Wat moet je doen bij een hypo of hyper? Deze folder is geschreven voor kinderen met diabetes en hun ouders/ verzorgers. Als je diabetes hebt, dan zijn er een aantal belangrijke regels waar je naar moet handelen als je een hypo/hyper krijgt. In dit boekje kun je lezen wat je moet doen. Het is handig dit boekje altijd bij je te hebben! Heb je na het lezen van het boekje nog vragen? Stel die vragen dan aan je ouders, de kinderarts of de kinderdiabetesverpleegkundige.
Wat moet je doen bij een hypo of hyper? Bloedglucose prikken Hoe merk je dat je bloedglucose te hoog is? Wat moet je doen als je bloedglucose te hoog is? AIs je bloedglucose duidelijk te hoog is dan moet je méér doen:
2 3 4 5 6 7 8
Hoe kun je merken dat je bloedglucose te laag is? Wat moet je doen als je bloedglucose te laag is? Noodgevallen Wanneer moet je extra goed opletten? Speciale maatregelen bij ziekte en stress Speciale maatregelen bij koorts en braken Vertel het aan mensen in je omgeving Wat je altijd bij je moet hebben Bereikbaarheid Kinderdiabetesteam Bronvermelding
9 10 11 12 13 14 15 15 15 16
1 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
2
Bloedglucose prikken
Hoe merk je dat je bloedglucose te hoog is?
Het is normaal dat je bloedglucose een beetje schommelt in de loop van de dag.
Als je bloedglucose te hoog is, krijg je last van dezelfde dingen die je ook had
Nadat je gegeten hebt, stijgt je bloedglucose altijd. Ongeveer één tot anderhalf
toen je nog niet behandeld werd voor diabetes. Je krijgt dorst, gaat veel drinken
uur na de maaltijd is je bloedglucose het hoogst. Daarna zakt die weer.
en je moet dus ook veel plassen. Als je te veel vocht verliest, kun je zelfs
Als je diabetes hebt dan moet je regelmatig je bloedglucosespiegel controleren,
uitdrogingsverschijnselen krijgen.
zoals met je is afgesproken. Je moet ook meteen je bloedglucose controleren
Als je bloedglucoses lang hoog blijven, ga je sneller ademhalen en krijg je rode
als je het gevoel hebt dat er iets niet in orde is.
blosjes op je wangen. Je wordt steeds suffer en kunt last krijgen van buikpijn en
Op welke tijd je kunt prikken en wat dan de gewenste bloedglucose waarde is,
braken. Je adem en je urine ruiken vreemd (naar 'aceton' door de ketonen).
lees je in de tabel. De waarde van de bloedglucose wordt uitgedrukt in millimol
Dit heet een 'hyper' - dat is Latijn voor: 'te veel'
per liter, of mmol/l.
Welke tijd?
Wat is gewenst?
’s ochtends voor het ontbijt
4-6 mmol/l
± 1 ½ uur na het ontbijt
6-9 mmol/l
direct voor de lunch
4-8 mmol/l
±1 ½ uur na de lunch
6-9 mmol/l
direct voor het avondeten
4-8 mmol/l
± 1 ½ uur na het avondeten
6-9 mmol/l
rond 23.00 uur
7-9 mmol/l
om 03.00 uur 's nachts
3,5-7 mmol/l
opnieuw 's ochtends voor het ontbijt
4-6 mmol/l
Als je ontdekt dat je bloedglucose afwijkt (hoger of lager dan in de tabel staat), dan moet je dus actie ondernemen. Is je bloedglucose te hoog, lees dan wat je moet in hoofdstuk 4. Is je bloedglucose te laag, lees dan wat je moet doen in hoofdstuk 6.
3 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
4
Wat moet je doen als je bloedglucose te hoog is?
AIs je bloedglucose duidelijk te hoog is dan moet je méér doen:
Als je denkt dat je bloedglucose te hoog is, prik je eerst je bloedglucose: meten is weten. In de tabel hieronder zie je wat je verder moet doen. Als je bloedglucose een klein beetje te hoog is, is het vrij eenvoudig:
Bloedglucose
Hoger dan 15 Bloedglucose Te hoog, maar lager dan 15 mmol/l
Actie Ga minder eten en/of wat meer (rustig) bewegen
Controle
mmol/l
Actie
Ketonen?
Controleer met je Ketonen meter of er ketonen in je bloed zitten.
Controleer na 2 á 3 uur
Zitten er geen ketonen in je bloed en geeft de test dus 'negatief' of 0-0,6 aan? Volg plan A. Zitten er wel ketonen in je bloed,
opnieuw je bloedglucose
geeft de test dus >0,6 aan? Volg plan B.
Als je bloedglucose dan boven de 10 mmol/l is of komt, kun je de dosis insuline aanpassen. Hieronder staat een regel voor correctiebolus beschreven. Regel van 100 correctie 100 : dagtotaal (DT) aan insuline = …..mmol/l bloedglucose daling op 1EH insuline Bijvoorbeeld bij een dagtotaal van 50 EH =
Wat zijn Ketonen?
100 : 50 (DT) = 2 mmol/l bloedglucose daling op 1EH insuline
Ketonen zijn een soort afvalstoffen. Ze ontstaan als je cellen te weinig glucose krijgen doordat er te weinig insuline is. De cellen gaan dan hun energie halen uit
Bijvoorbeeld bij een dagtotaal van 45 EH =
je vetten. Bij deze vetverbranding ontstaat afval die we ketonen noemen. Je kunt
100 : 45 (DT) = 2.2 mmol/l bloedglucose daling op 1 EH insuline
testen of je ketonen hebt door een druppeltje bloed op een speciale teststrip te doen in de Precision Xceed bloedglucosemeter.
Tussen 20.00 uur en 8.00 uur minder correctie geven!
Van ketonen in je bloed kun je je behoorlijk ziek voelen. Je hebt vaak buikpijn, kunt gaan braken en je kunt je erg misselijk voelen. De aanwezigheid van
Jonge kinderen:
ketonen in het bloed en een hoge bloedglucosewaarde wordt veroorzaakt door
Onder 4 jaar 120 : DT, tussen 8.00 uur – 20.00 uur
een tekort aan insuline.
Onder 4 jaar 140 : DT, tussen 20.00 uur – 8.00 uur
Braken is bellen!
Boven 4 jaar 100 : DT, tussen 8.00 uur – 20.00 uur * Dagtotaal = alle (soorten) insuline die je op een dag normaal gebruikt bij elkaar opgeteld.
5 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
6
Als er geen ketonen in urine of bloed aanwezig zijn dan volg je deze
Als er wel ketonen in urine of het bloed aanwezig zijn dan volg je deze
stappen:
stappen:
PLAN A Stap 1
Ketonen negatief
PLAN B
Ketonen < Bloedglucose en ketonen elke 2 uur controleren. Spuit het aantal Spuit volgens je 100 regel schema direct werkende insuline
0,6 mmol/l EH bij van je 100 regel schema.
(Novorapid) bij.
Stap 2 Controleer na 1 ½ à 2 uur je bloedglucose. Is je bloedglucose nog steeds hoger dan 15 mmol/l, spuit dan nog
Ketonen 0,6-1,5 mmol/l
Stap 3 een keer volgens je 100 regel schema directwerkende insuline (Novorapid) bij. Stap 4
Stap 5
Ketonen positief
Controleer na 1 ½ à 2 uur je bloedglucose opnieuw; controleer weer de ketonen in het bloed.
Ketonen 1,5-3,0 mmol/l
Is je bloedglucose nog steeds hoger dan 15 mmol/l bel dan de
Ketonen >
kinderarts of de diabetesverpleegkundige.
3 mmol/l
Spuit het dubbele van wat je gewend bent bij, bloedglucose + ketonen na 1 uur controleren, bij onvoldoende effect, bijspuiten volgens je 100 regel schema. Controleer na 1 uur opnieuw, bij onvoldoende effect neem contact op met het diabetesteam. Risico op ontwikkelen ketoacidose. Contact opnemen met kinderarts of kinderdiabetesverpleegkundige. Ketoacidotische ontregeling. Behandeling in ziekenhuis noodzakelijk! Contact opnemen met kinderarts of kinderdiabetesverpleegkundige. Als je moet braken, dan niet meer wachten maar altijd meteen bellen met de kinderarts of de
LET OP!
diabetesverpleegkundige! Braken en ketonen > 1,5 = bellen en overleggen met de kinderarts of de diabetesverpleegkundige.
7 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
8
Hoe kun je merken dat je bloedglucose te laag is?
Wat moet je doen als je bloedglucose te laag is?
Als je bloedglucose te laag is, kun je last krijgen van hartkloppingen, zweten,
Zodra je denkt dat je een hypo krijgt, kun je je bloedglucose prikken om vast te
beven, bang en onrustig worden. Je kunt een hongergevoel krijgen en/of last van
kunnen stellen of je bloedglucose ook daadwerkelijk te laag is.
hoofdpijn hebben. Soms word je erg moe, ga je dubbel zien en kun je suf worden. Als je bloedglucose verder daalt, kun je last krijgen van onwillekeurige
Meten is weten!
Bloedglucose
Actie
spierbewegingen en je kunt erg boos worden. Soms kun je niet meer goed praten. Als er niets aan gedaan wordt, kun je bewusteloos raken. Dit heet een
Als de bloedglucose tussen
'hypo', dat is Latijn voor: 'te laag'
3,5 en 4 mmol/l is.
Eet een appel, koek of een boterham(1015KH). Als je wilde gaan eten, wacht dan niet langer. Neem direct 3 gr. Glucose per 10kg
Als je bloedglucose tussen
lichaamsgewicht, niet meer dan 20 gr. KH per
en 3,0 en 3,5 mmol/l is.
keer. Controleer ná 20 minuten je bloedglucose. 1 dextro = 3 gram glucose.
Blijft je bloedglucose ondanks bovengenoemde akties
Herhaal bovengenoemde stappen.
tussen de 3 en 4 mmol/l.
Eet nadat je een hypo met verschijnselen en < 3.5 hebt gehad altijd een boterham of een paar crackers. Zo voorkom je dat je bloedglucose opnieuw gaat dalen. Je kunt je na een hypo een tijdje erg moe voelen en last hebben van hoofdpijn, misselijkheid en braken. Je weet meestal niet precies meer wat er gebeurd is.
9 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
10
Noodgevallen
Wanneer moet je extra goed opletten?
Als je een erge hypo hebt, kun je niet meer zelf slikken. In dat geval heb je hulp
De bloedglucose kan door verschillende oorzaken dalen of stijgen.
nodig van iemand die Glucagon kan spuiten en die weet hoe dat moet. Dosering Glucagon:
Je bloedglucose daalt als:
• Van 0-6 jaar : 0.25 ml
• je te weinig eet
• Van 6-12 jaar : 0.50 ml
• je te laat eet
• Boven de 12 jaar: 1.0 ml
• je meer beweegt dan normaal • je te veel insuline spuit
Als er geen Glucagon is of er zijn geen mensen in de buurt die dit kunnen
• je verkeerd spuit (in spier of bloedvat)
spuiten, moet je omgeving het volgende doen :
• het buiten erg warm is
• Je in de stabiele zijligging neerleggen
• je alcohol hebt gedronken
• 112 bellen
• je dan een warme douche of bad hebt genomen
• Ze moeten vertellen dat het om diabetes gaat • Ze moeten bij je blijven totdat er hulp is gekomen
Je bloedglucose stijgt als: • je te veel eet • je minder beweegt dan normaal • je te weinig insuline spuit • je verkeerd spuit • je onder spanning staat • je koorts hebt of pijn Spanning is soms moeilijk te herkennen. Je kunt bij spanning denken aan spanning tijdens een examen of een ingrijpende gebeurtenis. Het kan ook om leuke spanning gaan, bijvoorbeeld een verjaardag of een feestje. Sommige meisjes hebben ook voor of tijdens de ongesteldheid een hogere bloedglucose. Bij koorts of pijn moet je de kinderarts bellen om advies. Zie ook hoofdstuk 8 en 9.
11 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
12
Speciale maatregelen bij ziekte en stress
Speciale maatregelen bij koorts en braken
Als je je niet prettig voelt, bijvoorbeeld als je ziek bent of als je last hebt van
Dieetadvies bij ziekte en koorts
stress, dan ben je minder gevoelig voor insuline. Voor dezelfde hoeveelheid eten
Als je eetlust slecht is en gewoon eten niet goed lukt, probeer dan de benodigde
heb je dus meer insuline nodig.
koolhydraten binnen te krijgen in vloeibare vorm: bijvoorbeeld pap, vla of vruchtensap.
In de tabel hieronder staat wat je moet doen als je ziek bent of last hebt van
Zorg dat je in ieder geval voldoende vocht binnenkrijgt, minstens anderhalve liter
stress, zonder koorts, diarree of overgeven.
per dag en bij braken, diarree of koorts nog meer. Verder moet je bij koorts en braken het volgende doen:
Eetlust?
Actie
Controle
Eet je minder dan
Spuit toch net zoveel
Controleer je bloedglucose 1 ½
normaal?
insuline als normaal!
á 2 uur na het inspuiten.
Eet je wel redelijk
Spuit volgens je 100
Controleer je bloedglucose 1½
Controleer om de
tot normaal?
regel insuline.
á 2 uur na het inspuiten.
1 á 2 uur je
Controle
bloedglucose en de ketonen in je bloed.
De uitslag?
Actie
Is de bloedglucose lager dan 5 mmol/l en Neem dan alvast 3 gr/10kg geeft de test aan dat
druivensuiker of maximaal 20
de ketonen
gr.kH en bel met de kinderarts of
'positief' (dus groter
de diabetesverpleegkundige.
dan 0,6) zijn?
Als je bloedglucose niet goed is (dus niet tussen 4-12 mmoll), moet je dus actie ondernemen. Bij een te hoge bloedglucose volg je hoofdstuk 4. Bij een te lage bloedglucose volg je hoofdstuk 6.
Als je twijfelt of als je helemaal geen voedsel of drinken binnen kunt houden, bel dan meteen de kinderarts of de diabetesverpleegkundige.
13 Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
14
Vertel het aan mensen in je omgeving
Bronvermelding
Zorg dat mensen in je omgeving weten dat je diabetes hebt. Zorg vooral dat
Ispad richtlijnen 2000
voldoende mensen weten wat ze moeten doen als je een hypo krijgt en je zelf
Ragnar Hanas Type 1 Diabetes, bij kinderen, adolescenten en jong
niet meer kunt eten of slikken. Thuis moeten ze weten hoe ze Glucagon moeten
volwassenen
spuiten. Anderen moeten weten dat ze 112 moeten bellen en vertellen dat het om
Met dank aan:
diabetes gaat. Je kunt daarbij bijvoorbeeld denken aan je sportleraar, je
Meander ziekenhuis, Amersfoort
onderwijzer of leraar, familie, kennissen en vrienden.
MCL Leeuwarden
Vul zelf ook je SOS-ketting of een informatiekaart in en zorg dat je die altijd
Antoniusziekenhuis Sneek
draagt! Wat je altijd bij je moet hebben Als je diabetes hebt, dan zijn er een paar dingen die je altijd bij je moet hebben: • Bloedglucoseprikmateriaal • Insuline en injectiemateriaal • Druivensuiker • Glucagon als je op reis gaat en/of intensief sport • Extra eten met voldoende koolhydraten (bijvoorbeeld als je gaat sporten) • Altijd iets te eten als je op reis bent. Let op: ook bij opname in het ziekenhuis moet je je eigen spullen meenemen! Bereikbaarheid Kinderdiabetesteam • Bel tijdens kantooruren het telefonisch spreekuur (0512) 588 282 of 588 283 tussen 10.00 uur -10.45 uur. • Bel bij spoed tijdens kantooruren (0512) 588 270 en vraag naar de diabetesverpleegkundige. • Kun je het diabetesteam niet bereiken of is het na 17.00 uur, weekend of feestdag? Bel dan naar de Kinderafdeling (0512) 588 460. Er wordt dan contact opgenomen met de dienstdoende kinderarts.
15
kind 32
Wat te doen bij hypo of hyper - insuline spuiten
16
