Algemene informatie
Hardnekkige krimpmythes: bekijk het ook eens van een andere kant Sabine Meier, Professur Räumliche Entwicklung und Inklusion, Uni Siegen, voormalig Lector Krimp & Leefomgeving, Hanzehogeschool Tialda Haartsen, Universitair Hoofddocent, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen
Krimp en leefbaarheid • Leefbaarheid = de mate waarin de leefomgeving aansluit bij de voorwaarden en behoeften die er door de mens aan worden gesteld (Leidelmeijer et al. 2008) • Krimp = demografische transitie: minder mensen en veelal veranderende bevolkingssamenstelling (vergrijzing, ontgroening)
Omgaan met verlies in fysieke omgeving 1. Sloop/nieuwe open ruimtes 2. Verdwijnende voorzieningen
´Mythe´ over ruimtelijke kwaliteit: Door sloop worden plaatsen per se lelijker De andere kant: hoe kan je ondanks (of juist vanwege sloop) plaatsen op een positieve wijze veranderen? Voorbeeld: Hoe gaat het Oost-Duitse stadje Staßfurt om met de sloop?
Staßfurt als voorbeeld? Sommige overeenkomsten met kleine plaatsen in de provincie Groningen
Oost-Duitsland
Mecklenburg-Vorpommern
1. kleine plaats in landelijke omgeving 2. krimp 3. verzakken van de grond 4. terugbouw in de zin van ´Rückbau´ Ligging: Sachsen-Anhalt (2,3 miljoen inwoners; 3 noordelijke provincies: 1,7 miljoen inwoners) 40km zuidelijk van Magdeburg aan de rivier Bode
Polen
Sachsen-Anhalt
Magdeburg
Berlin
Brandenburg
Staßfurt
Sachsen Thüringen
Bron kaart: wikipedia; eigen bewerking
Staßfurt: Bevolkingsontwikkling van 1500 – heden - 1868 fusie Altstaßfurt en Staßfurt, 1946 fusie met Leopoldhall - na 1989 emigratie naar het Westen - 2003: fusie met drie andere omliggende gemeenten, desondanks gaat trend van krimp door - tegenwoordig: 27.000 inwoners
Sachsen-Anhalt Geologie de ondergrond
Löß- en zand Staßfurt Rivier uiterwaarden
Harz
Staßfurt: eeuwenoude zoutwinning en gevolgen -
ca. 1200 eerste zoutwinning middels zieden (put waaruit water omhoog wordt gehaald, laten verdampen)
-
1820 sloop van toenmalige raadhuis en deel van historische stadsmuur v.w. verzakken van de grond
-
1852 opening van 2 zoutmijn schachten en sluiting van alle putten (2 zoutmijnen produceren tot 1972)
-
1863 begin van industriële winning van potas (meststoffen)
-
In de jaren ‘60 sloop van het hart van het centrum: de kerk, het raadhuis plus het stationsgebouw (verzakking van de grond in 80 jaar rond 6m, in totaal rond 800 panden gesloopt)
-
2010 IBA Stadtumbau: Thematisering van het verloren gegane centrum
Staßfurt: eeuwenoude zoutwinning en gevolgen: kaart van de terugbouw
Stedenbouwkundig plan: Nieuw hart van de stad maken middels een recreatief stadsmeer 1. technologisch: nieuw pomp- en afwater- en beheersysteem voor grondwater 2. sociaalruimtelijk: veel aandacht voor plekken van collectieve herinnering Gefinancieerd door: - EU - Duitse rijksoverheid - Provinciale overheid Sachsen-Anhalt - Gemeente Staßfurt
Het stadsmeer
De oeverzone
Plekken of objecten van collectieve herinnering: - onregelmatige, kristallijne vormen van basalt roepen de herinnering aan zout op
Plekken of objecten van collectieve herinnering: - aanduiding op de grond waar de kerk stond en het ´heilig gazon´ erom heen herinneren aan de oude situatie
Plekken of objecten van collectieve herinnering: - verzakkingslijnen: aanduidingen waar de grond is verzakt - ´Sehhilfe-projekt´ door bewoners: plekken van waar men met de smartphone-guide de geschiedenis van gesloopte gebouwen kan beluisteren
Mythe: Help, de dorpsschool gaat dicht!
Betekenis basisschool voor dorp • Primaire functie: onderwijs
– op loop/fietsafstand – passende denominatie/schooltype
AD 21 sept 2015
• Secundaire functie: ontmoetingsplaats
– delen dorpsroddels tijdens brengen en halen – fysieke plek voor verenigingen, kerstfeest ….
• Symbolische functies: toekomstbestendig dorp
– school draagt bij aan status en identiteit dorp – dorpen zonder school trekken geen nieuwkomers met kinderen
Leefbaarheid, primaire functie en ontmoeting • Een dorp zonder voorzieningen is ook leefbaar
(Gardenier, 2012, Rijk met kleine dorpen; Steenbekkers & Vermeij, 2013, Dorpenmonitor )
• Loop/fietsafstand: alle scholen in Noordoost Fryslân hebben een alternatieve school op 3 kilometer afstand (Haartsen & De Bakker, 2014)
• Ontmoeten: vaak zijn er wel alternatieve plekken te vinden voor verenigingen en kerstfeest, bijvoorbeeld dorpshuis
Symbolische functie: onderzoek Hans Elshof Dorp met school
Dorp waar school recent gesloten is
Dorp zonder school
• In-migratie gezinnen met kinderen: geen significante verschillen tussen de drie type dorpen • Uit-migratie gezinnen met kinderen: tijdelijk wat meer uitstroom, in dorpen waar school recent (1996-2011) verdwenen is DUS: schoolsluiting is NIET het begin van het einde voor een dorp Bron: Elshof et al. 2015
Verandering doet pijn
• Stadia in accepteren en omgaan met verandering • Resilience/veerkracht
Herwil van Gelder (wethouder De Marne)
“Eén ding is wel zeker: er is teveel van alles, er gaan dingen verloren. Dat moet. We moeten zorgen dat we meer betekenis geven aan het proces van verlies.” “Wij wethouders gaan altijd op de foto bij nieuwe voorzieningen: we zouden eigenlijk op de foto moeten als er een voorziening verdwijnt”
Kortom • Met sloop van gebouwen of sluiting van voorzieningen verdwijnen niet alleen functies, maar ook plekken van (collectieve) herinnering en dorpsidentiteiten • Betekenis geven aan verandering = het creëren van nieuwe plekken voor collectieve herinneringen, van nieuwe identiteiten DORPEN MOETEN ZICHZELF OPNIEUW UITVINDEN
