Handreiking bi: 36*028 Risicomanagement

Handreiking Risicomanagement

bi: 36*028

(D Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Rijkswaterstaat

BIBLIOTHEEK RIJKSWATERSTAAT UTRECHT

NR. Zj.Z\.g...C£>
RWS bibliotheek locatie Utrecht Postbus 20.000 3502 LA Utrecht


26 September 2005

Colofon Uitgegeven door:

ExpertiseCentrum Opdrachtgeverschap

Informatie: Telefoon: Fax:

030-2858011 030-2858385

Uitgevoerd door:

Frans Breij

ECO-Portaal

www.intranet.rws.nl/pog/gww

Datum:

26-09-2005

Status:

in ontwikkeling

Versienummer:

1.0


1.

Plaats van deze handreiking in Integraal Projectmanagement 5

2.

Voorwoord 6

3.

Samenvatting 7

4.

Inleiding 8

5.

Beleid 9

6.

Toelichting op de modellen / instrumenten 12

Bijlages 17 Bijlage 1: overzicht afkortingen 18 Bijlage 2: basis begrippenlijst 19 Referenties 22

4


1. Plaats van deze handreiking in Integraal Projectmanagement

De handreiking Risicomanagement is een product van het aspect Risicomanagement.

5


Deze handreiking is bedoeld voor elke RWS'er die in zijn of haar werk krijgt te maken met risicomanagement. V a n lijnmanager tot projectleider, van projectmanager tot kostenramer, en van controller tot ondersteuner. Zij hebben alien te maken met het inkoopproces van Rijkswaterstaat, dat onderverdeeld is in tien stappen: Vaststellen inkoopbehoefte Opstellen inkoopplan Opstellen contract, beheerplan en raming

Stap 1 Stap Stap Stap Stap Stap Stap

2 3 4 5 6 7

Aanbesteden Gunnen Voorbereiden contractuitvoering en -beheersing

Stap 8 Stap 9 Stap 10

Vaststellen geleverde prestatie Betalen Evalueren Afsluiten opdracht

Het inventariseren en beheersen van risico's is gedurende het hele inkoopproces belangrijk. Risicomanagement stelt RWS in staat het gehele proces beter en efficienter te managen. O p verschillende momenten in het inkoopproces wordt een risicoanalyse uitgevoerd, bijvoorbeeld bij het opstellen van een inkoopplan (stap 2). Zodra een bepaalde contractvorm is gekozen, moeten de risico's die daarbij horen ook continu worden gemanaged. W a t er bij risicomanagement komt kijken en welke ECO-instrumenten daar bij horen, is te lezen in deze handreiking.

6


3.Samenvatting

Risicomanagement is een essentieel onderdeel van het inkoopproces van RWS en wordt ook expliciet benoemd in de Corporate Inkoopstrategie. Door continu risico's te inventariseren en te beheersen, is RWS beter in staat het gehele inkoopproces goed en efficient te managen. O o k in de RWS-projecten zelf is risicomanagement onmisbaar. Risicomanagement maakt de onzekerheden en ongewenste gebeurtenissen op gestructureerde wijze inzichtelijk en expliciet, en reikt hulpmiddelen aan om deze onzekerheden op proactieve wijze te beheersen. O m de doelstellingen van het agentschap Rijkswaterstaat te bereiken, is tijdig inzicht nodig in de risico's binnen R W S , zodat maatregelen kunnen worden getroffen om deze te beheersen. Dit komt onder andere tot uitdrukking in de managementcontracten tussen diensten en D C O p elk niveau dient er inzicht te zijn in de risico's voor het bereiken van de doelstellingen van het betreffende organisatieonderdeel en van RWS als totaal. O p verschillende momenten wordt een risicoanalyse uitgevoerd, die vervolgens wordt geactualiseerd, bijvoorbeeld bij het opstellen van het inkoopplan en bij het managen van een bepaalde contractvorm. Projectmedewerkers van RWS hebben de beschikking over een fors aantal boeken en cursussen over risicomanagement. In deze handreiking vindt u een overzicht.

7


4.1

Doel van deze handreiking

Deze handreiking geeft inzicht in risicomanagement en verschaft een overzicht van de ECO-instrumenten die daar bij horen.

Doelgroep De doelgroep van deze handreiking is iedereen binnen Rijkswaterstaat die in zijn of haar werk te maken heeft met risicomanagement: lijnmanagers projectmanagers projectleiders programmamanagers controllers risicomanagers risicoanalisten disciplineleiders planners kostenramers ondersteuners

Leeswijzer Hoofdstuk 2 is een toelichting op het huidige beleid voor risicomanagement en geeft een overzicht van de documenten die daar bij horen. Hoofdstuk 3 gaat in op de beschikbare instrumenten, hun functie en hun status.

Handleiding handreiking Het gaat hier om een weergave van beknopte informatie over bestaande instrumenten voor risicomanagement. V o o r inhoudelijke informatie over risicomanagement wordt verwezen naar instrumenten, producten en cursussen. De informatie in deze handreiking over methode en instrumenten is ook te vinden op het ECO-portaal.

8


5.1

Doel

Risicomanagement is het proactief en effectief inspelen op en beheersen van onzekerheden en ongewenste gebeurtenissen die het bereiken van gestelde doelen bedreigen. Projecten Risicomanagement is een onderdeel van Integraal ProjectManagement (IPM). Het maakt de onzekerheden en ongewenste gebeurtenissen in een project op gestructureerde wijze inzichtelijk en expliciet, en reikt hulpmiddelen aan om deze onzekerheden op proactieve wijze te beheersen. Elke fase van een infrastructuur- en onderhoudsproject vraagt om een ander soort risico-informatie ter ondersteuning van het risicomanagement. O o k zullen gedurende het project de drie belangrijkste grootheden waarop risicobeheersing nodig is - tijd, geld, scope - verschuiven ten opzichte van elkaar. Ontwikkelingen Het beleid van Rijkswaterstaat is risicomanagement breed toe te passen binnen de organisatie. In veel projecten is al ervaring opgedaan met risicomanagement. Ingegeven door Agentschapvorming, waarbij het voeren van organisatiebreed risicomanagement een voorwaarde is, is er nu ook beleid in ontwikkeling voor het toepassen van risicomanagement in de lijnorganisatie. O m de doelstellingen van het agentschap Rijkswaterstaat te bereiken, is tijdig inzicht nodig in de risico's binnen R W S , zodat maatregelen kunnen worden getroffen om deze te beheersen. Dit komt onder andere tot uitdrukking in de managementcontracten tussen diensten en D O O p elk niveau dient er inzicht te zijn in de risico's voor het bereiken van de doelstellingen van het betreffende organisatieonderdeel en RWS als totaal.

5.2

Beleidsnotities - aanschrijvingen - beleidsbrieven

V o o r risicomanagement bestaan geen specifieke beleidsnotities en aanschrijvingen. W e l zijn er verschillende beleidsnotities die er aan gerelateerd zijn, zoals: Corporate Inkoopstrategie Rijkswaterstaat; Eindrapportage werkgroep Projectsturing Agentschap Rijkswaterstaat (PAR); Uniformering Primaire Processen (UPP).

9


5.3

Bindende en informatieve documenten

Risicomanagement is opgenomen in Uniformering Primaire Processen (UPP). Deze processen gelden vanaf 1 januari 2 0 0 6 voor heel Rijkswaterstaat. Het beleid van Rijkswaterstaat is er ook op gericht om risicomanagement in de lijnorganisatie toe te passen. Informatieve documenten over risicomanagement worden beschreven in het volgende hoofdstuk.

5.4

Normen en richtlijnen

Er zijn (nog) geen normen en richtlijnen voor risicomanagement binnen Rijkswaterstaat. W e l worden momenteel ISO-normen over risicomanagement opgesteld. O p termijn wordt bekeken of deze van toepassing worden verklaard op de werkwijze van Rijkswaterstaat.

5.5

Relatie met inkoopstrategie

Risicomanagement wordt expliciet benoemd en maakt integraal onderdeel uit van de Corporate Inkoopstrategie van Rijkswaterstaat. Het inventariseren en beheersen van risico's is gedurende het hele inkoopproces belangrijk. Het stelt RWS in staat het gehele proces beter en efficienter te managen. O p verschillende momenten wordt een risicoanalyse uitgevoerd, die vervolgens wordt geactualiseerd, bijvoorbeeld bij het opstellen van het inkoopplan en bij het managen van een bepaalde contractvorm.

5.6

Relatie met Integraal ProjectManagement

Het Integraal ProjectManagement model (IPM-model) geeft de veranderende manier van werken en denken binnen Rijkswaterstaat weer. In dit model staat het parallel en integraal beschouwen van de verschillende projectelementen centraal. Risicomanagement is een van die elementen. Het risicomanagementproces dient om risico's en onzekerheden die volgen uit alle andere onderdelen van I P M te inventariseren en de gevolgen hiervan inzichtelijk te maken. Deze worden uitgedrukt in termen van tijd, geld en scope. O p het gebied van tijd is de PPI-methode ontwikkeld, een planningsmethodiek die de invloed van onzekerheden en risico's in kaart brengt. O p het gebied van geld wordt de PRI-methode toegepast. V o o r meer informatie over deze en de PPI-methode kunt u de handreikingen over kostenmanagement en planningsmanagement raadplegen. W a t betreft de scope worden de wijzigingen continu in beeld gebracht en doorvertaald naar kosten en planning en de risico's daarin.

5.7

Relatie met managementcyclus

Risicomanagement maakt deel uit van de managementcyclus op alle niveaus binnen Rijkswaterstaat. Risicomanagement is vast onderdeel van het managementcontract en is onderwerp van de communicatiestructuur overeenkomstig de managementcyclus. Staf D G is verantwoordelijk gesteld voor de borging van risicomanagement binnen Rijkswaterstaat.

10


5.8

Risicomanagement in ontwikkeling

Risicomanagement is een continu proces ter ondersteuning van een project of proces. O m op een meer uniforme manier met risicoinformatie om te gaan, gaat E C O verder met het ontwikkelen van de risicomanagementmethode. Thema's hierin zijn: 1. Risicomanagementmethode geschikt maken voor de lijnorganisatie. 2. Het kwantificeren, prioriteren en alloceren van risico's binnen projecten en processen. 3. Het ontwikkelen van een database ter ondersteuning van het hanteren van risico-informatie. 4. Het aanpassen van de opleidingen naar de nieuwere inzichten, zowel op project- als op lijnorganisatieniveau. 5. Het toepassen van risicomanagement op de grotere beheer- en onderhoudsprojecten.

11


6.Toelichting op de modeller. / instrumenten

6.1

Beschikbare instrumenten

E C O heeft de volgende instrumenten voor risicomanagement: Methode: • RISMAN-methode Boeken: • Risicomanagement voor projecten, de R I S M A N - m e t h o d e in de • •

praktijk; Risicomanagement, praktijkervaringen; R I S M A N Quick-scan voor planningen.

Cursussen: • Basiscursus risicoanalyse en risicomanagement voor projecten lijnorganisatie; • •

Kwantitatieve risicoanalyse; Faciliteren van een eenvoudige risicoanalyse.

Overig: • Basis begrippenlijst risicomanagement. • Handreiking risicoanalyse t.b.v. systeemgerichte contractbeheersing; Bovenstaande instrumenten worden in de volgende paragrafen toegelicht.

6.2 Vaststellen doe I

In kaart brenger risico's

Vaststellen belangrijkste risicos

In kaart brengen be heers maatregelen

RISMAN-methode

Vorm: Ontwikkelstatus: Toepassingstatus:

methodiek gereed standaard

hulpmiddel

M e t de R I S M A N - m e t h o d e kunnen risico's worden geanalyseerd. De methode, die begin jaren negentig door Rijkswaterstaat en andere partijen is ontwikkeld, heeft geleid tot het RISMAN-proces, dat een continu, cyclisch risicomanagementproces omvat. M e t de R I S M A N - m e t h o d e krijgt de projectmanager inzicht in de belangrijkste risico's van zijn of haar project en kan adequate beheersmaatregelen treffen om het project beter te beheersen. De vier hoofdstappen van de R I S M A N - m e t h o d e zijn weergegeven in het figuur hiernaast. Volgens de methode worden risico's geinventariseerd aan de hand van de volgende invalshoeken: politiek/bestuurlijk juridisch/wettelijk

12


technisch financieel organisatorisch maatschappelijk ruimtelijk Bij het uitvoeren van de risicoanalyse worden alle projectrisico's in kaart gebracht en worden beheersmaatregelen geformuleerd. Risicomanagement is meer dan een analyse volgens de R I S M A N methode. Risicomanagement speelt in alle fasen van een project een rol. Het is een cyclisch proces dat gedurende het project continu wordt doorlopen. Elke projectfase begint met het uitvoeren van een risicoanalyse, die steeds de belangrijkste risico's in beeld brengt. Risico's die kunnen leiden tot het niet halen van de projectdoelstelling. Meestal zijn dit: te late oplevering van producten of (eind)resultaten; te dure producten of (eind)resultaten; een lagere kwaliteit van producten of (eind)resultaten dan is vereist. Tijdens een projectfase wordt de cyclus doorlopen. De volgende fase begint weer opnieuw met een risicoanalyse, gevolgd door de hierop volgende stappen.

Initiatieffase

Vaststellen doel

Voorstudie

Jitvoe rings-

fase Initiatieffase

*

Studief

Beheersfase

1

In kaart brengen risico's

Vaststellen belangrijkste risico'?

In kaart brengen beheersmaatregelen

Evalueren beheersmaatregelen

13

Beheersfase

fase


Kiezen beheersmaatregelen

6.3

Toelichting boeken

6.3.1 Risicomanagement voor projecten, de RISMAN-methode in de praktijk Vorm: Ontwikkelstatus: Toepassingstatus.

boek gereed standaard

hulpmiddel

Dit boek geeft een uitgebreide beschrijving van de hiervoor genoemde R I S M A N - m e t h o d e en gaat in op risicoanalyses en risicomanagement. Het boek is bedoeld voor iedereen die: geinteresseerd is in de wijze waarop risicomanagement kan worden toegepast binnen projecten; vooraf de risico's in zijn of haar project wil kennen; passende maatregelen wil nemen ter voorkoming, vermijding, vermindering, eliminatie of acceptatie van erkende risico's, door die risico's en hun gevolgen te analyseren. Dit 'groene boekje' is verkrijgbaar bij het secretariaat van E C O .

6.3.2

Risicomanagement, praktijkervaringen


boek gereed hulpmiddel

Bij de grote rijksoverheidprojecten is risicomanagement de afgelopen jaren steeds verder geprofessionaliseerd. In dit boekje staan praktijkvoorbeelden van risicomanagement uit de projecten Betaald Rijden, de Betuweroute, de HSL-Zuid, de Maaswerken en de Westerscheldetunnel. In deze grote en complexe projecten is veel ervaring opgedaan met risicomanagement. Het boekje is verkrijgbaar bij het secretariaat van E C O .

6.3.3

RISMAN Quick-scan voor planningen


boek gereed standaard

hulpmiddel

De R I S M A N Quick-scan is gebaseerd op de R I S M A N - m e t h o d e . Het verschil met een uitgebreide RISMAN-analyse is dat met de Quick-scan in een kort tijdsbestek en met relatief weinig inspanning een eerste inzicht wordt verkregen in de risico's voor de planning van een project. De resultaten zijn dan ook globaler van aard dan wanneer een uitgebreide RISMAN-analyse wordt toegepast. De Quick-scan kan ook worden gebruikt voor de actualisatie van een al uitgevoerde R I S M A N analyse tijdens een projectfase. Dit boekje is verkrijgbaar via het secretariaat van E C O .

14


6.4

Toelichting cursussen

O p termijn zullen de cursussen over risicomanagement worden verzorgd en aangeboden via het Corporate Learning Centre (CLC). O p dit moment worden de cursussen op aanvraag verzorgd. Informatie over geplande cursusdata wordt gecommuniceerd via het P O G - p o r t a a l .

6.4.1

Basiscursus Risicoanalyse en Risicomanagement

Vorm: Ontwikkelstatus:

cursus gereed

De Basiscursus Risicoanalyse en Risicomanagement behandelt de basisbeginselen van risicoanalyse en -management volgens de R I S M A N - m e t h o d e . Het betreft een eendaagse cursus. Het programma bestaat uit een plenaire behandeling van theorie en groepsgewijze oefeningen aan de hand van cases. De cursus is bedoeld als introductie voor iedereen die met risicoanalyse en risicomanagement heeft te maken. Deze cursus kan eventueel als 'in company'-training worden aangeboden.

6.4.2

Cursus Kwantitatieve Risicoanalyse


cursus gereed

De cursus Kwantitatieve Risicoanalyse is een vervolg op de basiscursus Risicoanalyse en Risicomanagement. De cursus bestaat uit het inzicht krijgen in, begrijpen van en oefenen met het uitvoeren van een kwantitatieve risicoanalyse. Aan de hand van een fictieve case worden in kleine groepen opdrachten uitgevoerd. De cursus duurt een dag en is bedoeld voor iedereen die te maken heeft met risicoanalyse en risicomanagement en betrokken is bij het uitvoeren van projecten.

6.4.3

Cursus Faciliteren van een eenvoudige risicoanalyse


cursus gereed

Tijdens deze cursus wordt ingegaan op het faciliteren van een eenvoudige risicoanalyse. Aan de deelnemers worden handreikingen en 'tips en trues' gegeven over onder andere: Wanneer en waarom voer je een eenvoudige risicoanalyse uit? W a t doe je wel en wat doe je niet? W a t is de rol van de facilitator? Hoeveel tijd kost een eenvoudige risicoanalyse? Welke voorbereiding is nodig? W i e nodig je daar bij uit? Hoe ga je om met spanningen en bereik je het gewenste resultaat?

15


Tijdens de cursus worden de stappen van een risicoanalyse en de werkzaamheden en rol van de facilitator besproken. De werkzaamheden omvatten onder andere het: voeren van een intakegesprek; voorbereiden van de bijeenkomst; houden van de bijeenkomst; uitwerken van de bijeenkomst en evaluatie. De cursus is bestemd voor mensen die de basiscursus Risicoanalyse en Risicomanagement hebben gevolgd en in de toekomst een risicoanalyse moeten begeleiden. De cursus duurt een dag. Daarnaast is er een terugkommiddag.

6.5

Toelichting overige instrumenten

6.5.1

Basisbegrippenlijst risicomanagement


notitie gereed

Door E C O is een begrippenlijst opgesteld waarin definities zijn opgenomen voor de verschillende begrippen binnen risicomanagement. Doel van deze lijst is eenduidig gebruik van begrippen binnen Rijkswaterstaat te stimuleren. De begrippenlijst is te gebruiken bij alle producten die op het gebied van risicomanagement worden gemaakt of worden toegepast.

6.5.2

Risicoanalyse t.b.v. systeemgerichte contractbeheersing


in

handreiking ontwikkeling

V o o r de inrichting van systeemgerichte contractbeheersing (SCB) is op verschillende momenten informatie nodig over risico's in het project. In deze notitie wordt getracht een nadere uitwerking te geven van welke risico's in kaart gebracht moeten worden, zodat de juiste informatie wordt aangeleverd.

16


Bijlages

17

1.

Overzicht afkortingen

2.

Basis Begrippenlijst Risicomanagement


Bijlage 1: overzicht afkortingen

ECO POG IPM AGV UPP PRI PPI Staf D G SLA RISMAN CLC SCB

18

ExpertiseCentrum Opdrachtgeverschap Professioneel OpdrachtGeverschap Integraal ProjectManagement A G e n t s c h a p V o r m i n g Rijkswaterstaat Uniformering Primaire Processen Project Ramingen lnfrastructuur Project Planningen lnfrastructuur Staf Directeur-Generaal Service Level Agreements RISicoMANagement Corporate Learning Centre Systeemgerichte ContractBeheersing


Bijlage 2: basis begrippenlijst

Doel: Eenduidig gebruik van begrippen binnen R W S Te

gebruiken:

Je kunt de begrippenlijst gebruiken bij alle producten die je voor E C O maakt. Daarnaast zullen de producten op basis van deze lijst w o r d e n getoetst op het gebruik van de juiste begrippen en het juist gebruik van begrippen.

Term

Definitie

Actiehouder

De persoon of organisatie(onderdeel), die is aangewezen o m de risicobeheersing uit te voeren onder verantwoordelijkheid van eindverantwoordelijke van het project.

Beheersaspect

De resultaten en middelen waarop een project wordt gestuurd, conform projectmatig werken.

Beheersmaatregel

Een activiteit die zich op enige wijze richt op het elimineren, vermijden of verminderen (oorzaak dan wel gevolggericht) van risico.

(Mitigerende

maatregel)

Bijzondere

gebeurtenis

(in PRI-2003

Toekomstonzekerheid)

Correctieve

beheesmaatregel

(Gevolggerichte

beheersmaatregel)

Gevolg

Een activiteit die zich richt op het elimineren of verminderen van het gevolg van een opgetreden risico.

Gevolg van het optreden van het risico,uitgedrukt in termen van het onderzochte beheersaspect (i.h.a. tijd, geld en / of kwaliteit) behorend bij de ongewenste topgebeurtenis.

Kwalitatieve

risicoanalyse

Kwantitatieve

Normale

Gebeurtenis met een kans van optreden waarvan het gevolg bijdraagt aan de ongewenste topgebeurtenis.

Risicoanalyse waarbij de risico's kwalitatief worden geinventariseerd.

risicoanalyse

onzekerheid

(in PRI 2003; Kennisonzekerheid. (foutief) ook wel spreiding of genoemd)

19

Verder spreidingsrisico

Risicoanalyse waarbii de o m v a n g van de kans en het gevolg van de risico's en onzekerheden kwantitatief worden ingeschat.

Stochastische variabelen die zeker optreden, maar waarvan grootte n o g niet bekend is.


Ondersteuner

risicomanagement

(De term risicomanager

Ongewenste

niet

gebruiken)

topgebeurtenis

Een persoon in de staf van een projectteam die het risicomanagement proces faciliteert, bewaakt en continueert onder verantwoordelijkheid van de eind verantwoordelijke van het project.

Gebeurtenis die in de risicoanalyse wordt gehanteerd als het meest ongewenste voor het project (bijvoorbeeld overschrijden van budget en planning en/of het niet halen van de kwaliteit).

Onzekerheid

Onbekendheid met de feitelijke of toekomstige situatie.

Oorzaak

Een gebeurtenis of situatie die kan leiden tot het optreden van de ongewenste gebeurtenis.

Planonzekerheden

Een onzekerheid waarvan het gevolg bijdraagt aan een wijziging van de scope van het project.

(in PRI- 2003

Beslisonzekerheid)

Preventieve

beheersmaatregel

(Oorzaakgerichte

beheersmaatregel)

Een activiteit die zich richt op de oorzaak van een risico met als doel het verminderen of elimineren van de kans van optreden.

Projectrisico

Een onzekerheid of bijzondere gebeurtenis die kan leiden tot een ongewenste topgebeurtenis die in termen van projectdoelstellingen is geformuleerd.

Quickscan

Een globale risicoanalyse gericht op het verkrijgen van een globaal beeld van de risico's.

Risico

Een onzekerheid of bijzondere gebeurtenis die kan leiden tot een bijdrage aan de ongewenste topgebeurtenis. Ook: Het product van kans en gevolg

Risicoal locatie

Verdeling over de betrokken partijen van de verantwoordelijkheid van het beheer van het risico en voor het dragen van de gevolgen indien het risico optreedt.

Risicoanalyse

Systematische analyse gericht op het verkrijgen van een inventarisatie van de risico's die kunnen leiden tot een vooraf vastgestelde ongewenste topgebeurtenis.

20


Risicobeschrijving

Beschrijving van een risico waarbij de ongewenste gebeurtenis, de oorzaak van de ongewenste gebeurtenis en het gevolg van optreden van de ongewenste gebeurtenis zijn opgenomen.

Risicodatabase

Een hulpmiddel ten behoeve van risicomanagement waarin minimaal een overzicht van de risico's, de status van de risico's en beheersmaatregelen wordt bijgehouden.

Risicodrager

De persoon of organisatie(onderdeel), die de gevolgen van het risico draagt als het is opgetreden.

Risicomanagement

Het beheersen van risico's door op gestructureerde wijze, expliciet risico's te inventariseren en beheersmaatregelen uit te voeren en evalueren ter vermijding / vermindering van die risico's. Dit alles in een cyclisch proces waarin de inventarisaties voortdurend up-todate worden gehouden.

Risicoprofiel

Een maat (kwalitatief of kwantitatief) voor het geheel aan risico's van het betreffende project, proces, programma, etc.

RISMAN-methode:

De RISMAN-methode is een instrument voor het systematisch uitvoeren van een risicoanalyse voor o.a. tijd, geld en kwaliteit van projecten, programma's, processen of beleidstrajecten.

Standaarda fwijking

Gemiddelde afwijking van alle waarden in de kansdichtheidsfunctie t.o.v. de verwachtingswaarde. Het is een absolute maat voor de spreiding van de kansdichtheidsfunctie.

(Standaarddeviatie)

Semi-kwantitatieve

Verwachtingswaarde

risicoanalyse

(van een risico)

21

Risicoanalyse waarbij de omvang van de kansen en gevolgen van de risico's en onzekerheden in verschillende klassen worden ingeschat.

Het zwaartepunt van de kansdichtheidsfunctie. Bij een groot aantal trekkingen is de verwachtingswaarde gelijk aan het rekenkundig gemiddelde van alle trekkingen.


Referenties

1.

Eindrapport werkgroep Projectsturing Agentschap Rijkswaterstaat, d.d. 2 3 - 0 3 - 2 0 0 5

2.

Corporate Inkoopstrategie Rijkswaterstaat d.d. 9 juli 2004, versie: 1, status: definitief, vastgesteld DT RWS

3.

Uniformering Primaire Processen

22


Handreiking bi: 36*028 Risicomanagement

Recommend Documents