Hedgerow futures conference Staffordshire University Stoke-on-Trent, Engeland 3-5 september 2012
Deelname van een Nederlandse delegatie aan een internationaal congres over heggen
Organisatie door Stichting Heg&Landschap in het kader van het POP project “Grenzeloos samenwerken voor duurzame heggen – POP 48540”.
heg & landschap “Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland”.
Congresorganisatie: Hedgelink www.hedgelink.og.uk
Hedgerow futures conference Stoke-on-Trent, 3- 5 september 2012
Nederlandse deelnemers: Peter Ceelen - Bureau Elfenboom (Opmaak / foto’s) Robert Ceelen - Bureau Elfenboom / Stichting Heg&Landschap Louis Dolmans - Stichting Lingewaard Natuurlijk / Stichting Heg&Landschap Jef Gielen - Gielen Landschapsbeheer Piet Hopman - Staatsbosbeheer Steven Montfoort - Provincie Noord Brabant Lex Roeleveld - Bureau Heggen / Stichting Heg&Landschap (Redactie) Hans Roelofs - Staatsbosbeheer Arjan van der Zee - Staatsbosbeheer
Randwijk, 19 september 2012
2
Inleiding Dit is een verslag in telegramstijl van de conferentie Hedgerow futures die van 3 tot 5 september in Stoke-on-Trent, Engeland, heeft plaats gevonden. Het geeft de hoofdlijnen van het programma weer en vat indrukken en conclusies samen die we als Nederlandse delegatie aan deze conferentie mee naar huis hebben genomen. Conferentie georganiseerd door: Hedgelink i.s.m. Universiteit van Staffordshire. ‘Hedgelink is a partnership organisation and has a particular reponsability for helping to deliver the Habitat Action Plan for Hedgerows that forms part of the UK’s Hedgerow Biodiversity Action Plan’. Conferentievoorzitter: Prof. John Dover. Vz. Hedgelink : Emily Ledder (Natural England). Programma: zie bijlage. Twee dagen presentaties (in totaal 24 presentaties) en één velddag. Bij aankomst werden de conference proceedings uitgereikt. De titel hiervan luidt: Hedgerow futures. Proceedings of the First international Hedgelink Conference held at Staffordshire University, Stoke-on-Trent, UK, 3-5th September 2012. Edited by John Dover. Hedgelink. ISBN: 978-0-904853-10-0. Deelnemers: In totaal 62 personen, waaronder 9 Nederlanders, 1 Duitser, 2 Italianen, 1 Français, 1 Schot en 1 Noord-Ier. Een groot deel van de deelnemers is wetenschappelijk onderzoeker.
3
Programma algemeen • Eerste dag sterke wetenschappelijke inslag. Heggen en biodiversiteit (motten, vleermuizen ed). Tweede dag ging voor belangrijk deel over beheer (management) en had een redelijk hoog praktijk gehalte, heggen&mensen kwamen aan de orde evenals heggen als energieleveranciers. • Twee presentaties door Ned. De eerste over succesfactoren voor lokale groepen (Louis Dolmans-Stichting Lingewaard Natuurlijk) en de tweede over de werkwijze gevolgd in het Herstelplan Maasheggen door Lex Roeleveld (Heggen/Heg&Landschap) en Robert Ceelen (Elfenboom/Heg&Landschap. Het laatste paper kwam tot stand ism Staatsbosbeheer en de Provincie Noord Brabant). • Presentaties werden afgesloten met enkele publieksvragen. Voor zover er conclusies getrokken werden, werd er nog al eens op de noodzaak tot vervolg onderzoek gewezen. • Proceedings van de conferentie waren bij aanvang gereed (zie Inleiding). Opvallend is dat er geen conclusies en aanbevelingen geformuleerd zijn. • De titel deed vermoeden dat nieuwe functies van heggen centraal zouden staan. Dat was helaas niet het geval. Biodiversiteit kwam uitgebreid aan de orde in de vorm van deelstudies maar geen echte state-of-the-art. De enige ‘ nieuwe’ functie waarover een presentatie ging was de uitstekende bijdrage van Rob Wolton over heggen als energieproducent. Nigel Adam’s bijdrage over life-cycle management was vernieuwend en toekomst gericht. • De excursie, georganiseerd en geleid door Nigel Adams (vz Hedge Laying Society, en lid stuurgroep Hedgelink) was uitstekend. Het indrukwekkende landschap (al vanaf 1086 bewoond door één familie) in combinatie met de hartelijke ontvangst, de inhoudelijke toelichting in het veld en de heerlijke luch, vormden een zeer goede, onmisbare en net te vergeten afsluiting van de conferentie.
4
Programma inhoudelijk Dag 1 en wat ons is bij gebleven : • Onderwerpen : Heggen duurzaam onderdeel van de landbouw ?, veranderingen in botanische samenstelling heggen, survey technieken (de een grootschalig, de ander zeer historisch-analytisch van aard), rol heggen i.r.t .bestuiving door insecten (13% v.d .landbouwopbrengst is afhankelijk van bestuiving!!), rol heggen i.r.t. motten en vleermuizen, heggen als verbindingszones, heggen in Noord-Ierland en Italië (Povlakte). • In Engeland wordt schieten op fazanten, patrijzen ed als sport beschouwd en is het een economisch belangrijke agrarische bijverdienste. Door een vertegenwoordiger van de Game and Wildlife Conservation Trust werd deze activiteit nadrukkelijk gepresenteerd als middel om behoud van heggen mede te financieren (gefokte, veelal exotische vogels over de heg /heuveltop jagen en knallen maar). • De enorme diversiteit aan diersoorten (>1000 spp – Rob Wolton’s kunstwerk) die in een heg leven. • Heg (haie, hedge/hedgerow, Hecke) is in het buitenland een veel breder begrip (breedte, aandeel bomen) dan het Nederlandse begrip ‘heg’. • Botanische samenstelling van flora zoom veranderen vooral (nemen toe) als er meer licht in een heg valt (vlechten, ingrijpend snoeien, terugzetten). Kanttekening Robert C.: In Nederland betekent meer licht helaas vaak explosieve groei van brandnetel en braam, waardoor nazorg na zware ingreep nodig is. Belangrijkste factor de laatste decennia was (op het proefstation Monkswood) echter het afschieten van herten (Chinese muntjak). Soortensamenstelling heggen over zeer lange tijd erg stabiel. • De waarde van een heg voor vogels vraagt om een andere heg (dicht struweel, brede basis) dan een heg met waarde voor flora (smalle heg, veel bezonning). Beide waarde kunnen gecombineerd worden door een dichte heg te combineren met strook kruiden/ grassen. Bloemrijke randen om de twee jaar maaien. Oude randen in herfst maaien. • Heggen zijn in UK veel belangrijker voor het vee dan in Ned. Altijd worden genoemd : veekering, shelter. Daarnaast worden heggen beschouwd als integraal onderdeel van het buitengebied. • Veel agrariërs zijn trots op hun heggen. Een boer die zijn heggen goed onderhoudt (neat and tidy) wordt een goede boer beschouwd. Het onderhoud van heggen straalt af op het vakmanschap van de boer. Tidiness vormt een probleem bij de wens om langere onderhoudscycli (van jaarlijks naar 1/3 jaar) geïntroduceerd te krijgen. ‘Een rommelige heg = rommelige boer ??!!’ Sommige boeren willen ook helemaal geen subsidie. • In diverse presentatie wordt aangegeven dat een kruidenrijke zoom een onontbeerlijk onderdeel van en natuurrijke heg vormt. Dit vereist goed beheer. • Buiten de zaal was een posterpresentatie te zien. Wat veel van ons bij blijft is het prachtige schilderwerk (waterverf) van een stuk heg met een boom met daarop meer dan 1000 gekleurde vlekjes, elk voorzien van een nummer die een diersoort weergeeft die Rob Wolton in 30 meter heg op zijn boerderij in Dartmoor heeft gevonden. • De presentatie van Georg Muller over het boek van >1000 pagina’s over heggen en steenmuren in Europa. Het boek is na 30 jaar bijna af maar voor zowel de Duitse als Engelse versie wordt nog een uitgever en €€ gezocht. Georg toont een indrukwekkende hoeveelheid foto’s, die laten zien hoe ontwikkeling van heggen en wallen gepaard gingen met ontginning van grond en ook het omgekeerde, ontvolking en daarmee aftakeling van het cultuurlandschap. Georg berekende dat de heggen in Engeland en Noord Ierland een totale lengte hadden van 1,3 miljoen kilometer. In 2012 is daar nog 750.000 kilometer van over. Om de heggen voor achteruitgang te behoeden is volgens Georg een Europese beweging nodig • In UK worden field surveys gehouden waarmee de lengte aan en de kenmerken van heggen op nationaal niveau bijgehouden worden. Er was tevens een presentatie waarin
5
hightech combinatie van datasets (veld en satellietbeelden) werd toegelicht om zodoende een beter beeld van de lengte en verspreiding aan ecologische netwerken te krijgen. Er is de laatste jaren nog steeds sprake van een geringe afname (6% Engeland en GB tussen 1998 en 2007. Totale lengte heggen in GB in 2007 geschat op 477.000 km. In rapport Rob Wolton wordt over zelfde periode een verlies van 1,4% gemeld voor heggen en 4,5% voor bomen in Engeland). Het is echter vooral de afname in de kwaliteit van de heggen (‘structure and condition’) die zorgen baart. • Agrarisch natuurbeheer in UK agri-environmental schemes (AES) – laag en hoog instapniveau ELS/HLS) zijn in UK erg belangrijk. Zo’n 50% zit in het basisniveau, 40% van de heggen wordt met agrarisch natuurbeheergelden medegefinancierd. Agrarisch natuurbeheer is erg belangrijk voor heggenonderhoud. De interesse van boeren om deel te nemen is sterk afhankelijk van de wereldmarktprijzen voor graan. • Een zeer beknopte uitleg van het Engelse agrarisch natuurbeheer. Voor uitgebreide informatie, de handboeken en diverse brochures en publicaties over agrarisch natuurbeheer verwijs ik naar de website van Natural England, de organisatie die de regelingen beheert: www.naturalengland.org.uk/ourwork/farming/. Er zijn 2 hoofdregelingen: het Entry Level Stewardship (ELS) en het Higher Level Stewardship (HLS). • ELS: is a ‘whole farm scheme’ open to all farmers and land managers in England. Noncompetitive, iedereen die de regels accepteert kan meedoen. Wat zijn de hoofdkenmerken van ELS: o Betaling van £ 30/jaar/ha voor al je land in ELS o Daarvoor moet je min. 30 punten/ha verdienen o Om deze punten te verdienen kun je uit een breed scala aan beheermaatregelen kiezen (variërend van heggenbeheer, extensief grasland beheer, bodembeschermingsmaatregelen enz). Voor elke maatregelen kun je een bepaald aantal punten verdienen. o Je mag zelf bepalen hoeveel van elke maatregel je wilt kiezen. o Als je voldoende maatregelen uitvoert en zodoende voldoende punten kunt verdienen, mag je aan ELS deelnemen. o Je kunt maandelijks starten. o Overeenkomst 5 jaar. o Betaling om de 6 mnd. o Met alleen heggenbeheer kom je er in Engeland dus niet mee. Het moet een pakket aan maatregelen zijn. In heel Engeland mag je hieraan meedoen.
6
• HLS: alleen in bijzonder waardevolle gebieden, voor bijzonder waardevolle elementen. Niet opengesteld voor iedereen. Vergoeding per maatregelen. Verdere info verwijs ik naar de betreffende handboeken. Indien er belangstelling voor is, kan er rond het NK Maasheggenvlechten 2013 een lezing over het AES verzorgd worden door Nigel Adams (indien uitgenodigd). • Aan heggenbeheer wordt in Engeland £ 47 mlj./jaar uitgegeven, het overgrote deel in ELS. Vrijwel al het geld voor heggen gaat naar het stimuleren van langere snoeifrequenties (van 1 naar 2 of 3 jaar). Een miniem deel gaat naar verjonging (vlechten of terugzetten). • Bij alle maatregelen voor heggenbeheer gelden, voor ons doen, zeer ruime maatvoeringen. Vrijwel geen Nederlandse knip-/scheerheg zou hieraan voldoen! In Balgoy zijn momenteel knip-/scheerheggen te vinden die ruime afmetingen en mooie vorm hebben en op goede wijze gesnoeid worden. Dit is het resultaat van het project Herstel Maasheggen Balgoy (projectleiding gem. Wijchen – Lambewrt van Beusekom, i.s.m. Staatsbosbeheer –Tom van Uden, Stichting Maasheggen Balgoy-Sjoerd Aertssen en Stichting Heg&Landschap).
7
Dag 2 en wat ons is bijgebleven • In de UK worden erg veel heggen (het merendeel van de onderhouden heggen) jaarlijks geklepeld. Het zijn zeer robuuste knip-/scheerheggen, als we onze terminologie er op toepassen. Het knippen met een lange frequentie (6-10 jaar), in Ned. gebruikelijk, is in UK zeer ongewoon. • Veel onderzoek naar effecten met snoeifrequentie (1,2,3 jaar) op bloesem en besproductie van meidoorn. Veel organisaties willen dat in AES langere cycli, bij voorkeur 3 jaar, bevorderd worden om bloesem en besproductie te verhogen. Ook wil men bevorderen dat er zo laat mogelijk in het winterseizoen gesnoeid wordt, i.p.v. wat nu gebruikelijk is, in de nazomer. Dit laatste wordt vooral gedaan omdat de velden in de nazomer nog betrekkelijk droog en goed berijdbaar zijn. Snoeien van heggen in het natte, golvende landschap is vrijwel onmogelijk. • Bevlogen en op de praktijk gerichte presentatie van Terence Henry (min. van Landbouw) over de situatie en het beheer van heggen in Noord Ierland. • Snoeicyclus: 1 jaar = geen bloesem/bessen, 2 jaar = klein beetje, drie jaar = weinig (hoewel de presentaties voor deden komen alsof 3 jaar een redelijk oogst oplevert). • Hoge heg is wat biodiversiteit betreft niet hetzelfde als een goede heg. Als heg dicht en tevens onderaan goed gesloten is, is een hoge heg het beste. Maar voor heggen die hoog zijn en aan onderzijde kaal, van binnen open, geldt dat niet. De jonge (7-12 jaar) Maasheggen worden door Engelsen niet als ecologisch erg waardevol gezien (te weinig structuur). • In de UK wordt aanbevolen heggen in een dubbele rij te planten en een breed scala aan struiken te gebruiken. Niet uitsluitend meidoorn. • Differentiatie in heggenbeheer levert belangrijke bijdrage aan de biodiversiteit • Boeiend verhaal van Rob Wolton over de perspectieven van heggen voor energieproductie. Technisch en economisch rendabel bij goede organisatie en lokale economie. Afhankelijk van heggen met goede productie hout zoals in UK, Fr, Du waar het aandeel bomen in heggen/houtwallen hoog is. Voor de Nederlandse meidoornheggen gaat dit verhaal waarschijnlijk niet op maar voor houtwallen en singels wel. Ervaring in Ned. o.a. in het project stoken op streekhout (www.stokenopstreekhout.nl). Let wel: al te enthousiast oogsten van hout kan andere functies (biodiversiteit, landschap) schaden. Wel doordachte plannen met gefaseerde aanpak zijn een noodzaak! • Overtuigend verhaal van Nigel Adams over cyclisch heggenbeheer (beheer wat gebaseerd is op de levenscyclus van een heg – duurzaam beheer), wat we in de Maasheggen thans op bescheiden maar complete wijze in praktijk brengen. Kern : heg kun je niet in keurslijf houden. Geef vorm aan de dynamiek van heggen, lees de conditie van een heg (“de heg vertelt je wanneer je moet stoppen met intensief knippen”)en zorg dat verjonging als maatregel in de beheercyclus een rol krijgt. Onderhoud afgestemd op de actuele ontwikkelfase houdt deze in goede conditie en verlengt de levensduur. • Doelgroep participatie, rol van lokale groepen zijn alleen in de Ned. presentaties aan bod gekomen. Ned. is uniek in het hebben en de rol van lokale natuur- en landschapsgroepen. (passie +kennis) X netwerk X tact = succesvolvrijwilligers werk. Bij deze functie is uitleg gegeven. Geld is dus uitdrukkelijk niet de belangrijkste succesvoorwaarden. Vrijwilligerswerk ten behoeve van landschap is vanuit ten minste drie invalshoeken cruciaal: 1) hoe hoger de aantallen vrijwilligers, hoe meer werk er wordt verzet ten behoeve van kwalitatief hoogwaardig landschap 2) hoe hoger het aantal vrijwilligers hoe hoger het draagvlak voor natuurbeleving en natuurbescherming 3) bezig zijn in de natuur draagt bij aan het welzijn van mensen. Aan de hand van drie succesvolle projecten is dit geïllustreerd: het Nederlands kampioenschap Maasheggenvlechten, de natuurlijke graanteelt op Doorniknatuurakkers (oude graanrassen omzoomd door akkerranden en
8
heggen, zie www.doorniknatuurakkers.nl en het project “wij maken de Betuwelijn groen (groen aankleding van de Betuwe spoorlijn ) . • Onze inventarisatie-onderhoudsplan methodiek en het betrekken van betrokkenen bij dit proces (als de ‘hands-on-hedges approach’ gepresenteerd), is uniek. Er is veel interesse voor het programma. In het programma worden alle partijen bij aanleg en beheer betrokken. Er is sprake van een gezamenlijke zoektocht naar het beste beheer, waarbij het feitelijk beheer in technische zin gedetailleerd wordt vastgelegd. Met behulp van het systeem is het mogelijk de ontwikkelingen van de heggen te volgen en daaruit lessen te trekken. Werken met het systeem maakt betrokkenen bewust van het belang van goed onderhoud en van hun invloed daarop. • Opvallend is dat er weinig over bomen in heggen verteld is. En dit terwijl bomen een zeer belangrijk onderdeel van de heg vormen en speciale aandacht verdienen. De Tree Council is bovendien vertegenwoordigd in Hedgelink.
9
Veldexcursie • Bezoek aan Whitmore Hall. Zoon eigenaar Edward Cavenagh-Mainwaring. Mensen in dienst : Jim and Barry. Adres: Whitmore, Newcastle under Lyme, Staffordshire, ST5 5HW. • Whitmore Hall is een landgoed dat met de eigenaar familie al in 1086 bestond (genoemd in Doomsday Book, de landelijke inventarisatie van bezittingen en eigenaren op last van Willem de Veroveraar die in 1066 Engeland was binnengevallen en vervolgens veroverde) !!!!!! Ongelooflijk feit. Bij het landgoed horen onder meer het manor house (1780 en oudere delen), schilderachtig kerkje, pub, huizen medewerkers. • Het landgoed is 1.700 acres (ruim 700 ha) groot. Is overgegaan van gemengd naar melkveebedrijf. Momenteel 320 melkkoeien + jongvee. Koeien en jongvee staan jaarrond in de wei. Koeien kalveren allemaal in febr. af zodat de melkproductie gelijke tred houdt met de ruwvoeropbrengsten. Bedrijf gaat snel groeien naar 600 koeien. Bedrijf is meer dan 10 jaar biologisch geweest maar is nu regulier met bio-kennis om de flexibiliteit in bedrijfsvoering in deze moeilijke tijden te verhogen. De eigenaar richt zich op een veehouderij die zo min mogelijk olieafhankelijke producten gebruikt en zo min mogelijk voer hoeft in te kopen. Meer dan 1000 jarig landgoed dat anno 2012 van één product (melk) afhankelijk is – lijkt risicovolle strategie.
10
• Tijdens de rondleiding over de velden (golvend landschap) staan we bij de volgende zaken stil : heggenvlechten, beheer heggen op het landgoed, aanplant heggen, beheer onze heggen, machinegebruik, cyclisch heggenbeheer, vormsnoei uitgegroeide heggen, rol en beheer van bomen, grondgebruik op dit melkveehouderijbedrijf. • Heggenvlechten. Langs de weg, op een steile rand vlechten 2 mannen in Midland stijl een meidoornheg. Vroeg in het seizoen maar niet ongebruikelijk. Oudere persoon zit al tientallen jaren in het vak, legt in 3 stijlen en is, aan het geleverde werk te zien, een absolute vakman. Hij en Nigel benadrukken de rol van heggenvlechten in verjonging en veedicht maken van de heg. Laag inkappen voor de juiste hergroei is waar het om gaat en is de kern van alle vlechtstijlen. Voor de heggenlegger is de vergoeding die AES geeft voor heggenvlechten (herstel heggen) van wezenlijk belang. Hij heeft afgelopen jaren nog voldoende werk gehad mede door enkele grote opdrachten op landgoederen. Ingegaan wordt op het onderhoud, ondermeer de snoeivorm na het vlechten. Belangrijke conclusie is om de heg na vlechten enkele jaren (evt. m.i.v. jaar 2) kort (wel snoei-opgroei) te snoeien zodat deze verdicht. Volgens Engelsen snoei je een gelegde heg voor langere tijd, want waarom zou je de heg leggen als je deze direct weer tot struweel laat uitgroeien?. Betaalbaarheid van heggenvlechten wordt wel als probleem gezien; overal vlechten is zeker niet haalbaar.
11
• Aanplant heggen. Engelsen en ook Fransen geven veel geld uit aan begeleidende maatregelen bij aanplant. Men is bang voor verdrogen en verdringing struiken door onkruid. De kale grond rond de planten wordt daarom bedekt met polyethyleen of plastic doek, met dikke lagen snippers of stro (fr.). Bescherming tegen konijnenvraat is algemeen, waarvoor diverse soorten kokers gebruikt worden (en zelden/nooit verwijderd). Volgens eigenaar is goede grondbewerking en bescherming jonge aanplant vooral nodig op biologisch bedrijven omdat het ‘onkruid’ niet bestreden mag worden en de jonge aanplant een quick-start moet hebben. ( Volgens Bert van Os –Staatsbosbeheer is inzaaien bewerkte strip met honingklaver de ideale oplossing ). • Onderhoud jonge heggen : Nigel benadrukt het belang van het terugsnoeien van struiken na aanplant en van het geleidelijk laten groeien van jonge heggen (eerste jaren regelmatig telkens iets hoger/breder snoeien) zodat een heg een dichte structuur krijgt. Een goede heg heeft een dichte structuur. Snelle ongecontroleerde groei leidt niet tot een goede heg ! • In de deels oude heggen zitten dassenpijpen en veel sporen van konijnen. Hazen zijn vrijwel verdwenen met de komst van buizerds de laatste decennia. • Jim geeft demo van gebruik klepelmaaier om jonge (circa 1,5 meter hoog) heg te snoeien. Hij geeft aan dat voor de heggen speciale, T-vormige, klepels gebruikt worden die regelmatig geslepen worden. De snelheid van rijden is zijns inziens van groot belang voor het resultaat. Langzaam rijden, indien nodig in diverse gangen, zorgt voor goed resultaat! • De eigenaar vraagt veel over het beheer van zijn heggen : wanneer heggen laten leggen, hoe onderhoud er na, welke maatvoering beste, hoe goede wildlife hedge ontwikkelen, gebruik diverse types machines. Het beheer van heggen op dit eeuwenoude landgoed is blijkbaar niet aan hem overgedragen. Of misschien is het juist omdat hij alles met nieuwe kennis, goed en overwogen wil doen. Zijn bedrijf is naar mijn idee een visiegerichte zoektocht naar een financieel rendabele en natuur/milieu vriendelijke wijze van landbouw. Conclusie: infoverstrekking en voorlichting op de werkvloer (maatwerk) zijn belangrijk.
12
• De eigenaar wil een deels jonge circa 4 meter hoge meidoornheg fors terugsnoeien (klepelmaaier !) omdat er een elektrisch raster langs de heg geplaatst moet worden. Lekkage van de hoge spanning (it will knock you of your feet) op het enorme rasternetwerk moet voorkomen worden. Veel rasters worden verplaatst omdat in tegenstelling tot wat toegezegd was in de beheervergoeding voor de randen (6 meter breed) de rasterkosten niet meegenomen worden. De eigenaar wil de kruidenrijke randen handhaven maar dat is zijns inziens niet mogelijk door de hoge kosten aan rasters die niet vergoed worden. • Een kudde van ruim honderd kalveren komt al loeiend achter een heuvel te voorschijn. Ze stoppen op grote afstand van het raster ! Op een nabij gelegen enorm grasland staan balen kuilvoer in lange rijen opgesteld. Klaar voor de winter als het jongvee er graast (stripbeweiding) en de balen strooksgewijs opengemaakt worden. • Bij een oude, hoge heg demonstreert een loonwerker het gebruik en resultaat van een cirkelzaag. Het gebruik van de cirkelzaag voor hegonderhoud is nieuw in UK. De eigenaar en de meeste aanwezigen zin het voor de eerste keer. Cirkelzaag levert prachtige gladde wonden. Veel snoeiafval dat handig van de heg getild moet worden om veel handwerk bij het opruimen te voorkomen. De demo was nog wat onhandig. In Ned. is hiermee meer ervaring en ook in de Maasheggen hebben we het al met goed resultaat toegepast. Cirkelzaag werkt sneller dan de klepelmaaier die aan dezelfde heg had gewerkt. Doordat de klepelmaaier geslepen klepels had en rustig gewerkt had, was de schade nog te overzien. Het is en blijft geen aanbeveling op dikker hout.
13
• Onder een eeuwenoude zomereik vertelde Rob Wolton over het belang van bomen in heggen. Voor de biodiversiteit zijn bomen van ongekend belang. Opvallend veel meer motten en vliegen als er meer bomen in heggen staan. Bomen kunnen ook tegen heg aangeplant worden. Uit surveys blijk dat er te weinig jonge bomen en bomen van middelbare leeftijd zijn. Verjonging van het bomenbestand heeft gestokt. Dit is in het landschap ook duidelijk zichtbaar. Overal oude bomen, zelden jonge bomen. • Jonge bomen moeten goed gemarkeerd worden. Bij onderhoud dienen aannemers telkens op aanwezigheid jonge bomen gewezen te worden (ondermeer door labellen) anders worden ze in een vroeg stadium getopt. • Rob Wolton vroeg tijdens de afsluitende lunch op een binnenplaatsje van de eeuwenoude pub van Whitmore Hall aan Arjan van der Zee welke onderzoeksprioriteiten hij zag: ‘Geen’ was kort gezegd zijn antwoord aan een verbaasde Wolton. ‘We moeten aan de slag met heggen’, luidde Arjan’s tweede deel van zijn antwoord. And so be it.
Slotopmerkingen & vervolg
• De conferentie was informeel, aangenaam en leerzaam. Ons inziens een waardevolle investering om als Maasheggengroep (Staatsbosbeheer, provincie Noord Brabant, Stichting Heg&Landschap) 3 dagen gemeenschappelijk, met externe deskundigen, met heggen bezig te zijn geweest. • De mededeling dat de Ned. delegatie volgend jaar van plan is een internationaal seminar over heggen te organiseren, werd door de organisatie en deelnemers met enthousiasme begroet. • Stichting Hg&Landschap heeft mei 2013 een internationale bijeenkomst gepland in het kader van het Leader/provincie Gelderland gefinancierde project Hands-on-Hedges (Grenzeloos samenwerken aan duurzame heggen-POP8540). • Deze bijeenkomst zal in vergelijking met de UK conferentie, scherper geformuleerde doelstellingen hebben en meer praktisch (beheer/beleid, enthousiasmeren lokale groepen) van aard zijn. Het seminar is wat Heg&Landschap betreft een middel tot een doel en een onderdeel van een proces. Discussie en toepasbare resultaten staan daarbij voorop. • Heg&Landschap zal de organisatie van dit seminar direct ter hand nemen en Staatsbosbeheer en de provincie Noord Brabant uitnodigen aan de organisatie er van deel te nemen. We hebben in Nederland veel ervaringen op terrein van werken met heggen, er valt nog heel veel te leren en te realiseren en de UK conferentie heeft de betrokkenen momentum gegeven.
14
Tot slot Onze deelname aan het Hedgelink congres valt onder het project “Grenzeloos samenwerken voor duurzame heggen POP 8540”, kortweg ‘Hands-on-Hedges’ genoemd. Voor dit project ontvangen wij een POP/ Leader subsidie. In ons project plan schreven wij: “Met het project willen wij de beweging die wij de afgelopen jaren op gang hebben gebracht verder vorm geven. Heggen verdienen het om in ere te worden hersteld. Wij willen dat ze gekoesterd worden als waardevol landschapselement, dat de kwaliteit van onderhoud en beheer verbetert, zonder sterke stijging van de kosten. Wij willen ons doel bereiken door meer enthousiasme te kweken voor heggen en door lokale vrijwilligersgroepen op te leiden in heggenvlechten en in bredere zin in onderhoud en beheer van heggen, bomen en randen. Om dit extra kracht bij te zetten willen we een vorm van internationale samenwerking. Op basis van opgedane kennis en ervaring zullen opdrachtgevers (beheerders, eigenaren) en uitvoerders (loonwerkers en vrijwilligersgroepen) geïnformeerd worden over het hoe en waarom van duurzaam beheer. …..Wezenlijk bij ons project is dat handmatig onderhoud door vrijwilligers en machinale onderhoud door professionals elkaar aanvullen en versterken, waardoor een grote toegevoegde waarde ontstaat…… Speciale aandacht willen wij besteden aan de combinatie heggenakkerranden.”. Wij danken de deelnemers van Staatsbosbeheer en de Provincie Noord Brabant voor de uitstekende samenwerking en voor hun inbreng. Wij gaan graag op de ingeslagen weg voort en verwachten daar veel van. Namens Stichting Heg&Landschap Robert Ceelen
Lex Roeleveld
Louis Dolmans
Met dank aan: Arjan van der Zee, Piet Hopman, Hans Roelofs, Jef Gielen, Steven Montfoort en Peter Ceelen.
heg & landschap “Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland”.
15
