NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 21
Heb hart voor je hoofd Informatie over een beroerte, TIA en het voorkomen daarvan
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 2
Inhoud
3
Wat is een beroerte
4
Beroerte: de vierde doodsoorzaak in Nederland
6
Oorzaken van een beroerte
7
Gevolgen van een beroerte
10
De behandeling: medicijnen, goede zorg en vooral... revalideren
12
U kunt zelf uw kans op een beroerte verkleinen
13
Wanneer is meten van de bloeddruk zinvol?
14
Herken de voortekenen van een beroerte
15
De Hartstichting: ook actief voor patiënten met een beroerte
16
Meer informatie?
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 3
Wat is een beroerte? Een beroerte, bijna iedereen heeft er wel eens van gehoord. Maar wat is het nou precies? In de medische wereld wordt een beroerte een Cerebro Vasculair Accident (CVA) genoemd. Vrij vertaald is dit een ‘ongeluk in de bloedvaten van de hersenen’. Bij een beroerte gaat er in feite iets mis met de bloedcirculatie in het hoofd. In deze brochure kunt u meer lezen over de oorzaken en gevolgen van een beroerte. Daarnaast zijn de voortekenen (een tia) van een beroerte beschreven. Maar vooral ook wat u zélf kunt doen om de kans op een beroerte te verkleinen.
Het hart pompt bloed door de bloedvaten naar alle delen van het lichaam. Zo wordt het lichaam van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. In een gezond bloedvat kan het bloed ongehinderd door het lichaam stromen (tekening A). De bloedvaten krijgen naarmate we ouder worden langzaam maar zeker te maken met verkalking. Door deze verkalking worden bloedvaten nauwer (tekening B). De verkalking vindt ook plaats in bloedvaten in de hersenen. Doordat de bloedvaten nauwer worden, is de kans op een verstopping groter. Als een slagader verstopt raakt is er sprake van een infarct.
A
B
Herseninfarct Een beroerte ontstaat in 80 % van de gevallen door een infarct in de hersenen. Een infarct wil eigenlijk zeggen dat een bloedvat is afgesloten waardoor het bloed (met zuurstof en voedingsstoffen) niet verder kan stromen. Als gevolg daarvan sterft dat stukje van het lichaam af dat geen
3
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 4
zuurstof meer krijgt. Een herseninfarct kan op twee manieren ontstaan: 1 Door slagaderverkalking kan een slagader in de hersenen steeds nauwer worden. Uiteindelijk kan zelfs het bloedvat helemaal dichtslibben. 2 Doordat een stolsel of bloedprop het bloedvat afsluit. Door de afsluiting van het bloedvat kan het bloed niet verder stromen (tekening C).
C
Hersenbloeding Een beroerte kan ook ontstaan door een scheurtje in een bloedvat in de hersenen (hersenbloeding). Dit is het geval bij 20 % van de beroertes. Een scheurtje kan optreden als er bijvoorbeeld ergens in de bloedvatwand een zwakke plek zit. Uit het scheurtje kan vervolgens bloed uit het bloedvat lopen. Het weglekkende bloed kan het gevoelige hersenweefsel beschadigen, waardoor het afsterft (tekening D).
D
Beroerte: de vierde doodsoorzaak in Nederland Nog maar weinig mensen weten hoe ernstig een beroerte kan zijn. Wist u bijvoorbeeld dat elk jaar zo’n 30.000 Nederlanders voor de eerste keer een beroerte krijgen? Daarvan overlijdt 20% binnen een maand. Na een
4
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 5
jaar is eenderde overleden. Zo sterven er in ons land jaarlijks zo’n 12.500 mensen als gevolg van een beroerte. Gemiddeld zijn dat 13 mannen en 21 vrouwen per dag. Daarmee is beroerte, na hartziekten, kanker en longziekten, de vierde doodsoorzaak in Nederland. Door de vergrijzing zal het aantal sterfgevallen door een beroerte nog verder toenemen.
Doodsoorzaken in Nederland in 2002
25%
30%
9% 27% 9%
Hart- en vaatziekten zonder beroerte 36.456 personen Kwaadaardige aandoeningen 38.087 personen Ziekten van de ademhalingsorganen 13.511 personen Beroerte 12.343 personen Overige doodsoorzaken 41.958 personen
Behalve dat beroerte de vierde doodsoorzaak is, is het bovendien in ons land de belangrijkste oorzaak van invaliditeit. Een beroerte heeft vaak tot gevolg dat een aantal belangrijke functies verloren kunnen gaan, zoals lezen, lopen, praten, zien, denken enzovoort. Ter vergelijking: er raken op dit moment elk jaar meer mensen invalide door een beroerte dan door een verkeersongeval. Kortom, een beroerte heeft vaak zeer ingrijpende lichamelijke, geestelijke en ook sociale gevolgen. Zowel voor de patiënt in kwestie, als voor zijn of haar directe omgeving.
5
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 6
Oorzaken van een beroerte Een beroerte ontstaat meestal doordat de vaatwand van een bloedvat in of naar de hersenen beschadigd is. Die beschadiging wordt veroorzaakt door een aantal factoren. Deze factoren heeft u met uw gedrag voor een deel zelf in de hand. Door gezond te leven kunt u dus zelf het risico op een beroerte verlagen.
1 Hoge bloeddruk Een belangrijke veroorzaker van zowel een herseninfarct als een hersenbloeding is een verhoogde bloeddruk. Bij een beroerte is dit een extra grote risicofactor. Zeker op langere termijn. Hoge bloeddruk leidt tot beschadigingen aan de binnenzijde van de vaatwanden. Daarnaast bevordert hoge bloeddruk slagaderverkalking, waardoor vaatwanden minder elastisch zijn. Zo kan een verhoogde bloeddruk op zich al zorgen voor het ‘knappen’ van een zwak bloedvat in de hersenen en dus een hersenbloeding veroorzaken. Factoren als overmatig gebruik van zout en alcohol beïnvloeden de bloeddruk in negatieve zin.
2 Slagaderverkalking Indien een bloedvatwand beschadigd is, kunnen vetten in het bloed zich daaraan sneller vasthechten. Daardoor komt het proces van slagaderverkalking sneller op gang. Uiteindelijk kan een bloedvat helemaal dichtslibben. Het is algemeen bekend dat roken, een te vette voeding en overgewicht slagaderverkalking bevorderen.
6
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 7
Elke dag twee stuks fruit is goed voor hart- en bloedvaten.
3 Leeftijd Ook is de leeftijd vaak een risicofactor voor een beroerte. Dat is ook logisch te verklaren: op oudere leeftijd neemt de kwaliteit van de vaatwanden af en tegelijkertijd neemt de slagaderverkalking toe. Wie ouder wordt, heeft dus een hogere kans op een beroerte. Beroerte is echter beslist geen ouderdomsziekte, want nog altijd is 20% van alle patiënten met een beroerte jonger dan 65 jaar.
4 Diabetes Een al aanwezige hart- of vaataandoening kan de kans op het ontstaan van een beroerte vergroten. Ook patiënten met suikerziekte (diabetes) hebben een verdubbeling van het risico om een beroerte te krijgen. Suikerziekte bevordert nu eenmaal de slagaderverkalking in sterke mate.
Gevolgen van een beroerte De gevolgen van een beroerte kunnen verstrekkend zijn. Dat heeft te maken met de plaats waar beroertes optreden: de hersenen. De hersenen hebben immers een belangrijke functie in ons lichaam: ze regelen zo’n
7
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 8
beetje alles wat een mens tot mens maakt. Geen enkel ander orgaan geeft zoveel kleur aan ons menszijn als juist dit ingenieuze regelcentrum. De hersenen organiseren niet alleen het bewegen, zien, horen, spreken en denken, maar ook het gevoelsleven en emoties zoals lachen en huilen. Dat geregel vraagt uiteraard om een voortdurende energietoevoer richting hersenen. De hersenen worden dan ook via vier slagaders constant voorzien van zuurstofrijk bloed. Dit bloed bevat zuurstof en waardevolle voedingsstoffen. Die bloedtoevoer is van vitaal belang om de hersenen goed te kunnen laten functioneren. Zó belangrijk zelfs, dat de minste of geringste storing in die bloedtoevoer richting hersenen al kan leiden tot beschadiging of sterfte van hersenweefsel.
Plaats in de hersenen bepaalt het gevolg Wat ook de oorzaak is van een beroerte, zowel na een herseninfarct als na een hersenbloeding treedt hersenbeschadiging op. Wanneer een stuk(je) van de hersenen is beschadigd of afgestorven, kan dat deel van de hersenen niet meer optimaal werken. De exacte gevolgen daarvan zijn afhankelijk van de plaats van de beschadiging in de hersenen. Zo kan een beroerte leiden tot het plotseling uitvallen van belangrijke lichaamsfuncties en ontstaan er onder andere verlammingen, gevoelsstoornissen, spraakstoornissen en gedragsveranderingen. De gevolgen van een beroerte verschillen van patiënt tot patiënt. Deze hangen namelijk af van de plaats in de hersenen waar de beroerte heeft plaatsgevonden. Dit verklaart waarom de één na een beroerte leidt aan een verlamming en de ander juist aan spraakstoornissen.
8
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 9
Handvaardigheid Spreken
Motorische functies
Ruiken
Voelen
Horen Taal Emotie Zien Evenwicht
Ruggenmerg
De plaats van de beroerte bepaalt de gevolgen
Zichtbare en minder goed zichtbare gevolgen De gevolgen van een beroerte komen vaak ongekend hard aan. In de eerste plaats uiteraard voor de patiënt zelf. Stelt u zich eens voor dat u bijvoorbeeld van het ene op het andere moment uw linkerarm niet meer kunt bewegen. Welke problemen dat alleen al geeft bij bijvoorbeeld het aankleden, brood smeren en de krant lezen. Daarnaast heeft een beroerte vaak gevolgen, die minder goed zichtbaar zijn. U voelt zich bijvoorbeeld bang of intens verdrietig, maar u kunt met geen mogelijkheid onder woorden brengen waaróm. Of u denkt uw bord helemaal te hebben leeggegeten, terwijl het in werkelijkheid nog halfvol is. Of u herkent ineens familie en vrienden niet meer of kunt de weg naar huis niet meer terugvinden. Veel patiënten met een beroerte krijgen ook last van afasie. Afasie wil eigenlijk zeggen dat één of meer onderdelen van het taalgebruik niet meer goed functioneren. Afasie (A = niet, fasie = spreken) betekent dus dat iemand niet meer kan zeggen wat hij wil.
9
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 10
De behandeling: medicijnen, goede zorg en vooral... revalideren Voor de meeste patiënten vindt de behandeling in eerste instantie plaats in een ziekenhuis met een afdeling die is gespecialiseerd in beroertes. Deze afdelingen heten ‘stroke units’, naar de Engelse term ‘stroke’ voor een beroerte. Indien iemand een beroerte krijgt, is het belangrijk dat hij of zij zo snel mogelijk naar een ziekenhuis wordt gebracht. Patiënten die een herseninfarct hebben gekregen en die binnen drie uur in een ziekenhuis zijn, kunnen soms worden behandeld met medicijnen. De medicijnen lossen het stolsel of de bloedprop in het bloedvat op. Patiënten die later dan drie uur bij een ziekenhuis binnenkomen lopen te veel risico op complicaties van de medicijnbehandeling en kunnen daardoor niet op deze manier worden behandeld. Een aantal van de patiënten die medicijnen krijgen toegediend, heeft kans op volledige genezing. De rest krijgt te maken met de gevolgen die hierboven zijn beschreven. Soms kan het opereren van een hersenbloeding levensreddend zijn.
Slechts in een beperkt aantal gevallen van een herseninfarct is het mogelijk om een patiënt te opereren. Het gaat dan om patiënten met een ernstige vernauwing van de halsslagader. Zo’n operatie kan het ontstaan van een nieuwe beroerte voorkomen.
Verder bestaat de ‘behandeling’ van een patiënt voornamelijk uit goede zorg en revalideren. Dat vindt plaats in het ziekenhuis, verpleeghuis, revalidatiecentrum of in de dagbehandeling (en de rest van de dag thuis). In de behandeling na een beroerte is begeleiding van een patiënt én diens naast betrokkenen van groot belang. Met name waar het gaat om de minder zichtbare (gedrags)problemen.
10
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 11
’Niet meer dezelfde’
Vooral de onzichtbare gevolgen maken een beroerte extra moeilijk. Voor de patiënt, die aan z’n omgeving merkt dat er iets mis is, maar niet altijd in de gaten heeft wát. Maar even goed voor de directe omgeving van de patiënt, die een ander mens tegenover zich ziet: bijvoorbeeld iemand die geen initiatieven meer neemt, geen verantwoordelijkheid kan dragen, depressief is en soms zelfs niet eens meer een volwaardige levenspartner is.
‘Hij/Zij is niet meer dezelfde’, oordeelt de directe omgeving van een patiënt met een beroerte. ‘Het lijkt wel of ik met een ander ben getrouwd’ en ‘Ik sta opeens overal alleen voor’, verzucht de wederhelft. Bij de meeste patiënten met een beroerte treedt er een blijvende verandering op in hun denken en doen. Niet zo verwonderlijk dus dat niet alleen de getroffene, maar ook veel naasten van deze mensen na verloop van tijd in een isolement terechtkomen. Want ook hún leven kan door de beroerte van hun partner ingrijpend veranderen.
11
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 12
U kunt zelf uw kans op een beroerte verkleinen Evenals de kans op een hartinfarct is ook de kans op een beroerte in grote mate door uzelf te beïnvloeden. En dat kunt u doen door te kiezen voor een gezonde leefstijl. Want met een gezonde leefstijl heeft u de kans op een beroerte voor een deel in eigen hand. Hier geldt dus zeker dat voorkomen beter is dan genezen!
Hoe ziet zo’n gezonde leefstijl eruit? 1
Stop met roken Roken leidt zowel tot een verhoogde bloeddruk als tot slagaderverkalking. Uitgerekend de twee belangrijkste oorzaken van een beroerte! Dus een eerste advies is om zo spoedig mogelijk te stoppen met roken. Al binnen een half jaar na het stoppen is het risico enorm gedaald.
2
Let op uw voeding Te vette voeding kan slagaderverkalking veroorzaken. Bovendien werkt het overgewicht in de hand, dat vervolgens weer leidt tot een verhoogde bloeddruk. Ook teveel zout heeft invloed op het ontstaan van een verhoogde bloeddruk. Gebruik daarom allerlei kruiden om uw eten op smaak te brengen. Daarom: kies bewust voor een gezonde voeding.
3
Zorg voor voldoende beweging Met voldoende lichaamsbeweging verkleint u uw kans op een beroerte. Het gaat er om dat u er een matige tot redelijke inspanning voor moet leveren. Het hoeft daarom ook niet per se een sport te zijn: fietsen naar het werk, huishoudelijke klusjes als de ramen lappen en tuinieren is ook prima. Probeer wel dagelijks een half
12
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 13
uur te bewegen. En dat hoeft ook niet aan één stuk: twee keer een kwartier of drie keer tien minuten is ook goed. Tip: stap eens een bus- of tramhalte eerder uit en neem de trap in plaats van de lift. Gaat u maar na: lichaamsbeweging komt de conditie van uw hart en bloedvaten ten goede. Ook helpt het bij het voorkómen van overgewicht en werkt het ontspannend.
4
Leer met stress om te gaan Door stress kan uw bloedruk stijgen. Daardoor ontstaat een extra belasting voor hart en bloedvaten. Pak daarom de stressfactor aan en zorg voor voldoende ontspanning en afleiding.
Wanneer is meten van de bloeddruk zinvol? U weet inmiddels dat een te hoge bloeddruk een belangrijke risicofactor is voor het krijgen van een beroerte. Het is zinvol om jaarlijks uw bloeddruk door uw huisarts te laten controleren indien u: – Reeds bekend bent met hart- of vaatziekten. – Suikerziekte of erfelijk hoog cholesterol heeft. – In het verleden met medicijnen bent behandeld voor een hoge bloeddruk.
Laat regelmatig uw bloeddruk controleren.
13
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 14
In een aantal gevallen is het voldoende om de bloeddruk eens in de vijf jaar te laten controleren. Dat geldt: – Indien u ouder bent dan zestig jaar. – Indien bij u in het verleden wel eens een verhoogde bloeddruk is gemeten. – Of als uw, veranderde, leefgewoonten het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk verhogen.
Herken de voortekenen van een beroerte Ongeveer 25% van de personen met een beroerte had, voorafgaand aan de beroerte, last van kortdurende uitvalsverschijnselen. Het gaat om verschijnselen als: – Wartaal spreken, niet meer uit woorden kunnen komen of moeilijk spreken. – Dubbelzien of blindheid van linker- of rechteroog. – Krachtverlies of verlamming van één arm en/of been. – Een scheeftrekkend gezicht, afhangende mondhoek. – Een combinatie van hevige duizeligheid, coördinatie- en/of evenwichtsstoornissen.
Deze verschijnselen duren meestal niet langer dan twintig minuten, maar zijn uiterlijk binnen een dag verdwenen. Het gaat hier om een tia. tia is een afkorting voor het Engelse ‘Transient Ischemic Attack’. In het Nederlands wil dat niets anders zeggen dan ‘een voorbijgaande belemmering in de bloedtoevoer naar de hersenen’. Omdat het een kortdurend verschijnsel is dat geen blijvende gevolgen heeft, is een tia eigenlijk een waarschuwing. Een tia is dus eigenlijk een voorbijgaande beroerte,
14
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 15
maar wel een heel belangrijke voorbode van een mogelijk ernstige beroerte die blijvende gevolgen kan hebben! Wanneer u denkt dat u een tia heeft gehad, raadpleeg dan direct uw huisarts. Want wellicht kan een beroerte met blijvende gevolgen worden voorkomen met medicijnen of met een operatie.
De Hartstichting: ook actief voor patiënten met een beroerte De Nederlandse Hartstichting wordt vaak uitsluitend in verband gebracht met hartziekten. Ten onrechte, want op het gebied van andere vaataandoeningen is deze organisatie ook actief. Zo heeft de Nederlandse Hartstichting óók een hart voor de vaten in uw hoofd.
De Nederlandse Hartstichting heeft diverse activiteiten op het terrein van beroerte: – Voorlichting geven aan het algemeen publiek over beroerte en hoe deze aandoening kan worden voorkomen. – Voorlichting geven aan familieleden en diegenen die zijn betrokken bij patiënten met een beroerte, bijvoorbeeld over het ziekteproces, behandelingen en zorg. – Werken aan een betere zorg voor patiënten met een beroerte, o.a door het opstellen van richtlijnen voor behandeling. – Het ondersteunen van wetenschappelijk onderzoek naar effectieve behandelmethoden. – Het opkomen voor de belangen van deze patiënten in politiek en landelijk beleid. Bijvoorbeeld door het opstellen van richtlijnen voor de behandeling en revalidatie van patiënten met een beroerte.
15
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 16
Voor vragen kunt u bellen met de Informatielijn.
Meer informatie? Bel gerust de Informatielijn Heeft u vragen over een beroerte/tia? Wilt u meer informatie over uw eigen mogelijkheden om risico’s voor hart- en bloedvaten te verlagen? Wilt u meer weten over hoe u een patiënt met een beroerte kunt steunen? Bel dan op werkdagen tussen 10.00 en 16.00 uur met de Informatielijn van de Nederlandse Hartstichting, telefoon 0900 3000 300 (lokaal tarief).
www.hartstichting.nl Kijkt u ook eens op onze website www.hartstichting.nl. U kunt via de website ook voorlichtingsmaterialen bestellen. Kijk daarvoor onder ‘Hartstichting’ en dan ‘Brochures en publicaties’. Ook is er veel informatie beschikbaar over beroerte en hoe u het risico hierop zelf kunt verminderen. U vindt dit onder ‘Beroerte’.
16
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 17
Patiëntenverenigingen Nederlandse cva-vereniging ‘Samen Verder’ Secretariaat: Stichting Hoofd Hart en Vaten Postbus 132, 3720 AC Bilthoven Telefoon: 030 659 46 50 (tussen 9.00 en 17.00 uur) Email:
[email protected] Website: www.cva-vereniging.nl nb: ‘Samen Verder’ is een vereniging die de belangen behartigt van mensen die een beroerte (cva) hebben doorgemaakt en hun partners. Ook kunt u er terecht voor lotgenotencontact.
Afasie Vereniging Nederland (AVN) Secretariaat: Bakenbergseweg 125, 6814 ME Arnhem Telefoon: 026 3 512 512 (tussen 10.00 en 13.00 uur) Email:
[email protected] Website: www.afasie.nl nb: Afasie is wanneer als gevolg van hersenletsel één of meer onderdelen van het taalgebruik niet meer goed functioneren. Afasie (A = niet, fasie = spreken) betekent dus dat iemand niet meer kan zeggen wat hij wil.
17
Heb hart voor je hoofd
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 18
Folders en brochures U kunt de volgende brochures bestellen via de website van de Nederlandse Hartstichting: www.hartstichting.nl. U kunt ook e-mailen naar
[email protected] of schriftelijk bestellen via Nederlandse Hartstichting, Postbus 300, 2501 CH Den Haag.
– Een beroerte, en dan? – tia: een voorbijgaande beroerte – Kaartje: tia Herken de voortekenen – Hoge bloeddruk – Bewegen doet wonderen – Koken naar hartelust – Eten naar hartelust – Opsteker voor rokers
18
Nederlandse Hartstichting
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 19
De Nederlandse Hartstichting heeft deze informatie met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld, maar kan geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de juistheid, volledigheid en actualiteit ervan. Bovendien gaat het om algemene informatie, waar niet zonder meer medische conclusies voor een individueel geval aan kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of andere professionele hulpverlener.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm, of op welke andere wijzen ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Colofon Foto’s: Dieter Schütte, Rotterdam, Illustratie: Ben Verhagen / Comic House, Oosterbeek Vormgeving: Studio Bau Winkel, Den Haag Druk: Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht
Uitgave: juni 2005
NHS20042127
27-05-2005
13:12
Pagina 20
Informatielijn
0900 3000 300
(lokaal tarief)
Postbus 300, 2501 CH Den Haag
www.hartstichting.nl
CIX 150506 PV35
Deze brochure is vervaardigd uit chloor- en zuurvrij papier
Giro 300
