HEB - een model voor veiligheidsmanagement

HEB - een model voor veiligheidsmanagement

D r o5o- r

HEB - een model voor .1.

I

.

I

veiligheidsmanagement Ing. W. N. Top

I.

Inleiding

Dro5o- 3

2.

Achtergrond

Dro5o- 3

3. 3.r. 3.2. J.J.

Richtlijnen Herkennen van risico's Evaluatie van risico's Beheersen van risico's

Dro5o- 5 Dro5o- 5 D r o 5 o - r6 D ro5o-r6

*.

Wet- en regelgeving

D ro5o-r7

É

Normen

D r o 5 o - rB

6. 6 .r .

Meetmethoden Checklij st kwalitatieve risico's Formulier ten behoeve van werkplekonderzoek Risico classificatiesysteem Methode van Fine/Kinney relatieve lcwantitatieve risicobepaling

D r o 5 o - r8 D r o 5 o - r8 D ro5o-26 D r o5o-z 7

Praktijktoepassing Aspecten Activiteiten

D ro5o-3o D ro5o-3o D ro5o-33

6.2.

6.3. 6.4.

1.

7.r. 7.2.

4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

apdl rggr

D ro5o-zB

o2o/o3549


I.

D r o5e3

Inleiding

In dit artikel komt het HEB-model ter sprake en zal dit in kort bestek worden behandeld. In kort bestek want, hoewel het model slechtsuit drie letters bestaat en derhalve eenvoudig lijkt is het dat zeker niet. Het HEB-model is in wezen een (te) eenvoudige weergave van het universele probleemoplossingsmodel. Daardoor ontstaat bij sommige personen mogelijk de indruk dat het HEB-model een eenvoudige zaak voorstelt, bestaande uit: Herkennen (van risico's). Evalueren (daarvan). Beheersen van de risico's. Het probleemoplossingsmodel dat hierna zal worden weergegeven en vervolgens in een aantal paragrafen verder zal worden behandeld, is de basis voor zaken als risk management en veiligheidsmanagement-zaken waarover in feite boeken zijn te vullen.

2,

Achtergrond

HEB-model - probleemoplossing en risk management Het HEB-model kan fungeren als ruggegraat van risk en veiligheidsmanagement. Dit is in figuur r getracht weer te geven. Daarbij verdient het de voorkeur om het HEB-model niet in de eenvoudige vorm te gebruiken maar dient te worden uitgegaan van het universele probleemoplossingsmodel zoals dat in paragraaf 3 ,,Richtlijnen" wordt uitgewerkt. Het HEB-model is eenvoudig te onthouden en heeft als zodanig zijn waarde voor gebruik in de praktijk van het dagelijks leidinggeven. In dat geval zou echter de voorkeur worden gegeven aan het gebruik van het woord ,,actie" in plaats van ,,beheersing",waardoor het model zou worden: ,,Herken - Evalueer - Actie". Het gebruik van de term ,,beheersing" legt het accent grotendeels op de achterliggende organisatie, op het managementsysteem. In die zin zou het dan meer geschikt worden voor gebruik door organisatiedeskundigen, maar is dan in deze (te eenvoudige vorm) weer minder geschikt voor die doelgroep - dan zou de voorkeur worden gegeven aan het probleemoplossingsmodel zoals dat aan het begin van dit artikel werd geïntroduceerd.

4 Handb. Veitigheid, gezondheid en welzijn

april rqsr

02o/o4t

94

D r o5o-4

HEB-een model voorveiligheidsmanagement

ldentieficatie Evaluatie

tseêindiging Beheersing Financiëring

Rahpercinn

Financiëring

Kattza

-innrrÍ "' F-'

Resultaten-outpul

Figuur r. HEB-model - kort uoor probleemoplossing Het probleemoplossingsmodel waarvan HEB een zeer vereenvoudigde weergave is kent de volgende stappen: r . Herkennen of identificeren van problemen of risico's.De ln'valitatievevaststelling van risico's. Hier vindt waarneming en besluiworming plaats: ,,hebben we te maken met een mogelijk risico of niet?". 2. Eualuatíe van de problemen of risico's. Hoe groot zijn ze? In principe speelt hierbij de omvang van de gevolgen (schade,verliezen) een rol en de kans dat de betrokken ongewenste gebeurtenissen zullen optreden. 3. Besluitvorming:,,hebben we te maken met een probleem of risico waaraan we iets moeten doen?" Is het anfwoord ,,nee" en is het risico in feite (zonder verdere beheersmaatregelen) acceptabel dan houdt het proces hier op. Is het risico echter zodanig dat wel iets gedaan dient te worden dan zullen we verdere actie dienen te ondernemen. Besluitvorming ten aar.zien van elimineren van het risico. Indien geen 4. eliminatie mogelijk of gewenst is kan het risico dan zodanig worden verminderd dat het acceptabelwordt? Is dat het geval dan is het mogelijk niet nodig om verdere actie te ondernemen. 4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

april rqgr

o20/o4 t94

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5e5

Is het niet mogelijk of wenselijk om het risico te elimineren of te verminderen tot een acceptabel niveau, dan is de volgende stap: beheersen van het risico. Beheersingvan het probleem, het risico: 5. a. Analyse van oorzaken (en mogetijke gevolgen). b. opstellen van alternatieven ter behandeling van het risico, technische en organisatorische maatregelen, voorkomen en beperken. Identificatie van beheersmaatregelen - wat kan gedaan worden? criteria opstellen daarvoor - waaraan dienen deze beheersmaatreselen te voldoen? c. Keuze van de beste maatregelen - mcestal een combinatie van technische en organisatorische aspecten. d. Uitvoering van de keuze. e. Evaluatie van de uitvoering - periodiek nagaan ofde gekozen maatregelen ook naar behoren worden uitgevoerd. Meten wat in de praktijk wordt gedaan. Evalueren aan de hand van gestelde criteria. Zonodig bijsturing als maatregelen niet overeenkomstig de gestelde criteria worden uitgevoerd. Correctie bij afiarijking. C. Evaluatie van resultaten - worden de gewenste resultaten (in de zin van vermindering van ongevallen e.d.)ook behaald? h. Zonodig bij sturing, uitbreiding van bestaandebeheersmaatregelenof toevoeging van activiteiten om tot de sewenste resultaten te komen.

3.

Richtlijnen

3. r. Ilerkennen uan risico's De eerste stap,en daarmee een zeer essentiële,is het áerÉennenvanrisico,s. Het herkennen van risico's kan op verschillende manieren plaatsvinden, onder andere: -

Gebruik var' rragen- ofchecklijstenopgesteld voor dit doel zoals bijvoorbeeld weergegeven in paragraaf 6. Meetmethoden (par. 6. r ).

Inuenturtsatie uan (kritieke) taken of uerkzaamheden vaststellen welke taken kritiek zijn uit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, risicobeheersing, en dergelijke. Dit proces gaat uit van een opsomming van alle functies in de organisatie en stelt in eerste instantie vast welke taken of werkzaamheden per functie worden uitgevoerd. Vervolgens wordt (bijvoorbeeld door gebruik te maken van methodieken zoals in dit artikel aangegeven)vastgesteld welke taken of werkzaamheden,,kritiek" zijn (d,w.z.kunnen leiden tot ongewenste gevolgen, indien niet juist uitgevoerd). 4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

aprit r99r

02o/olrq\

DIo5o-6

HEB-eenmodelvoorveiligheidsmanagement

Alhankelijk van de mogelijkheden zal vervolgens getracht worden de risico's in de taak uitvoering te elimineren of te verminderen. In vele gevallen echter zullen procedures worden opgesteld voor goede (en dus ook: veilige) uitvoering van de betrokken werkzaamheden. -

Obseruatieuan ,,kritielíe" taken De periodieke en geplande waarneming van de wijze waaroP kritieke taken of werkzaamheden worden uitgevoerd. Dit sluit nauw aan op de hierboven genoemde inventarisatie. Inuentarisatie uan (chemische)produkten Vaststelling van alle chemische produkten die in de organisatie worden gebruikt, opgeslagen,geproduceerd (inclusiefeventuele tussenprodukten ofprodukten die worden gevormd indien het proces anders verloopt dan normaal), en dergelijke. Vervolgens nagaan in welke mate deze produkten risico's vertegenwoordigen onder normale omstandigheden, dan wel abnormale (bijv. vermenging met elkaar in geval van brand) en het treffen van overeenkomstige beheersmaatregelen. -

HAZOP/FMEA,endergelijke Risico identificatiemethodieken. Daarbij maakt HAZOP (Hazard and Operability studies) gebruik van trefi,voorden (zoals meer, minder, geen' anders, e.d.)om na te gaan of bepaalde toe- en afuoerstromen (dan wel proces-interne condities) een negatief gevolg kunnen hebben voor het proces dat wordt bestudeerd. FMEA (Failure Mode and Effect Analysis) is een methodiek waarbij wordt nagegaan welke invloed het falen van een component van een systeemheeft op het (zowel up-stream als down-stream) functioneren van dat systeem. Hoewel beide methoden vooral worden gebruikt in de procesindustrie kunnen zij zonder meer ook op andere systemen worden toegepast.Zo zou bijvoorbeeld de toepassing van HAZOP op een voetbalstadion ongetwijfeld leiden tot het risico van meer (ofte veel) toeschouwers,een situatie die enkelejaren geleden in Engeland heeft geleid tot een dramatisch ongeval. Procesueiligheidsanalyse De analyse van (chemische) processen waarbij wordt gelet op de aanwezige produkten, tussenprodukten, produkten die ontstaan onder niet-normale omstandigheden, en dergelijke. Bij deze analyse zal gebruik worden gemaakt van technieken zoals HAZOP en FMEA om de risico's verder te identificeren en te Lrwantificeren en maatregelen, ook in de zin van procesbesturing, te treffen. Bij deze analyse wordt het proces als uitgangspunt genomen. Dit in tegenstelling tot de inventarisatie van ,,kritieke" taken waarbij uitgegaan wordt van de mens en zijn/haar werk. 4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzljn

april

t99t

o20/o4ry5

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement Dro5e7

-

Safetyaudit De safety audit is een organisatie onderzoek dat tracht vast te stellen of een bepaalde rnate van beheersing ten aanzien van de betrokken organisatie, ofhet betrokken systeem, aanwezig is. Het niet aanwezig zijn van bepaalde beheersmaatregelen (zoals bijvoorbeeld het ontbreken van duidelijke richtlijnen ten aanzíenvan ontwerp en modificatie, het niet aanwezig zijn van een goed functionerend calamiteitenplan, e.d.) houdt evenzovele risico's in die zich na verloop van tijd kunnen manifesteren in de vorm en omvang van ongevallen, schaden, soms ook de rampen waarover wij via de media worden geïnformeerd. Een goede Safety Audit houdt overigens rekening met de meeste, zo niet alle, andere risico- herkenningsmethodieken. -

Enquêteonderpersoneel Een enquête onder het personeel kan niet alleen informatie geven over feitelijke risico's op de werkplek, het geeft ook een indruk van de mate waarin het veiligheidsprogramma functioneert. Het niet functioneren van een, overigens wel aanwezig, programma houdt op zich weer risico's in die na verloop van tijd manifest kunnen worden. Werkplekonderzoek Werkplekonderzoek (zoals bijv. mede aan de hand van een eenvoudige formulier als gegeven in par. 6. Meetmethoden (par. 6.2))geeft informatie omtrent de veiligheids- en gezondheidsrisico's die een rol spelen in de relatie tussen de mens en zijn/haar werkomgeving. -

Inspectiesuansituaties/condities De inspecties (zowel de algemene als de kritieke onderdelen inspectie) zijn gericht op het waarnemen van onveilige of substandaard condities en het treffen van maatregelen om de ongewenste situatie te corrigeren voordat ongevallen,/incidenten zullen optreden. -

Obserxatiesuanhandelingen/gedrag Wat hierboven gezegdwerd ten aanzien van condities geldt ook voor de handelingen van mensen, het volgen van regels,/voorschriften, en dergelijke. De gedragsobservatie is voor de handelingen hetzelfde wat de algemene inspectie is voor orde en netheid in het bedrijf. Onderzoekuanongeaallen/incidenten Mochten alle preventieve risicoherkenningsmethoden falen dan bieden ongevallen en incidenten (inclusief,,bijna-ongevallen") de mogelijkheid om te leren van hetgeen fout is gegaan. Het ongevalsonderzoek dient hiertoe goed te zijn gestructureerd inclusiefeen

4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzijn

april

I qq r

ozo/o4rg6

D r o5eB

HEB-een modelvoorveiligheidsmanagement

duidelijke procedure, een goede methode voor onderzoek en analyse en het gebruik van een goed formulier. Wat de bijna-ongevallen betreft bieden ,,exit-interviews" een goede mogeIijkheid maar kunnen ook periodieke interviews van individuele werknemers helpen om de desbetreffende informatie te verkrijgen. In de praktijk zullen steeds meerdere herkenningsmethodieken gebruikt dienen te worden om te komen tot een optimale risico inventarisatie. Daarbij is een zekere mate van overlapping niet te voorkomen. In ieder geval dienen steeds analyseste worden uitgevoerd zowel uitgaande van het proces als van de mensen die daarin werken. In de praktijkwordt dit laatstevaak niet gedaan en wordt alleen van het proces uitgegaan. Herkennen - onderkennenuan risico'sdoor middel uan uisueletuaarneming In de dagelijkse praktijk zalhet herkennen van risico's vooral ook gebaseerd zijn op zintuiglijke waarneming. Daarbij speelt vooral de visuele waarneming een belangrijke rol: men ziet iets,vindt dit niet acceptabel en neemt vervolgens actie. Daarbij kunnen wij in principe twee vormen van waarnemen onderscheiden: het herkennen van risico's en het onderkennen ervan. Herkennen van risico's is gebaseerd op (bewust) kijken en gebruik maken van een referentiekader. Daarbij wordt de waargenomen situatie, conditie of handeling vergeleken met een referentiekader en vervolgens besloten of er een risico is of niet. Herkennen is het (opnieuw) kennen van risico's.vaak is dit een onbewust proces ofverloopt het zo snel dat het niet als een bewuste waarneming wordt ervaren. Bijvoorbeeld wanneer men Plotseling wordt geconfronteerà met een diepte, met een groot vuur of met een explosie. Het referentiekader dat men daarbij gebruikt kan het eigen referentiekader zijn (o.a.verkregen door ervaring) ofeen referentiekader van anderen, bijvoorbeeld neergelegd in een controlelijst, een procedure ofeen werkvoorschrift. Een wat verder weg gelegen vorm van risicoherkenning is het ,,onderkennen" van risico's waarbij wordt uitgegaan van een waargenomen situatie of handeling en waarbij vervolgens een scenario (,,what if') wordt gevoegd.Dit scenario kan sterk afiuijken van de waargenomen situatie of handeling. Bij het bepalen van de maximale of waarschijnlijke schade (iets dat door verzekeringsmaatschappijen wordt gedaan bij het aangaan van een verzekering) worden bijvoorbeeld dergelijke scenario's opgesteld. De processenvan herkennen van risico's en in het onderkennen ervan zijn niet wezenlijk van elkaar gescheiden maar gaan geleidelijk in elkaar over. Bij het ,,herkenn en" zalvaak een beperkt scenario een rol spelen, terwijl dit bij het ,,onderkennen" vaak uitgebreider zal zijn. Het onderkennen van risico's is het zich voorstellen van het oPtreden van een ongeval, uitgaandevan een waargenomen situatie ofhandeling en vervolgens de vraag stellen ,,wat zou er kunnen gebeuren als . . .". Daarbij wordt veronder-

4 Handb.

V€iligheid,

gezondheid

en welzijn

aPril

Isql

o2olo4r9b

HEB - eenmodel voor veiligheidsmanagement D r o5eg

steld dat verschillende factoren bij elkaar komen onder bepaalde omstandigheden en zo aanleiding geven tot een ernstig letsel ofschade. Het verschil met het ,,herkennen" van risico's is dat bij het onderkennen meer factoren een rol spelen. Bij herkennen zullen meestal één of twee aspectenworden meegenomen in het veronderstelde ongeval. Het onderkennen is in de regel complexer en omvat meer aspecten die gezamenlijk leiden tot de ongewenste gebeurtenis. Het proces van onderkennen van risico's zal in de regel effectiever verlopen indien dit plaatsvindt in een groep omdat in een dergelijke opzet meer ideeën worden aangedragen dan wanneer het proces door een individueel persoon wordt uitgevoerd. Het onderkennen van risico's vindt in principe plaats in een proces als weergegeven in figuur z. Het proces omvat de volgende stappen: Beschrijving van de veronderstelde situatie. Evaluatie in de zinvan de mogelijke omvang van de schade,en de waarschijnlijkheid dat een dergelijke schade optreedt. Deze punten betreffen de eerste twee vragen uit paragraaf 7. Praktijktoepassing (par. 7. I ). Stellen van prioriteiten voor actie aan de hand van de evaluatie gegeven in paragraaï 7. Praktijktoepassing (par. 7.1). Analyse van oorzaken voor het vaststellen van aangrijpingspunten voor het treffen van verbeteringsmaatregelen. Het opstellen van een actieplan gebaseerd op de analyse van oorzaken, met daarin zowel preventieve actie als maatregelen ter beperking van de gevolgen mocht het incident zich toch voordoen. Bepaling van de kosten-effectiviteit waarbij de kosten voor de uitvoering van maatregelen worden vergeleken met de toepassingsmogelijkheden van de maatregelen en de risicoreductie. Vragen die hier van toepassing zijn omvatten: . welke mate van toepassing hebben de voorgestelde beheersmaatregelen? . hoeveel kosten deze maatregelen? ' hoe effectiefzijn de maatregelen in relatie tot de te verwachten risicovermindering? Vastlegg€n van verantwoordelijkheden - het vertalen van het actieplan naar het uiteindelijk doen van het nodige werk. Wie moet wat doen, wanneer? Visuele zaaamteming sommige mensen zijn beter in het visueel herkennen van risico's dan anderen. Dit heeft vooral te maken met een tweetal asDecten: a. het vermogen om waar te nemen; b. het herkennen van het waargenomene als risico.


april rggr

o2o/o4r97

Dro5ero


Visualiseren

Visualiseren

Hoe vaak kan dit gebeuren?

Organiseer

I

@ Fipuur z.


Het ontlerkennen uan risico's

april I99t

Organiseer

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5o- r r

a. Hetuermogenomu,aartenemen Voor waarnemen zijn een aantal aspecten nodig en spelen factoren een rol om het bedoelde aspect optimaal te doen deelnemen in het waarnemingsproces: Aspect

Factoren

Licht oog

Geen/weinig/te

veel/anders.

Fysieke gesteldheid, ziekte, tijdelijke afwijkingen

onder in-

vloedvan... Zenuwen

Fysieke gesteldheid, ziekte, tijdelijke afwijkingen

onder in-

vloedvan... Hersenen

Fysieke gesteldheid, ziekte, tijdelijke afwiikingen

onder in-

vloedvan... Omstandigheden

Wapening van het oog - bril, verrekij ker, vergrootglas, en dergelijke. Barrière tussen oog en voorwerp. Standplaats. Afl eiding - anderen (aanwezigheid, praten, bemst/onbemst) geluid, licht, mentale pre-occupatie (,,met gedachten elders").

Herkennen van risico's door visuele waarneming berust op het gebruik van de ogen, op zíer' : bewust kijken, waarnemen of observeren. Daarbij is het van belang dat zowel de detail(s) als het geheel worden beschouwd. Een rol daarbij wordt onder andere gespeeld door de veld-aÍhankelijke of veld-onaÍhankelijke instelling van de waarnemer (het vermogen om al dan niet details te zien in een groter geheel). Details kunnen op zich in orde zijn maar in combinatie met elkaar of in relatie tot hun omgeving, onacceptabel.Tijdens het waarnerningsproces dienen dan relaties te worden gelegd tussen details onderling en hun omgeving. Het vermogen om waar te nemen varieert niet alleen van de ene persoon tot de anderen. Ook het vermogen tot waarneming door dezelfde persoon is niet constant afhankelijk van factoren zoals: De fysiologische toestand van de waarnemer: . oogbeschadiging, hersenletsel, vermoeidheid, slaapgebrek, voedselgebrek, gebrek aan bepaalde vitamines, enzovoort. Psychologische gesteldheid van waarnemer: . ervaring,aandacht,verwachtingspatroon,enzovoort. Daarnaast speelt ook het waargenomene een rol, De eigenschappen van het waargenomene: . formaat. vorm. structuur. kleur. enzovoort.

I Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

april rggr

o2olo,1 r 9B

D r o5o- r z

HEB- eenmodelvoorveiligheidsmanagement

b. Het herkennen aan het Loaargenomeneals risico Het herkennen van risico's geschiedt door de waargenomen situatie, conditie of handeling te vergelijken met een ,,referentiekader". Dergelijke referentiekaders zijn daarmee een zeer belangrijk aspect om te bepalen ofiets al dan niet als een risico wordt gezien. Een dergelijk referentiekader is zeker niet constant maar zalvaríëren in de tijd. Een goed voorbeeld daarvan wordt gevonden in de milieurisico's. Nog niet zo lang geleden was het milieu iets waar maar weinig mensen zich zorgen over maakten. Thans is het milieu een zwaarwegende factor wanneer we het hebben over risico's. -

Referentiekaders Referentiekaders die gebruikt worden tijdens het herkennen van risico's kunnen bestaanuit: Eigen ervaringen, interesse en opleiding. De eigen perceptie speelt een uitermate grote rol in de vaststelling of iets een risico wordt gevonden of niet. De ene persoon is nu eenmaal bereid om meer risico's te nemen dan de ander. Wij zien dat ook in het werk dat mensen doen: de één accepteert daarbij zaken die de ander als onaanvaardbare risico's ziet. De eigen ervaring is van groot belang maar tegelijk ook een beperkende factor. Iemand kan nu eenmaal geen ervaring ten aanzien van alles opdoen en nog up-to-date houden ook. Het is daarom voor het herkennen van risico's van groot belang om gebruik te maken van de ervaringen van anderen. Ervaringen van anderen, onder andere neergelegd in checklijsten, beschrijvingen van processen, maar ook in de vorm van normen, P-bladen en dergelijke. -

Tekortkomingenin het herkennenuan risico's Het herkennen van risico's in een praktijksituatie is onontbeerlijk als basis voor het treffen van maatregelen. Zodat de directe aanleidingen van ongevallen, schaden,en dergelijke kunnen worden gecorrigeerd en de ongewenste gebeurtenis (die tot het verlies kan leiden) kan worden voorkomen. Het is derhalve belangrijk om in te zien op welke aspecten een en ander te kort schiet.Deze zijn in essentie: niet bewust (kunnen) kijken of waarnemen, en/oï geenofonvoldoendereferentiekader. Meestal zal het een combinatie zijn van beide aspectenwaarbij de ervaring van de waarnemer uitermate belangrij k is om te komen tot optimale resultaten. Ook het vermogen om scenario's op te stellen (ref. het,,onderkennen") speelt hierin een doorslaggevende rol.

4 Handb.

Veiligheid.

gezondheid

en welzijn

april

tqqr

o2olo4 l rlB

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5o- r 3

Formule uoor herkennen Verbetering van de herkenning van risico's door visuele waarneming kan geschieden door het aanleren van een,,herken-formule": het verbeteren van het proces van waarnemingi het verbeteren van het herkennen door uitbreiding en,/ofaanpassing van de referentiekaders. De ,,herken-formule" berust in principe op fwee pijlers: bewust kijken; en

referentiekader sebruiken. De herken-formule is gebaseerd op de volgende stappen: intentie; voorbereiding; observatie; analyse; besluit; actie. Intentie De intentie van de waarnemer is van groot belang. Van zijn of haar instelling zal immers het resultaat van de visuele waarneming in grote mate afhangen. Deze instelling kan variëren tussen:,,ik ga er wel naar toe en zal wel zien . . .". Of ,,ik ga op jacht . . . naar anomalieën, afwijkingen, onveilige situaties/conditie s/handelingen". Hetzal duidelijk zijn dat de laatste instelling in de regel meer geïdentificeerde risico's zal opleveren dan de eerste.Enige zorg echter is wel op zijn plaats - door een te gerichte instelling kan het ook mogelijk zijn dat men zich te veel instelt op een verwachtingspatroon waardoor bepaalde risico's over het hoofd kunnen worden gezien. horbereíding Bij het waarnemen van risico's middels inspecties (gericht op condities./situaties) ofobserwaties(gericht op handelingen) is de voorbereiding van groot belang. De wijze van voorbereiding en de grondigheid daarwan hangen af van de instelling van de betrokkene(n).Bij deze voorbereiding hoort zeker ook: Weten om welk bedrijf, welke afdeling, welk produktieproces en dergelijke het gaat: . aard/procesvanbedrijfofafdeling; ' algemene risico's; . specifiekerisico'svan dit bedrijfofdeze afdeling.

4 Handb.

\'ciliqhcid.

gczondheid

en bclzrjn

april

rqgr

o:o/04

r qq

D r o5o- l4


. . . .

Informatie bestuderen die voorhanden is: a l g e m e n el i t e r a t u u r : eerdere inspectierapportenvanbedrijfofafdeling. Wat zijn de risico's? algemene risico's (elektriciteit, verwarming, orde en netheid, e.d.); specifiekerisico's (risico's die specifiek zijnvoor het betrokkenbedrijfofde betrokken afdeling). Mogelijke kritieke problemen vaststellen: . welke zijn de voornaamste aandachtspunten, kritieke werkzaamheden, welke de kritieke onderdelen van installaties en dergelijke, gebruik van chemicaliën, enzovoort. Prioriteitenvaststellen: . welke zaken verdienen de hoogste prioriteit bU de waarneming (de inspectie of observatie) zodat de waarneming zo effectief kan verlopen. Opstellen van checklijst(en) die dienen als referentiekader en geheugensteun bU de uitvoering van de waarneming van risico's: . overleg met collega's enl of stafdiensten; . overleg met externe expertise; . referentie handboeken,/P-bladen van de Arbeidsinspectie, en dergelijke. Obserueren Besluiten om te zien. Juiste standplaats innemen. Stil staan. Concentreer op zien -,,oogkleppen op": . geheel bekijken; . details bekijken. Let op VGW aspecten: . positie en handelingen; . werkplek; . gereedschap,materialen, en dergelijke; . persoonlijkebescherming; . regels/voorschriften/werkuitvoering. Let op negatiefen positief Analyseren Wat zie ik? Referentiekadergebruiken. Aandachtspuntenlijst.

4 Handb.

\'ciligheid,

gezondheid

en welzln

april

rqqr

o:o/04

r qq


D r o5o- r 5

Besluiten Is dit veilig,/onveilig? Kan dit onder ietwat andere omstandigheden leiden tot onveiligheid, ongeval? Scenario opstellen, inclusief de,,onverwachte" gebeurtenis. Actie Moet er actie worden ondernomen? Wat dient dan de actie te zijn? Wanneer dient de actie te worden ondernomen (tijdelijke maatregelen en permanente)? Door wie dient dat dan te worden gedaan? Hoe stellen we vast dat de actie eÍÏectief ondernomen is? Verbetering uan herkennen Doen, doen, doen en blijven doen - ontwikkel de,,herken-gewoonte". ,,Practice makes perfect?" Vergeet het maarl,,Practice makespermanent!" ,,'lhe rig ht practice makes perfectl" HEB - probleernoplossing en oorzaken/geLJolgenrnodel De HEB-formule kan gemakkelijk worden geprojecteerd op het algemeen geaccepteerdeoorzaken - gevolgen model dat in figuur 3 wordt weergegeven.Dit model werd oorspronkelijk opgezet door Heinrich en later aangepastdoor Bird voor wat betreft de eerste twee fasen.

- Geen oÍ te wernrg activiteiten - Onvoldoende criteria daarvoor - Niet naleven van criteria

Figuur

3.

Oorzaken - let'eigen model.

Met name de herkenning door visuele waarneming is hierin goed onder te brengen. Deze vindt vooral plaats in het middelste blok (de ,,onveilige of substandaard" handelingen en condities). De ,,H" van het HEB-model wordt, voorzover het de visuele waarneming betreft, dan ook in dit blok gevonden. De,,E" van Eualuatie is dan gericht op het vaststellen van de mogelijke gevolgen, ter-

4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzrln

april

rqqr

D r o5o-r 6


wijl de,,B" van Beheersendeaandacht richt op de eerstetwee blokken, met name het eerste waar sprake is van het,,managementsysteemt,. 3. 2. Eualuztie aan risico's Na de herkenning van risico's is de volgende stap de evaluatie ervan. vaststellen hoe groot de risico's zijn. Daarbij worden voornamelijk twee factoren bekeken, te weten de mogelijke of waarschijnlijke gevolgen van de ongewenste gebeurtenis en de kans dat deze kan optreden. Deze kans wordt soms nog verdeeld in twee aspecten:deblootstelling (bijv. het aantal malen dat een handeling plaatsvindt in een tijdsperiode) en de waarschijnlijkheid (of kans dat de ongewenste gebeurtenis per handeling optreedt). Risico-evaluatiemethoden kunnen variëren van eenvoudige methoden, waarbU letters worden gebruikt, tot complexe methoden die gebaseerd zijn op de foutenboommethodiek. De meeste methoden zijn gericht op een relatieve evaIuatie van risico's en geven geen absolute waarde aan. In paragraaf 6. Meetmethoden (par. 6.3)worden twee zeer eenvoudige methoden voor risico-evaluatie gegeven, alsmede in paragraaf 6.4 de methode Fine,/ Kinney. 3.3. Beheersenuan risico's Het beheersenvan risico's is het uiteindelijke doelvan herkenning en evaluatie. Beheersenwordt hier opgevat in de zin van het in de organisatie brengen van de noodzakelijke structuur om de ongewenste gebeurtenissen te voorkomen en de gevolgen ervan, mochten zij toch optreden, te beperken. Beheersen kan zowel een technisch als een orsanisatorisch karakter hebben. Echter zal het accentdienen te liggen op de orgÀisatie of het,,managementsysteem". De achterliggende gedachte is dat het toch vooral dit svsteem moet zijn (en de daarin gestructureerde veiligheidsinspanningen) dat zal dienen te zorgen voor zowel de techniek als voor de aanwezigheid en kwaliteit van procedures en voor de inzetbaarheid van mensen voor het te verrichten werk. Beheersen wordt gezien in het kader van de definitie van veiligheid als ,,het beheersen van incidenten./oneevallen en hun gevolgen" en is een van vier hoofdfunctiesvan manaqement zoals onderscheidendoor Louis A. Allen. plannen; organtseren; leiden; beheersen. Deze beheersfunctie valt uiteen in een vijftal stappen: Identificerenvan(beheers)activiteiten:

1 Handb.

\ eilighr:id.

gezondheid

en welzr3n

april

r qq I


D r o5o- r 7

.

Welke activiteiten zijn nodig om risico's te voorkomen dan wel de gevolervan te beperken? Criteria, normen of standaards opstellen daarvoor: Waaraan moeten de geïdentificeerde activiteiten voldoen? Meten van hetgeen wordt gedaan: Wat wordt in de praktijk uitgevoerd en hoe? Evalueren aan de hand van de gestelde criteria: Voldoet hetgeen gedaan wordt aan de gestelde eisen? Correctie bij afwijking: Indien de praktijk niet voldoet aan de gestelde eisen dan dient te worden bijgestuurd.

gen . . . .

De beheersfunctie (volgens Allen) wordt gekenmerkt door ICMEC, de vijf stappen die zijn terug te vinden in het eerste blok van figuur 3. Ten aanzien van de beheersactiviteiten en de criteria daarvoor wordt ven^/ezen r.aaÍ paragraaf 7. Praktijktoepassing (par. 7. r ). De daar genoemde activiteiten en criteria zijn ontleend aan het International Safety Rating System.Dit ISRS is een methodiek voor het in kaart brengen en ontwikkelen van de beheersactiviteiten met betrekking tot ongevallen, schaden en dergelijke. In positieve zin fungeert het ISRS als hèt middel voor succesin veiligheidsmanagement.

q,

Wet- en regelgeving

Anikel 3 Arbeidsomstandighedenutet : Bij het organiseren van de arbeid, het inrichten van de arbeidsplaatsen en het bepalen van de produktie- en werkmethoden moet de werkgever het volgende in acht nemen in het kader van de zorg voor een zo groot mogelijke veiligheid, een zo goed mogelijke bescherming van de gezondheid en het bevorderen van het welzijn bij de arbeid, gelet op de algemeen erkende regelen der techniek, de stand van de bedrijfsgezondheidszorg, alsmede de stand van de ergonomie en die van de arbeidskunde of bedrijfskunde: a. tenzij dit redelijkerwijs niet kan worden gevergd, moet de werkgever de arbeid zodanig organiseren, de arbeidsplaatsen zodanig inrichten en zodanige produktie- en werkmethoden toepassendat daarvan geen nadelige invloed uitgaat op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer; b. tenzij dit redehjkerwijs niet kan worden gevergd, moeten de gevaren voor de veiligheid of de gezondheid van de werknemer zoveel mogelijk in eerste aanleg bij de bron daarwan worden voorkomen of zoveel mogelijk worden beperkt; naar de mate waarin dergelijke gevaren niet bij de bron kunnen worden voorkomen ofbeperkt,moeten daartoeandere doelmatige maatregelenworden

4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzijn

april

rggr

D r o5o- r B


getroffen, tenzij zulks redelijkerwijs niet kan worden gevergd, in welk geval doelmatige en passendebeschermingsmiddelen aan dewerknemer terbeschikking dienen te worden gesteld; het gebruik van werktuigen, machines, toestellen en overige hulpmiddec. len bij de arbeid alsmede van stoffen die gevaar kunnen opleveren voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemer moet worden vermeden; indien zulks redelijkerwijs niet kan worden vermeden, moeten die gevaarlijke werktuigen, machines, toestellen onderscheidenlijk stoffen en overige hulpmiddelen worden gebruikt, waarbij het gevaaÍ zover als mogelijk is beperkt als redelijkerwijs kan worden gevergd; d. doeltreffende maatregelen moeten zijn genomen teneinde het mogelijk te maken dat de werknemer, indien een toestand ontstaat, waarin direct gevaar voor zijn veiligheid of gezondheid aanwezig is, zich snel in veiligheid kan stellen, en ten einde te verzekeren dat, indien schade aan zijn gezondheid is toegebracht, de gevolgen hiervan zoveel mogelijk kunnen worden beperkt. Artikel r g Arbeidsomstandighedenuet : 3. De taken van de veiligheidsdienst onderscheidenlijk de veiligheidskundige hebben tot doel de bevordering van de veiligheid en de hygiëne van het arbeidsmilieu. Te dien einde is de dienst onderscheidenlijk de veiligheidskundige verplicht te adviseren aan onderscheidenlijk nauw samen te werken met en bijstand te verlenen aan de werkgever, de werknemers en de ondernemingsraad. Als behorende tot die taken worden in elk geval aangemerkt: e. het medewerken aan het voorkomen en bestrijden van ongevallen en het doen van aanbevelingen ter zake; h. het verlenen van bijstand bij het tot stand komen van arbeidsveiligheidsrapporten, ongevalsrapporteringen en ongevalsanalyse.

5.

Normen

Niet van toepassing.

6.

Meetmethoden

6. r. Checklijstkualitatieue risico's De hierna opgenomen tabellen kunnen dienen ter bepaling van de risico's van een organisatie. Een en ander dient te worden aangepastaan de specifiekeorganisatie. Per punt dient te worden nagegaan: A. Zijn mogelijke verliezen geïdentificeerd?

4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzijn

april

tqgr

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5o- r 9

B. C. D. E.

bestaat het betrokken risico? Zljn zij geëvalueerd? wat is de mogelijke omvang? wat is de kans? Zrjn rnaatregelen getroffen ter behandeling? eliminatie? vermindering van de kans? vermindering van de omvang van mogelijke gevolgen (vooraf, achterafl? Werd gezorgd voor adequate financiering? eigen beheer, verzekering? Of is dit punt misschien niet van toepassing?

A B C D E r. Schade aan eigen werknemers Inventarisatie van verliezen door: I.I. Ongevallen tijdens het werk r.r.r. Letsel r.r.2. Beroepsziekte r.2, Letsel ofberoepsziektetijdens werk voor derden r.3. Letsel ofziekte buiten het werk I.3.L Tijdensrecreatie r.3.2. In het verkeer I.3.3. Thuis 1.3.4. Tijdensvakantie r.3.5. In bijbaantje t.4. Letsel of ziekte tijdens verblijf in een ander land r.5. Verminderde capaciteit I.5.I. Tengevolge van alcohol L5.2. Tengevolge van gebruik van drugs L5.3. Tengevolge van gebruik medicUnen I.5.4. Verzuim r.5.5. Stress r.6. Letsel of ziekte tijdens afi,vezigheidvoor r.6.r. Vervulling dienstplicht L6.2. Venullingandereburgerplichten t.6.3. Liefdadigheidswerk 2 Mate rië le schade eigen orga nisatie lnventarisatie van verliezen door : Normale slijtage aan machines, apparatuur Abnormale slijtage 2.2.

4 Handb.

Veiligheid, gezondheid en welzijn

april rgqr

o2o/o42o2

Dro5ezo


A 2.4. 0É

2.5.2. 2.5.3.

2.5.4. 2.6. 2.6.t. 2.6.2. 2.63. 2.6.+. 2.6.5. 2.6.6. 2.6.7. 2.6.8. 2.7. 2.8. 2.9. 2.ro. 2 .r o . r . 2.ro.2. 2.1o.3. 2.ro.4. 2.r r. 2.r r.r.

B C D E

Vroegtijdige defecten Vroegtij dige verouderin g Onderbreking van produktie D o o r w e g v a l l e nv a n e n e r g i e : elektriciteit stoom lucht druk water gas enzovoort Verminderingvanenergietoevoer Onderbreking van leverantiesvan: grondstoffen hulpstoffen verpakkingsmateriaal diensten enzovoorts Contaminatie van geleverdegoederen Natuurlijk fenomeen of rarnp Brand - extern (buiten bedrijf ontstaan) Storm/wind Bliksem Overstroming Aardbeving Aardverschuiving Vervuiling(lucht,/water) Neerslag(hagel/sneeuw/regen) Brand - intern (binnen bedrijf ontstaan) Chemische reacties Lekkage ofexplosie van drukvaten Maatschappelijkeonrust Oorlog Opstand,/relletjes Vandalisme Industriëlesabotage Bezwijken van structuren B r e k e nv a n g l a s


april rqqr

o20/o42o2


D r o5o-z r

A

B C D E

2.r |.2.

Instorting van gebouwen en dergelijke door overbelasting 2.r r.3. Tengevolge van drukverandering 2 . r r . 4 . D o o r c o n t a c tm e t : 2.r r.4.r. Voorwerp 2.t t.4.2. Vliegtuig 2.r r.4.3. Voertuig z .r r . 4 . 4 . S c h i p Natuurlijkverval/achteruitgang 2.r2. Explosie 2 . r3 . 2.r3.r. Grondstoffen 2.r 3.2. Eindprodukten 2.r3.3. Hulpstoffen 2.r3.4. Tussenprodukten 2.r4. Gevaren te land 2.r 5. Gevaren ter zee z. r 6. Gevaren in de lucht 2.r 7. Contaminatie 2 . r 7 . r . D o o r v r e e m d es t o f f e n 2.r7.2. Doortemperatuurverschillen 2.r7.3. Door straling 2.r7.4. Doorcorrosieve procesmateriaien Produktie-afual,/-uiwal 2. r 8. T e h e r s t e l l e ng o e d e r e n a.l8.I. z.rB.z. Onbruikbaar materiaal 2.r83. Afualmateriaal 2.rg. Verhogingconstructiekosten 2.2o. Verhogingvervangingskosten 2,2r. Verhogingreparatiekosten 2.22. V e r l i e sv a n : 2.22.r. Informatie 2.22.2. Know-how 2.22.3. Recepturen 2.22.+. Blauwdrukken 2.22.5. Modellen Persoonlijkeschadeaan publiek Inventarisatie van verliezen door : Gebruik van produkten .1"'

3'

4 Handb. \'eiligheid, gezondheid en welzijn

april rgqr

o ? o /0 4 2 o 3

D r o5o-z z

HEB - een model voorveiligheidsmanagement

A

3.I.I. 3.r.2. 3.2. 3.2.r. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.3. 3.+. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.Io. 3.r r. 3.r2. 3.r3. 3.r4. 3.I5. 3.r5.r. 3.r5.2. 3.I6. 3. r 6. L 3.t6.2. 3.I6.3. 3.r7. 3.r B.

B C D E

Normaal gebruik Abnormaalgebruik Letsel ofziekte bezoekers Fysiek letsel Ten gevolge van giftige stoffen Ten gevolge van straling Ten gevolge van geluid Niet beheersteprocessen Gebruik van voertuigen Gebruik van vaartuigen Gebruik van vliegtuigen Handelingen van personeel Handelingen van dieren Brand of explosie Constructiewerkzaamheden Veranderingen Sloopwerkzaamheden Afualverwerking Bestaan van gebouwen of installaties (hinder) Handelingen van Bezoekers Derden S p o n s o r e nv a n : Recreatieve evenementen Publiekeactiviteiten Opleidingsprogramma's S m a a d ,l a s t e r Aansprakelijkheid middels certificatie

Materiële schade aan publiek Inventarisatie van verliezen door : Nalatigheid 4.1. Botsing of contact door/met/ten 4.2 Handelingen van personeel 4.2.r. Apparatuur in huur of lease 4.2.2. Procesinstallaties 4.2.3. Voertuigen 4.2.4. Vaartuigen +.2.5. Vliegtuigen +.2.6. a'


april rggr

gevolge van:

o2o/o42o3


A 4.2.7. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. +.7. 4.7.r. 4.7.2. 4.8. 4.B.L 4.8.2. 4.8.3. 4.g. 4.ro. 4. r o. r. 4.ro.2.

D r o5o-23

B C D E

Handelingen van dieren Brand, explosie Afuoergecontamineerdmateriaal Milieuverontreiniging Aanvaarde aansprakelijkheden van derden Gebruik van produkten: Normaal gebruik Abnormaalgebruik Gebruik van gevaarlijke stoffen: Voor proces Afualverwerking Ontvreemde goederen Handelingen van aannemers op bedrijfsterrein S p o n s o r e nv a n : Recreatie Publiekeactiviteiten

Verliesuan kapitaal en inkornen 5. Inventarisatie van verliezen door: Bedrijfsonderbreking ten gevolge van verlies van : 5 .r . Produktiemachines/-installaties 5. I . I . Personeel,vast of tijdelijk 5.r .2. Goederen,diensten,en dergelijke 5.L3. Verlies van leveranties 5.2. Verlies energievoorziening 5.3' Beperkingen energievoorziening 5.4. Inbreuk op patenten -)'.t' Nationaal 5.5.r. Internationaal 5.5.2. Verlies aan registratie-/informatiesystemen 5.6 Financieel 5.6.r. Produktiegegevens 5.6.2. Personeelsgegevens 5.6.3. Niet verkrijgen van gewenste markt -a Tekortkomingen (foutieve handelingen, vergissingen) Directie, commissarissen,leden R.v.B 5.8.r. Managers 5.8.2. Staffuncties 5.8.3.


april rggr

o2o/o42o4

HEB - een model voorveiligheidsmanagement

D r o5ez4

A B

c

D E

Personeel Dood of uitschakeling,,sleutel"-personeel Verlies,,sleutel" personeel Aanspraak op verplichtingen

5.8.4 5.9. 5 . ro . 5.I I.

Verliezen ten geaolge uan contractuele actnsprakelijkheid Inventarisatie van verliezen door : 6 .r . Inadequate planning 6.2. Handelingen van aannemers 6.3. Handelingen van gevolmachtigden 6.4. Handelingen van licentiehouders 6.5. H a n d e l i n g e nv a n l e v e r a n c i e r s 6.6. Handelingen van inkopers 6.7. Handelingen van personeel 6.8. Natuurlijke oorzaken 6.9. Handelingen van debiteuren 6.ro. Handelineen van huurders 6.

6 . rr

Kosten van arbeidsvoorwaarden

6. r r. r. 6. I I.z. 6. I I.3. 6. r r.4. 6. r r.5.

Compensatievoor ziekte,/invaliditeit Compensatievoor dood,/verlieslichaamsdelen Compensatievoor arbeidsongeschiktheid Pensionering Verzekering ,,sleutel"-personeel

Verliezen ten geuolge uan criminele actiaiteiten Z. Inventarisatie van verliezen door: Handelingen van personeel 7.t. Diefstal van geld of waardepapieren 7 .r.r . Diefstal van goederen 7.r.2. Diefstal van apparatuur 7 .r.3. Diefstal van recepturen,/produktiemethoden .r.4. 7 Vervalsing van documenten 7.r.5. Acceptatie van waardeloze betalingen 7.r.6. Nalatigheid 7.r.7. Sabotage 7.r.8. Handelinsen van derden : Diefstal van geld of waardepapieren 7.2.r. Diefstal van gereed produkt 7.2.2.

4 Handb.

\'eiligheid,

gczondheid

en welzijn

april

rqgr

o2o/o42o4


D r o5ez5

A B C D E 7.2.3. 7.2.4. 7.2.5. 7.2.6. 7.2.7. 7.2.8. 7.2.9. 7 "2.ro. 7.2.r r.

Diefstal van goederen Diefstal van apparatuur Schending van patenten Schendingauteursrechten Vandalisme Brandstichting Sabotage Ontvoering van ,,sleutel"-personeel Bedreiging van personeel

8. Immateriële uerliezen - uerlies aan goodu.:ill Inventarisatie van verliezen door : B .r . Verlies van afnemers 8.2. Verlies van leveranciers 8.3. Verlies ten gevolge van wetgeving of privileges ten gunste 8.4. Verlies van goede arbeidsverhoudingen


april IqqI

o2o/o42o\

D r o5ez6

HEB- een rnodelvoorveiligheidsmanagement

6.z. Formulier ten behoeueuan zuerkplekonderzoek BEROËP/FUNCTIE

LOCATIE/AFDELING

GEBRUIKTE APPARATUUR

TOEZICHTHOUDER I datum

1 , E R V A B I N G / B I J Z O N DE EIRSEE N

2 . O P L E I D I N GE I S E N

VEREISTEN 3. FYSIEKE

4 . W E R KC O N D I T I E S

completeer3 en 4 als volgl: 0 - geenbloolstelling 1 - geringeblootstelling 2 - gemiddeldeblootstelling3 - hogeblootslelling Beschri,fiederehoge blootstellingonder "opmerkingen"

n. staan o. hurken

CHEMISCH

FYSISCH

b. kruipen

a. stoÍ

k. binnen

c. klimmen

p. zitten

b. vloeistoÍÍen

d. ruiken

q. zren

c. nevets, rooK

m. Iemperatuur

e. voelen

r. kleurenzien

d. gassen, dampen

n . o r u Kg r e n z e n

Í. hoíen g. knielen

s. diepte zien

e. stank

o. lawaai

t. díaaien

Í. bijzondere gevaren

p. vochtigheid

h. tillen

u. gebruik rechlerhand v. gebruik l i n k e rh a n d

BIOLOGISCH

q. nat

g. schimmels

r. stÍaling

a. evenwicht

r. duwen

buiten

i. trekken

w. gebruik beide handen

h- bacteria

s. hoogte

k. strekken

x. ropen y. werKenop hogesnelheid

BIOCHEMISCH

t. trilling

L rechterarm ophefÍen m. linkerarm opheÍÍen

z . w e r K e no p lagesnelheid

j. vermoeidheid

i. monotoom

OPMERKINGEN:

I Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzgn

april

r qg r

o2o/o42o5

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement Dro5ezT

63. Risicoclassirtcafieststeem Er zijn verschillende eenvoudige risico classificatiesystemenin omloop. Hieronder geven wij er twee: SltsteemA a.

Wat is de omvang van het waarschijnlijke (mogelijke) verlies?

Ramp

b.

Ernstig

Gering

Wat is de kans dat het incident zal optreden?

Vaak

Zelden

Afen toe

A

Het risico wordt nu bepaald door het produkt van kans x omvang. De risico volgorde zou derhalve kunnen zijn: AA, AB, BA, BB, AC, BC, CA, CB, CC. SysteemB a. Bepaal eerst de ernstaan de hand van onderstaande tabel: o z 4 6

Geen letsel of ziekte, een kwaliteits-, produktie- of ander verlies minder danJ z5o,-. Letsel ofberoepsziekte zonder verzuirn; materiële schade,kwaliteits-, produktie- of ander verliestussenJ z 5 o,- en J 2.5oo,-. Letsel of beroepsziekte met tijdelijk verzuim; materiële schade,kwaliteits-, produktie- ofanderverliestussenJ 2.5oo,- enJ r z.5oo,-. Blijvende arbeidsongeschiktheid, verlies van ledemaat of dood; materiële schade,kwaliteits-,produktie-ofanderverlies boven de J r z.5oo,-.

Bepaal vervolgens de kans op herhaling van de betrokken handeling of b. gebeurtenis: - I Minderdangemiddeld o Gemiddeld * r Meerdangemiddeld

4 Handb.

\reiligheid,

gezondheid

en weizijn

april

r qg r

o2o,/042ob


D r o5ezB

c.

Bepaal de blootstellingaan de hand van de volgende tabel: Aantal malen dat taak wordt verricht door iedere oersoon

Aantal personen

minder dan

enkele malen

vele malen

die taak uitvoeren

dagelijks

per dag

per dag

Weinig Redelijke aantal Velen

I

2

2

3 3

3

De risicofactor wordt bepaald door de cijfers voor ernst, herhaling en blootste lling bij elkaar op te tellen (maximaal r o, minimaal o). 6.4. Methode uan Fine/Kinney (re latieue kuantitatieue risicobepaling) De methode die hieronder wordt beschreven streeft er naar om risico's uit te drukken in een getal. Zodoende wordt het mogelijk om een rangschikking te maken naar de grootte van verschillende risico's. Dit is van direct belang voor het stellen van prioriteiten bij behandeling van de risico's. Daarnaast geeft de methode ook richtlijnen met betrekking tot de acceptatie van risico's en het waarderen van maatregelen gericht op het verminderen van de risico's. Het behoeft geen betoog dat de methode zal dienen te worden aangepastaan de specifieke omstandigheden van de betrokken organisatie, met name ten aanzien van het niveau van risico's dat men wenst te accepteren. Hoewel een risicocijfer klein kan zijn kan dit toch een catastrofale gebeurtenis betreffen met een zeer kleine kans van optreden. Ook deze risico's behoeven echter bUzondere aandacht. Risico's worden in deze methode uitgedrukt in een risicociifer, Ifet risicocijfer Dit cUfer is opgebouwd uit drie bestanddelen: r.

Factor uoor de (waarschijnlijke) geaolgen (G)

Omschrijving

Waarde

Catastrofe - talrijke doden, of schade boven US $ ro.ooo.ooo,Ramp - enkele doden, of schade boven US $ r .ooo.ooo,-

roo 4o r5 7 3 r

Zeer ernstig

dode,ofschade boven US $ roo.ooo.-

Ernstig

blijvendeinvaliditeit,of schade boven US $ ro.ooo,Belangrijk - letsel met verzuim, of schade boven US $ r .ooo,Aandacht vereist - letsel zonder verzuim, of schade boven US $


april rqqr

r oo,-

oeo /o4:o6


Factor uoor b lootste I lings duur/fre

2

Dro5o-zg

q uentie ( B)

Omschrijving

Waarde

Continue blootstelling

IO

Frequente blootstelling ( r maal per dag) Af en toe ( r maal per week)

6 3

Soms ( r maal per maand) Zelden (enkele malen perjaar)

2

Zeer zelden (r maal perjaar)

o,5

3.

I

Factoren uoor :-aoarschijnlijkheid uan optreden incident tijdens blootstelling

(w)

Omschrijving

Waarde

Te vemachten

to

Goed mogelijk

6 3

Ongewoon

maar mogelijk

Enkel mogelijk in grensgeval

I

D enkbaar maar onwaarschij nlijk Praktisch onmogelijk

o,5 o,2

Bijna niet denkbaar

o,I

Het risicocijfer (R) wordt berekend als het produkt van de drie waarden, dus R

: GxBxW. Aan de grootte van R werden de volgende waarderingen meegegeven:

Risicocijfer(R)

Waardering

> 40(r 2OO-4oo

Zeer hoog risico - overweeg algehele stopzetting van activiteiten Hoog risico - onmiddellijke actie ter verbetering is vereist.

7o-2oo 20- 70 <20

van het risico

Belangrijkrisico maatregelenvereist. Risico - aandacht vereist. Risico - mogelijk aanvaardbaar.

Re ch t ua a rd ig i ngsfctct or Vereist het risico dat maatregelen worden getroffen ter verbetering van de situatie dan kan een indruk worden verkregen ten aanzien van het rendement van de voorgestelde maatregelen. Dit kan door het beschouwen van de volgende punten: L H e t u i t g a n g s r i s i c o c i j f e r ( d u sR : G x B x W ) .

4 Handb. Veiligheid, gezondheid en r.elzijn

april r99r

o2o/o1207


D r o5e3o

2

3

De risico-vermindering (V) uitgedrukt in procenten. De kostenfactor (K) uitgedrukt via de formule:

De rechtvaardigingsfactor (RV) laat zich dan als volgt berekenen:

RV:

RXV f

Bij een waarde van RV: > 20 wordt de investering als zeer rendabel beschouwd ro-2o gerechtvaardigd ( ro w o r d t h e t r e n d e m e n t van de investering als twijfelachtig beschouwd Een en ander laat zich ook langs grafische weg berekenen zoals aangegeven in de figuren 4 en 5.

7.

Praktijktoepassing

7. r. Aspecten De volgende aspecten spelen een rol bij besluitvorming ten aanzien van risico's en te treffen beheersmaatreeelen: GeuarencIassificatie r. Wat is de waarschijnlijke,/mogelijke schade die kan ontstaan wanneer het incident plaatsvindt? A - catastrofaal B - ernstig C - gering Frequentie 2. Wat is de waarschijnlijke,/mogelijke frequentie waarmee het incident zal optreden? A - vaak B - afen toe C - zelden

4 Handb. Vciligheid, gezondheid en welzijn

april rqgr

o2o/o42ol


D r o5e3

I

bP

^3". 5r: .0i P ó63

rNd

'9ds

ó

ttttl tttl

ttrtl tl

lt rrl l , l

t

J J'

V N

c

9

k è'

E Ë

=

Ë : . 9os ó

Ê ó

o 'q

o

E 3

E ":

i

aEË

EEP .53.e

ËE:Ës; Ë; rï i: Ë-.g

Ëg; ÈË5t* ËgË É; ËË

6

à-

aÊ b^

;

s Ë E-tÉsÊË;E ;EE :ó Ë b 5:

3 Ë

EgëEEE E flró='3=';

9:

PP

l.?g 6

, g ë Ep Ë 5 Ë ó Ë Ë

3

a

:

i

!

Ëoi Èox-

" è É

I-F ;Ë

Ë; PË

e6.sE :e 5; óËE ; Ë oÊY 5 V

3.

:

=

EË'

H3 ËÈ OÊ

-)*

F:

!

áË$Ë i ë È = . >ó Ëpà

EE ÈË

È Ë è 4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

april I 99 r

o?o/042oB

D r o5e3

z

HEB - eenmodel voorveiligheidsmanagement

q

p)

.\

hÈ \.r: (o

r

ho, jÈ

^o

ER oa)

V>

u[rls6urdouyuey k

O)

.evÈÈ

'_c{

.< ':

OE

a)

oo :! c_

.9r

OO LO

4 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

<j'

en welzijn

í)N@

april

rqgr

o

q

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement Dro5e33

Kosten uan de maatregelen 3. Wat zijn de kosten van de aanbevolen maatregelen? O - hoog 9 - redelijk O - Iaag Mate uan beheersing Wat is het effect van de maatregelen op de mogelijke schade? klein (r 130/o) redelijk (34-660/o) aanzienlijk (67- r oo%)

4. 9 g g -

Alternatieaen 5. Welke alternatieven zijn er? Keuze 6. Waarom worden aanbevolen maatregelen gekozen? 7.2. Actiuiteiten Hieronder volgen de activiteiten die in het algemeen worden beschouwd als de belangrijkste wanneer het gaat om het bereiken van succesin veiligheid. Onder ieder van de activiteiten zijn indicaties gegeven met betrekking tot de criteria waaraan die activiteiten tenminste dienen te voldoen om succeste bewerkstelligen. De activiteiten en criteria zijn ontleend een het International Safety Rating Systeem dat door LCC Nederland bv wordt gebruikt om organisaties door te lichten en te helpen om structuur te brengen in veiligheidszorg. Meer informatie omtrent dit ISRS en de daarmee samenhangende LCC dienstverlening (ook advisering en opleiding) wordt u graag verstrekt. Het LCC telefoonnummer is ( o 7 6 )4 z 1 6 t 6 . Organisatie en management In het kader van dit onderdeel van het veiligheidsprogramma komen aan de orde: r. Beleidsverklaring, inhoud, verspreiding, gebruik en toetsing van het beIeid. 2. Coórdinatie en uitvoering van veiligheidsactiviteiten door ter zake kundige personen enlof diensten. 3. Ondersteunins van het veiligheidsprogramma door middel van daartoe bestaandecommissies. Delegatie van veiligheidsverantwoordelijkheden aan lijnfuncties. 4. Richtlijnen met betrekking tot door leidinggevenden uit te voeren activi5. teiten in het kader van het veiligheidsprogramma. 1 Handb. Veilighcid, gezondhcid en welzijn

april rqg;

o2o/ o:l 2o9

a D I o5e34


6.

Beoordeling van leidinggevenden met betrekking tot veiligheid. 7. Formulering van fiaarlijkse) doelstellingen met betrekking tot veiligheid, gezondheid en welzijn. B. Zichtbare betrokkenheid van leidinggevenden bij veiligheidsactiviteiten. Beschikbaarheid van referentiemateriaal in de zin van publikaties, handg. boeken, wetteksten, tijdschriften, en dergelijke. Veiligheidsmanagementopleiding uan management en superaisie In principe komen de volgende aspecten aan de orde: r. Oriëntatie van leidinggevenden en relevante staffunctionarissen met betrekking tot het veiligheidsprogramma van hun bedrijf en hun rol daarin. 2. Formele eerste opleidingvan leidinggevenden en relevante staffunctionarissen. Her-training van leidinggevenden en relevante staffunctionarissen met 3. als doel de, via de eerste formele opleiding verkregen, kennis op het gewenste niveau te houden. Opleiding en ervaring van de veiligheidscoórdinator. 4. Geplande inspecties Essentieel binnen het kader van de uiwoering van inspecties zijn de volgende punten: L Beleid en vastlegging van de soorten inspecties die binnen de organisatie dienen te worden uitgevoerd. 2. Vastlegging van de frequentie waarmee de inspecties dienen te worden uitgevoerd. 3. Vastlegging van de verantwoordelijkheid voor naleving van de gestelde eisen ten aanzierrvan soort inspectie en frequentie van uitvoering. Bepaling van de verantwoordelij kheid voor het uitvoeren van de inspectie. 4. 5. Wijze van uitvoering van de inspecties, onder andere aan de hand van checklijsten. 6. Wijze van rapportage van, tijdens de inspecties,vastgestelde onveilige of substandaard condities. 7. Procedure voor het corrigeren van de vastgesteldeafwijkingen in de mate van belangrijkheid ervan. B. Vaststelling van de oorzaken voor het optreden van de geconstateerde afiadjkingen. g. Vastlegging van verantwoordelijkheid voor daadwerkelijk toezicht op de uitvoering van de te treffen maatregelen. I o. Vaststelling van de naleving van de gestelde inspectie-eisen.

4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzrjn

april rggr

o2o/042og


Dro5e35

Taakanalyse en -procedures Binnen het kader van taakanalyse en -procedures komen de volgende punten aan de orde: r. Beleid,/richtlijn ter ondersteuning van het taakanalyse/-procedure programma. 2. Opleiding van betrokkenen met betrekking tot uitvoering taakanalyses procedures. 3. Inventarisatie van werkzaamheden of taken die moeten worden uitgevoerd. Identificatie van de kritieke taken. 4. 5. Uitvoering van analyse van de kritieke taken. 6. Opstellen van taakprocedures als een van de te treffen maatregelen. 7. Herziening en zonodig aanpassing van taakprocedures. B. Instructie en her-instructie met betrekking tot taakprocedures. g. Evaluatie van de doelmatigheid van het taakanalyse/-procedure programma. Onderzoek uan ongeuallen In een dergelijk programma dient aandacht te worden besteed aan: r. Aangeven welke ongevallen etcetera gemeld dienen te worden. 2. Evaluatievan gemeldeongevallen,etceteravoorbepalenvandegewenste actie, inschakeling van managementniveaus, enzovoort. 3. Procedure voor het onderzoeken van ongevallen, etcetera. Gebruikvan onderzoeksmethodiekenvoorbepaaldeongevallen,etcetera. 4. Opleidingvan alle betrokkenen met betrekking tot onderzoeksprocedure 5. en -methoden. 6. Wijze van registratie en rapportage. 7. Plan voor actie en follow-up van maatregelen. 8. Communicatie ten behoeve van anderen in de organisatie (enlof daarbuiten). 9. Deelname van hogere leiding aan het onderzoekenvan bepaalde(belangrij ke) ongevallen, etcetera. r o. Melding en onderzoek van ,,bijna-ongevallen". r r. Kwantitatieve en kwalitatieve evaluatie van plaatsgevonden onderzoeken. Obseruatie uan kritieke taken Binnen het kader van deze activiteit zijn voor evaluatie van belang: r. Beleid,/richtlijn met betrekking tot het observatieprogramma. 2. Opleiding van toezichthouders met betrekking tot het uitvoeren van observaties. 3. Informatie van werknemers over het taakobservatieprogramma. 4 Handb. Veiligheid, gezondheid en welzijn

april r99r

o2o/o42to

D r o5o-36

HEB- een model voorveiligheidsmanagement

4 . Aanwezigheid van werkprocedures en dergelijke als basis voor de uitvoering van observaties. 5 . Doelstellingen met betrekking tot het uifvoeren van observaties. 6 . Uiwoering van het observatieprogramma. 7 . Rapportage en follow-up met betrekking tot uitgevoerde observaties. 8. Evaluatie van de uitvoering van het obserwatieprogramma. Voorbereiding noodsituaties Bij de beoordeling van de voorbereiding op noodsituaties komen in dit hoofdstuk de volgende aspecten aan de orde: r. Coórdinatie van het programma. 2. Risico-analyse als basis voor planning in geval van nood. 3. Noodplan, bestaan, omvang en inhoud. Energievoorziening in geval van nood. q. Bedrijfsbeschermingsteam(s),bestaan, bezetting, oefening. 5. 6. Externehulpdiensten,aanwezigheid,beschikbaarheid. 7. Communicatie in geval van nood. B. Eerstehulpverlening. 9. Medische hulp. ro. Beschrijving specifieke noodvoorzieningen. Regels en uoorschrifien De volgende zaken spelen een rol bij de evaluatie van,,regels en voorschriften" als onderdeel van het veiligheidsprogramma: Behoeftebepalingvooralgemene en specifiekeregels/voorschriften. r. 2. Het bestaan van algemene en specifieke regels/voorschriften. 3. Instructie/her-instructie met betrekking tot regels/voorschriften. Het verkrijgen van nalevingl onder andere disciplinair beleid. 4. 5. Gebruikvaninstructieborden/codering. Evaluatie van de doelmatigheid van het programma. 6. O ngeuaIlen / í n ci d en len a n a lstse/stot i stiek Met betrekking tot het onderwerp ,,analyse/statistiek" in het kader van het veiligheidsprogramma, komen de volgende aspecten aan de orde: r. Berekeningvanfrequentiesvan ongevallen/incidenten/storingen. 2. Analyse van letsel ongevallen ten behoeve van statistiek. 3. Analyse van schade ongevallen en storingen ten behoeve van statistiek. 4. Analyse van ,,bijna-ongevallen" ten behoeve van statistiek. 5. Ad-hoc werkgroepen voor oplossing van vastgestelde problemen.

1 Handb.

Veiligheid,

gezondheid

cn welzijn

april

I99I

HEB - eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5o-3 7

Opleiding uzn íaerknemers Voor de evaluatie van de opleiding van werknemers als onderdeel van het veiligheidsprogramma komen onder andere de volgende aspecten aan de orde: r. Vaststelling van de behoefte aan opleiding. 2. Bestaande opleidingsprogramma's, planning, lesplannen, leermiddelen en dergelijke. 3. Her-opleidingsprogramma's,planning,lesplannen,enzovoort. 4. Evaluatievanopleidingsactiviteiten. Persoonlíjke bescherming Bij de evaluatie ten aanzien van persoonlijke bescherming als onderdeel van het veiligheidsprogramma komen de volgende aspecten aan de orde: r. Bepaling van de behoefte aan persoonlijke beschermingsmiddelen. 2. Be staan van richtlij n of procedure met betrekking tot het gebruik van persoonlij ke beschermingsrniddelen. Beschikbaarstelling van voldoende juiste middelen. 3. Instructie met betrekking tot gebruik van de middelen. +. 5. Onderhoudvan relevant persoonlijke beschermingsmiddelen. 6. Verkrij gen van naleving van regels/voorschriften inzake persoonlijke bescherming. 7. Evaluatie van doelmatigheid van persoonlijke beschermingsprogramma. Bedrijfsgezondheid Voor de evaluatie van de bedrijfgezondheidsaspecten komen in dit hoofdstuk aan de orde: r. Veiligheids-,/gezondheidscriteriabijselectie. 2. Inventarisatie van risico's met betrekking tot chemische produkten. 3. Informatie verstrekking aan werknemers en supervisie. 4. Metingen. 5. Periodiekgeneeskundigonderzoek. Eu a I uat ie t,a n uei lig heidsactiuiteit en Als criteria voor deze activiteit onderscheiden wij de volgende soorten evaluaties (audits,reviews,inspecties,etc.): r. De evaluatie of audit van organisatorischeaspecten. 2. De evaluatie van algemeen veiligheidstechnische aspecten. 3. Evaluatievanbrandveiligheidsaspecten. 4. Evaluatievanbedrijfsgezondheidsaspecten. 5. De evaluatie van de veiligheid van het proces c.q. de installatie.

4 H a n d b . \ ' e i l i g h e i d ,g e z o n d h e i de n w e l z i j n a p r i l r g q r

D r o5e3B


Ontuerp en modificatie Criteria die van belang zijn voor de evaluatie van dit hoofdstuk omvatten onder andere: r. Beleid met betrekking tot, en uitvoering van, het ontwerpen van installaties - de ,,techniek". 2. Beleid met betrekking tot, en uitvoering van, het ontwerpen van Processen. Z. Wijzigingsprocedure ter bewaking en uitvoering van wUzigingen aan proces./installaties. Periodieke evaluatie van de uitvoering van het beleid inzake het ontwer4. pen en modificeren van techniek en processen. I nd i uid ueIe com m un ica I ie Binnen het kader van de van individuele communicatie, als onderdeel van het veiligheidsprogramma, komen tenminste de volgende criteria aan de orde: r . Opleiding van leidinggevenden met betrekking tot individuele communicatietechnieken. 2. Algemene voorlichting aan nieuwe werknemers. Functievoorlichting aan nieuwe en overgeplaatste werknemers. 3. Taakinstructies. 4. 5. Regelmatigeindividuelecontacten. 6. Evaluatie van individuele communicatie. Groepscommunicatie, uei lig heidsbijeenkomsten De volgende criteria komen aan de orde bij de beoordeling van groePscommunicatie als onderdeel van het veiligheidsprogramma: De veiligheidsbijeenkomsten, frequentie, planning van onderwerpen, enr. zovoort, 2. Het werkoverleg, frequentie, agenda, follow-up, enzovoort. 3. De onderwerpen die tijdens veiligheidsbijeenkomsten of werkoverleg werden behandeld. Ploegwisseling,informatie-overdracht. 4. 5. Evaluatievan groepscommunicatie-activiteiten. Algemenepromotie uan ueiligheid Binnen dit hoofdstuk komen de volgende punten aan de orde: r. Informatieviapublikatieborden. 2. Promotie van belangrijke onderwerpen, inclusief voorbereiding. 3. Ideeën-,/klachtenbus. Informatie via nieuwsbrief of bedrijfsblad. 4. 5. Waardering van individuele werknemers. 6. Waardering van groepen.

+ Handb.

Veiligheid,

gezondheid

en welzijn

april

rqql

HEB eenmodelvoor veiligheidsmanagement D r o5o-39

Selectieen plaatsing aan personeel Binnen het kader van de beoordeling van personeelsselectieen -plaatsing komen in dit hoofdstuk de volgende aspecten aan de orde: r. Selectiecriteria voor betrokken functies. 2. Veiligheids-,/gezondheidscriteriaperfunctie. 3. Medische keuring voor indienstname. Voorlichting voor plaatsing. 4. 5. Begeleiding nieuwe werknemers. Inkoop Binnen het hoofdstuk ,,inkoop" komen aan de orde: I. Beleid met betrekking tot het inkopen van goederen en materialen en de wijze waarop veiligheidsaspecten betrokken worden bij inkoop. 2. Beleid met betrekking tot het inkopen van diensten (o.a.aannemers) en de wijze waarop veiligheidsaspecten hierbij worden betrokken. Veiligheid buiten het uterk Aspecten die met betrekking tot veiligheid buiten het werk aan de orde dienen te komen omvatten onder andere: r. Registratie van verzuim ten gevolge van ongevallen buiten het werk2. Registratie van aard van de desbetreffende ongevallen. 3. Verstrekken van relevante informatie aan werknemers en gezinsleden.

4 Handb.

Vciligheid,

gezondheid

en welzijn

april

rqqr

HEB - een model voor veiligheidsmanagement

Recommend Documents