Hanna Rheinz. Tussen. kinderboerderij. en slachthuis. Over de ambivalente verhouding tussen mens en dier. Uitgeverij Akasha

Tussen kinderboerderij en slachthuis BW_- 07-06-12 15:43 Pagina 3

Hanna Rheinz

Tussen

kinderboerderij en slachthuis Over de ambivalente verhouding tussen mens en dier

Uitgeverij Akasha


Inhoud

Voorwoord 9 Inleiding: kabbala voor de dieren 11 Hoe zou het zijn als...? 11 Adorno en de cavia 12 Wist je dat...? 18 Stel je eens voor...! 22 Mens en dier 27 Dieren zijn goed 27 Dieren zijn overal 28 Dieren zijn waakzaam 30 Dieren temmen 31 Dieren namen geven 32 Dieren opvoeden 33 Dieren laten werken 34 Dieren gebruiken 35 Dieren helpen mensen 40 Dieren in de schaduw 45 Parallelle werelden 45 Wreedheid versus empathie 46 Eerbied en ethisch doden 49 Het eten van dieren 50 Vleesmens 50 Het eten van planten 52 Het doden van dieren 54 Het ene kind eet het andere 58 Jacht 60


Figuren en gezichten 69 Vliegen 69 Kikkermens 71 Gundel 72 Kipmens 75 Hondmens 81 Hondenverraad 83 Egelmens 89 Katmens I 93 Katmens II 96 Kraaimens 98 Paardengezicht en vliegendans 100 Paardmens 103 Reptielmens 108 Zondebok: een geitje 112 Varkenmens 116 Duivenmoedertje 118 Diereneter 121 Dierenbeul 123 Trofeeënmens 125 Vogelmens 126 Wormmens 130 Dieren en hun ervaringen 133 Moederdier 133 Veiling van kalveren 134 Vlees 136 Achterblijfselen 137 Weerzin 139 Wilde dieren 141 Droom 142 Monsters 144 Knock-out 147 Zakendoen 149 Begraven 154


Dieren en de media 157 Arme dieren 157 Taboe 161 De andere kant op kijken 164 Geweld – dier – dood 166 Kinderen, dieren, media 170 Dierenverzamelaar 175 Normaal, abnormaal 180 Kabbala voor de dieren 185 Dierenredder 185 Waarom een kabbala voor de dieren? 188 Wat is ‘kabbala’? 191 De andere kant 198 Iets en niets 200 De boom der zielen 204 Binding 207 Breken en samenvoegen 209 Visioenen 213 De Ark van Noach 213 Met dieren praten 216 Bronnen 221 Literatuur 221 Internetbronnen 223


Je zou alles met andere ogen moeten bekijken. In een mens zou een hond kunnen leven en in een hond een mens. Een pond verse vissen zou een pond spartelende zielen kunnen zijn. Mendele Mojcher Sforim


Voorwoord

Iedereen kende Knut. Het schattige ijsbeerjong werd op 5 december 2006 geboren in de Berliner Zoo en was binnen de kortste keren ieders lieveling. Knut had een eigen televisieshow, persconferenties, die zo’n vierhonderd journalisten uit de hele wereld trokken, en was tot zijn plotselinge dood in maart 2011 de ster van een bloeiende souvenirhandel. Stel je eens voor wat er gebeurd zou zijn als iemand het ijsbeerjong Knut heimelijk zou hebben geslacht of daartoe opdracht zou hebben gegeven. Iedereen zou dat zonder meer als moord hebben beschouwd en zou dat uit alle macht hebben willen tegenhouden. Maar wat als het om een lammetje ging? Door zijn wollige witte vacht en een even ‘schattig’ gezichtje is het net zo aaibaar als Knut en verovert het net zozeer de harten van kinderen en ouders. Natuurlijk krijgt het lammetje op de kinderboerderij een naam, net als het jonge hangbuikzwijntje, het jonge geitje of het jonge kalfje. Maar dat voorkomt niet dat Knuts dierenbroers en -zusters eindigen als lamsvlees, jong geitenvlees, kalfsvlees of jonge tarbot in het slachthuis en op de menukaart van restaurants komen te staan zonder dat iemand daarover gewetensbezwaren heeft of de absurditeit daarvan inziet. De delicatesse zou door de ouders, die nog vlak daarvoor hun kinderen op de kinderboerderij dierenliefde probeerden bij te brengen, met veel smaak worden verorberd. En niemand zou zijn gezicht met walging of morele verontwaardiging afwenden. Wat zou er gebeuren als er op een dag een open abattoir kwam waar ouders met hun kinderen heen gaan om daar de vele jonge dieren nog één keer te aaien? Wat zou er gebeuren als radiozenders het geloei van de koe om haar

9


kalfje en het gehuil van het kalfje om zijn moeder zouden uitzenden? In een wereld waarin kinderen het initiatief nemen om over de hele wereld bomen te planten en van politici een nieuwe politiek afdwingen, zouden in ieder geval de kinderen zich ervoor inzetten het slachten van de babydieren en hun ouders te verbieden. De vleesindustrie weet hoe gemakkelijk het kinderen valt om helemaal niet met het eten van vlees te beginnen en schuwt geen middel om dat te voorkomen.

De auteur heeft haar boek geschreven vanuit de Duitse situatie. De strekking van de boodschap is voor Nederland en Vlaanderen niet anders. Er is in de Nederlandse uitgave dan ook voor gekozen om de informatie die de Duitse situatie met betrekking tot dieren beschrijft, niet aan te passen. De boodschap van de auteur blijft op deze wijze het beste gewaarborgd.

10


Inleiding: kabbala voor de dieren Hoe zou het zijn als...?

Want als de liefde en het gevoel van de verwantschap alles zouden beheersen, zou echt niemand moorden, omdat hij geloofde dat de overige levende wezens familie van hem waren. Theophrastus: De logische fragmenten

Hoe zou het zijn als mens en dier tegenover elkaar stonden, op ooghoogte, als kameraden en niet als meester en knecht, heerser en onderdaan, vleeseter en vleesgever? Hoe zou het zijn als mensen partners van de dieren werden, als mensen hun kinderen dierennamen zouden geven om zielsverwantschap en zorgzaamheid tot uitdrukking te brengen, zoals Israël en andere volken ooit deden? (Tot op de dag van vandaag zijn Hirsch, Naftali en Arije, Zebulon en Jonas heel populaire joodse namen.) Hoe zou het zijn als de dieren spiegels van de geheimen van het leven waren? Hoe zou het zijn als de mysterieuze dertiende stam werd ontdekt, de stam van mensen die dieren begrijpen? Die in tegenstelling tot de in alle windstreken verstrooide twaalf stammen onder ons leeft? Hoe zou het zijn als de verwachte Messias niemand anders was dan degene die met dieren praat? Die ons eraan herinnert dat de mens medeleven met de dieren dient te hebben?

11


De geschriften van de kabbala zijn een rijke bron om de betekenis van onze plichten jegens dieren te begrijpen en in ons dagelijks leven op te nemen. Dieren hebben veel taken, in alles zijn ze spiegels van de geheimen van het leven. Zonder hun alom stimulerende aanwezigheid bleven de leerstelsels en beeldwerelden van de kabbala lege hulzen. We moeten de plichten van ons hart ontdekken, ook jegens de dieren. De afgelopen decennia heb ik de kabbala, de geschriften van de joodse mystiek, bestudeerd en me daarbij telkens weer de vraag gesteld: waar zijn de dieren? Ik ben erachter gekomen dat dieren, hoewel ze in de geschriften slechts zelden concreet ter sprake komen, daarin toch voortdurend aanwezig zijn. De dieren zijn de alomtegenwoordige spiegels van de geheimen van het leven. Mens en dier (adam oebehema) zijn, zoals in de scheppingsverhalen staat, voor elkaar geschapen: de boodschappen van de kabbala stellen zich garant voor een rechtvaardige verhouding tussen mens en dier. Maar in elke generatie wordt weer bewaarheid dat mensen een slecht geheugen hebben, niet in de laatste plaats omdat ze geneigd zijn hun eigen belangen op de eerste plaats te zetten. De behoeften en het recht op leven van de dieren komen daarbij telkens weer in het gedrang. Sinds de industrialisering van de landbouw is over de hele wereld een uitbuiting van dieren tot ontwikkeling gekomen die zijn weerga niet kent in de geschiedenis van de mensheid. Men is vergeten dat ook de ‘nuttige’ dieren kameraden van de mens zijn en een recht op leven hebben.

Adorno en de cavia De sprong van de kabbala naar de Frankfurter Schule van de filosofie lijkt gewaagd, maar juist Theodor W. Adorno en Max Horkheimer hebben zich bekommerd om de dieren en

12


hun in vergetelheid geraakte rechten. ‘De grotere gaven van de mens, bovenal het verstand, heffen de gemeenschap die hij met de dieren voelt helemaal niet op’, meent Horkheimer. ‘De karaktertrekken van de mens zijn weliswaar bijzonder van aard, maar het is duidelijk dat zijn geluk en zijn ellende verwant zijn met het leven van de dieren.’* Adorno en een cavia tekenden mijn schooltijd. De eerstgenoemde diende als voedsel voor mijn geest, de laatste als voedsel voor mijn ziel. De cavia heette Baltazar. Het begon mij langzaam te dagen dat er tussen deze twee een heimelijke zielsverwantschap moest bestaan, die niet alleen bleek uit het samenvallen van wijsheid, leeftijd en grenzeloze openheid, ja ‘naïveteit’ voor de wereld, zoals alleen kleine kinderen, dieren en zeer grote persoonlijkheden kunnen hebben. Ik groeide op in een diervriendelijke omgeving en wist al in de jaren zestig van de vorige eeuw de gunst van een paard te winnen. Weliswaar raakte ik die ook gauw weer kwijt toen Olaf, het paard, samen met de hoop die hij in mij had gewekt, domweg onder de bijl van de slachter belandde. Misschien werd Olaf eerst doodgeschoten, maar dat bood geen troost. Daarom besloot ik, nadat mijn boek Eine tierische Liebe. Zur Psychologie der Beziehung zwischen Mensch und Tier (1994) was verschenen, verder na te denken over de relatie tussen mens en dier, dierenrechten en dierenethiek, een breed gebied. Met veel verrassingen: de veelgeprezen Schweitzer bleek een grote teleurstelling omdat hij wel eerbied voor motten en wormen bepleitte, maar in een moeite door ook tegen ‘ongezond medelijden’ waarschuwt en instructies geeft katten met een hamer dood te slaan – ondanks zijn besef van ‘Ik ben leven dat leven wil, midden in het leven dat leven wil’.

* Max Horkheimer: ‘Materialismus und Moral’, in: Max Horkheimer: Gesammelte Schriften, Bd. 3, Frankfurt/M. 1988, pagina 136

13


De grote ontdekking was dat we in een oeroude keten van dierenvrienden en diervriendelijke tradities staan, die in ons bewustzijn een plaats moeten vinden. De joodse dierenbescherming en enkele rabbijnen en Talmoedgeleerden compenseerden het verlies van Albert Schweitzer. Adorno heeft mijn cavia nooit gekend, maar hij informeerde vrij vaak naar zijn toestand. Als vertegenwoordiger van de Frankfurter Schule was hij in de positie zijn belangstelling niet te ontkrachten met een grap, zoals destijds gebruikelijk was. Ook dat is in onze relatie met dieren veranderd. Met uitzondering van wat brallerige praat over het leed van dieren is de eens zo belachelijk gemaakte verhouding tussen mens en dier een serieuze aangelegenheid geworden, die jammer genoeg vaak doodernstig is geworden. Nog in de jaren negentig van de vorige eeuw waren grappen aan de orde van de dag als een dieronderzoeker dieren bleek te onderzoeken zonder ze uiteindelijk open te snijden en in formaline te conserveren. Mensen die destijds nog kraaiden dat dat allemaal onzin was, houden nu hun snavel en bezoeken in het geheim een dierenpsycholoog als Rex zich niet gedraagt zoals ze zouden willen. Darwin had gelijk: er is maar weinig verschil tussen mens en dier. Als Rex wegloopt, voelen zelfs de grootste sceptici zich hondberoerd en doen ze de domste dingen om Rex, Fifi of Mimi terug te vinden. Alleen dierenmensen kennen de omvang van het ‘onverstand’, zeg maar passie, die mensen ertoe brengt het jarenlang met hun dieren uit te houden, zelfs als dat voornamelijk neerkomt op het opruimen van poep, in plaats van een lui leventje op de Caribische Eilanden te leiden. In een zeldzame odyssee heb ik mijn paard, een Arabische hengst die als Russische kampioen begon en als Italiaans paardenvlees had moeten eindigen, gevolgd door de Beierse paardenstallen. Daarbij heb ik ervaren wat het betekent een buitenstaander onder ruiters te zijn. Ik kon toen nog niet

14


vermoeden dat de bodem van de kelk nog niet bereikt was. Het waren de mannen in klederdracht en Leonhardiruiters* die mij de definitieve doodssteek zouden geven. Een zegen, meende ik, toen ik in Pfaffenwinkel – een regio in ZuidBeieren – eindelijk een geschikte boerderij vond. Het resultaat was zeer leerzaam. Let op: dierenmensen zijn gemakkelijke prooien. Ze spannen zich in om het hun dieren naar de zin te maken. Op deze wijze is al menige vervallen boerderij gerenoveerd. Ook ik behoor nu tot de groep van ‘buitenlanders’ die een Zuid-Beierse hoeve mochten restaureren. Nauwelijks was het zwaarste werk achter de rug, wat al met al vier jaar duurde – ik verheugde me op een paar jaar rustig werken om het zaad van mijn gezwoeg te kunnen oogsten – of ik werd bij nacht en ontij tot ongewenst persoon verklaard. Mijn verhuurders wilden de oogst liever zelf binnenhalen. ‘Dat kon je toch verwachten’, hoonden betweterige bekenden; zo ging dat nu eenmaal in ZuidBeieren als vreemden zich daar iets gingen verbeelden. Devies: je komt als vreemde, je gaat als vreemde (en tussendoor renoveer je een boerderij). Uitzettingen zijn moeilijk te slikken, vooral als het maken van een nieuw begin in je genen zit. Waarschijnlijk moet je een prijs betalen als je nieuwe wegen gaat bewandelen. De boosheid van de vleeseter op de vegetariërs, die hun plezier in het eten van vlees willen vergallen, mag bijvoorbeeld niet worden onderschat. Al heel wat vriendelijke, niet-opdringerige vegetariërs hebben dat al ondervonden. Dat ‘dieren eten’ plus alternatieven daarvoor intussen in de ware zin van het woord op ieders tong liggen en openlijk fel worden bediscussieerd, is een zegen.

* Ruiters die een rit maken ter ere van de heilige Leonhard van Limoges (gedenkdag 6 november) (vert.).

15


Niet-carnivore dierenmensen worden dankzij een bestseller niet langer beschouwd als idioten of excentriekelingen. Hoe zou het zijn als eindelijk ook de ‘nuttige’ dieren konden genieten van de kennelijk zo rijkelijk aanwezige dierenliefde? Vaststaat dat elk dier een zinnebeeld van de poëzie van de natuur is, een boodschapper uit een andere wereld, een gezant van het paradijs. Maar de voedings- en landbouwindustrie weten niets anders te doen dan deze wonderen van de natuur te degraderen tot zielloze automaten, eierproducenten, turbo-uiers, vleesdepots, die dag in dag uit in hun hok staan, op roosters wankelen, aan vetmestautomaten hangen, zonder ooit het licht van de zon te zien. De vervreemding van het dier in de megastallen is een waarschuwingssignaal dat het einde van de aarde in de ons bekende vorm aankondigt. Met elke uitstervende diersoort klinkt het lied met een stem minder. Mens en dier mogen nu, ook als gevolg van de verstedelijking en het wegverkeer, geen wortel meer schieten: ze wachten op de volgende transfer. Terwijl ik dit boek schrijf, word ik belegerd: mijn lievelingskat balanceert op mijn schouder, op mijn schoot zit Esmeralda de kip, Zerafina de waakhond trekt aan mijn mouw om me aan de middagwandeling te herinneren. Misschien nemen we dan ook Rubinstein de ezel of de oude schimmelmerrie mee, ongetwijfeld tot vreugde van de kinderen links en rechts van het riviertje de Ammer – als ze tenminste de weg van het computerspel naar de natuur kunnen vinden. In de keuken zitten Topsy en Tipsy, de twee egels met ondergewicht, te eten om hun ideale gewicht te halen. Als ik Topsy roep, ritselt hij in zijn kamertjes en komt snel tevoorschijn om voorzichtig de noot tussen mijn vingers vandaan te trekken; Tipsy heeft meer belangstelling voor mijn hand, die hij met zijn lange neus onderzoekt, alsof hij tussen de eeltkloofjes mijn verborgen stekels zoekt. Ze kijken me aan met wakkere, nieuwsgierige kraaloogjes en stralen een intelligentie uit, die

16

Hanna Rheinz. Tussen. kinderboerderij. en slachthuis. Over de ambivalente verhouding tussen mens en dier. Uitgeverij Akasha

Recommend Documents