Nr. 2 - 22e jaargang - juni 201 I
Haptonomische begeleiding bij veranderingsprocessen Verslag: Vème Congrès lnternationale d,Haptonomie
Boekbespreking:'Compassie'
§mhoud RedacÉíoneeí
Pagina
5
Erik te Loo
Haptonomisehe begeleiding bii
veranderingsproeessen
Fagina
Peggy Bijlsma
Aehtergrand Reactie op artikel: Bestaat de haptonoenisehe Representatietonus?
Pagina Í0
Arnold Kiel
Reactie op cornmentaar van Arnold Kiel en Mia van Luttervelt
Pagina 12
Han Kemper
Kunst en l-laptonamie Kunst en tijd An
ne
ke
Ke m p kes-Ve
rwe
Pagina 13
ij
Vaar w bijgewaomd Verslag nascholing Chronisel.a Vernnoeidheid Syndroomx
Pagina Í8
Carla Vreeman
Verslag Vème eongrès lnterraats'omale d'Haptononnie
fagina 2Í
Colette Chardon, Jozien Wijnakker en lneke van Rijsselberg
Vaar
&r g/erezer? eompassie, Karen Armnstrong
Pagina 24
Mia van Luttervelt
Nieuw Leven, Roos Ferdinandus en Els Flooii (eindredaetie) Mw. W.
Pol I ma
n
n-Wa rd
e
n
Fagina 27
ier
Keremrseentrum Afseheid en bibliotheek Els
Pagina 29
Plooij
Agenda
PaEina 34
Webs§te
Pagina 34
3 - Hapror.rovrscH
CoNTACT
- 22e tnanc,cNc -
NUt!íMER
Z
-
,lurur 20.11
ffiedma˧mareee§ Er§§q.
coLoFoÍ{
te Laa
Op 18 en 19 maart van dit jaaÍ vond in Parijs het
Uitgave Stichting Haptonomisch Contact KvK Utrecht 30181509
Vème Congrès Interruatiorual d'Haptonomie plaats. Het congres vormde een hommage aan Frans Veldman, de grondlegger van de haptonomie. Het spreeld voor zich dat een impressie van dit congres in dit Haptonomisch Contact niet ontbreekt.
r55N 0929-7723
www-haptonomischcontact.nl
Voorzitter Stichting Paulien Pinksterboer, tel.025 1-21 0707
[email protected] Redactie hoof dredadeur@haptonom;schcontact.nl Wim Laumans Det Materman Anneke Kempkes Verweij Erik te Loo
In het naschdft bU het hoofdartikel uit de vorige editie werd de uitnodiging gedaan voort te borduren op het (a1 clan niet) bestaan van'de haptonomische representatie tonus' . Arnold Kiel is de eerste die deze
Paulien Pinksterboer Petra Steffens Eindredactie: Petra Steffens Redactieadres Heukelompad 17 6845 EL Arnhem eindredactie@haptonom is.hcontact. nl
handschoen oppal(t.
Zoals ik de vorige keer in mijn redactionele bijdrage al opmerkte, heb ik een achtergrond als F&O-er in diverse organisaties. Ik ben dan ook heel blij dat Peggy Bijlsma in dit nummer schrijft over Haptonomische begeleiding bij
Abonnementen en advertenties Van der Veer Media ïe1.035 5254558 Fàx 035 5254652
[email protected]
Mob.06 53610773 Uitgever Wim van der Veer, Blari.um
v
Euro 29,50 per jrg. voor 4 nrs.
Kopijsluiting Septembernummer 201 1, 1 5 juli 201 1 Decembernummer 201 1, l5,oktober 201
1
KoPij Haptonomisch Contad verschijnt vier keer per jaar. Aan haplonomie gerelateerde artikelen, meningen. pralt jkervaringen, informatie en n euws kunt u sturen naar het redactieadres; indien mogelijk graag per e-mail. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit tijdschrift berust bij de redaqtie. 7i, behoudt zich ner rechr voor on in overleg met betrokkene kopij in te korten of niet te plaatsen. De auteur blijft eindverantwoordelijk voor de inhoud van zijnlhaar qeschrÍft. Losse nummers verkrijgbaar na overmaking van C 9 op bankrekeningnr. 91.13.66.497 t.n.v. Van der Veer Media, Blaricum. (Studenten)kortingen zijn onder bepaalde voorwaarden mogelijk.
Alle rechten voorbehouden. Overname van artikelen alleen na @
schriftelijke toestemming. Bij plaatsing na toestemming van de redactie dient Haptonomisch Contact te allen tijde als bron vermeld te worden.
eran d er
i
n gs p
ro
c esse
n.
In de rubriek Hoptonomíe en Kunst schrijft Anneke I(empkes dit keer over Kunst en Tijd.
Prijs
Naast de impressie van het congres in Parijs kunt u in dit nummer ook een verslag lezen van de nascholing
'chronisch vermoeidheidssyndroom', geschreven door Carla Vreeman. Twee boelóespreldngen in dit nummer: Mia van Luttervelt schrijft over het boek Compa,ssie van Karen Armstrong. Daarnaast een recensie van Mevr. W. Pollmann-Wardenier over het boek l{ieutv Leyen van Roos Ferdinandus en E,ls Plooij (redactie). Van het Kenniscentrum ontvingen w1j een bijzondere brjdrage. Els Plooij schrijft over haar afscheid. Namens de redactie en de lezers van dit tijdschrift bedank ik haar graag voor haar bijdragen en wens ik dat het haar in alle opzichten goed mag gaan!
Webdesign en onderhoud webmaster@haptonom ischcontact.nl
Dit blad wordt gedrukt op 130 grams Biotop ch,oorvrij papieL
5
-
HAproNoMrscH Corurncr - 22e t,cancaÀlc - NUMMER 2
-
rulrr 201
1
ffi apt@mer?DEsehe
b§§ erermanderË
begeËeEdË mg
mgsryrye§§em " Peggy tsiitsma-van der Fwt
huptonoom Put (1965) is onderwiiskunitig pedugoog'
Peggy Biilsmu- vtm der
energotkerapeut.Haarruimewerkerv[ffingbetreftde(kiniter-)revulidatie, en (onderwiiskundige) adviesprojectmanagement binnen de gezonclheiclizorg op het biedt zii advies bii vraugstukken en docentfuncties. vanuit haar bedriif maatgerichte vorm van (praktiik-) onderzoek, gebieil vun leren en ontwikkeleru in de op huptonomiscke basis' Torkshops en creutieve schttlingen
Zowelbijtlebegeleidingenulsdescholingenstgathetaffectievecontacttussen ultiid voorop- voor meer informatie: het ssmen *ul nn vsn elkaar leren, ír(ensen,
www. h aP toP e d ag o gi e k'
n
I
.Eenlevenlangleren,iseentermdieiedereenwelkent.Mensenwillenvannatule meestalgraaglerenenzonietdanmoetenzewe|,omdathetlevenzelfaltijdlessen inpettoheeft.Lerenstaatgelijkaanveranderen.Alsiemandietsleert,veranderter logischerwijs veranderd in die mens, dan heeft die iets in zijn situatie .,, ul. ., iets is ietsgeleerd.Goedschiksofkwaadschikslerengaatbijmensenvarudrf,maarmet haptonomischebegeleidingkunnenplocessenvanlerenenveranderenpositief bewuster te ervaren' onàersteund worden om zo het geleerde
z4n' van groot belang' Hier zijn In de haptonomie is het begrip 'aanwezig raakvlakkenmethet*od.,,,.o"gripmindfulness;eenmethodiekwaarbijmensen lerenom,zichbewustvanallezintuigen,handelingenuittevoereneninhetmoment 'autwezigte ziin' Haptonomiegaathierinverderdoorhetbesttrderenenomschrijvenvanhetmenseiijke tussen mensen' Door haptonomische gevoelsleven en alles wat er speelt in relaties .
begeleidingkunnenmensenlerenomhrrnervaringengevoelsmatigtebelevenen zichbewustwordenvandegevoelensdieineenintermenselijkcontactworden opgeroepen.Zel«rnneninzichtverwelvenindeprocessendiezichafspelenbijde menselijkeinteractieenCommunicatie.Mensenkunnenvervolgensmakkelijkerde invloedenvantijd,ruimte,plaats,situatieendekwaliteitvanhetintermenselijke Contactlerenschatten.Iedereenheeftinaanlegallebovengenoemdemogelijkheden al vanaf hun kindertiid veel vaardigheden Írzich,maar mensen leren (kwaadschiks) af.Ditkomtonderanderedoorcultureleconditioneringinfamiliesensociale systemen;.alleendoenwathoort,anderskr,jgjepraatjesachterjerugom,'Maar ookhetNederlandseschoolsysteemwerktnogsteedsmeeaanhetstimulerenVan lanqcnNc 6 - HnproltontscH CoNTACÍ - 22e
NUMMER
2
-
iuNI 201
1
verstandelijk leren volgens omschreven richtlijnen en methodieken. Jongeren krijgen dus al vroeg de boodschap eerst na te denken voorje
I
t
iets doet en gaan strategisch hun gedrag bepalen om op die manier met zo min mogelijk weerstanden te voldoen aan de door de buitenwereld (ouders, docenten) gesterde eisen. ze gaan,zichgedragen,. Leerprocessen worden op bovenstaande manier gereduceerd tot een puur cognitief proces' Als je je gedraagt, wordt er in je hersenen een kopie van een gevoel gevormd. Die gevoelens zijn niet hetzelfde als gevoelens die ,it echte lichaamstoestand "en voortkomen. Damasio beschrijft dat een dergerijk proces via de ,ars_oÈlus, roopt. Je voelt je 'als-of' je lichaam in een emotionere stàat verkeert, .ars-of , je richaam is geactiveerd. Je hersenen kunÍren bepaalde trucs aanlererr, waa.doo r ze jelichaam lcunnen omzeilen om een tijdrovend proces van doorvoelen en reflectie te vermijden. Een andere manier van leren, die ars meer goedschiks is te beschouwen, roopt via de 'lichaamslus'. wat er in je richaam gebeurt, is erk moment nieuw. Je richaam geeft een gevoel door aan de hersenen, omdat die een bevestiging nodig hebben van het feit dat je leeft. Daarom nemen je hersenen de ,moeite, zichzerf ward<er en opmerkzaam te houden, zodatje dus gevoersmatigénrationeer
kunt leren, In de haptonomie noemen we dit 'ontgrensde zljnswijze,:je bent aanwezig,alert en kunt (gevoelsmatige) ervaringen opdoen in de buitenwereld, je hebt een voorstelling bij je eigen lichaamswereld en een gevoel voor je
eigen belevingswereld. via het verstand kunnen vervolgens redelijke verbanden tussen die driswerelden worden gelegd. Als je ruimte voor reflectie (verdieping door aanwezigheid) maakt, wordt je gevoel via de richaamsrus met je verstand tot een totaarbeeid verbonden. Als mens ervaar je dan een ruimte, een heelheid
inhet zljn.Ars al je gevoerens via de 'als-of ' mechanismen zouden lopen heb je er geen idee meer van wat nieuw is in je lichaam. Je hersenen hebben het nodij datje aan het lichaam denkt, ze hebben bijgewerkte informatie over de lichaamsioestanden nodig om het je mogelijk te maken
i:,:-Y:rï-om
Kunnen nemen.
vervorgens verstanderijk te kunnen redeneren en besrissingen te
Zowel in bedrijven
als bij onderwijsinstituten kan haptonomische begeleiding medewerkers en leerlingen/sfudenten ondersteuning bieden bij veranderingsprocessen. Door veel docenten en leidinggevenden wordt de aandacht voor leren -ook in deze tijd nog- vooral gericht op hoe individuele leerlingen en medewerkers kennis en vaardigheden verwerven. Leren wordt rangs vaste rijnen en vooropgezette structuren georganiseerd in trainingen en opleidingen en is in het bijzonder gericht op competentieontwikkelin g. Dit zljnvoor medewerkers en 1eerlingen zeer beperkende kaders. vanuit dit oogpunt zijn mensen onder te brengen in afdelingen en groepen, die door middel van methodieken, protocoilen en vaststaande werkwijzen zo optimaal mogelijk een primair proces uitvoeren. Hierbij wordt vanuit
efficiëntie
7
-
HaproruovrscH CoNrAcr - 22e taaRcnruc - NUM|\4ER 2 _ )uNt ZO11
gedacht. De focus ligt op opleiden in plaats van op leren en ontwikkelen. Indien je jezelf gaataanpassen aanbegrenzende kaders op school ofop hetwerk, betekent dit
Liter
dat 'je je gaat gedragen' en via de 'als-of lus' gaat handelen. Dit komt voort uit de natuurlijke behoefte van mensen om bij de groep te horen: aardig gevonden worden, je conformeren, op zael
Coer
worden om stil te staan bij gevoelens en emoties, om te reflecteren en van daaruit inzichten te verwerven om zich op die manier verder te kunnen ontwikkelen.
tusse
prak Dam breir,
Dam IOI'lït
Kayz orga Veld
Veld hulp
Wat beter aansluit bij het haptonomisch perspectief van de ontgrensde zqnsw4ze zijn recentere leertheorieen, waarbrj leren wordt gezien a1s een proces van participeren
in uiteenlopende menselijke activiteitensystemen.In deze visie op leren, spelen gemeenschappen (teams/ldassen) en sociale interactie een belangrijke rol. Leren vindt altijd ergens plaats en is een integraal onderdeel van de praktijk van alledag (situated leaming). Ruimte en tijd zijnzelf onderdeel van het creatieproces dat praktijk heet, omdat er vooftdurend vernieuwingen zijn. Door mensen (weer) te leren om vanuit hun eigen haptonomische basis en uniciteit leerprocessen aan te gaan, kunnen ze bij veranderingsprocessen op school en r,verk los komen van de gebaande paden van het opleiden. Als mensen in staat worden gesteld om de ruimte van de 'lichaamslus'te benutten, kunnen leren en ontwikkelen vanzelfsprekender een onderdeel gaan uitmaken van de dagelijkse pral«ijk. Met haptonomische begeleiding kLrn je leren om vanuit je eigenheid ruimte in te nemen en je te verbinden met anderen door je authentieke gedrag en je eigen manier van communiceren te (mogen) Tatenzien. Je kunt je als mens hierdoor creatiever en wijer voelen en minder geneigd zijn om je 'te gedragen'. Het proces van leren en veranderen met bewuste gevoelens is dus anders dan het
zotder gevoelens zou zljn. Gevoelens bieden een essentiële toegevoegde waarde bij processen van verstandelijk redeneren. Als gevoelens in de juiste context van tijd, ruimte, plaats en situatie worden doorvoeld kunnen ze iets zeggen over wat goed of slecht voor jou is. Je weet door reflectie en doorvoelen dan ook wat de kwaliteit is van het intermenselijk contact. Wij mensen brengen namelijk onze ervaringen gevoelsmatig in categorieën onder en kunnen daar scenario's uit destilleren voor het handelen in toekomstige situaties. Rationele processen verwijzen dan niet alleen meer naar expliciet logisch redeneren, maar maken een vertaalslag met handelingen en resultaten die ondersteunend zijn voor ontwikkeling- en levensprocessen.
8 - HAproNoMrscH Corurncr - 22e unncaNc -
NUr\,1MER
2
-
luNr 201l
conl pegg telefr
enJe
Literatuur:
ent dit it de
orden,
)
llen
e[, voor :11
renut
uit
zljn
coenders, M. 2008, LeerarchitecfiJttr, een exproratief onderzoek naar de reratie tussen ruimte en reren in werksituaties en het ontwerpen van reren dicht bij de prakttjk. Delft: Eburon Damasio, A.R, 2000, De vergissing van Desca ftes, Gevoer, verstand en heí menserijke brein. lJ itgeverij Wereldbibliotheek Amsterdam. Damasio, A.R, 2001, Ik voel dus ik ben, hoe gevoer en richaam ons bewustzijn yormen. Uitgeverij Wereldbibliotheek
Amsterdam
Kayzel,R. veranderen met verstand
en gevoer, een inreiding in de kunsÍ van organisatieverandering, Bussum: Coutinho 200g veldman F. 7996, Haptonomie wetenschap van , de affectiviteit. Utrecht: Bijreveld veldman F.R 2004,In contact zr1n, authentieke haptonomie, een andere kijk op hulpverlenen. Assen: Koninklijke van Gorcum
jn
contactadres: vindt lted )t,
ï
peggybij lsm a@Lív e.nl Onderwij skundig pedagoog en Haptonoom, telefoon 06-49960490
bU
het e
aaken
t mens
t
,bU
I Í
:it het
meel I
9 - HAproNoMlscH CoNTAcr - 22e taanca,tvc -
NUMMER
2
_
JUNI
2O11
