Harry Hummels, hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University:

Update. Vakblad over pensioen. Nr. 2 2011.

Harry Hummels, hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University:

Past de aandacht voor ethische vraagstukken wel bij pensioenbeleggers? Rabobank-pensioenspecialisten Gijs Flameling en Elzard van Delft:

De Rabobank heeft de ambitie een belangrijke speler op pensioengebied te worden.

Voorwoord

Verantwoord ‘Beleggen’ betekent volgens de Van Dale ‘geld aan iets besteden waarvan men hoopt dat het in waarde zal stijgen’. Hoewel deze definitie correct is, zien we beleggen bij Zwitserleven toch iets breder. Wij beleggen niet zomaar in ‘iets’ in de ‘hoop’ dat de waarde stijgt. Wij zorgen er bij Zwitserleven actief voor dat de ons toevertrouwende pensioengelden niet worden belegd in ondernemingen die een negatieve invloed hebben op mens en milieu. Wij beleggen uitsluitend in bedrijven die slagen voor een duurzaamheidtest op basis van zogenaamde ‘environmental, social en governance’ (ESG) criteria. Deze criteria hebben betrekking op onder meer mensenrechten, kinderarbeid, dwangarbeid, corruptie, ernstige milieuschade en controversiële wapens. Onlangs ontving Zwitserleven als eerste pensioenverzekeraar het Eurosif-keurmerk. Het Eurosif-keurmerk is een erkenning van ons maatschappelijk verantwoorde beleggingsbeleid. Dit lijkt een hype, maar dat is het niet. Ik ben van mening dat iedere ondernemer vroeg of laat maatschappelijk verantwoord gaat ondernemen. Is het niet vanuit overtuiging, dan is het wel omdat klanten dit wensen. Wij ervaren dagelijks dat de vraag naar maatschappelijk verantwoorde beleggingen bij onze klanten steeds meer toeneemt. Onze klanten kunnen ervan verzekerd zijn dat iedere euro die zij aan onze fondsen toevertrouwen maatschappelijk bewust wordt belegd. Wij noemen dat Rendement met Gevoel. In deze Update gaat Harry Hummels uitgebreid in op vraag of de aandacht voor ethische vraagstukken past in het beleggingsbeleid van de pensioenuitvoerder. Harry is hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University en tevens directeur van SNS Impact Investing. We spreken ook over ‘duurzaam’ met twee Rabobank-pensioenspecialisten Gijs Flameling en Elzard van Delft. En we interviewden onze pensioenklant Wim van As, die een belangrijke bijdrage levert aan duurzame visserij. Rolf van Woerkom Directeur Marketing en Verkoop

Inhoudsopgave Voorwoord Dienstbaar zijn aan de klant, dat is het idee

4

Interview met Rabobank-pensioenspecialisten Gijs Flameling en Elzard van Delft Door Daan Ponger, pensioenadviseur Nieuwe Zaken

De PPI: Oude wijn in nieuwe zakken of het begin van iets nieuws?

14

Door Ben Verweij, segmentmanager MKB

Bij duurzaamheid draait alles om vertrouwen

20

Interview met directeur Wim van As van Versvishandel Jan van As Door Theo Aanhaanen, pensioenadviseur Nieuwe Zaken

Marktonderzoek en pensioen

28

Flexibiliteit rond de pensioendatum

30

Door Marion Boom, technisch productmanager

Verantwoord beleggen en het ethisch tekort

34

Door Prof. Dr. Harry Hummels

Lage wettelijke rekenrente bij waardeoverdracht

40

Door Wim van Kouteren, senior compliance officer

Zachte garantie, contradictio in terminis?

45

Column door Ludo Voorn, directeur Marketing

BeleggingsUpdate

46

'Leidraad Communicatie voor Pensioenuitvoerders' van de AFM

48

Door Bas Smelt, segmentmanager MKB

Update: Hét vakblad voor personen die werkzaam zijn op het gebied van pensioen. Update is een uitgave van Zwitserleven en verschijnt vier keer per jaar. Redactie: Marion Boom, Arjan Bosma, Peter Keizer, Bettine Schipper, Bas Smelt, Albertjan ten Thije. Vormgeving: Ecco Fatto! / JeanPaul Commandeur. Deze Update is verder tot stand gekomen met medewerking van: Ben Verweij, Theo Aanhaanen, Daan Ponger, Harry Hummels, Wim van Kouteren, Ludo Voorn, Geert de Vries en Paul Wientjes. Redactie adres: Zwitserleven, Redactie Update, Burgemeester Rijnderslaan 7, 1185 MD Amstelveen. Telefoon 020-3478206, e-mail: [email protected]. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden uitgever en samenstellers geen aansprakelijkheid voor eventuele (druk-)fouten en/of onvolkomenheden. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Zwitserleven.

3

Rabobank-pensioenspecialisten Gijs Flameling en Elzard van Delft:

Dienstbaar zijn aan de klant, dat is het idee

Interview door Daan Ponger, pensioenadviseur Nieuwe Zaken Fotografie door Erik Hijweege

B

Begin maart maakte de Rabobank Groep de jaarcijfers over 2010 bekend. De nettowinst herstelde zich ten opzichte van 2009 en steeg met 26% tot ruim 2,7 miljard euro. De liquiditeits­positie bleef daarnaast onverminderd ruim en zowel in het binnen- als in het buitenland werden de marktaandelen behouden. De lokale Rabobanken presteerden prima en ook Rabobank International leverde een stevige bijdrage aan de winst. Fraaie resultaten, die niet los kunnen worden gezien van het feit dat de Rabobank als enige grootbank geen beroep op staatssteun heeft hoeven doen en qua imago ongeschonden uit de financiële crisis is gekomen. ‘Vroeger stonden we als Rabobank niet bepaald bekend als dynamisch, misschien wel wat ‘saai’.

Pensioenadvies en de Rabobank. Niet een combinatie waar je direct aan denkt.

Die ’saaiheid‘ is nu een troef. Klanten zoeken betrouwbaarheid en stabiliteit’, stelt Elzard van Delft, Specialist

Toch doen de 141 lokale Rabobanken dagelijks

Pensioenen bij Rabobank Rotterdam.

goede zaken op pensioengebied. En dat zal de

Collega en vakgenoot Gijs Flameling,

komende jaren alleen maar toenemen, voorspellen

werkzaam bij Rabobank Ridderkerk

Elzard van Delft (r) en Gijs Flameling, Specialist Pensioenen bij Rabobank Rotterdam en Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde.

Midden-IJsselmonde, vult aan: ’Wat betreft de staatssteun hoeven wij geen complimenten. Wij hebben slechts gedaan wat van ons verwacht mag worden. Wel denk ik dat de coöperatieve grondslag van de Rabobank een >>

kritische succesfactor is geweest.’

5

vaardig­heden. Correcte toepassing

Rabobank?

van de Leidraad tweedepijler pensioen­­­advisering van de AFM vereist

Elzard van Delft: ‘Van oudsher is het

vakkennis en de kracht. De Wft-

voor ons een serviceproduct binnen

module pensioenen zal de eisen verder

het all finanz-concept. De cijfers

opschroeven. Vanaf dat moment kun

spreken wat dat betreft boekdelen: de

je pensioen er niet meer bij doen, daar

pensioen­productie is nog geen 1% van

ben ik van overtuigd. Binnen de

de totaalomzet. Maar dat gaat de

Rabobank hebben we hier al een slag

komende jaren veranderen. De Rabo­

in gemaakt. Rabobank Neder­land

bank heeft de ambitie een belangrijke

heeft functieprofielen opgesteld met

speler op pensioengebied te worden,

kennis- en vaardigheidsvereisten

met een landelijke dekking. Dat is

waaraan je als adviseur moet voldoen.

geen vrijblijvende zaak, de Rabobank

Als er witte vlekken zijn, moet je die

gaat er echt voor. Het aantal pensioen­

meteen opvullen. Daarnaast heeft

specialisten wordt waarschijnlijk

Rabobank Nederland werkprocessen

uitgebreid, er wordt veel geïnvesteerd

en adviesdocumentatie ontwikkeld

in opleidingen en lokale Rabobanken

voor pensioenadvies en -beheer.’

“

“

Hoe belangrijk is ‘pensioen’ voor de

De Rabobank heeft de ambitie een belangrijke speler op pensioen­ gebied te worden.

werken op pensioengebied steeds meer met elkaar samen. Zo wordt onze

Vooruitlopend op het provisieverbod

pensioendesk regelmatig ingevlogen

per 1 januari 2013 stoppen

bij vestigingen die de pensioen­

Zwitserleven en Generali al op 1 juli

expertise (nog) niet zelf in huis

a.s. met afsluit­provisie voor complexe

hebben. De officiële beleidslijn van

levenproducten. Andere verzekeraars

Rabobank Nederland is overigens dat

hebben nog geen besluit genomen.

elke regionale bank zichzelf moet

Hoe staan jullie erin?

bedruipen. Banken die niet in de gelegenheid zijn om zelf een pensioen­

Elzard van Delft: ‘Afsluitprovisie is niet

specialist aan te trekken, zullen onder­

meer van deze tijd, dus ik vind het een

steuning nodig hebben. Daar moet

logische stap. Als Rabobank Rotter­

een model voor worden gevonden,

dam zijn we al in 2006 volledig gestopt

wellicht vanuit Rabobank Nederland.

met afsluitprovisie. Oók omdat je er

Men is daar nu over aan het

niets aan hebt als je een renderende

nadenken.’

portefeuille wilt opbouwen; afsluit­ provisie is kortetermijngeld. Door alle

Gijs Flameling: ‘Als Rabobank Ridder­

contracten om te zetten naar door­

kerk Midden-IJsselmonde opereren we

lopende provisie, hebben we nu een

in ons werkgebied Barendrecht-

gezonde portefeuille. De volgende

Ridderkerk-Rhoon-Heerjansdam

stap is de omschakeling van doorloop­

geheel zelfstandig. Wij hebben sinds

provisie naar fee-advisering.’

2000 een pensioenspecialist in dienst

6

en hebben sindsdien een behoorlijke

Gijs Flameling: ‘Ook wij werken niet

portefeuille opgebouwd. Net als

meer met afsluitprovisie. Voor nieuwe

Rabobank Rotterdam krijgen ook wij

klanten maken we op dit moment de

steeds vaker verzoeken om onder­

omslag naar fee-advisering. De

steuning van andere vestigingen in de

belang­­rijkste uitdaging wordt om de

regio, waarbij de insteek vooral zorg­

bestaande portefeuille naar het

plicht-gedreven is. Het voeren van een

nieuwe verdien­model over te zetten.

adviesgesprek doet in toe­nemende

Bij verlenging van contracten kaarten

mate een beroep op kennis en ­

we dit aan.’

Wat zijn jullie ervaringen met fee-

het werken met referenties lastig. Daar

advisering?

staat tegenover dat fee-advisering ons in staat stelt al in het voortraject in te

Gijs Flameling: ‘De meeste onder­

schatten of we zaken gaan doen en niet

nemers staan ervoor open, al moeten ze

pas nadat we het werk hebben gedaan.’

wennen aan het idee dat een advies geld kost. De omschakeling van provisie naar

Elzard van Delft: ‘Grote organisaties

fee-advisering brengt voor ons wel een

vinden een bemiddelingsovereenkomst

rolverandering met zich mee. Als

geen enkel probleem. Ze snappen dat

pensioenadviseur word je feitelijk een

ze voor advies moeten betalen en

soort van aannemer; je moet vooraf

accepteren ook de tarieven. In het

heldere afspraken met de klant maken

MKB, en zeker het kleinzakelijke

over de kosten en wat je daar precies

segment, ligt dat anders. De provisie

voor doet. Daarbij komt het er vooral op

werd over het algemeen geheel of

aan dat je je toe­gevoegde waarde goed

gedeeltelijk door de werknemers

over de bühne brengt. Dat is makkelijker

betaald. Nu krijgt de werkgever een

gezegd dan gedaan. Want wanneer ziet

aparte rekening en daar is men niet

een klant de meerwaarde van een

altijd blij mee. Bij elke klant bekijken

adviseur? Op het moment dat iets

we daarom of het bedrag reëel is en in

escaleert, bij een incident. Als je dat

verhouding staat tot de omvang van de

weet recht te trekken en op de rails

onderneming en de werkzaamheden

krijgt, excelleer je. Bij bestaande relaties

die we verrichten. Tarifering is bij ons

kun je aan zo’n prestatie refereren,

maatwerk. En zo hoort het ook, vind ik.

maar bij een nieuwe klant heb je nog

Iedere klant heeft recht op z’n eigen

geen historie. De klant verwacht van de

behandeling, maar niet elke klant heeft

Rabobank uiterste discretie. Dat maakt

dezelfde behandeling nodig.’

>>

7

En de particuliere markt?

Sinds 1 januari 2011 is het wettelijk toegestaan in Nederland een

Elzard van Delft: ‘Als er inderdaad een

premiepensioeninstelling op te richten.

totaalverbod op provisie komt, wat nog

Heeft de PPI toekomst?

moet blijken, vrees ik dat een brede laag in de samenleving in de kou komt

Gijs Flameling: ‘De PPI is in eerste

te staan: alleenstaanden en gezinnen

instantie ontwikkeld om een oplossing

met een laag of modaal inkomen. Die

te bieden voor de grensoverschrijdende

kunnen of willen geen adviesfee

pensioenen van multinationals. Naar

betalen, terwijl ze een pensioenadvies

mijn mening heeft de politiek het

juist het hardst nodig hebben. Zij zijn

vervolgens aangegrepen als instrument

dan aangewezen op internet. Dat is een

om de pensioensector aan te zetten tot

prachtig medium, maar niet alles wat

goed gedrag en transparantie. Dat kun

wordt aangeboden is zo eerlijk en

je als oneigenlijk beschouwen, maar er

oprecht als het van de buitenkant lijkt.

valt wel iets voor te zeggen. Een

Ik ben bang dat velen straks verkeerd

pensioenregeling is bedoeld om

worden geadviseerd door partijen

vermogen op te bouwen voor de

waarmee ik persoonlijk liever geen

oudedag. Op sommige punten is dit in

zaken doe.’

de sector misgegaan. Pensioenen zijn te complex gemaakt, waardoor mensen

Gijs Flameling: ‘Het gevaar bestaat

er niets meer van snappen. Daarnaast

inderdaad dat de politiek met het

vind ik dat er vraagtekens te plaatsen

badwater het kind weggooit. Wat is er

zijn bij de beloning van adviseurs en

mis met een transparante provisie?’

verzekeraars. Een ander aspect van de

8

“

Een advies­ gesprek doet in toenemende mate een beroep op kennis en vaardigheden.

“

PPI is de winst in de transformatie van

veranderen. Verzekeraars zullen daar

pensioengelden. Van oudsher boden

hun beleid op moeten afstemmen.

de aanbieders de klant 3% garantie en

Zwitserleven is wat dat betreft innova­

winstdeling op basis van kort- en

tief bezig, getuige het Exclusief

langlopende staatsobligaties.

Pensioen. Deelnemers vinden de

Verzekeraars hebben de overrende­

staffelpremie één-op-één terug in hun

menten op de beurs naar zichzelf

waarde­overzicht, ze zien dat hun

toegetrokken. Uiteraard zijn er ook

pensioen groeit en dat geen kosten­

verliezen geleden, maar per saldo zijn

onttrek­kingen voor advies e.d.

er enorme winsten uitgekeerd aan de

plaatsvinden. Bij onze klanten valt dit

aandeelhouders. Ik denk dat het door­

product in goede aarde.’

breken van het monopolie van verzekeraars als effect heeft dat er

Elzard van Delft: ‘Er wordt veel over

margedruk ontstaat op die over­

de PPI gepraat, maar vooralsnog zijn er

rendementen. Het is namelijk niet uit

pas twee partijen op de markt die daad­

te sluiten dat de PPI ertoe leidt dat

werkelijk een PPI aanbieden: Robeco en

pensioenklanten ’rentelopers‘ worden.

BeFrank (DeltaLloyd en BinckBank). Zij

Binnen de Rabobank zien wij dat de

richten zich echter specifiek op de

creditrente op de Rabo Toekomst­

grootzakelijke markt en op pensioen­

rekening (bankspaarproduct) het

fondsen. Voor het gemiddelde bedrijf

rendement van lijfrenteverzekeringen

op de hoek is aansluiting bij een PPI op

sterk overstijgt. Dat is mogelijk voor

dit moment nog geen optie. Weliswaar

de bank omdat de langlopende spaar­

hebben ASR en Brand New Day onlangs

gelden een veel betere rentematch

een joint venture opgericht om collec­

vormen met de uitgezette financie­

tieve pensioenen aan te bieden aan

ringen dan vrij beschikbare spaar­

MKB-bedrijven tot 500 werknemers,

gelden. Het banksparen is bij Rabo een

maar ‘Brand New Day PPI’ verwacht pas

zeer succesvol product dat aantoont dat

in het vierde kwartaal operationeel te

mensen wel degelijk willen sparen voor

zijn. Hier ligt een enorme kans voor de

hun pensioen als een behoorlijk

Rabobank. Als wij met een op het MKB

rendement wordt geboden. Als de PPI

geënte PPI komen en al onze MKB-

eenvoudig en vooral integer in de markt

klanten benaderen, kunnen we een

wordt gezet, heeft het concept zeker

grote slag slaan. Op groepsniveau

perspectief. Het spel op de pensioen­

worden de mogelijkheden al onder­

markt zal er in elk geval ingrijpend door

zocht.’

>>

9

Gijs Flameling volgde de opleiding MER/Bestuurskunde aan de HEAO in 's-Hertogenbosch. Na zijn diplomering in 1998 was hij werkzaam voor Akkermans & Partners Support BV. Tussen 2002 en 2006 gaf hij leiding aan diverse teams en projecten in het pensioenbedrijf van Delta Lloyd. Sinds 2006 werkt hij bij Rabobank Ridderkerk Midden-IJsselmonde in Barendrecht. Als Specialist Pensioenen Bedrijven geeft hij pensioenadvies aan onder­ nemers en hun personeel. Ook is Gijs Flameling actief in diverse klankbord­ groepen, waarin hij onder andere meedenkt met Rabobank Nederland over beleidsmatige aangelegenheden.

“

de deelnemer ligt. Het is of het één of

Defined Benefit (DB)- naar een

het ander; je kunt niet in twee

Defined Contribution (DC)-systeem

werelden leven, alles heeft een prijs.’

versnellen. Is dit maatschappelijk gewenst?

Rabobank Groep heeft vier kernwaarden: respect, integriteit,

Doorvertaald naar de dage­ lijkse advies­ praktijk houdt duurzaamheid primair integriteit in.

Gijs Flameling: ‘Onbewust is nu al

professionaliteit en duurzaamheid. Hoe

sprake van een DC-dominantie in de

vullen jullie duurzaamheid lokaal in?

markt. Bij veel pensioenfondsen is het CDC-systeem ingevoerd. Nu de

“

10

De PPI kan de ontwikkeling van het

Elzard van Delft: ‘Elk jaar draagt

verplichte dekkingsgraad im frage is,

Rabobank Rotterdam een deel van

wat niemand ooit had verwacht, dreigt

haar winst af aan het Rabobank­

korting van de pensioenaanspraken.

Rotterdam­Fonds. Met dat geld

Kun je dan nog volhouden dat sprake

steunen wij maatschappelijke

is van Defined Benefit?’

projecten in onze regio. Daarnaast bevorderen we met ons Klimaatfonds

Elzard van Delft: ‘‘Het is bijna logisch’,

nieuwe initiatieven voor milieu- en

zou Johan Cruyff zeggen. De salaris/

energiebesparing in het MKB en in de

diensttijdregelingen staan al jaren ter

woningbouw.’

discussie, men wil ervan af. De garanties blijken minder zeker dan

Gijs Flameling: ‘Rabobank Ridderkerk

altijd gedacht en de regelingen zijn

Midden-IJsselmonde stort jaarlijks een

duur. Het moet goedkoper en dat kan,

deel van de winst in het Coöperatie­

door de overstap naar DC-regelingen.

fonds. Met dit ‘coöperatieve dividend’

Die zijn flexibel en transparant, maar

ondersteunen we diverse maatschap­

hebben als keerzijde dat het risico bij

pelijke, culturele en sociale projecten

Elzard van Delft studeerde inter­ nationale bedrijfseconomie aan de European University in Den Haag. Na drie jaar in de agrarische sector werk­zaam te zijn geweest, trad hij in 1999 in dienst van Nationale-Neder­ landen. Tot 2005 fungeerde hij als Contract Adviseur Collectief Pensioen en als Teammanager van een afdeling Leven Particulier. In 2005 startte Elzard het bedrijf Elfin Consultancy BV. Vanuit deze onder­neming detacheerde hij (pensioen)specialisten (onder wie zichzelf ) bij diverse opdrachtgevers. In 2006 kwam Elzard via Interpolis bij Rabobank Rotter­dam terecht. Sinds maart 2007 is hij hier in vaste dienst als Specialist Pensioenen.

in ons werkgebied. En ook goed om

En bij de pensioenadvisering?

te melden: twee keer per jaar

“ ”

organiseren we het evenement

Elzard van Delft: ‘Wij gaan voor duur­

‘Business Meets Rabo’. Op 20 april jl.

zame relaties met klanten. Vertrouwen

had deze bijeen­komst als thema

en stabiliteit zijn daarvan de basis.

'Samen duurzaam ondernemen'.

Rabobank is altijd het braafste jongetje

Onder leiding van Frits Barend en Ed

van de klas geweest, en dat blijven we.

Nijpels (minister van VROM 1986-

Door voorop te lopen in de naleving van

1989) gaven lokale ondernemers hun

nieuwe wet- en regelgeving, fatsoenlijk

visie op duurzaam ondernemerschap.

te handelen en fouten overdreven goed

Zeer inspirerend! Ook onderzoekt onze

te corrigeren. We hebben geen alter­na­

bank met de gemeenten Barendrecht,

tief. Maatschappelijk verantwoord

Albrands­waard en Ridderkerk welke

ondernemen kun je vandaag de dag

mogelijk­heden er zijn voor duur­

niet meer negeren. Op internet en in

zaamheid. Daarnaast werken wij

social media zoals Twitter kan je

steeds vaker thuis, wat veel kilometers

reputatie binnen een paar seconden

scheelt. Ook drukt Rabo de CO2-

ernstige schade worden toegebracht.’

uitstoot door het wagenpark voort­ durend te vergroenen. Verder heeft de

Gijs Flameling: ‘Doorvertaald naar de

introductie van het elektronisch

dagelijkse adviespraktijk houdt duur­

klantdossier ertoe geleid dat het

zaamheid voor mij primair integriteit in.

papierverbruik sterk is terug­

Zou je dit pensioenadvies ook geven aan

gedrongen. Zelf neem ik sinds enige

een familielid? Dat vergt dat je dicht bij

tijd het klantdossier op de iPad mee

de klant gaat staan en luistert naar wat

in het gesprek.’

hij ècht wil. Dienstbaar zijn en de klant echt willen helpen, dat is het idee.’

Het moet goedkoper en dat kan door de overstap naar DCregelingen.

<<

11

13

Door Ben Verweij, segmentmanager MKB

Sinds begin dit jaar hebben de pensioenfondsen en verzekeraars er een concurrent bij gekregen: De Premie Pensioen Instelling (PPI). U heeft het bijna niet kunnen missen. Diverse partijen hebben aangekondigd

De PPI: Oude wijn in nieuwe zakken of het begin van iets nieuws?

E

te starten met een PPI. De verwachtingen zijn hoog gespannen. In bijna elke publicatie over de PPI wordt beweerd dat de PPI goedkoper en simpeler zal zijn dan de huidige aanbieders. Zwitserleven staat voor de vraag: Wat doen we met de PPI? In dit artikel leest u meer over de marktkansen die het biedt.

Kenmerken van de PPI

gelden kan de PPI een vermogens­

Eerst de belangrijkste kenmerken van de

beheerder inschakelen.

PPI kort op een rij: • De PPI mag uitsluitend beschik­bare premieregelingen aanbieden;

lopen, komen voor het verzekeren van

• De PPI mag geen enkel risico lopen;

het overlijdensrisico al snel verze­

• De Pensioenwet is van toepassing op

keraars of pensioenfondsen aan bod.

de PPI.

Geen risico betekent ook dat de PPI geen langleven risico mag lopen. De

Van € 35 miljard nieuwe instroom aan

PPI mag geen ingegane pensioenen

pensioengeld gaat € 6,5 miljard naar

uitkeren.

beschikbare premieregelingen bij verzekeraars1. Als we uitgaan van een

Doordat de Pensioenwet van toe­

bij pensioenfondsen bij beschikbare

contractstermijn van 5 jaar, komt € 1,4

passing is, heeft de PPI ook te maken

premieregelingen is € 300 mln.

miljard van de instroom per jaar op de

met alle informatieverplichtingen.

Bron: DNB, Verbond van Verzekeraars.

markt die toegankelijk is voor de PPI’s.

Denkt u aan het Uniform Pensioen

Dit is nieuwe pensioengeld, exclusief

Overzicht, startbrief, enzovoort.

de al aanwezige voorzieningen. Voor

De PPI moet hierover wel alle commu­

het beleggen van al deze pensioen­

n­i­catie voor zijn rekening nemen.

1 Instroom 2e pijler 2009. De instroom



Omdat de PPI zelf geen risico mag

14

De PPI kunnen we dus zien als het

administratie worden losgeweekt

verlengsnoer waarop de verzekeraar, de

draagt hier aan bij.

vermogensbeheerder en de

“ ”

pensioenadministratie zijn ingeplugd.

Wat vinden werkgevers en adviseurs?

De PPI maakt de verbinding met de

Zwitserleven heeft in januari onderzoek

klant, de werkgever en de werknemer.

gehouden onder werkgevers. Vraagstelling in het onderzoek was:

Wat verwacht de markt dat de PPI

“Wat is de optimale invulling van een

gaat brengen?

PPI vanuit Zwitserleven? De conclusie is

Zoals gezegd verwacht iedereen dat de

dat werkgevers nauwelijks voordeel

prijs van pensioenen onder druk komt

zien in een PPI.

te staan door de komst van de PPI. Dat is ook logisch. Ook hier geldt de wet

Tijdens het onderzoek in het kader van

van vraag en aanbod. Er zijn volop

de PPI zijn de vermogensopbouw, het

signalen dat andere aanbieders, ook

verzekeren van het risico en de

buitenlandse, met een PPI de pensioen­

administratie als losse componenten

markt gaan betreden. De pensioen­

gepresenteerd. Werkgevers vinden dit

markt is al een verdringingsmarkt waar

transparant. In eerste instantie

prijs een belangrijk concurrentie

verwachten zij dat de PPI voor elk

middel is. Door een stijging van het

onderdeel de scherpste prijs zal bieden.

aantal aanbieders zal de prijs nog

Maar al snel komen de werkgevers tot

verder onder druk komen. Dat dit op de

de conclusie dat zij alle drie de

lange termijn tot een consolidatie zal

elementen nodig hebben. “En bij drie

leiden en de prijs uiteindelijk weer zal

partijen is er ook drie keer een marge”

normaliseren valt ook te verwachten.

aldus een werkgever. In tweede

Ook verwacht men meer eenvoud van

instantie hebben werkgevers twijfels of

de PPI. Dat de PPI wordt gepresenteerd

de som der delen dan echt goedkoper

als een vehikel waar de elementen

kan zijn. Ze twijfelen vervolgens aan de

vermogensopbouw, risico en

voordelen van de PPI. Sterker nog: dat

Werkgevers twijfelen of de som der delen echt goedkoper kan zijn.

>>

Bron: IG&H Consulting en Interim.

15

de PPI de verschillende elementen aan

voor de administratieve performance?

Opmerkelijke uitkomst uit het onderzoek onder werkgevers.

Tenslotte rest de conclusie: de enige

Werkgevers ervaren niet dat ook het risico bij arbeidsongeschiktheid is verzekerd,

reden om over te stappen is als de PPI

tenzij er een arbeidsongeschiktheidspensioen is verzekerd! Premievrijstelling kost

hetzelfde kan bieden tegen een lagere

toch al gauw 4% van de premie.

elkaar moet knopen zien werk­gevers als een risico. Welke gevolgen heeft dit

prijs. Ook met in totaal 35 adviseurs heeft

Veranderende behoeftes en andere

Zwitserleven gebrainstormd over de

aanbieders

PPI. Ook de adviseurs verbinden

Dit is nog niet alles. In de particuliere

vermogensopbouw, risico en admini­

markt is de slag naar bancaire

stratie onlosmakelijk met elkaar.

producten al gemaakt. De Spaar­

Kortom, het huidige aanbod van

rekening Eigen Woning en de Lijfrente

geïntegreerde pensioenregelingen sluit

opbouwrekening hebben een

aan bij de huidige behoeften van werk­ gevers en adviseurs. Adviseurs zien de

substantieel marktaandeel verworven van achtereenvolgens 69% en 44%2.

prijs meer in relatie tot de kwaliteit van

Vóór de introductie van deze producten

de administratie. Zij zijn minder

was de verzekeringsbranche sceptisch

geneigd uitsluitend vanwege de prijs

om de volgende redenen:

een overstap te maken.

• Banken hadden “geen kaas

“ ”

gegeten” van de fiscale regelgeving Oplossing: Het Exclusief Pensioen

die de producten beïnvloedt.

De ophef over de belegpensioenen is

• Klanten moeten het risico bij

vooral ontstaan doordat de constructie ondoorzichtig was. Alle elementen

overlijden los verzekeren. • Premievrijstelling bij arbeids­

zaten in één premie. De opbouw van

ongeschikt­heid kan de bank niet

het pensioenkapitaal, de kosten van de

verzekeren.

te verzekeren risico’s, de kosten van de uitvoerder en de kosten van de adviseur.

Dat is inmiddels geschiedenis. Klanten

Een aanbod waarbij inzichtelijk is

vinden het heel duidelijk: sparen of

hoeveel elk onderdeel kost, ervaren

beleggen voor de aflossing van de

werkgevers en adviseurs als transparant.

hypotheek of de oude dag, waarbij

100% van de inleg wordt geïnvesteerd.

Werknemers zijn vooral geïnteresseerd in de opgebouwde waarde.

Dit is precies waar de PPI invulling aan

Voor het overlijdensrisico een losse

geeft. Maar tegelijkertijd geven werk­

risicoverzekering. Eventueel wordt nog

gevers en adviseurs aan dat de enige

een arbeidsongeschiktheidsuitkering

reden om de elementen los “in te

verzekerd. En daar zit het grote

kopen” een substantieel lagere prijs is.

voordeel van de PPI. Een PPI kan

Werkgevers en adviseurs willen nog

dezelfde soort constructie aanbieden.

steeds geïntegreerde pensioen­

Via de achterdeur heeft het bancaire

oplossingen. Het antwoord werd

pensioen ook in de 2e pijler zijn intrede

spontaan door een adviseur gegeven:

gedaan. De PPI mag zelfs geen risico

“Het Exclusief Pensioen is in feite wat

verzekeren. Dus 100% van de inleg bij

een PPI ook doet”. Afzonderlijke

overlijden óf op de einddatum het

premies voor de pensioenopbouw, het

opgebouwde pensioenkapitaal. En de

risico bij overlijden, de vrijstelling van

risico’s? Die worden apart verzekerd.

premiebetaling bij arbeidsongeschikt­

Wat staat de aanbieders van bancaire

heid en afzonderlijke administratie­

producten in de weg om een PPI te

contracten 1e helft 2010, Onderzoek

kosten!

starten?

IG&H Consulting en Interim.

16

2 Productie op nieuwe afgesloten

Pensioenbehoefte van werknemers

Ook vroegen wij werknemers welke

sluit niet aan bij het aanbod

overlijdensdekking hun voorkeur heeft.

Ook onder werknemers hebben wij

Hieronder de resultaten.

onderzoek gedaan naar de behoeften. Via Zwitserleven.nl stelden wij werk­ nemers vragen over wat werknemers verstaan onder een eenvoudige en transparante pensioenregeling. Eén van de vragen ging over de hieronder genoemde aspecten van de pensioen­ regeling. De respondenten werd gevraagd aan te geven hoe belangrijk zij informatie vinden over de genoemde aspecten. Hieronder de resultaten. Zeer onbelangrijk

onbelangrijk

neutraal

belangrijk

zeer belangrijk

Pensioenpremie

1,4 %

2,8 %

10,6 %

47,9 %

37,3 %

Kosten

1,4 %

0,7 %

9,2 %

33,1 %

55,6 %

Opgebouwde waarde

2,1 %

0,7 %

1,4 %

21,8 %

73,9 %

Een bedrag afhankelijk van mijn salaris en het aantal jaren in dienst

21,8 %

Een bedrag ter grootte van een aantal keer mijn jaarsalaris

16,9 %

De door mij opgebouwde waarde

54,9 %

Niets

6,3 %

Dit is een opmerkelijke uitkomst! Werkgevers en adviseurs weten dat een uitkering ter grootte van de opgebouwde waarde vaak veel te weinig is. Maar werknemers denken niet aan een uitkering bij overlijden in relatie tot hun pensioen. Er is een discrepantie tussen de behoefte die werknemers ervaren en wat werkgevers en adviseurs nood­

Werknemers lijken vooral geïnteres­seerd

zakelijk vinden. Tegelijkertijd laat dit

in de opgebouwde waarde. Dat sluit

zien dat een bancaire oplossing aansluit

aan bij een bancair pensioen.

aan de pensioenbehoefte die werk­

>>

18

De uitkering bij overlijden buiten de pensioensfeer? Op een nabestaandenpensioen is de omkeerregel van toepassing. De aanspraak is vrij en de uitkeringen zijn belast voor de loonbelasting. Omdat de risicopremie in verhouding tot de uitkering laag is, is het fiscale voordeel van de omkeerregel gering. Als de uitkering bij overlijden fiscaal niet als nabestaandenpensioen wordt aangemerkt, is de omkeerregel niet van toepassing. Dit betekent dat de aanspraak belast is voor de loonbelasting, maar de uitkering vrij. Als de premie door de werkgever wordt betaald, wordt de premie als loon gezien en dus belast. Bij het overlijden van de werknemer is de uitkering vrij van inkomsten­ belasting. Het successierecht speelt ook een rol. De pensioenuitkering bij overlijden kort de vrijstelling voor de nabestaanden (pensioen­imputatie). Is een uitkering bij overlijden buiten de pensioensfeer verzekerd in de relatie werkgever/werknemer, dan gelden de gebruikelijke regels voor een uitkering uit hoofde van het dienstverband. De nabestaanden zijn over de uitkering successierecht verschuldigd.

nemers ervaren! Zit hier de oplossing

en lijfrente? De branche dacht dat het

naar een eenvoudig pensioen?

voor de klanten geen goed alternatief

Tijdens de brainstorm met de adviseurs

was. Maar door het wegvallen van de

kwam dit onderwerp uiteraard ook ter

fiscale grenzen zijn klanten massaal

sprake. Onder werkgevers is een

bereid “te emigreren”.

toenemende behoefte van in het bijzonder Angelsaksische bedrijven,

Uiteraard hebben bij een pensioen­

naar een eenvoudige pensioenregeling.

regeling meer partijen een stem bij het

Bij deze werkgevers wordt het risico bij

veranderen van de pensioentoezegging.

overlijden, buiten de pensioensfeer, al

Het tempo van de particuliere markt zal

apart verzekerd.

waarschijnlijk niet gehaald worden. Maar de eenvoud van losse producten

PPI zorgt voor een aardverschuiving?

kan ook in pensioenland wel eens de

Het is al vaker voorgekomen. Een

voorkeur krijgen, boven de gecombi­

behoefte wordt pas zichtbaar als het

neerde oplossingen. Zeker als de prijs

product er is. Wie had gedacht dat we

gelijkwaardig of zelfs lager is.

massaal ook thuis koffie per kopje gingen drinken. Door de introductie

Conclusie

van nieuwe systemen als Senseo en

Voorlopig heeft u met het Exclusief

Nespresso is dit veroorzaakt. Wie heeft

Pensioen een prima alternatief voor de

het marktaandeel juist voorspeld van

eenvoud die een PPI pretendeert te

het bancaire alternatief bij hypotheken

bieden. Maar het is niet verstandig de ogen te sluiten voor de bancaire variant die met de komst van de PPI mogelijk is. Het is even wennen maar werkgevers en werknemers kunnen de slag wel eens sneller maken dan verwacht. Zwitserleven volgt de ontwikkelingen op de voet en wil ook inspelen op de mogelijkheden die de komst van de PPI biedt. Maar hoe, daar denken we nog over na. Onderzoek leert ons dat het twee kanten op kan gaan: De PPI gaat doen wat we nu al doen. Of staan we aan de vooravond van een pensioen­ revolutie?

<<

19

Interview door Theo Aanhaanen, Pensioenadviseur Nieuwe Zaken

Directeur Wim van As van Versvishandel Jan van As:

Fotografie door Erik Hijweege

Versvishandel Jan van As is een begrip in horecaland als leverancier van verantwoorde, duurzaam gevangen vis. Uitgangspunt in de bedrijfsvoering is het Vis&Seizoen-principe. Met dit zelf ontwikkelde concept levert het Amster­ damse familiebedrijf een positieve bijdrage aan het bevorderen van duurzame visserij en de instandhouding van de vispopulatie. Duurzaamheid staat

Bij duurzaam­ heid draait alles om vertrouwen

ook centraal in de relatie met klanten, toeleveranciers en zakenpartners. Zo is

E

Zwitserleven al sinds 1987 de uitvoerder van de collectieve pensioenregeling.

Directeur Wim van As: ‘Wat goed is en

goed gaat, verander je niet.’

‘Eet vis wanneer het verantwoord is en

moment verantwoord is om te consu­

laat de vis met rust tijdens de voort­

meren. Duurzaamheid en efficiency

planting.’ Dat is de kern van het

gaan hierbij hand in hand. Wij hoeven

Vis&Seizoen-principe en het motto van

niet meer, zoals vroeger, continu 150

Versvishandel Jan van As. ‘Doel is de

vissoorten op voorraad te houden,

ideale vangst- en dus eetseizoenen van

maar kunnen ons assortiment

de verschillende vissoorten onder de

inkrimpen naar zo’n 50 soorten. Door

aandacht te brengen, consumenten

die versmalling ontstaat een hogere

bewust te maken van het belang van

omloopsnelheid in de bestaande

seizoensafhankelijke visconsumptie en

producten en is de kwaliteitsgarantie

zo méér garanties te bieden voor het

veel beter. Door de spreiding over de

voortbestaan van de soorten’, vertelt

seizoenen is er bovendien telkens

directeur Wim van As. ‘Dit principe

nieuw aanbod en kunnen de chefs

brengen we langs twee sporen in de

variëren in het menu. Als tweede spoor

praktijk. Bedrijfsmatig stemmen we

hebben we naast ons bedrijf de

ons productassortiment gedurende het

Stichting Vis&Seizoen opgericht.

jaar af op de vis die op dat specifieke

Vanuit deze stichting werken we met

Versvishandel Jan van As levert al 60 jaar een uitgebreid assortiment verse en bevroren vis, schaal- en schelpdieren en gerookte vis aan horeca, instellingen, grootverbruikers en detailhandel. Het in Amsterdam gevestigde familiebedrijf staat voor kwaliteit, duurzaamheid en gemak. Jan van As is gecertificeerd door de Marine Stewardship Council (MSC), een onafhankelijke organisatie die zich sterk maakt voor een ecologisch verantwoorde visproductie. De bedrijfsprocessen zijn gecertificeerd volgens de internationale HACCP-richtlijn. Versvishandel Jan van As is sinds 2010 partner van Hanos Nederland.

21

>>

“

Een duurzaam pensioen smaakt en proeft beter, net als duurzame vis.

22

”

diverse partners samen om het Vis&

gaat, zwemt er over 20 jaar geen vis

Seizoen-principe zo breed mogelijk uit

meer in de zee.’ Terug in Nederland

te dragen, nationaal en internationaal,

zijn we samen het project Vis&Seizoen

en wetenschappelijk te onderbouwen.

begonnen. We hebben eerst gesprekken

Zo voert Wageningen Imares momen­

gevoerd met Greenpeace, het Wereld

teel met subsidie van het Ministerie

Natuur Fonds en collega’s in het land.

van Landbouw, Natuur en Voedsel­

Vervolgens zijn we bij uitgeverij

kwaliteit (LNV) en het Europees Visserij­

Culinair Saisonnier langsgegaan. Dat

fonds wetenschappelijk onderzoek uit

mondde uit in de publicatie van een

naar de negatieve effecten van het

zesdelige boekenserie over de vissen

vissen tijdens de paaiperioden.’

van het seizoen. Het eerste deel verscheen in 2005; drie jaar later waren

Hoe is het idee voor Vis&Seizoen

de andere vijf klaar. We werkten hierbij

ontstaan?

samen met chef-koks. Daaruit ont­

‘Mijn vrouw Willy heeft het bedacht.

stond de vriendengroep Vis&Seizoen

Toen ik 50 werd, zijn we samen naar

en dat leidde uiteindelijk tot de

Italië gegaan. Tijdens buitenlandse

oprichting van de stichting. Willy en ik

reizen kijken we altijd rond op

trekken daarin samen de kar.’

vismarkten. Traditiegetrouw deden we dat ook in Italië. Willy wees me erop

Bent u tevreden over de resultaten tot

dat er in de visstallen alleen maar

nu toe?

kleine visjes lagen; er was geen grote

‘Zeker, want we hebben al veel bereikt.

vis te bekennen. En ze zei toen: ‘Wim,

Inmiddels hebben bijna 200 restaurants

we moeten iets doen, als dit zo door­

zich aangemeld als Vriend van Vis&

“

Seizoen. En er komen er steeds meer

maar ook hóe de vis is gevangen. Onze

bij. Vijf bekende chef-koks zijn zowel

voorkeur gaat uit naar de kleinschalige

vriend als ambassadeur van de stichting:

lijnvisserij, maar dat kan helaas niet

Jonnie Boer, Sergio Herman, Onno

altijd. We doen daarom de laatste jaren

Kokmeijer, Ron Blaauw en Edwin Loos.

steeds meer zaken met vissers die hun

Heel belangrijk is ook dat het weten­

boten milieutechnisch verantwoord

schappelijk onderzoek door Wageningen

hebben uitgevoerd, zoals de Ekofish­

Imares, dat bijna is afgerond, aantoont

group in Urk. Deze door de Marine

dat het Vis&Seizoen-principe daad­

Stewardship Council (MSC) gecerti­

werkelijk bijdraagt aan het duurzaam

ficeerde vissersvloot loopt nationaal en

bestandsbeheer van vissoorten.

internationaal voorop in duurzame

Wat mijn vrouw in Italië als concept

visserij. Wij kopen de vis rechtstreeks

bedacht, is nu wetenschappelijk

bij hen in. Wij gaan daarbij zo ver dat

onderbouwd! Uiteraard zijn we er

we deze vissers, die veel geld hebben

hiermee nog niet. Nieuwe initiatieven

geïnvesteerd in de modernisering van

staan op stapel. We zijn nu bijvoor­

hun kotters, meer betalen dan de

beeld bezig om onder het label

afslagprijs. Zij hebben hun nek uit­

Vis&Seizoen een 100% duurzaam

gestoken en op deze manier partici­

assortiment samen te stellen.’

peren wij daar financieel in mee. Voor de inkoop van buiten­landse vissoorten

Hoe kunt u garanderen dat uw

werken we wereld­wijd zoveel mogelijk

visassortiment echt duurzaam is?

samen met leveranciers die zorgvuldig

‘We hanteren strenge selectiecriteria

met de visstanden omgaan en over het

voor onze toeleveranciers. Daarbij gaat

MSC-keurmerk beschikken. Om daar

het er niet alleen om waar en wanneer,

een 100% gesloten keten van te maken,

Werknemers moeten er 100% op kunnen vertrouwen dat hun pensioen in veilige handen is.

>>

” 23

“ ”

werken we mee aan de ontwikkeling

zoals de VISwijzer. Door dit initiatief van

van een ‘track- en tracesysteem’. Met

het Wereld Natuur Fonds en Stichting

dat systeem kunnen we aan boord

De Noordzee is het bewust­zijn van het

registreren waar en hoe de vis is

belang van duurzame visserij gegroeid.

gevangen en wat er vervolgens mee is

Zo blijkt uit recent onderzoek dat

gebeurd. Ik verwacht daar veel van.’

Nederlanders het liefst duurzame vis,

schaal- en schelpdier­producten kopen U levert ook aan de detailhandel. Uit

en daar ook meer geld aan uitgeven.

onderzoek blijkt dat in supermarkten

Wetgeving, al dan niet in Europees

nog steeds overwegend ‘foute vis’ ligt.

verband, zou dit kunnen versnellen.’

Wat is er nodig om dit te veranderen? ‘Eén kleine supermarktketen, met twee

Een bekend gezegde luidt: ‘De vis

vestigingen in Amsterdam en één in

wordt duur betaald’. Geldt dit ook voor

Haarlem, is wel duurzaam bezig: Marqt.

pensioen?

Daar zijn wij de hofleverancier van.

‘In sommige gevallen wel. Kijk naar

Verder is het inderdaad treurig gesteld.

wat er op dit moment, als uitvloeisel

Van een eerlijk aanbod is geen sprake.

van de kredietcrisis, plaatsvindt bij

Diepvriesvis wordt ontdooid en als vers

pensioenfondsen. Werknemers hebben

verkocht, en producten met het MSC-

jarenlang premies betaald in de

logo liggen pal naast ‘foute’ vis in het

verwachting dat de voorgeschotelde,

koelvak. Klanten worden feitelijk

rozige vooruitzichten zouden worden

misleid en supermarkten wordt geen

gehaald. Nu die niet blijken uit te

strobreed in de weg gelegd. Gelukkig

komen, en er zelfs over korten van de

zijn er ook positieve ontwikkelingen,

pensioenaanspraken wordt gesproken,

24

Een pensioen­ regeling hoort erbij als je op een fatsoen­ lijke, sociale manier met elkaar wilt omgaan.

>>

gedachte. Het hoort erbij als je, zoals wij als bedrijf voorstaan, op een fatsoenlijke, sociale manier met elkaar wilt omgaan. In onze branche is pensioen overigens bij veel onder­ nemingen een ondergeschoven kindje. Er is geen verplichting op grond van een CAO, waardoor de keuze bij de werkgever ligt. En niet iedereen staat er op dezelfde manier in als wij.’ Speelt duurzaamheid voor u een rol bij de keuze van de pensioenuitvoerder? ‘Absoluut. We hebben een middel­ loonregeling met gegarandeerde pensioenaanspraken. Onze werk­ nemers moeten er 100% op kunnen vertrouwen dat hun pensioen in veilige handen is en dat ze straks krijgen waar ze recht op hebben. Zwitserleven maakt waar wat we hebben afgesproken en de pensioenregeling zit prima in elkaar. Daarom zijn we al sinds 1987 klant. Ook dat versta ik onder ‘duur­ zaamheid’: als je een goede regeling hebt en een goede partner, blijf je elkaar trouw en ga je niet veranderen. Bovendien is Zwitserleven één van de weinige pensioenverzekeraars die de afgelopen periode niet slecht in het zijn de premies duur betaald. Ook een

nieuws is gekomen. Dat versterkt het

pensioenregeling moet duurzaam zijn.

vertrouwen nóg meer.’

Dat heeft alles met vertrouwen te maken; als deelnemer moet je erop

Wat is de overeenkomst tussen

kunnen rekenen dat de prognoses

duurzame vis en een duurzaam

worden gehaald. Als dat niet gebeurt,

pensioen?

is er sprake van een vertrouwensbreuk.’

‘Duurzame visserij houdt in dat je niet overbevist en de vispopulatie intact

26

Uw werknemers hebben binnen het

laat. Dat is noodzakelijk om ook over

arbeidsvoorwaardenpakket een

dertig, veertig jaar nog steeds van vis te

collectieve pensioenvoorziening in de

kunnen genieten. Een goed, duurzaam

vorm van een middelloonregeling

pensioen heb je nodig om die vis te

inclusief partner- en wezenpensioen.

kunnen kopen. Het leven is nu een­

Hoe belangrijk is een pensioenregeling

maal comfortabeler als je delicatessen

voor u als werkgever?

kunt eten in plaats van op een houtje te

‘Ik vind het niet meer dan vanzelf­

moeten bijten. En nóg een parallel: een

sprekend dat je als werkgever een

verse, duurzaam gevangen vis smaakt

pensioenregeling biedt aan je perso­

lekkerder. Het feit dat de pensioen­

neel. Daarbij hoort ook een goede

regeling in handen is van een betrouw­

nabestaandenvoorziening. Zowel

bare partij die net als wij hecht aan een

vanuit de belonings- als verzorgings­

duurzame relatie, smaakt en proeft ook

“

beter. Voor mij als werkgever, maar ook

Wat betekent pensioen voor u

voor onze werknemers.’

persoonlijk? Hoe ziet uw Zwitserleven Gevoel eruit?

Het pensioenbewustzijn in Nederland

‘Dat je vrij en onbezorgd kunt leven.

is (te) laag. Hoe zit dit bij uw personeel?

Geen sores meer aan je hoofd hebt en

‘Het onderwerp leeft niet of nauwelijks

financieel ruim genoeg in je jasje zit

op de werkvloer. Ik vrees dan ook dat de

om leuke dingen te doen. Er met de

meeste werknemers geen idee hebben

camper op uittrekken bijvoorbeeld en

hoe hun pensioen en nabestaanden­

lange reizen maken. Pensioen staat

voorziening er precies uitzien. We

echter nog ver van mijn bed. Daarvoor

proberen daar wel iets aan te doen. Zo

vind ik het werk, dit bedrijf en de

verstrekken we om de vijf jaar een

visbranche veel te leuk. Wat ik wel

individueel employee benifits-statement

weet, is dat ik niet, zoals mijn vader

en ondersteunt onze assurantieadviseur

Jan, tot m’n 70ste blijf werken. Dat zal

Klap medewerkers op afroep met

ook niet nodig zijn, want naast twee

individuele adviezen. Maar er valt in de

neven is ook mijn oudste zoon in het

informatie­verstrekking nog veel te

familiebedrijf actief. De continuïteit is

verbeteren, bijvoorbeeld over de

dus al gewaarborgd.

Als je een goede pensioenregeling en een goede partner hebt, blijf je elkaar trouw.

mogelijkheden om met een eigen bijdrage, of op een andere manier, het

Eén ding is zeker, als het moment komt

pensioen te verbeteren. Zowel voor

dat ik stop, hoef ik me niet te vervelen.

onze adviseur als voor Zwitserleven ligt

Aan de Stichting Vis&Seizoen hebben

hier een belangrijke taak.’

mijn vrouw en ik de handen vol.’

<<

” 27

Marktonderzoek en Pensioen

Deelnemers bewuster van onbewustzijn Uitgevoerd door Wijzer in Geldzaken

72% van de Nederlanders is volledig pensioenonbewust.

werp pensioen veelvuldig in de media komt. Het percentage

Het pensioenonbewustzijn van Nederlanders, werkzaam

Nederlanders dat van zichzelf vindt voldoende pensioen­

in loondienst en met pensioenregeling via de werkgever,

kennis te hebben, is enorm gedaald. Slechts 13% vindt dat

is in 2010 toegenomen met 6%. Dit blijkt uit de “pensioen-

zij voldoende kennis over pensioenen heeft. In 2009 was dit

bewustzijnmeter” van Wijzer in Geldzaken. Op een aantal

nog 28%. Dit zou erop kunnen duiden dat Nederlanders hun

punten zijn interessante afwijkingen geconstateerd ten

eigen pensioenkennis realistisch inschatten en minder vaak

opzichte van de (0-)meting uit 2009.

overschatten. Wat blijkt is dat werknemers in 2010 beter kunnen inschatten aan welke pensioenregeling zij deel­

Pensioenkennis

nemen. Al met al zien we, doordat de Nederlander zich

Pensioenonbewusten realiseren zich vaker dat zij pensioen­

enigszins verdiept in zijn pensioen, dat de pensioenkennis

onbewust zijn. Dit komt onder andere doordat het onder-

minder overschat wordt. Verantwoordelijkheidsgevoel Het verantwoordelijkheidsgevoel neemt toe. In 2010 vindt een steeds groter deel van de werknemers dat het hun eigen verantwoordelijkheid is om ervoor te zorgen dat zij voldoende pensioen hebben. Dit is een toename die geldt voor zowel de volledig pensioenonbewusten (van 35% eigen verantwoordelijkheidsgevoel naar 49%) als de volledig pensioenbewusten (van 66% naar 90%). Pensioenvoorlichting? Deelnemers worden het liefst voorgelicht over hun pensioen via de werkgever of de pensioenuitvoerder. Volledig pensioen­ onbewusten geven veelal de voorkeur aan de werkgever. Opvallend is dat naarmate men meer pensioenbewust wordt, vaker de voorkeur uitgaat naar de pensioenuitvoerder. Pensioenbewust maakt gelukkiger Ouderen die volledig pensioenbewust zijn, zijn gelukkiger dan hun leeftijdsgenoten die pensioenonbewust zijn. Hetzelfde zien wij bij de jongeren. Jongeren die volledig pensioenbewust zijn, zijn over het algemeen gelukkiger dan hun leeftijdsgenoten die dat niet zijn. Opvallend om te zien is dat er een dipje in het geluksgevoel is waar te nemen in de leeftijdscategorie 35 tot en met 45 jaar.

28

<<

Pensioenvoorkeuren werknemers in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten Uitgevoerd door Towers Watson

Er is onderzoek gedaan naar de pensioenvoorkeuren van

naar de eigen pensioensituatie. Van de Nederlandse werk­

werknemers in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde

nemers blijkt slechts 20% de eigen pensioensituatie uit­

Staten. Een aantal zaken valt daarbij op in het licht van de

gebreid te hebben uitgezocht. Dit percentage is voor werk-

ontwikkelingen rondom het pensioenakkoord.

nemers die de pensioenleeftijd naderen overigens niet anders. In de andere twee landen is dat percentage, naarmate de

Zekere pensioenen

pensioenleeftijd nadert, zeker twee keer zo hoog.

Opvallend is dat deelnemers in elk van de drie landen hechten aan zekere pensioenen. Ze geven hieraan de voorkeur boven

Beschikbare-premieregelingen

een naar verwachting hoger, maar minder zeker pensioen. De

Een belangrijk verschil tussen Nederland en de andere twee

mate waarin deelnemers bereid zijn hiervoor (extra) te betalen

landen is dat de tendens naar beschikbare-premieregelingen

verschilt flink. Van de Nederlandse werknemers is slechts 20%

veel verder is gevorderd. Zekerheden die in Nederland ter

bereid salaris op te geven voor een gegarandeerd pensioen. In

discussie staan en elders niet worden aangeboden blijken

Groot-Brittannië (50%) en de Verenigde Staten (bijna 60%)

daar aanzienlijk hoger gewaardeerd dan hier. Uit het onder-

ligt dit percentage een stuk hoger.

zoek kan eens te meer worden geconcludeerd dat het essentieel is dat deelnemers doordrongen zijn van de waarde van

Bewustzijn van de waarde

hun pensioen. Zijn ze dat niet, dan heeft het aanbieden van

Dat werknemers in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten

een goede pensioenregeling als secundaire arbeidsvoor-

zich meer bewust zijn van de waarde van hun pensioen

waarde – ook vanuit het perspectief van de werkgever – veel

wordt duidelijker als we kijken naar de mate van onderzoek

minder toegevoegde waarde.

<<

29

Door Marion Boom, technisch productmanager

Meer dan ooit hebben deelnemers behoefte aan uitleg over flexibiliteit rond de pensioendatum. En dan houdt advies niet op bij een verwijzing naar de startbrief. Als een deelnemer u een vraag stelt, verwacht hij duidelijk te horen wat de flexibiliseringsmogelijkheden zijn vanuit het pensioenreglement en de wetgeving. In dit artikel leest u in grote lijnen wat die mogelijkheden zijn.

Flexibiliteit rond de pensioendatum

E

Vervroeging van de pensioendatum Een deelnemer kan, in overleg met zijn werkgever, eerder

Voorbeeld 1

met pensioen gaan. De werkelijke pensioendatum ligt dan

Volledige vervroeging van de pensioendatum

voor de pensioenrichtdatum. Bij volledige vervroegde

Een vrouw van 63 jaar heeft een partner van 66 jaar en

pensionering is het een vereiste dat de arbeidsovereenkomst

wenst haar pensioen direct in te laten gaan.

eindigt. Bij gedeeltelijke vervroegde pensionering moet het

Haar oorspronkelijke pensioenaanspraken op 65 zijn:

dienstverband naar rato zijn beëindigd. Als niet aan deze

Opgebouwd ouderdomspensioen vanaf 65 jaar € 30.000,-

voorwaarde wordt voldaan, is sprake van fictieve

Opgebouwd partnerpensioen vanaf 65 jaar

€ 21.000,-

(gedeeltelijke) afkoop, met tot gevolg dat de volledige aanspraak progressief wordt belast en revisierente

De actuariële herrekening houdt in dat het opgebouwde

verschuldigd is.

pensioen wordt omgerekend naar een pensioen dat ingaat op 63-jarige leeftijd. Dit leidt tot de volgende verlaagde

Wanneer het pensioen eerder ingaat dan de 65-jarige

pensioenaanspraken:

leeftijd, moet het actuarieel worden herrekend. Dit leidt tot

Ouderdomspensioen vanaf 63 jaar

€ 26.400,-

een lager ouderdomspensioen. Bij volledige pensionering

Partnerpensioen vanaf 63 jaar

€ 18.480,-

voor de pensioendatum zal bij een beschikbare premieregeling het pensioenkapitaal aangewend worden voor een ouderdoms- en partnerpensioen. Dan vindt de

Bij vervroeging zijn ook andere combinaties van flexibili­

herrekening ‘automatisch’ plaats, door een kortere

seren van pensioen bij het naderen van de pensioendatum

opbouwperiode en een langere uitkeringsduur.

toegestaan. Denk aan ouderdompensioen (gedeeltelijk)

30

uitruilen voor een hoger partnerpensioen. Vervroeging van de pensioendatum is geen wettelijk keuzerecht. Het moet dus expliciet zijn opgenomen in het pensioenreglement.

“

Vervroeging is echter wel toegestaan voor de ex-werknemer zonder dat dit in de regeling is opgenomen. Voorwaarde is dat hij niet meer werkt op de vervroegde pensioendatum.

wordt, wordt ook het partnerpensioen beïnvloed. Daarom

moet de partner meetekenen. Omdat het partnerpensioen in de verhouding van 70% van het ouderdomspensioen blijft

staan, heeft feitelijk uitruil van partnerpensioen voor extra ouderdomspensioen plaatsgevonden. Immers, in het

voorbeeld is het partnerpensioen verlaagd van € 21.000,naar € 18.480,- (zie voorbeeld 1 op de vorige pagina). Uitstel van de pensioendatum

Als een deelnemer later dan de pensioendatum met pensioen

wil, is er toestemming nodig van de werkgever. Dan moeten er afspraken gemaakt worden, onder andere over dienst­

betrekking en uitstel van pensioen (zie voorbeeld 2 op deze pagina). Uitstel is alleen mogelijk indien en voor zover de pensioengerechtigde na die datum blijft doorwerken in dienstbetrekking of als ondernemer. Als de pensioendatum

Goede pensioen­ adviseurs weten wat de flexibiliserings­ mogelijkheden zijn vanuit het pensioen­ reglement en de wetgeving.

wordt uitgesteld, zonder dat er sprake is van voortzetting van een dienstbetrekking of ondernemer­schap, dan wordt de regeling namelijk onzuiver en wordt de hele pensioen­ aanspraak progressief belast en is revisierente verschuldigd. Pensioenrechten uit een vorige dienstbetrekking kunnen ook

“

Doordat het ouderdomspensioen door vervroeging minder

worden uitgesteld. Voorwaarde is ook hier dat de pensioen­ gerechtigde nog werkt in een andere dienstbetrekking of als ondernemer. In dat geval kunnen werknemer en de pensioen­

Voorbeeld 2

uitvoerder overeenkomen dat het pensioen later ingaat.

Gedeeltelijke vervroeging van pensioendatum

Instemming van de oude werkgever is niet nodig.

Een deelnemer gaat gedeeltelijk vervroegd met pensioen, hij gaat in plaats van 100% naar 80% van het aantal werk­

Is het pensioen eenmaal uitgesteld, dan is het een fiscale eis

zame uren. Een jaar later heeft hij de wens om nog minder te

dat het pensioen direct ingaat op het moment dat het

gaan werken, namelijk 40% van het oorspronkelijke aantal

pensioen de 100%-grens op of na de 65-jarige leeftijd bereikt.

uren. Het betreft een beschikbare premieregeling op basis

De 100%-grens wil zeggen dat het ouderdomspensioen niet

van beleggingen. De deelnemer heeft ouderdomspensioen

uit mag komen boven 100% van het laatstverdiende salaris

en partnerpensioen na pensioendatum en partnerpensioen

inclusief AOW. Er moet dus doorlopend worden getoetst aan

voor pensioendatum op risicobasis.

de 100%-norm, nadat het pensioen is uitgesteld. Dit geldt voor zowel beschikbare premieregelingen als salaris/dienst­

In dit voorbeeld gaat de deelnemer in plaats van 80%

tijd­regelingen. Overigens moet het ouderdomspensioen

naar 40% van het oorspronkelijke aantal uren werken.

uiterlijk bij het bereiken van de 70-jarige leeftijd ingaan.

Dan wordt op dat moment 40/80 (= de helft) van de beleggingswaarde aangewend voor ouderdomspensioen

Als een deelnemer na de pensioendatum voor een deel

en partnerpensioen na pensioendatum. De risicodekking

doorwerkt, dan kan hij het pensioen voor een evenredig deel

voor het partnerpensioen voor pensioendatum wordt met

uitstellen. Voor het deel dat de werknemer niet meer werkt,

40/80 verminderd. Uiteindelijk gaat de deelnemer

moet het pensioen ingaan. Van doorwerken kan ook sprake

doorgroeien naar volledige pensionering.

>>

31

“

“

Voorbeeld 3

Uitruil van partner­ pensioen voor een hoger ouderdoms­ pensioen is een wettelijk keuzerecht.

Partnerpensioen uitruilen voor een hoger ouderdomspensioen Een vrouw van 65 jaar heeft de pensioendatum bereikt en wil het partnerpensioen voor haar partner (man van 66), uitruilen voor extra ouderdomspensioen. Haar oorspron­ kelijke aanspraken op pensioen op 65-jarige leeftijd zijn: Opgebouwd ouderdomspensioen voor uitruil € 30.000,Opgebouwd partnerpensioen voor uitruil

€ 21.000,-

De uitruil houdt in dat het partnerpensioen wordt omgerekend naar ouderdomspensioen. In dit voorbeeld geeft volledige uitruil een extra ouderdomspensioen van € 7.770,-. Dit leidt tot de volgende pensioenaanspraken: Opgebouwd ouderdomspensioen na uitruil

€ 37.770,-

Opgebouwd partnerpensioen na uitruil

€ 0,-

zijn als een deelnemer voor een deel doorwerkt bij een andere

combinaties van flexibiliseren van pensioen bij het naderen

werkgever. De pensioenuitvoerder moet jaarlijks de deel­

van de pensioendatum mogelijk. Uitruil van ouderdoms­

nemer laten verklaren dat hij nog werkt of onderneemt.

pensioen naar een hoger partnerpensioen is een wettelijk keuzerecht.

Op het moment dat een volledig arbeidsongeschikte deel­ nemer de pensioendatum van 65 jaar bereikt, moet het

Variatie in hoogte pensioenuitkeringen

ouderdomspensioen ingaan en is uitstel niet toegestaan.

Een deelnemer kan kiezen voor een hoog/laag of laag/hoog

De deelnemer is niet meer werkzaam en kan niet voldoen aan

pensioen. Hij laat dan in de eerste jaren van de pensioen­

het criterium om uit te stellen. De WAO/WIA- uitkering eindigt

uitkering meer pensioen uitkeren dan in de daarop volgende

op 65-jarige leeftijd.

jaren. Of juist andersom.

Bij uitstel van de pensioendatum zijn ook andere combinaties

Variaties in de pensioenuitkering moeten voldoen aan de eis

van flexibiliseren van pensioen bij het naderen van de

dat de lagere uitkering minimaal 75% van de hogere uitkering

uitgestelde pensioendatum toegestaan. Uitstel van de

bedraagt. In de Pensioenwet is er geen periode verbonden

pensioendatum is geen wettelijk keuzerecht. Het moet dus

aan de hoge of lage uitkering. Pensioenuitvoerders hebben de

expliciet zijn opgenomen in het pensioenreglement.

duur voor variatie wel beperkt. Bijvoorbeeld maximaal 5 jaar een hoog/laag pensioen. In de periode tot leeftijd 65, mag ook

Partnerpensioen (gedeeltelijk) uitruilen voor een hoger

het gemis aan AOW extra als pensioen uitgekeerd worden,

ouderdomspensioen op de pensioendatum

buiten de bandbreedte 100:75. De keuze voor variatie in

Een deelnemer kan (een deel van) het ouderdomspensioen

hoogte pensioenuitkeringen moet uiterlijk op de pensioen­

uitruilen voor een hoger partnerpensioen dat ingaat na het

datum worden gemaakt.

overlijden van de deelnemer. Dit is mogelijk als de verhouding ouderdomspensioen/partnerpensioen niet 100:70 is. Als de

De hoogte van het partnerpensioen blijft bij variatie in hoogte

partner minder inkomen heeft, of als de deelnemer zelf een

van de pensioenuitkeringen gelijk, dus op het oorspronkelijke

slechte gezondheid heeft en een gezonde partner, dan kan de

niveau. Doordat het partnerpensioen niet wordt geraakt, is er

behoefte bestaan om het ouderdoms­pensioen uit te ruilen

geen akkoord van de partner vereist. Bij hoog/laag of laag/

voor een hoger partnerpensioen. (zie voorbeeld 3 op deze

hoog zijn alle combinaties van flexibiliseren pensioen bij het

pagina). Het partnerpensioen mag na uitruil niet meer

naderen van de pensioendatum toegestaan. Dus bijvoorbeeld

bedragen dan 70% van het pensioengevend loon.

een hoog/laag samen met uitruil van partnerpensioen voor een hoger ouderdomspensioen bij een (vervroegde of

Bij ouderdomspensioen (gedeeltelijk) uitruilen voor een

uitgestelde) pensioendatum. Variatie in hoogte van de

hoger partnerpensioen op de pensioendatum, zijn ook andere

uitkeringen is geen wettelijk keuzerecht. Het moet dus in het

32

dat een pensioengerechtigde ex-werknemer gebruik maakt van variatie in hoogte. Ook als dit niet in de regeling is opgenomen.

Parttime werken direct voorafgaand aan de pensioendatum Als een werknemer maximaal tien jaar direct voor zijn

pensioendatum in deeltijd gaat werken, kan de opbouw van

pensioen toch plaatsvinden op basis van zijn pensioengevend salaris toen hij nog fulltime werkte. Dit is toegestaan als de deeltijdfunctie minimaal 50% van de omvang van het oude

Bij vervroeging zijn ook andere combinaties van flexibiliseren van pensioen toegestaan.

dienstverband is. Ook werknemers die al in deeltijd werken, kunnen gebruik maken van deze mogelijkheid. Als het

deeltijdsalaris tijdens de periode van deeltijdpensionering wordt verhoogd en aangepast aan de loonindex in de

“

“

pensioenreglement zijn opgenomen. Het is fiscaal toegestaan

bedrijfstak en de loopbaanontwikkeling, dan mag het

Bronnen

pensioengevend loon evenredig hiermee worden verhoogd.

Artikel 60 PW keuzerecht hoger of eerder ingaand

Het voortzetten van de opbouw op basis van de oude

ouderdoms­pensioen

pensioengrondslag is geen wettelijk recht. Het moet expliciet

Artikel 61 PW keuzerecht uitruil ouderdomspensioen in

in het pensioenreglement zijn opgenomen.

partnerpensioen Artikel 62 PW keuzemogelijkheden andere vormen van

Conclusie

uitruil

Het maatschappelijk bewustzijn van pensioen neemt steeds

Artikel 63 PW variatie hoogte pensioenuitkering

meer toe. Het is aan deelnemers om keuzes te maken,

Artikel 69 PW bevoegdheid tot afkoop van fiscaal

waardoor ze het pensioen krijgen dat het beste bij hen past.

bovenmatig pensioen

Tenslotte wil iedereen toch op de pensioendatum bereiken wat hij of zij voor ogen heeft? Dat de behoefte aan goede

Artikel 18a van de Wet LB 1964 ouderdomspensioen

uitleg over flexibiliteit rond de pensioendatum groot zal zijn,

Artikel 18b van de Wet LB 1964 nabestaandenpensioen

is vanzelfsprekend. Goede pensioenadviseurs weten wat de

Artikel 19b van de Wet LB 1964 overschrijding maximum

flexibiliseringsmogelijkheden zijn vanuit het pensioen­

pensioenregeling

reglement en de wetgeving.

<<

33

Door Prof. Dr. Harry Hummels

Dit artikel gaat over verantwoord beleggen. Dit aandachtsgebied heeft zich in het afgelopen decennium sterk ontwikkeld, waarbij de uitzending van Zembla over clustermunitie en land­ mijnen voor een versnelling heeft gezorgd. Maar past deze aandacht voor ethische vraagstukken wel bij pensioenbeleggers en als dat zo is, wat is dan de achter­ liggende motivatie? In deze bijdrage ga

Verantwoord beleggen en het ethisch tekort

ik op zoek naar de centrale vraag die beleggers zouden moeten stellen: past de aandacht voor ethische vraagstukken in het beleggingsbeleid? Erg hoopvol ben ik niet, al zijn er kansen.

V

Veroorzakers van menselijk leed

een veilige plaats zijn gebouwd kan

Verwoesting en verschrikking vormen

­achteraf eveneens worden betwijfeld.

helaas een onlosmakelijk onderdeel van

Ten principale doet dat weinig af aan het

het menselijke bestaan. We hoeven

onvermogen van de mens om de regie

maar aan enkele actuele voorbeelden te

over te neme van de weergoden. Als het

denken zoals de aardbevingen in Haïti

met bakken uit de lucht komt kunnen

en Nieuw-Zeeland, de watersnood­

we schuilen of een paraplu opsteken,

rampen in China en Pakistan of de

maar tegen het geweld van de natuur

tsunami in Japan en we hebben een

zijn we niet bestand. Dat ligt anders als

helder beeld van de verschrikkingen.

het gaat om verschrikkingen die we zelf

De gemeenschappelijke noemer van al

veroorzaken. Nog immer zijn de beelden

dit leed is dat de menselijke soort weinig

van verminkte kinderen, waarmee

kan doen om de tragiek te voorkomen.

­Zembla de publieke opinie in maart

Natuurlijk, het voorkomen van erosie

2007 wakker schudde, afschrikwekkend.

had de watersnood in China en Pakistan

De boodschap was helder: de cluster-

beperkt. En of die kerncentrales nu op

bommen en landmijnen die de oorzaak

Harry Hummels is hoogleraar Ethiek, Organisaties en Samenleving aan Maastricht University. Tevens is hij, samen met zijn vriend en collega Theo Brouwers, directeur van SNS Impact Investing. Na het uitbreken van de 'Zembla-crisis' was hij voorzitter van de commissie van de samenwerkende Nederlandse pensioenfondsen die een aanpak heeft ontwikkeld op het vlak van verantwoord beleggen. Hij was auteur van het eindrapport van de commissie, getiteld De Gearriveerde Toekomst.

35

>>

“

Het doel van engagement is het aanzetten van de onder­ neming tot het doorvoeren van verbeteringen.

”

zijn van al dit leed moeten zo snel moge-

De discussie over de juiste aanpak wordt

lijk de wereld uit. De veroorzakers van

regelmatig aangewakkerd door VARA-

het leed dienden hun verantwoordelijk-

programma’s als Zembla, Kassa en

heid te nemen en te stoppen met de

­Uitgesproken, maar ook door de Eerlijke

­productie van en handel in dit wapen-

Bankwijzer. Deze laatste instantie is een

tuig. Die veroorzakers waren, aldus

samenwerkingsverband van maatschap-

­Zembla, niet alleen de wapenfabri­

pelijke organisaties die de Nederlandse

kanten, maar ook de grote institutionele

banken (en hun vermogensbeheerders)

beleggers die investeerden in deze

aanspreken op hun beleggingsbeleid en

ondernemingen. Sinds 2007 is er veel

de uitvoering daarvan. Het meest

veranderd. Inmiddels distantiëren vrij-

­recente rapport van de Eerlijke Bank­

wel alle Nederlandse institutionele

wijzer is gewijd aan de betrokkenheid

beleggers zich van de gewraakte inves­

van de banken bij schendingen van

teringen in bedrijven als Raytheon,

mensenrechten. Daarbij werden drie

General Dynamics, Northrop Grumman

ondernemingen als voorbeeld gesteld:

en Lockheed Martin. De oproep heeft

Vedanta, Barrick Gold en Shell. Vedanta

echter verder strekkende gevolgen

is een mijnbouwonderneming uit India.

gehad. Waar in 2007 onderzoek uitwees

Het Canadese Barrick Gold is werkzaam

dat slechts een minderheid van

in dezelfde sector. Shell behoeft geen

­pensioenfondsen een beleid had inzake

nadere introductie. Voor velen vormt

verantwoord beleggen, daar beschikt

deze onderneming zelfs een onderdeel

inmiddels meer dan 80 procent over een

van onze nationale trots.

dergelijk beleid. Volgens de Eerlijke Bankwijzer staat een Naast de afkeer van investeringen in

investeerder aan de goede kant als hij de

controversiële wapensystemen wensen

betreffende ondernemingen, die alle

de pensioenbeleggers door hun investe-

worden beschuldigd van ernstige

ringen niet betrokken te raken bij

betrokkenheid bij schendingen van

­schendingen van mensenrechten,

mensenrechten, uitsluit. Het aangaan

­kinderarbeid, ernstige milieuschade en

van het gesprek met de onderneming

corruptie. De wijze waarop invulling

kan, onder voorwaarden, eveneens een

wordt gegeven aan deze principes

goede aanpak zijn. Of dat het geval is

­verschilt echter van thema tot thema en

dient wel door de bank of de investeer-

van belegger tot belegger. Over de aan-

der te worden aangetoond. Niet alleen

pak van producenten van landmijnen,

dient de investeerder te laten zien welke

clusterbommen en nucleaire wapens

inspanningen hij heeft verricht om de

bestaat een grote mate van overeen-

onderneming op andere gedachten te

stemming, namelijk het uitsluiten van

brengen, ook dient hij de resultaten van

deze ondernemingen. Over investerin-

deze inspanningen te verantwoorden.

gen waarbij de belegger betrokken raakt

Blijft het gesprek met de onderneming

bij schade aan het milieu of schendingen

na diverse pogingen en lang aandringen

van mensenrechten verschillen de

zonder resultaten, dan acht de Eerlijke

meningen. Sommige partijen kiezen

Bankwijzer het gepast dat de investeer-

voor een strikt beleid dat elke betrok-

der de onderneming op het strafbankje

kenheid uitsluit, terwijl anderen juist

plaatst. Uitsluiting is dan het devies.

kiezen voor een dialoog met de onder-

36

nemingen waarin zij investeren.

De vraag is dan wel: hoe verhoudt deze

We spreken dan over engagement. Het

aanpak zich tot de verantwoordelijk­

doel van engagement is het aanzetten

heden van beleggers van pensioen­

van de onderneming tot het doorvoeren

gelden? Ligt het wel zo voor de hand om

van verbeteringen.

afscheid te nemen van ondernemingen

die niet voldoen aan de criteria die

betrokkenheid bij sociale, ethische,

­maatschappelijke organisaties stellen?

bestuurlijke en milieuvraagstukken

En waarom zou de belegger eigenlijk

vanuit de vraag of deze betrokkenheid

afscheid willen nemen? We komen dan

al dan niet maatschappelijk gewenst

bij de vraag waar het bij verantwoord

is. De huidige aanpak en de verant-

beleggen in de kern om gaat.

woorde beleggingsproducten zijn

“ ”

evenwel niet vanuit de kerntaak van de Waar is de sociale of milieu-alpha?

pensioenbelegger ingestoken. Die

Terugkijkend naar de ontwikkeling van

kerntaak is een goed beleggings­

verantwoord beleggen in de afgelopen

rendement te behalen bij aanvaard­

jaren, kunnen we vaststellen dat deze

bare beleggingsrisico’s. Voor zover een

vooral gedreven is door maatschappelij-

belegger rekening wil houden met

ke overwegingen. De aandacht die de

niet-financiële criteria is de kern van

massa van pensioenbeleggers sinds

zijn professie het zoeken naar bron-

2007 heeft gekregen, kwam voor een

nen, naar informatie, waarmee hij een

belangrijk deel voort uit de vrees voor

goede risicospreiding combineert met

reputatieschade. Zowel de media als de

uitstekende financiële prestaties.

deelnemers van pensioenfondsen

In toenemende mate gaat het daarbij

­keerden zich op grond van ethische

niet om het verslaan van de markt of

overwegingen fel tegen de investeringen

de directe concurrenten, maar meer

in landmijnen en clusterbommen. Het

om het genereren van goede, absolute

negeren van de oproep tot het weren van

beleggingsresultaten tegen aanvaard-

deze investeringen zou de pensioen­

bare risico’s. De eerste vraag die een

beleggers op ernstige maatschappelijke

pensioenbelegger dan ook zal stellen

kritiek komen te staan en daarmee was

als het gaat om het integreren van

de conclusie snel getrokken. De vraag of

niet-financiële informatie in zijn

de investeringen in fabrikanten van

­investeringsbeslissingen luidt dan

­controversiële wapens vanuit financieel

ook: hoe en in welke mate draagt

oogpunt bijdroegen aan een goede

­sociale, ethische, bestuurlijke en

spreiding van de beleggingsrisico’s en

­milieu-informatie bij aan het ­realiseren

een goed beleggingsrendement raakte

van goede risico-gerela­teerde rende-

in het maatschappelijk debat op de

menten?

­achtergrond. Het sentiment was ­duidelijk: met Nederlands pensioengeld

De wetenschap heeft zich al decennia

worden geen controversiële wapens

over deze vraag gebogen. De conclusie

geproduceerd. Punt uit. Een gesprek

is vrij ontnuchterend: in de ontwik­kelde

over het uit de wereld helpen van deze

aandelenmarkten in Amerika, Europa

wapensystemen met de producenten

en het verre oosten is sociale, ethische

wordt als niet zinvol gezien en dat is

en milieu-informatie niet discrimine-

terecht. Dat zou namelijk, zoals

rend in het behalen van goede risico-

­Amerikanen het zo mooi omschrijven,

gerelateerde rendementen. Voor zover

hetzelfde zijn als ‘kalkoenen te vragen

er al alpha is te behalen in deze mark-

om voor kerstmis te stemmen’. ­Het

ten, leveren sociale, ethische en milieu-

­antwoord staat op voorhand vast.

aspecten geen bijdrage aan het

Blijft het gesprek met de onder­ neming zonder resultaat, dan is uitsluiting het devies.

­behalen van dit (financiële) resultaat. Hoezeer deze ontwikkeling ook ach-

De aspecten zijn niet-materieel. Over

teraf te begrijpen is, het verklaart ten

aandelenbeleggingen in emerging

dele ook waarom verantwoord beleg-

­markets bestaat nog geen duidelijk-

gen momenteel wat stil valt. De kern

heid, maar de kans dat sociale, ethische

van het huidige verantwoord beleggen

en milieu-informatie daar wel materieel

is het screenen van bedrijven op hun

blijkt te zijn is niet hoog te achten.

>>

37

Lichtende voorbeelden

­vermoedelijk eerder komt uit kleine en

Er gloort echter licht aan het eind van de

middelgrote dan uit multinationale

tunnel. Dan gaat het niet om de tunnel

ondernemingen. De laatste beschikken

van de aandelenbeleggingen, maar

zelden over een volledig geïntegreerde

vooral die van de andere beleggings­

aanpak, waarbij sociale, ethische of

categorieën. Daarbij kan gedacht wor-

­milieukenmerken een onderscheidend

den aan vastgoedbeleggingen, private

onderdeel vormen van het business

equity beleggingen en andere alternatie-

model. Wie dat wel hebben zijn onder-

ve beleggingen, waaronder investerin-

nemingen zoals de ijsmakers van Ben

gen in microfinanciering, infrastructuur

& Jerry’s, de tapijtmakers van Interface,

of landbouwgrond. Aandelenbeleggers

of de distributeurs van gezond voedsel,

zouden wat kunnen leren van hun

Whole Foods. Het zijn voorbeelden van

­collega’s die investeren in andere asset

bedrijven die aantonen dat een ethische

classes. Wie een lange termijn investe-

insteek financieel aantrekkelijk kan zijn

ring overweegt in, bijvoorbeeld, land-

en de risico’s beperkt houdt. Helaas zijn

bouwgrond gaat op zoek naar vrucht­

het de uitzonderingen die de regel

bare grond in de buurt van een

bevestigen.

­permanent waterreservoir. Als deze

“

beide bronnen van waardecreatie

Afrondend

o­nvoldoende gegarandeerd zijn, heeft

De aandacht voor verantwoord beleggen

de investering geen zin – hoezeer je ook

– opgevat als het integreren van sociale,

via bemesting en irrigatie de kwaliteit

ethische, bestuurlijke en milieufactoren

van het land kunt verhogen. Hetzelfde

in het beleggingsproces van pensioen-

geldt voor investeringen in duurzaam

beleggers – is in het afgelopen decen­

vastgoed. Langzaam maar zeker wordt

nium sterk toegenomen. Aan deze

duidelijk dat klimaatvriendelijke kanto-

­ontwikkeling komt evenwel een eind als

ren, winkels en huizen niet alleen goed

het verantwoord beleggen zich blijft

zijn voor het milieu, maar tegelijkertijd

richten op ethische vraagstukken sec en

ook financieel een goede belegging

niet in staat is de verbinding te maken

­vormen. Niet alleen is de huur vaak

met de kerntaak van de pensioen­

hoger, de contracten zijn vaak voor lan-

belegger. In ontwikkelde aandelen­

gere tijd en worden gesloten door

markten, en dan met name als het gaat

­kwalitatief hoogwaardige huurders,

om investeringen in large cap onder­

zoals overheden en financiële instellin-

nemingen, is het zeer onwaarschijnlijk

gen. De belegging blijft interessant tot

dat ethiek ooit een onderscheidend

het moment dat het ‘groene karakter’

­element in het business model van de

van de belegging in hoge mate en over

onderneming gaat worden. Andere asset

de breedte van de markt is geïntegreerd

classes en kleinere ondernemingen

in het beleggingsproces. Op het moment

laten zien dat op dit terrein wel degelijk

dat sprake is van een volledige integra-

kansen liggen voor beleggen op het

tie, verliest de belegger zijn interesse.

­creëren van ‘sociale of groene alpha’.

Hij heeft dan zijn bijdrage geleverd aan

Daarmee sluit de belangstelling voor

een maatschappelijk succesvolle ontwik-

niet-financiële vraagstukken eindelijk

keling. De mogelijkheid om dan nog

aan op de primaire drijfveren van beleg-

‘groene alpha’ te genereren is in dat

gers en ontstaat een mogelijkheid voor

­stadium voorbij. Het financiële voordeel

werkelijk verantwoord beleggen. Zolang

is volledig in de prijs verdisconteerd.

dit niet gerealiseerd is zal verantwoord

De aandacht voor verantwoord beleggen is in het afgelopen decennium sterk toegenomen.

”

beleggen blijvend worden beschouwd Vanuit deze zelfde gedachte zou je ook

vanuit het ethisch tekort en niet vanuit

kunnen kijken naar ondernemingen,

de financiële kans. Als dat gebeurt, is

waarbij de (maatschappelijke) winst

duidelijk sprake van een gemiste kans.

<<

39

Door Wim van Kouteren, senior compliance officer

Lage wettelijke rekenrente bij waardeoverdracht Bij wisseling van werkgever heeft de werknemer een wettelijk recht op waardeoverdracht. Voor 2011 is de rekenrente die gehanteerd moet worden bij wettelijke waardeoverdracht gesteld op 2,984%. De rekenrente is nu voor het eerst lager geworden dan de contractuele rekenrente die verzekeraars hanteren. Deze lage rekenrente in combinatie met recente uitspraken van minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leiden tot een nieuwe situatie. Een situatie die opnieuw duidelijk maakt dat de wettelijke rekenregels niet goed functioneren. In dit artikel bekijk ik

D

de nieuwe situatie vanuit het perspectief van verzekeraars.

Uitgangspunt van de wettelijke rekenregels

De overdrachtsprocedure

De wettelijke rekenregels zorgen ervoor dat de pensioen-

Versimpeld ziet de overdrachtsprocedure er tussen verzeke-

aanspraken na overdracht actuarieel gelijkwaardig zijn aan

raars als volgt uit.

de pensioenaanspraken voor overdracht. Als de pensioenregeling van de oude werkgever precies gelijk is aan die van

Oude pensioenregeling (overdragende verzekeraar):

de nieuwe werkgever, dan zijn de premievrije pensioenaan-

1. Bepaling van de afkoopwaarde van premievrije pensioenen

spraken voor en na overdracht precies gelijk aan elkaar. Als

volgens de regels en tarieven van de verzekeraar.

bovendien de pensioengrondslag gelijk is gebleven, dan is

2. Bepaling van de overdrachtswaarde van de premievrije

het aantal extra dienstjaren gelijk aan het aantal dienstja-

pensioenen volgens het standaardtarief. Deze waarde

ren bij de oude werkgever. Daar waar pensioenregelingen niet op elkaar aansluiten,

wordt daadwerkelijk overgedragen. 3. Verrekening van het verschil tussen afkoopwaarde en overdrachtswaarde met de oude werkgever.

maken de rekenregels het mogelijk pensioenaanspraken van de ene regeling te vertalen naar de andere regeling. De

Nieuwe pensioenregeling (ontvangende verzekeraar):

rekenregels zorgen ervoor dat de werknemer geen last

1. Bepaling van de premievrije pensioenen die voor de over-

ondervindt van tariefverschillen tussen de oude en de nieuwe verzekeraar. Deze verschillen worden opgevangen door de oude en de nieuwe werkgever.

drachtswaarde verzekerd kunnen worden volgens het standaardtarief. 2. Bepaling welke inkoopsom nodig is om premievrije pensioe­ nen te verzekeren volgens de tarieven van de verzekeraar.

In plaats van over wettelijke rekenregels wordt ook wel gesproken van ‘Standaardtarief’.

40

3. Verrekening van het verschil tussen inkoopsom en overdrachtswaarde met de nieuwe werkgever.

Rol van de rekenrente Bij de bepaling van de afkoopwaarde, de overdrachtswaarde en de inkoopsom speelt de rekenrente een rol. De rekenrente die verzekeraars hanteren, de contractuele rekenrente, bedraagt meestal 3,00%. Voor oudere aanspraken kan nog een rekenrente van 4,00% van toepassing zijn. Als de wettelijke rekenrente hoger is dan de contractuele rekenrente, dan kan de overdrachtswaarde lager zijn dan de afkoopwaarde. De oude werkgever krijgt dan geld terug. Terwijl als de wettelijke rekenrente lager is dan de contractuele rekenrente de overdrachtswaarde juist hoger kan zijn. De oude werkgever moet bijbetalen. Het daadwerkelijk bijbetalen of terugontvangen door de oude werkgever is niet alleen afhankelijk van de rekenrente. Ook de door de verzekeraars gehanteerde sterftetafels en de kostenopslagen in de regeling spelen een rol.

“

Voorbeelden De volgende voorbeelden hieronder betreffen een 40-jarige

De wettelijke rekenregels bij waardeoverdracht functioneren niet goed voor verzekeraars.

man met € 10.000 premievrij ouderdomspensioen en € 7.000 premievrij partnerpensioen. De situatie in 2009 De hoge wettelijke rekenrente zorgde vaak voor een forse bijbetaling door de nieuwe werkgever. In de praktijk werkte dat belemmerend op de arbeidsmarkt. Het kwam zelfs voor dat werknemers, vermoedelijk na druk van hun nieuwe werkgever, afzagen van waardeoverdracht.

”

2009 - wettelijke rekenrente 4,533% Premievrij pensioen

Overdragende verzekeraar

Afkoopwaarde (tarief van overdragende verzekeraar)

91.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

47.800

Uit te keren aan de oude werkgever (Afkoopwaarde - Overdrachtswaarde)

43.200

Premievrij pensioen voor ontvangen overdrachtswaarde (standaardtarief )

Ontvangende verzekeraar

OP 10.000 NP 7.000

OP 10.000 NP 7.000

Inkoopsom (tarief van ontvangende verzekeraar)

93.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

47.800

In rekening te brengen bij nieuwe werkgever (Inkoopsom - Overdrachtswaarde)

45.200

>>

41

Wat is de situatie in 2011? In 2011 is de situatie heel anders. Het voorbeeld hieronder laat zien hoe de situatie eruit zou kunnen zien. De oude werkgever moet een (relatief ) kleine bijbetaling doen. De nieuwe werkgever krijgt een bedrag uitgekeerd. Om het voorbeeld overzichtelijk te houden, is het tarief van de ontvangende verzekeraar precies gelijk aan het tarief van overdragende verzekeraar.

2011 - wettelijke rekenrente 2,984% - werkgever krijgt een bedrag uitgekeerd OP 10.000 NP 7.000

Premievrij pensioen

Overdragende verzekeraar

Afkoopwaarde (tarief van overdragende verzekeraar)

91.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

93.200

Bij te betalen door de oude werkgever (Overdrachtswaarde - Afkoopwaarde)

2.200

Premievrij pensioen voor ontvangen overdrachtswaarde (standaardtarief )

Ontvangende verzekeraar

OP 10.000 NP 7.000

Inkoopsom (tarief van ontvangende verzekeraar)

91.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

93.200

Uit te keren aan nieuwe werkgever (Inkoopsom - Overdrachtswaarde)

“

Over de uitbetaling aan de nieuwe werkgever is discussie ontstaan. Dit heeft geleid tot Kamervragen aan minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Antwoorden van minister Kamp van Sociale Zaken en

Een waardeover­ drachtsysteem werkt alleen als er evenwicht is.

42

2.200

”

Werkgelegenheid Aan minister Kamp zijn door de Tweede Kamer vragen gesteld over de uitbetaling aan de nieuwe werkgever. In zijn antwoord van 21 maart jl. geeft de minister aan dat hij van mening is dat geen uitbetaling aan de nieuwe werkgever moet plaats vinden. Als de overdrachtswaarde hoger is dan de benodigde inkoopsom, moet het teveel ook aangewend worden voor pensioen van de werknemer. Niet logisch Dit antwoord is niet logisch. Als de rekenrente hoog is, dan mag de oude werkgever het restant terugontvangen. Nu is de situatie precies gespiegeld. We zouden verwachten dat bij lage rente de nieuwe werkgever het restant mag ontvangen. Vanuit de systematiek van de wettelijke rekenregels bezien zou dat juist zijn.

Het volgende voorbeeld laat zien wat er gebeurt bij aanwending van het teveel aan overdrachtswaarde. Het voorbeeld laat ook zien wat de afkoopwaarde, overdrachtswaarde en bijbetaling zouden zijn als de werknemer na een dag al weer vertrekt bij zijn nieuwe werkgever.

2011 - wettelijke rekenrente 2,984% - Teveel wordt aangewend voor pensioen OP 10.000 NP 7.000

Premievrij pensioen

Overdragende verzekeraar

Afkoopwaarde (tarief van overdragende verzekeraar)

91.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

93.200

Bij te betalen door de oude werkgever (Overdrachtswaarde - Afkoopwaarde)

2.200

Premievrij pensioen voor ontvangen overdrachtswaarde (standaardtarief )

OP 10.000 NP 7.000

Inkoopsom (tarief van ontvangende verzekeraar)

91.000

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

93.200

Restant overdrachtswaarde (Inkoopsom - Overdrachtswaarde)

Ontvangende verzekeraar

2.200

Aan te kopen voor restant overdrachtswaarde

OP NP

242 169

Totaal Premievrij pensioen

OP 10.242 NP 7.169

Afkoopwaarde (tarief van verzekeraar)

93.200

Overdrachtswaarde (standaardtarief )

95.460

Bij daadwerkelijke overdracht door nieuwe werkgever bij te betalen (Overdrachtswaarde - Afkoopwaarde)

2.260

Voor inkomende waardeoverdracht is het standaard tarief "afgeschaft" Het voorbeeld laat zien dat waardeoverdracht voor de werknemer leidt tot hogere pensioenen. De overdrachtswaarde na overdracht is toegenomen. (van €93.200 tot €95.460). De pensioenaanspraken zijn dus na waardeoverdracht niet actuarieel gelijk aan voor waardeoverdracht. Als de overdrachtswaarde hoger is dan de inkoopsom kan de ontvangende verzekeraar in feite volstaan met een berekening

1 Dat in feite het standaard tarief is “afgeschaft” is eenvoudig te

op eigen tarief. Het is niet nodig een berekening op standaard

zien. Het tarief van de ontvangende verzekeraar luidt als volgt:

tarief te maken. De hoogte van de aan te kopen pensioenen

€ 10.000 OP in combinatie met 70% PP kost € 91.000. Oftewel

is alleen afhankelijk van de tarieven van de ontvangende verzekeraar en niet langer van het standaardtarief. 1

factor 9,1. Delen van de overdrachtswaarde door 9,1 geeft een

>>

OP van € 10.242 en PP van € 7.169.

43

Verstoord evenwicht

Herstel het evenwicht

Waardeoverdracht leidt nu tot extra pensioen. De heersen-

Op langere termijn kan een waardeoverdracht-systeem

de gedachte is dat de oude werkgever hiervoor betaalt.

alleen functioneren als het in evenwicht is. Het evenwicht

Dat is niet zo. De nieuwe werkgever betaalt hiervoor.

moet daarom hersteld worden. Daar twee zijn manieren

Niet direct, maar bij dienstverlating van zijn nieuwe werk-

voor.

nemer. In een goed functionerend systeem zijn inkomende en uitgaande waardeoverdrachten (bij gelijke wettelijke

1. Bepaal bij inkomende waardeoverdracht de aan te

rekenrente) precies met elkaar in evenwicht. Het voor-

kopen pensioenen wel met het standaard tarief.

beeld laat zien wat, inkomende waardeoverdracht gevolgd

Met andere woorden, betaal een restant uit aan de

door uitgaande waardeoverdracht de nieuwe werkgever

nieuwe werkgever. De overige bezwaren die kleven

per saldo zou kosten. In dit geval € 2.260. Het evenwicht

aan de wettelijke rekenregels blijven bestaan.

3

is verstoord. 2. Bepaal de overdrachtswaarde met het tarief van de Extra dienstjaren

overdragende verzekeraar. Dit komt neer op het volledig

Bij een eindloonregeling ondervindt de nieuwe werkgever

afschaffen van de wettelijke rekenregels.

direct de gevolgen van het aanwenden van het restant. Het

Er zijn geen bijbetalingen en terugbetalingen meer.

extra pensioen leidt onterecht tot meer extra dienstjaren.

Tariefsverschillen worden niet langer door de oude en

Hiervan draagt de nieuwe werkgever ook de gevolgen

nieuwe werkgever opgevangen maar komen voor

doordat de backserviceverplichtingen ook over deze jaren

rekening van de werknemer.

worden berekend. Vanuit de werknemer bezien heeft de eerste optie de voorRekengrootheid

keur. Maar wellicht zijn de sociale partners, in het verlengde

De minister baseerde zich in zijn antwoord op de Kamer-

van het Pensioenakkoord, mentaal klaar voor de tweede

vragen op artikel 71, tweede lid van de PW: De ontvangen-

optie.

de pensioenuitvoerder is verplicht om na een verzoek tot waardeoverdracht van een werknemer de overdrachts-

Vaste rekenrente

waarde aan te wenden ter verwerving van pensioenaan-

De wettelijke rekenrente wordt nu gebaseerd op de markt-

spraken voor die werknemer.

rente. Tot 1 januari 2008 kenden we een vaste rekenrente van 4%. Door terug te keren naar een vaste rekenrente kun-

De minister concludeert dat de totale overdrachtswaarde

nen de hoge bij- en terugstortingen beperkt worden. Een

aangewend moet worden voor de werknemer. Wat hier

vaste rekenrente van 3% ligt dan voor de hand. Gezien de

over het hoofd gezien wordt, is dat binnen de wettelijke

argumenten van de regering om over te stappen naar een

rekenregels de overdrachtswaarde in feite slechts een

marktrente, is een terugkeer niet te verwachten.

4

rekengrootheid is. Het rekenen met deze overdrachtswaarde maakt het mogelijk pensioen van de ene pensioenregeling te vertalen naar de andere zonder daarbij last te hebben van tariefsverschillen. Er moet niet de fout

2 Het zou, toen de wettelijke rekenrente nog een stuk hoger was, meer voor de hand gelegen hebben te beweren dat de

gemaakt worden dat het een absolute waarde betreft waar

werknemer recht zou hebben op de hogere afkoopwaarde.

de werknemer recht op zou hebben. Voor de werknemer is

3 Niet alleen bij- en terugbetaling zijn een bezwaar. De reken­

alleen van belang dat de pensioenaanspraken voor en na de overdacht actuarieel gelijkwaardig zijn.2

regels functioneren niet goed bij waardoverdracht van een ­pensioenregeling waarin rentes verzekerd zijn naar pensioen­ regeling waarin een kapitaal of beleggingswaarde wordt

Volgens mij moet artikel 71 als volgt gelezen worden: De

­opgebouwd. Zeker niet als de wettelijke rekenrente hoger is

ontvangende pensioenuitvoerder is verplicht om na een

dan de contractuele rekenrente.

verzoek tot waardeoverdracht van een werknemer de over-

4 Pensioenfondsen moeten op grond van het Financieel toetsing­

drachtswaarde aan te wenden ter verwerving van pensi-

kader de verplichtingen waarderen op marktwaarde. De regering

oenaanspraken voor die werknemer, waarbij sprake is van

wilde de overdrachtswaarde hierop laten aansluiten. En daarnaast

actuarieel gelijkwaardige aanspraken. Als het restant ook

voorkomen dat er structureel voor- of nadeel ontstaat voor pensioen­

wordt aangewend, kan hiervan geen sprake zijn. De werk-

fondsen waarbij voor langere tijd het aantal uitgaande overdrach-

nemer krijgt dan namelijk meer.

ten niet gelijk is aan het aantal inkomende overdrachten.

44

<<

COLUMN

Zachte garantie, contradictio in terminis? Soms komt er een combinatie van woor-

Daniel Kahneman (winnaar Nobelprijs

den voorbij, en dan denk je in eerste

voor de economie in 2002) maakte in

instantie dat iemand per ongeluk een fout

zijn publicaties echter korte metten met

heeft gemaakt. Maar als deze combinatie

het idee van de rationeel calculerende

van woorden later wordt overgenomen in

mens en introduceerde de menselijke

teksten over het toekomstige pensioen-

psyche in de economie. Hij bewees dat

akkoord ga je toch twijfelen. En je vraagt je

voor veel mensen verliezen veel zwaar-

af: wat houdt dit in, een zachte garantie?

der wegen dan dat ze eenzelfde waardestijging waarderen. Verlies of de kans op

Volgens Van Dale betekent garantie waar-

verlies komt twee tot tweeënhalf keer

borg of zekerheid. En zacht betekent niet

harder aan. 25% extra risico (of minder

hard of week. Is een zachte garantie dan

garantie) moet dan minimaal een prijs-

een weke waarborg of een zekerheid die

voordeel van 50 tot 67,5% opleveren,

niet hard is? Dus een soort waarborg,

voordat mensen die stap überhaupt

waarop je in bijvoorbeeld 75% van de

overdenken.

gevallen een beroep kan doen?

Door Ludo Voorn, directeur Marketing

En waarom hebben gepensioneerden Als marketeer ben ik dan altijd nieuwsgierig hoe klanten op dit

wel slapeloze nachten als hun pensioenuitkering niet wordt

soort termen reageren. Dus op een verjaardag heb ik dit

geïndexeerd en niet als hun huis 2% in waarde daalt? Ratio-

gepolst bij vrienden, die niet in de financiële sector werken. En

neel gezien doen beide dingen financieel pijn. Richard Thaler

bij elk gesprek ging het al snel over de vraag welk gedeelte dan

(Amerikaanse gedragseconoom) ontdekte dat wij in ons

niet wordt gegarandeerd bij zo’n zachte garantie. Waarbij het

hoofd als het ware verschillende mentale geldpotjes bijhou-

merendeel van mijn gesprekspartners tevens verwachtte dat

den. Het niet indexeren voelen gepensioneerden direct in

verzekeraars dan vaak een beroep zouden doen op de 25% die

hun huishoudpotje, maar de waardedaling van hun huis zit

niet onder de garantie viel. Ja, als branche kunnen we nog

meer in het niet tastbare vermogenspotje.

steeds rekenen op een gezonde dosis scepsis, zeker op verjaardagen. Maar de conclusie was, na enig heen en weer gepraat,

Zo voelen werkenden ogenschijnlijk niets of nauwelijks iets

bij al deze gesprekken steeds dezelfde: een garantie die niet

van het niet indexeren van hun pensioenuitkering. Ik zie het

altijd uitkeert is eigenlijk geen garantie.

Malieveld voorlopig ook niet volstaan met grote aantallen protesterende, hardwerkende Nederlanders. En dat geeft de

En dit is iets wat wij in onze branche, waarin we allerlei grijstin-

partijen die nu onderhandelen over het pensioenakkoord

ten onderscheiden weleens vergeten. De klant ziet al de nuan-

enige ruimte. Zij proberen namelijk de toekomstige indexa-

ces die wij dagelijks maken niet. Hij/zij denkt hoofdzakelijk in

tiekans te vergroten door te pleiten voor zachte reële ver-

zwart-wit termen. Om onze producten te kunnen begrijpen

plichtingen. En reëel betekent volgens Van Dale: van de wer-

deelt de klant al onze productvarianten simpelweg in twee

kelijkheid uitgaand.

categorieën in, één met en één zonder garantie. En als wij beslissingen buiten ons eigen vakgebied moeten maken, doen

Dus, als het tot een akkoord komt, laten we dan vooral ter-

wij dit zelf ook.

men gebruiken die aansluiten bij de werkelijkheid van die hardwerkende Nederlanders. Een zachte garantie is geen

Wij verwachten nog te vaak een rationele en calculerende

garantie, ik noem het eerder een vangnet, dat zorgt voor een

klant, een zogenaamde homo economicus. Iemand die zijn

zachte landing ...

afwegingen net zo maakt als een actuaris.

45

BeleggingsUpdate

door SNS Asset Management

Lange rente staat onder Het algehele conjunctuurbeeld blijft goed. In de meer ont-

op rij gedaald en het consumentenvertrouwen is bijzonder

wikkelde economieën zien we dat het economisch herstel

hoog. De loongroei is nog altijd gematigd, maar op termijn kan

gestaag doorzet, zonder dat er directe groeibelemmeringen

een versnelling niet uitblijven. Tot nog toe laten de export van

in zicht zijn. Er is sprake van een fase waarin centrale banken

andere Eurolanden naar Duitsland nog te wensen over (Neder-

hun ruimhartige monetaire beleid langzaam naar neutraal

land doet het wat dit betreft nog goed), maar ervan uitgaande

zullen brengen. Van een verkrappend beleid zal echter voor-

dat ‘Otto Normalverbraucher’ ruimhartiger de portemonnee

lopig geen sprake zijn. In Emerging Markets en dan vooral

gaat trekken, mag verwacht worden dat andere economieën in

China worstelt men meer met het tempo van de economi-

de zone meer zullen gaan profiteren van het Duitse conjunc-

sche groei en de opgelopen inflatie en bestaat het risico dat

tuurherstel. Positief is in dit verband dat de Italiaanse bedrijven

het beleid teveel verkrapt wordt wat

duidelijk meer orders uit het buiten-

repercussies zou kunnen hebben

land ontvangen. De vooruitzichten

voor de rest van de wereldeconomie.

voor de economieën in de periferie

Het is echter nu nog te vroeg om

als Griekenland, Portugal en Ierland

deze conclusie te kunnen trekken.

zijn uitermate slecht. De eerste twee

De fase van de conjunctuurcyclus

landen hebben een structureel slechte

blijft daarmee gunstig voor aandelen-

concurrentiepositie en voor alle drie

beleggingen. De lange rente staat

geldt dat door de bezuinigingen de

onder opwaartse druk, zeker nu de

economische activiteiten fors worden

ECB begonnen is met het verhogen

afgeremd. Het effect hiervan op de

van haar tarief. We houden daarom onze lichte overweging

economie van de totale zone is vrijwel verwaarloosbaar, gezien

voor aandelen aan ten koste van obligaties.

de geringe grootte van de ‘PIG’-landen.De inflatie in Euroland

Economische ontwikkelingen De economie van Euroland houdt het groeimomentum vast. De expansie gaat onder aanvoering van Duitsland. De krimp

is opgelopen tot 2,7%. De stijging is een gevolg van hogere voedsel en vooral hogere energieprijzen. De onderliggende inflatie is op 1,2% nog altijd laag.

tijdens de recessieperiode is nog niet geheel goed gemaakt,

Rente

maar het scheelt niet veel. Als we naar de andere grote landen

Na ruim 2 jaar renterust verhoogde de ECB op 7 april de her-

kijken, zien we dat de Italiaanse economie en Spaanse econo-

beleningsrente met 25 basispunten naar 1,25%. De vrees dat

mie duidelijk achter blijven. Frankrijk is de middenmoter. Euro-

de stijging van de energie- en voedselprijzen via sterke loon-

land’s tweede economie zou op eigen kracht nog progressie

stijging tot algehele inflatie leidt, zal de ECB ertoe brengen

kunnen maken. Het aantal banen en het aantal vacatures

verdere verhogingen door te voeren. De gevoeligheid van

aldaar is stijgende en dat legt een duidelijke basis voor een

een aantal economieën in Zuid-Europa (plus Ierland) voor

hogere binnenlandse vraag. Uit het verloop van leidende indi-

een monetaire verkrapping zal reden zijn het tempo van

catoren als de IFO verwachtingen index en de ZEW index kan

tariefs­verhoging te beperken. Wij gaan ervan uit dat de her-

worden afgeleid dat de expansie in Duitsland wat zal gaan

beleningsrente over 12 maanden op 1,75% staat. De opgaan-

afzwakken. Tegelijkertijd zullen andere euro-landen beter dan

de beweging van de Duitse tienjaars lange rente in maart

in het verleden in staat blijken te profiteren van de Duitse ont-

zette zich aanvankelijk voort, maar medio april deed zich

wikkelingen, omdat de exporteurs een minder grote en de con-

tegen een niveau van 3,50% een omslag voor om begin mei

sument juist een grotere rol zullen gaan spelen. Dit laatste

weer op een niveau van 3,25% aan te belanden. Specifiek

hangt weer samen met de sterk verbeterende arbeidsmarkt. De

voor Euroland geldt dat ook door schuldenspanningen uit-

Duitse werkgelegenheidsgroei zit al lang in de lift en dat zal de

gelokte ‘safe haven flows’ een drukkend effect op de Duitse

komende tijd vermoedelijk niet anders zijn gezien de opgaan-

rente had. Zowel voor de VS als voor Euroland geldt dat de

de lijn in het aantal vacatures. De werkloosheid is 25 maanden

lange rente laag te noemen is gegeven het tempo van econo-

46

opwaartse druk mische groei en de hoogte van de inflatie. Ervan uitgaande

termijn iets van het verloren terrein zou kunnen terugwinnen.

dat de economie voorlopig in de huidige fase van herstel

Onze 12-maands prognose voor de euro/dollar is 1,35.

blijft, mag verwacht worden dat de lange rente de komende maanden en kwartalen een opwaartse tendens zal vertonen.

Beleggingsvisie

Wij gaan ervan uit dat de rente over 12 maanden op een

Er tekent zich een langere periode af met aanhoudende econo-

niveau van 3,5-4,0% staat.

mische groei waarin aandelenmarkten goed gedijen. Ook het

Aandelenmarkten

positieve momentum en de aantrekkelijke waardering – naar maatstaven van koers-winstverhoudingen en dividendrende-

De opkomende regio’s bleven qua aandelenprestaties de

ment - zijn gunstig voor aandelen. Een risicofactor vormt het

afgelopen weken achter. Met name de beurzen in Oostelijk

verschijnsel van oververhitting in de opkomende landen, maar

Europa moeten de laatste weken terrein prijsgeven. De beur-

naar onze inschatting zal dat nog niet op korte termijn de door-

zen in Latijns Amerika doen het al langere tijd slecht. De ren-

slag gaan geven. Ook de onzekere gevolgen van de ‘Arabische

teverhogingen in met name Brazilië trekken een wissel. De

Lente’ en de daarmee deels samenhangende hoge olieprijs blij-

Amerikaanse beurs ging er ook iets op vooruit, maar moest in

ven een bedreiging. Onder erkenning hiervan geven wij per

euro’s gemeten terug als gevolg van de waardedaling van de

saldo er de voorkeur aan aandelen te blijven overwegen ten

dollar. De index voor de Pacific regio – die voor het grootste

koste van obligaties. Van belang hierbij is dat ons economische

deel door Japanse aandelenkoersen bepaald wordt – kwam

hoofdscenario voor een opwaartse druk op de lange rente zal

nauwelijks van z’n plaats. Na de grote koersterugslag in Japan

zorgen. Qua regioverdeling blijven we neutraal. Europa is ten

ten gevolge van de drievoudige ramp, vond er aanvankelijk

opzichte van de VS op dit moment nog goedkoper dan gemid-

enig herstel plaats, maar daarna stokte de beurs. In euro’s

deld in de afgelopen jaren. Daar staat tegenover dat de lage

gemeten steken de prestaties van de Pacific iets slechter af.

dollar in het nadeel van Europese aandelen kan gaan werken

De Amerikaanse dollar

omdat het de concurrentiepositie van bedrijven aantast. Emerging Markets zijn ongetwijfeld voor de lange termijn een aantrekke-

De dollar heeft in de afgelopen weken verder terrein verloren

lijke regio, voor de korte termijn vinden we de waardering te hoog

ten opzichte van de euro. De munt staat met $ 1,49 per euro op

waarbij ook de ingezette monetaire verkrapping in deze landen

het laagste niveau in 17 maanden. Monetaire factoren ­lijken

de aandelenmarkten aldaar in de weg kan zitten. We houden

hierbij van dominante invloed te zijn. In de VS versterkte de

Emerging Markets daarom op neutraal, evenals de Pacific.

<<

Fed de verwachting dat het Amerikaanse centrale banktarief nog heel lang op een laag niveau zal blijven, terwijl in Euroland de centrale bank de eerste van (naar verwachting) een reeks renteverhogingen doorvoerde. Ook percepties ten aanzien van debiteurenrisico kunnen van invloed geweest zijn op de koers van de greenback. In de VS is er nog geen begin gemaakt met het op orde krijgen van de overheidsfinanciën, terwijl men daar in Euroland wel serieuze pogingen toe doet. Kredietbeoordelaar Standard & Poor’s heeft gewaarschuwd haar oordeel over de Amerikaanse schuld eventueel neerwaarts bij te stellen. De factoren lijken nu maximaal positief in het voordeel van de euro, zodat verder koersondersteunende verrassingen lastig worden. Gegeven de fase waarin de economie zich bevindt is het onvermijdelijk dat er uiteindelijk ook van de kant van de Fed signalen van renteverhoging gaan komen en het is om die reden dat de Amerikaanse munt op

47

Door Bas Smelt, segmentmanager MKB

In maart 2011 heeft de AFM de ‘Leidraad Communicatie voor Pensioenuitvoerders’ uitgebracht. Deze Leidraad geeft een overzicht van belangrijkste wettelijke vereisten uit de Pensioenwet (PW) en de Wet verplichte beroepspensioenregeling (Wvb) op het gebied van informatie­ verstrekking aan de deelnemer.

‘Leidraad Communicatie voor Pensioenuitvoerders’ van de AFM

S

Sinds de invoering van de PW zijn er

benoemd in een “checklist volledigheid

veel vragen gesteld over de informatie-

startbrief” en wordt ingezoomd op

verplichtingen. Hoe dient de wetgeving

de uitleg over kostentransparantie bij

geïnterpreteerd te worden en hoe invul-

beschikbare-premieregelingen.

ling te geven aan normen, zoals begrijpelijkheid en volledigheid? Ook doet de

Ook doet de Leidraad aanvullende

AFM aanvullende suggesties voor effec-

suggesties om informatie over risico’s

tievere communicatie met de deel­

en zekerheden, waardeoverdracht,

nemer, want het informatieprobleem

gevolgen van echtscheiding en deeltijd-

over pensioen is nog altijd groot bij de

werken op te nemen in de startbrief in

deelnemers. In dit artikel leest u meer

het kader van volledigheid. Elke uit-

over een aantal zaken uit de leidraad.

voerder moet zich afvragen of dit bijdraagt aan het op begrijpelijke wijze

Startbrief

beschrijven hoe de nieuwe pensioen­

In deze Leidraad wordt uitvoerig

regeling er op hoofdlijnen uitziet.

in­gegaan op een aantal kwalitatieve

48

normen van de startbrief. De startbrief

UPO

hoeft geen persoonlijke informatie, op

Pensioenuitvoerders moeten actieve

de ingangsdatum na, te bevatten en

deelnemers jaarlijks een Uniform

wordt eenmalig verstrekt binnen drie

Pensioenoverzicht (UPO) sturen voor

maanden na toetreding tot de pensioen-

30 september. Hiermee worden deel­

regeling. De vorm is geheel vrij. Daar-

nemers geïnformeerd over de opge-

naast worden alle verplichte elementen

bouwde pensioenaanspraken, de te

bereiken pensioenaanspraken, de toe-

zijn te verstrekken, zowel schriftelijk als

slagverlening en de waardeaangroei in

elektronisch verstrekken. Een deel­

het voorafgaande kalenderjaar. In de

nemer moet wel hebben ingestemd

leidraad is een aantal aandachtspunten

met de elektronische verstrekking.

voor het UPO opgenomen. Ook geeft

Verstrekken impliceert een brengplicht,

de leidraad aan dat in het UPO een

wat betekent dat alleen aanbieden van

passage is opgenomen die deelnemers

informatie online niet voldoende is.

wijst op het bestaan van mijnpensioen-

Aanbieden per mail is toegestaan.

overzicht.nl.

“ ”

Communicatie over financiële situatie Toeslagverlening

Pensioenfondsen met een dekkings-

Informatie over toeslagverlening is een

en/of reservetekort beschrijven in het

belangrijk element van de pensioen­

herstelplan welke maatregelen zij gaan

regeling. Het is belangrijk dat een deel-

nemen om de dekkingsgraad te laten

nemer weet in hoeverre er toeslagen

stijgen. Mogelijke maatregelen zijn het

worden verleend op het pensioen.

achterwege laten van de indexatie, het

De verplichte informatieverstrekking

verhogen van de premie en het verlagen

bestaat uit twee elementen: de toesla-

van de pensioenaanspraken. Deze

genmatrix en het toeslaglabel.

maatregelen zijn vaak direct van invloed op de hoogte van de (toe­

De toeslagenmatrix bevat voorgeschre-

komstige) pensioenaanspraak van de

ven teksten over het ambitieniveau van

deelnemer.

de toeslagverlening, de meest recente toeslagverlening, de toeslagverlening

Pensioenuitvoerders zijn verplicht om

van de laatste drie voorgaande jaren en

in de startbrief, het UPO, of in de stop-

de wijze van financiering en de voor-

brief (bij einde dienstverband) te

waardelijkheid van de toeslagverlening.

­vermelden dat zij een lange- of korte-

De voorwaardelijkheidsverklaring dient

termijnherstelplan hebben ingediend

te zijn opgenomen in alle op naam

bij DNB. Belanghebbenden kunnen

gestelde communicatie-uitingen waarin

het herstelplan en de dekkingsgraad

over toeslagverlening wordt gecommu-

opvragen bij het pensioenfonds. Ook

niceerd.

schrijven de Principes voor Goed

Een pensioen­ uitvoerder kan ervoor kiezen om het toeslagen­ label niet op te nemen.

Pensioenfondsbestuur in meer algemene De leidraad geeft de reactie aan van de

zin voor dat pensioenuitvoerders hun

minister van Sociale Zaken en Werk­

belanghebbenden op begrijpelijke

gelegenheid op de wetgevingsbrief van

wijze voorlichten over hun pensioen­

27 januari 2011. In de reactie is aan­

resultaten, de situatie van het fonds en

gegeven dat pensioenuitvoerders zelf

over relevante veranderingen.

de inschatting moeten maken of het opnemen van het toeslagenlabel op de

Conclusie

daartoe aangewezen documenten

Deze Leidraad Communicatie voor

bijdraagt aan het begrip van de deel­

Pensioenuitvoerders moet een bijdrage

nemer over de toeslagverlening. Een

leveren aan meer eenduidigheid door

pensioenuitvoerder kan dus ook de

onder andere invulling te geven aan

keuze maken om het toeslagenlabel

kwalitatieve normen als begrijpelijk-

niet op te nemen. De AFM zal ik dat

heid, tijdigheid, volledigheid en

geval niet handhavend optreden.

transparantie. Dit moet ertoe leiden dat pensioenuitvoerders de communicatie

Elektronische verstrekking

verbeteren en deelnemers hun

Pensioenuitvoerders mogen de infor-

pensioen(regeling) beter op waarde

matie, die zij wettelijk gezien verplicht

kunnen inschatten.

<<

49

51

Burgemeester Rijnderslaan 7, 1185 MD Amstelveen. Telefoon 0800 - 0045. www.zwitserleven.nl