAN OLMEN, De Sint-Sebastiaansgilde van Wechelderzande, in Jaarboek.van de Heemkundige Kring Norbert de Vrijter, Lille, 1985, jg. III, blz. 148. (15) J. VERSTAPPEN, 150 jaar België - Volksleven 1830-1980, Brugge, 1980, blz. 33. (16) J. VERSTAPPEN, o.c., blz. 55.

GERAADPLEEGDE WERKEN

S.M. CAWNG en J.F. BUYCK, Henry Van de Velde 1863-1957, Uitg. Koninklijk Museum van Schone Kunsten en het Rijksmuseum Kröller-Müller, Otterlo, 1988. E. VAN HEMELDONCK, Frans Van Giel en de Kempen, 1970. J. VERSTAPPEN, 100 jaar België - Volksleven 1830-1980, Uitg. Orion, Brugge, 1980. Dr. J. WEYNS, Bokrijk, tuin van de Vlaamse Volkscultuur, Uitg. Heideland, 1961.


HEEMKUNDIGE KRING - NORBERT DE VRIJTER - LILLE - JAARBOEK 1989

Recommend Documents